εν Εσόπτρω - Τεύχος 15

1

Περιεχόμενα

Προίμιο

3

Συναξάρι Γέροντας Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) Ὁ οἰκουμενικός ἁγιορείτης τοῦ Ἔσσεξ

4

Ἡ Μία συνέντευξη γιά τόν Γέροντα Σωφρόνιο (Σαχάρωφ)

Ἡ προσευχή τοῦ Ἰησοῦ: Μέθοδος

Οἱ τελευταῖες μέρες τοῦ Γέροντος Σωφρονίου τοῦ Ἁγιορείτου 23

Μαζί μέ τούς γονεῖς

8 18

26

Πολιτιστικό – Πνευματικό Κέντρο

καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας

Σταλάγματα Ἁγιότητας

29

31

Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ————————-

Ἔτος 4ο Τεῦχος 15ο ————————-

Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου ————————-

Ἰδιοκτήτης: Τμήμα Ἐκδόσεων Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ.Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

Ἐκδότης - ‘Υπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (6975 853535) ————————-

Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης (6974 106929) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος ————————-

Ἐπιμέλεια κειμένων: ∆ημήτριος ∆ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης ————————-

Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ»

Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ∆ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804 2

Προοίμιο Μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ φτάσαμε στήν ἔκδοση τοῦ 15ου τεύχους τοῦ περιοδικοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ». Τό παρόν τεῦχος εἶναι ἀφιερωμένο στή μεγάλη ὁσιακή μορφή το Γέροντος Σωφρονίου Σαχάρωφ (1896-1993) ἱδρυτοῦ τῆς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου στό Ἔσσεξ τῆς Ἀγγλίας. Στήν ἀνάγνωση αὐτοῦ τοῦ τεύχους θά σᾶς δοθεῖ ἡ δυνατότητα νά διαβάσετε, τό βιογραφικό σημείωμα τοῦ Γέροντος, μία σημαντική συνέντευξη τοῦ ἀνεψιοῦ καί πνευματικοῦ τέκνου του π. Νικολάου, τίς τελευταῖες στιγμές τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Γέροντος ὅπως τίς μαρτυρεῖ ὁ ἀδελφός τῆς μονῆς Ἀρχ. Ζαχαρίας, καθώς δέ καί ἀποσπάσματα ἀπό ὁμιλίες τοῦ Γέροντος. Λόγῳ τῶν παραπάνω κειμένων, τοῦ μεγέθους τους, ἀλλά καί γιά νά διατηρηθεῖ στό παρόν τεῦχος μία ἀπαραίτητη ὁμοιομορφία πού συνάδει μέ ἀφιέρωμα, θά παραλειφθοῦν οἱ καθιερωμένες μας στῆλες «Ἐκ Φαναρίου» καί «Γιά τούς νέους», οἱ ὁποῖες θά εἶναι καί πάλι μαζί σας ἀπό τό ἑπόμενο τεῦχος. Ἡ δέ στήλη «Μαζί μέ τούς Γονεῖς» θά φιλοξενήσει ἕνα πάρα πολύ ὄμορφο καί ἐπίκαιρο ἄρθρο τῆς ἐκπαιδευτικοῦ Ἔλσας Καλέμου μέ τίτλο «Σχολεῖο; Ὁδηγός ἐπιβίωσης!». Σᾶς εὐχόμαστε καλή ἀνάγνωση.

3

Γέροντας Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) Ὁ οἰκουμενικός ἁγιορείτης τοῦ Ἔσσεξ (Μόσχα Ρωσίας 1896 - Ἔσσεξ Ἀγγλίας 11-07-1993)

Α. Γέννηση - ἀνατροφή

Ὁ Γέροντας γεννήθηκε στή Μόσχα τῆς Τσαρικῆς Ρωσίας ἀπό ὀρθόδοξους γονεῖς τό 1896, στίς 22 Σεπτεμβρίου, 04.00 ἡ ὥρα τό πρωί. Ἦταν τό δεύτερο παιδί μίας οἰκογένειας μέ ἄλλα ἐννέα ἀδέλφια. Πέθανε ὅμως τελευταῖος ἀπ᾽ ὅλα τ᾽ ἀδέλφια του. Βαφτίστηκε στήν ἐκκλησία τοῦ Σωτήρα καί πῆρε τό ὄνομα Σέργιος. Ἀπό τήν παιδική του ἡλικία ἔδειχνε μία σπάνια ἱκανότητα στήν προσευχή. Σάν νέος μάλιστα μποροῦσε νά ἀπαντᾶ σέ θέματα θεολογικά ἀπό αἰώνων ζητούμενα. Ἔτσι ἀπό νωρίς εἶχε καταληφθεῖ ἀπό ἐπείγουσα ἐπιθυμία νά εἰσχωρήσει στήν καρδιά τῆς θείας αἰωνιότητας.

Β. Νεανικές περιπλανήσεις

Μπαίνει ὡς μαθητής στήν Κρατική Σχολή Καλῶν Τεχνῶν τῆς Μόσχας καί ἐπιδόθηκε στή ζωγραφική. Τήν ἴδια περίοδο ἀπέκτησε ἐνδιαφέρον γιά τόν Βουδισμό καί γενικότερα γιά τήν Ἰνδική Φιλοσοφία. Αὐτή ἡ παιδεία ἄλλαξε τήν πορεία τῆς ἐσωτερικῆς του ζωῆς.

4

Ὁ ἀνατολικός μυστικισμός, τοῦ φαινόταν τώρα βαθύτερος του Ὀρθόδοξου Χριστιανισμοῦ. Ἡ σύλληψη τοῦ Ὑπέρπροσωπικοῦ Ἀπολύτου τοῦ παρουσιαζόταν πιό πειστική παρά τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ. Σάν νέος ἔζησε τόν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καί τήν Ὀκτωβριανή Ἐπανάσταση τοῦ 1918. Τά γεγονότα αὐτά τόν ὁδήγησαν στήν ἰδέα ὅτι ἡ αἰτία ποῦ ὁδηγεῖ στά δεινά εἶναι ἡ ὕπαρξη αὐτή καθ᾽ αὐτή. Γι᾽ αὐτό προσπάθησε νά ἀπογυμνωθεῖ ἀπ᾽ ὅλα τά ὁρατά ἤ πνευματικά εἴδωλα. Στόν τελευταῖο ὄροφο ἑνός κτιρίου τῆς Μόσχας βασανιζόταν καθημερινά νά λύσει τά μυστήρια τῆς ζωῆς.... Σέ κάποια φάση ἄρχισε νά ἀσχολεῖται μέ τή γιόγκα, ἀλλά ὡς φορέας μέρους τῆς Ρωσορθόδοξης παράδοσης δέν ἔχασε τήν ἀγάπη του γιά τήν ὡραιότητα τῆς φύσης. Ἐπί πλέον σάν καλλιτέχνης εἶχε μεγάλα προβλήματα γιά νά ἐργασθεῖ στή μετεπαναστατική Ρωσία. Γι᾽ αὐτό ἄρχισε νά ἐπιζητεῖ τή μετανάστευση στή ∆υτική Εὐρώπη.

Γ. Στή Γαλλία

Τό 1921 (25 ἐτῶν) φτάνει στή Γαλλία, τό Εὐρωπαϊκό κέντρο τῶν ζωγράφων. Ταξίδεψε καί ἔφτασε πρῶτα στήν Ἰταλία, ὅπου θαύμασε τά ἀριστουργήματα τῆς Ἀναγέννησης. Ὕστερα καί ἀπό μία σύντομη παραμονή στό Βερολίνο τῆς Γερμανίας ἔφτασε στό Παρίσι, τή λεγόμενη πόλη τοῦ φωτός. ∆όθηκε μέ τήν ψυχή καί τό σῶμα στή Ζωγραφική. Τά ἔργα του ἔγιναν δεκτά στά καλλιτεχνικά σαλόνια καί πῆρε μέρος σέ Ἐκθέσεις μέ μεγάλη ἐπιτυχία. Ὅμως ἡ καθαρή διανόηση δέν τοῦ γέμιζε τήν ψυχή. Τότε ξαφνικά θυμήθηκε τήν ἐντολή τοῦ Ἰησοῦ γιά τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό «ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καί ἐξ ὅλης τῆς διανοίας». Ἔτσι ἄν ἡ ἐνασχόληση μέ τόν ἀνατολίτικο μυστικισμό τοῦ ἦταν σάν κε-

ραυνός στό σκοτάδι, ἡ τωρινή ἀποκάλυψη ἦταν φωτεινή σάν λάμψη! ∆ιανόηση χωρίς ἀγάπη δέν εἶναι ἀρκετή. Ἔτσι τό 1925 (29 ἐτῶν) ὁ Χριστός ἐπικράτησε μέσα του, ...ἡ προσευχή γιά τόν προσωπικό Θεό ἦταν φυλαγμένη στήν καρδιά του καί ἀπευθυνόταν πρῶτα καί κύρια στόν Χριστό. Ὁ ἴδιος διηγεῖται: «Ἤμουν στό Παρίσι, τά εἶχα ὅλα, ζοῦσα μέ τόν καλλιτεχνικό κόσμο τοῦ Παρισιοῦ καί συμμετεῖχα σέ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις. Ὅμως τίποτα δέν μοῦ ἔδινε χαρά καί ἀνακούφιση. Μετά ἀπό κάθε ἐκδήλωση τοῦ καλλιτεχνικοῦ κόσμου, εἶχα μέσα μου κενό καί ἀγωνία. Ὁ λογισμός μου, μοῦ ἔλεγε πῶς κάτι πρέπει νά κάμω, γιά νά φύγω ἀπό τό ἀδιέξοδο, ποῦ μέ συνεῖχε. Ὅμως δέν εὕρισκα λύση. Ἕνα βράδυ, μετά ἀπό μία διασκέδαση, ἀνέβαινα στό σπίτι μου μέ σκυμμένο τό κεφάλι καί ἀργό βῆμα. Ἔλεγα πῶς αὐτή ἡ ζωή εἶναι βάναυση, εἶναι ἀνιαρή. Τότε σκέφτηκα νά γίνω μοναχός, ὅμως ποῦ καί πῶς δέν εἶχα ἰδέα. Ἤμουν Ρῶσος ἐμιγκρέ-πρόσφυγας στή Γαλλία. Ἐκεῖ ὑπῆρχαν πολλοί Ρῶσοι, οἱ ὁποῖοι ἵδρυσαν τό Θεολογικό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου... Στό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου, ὅλοι μιλοῦσαν γιά Θεό, ἀλλά Θεό δέν εἶδα, ἐνῶ ὅταν πῆγα στό Ἅγιον Ὄρος, κανείς δέν μιλοῦσε γιά Θεό καί ὅλα ἔδειχναν τόν Θεό». Εἰσάγεται στό Ὀρθόδοξο Θεολογικό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Παρισιοῦ, μέ τήν ἐλπίδα νά μάθει πῶς νά... προσεύχεται καί πῶς νά καταπολεμήσει τά πάθη του! Ἕνα χρόνο οἱ σπουδές δέν τοῦ ἔδωσαν τό κλειδί γιά τη... Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἀποφασίζει λοιπόν νά γίνει μοναχός.

∆. Στό Ἅγιο Ὄρος

Ὁ νεαρός ἀλλά ἔμπειρος στίς ἀναζητήσεις του σπουδαστής φτάνει τό 1925 στήν Ἀθήνα καί μέ καράβι ἀπό τόν Πειραιά ἐγκαταβιώνει στό Ρωσικό 5

Μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα, στά ∆υτικά παράλια τοῦ Ἄθωνα. Στήν ψυχή του αἰσθανόταν ἕνα αἴσθημα ἀπελπισίας γιά τόν κόσμο ποῦ ἀπομακρύνθηκε ἀπ᾽ τόν Θεό, ἀλλά καί ἕνα αἴσθημα ἀναστάσεως. Ἔτσι ἡ προσευχή, τοῦ ἔγινε ἔνδυμα καί ἀναπνοή. Μετά ἀπό τέσσερα χρόνια γνωρίζει τό σημαντικότερο πρόσωπο τῆς ζωῆς του στή γῆ, τόν Ἅγιο Ρῶσο γέροντα Σιλουανό, τόν Ἀθωνίτη. Ὁ γέροντας γίνεται πνευματικός του ὁδηγός. Ὁ ἴδιος ὅμως δέν τολμοῦσε νά ὀνειρευτεῖ ἕνα τέτοιο θαῦμα! Ἐπί ὀκτώ χρόνια περίπου κάθισε κοντά στόν γέροντα (μέχρι τόν θάνατό του, 24-9-1938). Ὁ Σωφρόνιος ἔγινε ἐπιστήθιος ἀλλά καί πιστός μαθητής του γιά πάντα... Ὀρφανός ἀπό τόν πνευματικό του, καί μέ εὐλογία τοῦ Ἡγουμένου τῆς Ι. Μ. καί τοῦ Συμβουλίου της ἀναχωρεῖ γιά τήν «ἔρημό» τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τά γνωστά Καρούλια. Ἐκεῖ ἀπό φῆμες ἔμαθε γιά τόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο! Ἡ προσευχή του τότε ἐνισχύθηκε χάριν ὅλης τῆς ἀνθρωπότητας. Προσευχόταν γιά τούς σκοτωμένους, γιά τούς φονιάδες, γιά νά μήν νικήσει τό κακό... Ἡ ἀπομόνωσή του πῆρε τέλος ὅταν «ὑποχρεώθηκε» κατά κάποιο τρόπο νά γίνει ἐξομολόγος καί πνευματικός πατέρας τῶν ἀδελφῶν τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἁγίου Παύλου, Ὁσίου Γρηγορίου, Ὁσίου Σίμωνος Πέτρας, Ὁσίου Ξενοφῶντος, ἀλλά καί ἄλλων κελλιῶν καί Σκητῶν, στά Νοτιοδυτικά παράλια τοῦ Ἄθωνα. Εἶχε βέβαια ἀπό καιρό ἀρχίσει νά δέχεται ἀναχωρητές καί ἐρημίτες ὅπως καί νά κάνει σ’ αὐτούς ἐπισκέψεις. Ἦταν μία δύσκολη καί ἄκρως ἐπικίνδυνη ἀποστολή. Μετά ἀπό τέσσερα χρόνια στούς βράχους ὑπάκουσε στή Μονή τοῦ Ἄγ. Παύλου νά ζήσει σ᾽ ἕνα σπήλαιο κοντά στό μοναστήρι. Τό σπήλαιο ἦταν στήν ἀπομόνωση, ἀλλά εἶχε καί παρεκκλήσιο γιά τούς σπηλαιῶτες, λαξευμένο σέ βράχο.

6

Τό χειμῶνα τό νερό ἔφτανε μέχρι τό κρεββάτι καί οὔτε φωτιά μποροῦσε νά ἀνάψει! Ἡ ἐπισφαλής ὑγεία του τόν ἀνάγκασε νά τό ἐγκαταλείψει τόν τρίτο χειμώνα...

Ε. Πάλι στή Γαλλία…ἐκδότης

Μετά ἀπό αὐτό κατέφυγε στή … Γαλλία ὅπου θά ἔκανε μία χειρουργική ἐπέμβαση καί θά ἀποτελείωνε τό βιβλίο ποῦ ἔγραφε γιά τόν γέροντά του Σιλουανό. Ὑπολόγιζε νά μείνει ἕνα χρόνο, ἀλλά... ἄλλες οἱ βουλές τοῦ Κυρίου! Τό 1948 (52 ἐτῶν) ἐκδίδει τά χειρόγραφα τοῦ Ἄγ. Σιλουανοῦ μέ ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας του καί μέ τή βιογραφία του. Αὐτή τήν ἔκδοση τή φιλοτέχνησε μόνος του! Τό 1952 ἀκολουθεῖ μία ἔντυπη ἔκδοση. Ὕστερα ἀκολουθοῦν οἱ μεταφράσεις στήν Ἀγγλική, Γερμανική, Ἑλληνική, Γαλλική, Σερβική καί συνέχεια σέ ἄλλες γλῶσσες. Πρόκειται γιά τό πασίγνωστο βιβλίο «Ὁ Ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης», ποῦ σήμερα κυκλοφορεῖ ἀπό τό μοναστήρι τοῦ Ἔσσεξ. Ἐδῶ νά σημειώσουμε καί τή συγγραφή τῶν ἑξῆς ὑπόλοιπων βιβλίων: 1). Περί προσευχῆς 2). Ἄσκηση καί Θεωρία 3). Ἡ ζωή Τοῦ ζωή μου Ἡ ἀντίδραση τῶν ἀσκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἦταν πάρα πολύ ἐνδιαφέρουσα γιά τόν συγγραφέα. Βεβαίωσαν ὅτι τό βιβλίο ἦταν μία ἀληθινή ἀκτινοβολία τῶν ἀρχαίων παραδόσεων τοῦ Ἀνατολικοῦ Μοναχισμοῦ. Ἀναγνώρισαν τόν Σιλουανό σάν πνευματικό κληρονόμο τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Αἰγύπτου καί Παλαιστίνης!

Στ. Στή Μόσχα:

Αὐτό τόν καιρό ἐπισκέπτεται τή Μόσχα γιά νά προσκυνήσει τούς τάφους τῶν γονέων του. Πῆγε στήν παιδική του γειτονιά , ὅπου βρῆκε στό σπίτι τοῦ ∆ημόσια Ὑπηρεσία. Ἀργότερα ἔμαθε ὅτι ὅλα τά

ἀδέλφια του ἦταν στή ζωή (ἐκτός ἀπό τόν μεγαλύτερό του ἀδελφό Βόρι ποῦ πέθανε 14 ἐτῶν πρίν φύγει ἀπ᾽ τή Μόσχα). Ἐπέστρεφε στήν πατρίδα του σάν καλλιτέχνης καί σάν Ἱερέας. Οἱ συγγενεῖς του ἔμαθαν ποῦ λειτούργησε μία Κυριακή καί βρέθηκαν.. Ἔκτοτε ἡ πιό μικρή του ἀδελφή, ἡ Μαρία, τόν ἐπισκεπτόταν στό Ἔσσεξ τῆς Ἀγγλίας. Ἀπό τό 1967 ἄρχισε νά ἐπισκέπτεται τή Μόσχα κάθε χρόνο, ἕως τό 1981. Ὁ γέροντας ἔδινε πνευματική συμπαράσταση σ’ ὅλους τους συγγενεῖς του, καί ὄχι μόνο...

Ζ. Στό Ἔσσεξ τῆς Ἀγγλίας:

Τήν ἐποχή ἐκείνη (1959 καί σέ ἡλικία 63 ἐτῶν) μέ θαυμαστές συνθῆκες ἐγκαταβιώνει στό Ἔσσεξ τῆς Ἀγγλίας, ἱδρύει μία ἀδελφότητα καί ἀρχικά δεχόταν ὅποιον ζητοῦσε τήν πνευματική του βοήθεια. Ἀργότερα κτίζει τό Μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Ἡ ἡλικία του καί ἡ φθίνουσα ὑγεία του τόν ἀνάγκασαν νά ἀναθέτει πολλή ἀπ᾽ τή δραστηριότητά του στούς μοναχούς του. Αὐτός ἀφιερώνεται στή Λειτουργία! Εἶναι γεμᾶτος μέχρι τά χείλη μέ τή γνώση τοῦ Θεοῦ. Εἶναι καθαρός, σπλαχνικός καί αὐστηρός στίς κρίσεις του, πρᾶγμα ποῦ ὁδηγεῖ τόν ἄλλο σέ νέες ἐνδοσκοπήσεις. Γι᾽ αὐτόν ἡ δημιουργία εἶναι μία ἄλλη λέξη τῆς ἐλπίδας. Ἡ Θεία Λειτουργία γινόταν στό Ναό τῶν Ἁγίων Πάντων, ἡ ὁποία πάντα γέμιζε ἀπό πιστούς ποῦ ἔφταναν (καί φτάνουν) ἀπό τό Λονδίνο. Οἱ αἰτήσεις, τά εἰρηνικά ἀπαγγέλλονταν ἀργά, καθαρά, μέ τή βαθιά φωνή του, μέ προφορά σαφῆ εἴτε στήν Ἀγγλική, εἴτε στήν Ἑλληνική ἤ στή Γαλλική. Τό πρόσωπό του καί ὅλο του τό εἶναι περικλείονταν ἀπό κάποιο φῶς ποῦ σκορποῦσε εἰρήνη καί γαλήνη... Ὅλος ὁ κόσμος ἔφερνε φαγητό καί κατόπιν ἀκολουθοῦσε «κοινή τράπεζα»... Στό Μοναστήρι αὐτό δημιουργοῦνται ἀπό τότε πολλοί καί δυνα-

τοί δεσμοί φιλίας. Ἡ κάθε ἐκδήλωσή του δίδασκε νά ἔχουν οἱ πιστοί ἀγάπη στήν καρδιά τους. Ἦταν φορές ποῦ ἔπαιζε μέ τά παιδιά τῶν προσκυνητῶν. Ἔλεγε συχνά: «Τά παιδιά καταλαβαίνουν πολύ καλά αὐτά πού τους λές. Πρέπει νά τούς μιλᾶς μέ σεβασμό ὅπως στούς μεγάλους, ἄν καί οἱ μεγάλοι δέν καταλαβαίνουν ὅπως αὐτά!...». Ἔλεγε, ὅτι γιά νά μή φύγει ἕνα παιδί ἀπό τόν δρόμο τῆς Ἐκκλησίας, δέν φτάνουν μόνο οἱ καλοί πνευματικοί, ἀλλά θά πρέπει καί οἱ γονεῖς νά δίνουν τό ἀνάλογο παράδειγμα στά παιδιά... Ὅταν ἤθελε νά ἀποφασίσει περί ἑνός προβλήματος διερωτιόταν: «Τί θά μοῦ ἔλεγε ἡ Μετάνοιά μου καί οἱ πατέρες τοῦ Ἁγίου Ὄρους;» Εὐτυχῶς πού ὁ Θεός καταξίωσε τόν π. Σωφρόνιο νά ἀποκαλύψει τόν πλοῦτο τῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεως στή ∆ύση. Εὐτύχησε μάλιστα νά γνωρίσει τήν ἐπίσημη ἀναγνώριση τῆς ἁγιότητας τοῦ πνευματικοῦ του πατέρα Σιλουανοῦ τό 1987, ἀλλά καί τόν ἐγκαινιασμό τοῦ πρώτου Ναοῦ πρός τιμήν τοῦ Ὁσίου Σιλουανοῦ. Στίς 11 Ἰουλίου τοῦ 1993, πλήρης ἡμερῶν (97 ἐτῶν) καί ἀφοῦ ὄργωσε πνευματικά ὅλη τήν Εὐρώπη καί πάλεψε στά νιάτα του μέ τίς ἀξίες τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς, κοιμήθηκε «πρός Κύριον». Ὁ τάφος τοῦ γέροντα εἶναι στό μέσο τοῦ κτιστοῦ κοιμητηρίου τῆς Μονῆς... ΣΤΟΝ Ι.Ν. ΑΓ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΚΑΘΕ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΩΡΑ 8-11 π.μ. ΤΕΛΟΥΝΤΑΙ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΗΜΡΩΣΤΕ ΤΟΥΣ ΟΡΘΟ∆ΟΞΟΥΣ ΡΟΥΜΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΤΗΛ. 6938 917803

7

Μία συνέντευξη γιά τόν

Γέροντα Σωφρόνιο (Σαχάρωφ) Μία συνέντευξη πού δόθηκε στό site «Bogoslov.ru» καί συγκριμένα στόν ἱερο-μόναχο Ἀδριανό ἀπό τόν ἱερομόναχο Νικόλαο Σαχάρωφ, ἀνεψιό τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Σωφρονίου Σαχάρωφ, γιά τίς ἐμπειρίες ζωῆς πού εἶχε ἀπό τόν Γέροντα.

Ἱερομόναχος Ἀδριανός (Πάσιν): Ποιές εἶναι οἱ προσωπικές ἀναμνήσεις καί ἐντυπώσεις σας ἀπό τήν ἐπικοινωνία μέ τόν θεῖο σας, Ἀρχιμανδρίτη Σωφρόνιο (Σαχάρωφ); Ἱ ε ρ ο μ όν α χο ς Νι κ ό λαο ς (Σαχάρωφ): Στίς ἀναμνήσεις μου γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο θά μποροῦσα νά ἀφιερώσω ἕνα ὁλόκληρο βιβλίο, ἐπειδή ἐπικοινωνοῦσα μ᾽αὐτόν κάθε μέρα γιά τέσσερα χρόνια. Κάθε λέξη του ἦταν γιά μένα μία ἀποκάλυψη, γι᾽ αὐτό καί δημιουργήθηκε τό μοναστήρι. Οἱ ἄνθρωποι ἄκουγαν τά λόγια τοῦ γέροντα Σωφρονίου καί ἀποφάσιζαν, «πρός τίνα ἀπελευσόμεθα» (Ἰω. 6, 68). Θά σᾶς πῶ ἐν συντομίᾳ γιά τή γνωριμία μας. Γεννήθηκα στή Ρωσία κατά τή σοβιετική ἐποχή, ὅταν ἡ ὁποιαδήποτε ἐπαφή μέ τή ∆ύση ἦταν πολύ ἐπικίνδυνη. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος τότε ἐρχόταν στή Ρωσία ὡς μέλος μιᾶς ὁμάδας τουριστῶν. Ἀλλά κρυφά ἀπό τούς ἐπιστάτες κατάφερνε νά ἔχει μία ἤ δύο ὧρες ἐπικοινωνίας μέ τήν οἰκογένειά του. Καί σέ μία ἀπό αὐτές τίς ἀφίξεις του, ὅταν ἤμουν στήν ὥριμη νεαρή ἡλικία, αὐτός ἐπισκέφτηκε

8

τήν οἰκογένειά μας. Τότε ἐγώ σπούδαζα στό κολέγιο μουσικῆς καί δέν εἶχα ἰδέα γιά τή θρησκεία, τό χριστιανισμό καί τή μοναστική ζωή. Ὅταν εἶδα τόν πατέρα Σωφρόνιο, τότε, βέβαια, ἡ ἐμφάνισή του φάνηκε παράξενη γιά μένα. Γιά πρώτη φορά στή ζωή μου εἶδα ἄνδρα σέ ράσο, μοναχό μέ μεγάλη γενειάδα καί μακριά μαλλιά. Αὐτό μοῦ φάνηκε περίεργο. Σκέφτηκα, γιατί ὅλα αὐτά; Μιλήσαμε λίγο γιά τή μουσική. Γνώριζε πολύ καλά τό μουσικό πολιτισμό, γνώριζε ποίηση καί λογοτεχνία. Μ᾽αὐτόν πάντα εἶχε κανείς θέμα συζήτησης. Στή συνέχεια ἔφυγε. Ἀργότερα ἔμαθα ὅτι ὅταν ἐπέστρεψε στήν Ἀγγλία, εἶπε γιά μένα: «γνώρισα ἕναν νεαρό, ὁ ὁποῖος ἴσως ταχθεῖ σέ μᾶς ἀργότερα». Ἐκεῖνο τόν καιρό ἐγώ ἀκόμη καί στόν Θεό δέν πίστευα πραγματικά. Μετά ἀπ᾽ αὐτή τή συνάντηση ἡ ζωή μου ἔρεε μέ ἐντελῶς διαφορετικό τρόπο. Ὑπηρετοῦσα στό στρατό, κατά τήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ, μαζί μέ τόν σημερινό Ἀρχιεπίσκοπο Ἱλαρίωνα. Ἤδη στό Στρατό ὡρίμασε ἡ ἐπιθυμία μου νά πάω στό μοναχισμό. Μετά ἀπό τό στρατό πρῶτα ἤμουν στό μοναστήρι τοῦ Βίλνιους, καί στή συνέχεια στό Μοναστήρι τῶν Σπηλαίων τοῦ Πσκόφ, ὅπου ἔζησα γιά ἕνα χρόνο. Μετά ἀπό καιρό εἶχα τήν εὐκαιρία νά ἐπισκεφθῶ τόν πατέρα Σωφρόνιο. Ὅταν ἦρθα σ᾽αὐτόν, δέν μπῆκα στό δίλημμα: νά παραμείνω ἐκεῖ ἤ νά ἐπιστρέψω στή Ρωσία. Ἀλλά ἤμουν ἐντελῶς ἐλεύθερος δέν εἶχα ἀπολύτως καμία ὑποχρέωση, οὔτε σέ σχέση μέ τήν οἰκογένεια, οὔτε πρός τό κράτος. Τότε ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἀποφάσισε ὅτι πρέπει νά μείνω στό μοναστήρι του. Ἀναφέρω ὅλα αὐτά τά γεγονότα ἐν συντομίᾳ, ἀλλά σέ κάθε περίπτωση ὑπῆρχαν θαυμαστά φαινόμενα. Αὐτό πού μοῦ ἔκανε ἐντύπωση στόν πατέρα Σωφρόνιο ἦταν ἡ Ἀθωνική του νοοτροπία καί ἡ πνευματική ἐλευθερία, ἡ ὁποία τόσο μᾶς λείπει, γιά τήν ὁποία γράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Τῇ ἐλευθερίᾳ οὖν, ᾗ Χριστός ἡμᾶς ἠλευθέρωσε, στήκετε» (Γαλ. 5, 1). Ἀλλά ἡ ἐλευθερία αὐτή ἐνέχει τόν κίνδυνο. Καί μόνο ἄνθρωποι μέ τόσο ὑψηλή πνευματική συνείδηση ὅπως οἱ ἁγιορεῖτες μοναχοί μποροῦν νά ζοῦν σέ τέτοια πνευματική ἐλευθερία. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Ποιά εἶναι ἡ οὐσία τῆς διδασκαλίας του γιά τήν πνευματική καθοδήγηση, τήν ὁποία ἐφάρμοσε καί στή ζωή του, ἡ οὐσία τῆς διδασκαλίας του

γιά ὑπακοή; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση ἀμέσως στόν πατέρα Σωφρόνιο ἡ ἰδέα του γιά τήν ὑπακοή. Στήν πραγματικότητα, τή λέξη «ὑπακοή» ὁ πατέρας Σωφρόνιος χρησιμοποιοῦσε πολύ σπάνια. Ποτέ δέν ἀπαιτοῦσε ὑπακοή ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ὅλα ὄσα ἔκαναν οἱ ἄνθρωποι, τό ἔκαναν ἀπό ἀγάπη γι᾽ αὐτόν. Νομίζω ὅτι αὐτή ἦταν ὑπακοή, γιατί ὅταν ἀγαπᾶς ἕναν ἄνθρωπο, ἀκολουθεῖς τή βούλησή του. ∆έν πρόκειται μόνο γιά τό μοναχισμό, ἔτσι εἶναι καί στή ζωή καί στήν οἰκογένεια. Φυσικά, τόν πατέρα Σωφρόνιο, τέτοιο μεγάλο γέροντα, ἦταν πολύ εὔκολο νά τόν ἀγαπᾶς. Καί νά κάνουμε γι᾽ αὐτόν κάτι, νά ἐκτελέσουμε τή βούλησή του ἦταν πραγματική χαρά γιά ὅλους μας. Ὡς ἐκ τούτου, τή λέξη «ὑπακοή» τήν ἀκούσαμε σπάνια. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος πάντοτε πίστευε ὅτι ἡ ὑπακοή εἶναι, πρῶτ᾽ ἀπ᾽ ὅλα, μιά πράξη τῆς ἐλεύθερης βούλησης. Καί ἡ ὑπακοή ἡ ὁποία ἐπιβάλλεται σέ ἕνα ἄνθρωπο ἀπό ἔξω, ἰδίως ὅταν ἐπιβάλλεται διά τῆς βίας, μέ ἀπειλές, τέτοια ὑπακοή δέν θά φέρει πνευματικό καρπό. ∆έν θά παραμείνει στήν αἰωνιότητα. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος γράφει: «Ὅλα αὐτά πού ἐπιτυγχάνονται μέ τή βία, δέν ἔχουν αἰώνια ἀξία, ἀλλά μόνο ἐκεῖνο πού ἐπιτυγχάνεται μέσῳ τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐλεύθερης συνειδητῆς ὑπακοῆς». Πίστευε ὅτι ἀκριβῶς αὐτή ἡ ὑπακοή ἔχει τήν πνευματική ἀξία. Νομίζω ὅτι αὐτό, πρῶτ᾽ ἀπ᾽ ὅλα, εἶναι ἡ μεγάλη εὐθύνη γιά τόν πνευματικό, γιά τόν στάρετς, διότι ἡ πνευματική καθοδήγηση δέν εἶναι ἁπλῶς μιά διοικητική θέση, ἤ θέση τῆς ἐξουσίας. Πρωτίστως, ὁ Γέροντας εἶναι ἕνας ἄνθρωπος πού εἶναι σέ θέση νά ὁδηγήσει ἄλλους εἰς τό Ἅγιο Πνεῦμα. Καί μία τέτοια ἀγάπη πού εἶχαν οἱ δόκιμοι στόν γέροντά τους, δέν μπορεῖς νά ἐπιβάλεις μέ κανένα κανόνα. Μπορεῖς μόνο νά τήν κερδίσεις. Ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά βρεῖ τό κλειδί ἀπό τήν καρδιά τοῦ ἄλλου ἀνθρώπου μόνο μέσῳ τῆς ἀγάπης. Καί τότε ἡ ὑπακοή θά ρέει ὡς «ὕδατος ζῶντος», σύμφωνα μέ τόν Ἰωάννη (Ἰω. 7, 38). Φυσικά, τώρα μιλᾶμε γιά πρότυπα. Ἀλλά αὐτό πού εἶδα στόν πατέρα Σωφρόνιο, καί αὐτό πού ἦταν στό Ἅγιο Σιλουανό, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁ στάρετς τοῦ πατέρα Σωφρόνιου, εἶναι τό γεγονός ὅτι ἀπό αὐτούς ποτέ δέν ἔβγαινε ὁ παραμικρός λόγος ἐξαναγκασμοῦ.

9

Ὅλα πραγματοποιοῦνταν μέ ἐλεύθερη βούληση. Ἀκόμη καί ἄν ἕνας δόκιμος ἤθελε νά ἐκπληρώσει ἀμέσως τήν ὑπακοή, ἀκόμη καί τότε ὁ πατέρας Σωφρόνιος δέν φορτωνόταν σ᾽ αὐτόν. Ἄν ἔβλεπε τήν ἀνθρώπινη ἐπιθυμία στήν ὑπακοή σ᾽ αὐτόν, τότε ἀνοιγόταν σταδιακά. Μᾶλλον,ὁ ἴδιος ὑπάκουε σ᾽ ὅλους τούς ἄλλους. Ἀκόμα, μοῦ ἔκανε ἐντύπωση στόν πατέρα Σωφρόνιο ἡ ἐξαιρετική του ταπεινοφροσύνη, ἡ ἀποκλειστική πρόσβαση σ᾽ αὐτόν τόν ἄνθρωπο. Θυμᾶμαι τίς ἀναμνήσεις τοῦ Μητροπολίτη Ἀντωνίου τοῦ Σουρόζ. Ὅταν ἡ μητέρα του ἦταν ἄρρωστη καί ἦταν στό νοσοκομεῖο, ὁ πατέρας Σωφρόνιος τήν ἐπισκέφτηκε. Ἐκείνη τή στιγμή, μόλις εἶχε ἐπιστρέψει ἀπό τή Γαλλία. Αὐτή ἦταν πολύ συγκινημένη ἀπό τή συνάντησή του, τό πρῶτο πού εἶπε ἦταν: «Εἶναι ἄνθρωπος ὑπέροχης ἀνθρωπιᾶς». Εἶναι πολύ ἀκριβής ὁρισμός τοῦ πατέρα Σωφρονίου, τά χαρακτηριστικά του ἦταν ἀκριβῶς ἡ προσβασιμότητα, ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ ἔλλειψη ὁποιασδήποτε ἀπόστασης ἐπικοινωνίας.

10

Παρά τό γεγονός ὅτι εἶμαι συγγενής του, ποτέ δέν εἴχαμε «συγγενικές» συνομιλίες, ποτέ δέν βλέπαμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον ὡς συγγενεῖς κατά σάρκα. Πρῶτα ἀπ᾽ ὅλα μέ ἐνδιέφερε ὁ πνευματικός πλοῦτος του, καί ἡ εἰκόνα του ὡς γέροντα. Πάντα εἴχαμε σχέσεις γέροντας - δόκιμος. Ἀπό τήν πλευρά του, ποτέ δέν μέ ἔβλεπε ὡς ἕνα μέλος τῆς οἰκογένειας κατά σάρκα, ἀλλά ὡς μέλος τῆς πνευματικῆς οἰκογένειας, τοῦ μοναστηριοῦ, ἕναν ἀπό τούς ἀνθρώπους τούς ὁποίους τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Θεός, γιά τούς ὁποίους ἔνιωθε τήν ψυχή του σέ προσευχή γιά τόν καθένα ἀπό ἐμᾶς. Ξέρετε, αὐτή ἡ ἐνέργεια τῆς ἀγάπης, ἐδῶ στό μοναστήρι τήν αἰσθανόταν πάντα ὁ καθένας μας: οἱ μοναχοί, οἱ ἐνορίτες, μόλις ἔφταναν στό μοναστήρι. Εἰδικά οἱ μοναχοί. ∆έν ὑπῆρχαν τέτοιες περιπτώσεις νά σέ στέλνουν κάπου γιά διακόνημα, ἐσύ νά τό κάνεις μηχανικά καί αὐτό νά θεωρεῖται διακονία στόν Θεό. Ὄχι, ὁ πατέρας Σωφρόνιος, στέλνοντας κάποιον σέ ὁποιαδήποτε ἐργασία ἤ διακόνημα, πάντα σκεφτόταν γι᾽ αὐτόν τόν ἄνθρωπο, γιά τό πνευματικό του ὄφελος πρῶτα ἀπ᾽ ὅλα, καί ὄχι, ἄς ποῦμε, γιά πρακτικές ἀνάγκες τῆς μονῆς. Ὡς ἐκ τούτου, μποροῦσε νά ἀλλάξει συχνά τά διακονήματα ἑνός ἀνθρώπου. Θυμᾶμαι, ἦρθε μία ἀδελφή ἡ ὁποία κατά βούλησή της ἀρχικά ἀσχολοῦνταν μέ τόν κῆπο, ἐπειδή ὁ πατέρας Σωφρόνιος πάντα σεβόταν τήν ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου, τή βούλησή του. Στή συνέχεια εἶδε ὅτι ἔχει ἱκανότητες γιά θεολογία. Ὅλο ἐκεῖνο τόν καιρό μέ τίς σκέψεις του ἦταν μαζί της στόν κῆπο, καθώς καί μέ ὅλους μας, ἐνδιαφερόταν γιά τό πῶς πέρασε ἡ ἡμέρα, τί κάναμε. (Καί στή συνέχεια ἔδωσε τήν εὐλογία σ᾽ αὐτήν νά ἀσχολεῖται μέ τή θεολογία). Ὅταν ἔφθασα γιά πρώτη φορά στήν Ἀγγλία, δέν γνώριζα Ἀγγλικά, καί ὁ πατέρας Σωφρόνιος φρόντισε γιά τήν ἐκπαίδευσή μου. Ὅταν μέ ἔστειλε στό σχολεῖο στήν κοντινή πόλη Κόλτσεστερ, ἐνδιαφερόταν γιά τά πάντα: πῶς πάω μέ τό λεωφορεῖο, τί εἴδους αἴθουσες εἶναι ἐκεῖ, τί καθηγητές, πῶς περνῶ ἐκεῖ τό χρόνο μου ... Καί νοιαζόταν ἔτσι γιά τόν καθένα, γιά νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος τήν εὐκαιρία στή ζωή του νά πραγματοποιήσει τόν ἑαυτό του ὡς προσωπικότητα καί νά μήν εἶναι περιορισμένος σέ τίποτα. Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος ἀγαποῦσε καί

ἀνησυχοῦσε, καί πάντα ἦταν μαζί μας μέ τίς σκέψεις του. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Ὑπάρχουν ἰδιαιτερότητες στή διδασκαλία του γιά προσευχή καί στήν προσευχητική του πρακτική, στήν πρακτική τῆς θεωρίας τοῦ ἀκτίστου φωτός; Πῶς ἔλεγε γιά τήν προσευχητική ἐμπειρία του καί κατά πόσον αὐτή τήν ἐμπειρία, μπορεῖ κανείς νά ἀντλεῖ ὄχι ἀπό τήν προσωπική ἐπικοινωνία, ἀλλά ἀπό τά βιβλία του; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Νομίζω ὅτι κανένας γέροντας, οὔτε πνευματικά σοφός ἄνθρωπος δέν θά πεῖ τήν προσευχητική του ἐμπειρία στήν ἀργόσχολη ὁμιλία, πίνοντας τσάι. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος περιέγραψε αὐτή τήν ἐμπειρία στά βιβλία, εἰδικά στό βιβλίο «Βλέποντας τόν Θεό ὅπως εἶναι», μέ τή θέληση τοῦ Θεοῦ, κατά τήν προτροπή τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἡ βαθιά ἐξομολόγησή του, τήν ὁποία τόλμησε νά ἐκφράσει στό χαρτί λίγα χρόνια πρίν τό θάνατό του, γιά τήν ὁποία ἔλαβε πολλές ἐπικρίσεις καί παρανοήσεις ἐκ μέρους κάποιων πιστῶν. Ἀλλά τά ἀναμφίβολα ὀφέλη πού ἔχουν τά κείμενά του γιά τή προσευχή, μιλᾶνε ἀπό μόνα τους, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος: «Ἀπό τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς» (Ματθ. 7, 16). Ὁ πατέρας Σωφρόνιος περιγράφει ὄχι μόνο τήν ἐμπειρία του, ἀλλά σέ γενικές γραμμές τήν ἀτμόσφαιρα τῆς προσευχῆς, κυρίως τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Εἶναι ἡ ἐμπειρία τῶν γερόντων τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τῶν μοναχῶν ἁγιορειτῶν. Ὅπως ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἦταν ἀπολύτως εἰλικρινής στά πάντα, ἔτσι ἦταν εἰλικρινής καί στήν προσευχή στόν Θεό. Ἔλεγε καί ἐμπιστευόταν στόν Θεό τά πάντα. Ὅλη ἡ ζωή του, δέν ἦταν μόνο ὁ κανόνας τῆς προσευχῆς, ἔγινε προσευχή, ἡ κάθε κίνησή του ἦταν γεμάτη ἀπό τήν προσευχή. Χωρίς τήν προσευχή δέν ἔκανε καί, νά πῶ περισσότερο, δέν ἔλεγε τίποτα. Ὁ Ἅγιος Σιλουανός ρώτησε μία φορά τόν γέροντα Στρατόνικο: «Πῶς μιλοῦν οἱ τέλειοι»; Αὐτός ἐξεπλάγη ἀπό αὐτή τήν ἐρώτηση, καί ὁ γέροντας Σιλουανός ἀπάντησε ὁ ἴδιος: «Οἱ ἅγιοι, οἱ τέλειοι, δέν μιλοῦν ἀπό τόν ἑαυτό τους. Φυσικά, ὅταν ἄκουσε αὐτή τή διαθή-

κη ἀπό τόν Ὅσιο Σιλουανό, ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἔγινε πολύ φειδωλός σέ διάφορες λέξεις, ἀλλά πολύ πλούσιος στόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Καί μᾶς δίδαξε, ἐπίσης, πάνω ἀπό ὅλα, τήν εἰλικρινῆ προσευχή, γιά νά εἶναι ἡ προσευχή, ἰδιαίτερα ἡ λειτουργική προσευχή, ὄχι ἁπλῶς ἕνα «ἀνάγνωσμα» κειμένων, μέ ἀφηρημένο μάτι (μέ ἕνα μακρινό μάτι). Ἤθελε νά μᾶς μάθει νά ζοῦμε κάθε λέξη τῆς Λειτουργίας, ἐπειδή ἡ προσευχή γιά μᾶς εἶναι πρωτίστως μία λειτουργική προσευχή. Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τῆς ζωῆς στό μοναστήρι μας. Ὅλα εἶναι γύρω ἀπό τή Λειτουργία, ἀπό τήν κοινωνία τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Οἱ ἄνθρωποι συχνά λένε: «Τί γίνεται, ὅμως, μέ τόν κανόνα τῆς προσευχῆς; Πρέπει νά τόν διαβάζουμε». Ὅταν ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἦταν ἀκόμη στό Ἅγιον Ὄρος, ρώτησε μία φορά τόν γέροντα Σιλουανό˙ εἶναι δυνατόν νά ἀντικαταστήσει τό ἀνάγνωσμα τοῦ προσευχητικοῦ κανόνα μέ τήν προσευχή τοῦ Ἰησοῦ; Ὁ πατέρας Σιλουανός ἀπάντησε θετικά. Αὐτό τό ἐπεισόδιο περιγράφεται στό βιβλίο «Τό Μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς». Ὁ Ἡγούμενος, βλέποντας τό δῶρο τῆς προσευχῆς στόν πατέρα Σωφρόνιο, φοβόταν νά μιλήσει ἀνοιχτά γι᾽ αὐτό. Γιά τό καλό τῶν ἄλλων μοναχῶν, δέν συμφωνοῦσε μέ τέτοια

11

ἀντικατάσταση τοῦ κανόνα μέ τήν προσευχή τοῦ Ἰησοῦ. Ἀλλά αὐτό δέν ἰσχύει γιά τέτοιους ἀνθρώπους, ὅπως ὁ στάρετς Σιλουανός καί ὁ πατέρας Σωφρόνιος - γιά ἀνθρώπους πού ἔχουν φθάσει σέ ἕνα ὁρισμένο ὕψος τοῦ προσευχητικοῦ ἀγῶνα. Ὁ νοῦς τους μποροῦσε ἐλεύθερα νά μένει στόν Θεό, χωρίς νά ἐπιβαρύνεται μέ ἄλλες σκέψεις. Γιά τόν Ἅγιο Σιλουανό ἡ ἐκτέλεση τῆς ἐντολῆς «ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου» (Ματθ. 22, 37) σήμαινε ὅτι ἐάν ἕνας ἄνθρωπος, ἀκόμη καί γιά μία στιγμή ἐπιτρέπει κάποια σκέψη ἐκτός ἀπό τή σκέψη γιά τόν Θεό στό νοῦ του ἤ στήν καρδιά, αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ἐντολή δέν ἐκπληρώθηκε. Φυσικά, γιά τέτοια τελειότητα, δέν μποροῦμε νά μιλᾶμε. Ὅμως, αὐτά ἦταν τά ἰδανικά, τά ὕψη, ὅπου ἔμεινε ὁ πατέρας Σωφρόνιος στό Ἅγιον Ὄρος, καί τά ὁποῖα μέ μεγάλη δυσκολία καί δάκρυα προσπαθοῦσε νά μεταδώσει στούς ἀνθρώπους ἐκτός τοῦ μοναστικοῦ κύκλου. Ὁ πατέρας Σω-

Ἐνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

Ἐσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, μαζί μποροῦμε! Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της - Βιβλιοπωλείο - Περιοδικό - Ἐκδόσεις - Ἴντερνετ, κ.λ.π.

------------Γιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη καί διαφανῆ διαδικασία, ἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες στό τηλ.: 28920-22208

12

φρόνιος ἔγραψε κάποτε σέ μία ἐνορίτισσα, ἡ ὁποία τόν ρωτοῦσε: «Πρέπει νά διαβάσω τήν προσευχή, ἀλλά ἔχω μία ἐντελῶς διαφορετική διάθεση σέ σχέση μέ τό Θεό. Ἔχω κάποιες ἐρωτήσεις, θά ἤθελα νά τόν ρωτήσω γιατί εἶναι ἔτσι στή ζωή μου. Κύριε, δῶσε μου τήν κατανόηση. ∆έν θέλω νά διαβάσω «Κύριε, σ᾽ εὐχαριστῶ», γιατί αὐτή τή στιγμή ἔχω ἀκόμη ὁρισμένες διαφωνίες μέ τό Θεό». Ὁ πατέρας Σωφρόνιος τῆς ἔγραψε: «Μήν φοβᾶστε νά ρωτᾶτε τόν Θεό, φοβᾶστε νά εἶστε ἀνειλικρινής μέ τόν Θεό». Αὐτή ἡ εἰλικρίνεια στήν προσευχή, τήν ὁποία ὅλους μᾶς δίδασκε ὁ πατέρας Σωφρόνιος, μᾶς ἔδωσε νά καταλάβουμε ὅτι ὁ Θεός δέν εἶναι κάτι ἐκεῖ ἔξω, ὁ ὁποῖος μᾶς ἐπιβάλλει τήν ἐκτέλεση κάποιων κανόνων. Ὄχι, ὁ Θεός εἶναι ἕνα ζωντανό Ὄν, ὁ οὐράνιος Πατέρας μας, μέ τόν ὁποῖο ἔχουμε ἕνα διάλογο, ὄχι ἕνα λεκτικό διάλογο, ἀλλά τό διάλογο τῆς ζωῆς. Μᾶς ἀπαντάει ὄχι μόνο στά λόγια της Γραφῆς, ἀλλά καί στή ζωή μας. Ὅπως ὅλη ἡ ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ τῆς Παλαιᾶς ∆ιαθήκης ἦταν ἕνας διάλογος μέ τόν Θεό, ἔτσι καί ἡ ζωή τοῦ καθενός ἀπό ἐμᾶς εἶναι ἕνας διάλογος μέ τόν Θεό. Αὐτόν τόν προσωπικό διάλογο μέ τόν Θεό καί προσπαθοῦσε νά ἀναπτύξει σέ μᾶς ὁ πατέρας Σωφρόνιος. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Κατά τή γνώμη σας, εἶναι δυνατή τέτοια προσευχητική ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό γιά λαϊκούς πού ζοῦν σέ φασαρία καί μέριμνες; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Στή διαίρεση ἀνθρώπων σέ λαϊκούς καί μοναχούς ὑπάρχει μεγάλος κίνδυνος, διότι ὅλοι εἴμαστε ἄνθρωποι, τόν καθένα ἀπό μᾶς ἀγαπᾶ ὁ Θεός, γιά τόν καθένα ἀπό ἐμᾶς σταυρώθηκε. Αὐτός ὁ διαχωρισμός ἀνασκευάστηκε ἤδη ἀπό τήν ἀρχαιότητα, ὅταν ὁ Κύριος ἔστειλε τόν Ἅγιο Ἀντώνιο τόν Μέγα στήν Ἀλεξάνδρεια γιά νά μάθει ἀπό τόν τσαγκάρη. Νομίζω ὅτι αὐτή ἡ εἰκόνα τοῦ τσαγκάρη γιά ἐμᾶς εἶναι μία ἔνδειξη ὅτι ἕνας τέτοιος διαχωρισμός μεταξύ τοῦ λαϊκοῦ καί μοναχοῦ, στήν πραγματικότητα δέν ὑπάρχει. Πρῶτ᾽ ἀπ᾽ ὅλα ὑπάρχει ἕνας ἄνθρωπος πού ἔχει μία ζωντανή κοινωνία μέ τόν Θεό, διαθέσιμη σέ ὅλους. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἔγραψε κάποτε ὅτι δέν ὑπάρχει τέτοια θέση στή γῆ, τέτοιες συνθῆκες, τέτοιες περιπτώ-

σεις, ὅπου εἶναι ἀδύνατο νά τελέσεις τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ. Νομίζω ὅτι δέν ὑπάρχουν καί τέτοιες περιπτώσεις καί τέτοιοι χώροι, ὅπου δέν θά εἶχε δυνατότητα κανείς νά προσευχηθεῖ. Ἡ προσευχή δέν εἶναι νά πάρεις βιβλίο καί νά μουρμουρίσεις κάτι. Προσευχή εἶναι ἕνας ζωντανός διάλογος μέ τόν Θεό μέσα στήν καρδιά ἡ ὁποία ἐκφράζεται μέ λόγια ὅταν ὑπάρχει δυνατότητα, ἀλλά καί στήν ἀπουσία τέτοιας δυνατότητας, εἶναι μνήμη γιά τόν Θεό, νά παριστάνεις ἐσωτερικά τόν Θεό ∆ημιουργό, ὁ ὁποῖος εἶναι μαζί μας πάντα, «ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν». Καί αὐτή εἶναι προσευχή ἡ ὁποία εἶναι προσιτή σέ ὅλους. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος εἶχε κάποτε ἕναν διάλογο καί ἀκόμη καί συζήτηση μέ τόν Θεό. Μία φορά προσευχήθηκε στό Ἅγιο Ὄρος, καί ἔλεγε: «Κύριε! Πῶς μπορῶ νά ἐκπληρώσω τίς ἐντολές Σου; Ἀφοῦ εἶμαι ἄνθρωπος. Πῶς θά μέ κρίνεις; Εἶσαι Θεός, Παντοκράτωρ, Παντοδύναμος, Παντογνώστης. Ἔχεις τήν πληρότητα τῆς ὕπαρξης, εἶσαι πηγή ζωῆς, πηγή δημιουργίας. Καί ποιός εἶμαι ἐγώ; Εἶμαι μικρό ἀνθρωπάκι. Ἄν δέν τρώω θά πεθάνω, ἄν μέ χτυπήσουν θά πεθάνω, ἄν ἀρρωστήσω θα πεθάνω. Πάντα μέ ἀκολουθεῖ ὁ φόβος τοῦ θανάτου. Ἡ

ἀδυναμία μου δέν μ᾽ ἀφήνει νά Σέ πλησιάσω. Πῶς θά μέ κρίνεις»; Τότε, ἄκουσε τήν ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ στήν καρδιά του: «οὐδέ γάρ ὁ πατήρ κρίνει οὐδένα, ἀλλά τήν κρίσιν πᾶσαν δέδωκε τῷ υἱῷ (Ἰωάν. 5, 22), διότι Αὐτός εἶναι ὁ Ὑιός τοῦ ἀνθρώπου». Τότε ὁ πατήρ Σωφρόνιος κατάλαβε ὅτι εἶχε χάσει τή διαφορά μέ τόν Θεό. Θά τόν κρίνει ὄχι ὁ «μακρινός καί Παντοδύναμος» Θεός Πατήρ, ἀλλά ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος, ὁ ὁποῖος εἶναι καί ὁ Θεός καί ὁ Ἄνθρωπος, πού αἰσθάνθηκε ὅλες τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς μας στόν Ἑαυτό του. Οἱ ἄνθρωποι μιλοῦν γιά τή ματαιότητα, ἀλλά τή ματαιότητα στήν ὁποία ἔζησε ὁ Κύριος, εἶναι δύσκολο νά φανταστεῖ κανείς. Θυμᾶστε, πώς γράφει ὁ Εὐαγγελιστής ὅτι δέν εἶχε χρόνο ἀκόμα καί νά φάει τό ψωμί, δέν εἶχε χρόνο νά προσευχηθεῖ. Ὁ Κύριος πήγαινε νά προσευχηθεῖ τή νύχτα σέ βουνό, σέ ἔρημους τόπους. Ἄν ἐμεῖς καί ὅπως εἴπατε «λαϊκοί», λέμε: «∆έν ἔχουμε χρόνο γιά προσευχή», ὁ Κύριος θά μᾶς κοιτάξει καί θά πεῖ: « ∆έν ὑπάρχει χρόνος; Καί Ἐγώ δέν εἶχα χρόνο». Πολύ συχνά οἱ ἄνθρωποι ἀπέχουν ἀπό τήν προ-

13

σευχή, ἀπό τήν κοινωνία μέ τόν Θεό, ὄχι ἐπειδή δέν ἔχουν χρόνο, ἀλλά ἐπειδή δέν ὑπάρχει ἐπιθυμία, ἐπειδή ὑπάρχει μία πνευματική νωθρότητα - τό λέω ἀπό προσωπική μου ἐμπειρία. Γι᾽ αὐτό μποροῦμε νά προσευχηθοῦμε παντοῦ καί πάντοτε. Ἡ προσευχή εἶναι πάντα μία ἐσωτερική παρουσία στόν Θεό, καί ὄχι ἁπλό διάβασμα τῶν κανόνων. Αὐτό δέν εἶναι ἀρκετό. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Πῶς ὁ Ἄθως δέχτηκε τά ἔργα τοῦ πατέρα Σωφρόνιου γιά τήν προσευχή; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Σέ ὅλα τά μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπου ἤμουν, καί μάλιστα πῆγα στό Ἅγιο Ὄρος ὄχι ὡς μοναχός του Μοναστηριοῦ τοῦ Essex, ἀλλά ὡς ἁπλός προσκυνητής, μοῦ ἔκανε ἐντύπωση ὅτι οἱ μοναχοί πνευματικά τρέφονται ἀπό τά ἔργα τοῦ πατέρα Σωφρόνιου γιά τήν προσευχή. Ἔτσι, στό Βατοπαίδι τά διάβαζαν τήν ὥρα τῆς τράπεζας. Πρίν ἀπό δύο χρόνια στήν Ἀθήνα, πραγματοποιήθηκε παγκόσμιο συνέδριο ἀφιερωμένο στόν πατέρα Σωφρόνιο καί τήν κληρονομιά του. Ἐκεῖ παρουσιάστηκε ὁλόκληρος ὁ Ἄθως. ∆έν ἦρθαν γιά ψυχαγωγία. Ἦρθαν γιά νά εἶναι φωνή τῆς Ἐκκλησίας, μοναχική φωνή τοῦ Ἅγιου Ὄρους. Ὀργάνωσαν αὐτό τό συνέδριο γιά νά τιμήσουν τήν μνήμη τοῦ πατέρα Σωφρόνιου ὡς ἑνός μακαρίου ἀνθρώπου, μέ τόν ὁποῖο εἶναι τό μέλλον τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος, ἴσως, θά μείνει στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Μιλήσατε γιά τή προσβασιμότητα τοῦ πατέρα Σωφρονίου, τήν ἁπλότητά του. Ἀλλά γνωρίζουμε ὅτι ἦταν πολύ πεπαιδευμένος ἄνθρωπος. Πῶς αὐτό συμβιβαζόταν; ∆έν αἰσθανόταν κανείς στήν ἐπικοινωνία μ᾽ αὐτόν ὁρισμένη πνευματική ἀνωτερότητά του; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Ἄν ἐπισκεφθεῖτε τώρα τό μοναστήρι μας, τότε θά σᾶς καταπλήξει ὅτι οἱ περισσότεροι ἐνορίτες μας εἶναι μισογραμματισμένοι Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι λίγο ξέρουν νά διαβάζουν, γιαγιάδες, γέροι. Ἀλλά εἶναι ὅλοι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι τούς ὁποίους ὁ πατέ-

14

ρας Σωφρόνιος θέρμανε με τήν ἀγάπη του. Ναί, ἤξερε πολλά, ἦταν μέ τήν πλήρη ἔννοια θεολόγος ἀκαδημαϊκοῦ ἐπιπέδου, καί ἡ εὐθύνη γιά κάθε λέξη στά βιβλία του ἔχει ἀκαδημαϊκό βάρος. Οἱ θέσεις του στήν Τριαδολογία ἔχουν γίνει πλέον μέρος τῆς ἀκαδημαϊκῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Αὐτό βλέπουμε ἀπό τά ἔργα τοῦ Μητροπολίτη Ἰωάννη (Ζηζιούλα), ὁ ὁποῖος τρεφόταν πνευματικά καί θεολογικά ἀπό τόν πατέρα Σωφρόνιο, καί στά γραπτά τοῦ Μητροπολίτη Ἱεροθέου (Βλάχου), καί τοῦ Καλλίστου (Ware), καί πολλῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων θεολόγων. Ἀλλά στήν ἐπικοινωνία μέ τόν πατέρα Σωφρόνιο ποτέ δέν ἔνιωθε κανείς ὅτι τόν κοίταζε ἀφ᾽ ὑψηλοῦ. Πάντα ἔλεγε: «Ἡ ἀγάπη δέν ἀγαπάει ὑπεροπτικά, ἀλλά πάντα ταπεινώνεται μπροστά στόν ἄνθρωπο». Ἔτσι ταπεινωνόταν πάντα μπροστά σέ κάθε ἄνθρωπο καί ὁ πατέρας Σωφρόνιος. Πιστεύω τό ὅτι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται σέ μᾶς, εἶναι μία ἀπόδειξη τῆς εἰλικρινοῦς ἀγάπης του σ᾽ αὐτούς. Πολλούς βοήθησε στήν πνευματική τους ζωή, πολλούς σέ φυσικές ἀσθένειές τους μέ τήν προσευχή του. Τότε τό συνέδριο παρακολουθοῦσαν πολλοί Ἐπίσκοποι, μοναχοί, καθηγητές, ἁπλοί ἄνθρωποι. Βοήθησε ὅλους αὐτούς τούς ἀνθρώπους, καί εἶναι χίλιοι. Ἡ αἴθουσα τοῦ Στρατιωτικοῦ Μουσείου τῆς Ἀθήνας, ὅπου πραγματοποιήθηκε τό συνέδριο ἦταν ὑπερπλήρης, δέν ὑπῆρχαν θέσεις, ἀναγκαστήκαμε νά τοποθετήσουμε μιά μεγάλη ὀθόνη, ἀκόμη καί στόν δρόμο. Ὅπως εἶπε σ᾽ αὐτό τό Συνέδριο ὁ μοναχός τῆς Μονῆς μας, πατέρας Ζαχαρίας, ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἔσπειρε τόσες εὐλογίες στή ζωή του, καί τώρα μποροῦμε νά βλέπουμε τούς καρπούς. Ὁ Μητροπολίτης Ἰωάννης(Ζηζιούλας) πού ἄνοιξε τό συνέδριο, δήλωσε: «Εἴμαστε ὅλοι κάτω ἀπό τό ἐπιτραχήλιό του». Ὁπότε καμμία ἀπόσταση κατά τήν κοινωνία μέ τόν πατέρα Σωφρόνιο δέν αἰσθανόταν ποτέ. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἐπικοινωνοῦσε μέ τούς ἀνθρώπους καί μάθαινε ἀπό αὐτούς, ἡ θεολογία τῶν ὁποίων εἶναι μᾶλλον ἀμφίβολη ἐννοῶ τόν πατέρα Σέργιο Μπουλγκάκοφ, τόν Μητροπολίτη

Ἀντώνιο (Χραποβίτσκι). Σέ ποιό βαθμό ἡ θεολογία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου ἐξαρτᾶται ἀπό αὐτούς, κατάφερε νά φιλτράρει τά ἀμφίβολα στοιχεῖα ἀπό τή διδασκαλία τους; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Αὐτό τό ζήτημα μελετοῦσα σοβαρά καί ἀντικειμενικά, χωρίς τήν ἐπιθυμία νά εὐχαριστήσω τόν θεῖο μου. Σ᾽ αὐτό τό θέμα ἀφιερώνεται ἡ διδακτορική διατριβή μου «I love therefore I AM: theological legacy of Archimandrite Sophrony» («Ἀγαπῶ ἄρα ὑπάρχω: θεολογική κληρονομιά τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Σωφρονίου»). Εἶναι μιά κριτική ἀξιολόγηση τῆς θεολογίας τοῦ πατέρα Σωφρόνιου μετά ἀπό μιά βαθιά ἀνάλυση τῶν ἔργων του καί τῆς ζωῆς του. Τώρα δημοσιεύτηκε στήν Ἀμερική. Πρέπει νά ποῦμε σταθερά καί μέ σιγουριά ὅτι τό θεμέλιο ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ πατέρα Σωφρόνιου εἶναι ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, καί πρῶτ᾽ ἀπ᾽ ὅλα ἡ ἀσκητική παράδοση. Ὅλη ἡ θεολογία του βασίζεται, ἐπίσης, στήν ἀσκητική πρακτική τοῦ Ἄθωνα καί στήν προσωπική του ἐμπειρία. Ἄν καί μποροῦσε νά ἀντλεῖ καί ἀντλοῦσε ὁρισμένα ἀπό τά μέσα τῆς ἔκφρασης καί τά θέματα ἀπό τή σύγχρονή του θεολογία, σέ καμμιά περίπτωση, ὅμως, τό πνεῦμα, τίς ἰδέες καί τίς προτιμήσεις. Ὡς ἐκ τούτου, μέ ἰδιαίτερη προσοχή ἀναφερόταν σέ ὅλα ὅσα ὑπερέβαιναν τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ἕνα παράδειγμα

αὐτοῦ εἶναι ἡ ἀλληλογραφία του μέ τόν πατέρα Γεώργιο Φλωρόφσκι. Ὅταν πράγματι ἀναπτύχθηκε ὡς θεολόγος, ὅταν ἡ Τριαδολογία καί ἡ Χριστολογία του, τήν ὁποία ὄχι μόνο βίωσε, ἀλλά καί ζοῦσε, ἀποκρυσταλλώθηκαν μέ λέξεις, τότε ὅλο τό θεολογικό σύστημά του, ἄν μποροῦμε νά τό ποῦμε ἔτσι, μέ ταπεινότητα τό ἔστειλε στόν πατέρα Γεώργιο Φλωρόφσκι, ὁ ὁποῖος ἦταν τότε ὁ κορυφαῖος τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, ἕνας φωστήρας τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐπειδή ὁ πατέρας Γεώργιος γνώριζε σέ βάθος τούς Ἁγίους Πατέρες, κανένας δέν μποροῦσε νά τόν κατηγορήσει γιά παρέκκλιση ἀπό τήν Ὀρθοδοξία. Εἶμαι κατάπληκτος ἀπό αὐτή τήν ταπεινή πράξη τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος μιλοῦσε μέ τόν πατέρα Σιλουανό, ὁ ὁποῖος ἔζησε στό Ἅγιον Ὄρος, πού ὁ ἴδιος εἶχε μεγάλη ἐμπειρία τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό. Μία τέτοια ταπεινή πράξη ἡ ἐναγωγή ὅλης τῆς κληρονομιᾶς του στό δικαστήριο τοῦ ἄλλου θεολόγου, εἶναι μία πράξη καθολικότητας. Γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο αὐτό ἦταν καθοριστικό. Ποτέ δέν ἀποσποῦσε τόν ἑαυτό του ἀπό τήν καθολική σκέψη τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν, τρόπον τινά, ἡ ἀσφάλισή του καί ἡ πνευματική του προστασία. Ἔγραφε στόν πατέρα Γεώργιο Φλωρόφσκι: «Κοιτάξτε ἐάν ἔγραψα κάτι πού δέν συνάδει μέ τήν Ὀρθοδοξία. Ὁ πατέρας Γεώργιος Φλωρόφσκι, ἀφοῦ διάβασε τίς ἐπιστολές του, τή θεολογία του, ἀπάντησε μέ βαθιά ἀμοιβαία κατανόηση σέ πολλά θέματα καί

15

βαθιά ἀλληλεγγύη, σέ ἀντίθεση πρός τόν ἐθνικισμό στήν Ἐκκλησία. Ἀπό αὐτό ἀκριβῶς ὁ πατέρας Γεώργιος ὑπέφερε. Νομίζω ὅτι οἱ γνώσεις μας τῆς πατρολογίας σέ σύγκριση μέ τίς γνώσεις τοῦ πατέρα Σωφρόνιου, ὁ ὁποῖος γνώριζε ἄριστα τήν ἑλληνική γλῶσσα καί τούς Ἁγίους Πατέρες, μερικές φορές μᾶς κάνουν νά ἀναρωτιόμαστε πόσο βαθιά γνωρίζουμε τήν πατερική παράδοση. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἀνέφερε τέτοια ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων, τά ὁποῖα ἐκεῖνο τόν καιρό δέν εἶχαν μεταφραστεῖ στά ρωσικά, γιά παράδειγμα, τό «Ambigva» τού Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητῆ . Ὅταν σημείωνε μόνο τίς σκέψεις, τίς ἰδέες τῶν Ἁγίων Πατέρων, μήν ἀναφερόμενος σ᾽ αὐτούς, τότε αὐτές οἱ ἴδιες οἱ ἰδέες συχνά προκαλοῦσαν σέ μερικούς κάποιες παρεξηγήσεις, ἀπορίες. Ὅμως, ἄν ἕνας ἄνθρωπος δέν εἶναι σέ θέση νά ἀφομοιώσει μιά διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Πατέρα, σ᾽αὐτό δέν φταίει ὁ πατέρας Σωφρόνιος. Φταίει ἡ δική μας ἔλλειψη γνώσης τῆς πατερικῆς παράδοσης. Πρέπει νά ἔχουμε κατά νοῦ ὅτι ἡ ρωσική Φιλοκαλία δέν εἶναι ὅλο τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παράδοσης. Ὅπως καί τό Βυζάντιο δέν περιλαμβάνει ὅλη τήν Παράδοση. Καί ὁ πατέρας Σωφρόνιος στό Ἅγιο Ὄρος εἶχε πρόσβαση στήν ἀσκητική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας στό σύνολό της˙ καί στούς Ρώσους πατέρες, καί στούς Ἕλληνες, καί στούς Σύρους, ἦταν μέρος τῆς ζωῆς τοῦ καθενός μοναχοῦ Ἁγιορείτη. Ὁ γέρων Σιλουανός, ἐπίσης, παρά τόν ἀναλφαβητισμό του, ἤξερε τούς Ἁγίους Πατέρες, ἄν καί δέν ἤξερε ἑλληνικά. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος εἶχε διακόνημα ἀπό τόν Ἡγούμενο Μισαήλ νά μάθει τήν ἑλληνική γλῶσσα. Μόνος του σέ 6 μῆνες τήν ἔμαθε σέ τέτοιο βαθμό ὥστε, ὅταν ὁ δάσκαλος τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἦρθε μετά ἀπό 6 μῆνες, δέν μποροῦσε νά πιστέψει ὅτι ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἔγραφε στήν καθαρεύουσα μέ τέτοια ἁπλότητα καί εὐκολία. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος πάντα, ἀκόμη καί στήν καθημερινή συνομιλία, χρησιμοποιοῦσε ἀποκλειστικά τήν καθαρεύουσα τή γλῶσσα τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν καί μία ἔκφραση τῆς πνευματικῆς κατάστασής του.

16

Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Ποιά εἶναι σήμερα ἡ κατάσταση τοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Ἔσσεξ, πού ἵδρυσε ὁ πατέρας Σωφρόνιος, ποιά εἶναι ἡ κανονική του ὀργάνωση, ἡ ἐσωτερική του σύσταση (τακτοποίηση); Ἱερομόναχος Νικόλαος: Σέ πολλά σημεῖα τό μοναστήρι εἶναι μοναδικό. Αὐτή ἡ μοναδικότητα γεννήθηκε ἀπό τή διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἄθω, ὁ ὁποῖος προσευχόταν γιά ὁλόκληρο τόν κόσμο, γιά ὅλο τόν Ἀδάμ. Θυμᾶστε τήν προσευχή του: «Κύριε, δῶσε νά σέ γνωρίσει ὅλος ὁ κόσμος, ὅλοι οἱ λαοί τῆς γῆς». Αὐτή ἡ παγκόσμια κλίμακα τῆς σκέψης τοῦ κάθε ἀληθινοῦ Χριστιανοῦ ἦταν χαρακτηριστική γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο. Ἡ Ὀρθοδοξία γι᾽ αὐτόν δέν ἦταν ἕνα συμπλήρωμα σέ ἐθνικό πολιτισμό. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι, πάνω ἄπ᾽ ὅλα, ἡ οἰκουμενική ἀλήθεια. Καί κάθε μείωσή της ἐξευτέλιζε στά μάτια του τήν Ὀρθοδοξία. Ἄν πᾶτε στήν Ἑλλάδα ἤ σέ ἄλλη ὀρθόδοξη χώρα, θά δεῖτε ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία ἐκεῖ θεωρεῖται πάντα μέρος τοῦ δικοῦ τους ἐθνικοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ πατρίδα καί ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι σχεδόν συνώνυμα. Ὡς ἐκ τούτου, σέ περίπτωση μετανάστευσης, οἱ Ἐκκλησίες συχνά γίνονται ἕνα εἶδος συμπλήρωμα τῆς πολιτιστικῆς κοινότητας. Καί γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε στήν Ἐκκλησία τόν ∆ημιουργό ὅλου τοῦ κόσμου, ὅλων τῶν λαῶν, τόν Θεό ὁ ὁποῖος σταυρώθηκε γιά ὅλο τόν Ἀδάμ, γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα, γι᾽ αὐτόν κάθε μείωση τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπό τόν ἐθνικισμό ἦταν ἱεροσυλία. Ὡς ἐκ τούτου, τό μοναστήρι μας εἶναι πολυεθνές, ἔχουμε ἄτομα 15 ἐθνικοτήτων˙ Ὀρθόδοξοι ἀπό τήν Ἑλλάδα, τήν Κύπρο, τή Ρουμανία, τή ∆ανία, τή Σουηδία, τή Φινλανδία, τή Γερμανία, τή Γαλλία. Ἡγούμενός μας εἶναι ἀπό τή Νέα Ζηλανδία. Καί ἐδῶ ὑπῆρχε πρόβλημα γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο σέ ποιά Ἐκκλησία νά ἀνήκει; Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἱκανοποίησε τήν ἐπιθυμία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου, καί ἔγραψε σέ ἐπιστολή πρός αὐτόν, ἐφ᾽ ὅσον τό μοναστήρι εἶναι πολυεθνικό, ἦταν ἕτοιμος νά τοῦ δώσει «σταυροπηγία», γιά νά ζοῦν οἱ μοναχοί ἐλεύθερα. Αὐτή ἦταν μιά μεγάλη

ὑποστήριξη. Ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται σέ μᾶς γιά πρώτη φορά, συχνά ρωτᾶνε: «Εἶναι ἑλληνικό μοναστήρι»; - «Ὄχι».

- « Ἄ, εἶναι Ρωσικό μοναστήρι;» - «Ὄχι».

- «Λοιπόν, τί μοναστήρι εἶναι»; - « Εἶναι Ὀρθόδοξο μοναστήρι». Νά ὀνομάσουμε τό μοναστήρι μας ἑλληνικό, ρωσικό, ρουμανικό ἤ ἀγγλικό δέν μποροῦμε. Νομίζω ὅτι ἡ ἰδέα τοῦ πολυεθνικοῦ μοναστηριοῦ στήν Ὀρθόδοξη χώρα εἶναι μία οὐτοπία. Ἀλλά στήν περίπτωση μετανάστευσης εἶναι δυνατόν. Ὡστόσο, αὐτό δέν σημαίνει ὅτι τήν ὑποχρέωση μιᾶς τέτοιας καθολικῆς χριστιανικῆς συνείδησης δέν ἔχουν ὅλοι οἱ μοναχοί τῆς καθεμιᾶς Τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Ὅσιος Σιλουανός προσευχόταν γιά ὁλόκληρο τόν κόσμο, γιά ὅλον τόν Ἀδάμ. Γι᾽ αὐτόν δέν ὑπῆρχαν ἐχθροί. Γι᾽ αὐτόν δέν ὑπῆρχαν ἀσεβεῖς. Γιά ἐκεῖνον, ὑπῆρχε μόνο διαίρεση μεταξύ ἀνθρωπότητας˙ οἱ ἄνθρωποι πού γνώρισαν τόν Θεό καί αὐτοί πού δέν τόν γνώρισαν. Ἔτσι, γιά ὅσους δέν γνώρισαν τόν Θεό, προσευχόταν μέ δάκρυα, θυσίαζε τήν ψυχή του στήν προσευχή. Αὐτή ἡ συνείδηση στήν ἐποχή μας, θά φανεῖ πολύ παράξενη γιά ὁρισμένους ἀνθρώπους. Πῶς μπορῶ νά προσεύχομαι γιά ἕναν ἄνθρωπο πού θέλει τό κακό γιά μένα; Ἀλλά ὁ γέρων Σιλουανός προσευχόταν. Πρέπει νά πῶ, ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχουν πολλά μοναστήρια στή ∆ύση πού ἐπιθυμοῦν νά μάθουν τήν ἐμπειρία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου, γιά παράδειγμα, τό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Σιλουανοῦ στή Γαλλία. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Ὑπάρχει ἐνδιαφέρον γιά τήν κληρονομιά τοῦ γέροντα Σωφρόνιου στή Ρωσία; Ἱερομόναχος Νικόλαος: Σ᾽αὐτό τό ἐρώτημα, ἴσως θά ἔπρεπε νά ἀπαντήσετε ἐσεῖς. Ὅμως θά πῶ ὅτι τό ἐνδιαφέρον εἶναι πραγματικά τεράστιο. Τά βιβλία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου τά ὁποῖα ἐκδίδουμε, μπορεῖ νά μήν πουλιοῦνται τόσο γρήγορα, ἀλλά πάντα βρίσκουν ἀναγνῶστες. Κρίνοντας ἀπό τό πῶς οἱ ἄνθρωποι περιμένουν μιά νέα ἔκδοση τῶν ἔργων του, πόσο αὐτό εἶναι

σημαντικό γι᾽ αὐτούς, τό ἐνδιαφέρον ὑπάρχει. Γιά μένα εἶναι δύσκολο νά μιλῶ γιά τόν πατέρα Σωφρόνιο σάν ἕναν θεολόγο πού παρουσιάζει ἕνα ρεῦμα τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ πατέρας Σωφρόνιος ἀπάντησε σέ σημαντικά ζητήματα τῆς ζωῆς μου. Ἔγινε ἕνα στήριγμα στήν ἐκκλησιαστική ζωή μου, βοήθησε νά κατανοήσω τά διάφορα ἐκκλησιαστικά φαινόμενα, νά καταλάβω πῶς νά ζῶ στίς παροῦσες συνθῆκες, πῶς νά διακονήσω τό Θεό. Πραγματικά μοῦ ἄνοιξε τά μάτια στήν πνευματική ζωή. Καί δέν εἶμαι ὁ μόνος σ᾽ αὐτό τό θέμα. Σέ πολλούς ἀνθρώπους πού βρίσκονται σέ ζωτικό ἀδιέξοδο, τά βιβλία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου βοηθᾶνε στήν ἐξεύρεση μίας λύσης, νά βροῦν ἔξοδο ὄχι ἀπό κάποιες δογματικές παρεξηγήσεις καί ἀφηρημένες συζητήσεις γιά τό Θεό. Ἡ θεολογία μᾶς ἐλέγχεται ὅταν εἶσαι σέ ζωτικό ἀδιέξοδο. Ὁποιαδήποτε ἐπιστημονική θεολογία, ἄν ὁ ἄνθρωπος συλλογίζεται γιά τόν Θεό καί φιλοσοφεῖ γιά ἀσκητισμό μέ ἕνα φλιτζάνι καφέ σέ ἕνα ζεστό δωμάτιο μέ κλιματισμό, δέν εἶναι μία ζωντανή θεολογία. ∆έ θά βοηθήσει πολλούς, ὅσο σοφή καί ἄν μπορεῖ νά φανεῖ. Ἀλλά στίς δύσκολες στιγμές τῆς ζωῆς, ἡ θεολογία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου γίνεται ἀποφασιστική, διότι μπορεῖ νά βοηθήσει. Γιά μένα προσωπικά, στή θεολογία τοῦ πατέρα Σωφρόνιου γίνεται αἰσθητή ἡ ἀνάσα τῆς αἰωνιότητας. ∆έν θά ἤθελα νά τόν ἐπαινῶ, σάν θεῖο μου καί γέροντά μου, ἄν καί στό Ἅγιον Ὄρος ὑπάρχει μία παράδοση ὅτι ὁ δόκιμος πρέπει νά ἔχει τέτοια γνώμη: «Ὅλοι οἱ γέροντες εἶναι ἅγιοι, ἀλλά ὁ γέροντάς μου εἶναι ὁ ἁγιώτατος». Μέ τόν πατέρα Σωφρόνιο αὐτό εἶναι εὔκολο, γιατί πραγματικά μοῦ ἔδειξε ἕνα πρότυπο, ἕνα πλήρωμα τῆς σύνθεσης τῆς θεολογίας, τῆς ἀσκητικῆς καί λειτουργικῆς ζωῆς. Τήν ἀγάπη στήν Θεία Λειτουργία, ἐμφύτευε σέ ὅλα τά παιδιά του. Ἱερομόναχος Ἀδριανός: Σᾶς εὐχαριστῶ, πατέρα Νικόλαε, γιά τήν ἐνδιαφέρουσα αὐτή συζήτηση σχετικά μέ τόν Ἀρχιμανδρίτη Σωφρόνιο (Σαχάρωφ). _________________ Πηγή: Συνέντευξη δόθηκε στό site www.Bogoslov.ru

17

Ἡ προσευχή τοῦ Ἰησοῦ: Μέθοδος δῶ καί πολλά χρόνια συνεχῶς οἱ μοναχοί ἐπαναλαμβάνουν τήν εὐχή μέ τά χείλη τους, χωρίς νά χρησιμοποιοῦν τεχνητά μέσα στή σύνδεση νοῦ καί καρδιᾶς. Ἡ προσοχή τους εἶναι συγκεντρωμένη στήν ἁρμονική σχέση τῆς ζωῆς τους μέ τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ. Σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία παράδοση ὁ νοῦς ἑνώνεται μέ τήν καρδιά μέ τή θεία ἐνέργεια, ὅταν ὁ μοναχός συνεχίζει τό ἀσκητικό κατόρθωμα τῆς ὑπακοῆς καί τῆς ἐγκράτειας, καί ἀκόμα ὅταν ὁ νοῦς, ἡ καρδιά καί κυρίως τό σῶμα τοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου» ἐλευθερωθοῦν σέ ἱκανοποιητικό βαθμό ἀπό τήν κυριαρχία τῆς ἁμαρτίας πάνω τους, ὅταν τό σῶμα γίνει ἄξιο νά εἶναι «ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ὅμως καί οἱ παλαιοί καί οἱ νέοι διδάσκαλοι ἐπιτρέπουν πότε-πότε τήν προσφυγή σέ τεχνική μέθοδο, γιά νά κατεβάσουν τό νοῦ μέσα στήν καρδιά. Γιά νά τό κατορθώσει αὐτό ὁ μοναχός, ἀφοῦ καθίσει κατάλληλα, ἀπαγγέλλει τήν εὐχή μέ τό κεφάλι σκυμμένο στό

18

τοῦ Γέροντος Σωφρονίου Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο «Ἡ Ζωή Του, Ζωή μου»

στῆθος του, εἰσπνέει στίς λέξεις «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ (Υἱέ τοῦ Θεοῦ)» καί ἐκπνέει στίς λέξεις «ἐλέησόν με (τόν ἁμαρτωλόν)». Κατά τήν ἀναπνοή ἡ προσοχή ἀρχικά ἀκολουθεῖ τήν κίνηση τοῦ ἀναπνεόμενου ἀέρα μέχρι τό ἐπάνω μέρος τοῦ στήθους. Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο ἡ συγκέντρωση κατορθώνεται σύντομα, χωρίς περιπλανήσεις, καί ὁ νοῦς βρίσκεται κοντά στή καρδιά ἤ ἀκόμα εἰσέρχεται σ᾽ αὐτήν. Αὐτή ἡ μέθοδος σιγά-σιγά κάνει τό νοῦ ἱκανό νά δεῖ ὄχι τήν φυσική καρδιά, ἀλλά τί συμβαίνει σ᾽ αὐτήν, δηλαδή τά συναισθήματα πού γεννιοῦνται καί τίς πνευματικές παραστάσεις πού πλησιάζουν ἀπ᾽ ἔξω. Μέ αὐτή τήν πεῖρα ὁ μοναχός ἀποκτᾶ τήν ἱκανότητα νά αἰσθάνεται τήν καρδιά του καί νά συνεχίζει νά κρατᾶ τήν προσοχή του συγκεντρωμένη στήν καρδιά χωρίς στή συνέχεια νά καταφύγει σέ ὁποιαδήποτε ψυχοσωματική τεχνική. Αὐτή ἡ πορεία μπορεῖ νά βοηθήσει τόν ἀρχάριο ν᾽ ἀντιληφθεῖ ποῦ πρέπει νά βρίσκεται ὁ τόπος, ὅπου πρέπει νά εἶναι συγκεντρωμένη ἡ προσοχή του κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς καί κατά κανόνα ὁλόκληρο τόν ὑπόλοιπο καιρό. Ὅμως ἡ ἀληθινή προσευχή δέν κατορθώνεται ἔτσι. Ἡ ἀληθινή προσευχή ἔρχεται ἀποκλειστικά μέ τήν πίστη καί τή μετάνοια, οἱ ὁποῖες δεχόμαστε ὅτι εἶναι ἡ μοναδική καί πραγματική βάση της. Ἡ πεῖρα ἔχει ἀποδείξει ὅτι ὁ κίνδυνος τῆς ψυχοτεχνικῆς βρίσκεται

στό γεγονός ὅτι ἀρκετοί ἀποδίδουν μεγάλη σπουδαιότητα στή μέθοδο καθ᾽ αὐτή. Γιά ν᾽ ἀποφύγει μία τέτοια παραμόρφωση ὁ ἀρχάριος πρέπει νά ἀκολουθήσει ἄλλη ἄσκηση, ἡ ὁποία ἄν καί εἶναι σημαντικά βραδύτερη, εἶναι ἀσύγκριτα καλύτερη καί πιό ὁλοκληρωμένη, τήν προσήλωση τῆς προσοχῆς στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί στίς λέξεις τῆς εὐχῆς. Ὅταν ἡ συντριβή γιά τήν ἁμαρτία φτάνει σ᾽ ἕνα συγκεκριμένο βαθμό, ὁ νοῦς φυσικά τείνει νά ἑνωθεῖ μέ τήν καρδιά. Τέταρτον, ἡ προσευχή γίνεται αὐθόρμητη. Αὐτό συμβαίνει ὅταν ἡ εὐχή σταθεροποιεῖται στήν καρδιά καί χωρίς καμιά ἰδιαίτερη προσπάθεια τῆς θελήσεως συνεχίζει ἐκεῖ ὅπου καί ὁ νοῦς βρίσκεται συγκεντρωμένος. Τελικά ἡ προσευχή, γεμάτη εὐλογία, ἀρχίζει νά ἐνεργεῖ σάν ἁπαλή φλόγα μέσα μας, σάν νά ἐμπνέεται ἀπό ψηλά, εὐχαριστώντας τήν καρδιά μέ ἕνα αἴσθημα θείας ἀγάπης, καί εὐφραίνοντας τόν νοῦ σέ πνευματική θεωρία. Τοῦτο τό τελευταῖο στάδιο μερικές φορές συνοδεύεται ἀπό μία ὅραση Φωτός. Τό ὄνομα δέν πρέπει νά ἀποσπᾶται ἀπό τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, ἐκτός ἄν ἡ εὐχή καταντήσει μία τεχνική ἄσκηση καί πολύ ἀντίθετη μέ τήν ἐντολή: «Οὐ λήψει τό ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐπί ματαίῳ». Ὅταν ἡ προσευχή τοῦ νοῦ εἶναι προσηλωμένη στήν καρδιά, εἶναι δυνατόν νά ἐλέγχουμε τί συμβαίνει

19

στήν καρδιά καί ὁ ἀγώνας ἐνάντια στά πάθη παίρνει ἕνα λογικό χαρακτῆρα. Ὁ ἐχθρός γίνεται ἀντιληπτός καί μπορεῖ νά διωχθεῖ μέ τή δύναμη τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Μέ αὐτό τό ἀσκητικό κατόρθωμα ἡ καρδιά γίνεται πολύ εὐαίσθητη, τόσο ὀξυδερκής, ὥστε μερικές φορές ὅταν προσεύχεται γιά κάποιον ἡ καρδιά μπορεῖ νά πεῖ σχεδόν ἀμέσως τήν κατάσταση τοῦ προσώπου γιά τό ὁποῖο προσευχόμαστε. Ἔτσι πραγματοποιεῖται ἡ μετάβαση ἀπό τή νοερή προσευχή στήν προσευχή τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς, πρᾶγμα πού μπορεῖ νά ἀκολουθηθεῖ ἀπό τή δωρεά τῆς προσευχῆς πού πηγάζει ἀπό τήν ἴδια. Ἀποτελέσματα πού κατορθώνονται μέ τεχνητά μέσα δέν διαρκοῦν γιά πολύ καί τό σπουδαιότερο, δέν συνενώνουν τό πνεῦμα μας μέ τό πνεῦμα τοῦ ζωντανοῦ Θεοῦ. Στήν ἀτμόσφαιρα τοῦ παρόντος κόσμου ἡ προσευχή ἀπαιτεῖ

20

ὑπεράνθρωπο θάρρος. Τό σύνολο τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν βρίσκεται σέ ἀντίθεση. Ἡ πρώτη αὐτή πού ἦταν γιατρός κατάλαβε γρήγορα ὅλους τούς μηχανισμούς αὐτῆς τῆς μεθόδου (ἀνώδυνου τοκετοῦ) καί μετά ἀπό δύο τρεῖς συναντήσεις μίας εἰδικῆς γυμναστικῆς ἐγκατέλειψε τίς ἀσκήσεις, πεπεισμένη ὅτι τά εἶχε ὅλα μάθει καί τή δεδομένη στιγμή θά μποροῦσε νά χρησιμοποιήσει τίς γνώσεις της. Ἡ ἄλλη δέν γνώριζε πολλά γιά τήν ἀνατομική σύνθεση τοῦ σώματός της, ἀλλά δέν ἦταν διατεθειμένη νά μελετήσει τή θεωρητική πλευρά αὐτῆς τῆς μεθόδου. Ἄρχισε λοιπόν νά ἐπαναλαμβάνει μέ ζῆλο τό σύνολο τῶν καθορισμένων ἀσκήσεων τόσο καλά πού ὅταν ἦρθε ἡ ὥρα τοῦ τοκετοῦ εἶχε ἀρκετά ἐξοικειωθεῖ μ’ αὐτές. Καί τί νομίζετε ὅτι συνέβη; Τήν ὥρα τοῦ τοκετοῦ ἡ πρώτη ξέχασε ὅλες τίς θεωρίες μέ τήν ἐμφάνιση τῶν πρώτων πόνων καί γέννησε μέ μεγάλη δυσκολία, «ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα». Ἡ ἄλλη ἀντίθετα γέννησε χωρίς πόνους καί σχεδόν χωρίς δυσκολίες. Κατά παράξενο τρόπο ἡ πρακτική τῆς προσευχῆς αὐτῆς ὁδηγεῖ τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου νά συναντήσει τίς «δυνάμεις» πού εἶναι κρυμμένες μέσα στόν «κόσμο». Ἡ προσευχή διά τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ προκαλεῖ σέ μάχη ἐναντίον του αὐτές τίς κοσμικές δυνάμεις πού μποροῦμε ν᾽ ἀποκαλύψουμε «ὅτι οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί

σάρκα …» Ὅταν ἀρθεῖ ὁ ἄνθρωπος στίς σφαῖρες πού βρίσκονται πέρα ἀπό τά ὅρια τῆς ἀνθρώπινης σοφίας αὐτή ἡ προσευχή ἀπαιτεῖ μέσα σ᾽ αὐτές τίς ὑπέρτατες μορφές ἕνα «ἄγγελο καί πιστό φύλακα». Ἡ τραγωδία τῆς ὑποθέσεως βρίσκεται στό γεγονός ὅτι ὁ ἄνθρωπος παθαίνει μία ὀφθαλμαπάτη πού τόν ἐξαπατᾶ στήν λαχτάρα του γιά τήν αἰώνια ζωή παίρνοντάς την σάν γνήσια ὅραση. Αὐτός ὁ ἀπρόσωπος ἀσκητικός τύπος ὁδηγεῖ τελικά σέ μία διεκδίκηση θείας ἀρχῆς σ᾽ αὐτή καθ᾽ ἑαυτή τή φύση τοῦ ἀνθρώπου. Τότε ὁ

ἄνθρωπος ὁδηγεῖται στήν ἰδέα τῆς αὐτοθεώσεώς του δηλαδή στήν αἰτία τῆς ἀρχικῆς πτώσεως. Στήν χριστιανική ἐμπειρία ἡ κοσμική συναίσθηση ἔρχεται μέ τήν προσευχή ὅπως ἡ προσευχή τοῦ Χριστοῦ στή Γεθσημανῆ ὄχι σάν ἀποτέλεσμα ἑνός ἀφηρημένου φιλοσοφικοῦ διαλογισμοῦ. Γνώση πού εἶναι ποτισμένη μέ ζωή (ἡ ἀντίθετη τῆς ἀφηρημένης γνώσεως) μέ κανένα τρόπο δέν μπορεῖ νά περιοριστεῖ στή διάνοια. Πρέπει νά ὑπάρχει μία πραγματική ἕνωση μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ὄντος. Αὐτό κατορθώνεται μέ τήν ἀγάπη. …

21

Ἡ ἐντολή μᾶς προσκαλεῖ νά ἀγαπᾶμε. Ἑπομένως ἡ ἀγάπη δέν εἶναι κάτι πού μᾶς δίνεται, ἀλλά πού πρέπει ν᾽ ἀποκτᾶται μέ μία προσπάθεια τῆς ἐλεύθερης βουλήσεώς μας. Ἡ ἐντολή ἀπευθύνεται πρῶτα στήν καρδιά πού εἶναι πνευματικό κέντρο καθενός. Ὁ νοῦς εἶναι μόνο μία ἀπό τίς ἐνέργειες τοῦ ἀνθρώπινου Ἐγώ. Ἡ ἀγάπη ἀρχίζει ἀπό τήν καρδιά, καί ἡ διάνοια ἀντιμετωπίζει ἕνα νέο ἐσωτερικό γεγονός καί βλέπει τό Ὄν στό φῶς τῆς θείας ἀγάπης. Στόν ἄνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό «κατοικεῖ πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς». Σ᾽ Αὐτόν δέν ὑπάρχει μόνον ὁ Θεός, ἀλλά καί ὅλη ἡ ἀνθρώπινη φύση. Ὅταν ἀναφέρουμε τό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοποθετούμαστε μπροστά στό πλήρωμα τόσο τοῦ Θείου Ὄντος ὅσο καί τοῦ κτίσματος. Ἐπιθυμοῦμε νά κάνουμε τή ζωή Του ζωή μας καί νά λάβουμε τόν Χριστό νά κατοικήσει μέσα μας. Σ᾽ αὐτό τό σημεῖο βρίσκεται ἡ ἔννοια τῆς θεώσεως. Ἀλλά ὁ Ἀδάμ ἐπιθυμώντας φυσικά τή θέωση, στό κρίσιμο σημεῖο ἔκανε μία ἐσφαλμένη στροφή πού ὁδήγησε στήν πλάνη. Ἡ πνευματική του ὅραση στράφηκε μέ ἀνεπάρκεια πρός τήν Ἀλήθεια. Ἐάν ἀναγνωρίσουμε ὅτι ὀντολογικά ὅλη ἡ ἀνθρώπινη φύση εἶναι ἕνα, τότε χάρη σ᾽ αὐτή τήν ἑνότητα τῆς φύσεως, θά στραφοῦμε νά ἀγαπήσουμε τόν πλησίον μας σάν τμῆμα τῆς ὑπάρξεώς μας. Ἡ πυραμίδα τῆς ἀνισότητας εἶναι ἀντίθετη μέ τήν ἀποκάλυψη

22

πού ἀφορᾶ στήν Ἁγία Τριάδα, στήν ὁποία δέν ὑπάρχει οὔτε μεγαλύτερος οὔτε μικρότερος, ἀλλά καθένα Πρόσωπο κατέχει τήν πληρότητα τοῦ Θείου Ὄντος. Στόν ἀγῶνα μας γιά προσευχή πρέπει νά καθαρίσουμε τόν ἑαυτό μας, τό νοῦ καί τήν καρδιά ἀπό κάθε ἐπιθυμία νά ἐπικρατήσουμε πάνω στόν ἀδελφό μας. Ἐπιθυμία γιά δύναμη εἶναι θάνατος γιά τήν ψυχή. Ὁ κόσμος ξεγελιέται ἀπό τό μεγαλεῖο τῆς δυνάμεως, λησμονώντας ὅτι ὅποιος ἐκτιμᾶται ὑπερβολικά ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, αὐτόν τόν ἀποστρέφεται ὁ Κύριος. Ἡ ὑπερηφάνεια μᾶς παρακινεῖ νά κρίνουμε ἤ καί νά περιφρονοῦμε τούς ἀδύνατους ἀδελφούς μας, … Ἐάν παρασυρθοῦμε στήν ὑπερηφάνεια, ὅλη ἡ ἄσκησή μας στήν εὐχή τοῦ Χριστοῦ καταντᾶ βεβήλωση τοῦ ὀνόματός Του. Ἐκεῖνος πού ἀληθινά ἀγαπᾶ τόν Χριστό ἀφιερώνει ὅλες τίς δυνάμεις του στήν ὑπακοή τῶν λόγων Του. Αὐτό τό τονίζω γιατί εἶναι στ’ ἀλήθεια ἡ πραγματική μας «μέθοδος» γιά νά μάθουμε νά προσευχόμαστε. Αὐτή καί ὄχι καμιά ἄλλη ψυχοσωματική τεχνική εἶναι ὁ ὀρθός δρόμος. Μέ τήν προσευχή στό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ στήν τελική της πραγματικότητα, ὁ ἄνθρωπος ἑνώνεται σέ πλήρη βαθμό μέ τόν Χριστό, ἡ ἀνθρώπινη ὑπόσταση δέν ἐξαλείφεται, δέν χάνεται μέσα στό Θεῖο Ὄν σάν σταγόνα νεροῦ στόν ὠκεανό.

Οἱ τελευταῖες μέρες τοῦ Γέροντος Σωφρονίου τοῦ Ἁγιορείτου, τῆς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας Τοῦ Ἀρχιμ. Ζαχαρία έσσερις μέρες πρίν πεθάνει ἔκλεισε τά μάτια του καί δέν ἤθελε νά μᾶς μιλήσει περαιτέρω. Τό πρόσωπό του ἦταν φωτεινό κι ὄχι θλιμμένο, ἀλλά γεμᾶτο ἔνταση. Εἶχε τήν ἴδια ἔκφραση, ὅπως ὅταν θά τελοῦσε τή Λειτουργία. ∆έν ἄνοιγε τά μάτια του, οὔτε πρόφερε λέξεις ἀλλά σήκωνε τό χέρι του εὐλογώντας μας. Μᾶς εὐλογοῦσε χωρίς λόγια κι ἐγώ καταλάβαινα ὅτι θά ἔφευγε. Ἔτσι δέν ἤθελα νά τόν ἀπασχολῶ. Προηγουμένως συνήθιζα νά προσεύχομαι ὥστε ὁ Θεός νά ἐπεκτείνει τό γῆρας του, ὅπως λέμε στή Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου «τό γῆρας περικράτησον». Ἀλλά κατά τή διάρκεια ἐκείνων τῶν ἡμερῶν εἶδα ὅτι ἔφευγε κι ἔτσι ἄρχισα νά λέγω: «Κύριε δώρισε στό δοῦλο σου πλουσίαν εἴσοδον στή βασιλεία Σου».

Προσευχόμουν χρησιμοποιώντας τά λόγια τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, ὅπως διαβάζουμε στή Β Ἐπιστολή τοῦ (Β Πέτρου α, 11). Ἔτσι ἔλεγα ἐπιμόνως: «Θεέ μου, δώρισε πλουσίαν εἴσοδον στό δοῦλο Σου καί τοποθέτησε τήν ψυχή του μαζί μέ τούς Πατέρες του» καί ὀνόμαζα ὅλους τούς συντρόφους του ἀσκητές πού ἤξερα ὅτι εἶχε στό Ἅγιον Ὄρος, ἀρχίζοντας ἀπό τόν Ἅγιο Σιλουανό καί μετά ὅλους τους ἄλλους. Τήν τελευταία μέρα πῆγα νά τόν δῶ στίς ἕξι τό πρωΐ. Ἦταν Κυριακή καί τελοῦσα τήν πρωϊνή Λειτουργία, ἐνῶ ὁ πατήρ Κύριλλος μαζί μέ τούς ἄλλους Ἱερεῖς θά τελοῦσαν τή δεύτερη. Ἀντιλήφθηκα ὅτι ἐπρόκειτο νά μᾶς ἀφήσει τή μέρα ἐκείνη. Πῆγα καί ἄρχισα τήν Πρόθεση. Οἱ Ὧρες ἄρχισαν στίς ἑφτά καί μετά 23

ἀκολούθησε ἡ Λειτουργία. Εἶπα μόνο τίς εὐχές τῆς Ἀναφορᾶς, διότι στό μοναστήρι μας ἔχουμε τή συνήθεια νά τίς διαβάζουμε ἐκφώνως. Γιά τίς ὑπόλοιπες ἡ προσευχή μου ἦταν συνεχῶς: «Κύριε, δώρισε πλουσίαν εἴσοδο στή βασιλεία Σου στό δοῦλο σου». Ἡ Λειτουργία ἐκείνη ἦταν διαφορετική ἀπ᾽ ὅλες τίς ἄλλες. Τή στιγμή πού εἶπα «Τά ἅγια τοῖς ἁγίοις» ὁ πατήρ Κύριλλος εἰσῆλθε στό ἱερό. Κοιτάξαμε ὁ ἕνας τόν ἄλλο, ἄρχισε νά κλαίει κι ἐννόησα ὅτι ὁ πατήρ Σωφρόνιος εἶχε φύγει. Ρωτώντας ποιά ὥρα εἶχε ἀναχωρήσει ἤξερα ὅτι ἦταν ἡ ὥρα πού διάβαζα τό Εὐαγγέλιο. Πῆγα παράμερα, διότι ὁ πατήρ Κύριλλος ἤθελε νά μιλήσει μαζί μου καί μοῦ εἶπε: «Μετάδωσε τήν Κοινωνία στούς πιστούς καί μετά ἀνακοίνωσε τήν ἀναχώρηση τοῦ πατρός Σωφρονίου καί κάνε τό πρῶτο Τρισάγιο θά κάνω τό ἴδιο στή δεύτερη Λειτουργία». Ἔτσι διαμοίρασα τόν Ἀμνό καί μετάλαβα· μετέδωσα στούς πιστούς τή Θεία Κοινωνία καί τελείωσα τή Θεία Λειτουργία. ∆έν γνωρίζω πῶς τά κατάφερα. Μετά βγῆκα ἔξω καί εἶπα στόν κόσμο: «Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ὁ Χριστός ὁ Θεός μας εἶναι τό σημείο τοῦ Θεοῦ γιά ὅλες τίς γενεές αὐτῆς τῆς ἐποχῆς, διότι στά λόγια του βρίσκουμε τή σωτηρία καί τή λύση κάθε ἀνθρώπινου προβλήματος. Καί τώρα πρέπει νά κάνουμε ὅπως μᾶς διδάσκει ἡ Λειτουργία, δηλαδή νά εὐχαριστήσουμε, νά ἱκετεύσουμε, νά παρακαλέσουμε . Ἔτσι ἄς εὐχαριστήσουμε τό Θεό πού μᾶς ἔχει δώσει τέτοιο πατέρα κι ἄς προσευχηθοῦμε γιά τήν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς του». «Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν…», κι ἄρχισα τό Τρισάγιο. Τόν 24

βάλαμε στήν Ἐκκλησία γιά τέσσερις μέρες, διότι ἡ Κρύπτη δέν ἦταν ἀκόμη τελειωμένη κι ὁ τάφος δέν εἶχε ἀκόμη κτισθεῖ. Τόν ἀφήσαμε ἀκάλυπτο στήν Ἐκκλησία γιά τέσσερις μέρες καί συνεχῶς διαβάζαμε τά ἅγια Εὐαγγέλια ἀπό τήν ἀρχή ὡς τό τέλος, ξανά καί ξανά, ὅπως εἶναι τό ἔθος γιά ἱερεῖς. ∆ιαβάζαμε τά ἅγια Εὐαγγέλια καί διαβάζαμε Τρισάγια καί ἄλλες προσευχές. Εἴχαμε τίς ἀκολουθίες, τή Λειτουργία αὐτός ἦταν ἐκεῖ, στή μέση τῆς Ἐκκλησίας γιά τέσσερις μέρες. Ἦταν σάν Πάσχα, ἦταν τέτοια ὄμορφη κι εὐλογημένη ἀτμόσφαιρα! Κανένας δέν ἔδειξε ὁποιαδήποτε ὑστερία, καθένας προσευχόταν μέ ἔμπνευση. Εἶχα ἕνα φίλο Ἀρχιμανδρίτη πού συνήθιζε νά ἔρχεται στό Μοναστήρι κάθε χρόνο καί νά περνᾶ λίγες ἑβδομάδες κατά τή διάρκεια τοῦ καλοκαιριού, τόν πατέρα Ἱερόθεο Βλάχο, ὁ ὁποῖος ἔγραψε τό βιβλίο «Μιά βραδιά στήν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὄρους». Τώρα εἶναι Μητροπολίτης Ναυπάκτου. Ἔφτασε μόλις ἔμαθε ὅτι ὁ πατήρ Σωφρόνιος πέθανε. Αἰσθάνθηκε τήν ἀτμόσφαιρα καί μοῦ εἶπε: «Ἄν ὁ πατήρ Σωφρόνιος δέν εἶναι ἅγιος, τότε δέν ὑπάρχουν ἅγιοι». Ἔτυχε νά ἔχουμε μερικούς μοναχούς ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος, οἱ ὁποῖοι ἦρθαν

γιά νά δοῦν τόν πατέρα Σωφρόνιο, μά δέν τόν βρῆκαν ζωντανό. Ὁ πατήρ Τύχων ἀπό τή Σιμωνόπετρα ἦταν ἕνας ἀπό αὐτούς. Κάθε φορά ποῦ ἔρχονταν Ἕλληνες στήν Ἀγγλία γιά ἰατρικούς λόγους εἶχαν τή συνήθεια νά ἔρχονται στό Μοναστήρι γιά νά τούς διαβαστεῖ μιά προσευχή ἀπό τόν πατέρα Σωφρόνιο, διότι πολλοί εἶχαν θεραπευθεῖ. Τήν τρίτη ἤ τήν τέταρτη μέρα μετά τό θάνατο τοῦ πατρός Σωφρονίου ἦρθε μία οἰκογένεια μέ ἕνα παιδί δεκατριῶν χρονῶν. Εἶχε ὄγκο στόν ἐγκέφαλο κι ἡ ἐγχείρηση του ἦταν καθορισμένη γιά τήν ἑπόμενη μέρα. Ὁ πατήρ Τύχων ὁ Σιμωνοπετρίτης ἦλθε καί μοῦ εἶπε: «Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι πολύ λυπημένοι ἦρθαν καί δέν βρῆκαν τόν πατέρα Σωφρόνιο. Γιατί δέν διαβάζεις μερικές προσευχές γιά τό παιδί»; Τοῦ εἶπα: «ἄς πᾶμε μαζί. Ἔλα καί κάνε μου τόν ἀναγνώστη. Θά διαβάσουμε μερικές προσευχές στό ἄλλο παρεκκλήσι». Πήγαμε καί διαβάσαμε τίς προσευχές γιά τό παιδί καί στό τέλος ὁ πατήρ Τύχων εἶπε: «Ξέρεις, γιατί δέν περνᾶτε τό παιδί κάτω ἀπό τό φέρετρο τοῦ πατρός Σωφρονίου; Θά θεραπευθεῖ. Χάνουμε τό χρόνο μας διαβάζοντας προσευχές». Τοῦ ἀπάντησα ὅτι δέν μποροῦσα νά τό κάνω αὐτό, διότι ὁ κόσμος μποροῦσε νά πεῖ ὅτι μόλις ἔχει πεθάνει καί ἤδη προσπαθοῦμε νά προωθήσουμε τήν ἁγιοποίησή του. «Νά τό κάνεις ἐσύ», τοῦ εἶπα. «Εἶσαι Ἁγιορείτης μοναχός. ∆έν θά πεῖ κανένας τίποτε». Πῆρε τό ἀγόρι ἀπό τό χέρι καί τό πέρασε κάτω ἀπό τό φέρετρο. Τήν ἑπομένη ἔκαναν ἐγχείρηση στό παιδί καί δέν βρῆκαν τίποτε. Ἔκλεισαν τό κρανίο καί εἶπαν: «Λανθασμένη διάγνωση. Θά ἦταν πιθανῶς φλόγωση». Ἔτυχε τό παιδί νά

συνοδεύεται ἀπό ἕνα γιατρό ἀπό τήν Ἑλλάδα, πού εἶχε τίς πλάκες ἀκτίνων Χ πού ἔδειχναν τόν ὄγκο, πού τούς εἶπε: «Ξέρετε καλά τί σημαίνει αὐτή ἡ “λανθασμένη διάγνωση”». Τό παιδί μεγάλωσε. Τώρα εἶναι 27 χρονῶν καί εἶναι πολύ καλά. Πηγή: Οἱ τελευταῖες μέρες τοῦ Γέροντος Σωφρονίου (+11 Ἰουλίου 1993), Περιοδικό «Παρά τήν Λίμνην», Μηνιαία ἔκδοση Ἐκκλησίας Ἁγίου ∆ημητρίου Παραλιμνίου, περίοδος β΄, ἔτος ιη΄, ἀρ.

7, Ἰούλιος 2008.

25

Σχολείο; Ὁδηγός ἐπιβίωσης! Τῆς Ἔλσας Καλέμου, ∆ασκάλας

Ἀγαπητοί μας γονεῖς, Ἡ ἔναρξη κάθε σχολικῆς περιόδου, εἶναι δύσκολη γιά κάθε οἰκογένεια. Ἐκτός ἀπό τήν ἀδυναμία τῶν παιδιῶν νά ἐνταχθοῦν ξανά στό καθημερινό πρόγραμμα, λόγῳ τῆς χαλάρωσης τῶν καλοκαιρινῶν διακοπῶν, δυσκολία ἀντιμετωπίζουν καί οἱ γονεῖς, καθώς καταπονοῦνται ψυχικά ἀπό τήν ἀπροθυμία τῶν παιδιῶν τους νά δοῦν σοβαρά τήν ὑπόθεση πού λέγεται σχολεῖο. ∆ιαμορφώνεται ἔτσι πολλές φορές μία συγκρουσιακή ἀτμόσφαιρα, πού σίγουρα δέν βοηθᾶ κανένα. Μεγαλύτερο εἶναι τό «πρόβλημα», γιά τούς γονεῖς πού κάποιο παιδί τους θά πάει στήν πρώτη ∆ημοτικοῦ. Συνήθως τά πράγματα περιπλέκονται ἀπό τίς ἀνασφάλειες τῶν γονέων καί τό ἄγχος «ἐπιτυχίας» τοῦ παιδιοῦ τους. Καί τό θέμα ὅμως τῆς καθημερινῆς μελέτης γιά τό παιδί τῆς πρώτης ∆ημοτικοῦ, ἐξελίσσεται πολλές φορές σέ «θρίλερ», σύγχυσης ρόλων. Ἔχοντας γνώση ὅλων αὐτῶν τῶν δυσκολιῶν, ζητήσαμε ἀπό μία νέα καί μέ ζῆλο δασκάλα, νά μᾶς συντάξει ἕνα μικρό καί περιεκτικό κείμενο, μέ τίς προτάσεις πού βάσει τῆς ἐκπαιδευτικῆς της ἐμπειρίας, θεωρεῖ πώς θά βοηθήσουν τόσο τούς γονεῖς, ὅσο καί τά μικρά «πρωτάκια». Εὐχαριστοῦμε ἀπό καρδιᾶς τήν ἀγαπητή Ἔλσα, γιά τήν προθυμία της. Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 26

ία καινούρια σχολική χρονιά ξεκίνησε καί τά μάτια τῶν γονέων εἶναι στραμμένα στά μικρά τους ἀγγελούδια πού... «Πόπο! Κοίτα πῶς μεγάλωσαν καί πηγαίνουν καί στό σχολεῖο!» Συνήθως ἡ τσάντα εἶναι πολύ μεγαλύτερη ἀπό αὐτά καί τά κοιτοῦμε μέ ἕνα αἴσθημα συμπόνοιας. Ποιός εἶναι ὁ στόχος μας ὅμως γιά ἕνα «πρωτάκι;» ∆έν μπορεῖ παρά νά εἶναι ἕνας βασικός: νά ἀγαπήσει τό σχολεῖο. Καί πῶς θά γίνει αὐτό; Ἄν τοῦ προσφέρουμε ἕνα περιβάλλον εὐχάριστο τόσο μέσα στό σχολεῖο ὅσο κι ἔξω ἀπό αὐτό. Ἑπομένως, ἐκφράσεις ὅπως «Πρώτη δημοτικοῦ, Κωστάκη μου; Ὤχ, ἀρχίζουν τά βάσανα», πού πολλές φορές προφέρουμε, δέν θά ἦταν ἰδιαίτερα χρήσιμες. Στά πλαίσια τοῦ σχολείου ἐμπιστευόμαστε τά παιδιά μας στά

χέρια τῶν δασκάλων. Μποροῦν, ὡστόσο, καί οἱ γονεῖς στό σπίτι νά συμβάλλουν σημαντικά στήν προσαρμογή τῶν νηπίων στή νέα πραγματικότητα. Θά ἔλεγε κανείς πώς ὁ ρόλος τους εἶναι καταλυτικός. Πρός ἐνίσχυση τῆς προσπάθειας αὐτῆς τῶν γονέων προτείνονται ἔξυπνες καί ἁπλές μέθοδοι πού θά συμβάλλουν στήν ὁμαλή καί εὐχάριστη μελέτη στό σπίτι.

27

Ἕνα σημαντικό στοιχεῖο πού πρέπει νά ἔχει τό παιδί στήν καθημερινότητά του εἶναι τό πρόγραμμα. Αὐτό πού πολλές φορές ἀποκαλοῦμε «ρουτίνα», προσδίδοντας τοῦ ἀρνητική ἔννοια, γιά τά παιδιά ἀποδεικνύεται θαυματουργό. Τό σταθερό καθημερινό πρόγραμμα βοηθᾶ τό παιδί νά ὀργανώνεται καλύτερα, ἀλλά καί νά ἀποκτᾶ ὅρια. Ἑπομένως εἶναι βασικό νά μάθει νά κοιμᾶται μία σταθερή ὥρα, νά ὑπάρχει σταθερή ὥρα μελέτης, φαγητοῦ, παιχνιδιοῦ, παραμυθιοῦ, ὥστε νά συνειδητοποιήσει τό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο λειτουργεῖ. Γιά ἕνα παιδί στήν ἡλικία τῶν 6 ἐτῶν ὁ χρόνος δέν ἔχει ἀποκτήσει ἰδιαίτερο νόημα. Ἕνα ὡραῖο παιχνίδι εἶναι αὐτό τοῦ ρολογιοῦ, γιά νά μάθει τό παιδί νά κινεῖται μέσα σέ συγκεκριμένα χρονικά ὅρια. Μπορεῖτε, γιά παράδειγμα, νά τοῦ πεῖτε: «Γιά νά δοῦμε θά προλάβεις 28

νά ντυθεῖς μέχρι ὁ μεγάλος δείκτης νά φτάσει στό 9;». Ἰδιαίτερα χρήσιμο εἶναι νά ἐπιβραβεύεται τό παιδί ὅταν τηρεῖ τό πρόγραμμα. Βέβαια, οἱ πρῶτοι πού πρέπει νά τηροῦν τούς χρονικούς περιορισμούς ὀφείλουν νά εἶναι οἱ γονεῖς, ὥστε νά παροτρύνουν τά παιδιά νά τούς μιμηθοῦν . Σημαντικό εἶναι, ἐπίσης, νά ἐπιβραβεύεται ἡ προσπάθεια τῶν παιδιῶν. Καλό θά εἶναι νά ἀποφεύγεται ἡ ὑλική ἐπιβράβευση. Θά μποροῦσε γιά παράδειγμα νά δοθεῖ περισσότερος χρόνος γιά παιχνίδι καί σέ ἀντίθετη περίπτωση νά στερηθεῖ τό παιδί χρόνο ἀπό τό παιχνίδι ἤ κάτι ἄλλο πού ἀγαπάει. Ὁ χρόνος μελέτης γιά τούς μαθητές τῆς Α’ ∆ημοτικοῦ καλό θά ἦταν νά μήν ὑπερβαίνει τή μία ὥρα, μαζί μέ κάποιο διάλειμμα. Ἀκόμα καί ἄν τό παιδί εἶναι ἀπορροφημένο στήν ἐργασία του τηρεῖστε κανονικά τήν ὥρα τοῦ διαλείμματος. Θά τό

∆ιαβάστε πολλά παραμύθια στά παιδιά σας. Μήν ἀφήνετε στήν ἄκρη τήν ἀγαπημένη συνήθεια μέ τήν ὁποία μεγάλωσαν τόσες γενιές. Προσπαθεῖστε νά μή μεταφέρετε τό ἄγχος σας στά παιδιά. Ἔχουν μία ἐξαιρετική ἱκανότητα νά τά καταφέρνουν. ∆εῖξτε τούς ἁπλόχερα τήν ἀγάπη σας καί τήν ἐμπιστοσύνη πού ἔχετε σ’ αὐτά, παῖξτε καί γελᾶστε μαζί τους. ἐκτιμήσει. Χρήσιμο εἶναι, ἀκόμη, νά διαμορφωθεῖ ὁ χῶρος μελέτης τοῦ παιδιοῦ μέ τέτοιο τρόπο , ὥστε νά εἶναι λειτουργικός καί εὐχάριστος καί νά τοῦ κινεῖ τό ἐνδιαφέρον. Ἐπίσης, καλό θά ἦταν, τουλάχιστον γιά τήν χρονική περίοδο πού μεσολαβεῖ μέχρι τά Χριστούγεννα, νά ἀποφύγετε τυχόν ἐξωσχολικές δραστηριότητες γιά τό παιδί, καθώς εἶναι μία σημαντική περίοδος προσαρμογῆς. Ἔπειτα, μπορεῖτε νά ἐπιλέξετε μία δραστηριότητα πού κατά βάση θά εὐχαριστεῖ τό ἴδιο τό παιδί. ∆ῶστε πρωτοβουλίες στό παιδί καί κάντε το νά καταλάβει πώς εἶναι ὑπεύθυνο γιά τίς ἐργασίες του. Ἐπιτρέψτε στό παιδί νά μελετᾶ μόνο του καί προσφέρετε τή βοήθειά σας ὅταν τή χρειάζεται πραγματικά. Ὁ ρόλος τῶν γονέων εἶναι ἐλεγκτικός καί συμβουλευτικός, παρά παρεμβατικός. Ἀφῆστε το νά κάνει λάθη καί βοηθῆστε το νά τά συνειδητοποιεῖ. Προσπαθεῖστε νά ἀπομυθοποιήσετε καί οἱ ἴδιοι τήν ἔννοια τοῦ λάθους καί παροτρύνετε τό παιδί σας νά προσπαθεῖ. Ἄν κάποια μέρα δέν ἐπιθυμεῖ καθόλου νά κάνει τήν ἐργασία του εἶναι καλύτερο νά πάει “ἀδιάβαστο” στό σχολεῖο, παρά νά τήν κάνετε οἱ ἴδιοι.

Παραμυθοπροτάσεις Θά σ’ ἀγαπῶ ὅ,τι κι ἄν γίνει, τῆς

Debi Gliori, ἐκδ. Πατάκη

Τό τραγούδι τῆς Γῆς, Ἄννα Παπα-

μάρκου - Λεωνίδας Ψέλτουρας, ἐκδ. Λώτινος Ἥλιος Ὁ Ἄρης ὁ τσαγκάρης, Εὐγένιος Τριβιζᾶς, ἐκδ. Μίνωας

29

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ

∆ωρεές Γιά τήν ἀνέγερση τού Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) Σεβ. Μητροπολίτης Γοτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 504,55 €, 2) κ. Πελαγία Φραγκιουδάκη 50 €, 3) π. Ἡρακλῆς ∆ραμουντάνης 100 € καί 4) Ἱ. Μονή Βροντησίου 500 €.

Γιά τό Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) Ἀνώνυμος 2.000 €, 2) Ἐνορία ∆ουλίου 50 € καί 3) ∆ωρεά Μητρ. Γραφείου (πληρωμή Καθηγητῶν Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς) 4.480 €.

Γιά την Ἱ. Μητρόπλη 1) Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 200 €.

Ἡ Ἱ. Μητρόπολη εὐχαριστεῖ πολύ καί εὔχεται καί ὑπέρ τῶν δωρητῶν της. Ὅλες οἱ προσφορές βοηθοῦν τήν συνέχιση τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου καί τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ, μορφωτικοῦ καί κοινωνικοῦ ἔργου τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας.

30

ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ Γέροντος Σωφρονίου Αἰώνιε Κύριε, ∆ημιουργέ τῶν ἁπάντων ὁ καλέσας με εἰς τήν ζωήν ταύτην τή ἀνεξερευνήτῳ Σου ἀγαθότητι· ὁ δούς μοι τήν Χάριν τοῦ Βαπτίσματος καί τήν σφραγίδα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· ὁ κοσμήσας με τῇ ἐπιθυμίᾳ τοῦ ἀναζητεῖν Σε, τόν μόνον ἀληθινόν Θεόν, ἐπάκουσον τῆς δεήσεώς μου. Ὁ Θεός μου, οὐκ ἔχω ζωήν, φῶς, χαράν, σοφίαν, δύναμιν ἄνευ Σου. Ἀλλά Σύ εἶπας τοῖς μαθηταῖς Σου: «Πάντα ὅσα ἐάν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες, λήψεσθε». Ὅθεν τολμῶ ἐπικαλεῖσθαι Σέ: Καθάρισόν με ἀπό παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος. ∆ίδαξον με πῶς δεῖ προσεύχεσθαι. Εὐλόγησον τήν ἡμέραν ταύτην ἥν ἐχάρισας μοί, τῷ ἀναξίῳ δούλω Σου. Ἰκάνωσόν με τῇ δυνάμει τῆς Χάριτός Σου ἀδιαλείπτως ὁμιλεῖν καί ἐργάζεσθαι πρός τήν Σήν δόξαν ἐν πνεύματι καθαρότητος, ταπεινώσεως, ὑπομονῆς, ἀγάπης, εὐγενείας, εἰρήνης, ἀνδρείας καί σοφίας, ἐπιγινώσκειν ἀεί τήν ἁπανταχοῦ παρουσίαν Σου. Κύριε ὁ Θεός, δεῖξον μοι τήν ὁδόν τοῦ θελήματός Σου ἐν τῇ ἀπείρῳ Σου ἀγαθότητι καί ἀξίωσόν με πορεύεσθαι ἐνώπιόν Σου χωρίς ἁμαρτίας. Καρδιογνῶστα Κύριε, Σύ ἐπιγινώσκεις πᾶσαν μου ἔνδειαν, Σύ γινώσκεις τήν τυφλότητα καί τήν ἄγνοιάν μου, Σύ γινώσκεις τήν ἀστάθειαν καί τήν διαφθοράν τῆς ψυχῆς μου. Ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὁ πόνος οὐδ᾽ η ἀγωνία ἡ ἐμή κεκρυμμένα Σοι τυγχάνει. Ἐπάκουσον τῆς δεήσεώς μου καί δίδαξόν με τῷ Πνεύματί Σου τῷ Ἁγίῳ, ὁδόν ἐν ᾗ πορεύσομαι. Μή ἐγκαταλείψῃς μέ, ὅτι ἡ διεφθαρμένη μου θέλησις ὁδηγήσῃ μέ πρός ἄλλας ὁδούς, ἀλλά βιαίως ἐπανάγαγέ μέ πρός Σέ. ∆ός μοί, τῇ δυνάμει τῆς Σῆς ἀγάπης, στερεωθῆναι μέ εἰς τό ἀγαθόν. Φύλαξόν μέ ἀπό παντός λόγου ἤ ἔργου ψυχοφθόρου, ἀπό πάσης ἐσωτερικῆς καί ἐξωτερικῆς κινήσεως μή εὐαρέστου ἐνώπιόν Σου καί ἐπιβλαβοῦς διά τόν ἀδελφόν μου. ∆ίδαξον μέ πῶς δεῖ καί τί μέ δεῖ λαλεῖν. Ἐάν τό Σόν θέλημά ἐστι τοῦ μή ἀποκριθῆναι μέ δός μοί πνεῦμα εἰρηναίας σιωπῆς, ἀλύπου καί ἀκινδύνου διά τόν ἀδελφόν μου. Νομοθέτησον μέ ἐν τῇ τρίβῳ τῶν ἐντολῶν Σου καί ἕως ἐσχάτης μου ἀναπνοῆς μή ἐπιτρέψῃς παρεκκλῖναι μέ ἀπό τοῦ Φωτός τῶν προσταγμάτων Σου, ἕως ὅτου καταστῶσιν ὁ μοναδικός νόμος πάσης ὑπάρξεώς μου, προσκαίρου τέ καί αἰωνίου. ∆έομαί Σου ὁ Θεός ἐλέησον μέ. Λύτρωσαί μέ ἀπό τῆς θλίψεως καί ἀθλιότητός μου καί μή ἀποκρύψῃς ἀπ᾽ ἐμοῦ τήν ὁδόν τῆς σωτηρίας. Ἐν τῇ ἀφροσύνῃ μου, ὁ Θεός, περί πολλῶν καί μεγάλων δέομαί Σου, γινώσκων ἀεί τήν ἐμήν κακότητα, τήν ἀδυναμίαν καί φαυλότητα κράζω Σοι: ἐλέησον μέ. Μή ἀπορρίψῃς μέ ἀπό τοῦ Προσώπου Σου ἕνεκεν τῆς ἀλαζονείας μου. ∆ός καί αὔξησον ἐν ἐμοί τῷ ἀχρείῳ τήν δύναμιν τοῦ ἀγαπᾶν Σε, κατά τάς ἐντολάς Σου, ἐξ ὅλης τῆς καρδίας μου, ἐξ ὅλης τῆς ψυχής μου, ἐξ ὅλης τῆς διανοίας μου, ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος μου, καί δι᾽ ὅλου τοῦ εἶναι μου. Ναί, ὁ Θεός, δίδαξόν μέ δικαίαν κρίσιν καί γνῶσιν τῷ Πνεύματί Σου τῷ Ἁγίῳ. ∆ός μοι τοῦ γνῶναι τήν Ἀλήθειάν Σου προτοῦ μέ ἀπελθεῖν ἐκ τῆς ζωῆς ταύτης. Παράτεινον τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου ἕως ὅτου Σοι προσφέρω μετάνοιαν ἀληθινήν. Μή ἀναγάγῃς με ἐν ἡμίσει ἡμερῶν μου μηδέ ἐνώ ὁ ἐμός νοῦς τετυφλωμένος ἐστί. Καί ὅταν εὐδοκήσῃς ἐλθεῖν τό τέλος τῆς ζωῆς μου προγνώρισόν μοι τόν θάνατον, ἵνα ἡ ψυχή μου ἑτοιμασθῇ πρός συνάντησίν Σου. Ἔσο μετ᾽ ἐμοῦ, Κύριε, ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τῇ φοβερᾷ καί ἀπόδος μοι τήν ἀγαλλίασιν τοῦ Σωτηρίου Σου. Καθάρισόν με ἀπό παντός ἁμαρτήματος φανεροῦ καί ἀποκρύφου, ἀπό πάσης ἀνομίας κεκρυμμένης ἐν ἐμοί καί δώρησόν μοι καλήν ἀπολογίαν ἐνώπιον τοῦ φοβεροῦ βήματός Σου. Ὁ Θεός, κατά τό μέγα ἔλεός Σου καί τήν ἄμετρον φιλανθρωπίαν Σου, ἐπάκουσον τῆς δεήσεώς μου.

31

32