Περιεχόμενα σελ. 3
Συναξάρι “ Ἅγιος Παῦλος Ἐπίσκοπος Γορτύνης”
σελ. 4 σελ. 6
“ Ἡ ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων Δέκα” “Χριστός ἐτέχθη” τοῦ Ὁσίου Ἰουστίνου Πόποβιτς σελ. 7 “ Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου” τοῦ κ. Δημητρίου Σάββα σελ. 14 Ἐκ Φαναρίου “Περί Ἐφημερίων ἐν Κωσταντινουπόλει (ἀποσπάσματα)” Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Δοσιθέου Κανέλου σελ. 16 “ Ὅλα εἶναι δρόμος...”
σελ. 18 “ Ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας γιά τά ὄνειρα” τοῦ κ. Εὐαγγέλου Καρακοβούνη, θεολόγου σελ. 20 “Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους Πῶς αἰσθάνονται οἱ ἔφηβοι γιὰ τὸν ἑαυτό τους;” σελ. 23 “ Ἐκοιμήθη ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ ὁ διαπρεπής Καθηγητής ἀρχαιολογίας Vincenzo La Rosa”
σελ. 24 “Μαζί μέ τούς γονεῖς Πειθαρχία: Μάθε παιδί μου ὅρια” σελ. 26 “Συσσίτια, τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας” σελ. 27 Δωρεές”
Ἐν Ἐσόπτρῳ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ Τμήματος ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Χαράλαμπος Κοπανάκης
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ταχυδρομική διεύθυνση Μητροπόλεως 9, 70400 Μοῖρες Τηλ. 28920 22208 καί 6975853535 Φάξ 28920 24804 ἠλεκτρονικό ταχυδρομεῖο info@imga.gr καί xarpap75@gmail.com
ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος καί Νικ. Ντρετάκης
ΕΚΤΥΠΩΣΗ Τυποκρέτα
Ἐξώφυλλο, ὀπισθόφυλλο: ἔργα μαθητῶν τοῦ τμήματος Ψηφιδωτοῦ τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
Ἡ ἱστοσελίδα μας www.imga.gr 2
Ἐν Ἐσόπτρῳ
Τό παρόν ἔντυπο ἐκδίδεται ἀπό τό Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης “ Ἀπόστολος Τίτος ’’ καί διατίθεται δωρεάν
ΣΥΝΑΞΑΡΙ
Ἅγιος Παῦλος Ἐπίσκοπος Γορτύνης, ὁ ὁποῖος ἐτέλεσε τήν ἀνακομιδή τῶν ἱ. Λειψάνων τῶν Ἁγ. Δέκα, τό 312 μ.Χ.
Δ
ιάδοχος τοῦ Ἁγίου Πέτρου τοῦ «Νέου Ἱερομάρτυρος». Ὡς Ἐπίσκοπος ἔδρασε στό τέλος τῶν διωγμῶν καί ἐποίμανε τήν Ἐκκλησία μέ τήν ἔναρξη τῆς ἐλευθερίας ἔκφρασης τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως. Μέ βάση τά ἀρχαῖα «Μαρτύρια», ὁ Παῦλος ἦταν ἐκεῖνος πού τό 312 μ.Χ., ἔτος κατά τό ὁποῖο ὁ Μ. Κωνσταντῖνος εἶχε δεῖ τόν Τίμιο Σταυρό, μετέβη στή Ρώμη γιά νά συναντήσει τό Μ. Κωνσταντῖνο καί νά ζητήσει τήν ἄδεια γιά τήν Ἀνακομιδή τῶν Λειψάνων τῶν Ἁγίων Δέκα Μαρτύρων τῶν μαρτυρησάντων ἐπί Δεκίου τό 250 μ.Χ. Εἶχε τή χάρη τῆς θαυματουργίας νά ἐκδιώκει δαιμόνια. Ὁ Μ. Κωνσταντῖνος τοῦ ἔδωσε τήν ἄδεια τῆς Ἀνακομιδῆς. Πολλή ὑπῆρξε ἡ σύγχυση γύρω ἀπό τόν Παῦλο ἀπό λανθασμένες ἐκτιμήσεις. Ἡ ἱστορική ἔρευνα κατέληξε στόν Παῦλο, Ἐπίσκοπο Γορτύνης καί ὄχι Πάπα Ρώμης Παῦλο ἤ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Παῦλο. Εἶναι πιθανό νά μετέσχε στήν Α´ Οἰκουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.) ἀφοῦ ἡ σύγκλησή της ἀπέχει μόλις 13 χρόνια ἀπό τό γεγονός τῆς Ἀνακομιδῆς (312-325). Ἀπό τό βιβλίο «Μελετήματα ἁγιολογικά ἱστορικά» 2008 τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Χρυσοστόμου Παπαδάκη
(ἑορτάζεται τοπικά τήν πρώτη Κυριακή τοῦ Ὀκτωβρίου)
Ἔργο κ. Στεφάνου Ἀλπαντάκη ἀπό τήν Ἐνορία Ἁγ. Δέκα
Ἐν Ἐσόπτρῳ
3
Ἡ ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τῶν Ἁγ. Δέκα Γιά τούς Ἁγίους Δέκα ὑπάρχουν πολλά χειρόγραφα. Τό παρακάτω ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τό παλαιότερο χειρόγραφο: «Μαρτύριον τῶν Ἁγίων Δέκα μαρτύρων τῶν ἐν Κρήτῃ μαρτυρησάντων, ἐν Γορτύνῃ τῇ Μητροπόλει» (Ἀνωνύμου). Τό ἐν λόγῳ ἀπόσπασμα συμπεριλαμβάνεται σέ 5 κώδικες, μεταξύ τοῦ 9ου καί τοῦ 11ου αἰώνα, ἔχει ἀποδοθεῖ στήν νεοελληνική ἀπό τόν κ. Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλο, Καθηγητή καί εὐρίσκεται στίς σελ. 125- 129, τoῦ βιβλίου: «Οἱ Ἁγ. Δέκα Μάρτυρες οἱ ἐν Κρήτῃ 250 μ. Χ.» τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Χρυσοστόμου Παπαδάκη.
«
...Ὅταν πολλοί Κρῆτες ἐπέστρεψαν στόν Κύριο καί θέλησαν νά καταργήσουν τή θρασύτητα τοῦ ἀνθύπατου, μετά ἀπό λίγο παρακάλεσαν τόν Βαλεριανό καί τόν Γάλλο τούς βασιλεῖς καί ἀνέλαβαν στήν πατρίδα τους τήν ἐξουσία. Μετά ἀπό λίγο χρόνο, ὅταν πέρασε τό 60ό ἔτος καί ἐπικράτησησε εἰρήνη καί ὁ Θεός ἐπέβλεψε στή θρησκεία μας, ὁ Παῦλος, ὁ ἁγιώτατος Ἐπίσκοπος τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας τῆς Γόρτυνας, ὁ ὁποῖος εἶχε τόσο μεγάλη πίστη, πού καί οἱ ἀκάθαρτοι δαίμονες, ὅταν ἄκουγαν τό ὄνομά του ἔφευγαν καί ἀκούγοντας τό ὄνομά του ἔλεγαν τήν ἀλήθεια, πῆγε στή βασιλεύουσα Ρώμη γιά νά πάρει τήν ἄδεια νά συλλέξει τά ἅγια λείψανα, πρίν ὅμως νά ἐγγίσει τήν πόλη, ἔγινε φανερό ποιός εἶναι, χωρίς νά ἀναγγείλει κανένας τά σχετικά μέ αὐτόν τόν ἄνθρωπο, παρά μονάχα κάποιος δαίμονας ἀποκάλυψε τήν παρουσία τοῦ Παύλου. Ἦταν ἡ κόρη κάποιου Ἀπριγγίου, ἀπό τούς πρώτους τῆς Ρώμης, ἡ ὁποία κυριαρχοῦνταν ἀπό ἀκάθαρτο δαίμονα καί αὐτή μόνη κατάλαβε ὅτι ἔχει καταπλεύσει ὁ Παῦλος καί ἄρχισε νά φωνάζει ὅτι ἦρθε αὐτός, πού θά βγάλει ἀπό μέσα της τό δαιμόνιο. Καί ἀμέσως, πρίν αὐτός φθάσει, καθαρίστηκε, ἔτσι πού ὁ ἴδιος ὁ δαίμονας ὁμολόγησε πώς ὁ Παῦλος εἶναι ὁ αἴτιος αὐτοῦ τοῦ γεγονότος. Μετά ἀπό αὐτό ἡ φήμη περιέτρεξε ὅλη τήν πόλη καί ἐνῶ τοῦ πρόσφεραν πολλά δῶρα, ὁ ἁγιώτατος ἐπίσκοπος δέν δέχτηκε τίποτε, μονάχα ζήτησε τήν ἄδεια νά κάνει τήν ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τῶν ἁγίων Μαρτύρων. Μέ τή φροντίδα τῶν εὐγενῶν τῆς Ρώμης πῆρε αὐτή 4
Ἐν Ἐσόπτρῳ
τήν ἄδεια ἀπό τόν αὐτοκράτορα, τήν ἐποχή πού φανερώθηκε καί ὁ Τίμιος Σταυρός. Ὅταν ἦρθε στό ἔθνος τῶν Κρητῶν καί στάθηκε στό Ἁλώνι, πού ἀναφέραμε, μαζί μέ πλῆθος ἀνδρῶν χριστιανῶν, πού μερικοί μάλιστα ἀπό αὐτούς εἶχαν παρευρεθεῖ στήν ἄθληση τῶν Ἁγίων, τῶν ὁποίων τά ὀνόματα ἔχουν γραφεῖ στούς οὐρανούς καί ἀναφέρονται στήν τίμια ἑορτή τους, ἀφοῦ ἀνέσκαψε τό χῶμα, πού κάλυπτε τούς Ἀγίους, βρίσκει τά σώματα τῶν Ἁγίων Μαρτύρων σάν σέ δροσιά, φυλαγμένα, μέ πρόσταγμα τοῦ Θεοῦ, ἀλώβητα καί ἀκέραια. Αὐτά τά μετέφερε στό κοιμητήριο τῆς πόλης, στό ὁποῖο μέχρι σήμερα τήν ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου τους, ἀπό εὐγνωμοσύνη σ᾿ αὐτούς καί γιά τήν πίστη στό Θεό, διατηρεῖται καί ἐπιτελεῖται ἡ ἑορτή αὐτή. Διατηρῶντας, λοιπόν, τή μνήμη τῶν Ἁγίων αὐτῶν σέ κάθε ἐπαρχία, τήν πανηγυρίζουν καί συγκεντρώνονται ὅλοι στόν ἴδιο τόπο καί μέ προσευχές καί ὁλονύκτιες δεήσεις ἐξευμενίζουν τόν Θεό καί χαίρονται, γιατί δέν ἀστόχησαν ἀπό τό νά ἔχουν μεσίτες Αὐτούς, πού ἔχουν τή δύναμη νά πρεσβεύουν ὑπέρ τῆς πατρίδας καί τοῦ ἔθνους καί τοῦ γένους. Προσκαλοῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλο καί στέλνουν καί μερίδες καί στούς πλησίον καί σέ κάθε ἐκκλησία καί χαί-
Αὐτός, λοιπόν, ὁ θειότατος Τίτος ἔγινε ὁ πρῶτος Ἐπίσκοπος τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας στήν μητρόπολη Γόρτυνα
ρονται πνευματικά καί πανηγυρίζουν μέ ψαλμούς καί ὕμνους καί ὠδές πνευματικές, φροντίζοντας καί αὐτοί νά ὁμολογοῦν καί νά προσμένουν τόν ὑπέρ αὐτῶν παθόντα Σωτῆρα καί διώχνοντας, σάν λύκους ἀπό τό κοπάδι, μέ ὅλη τή δύναμη, τούς ἀπατεῶνες αἱρετικούς, ἀπό ὅπου καί ἄν μάθουν ὅτι ἔχουν πλησιάσει στό νησί, ἐπειδή ἔχουν ἀκράδαντη τήν ὀρθόδοξη
λοιπόν, ὁ θειότατος Τίτος ἔγινε ὁ πρῶτος Ἐπίσκοπος τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας στήν μητρόπολη Γόρτυνα καί ὁ ἴδιος χειροτόνησε Ἐπισκόπους στίς πόλεις Κνωσσό καί Χερρόνησο, Ἱεράπυτνα καί Ἐλεύθερνα, Λάππη καί Κυδωνία, Κάντανο καί Κίσαμο. Αὐτοῦ ἄς γίνουμε ὅλοι μιμητές καί ὁ καθένας ἀπό τή θέση του ἄς ἀγωνιστεῖ τόν καλό ἀγῶνα καί νά τελειώσει τόν δρόμο
Τό μαρτύριο τῶν Ἁγ. Δέκα. Mηνολόγιο Αὐτοκράτορα Bασιλείου Β´ 10ου αἰώνα. (Vat. gr. 1613)
καί ἄς τηρήσει τήν πίστη καί ἄς πάρει τό ἀμάραντο στεφάνι τῆς δικαιοσύνης ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, μαζί μέ τόν Ὁποῖο στόν Πατέρα καί στό Ἅγιο Πνεῦμα δόξα, δύναμη στούς ἀτέλειωτους αἰῶνες. Ἀμήν.
«
πίστη, ὅπως τήν παρέλαβαν ἀπό τόν Ἀπόστολο Παῦλο, πού ἐπεσκέφθη τό νησί καί ἔτσι γράφει στόν ἅγιο Τίτο: «Γι᾽ αὐτό σέ ἄφησα στήν Κρήτη, γιά νά διορθώσεις τά ἐλλιπῆ καί νά ἐγκαταστήσεις σέ κάθε πόλη ἐπισκόπους καί πρεσβυτέρους, ὅπως ἐγώ σοῦ ἔδωσα ἐντολή». Αὐτός,
Ἐν Ἐσόπτρῳ
5
X
ριστός ἐτέχθη
τοῦ Ὁσίου Ἰουστίνου Πόποβιτς
Ὁ
Χριστός, ὁ Θεός, γεννήθηκε στὴ ποὺ εἶναι ἀναγκαῖες γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ὥστε νὰ γῆ ὡς ἄνθρωπος. Γιατί; Γιὰ νὰ μᾶς ζήσει ἐν Θεῷ καὶ μαζὶ μὲ τὸν Θεό, τόσο σ᾽ αὐτὸν ἐξηγήσει μὲ τὴ Γέννησή Του τὴ ὅσο καὶ στὸν ἄλλο κόσμο. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ γέννησή μας. Ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρω- καθένας γίνεται «Θεὸς κατὰ χάριν», κι αὐτὸ εἶναι πος, γιὰ νὰ γίνει ὁ ἄνθρωπος Θεός. Νά, μέσα σ᾽ κάτι ποὺ μπορεῖ νὰ πραγματοποιηθεῖ μόνο μὲ τὴ αὐτὸ περιλαμβάνεται ὅλο τὸ μυστήριο τῆς θαυ- βοήθεια τοῦ Κυρίου μας, τοῦ Θεανθρώπου Χριμαστῆς Γεννήσεως τοῦ Θεανθρώπου τὴν ἡμέρα στοῦ ποὺ ἐλεεῖ ὅλους τούς ἀνθρώπους… Ἡ ἐπίτῶν Χριστουγέννων. Μέσα σ᾽ αὐτὸ περιέχεται τευξη τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ ἀρχίζει μὲ τὸ ἅγιο ὁλόκληρο τὸ Εὐαγγέλιό Του καὶ ὅλη ἡ Ἐκκλησία Βάπτισμα καὶ ὁλοκληρώνεται μὲ τὴ θέωση. Στὸ Του καὶ κάθε τί ποὺ βρίσκεΜυστήριο τοῦ Βαπτίσματος ται μέσα σ᾽ Αὐτήν. Ὅλα τὰ ντύνεσαι τὸν Ἴδιο τὸν Χριἅγια Μυστήρια καὶ ὅλες οἱ στό. ἅγιες ἀρετὲς καὶ μέσα σ᾽ Στὴ Θεία Κοινωνία ὑποαὐτὲς ὅλες οἱ ἅγιες θεϊκὲς δέχεσαι ὁλόκληρο τὸν Θεό. δυνάμεις. Ἀπὸ τὴ Γέννηση Νά, εἶσαι Χριστοφόρος χριτοῦ Σωτήρα Χριστοῦ στὴ στιανέ! Εἶσαι Θεοφόρος! Νά, γῆ, ὅλο τὸ πλήρωμα τῆς ζεῖς, ὅπως ὁ μικρὸς «Θεὸς Θεότητας, ὅλος ὁ Θεὸς βρίκατὰ χάριν». Νά, ζεῖς μὲ τὸν σκεται σωματικὰ παρὼν Χριστὸ καὶ γιὰ χάρη τοῦ Χριστὸν δικό μας ἀνθρώπινο στοῦ, γιατί Αὐτὸς ὁ Χριστὸς κόσμο γιὰ νὰ γεμίσουμε εἶναι τὸ μόνο λογικὸ καὶ ἐμεῖς μὲ αὐτὸ τὸ πλήρωμα χαρμόσυνο νόημα τῆς τῆς Θεότητας. Καὶ ἔτσι νὰ ἀνθρώπινης ὕπαρξης καὶ γιὰ πραγματοποιήσουμε τὸν μένα καὶ γιὰ σένα καὶ γιὰ τὸν σκοπὸ ποὺ ὁ Ἴδιος ὁ Θεὸς κάθε ἄνθρωπο. Γι᾽ αὐτό: ὅλα ἔθεσε, γιὰ τὸ ἀνθρώπινο γιὰ τὸν Χριστό, τὸν Χριστὸ εἶναι μας, γιὰ τὴν ἀνθρώ- Βυζαντινό Μουσεῖο Βενετίας νὰ μὴν Τὸν ἀνταλλάξεις μὲ πινη ζωή μας, γιὰ τὴν τίποτε! ἀνθρώπινη ὕπαρξή μας. Τὸν μόνο ἀληθινὸ καὶ Ἂς εἶναι Αὐτὸς –ὁ θαυμαστὸς καὶ ἐλεήμονας ἀθάνατο σκοπὸ καὶ γιὰ μένα καὶ γιὰ σένα καὶ γιὰ πρὸς ὅλους τούς ἀνθρώπους – Κύριος καὶ Σωτήτὸν κάθε ἄνθρωπο. ρας μας. «Αὐτὸς πρῶτος σὲ ὅλα», μέσα σὲ ὅλη τὴ Ὤ, πῶς ἐμεῖς τὰ ἄθλια ἀνθρώπινα ὄντα νὰ ζωή μου, σὲ ὅλη τὴ ζωή σου καὶ τὴ ζωὴ τοῦ κάθε φθάσουμε σ᾽ αὐτὸν τὸν ὕψιστο σκοπό; Μέσῳ τῶν ἀνθρώπου, τὴ ζωὴ ποὺ ἀρχίζει ἐδῶ στὴ γῆ, γιὰ νὰ ἁγίων Μυστηρίων τοῦ Χριστοῦ ποὺ ὑπάρχουν συνεχιστεῖ σὲ ὁλόκληρη τὴν αἰωνιότητα, σὲ ὅλους στὴν ἁγία Ἐκκλησία Του, καὶ μέσῳ τῶν ἁγίων τοὺς οὐράνιους Θείους κόσμους. Γι᾽ αὐτὸ πάλι ἀρετῶν ποὺ ὑπάρχουν μέσα σ᾽ Αὐτήν. Ὅταν ζοῦμε καὶ πολλὲς φορὲς ἐπαναλαμβάνω τὴ χαρμόσυνη μέσα σ᾽ αὐτὲς τὶς ἀρετὲς καὶ μέσῳ αὐτῶν ὁ καθέ- φωνὴ καὶ τὸν ἀγγελικὸ χαιρετισμό: ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΤΕΧΘΗ! νας ἀπὸ μᾶς γεμίζει μὲ ὅλες τὶς θεϊκὲς δυνάμεις,
6
Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου τοῦ κ. Δημητρίου Σάββα Προϊσταμένου τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου (Ὁμιλία ἡ ὁποία ἔγινε στὸ Πολιτιστικὸ Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας, στὶς Μοῖρες 21-12-2014)
Ἀπὸ τὸ ὀρφανὸ κοριτσάκι, φτωχὸ σὰν κλαράκι γυμνοῦ δέντρου, ποὺ παραμονὴ Χριστουγέννων θὰ δώσει σὲ ἕναν παππούλη τὸ μοναδικὸ ξεροκόμματό του καὶ σὲ ἕνα ξυπόλυτο ἀγόρι τὰ παπούτσια της, γιὰ νὰ βρεθεῖ στὸ τέλος νὰ μαζεύει στὴν ποδιὰ της ἀστέρια ποὺ γίνονται φλουριά, ὡς τὸν ληστή, συνέταιρο τοῦ διαβόλου, ποὺ παραμονὴ καὶ αὐτὸς Χριστουγέννων, θὰ βουτήξει στὸ παγωμένο ποτάμι γιὰ νὰ σώσει ἕνα μωρὸ ὄμορφο σὰν τὸν ἥλιο, τὸ λαϊκὸ παραμύθι εἶναι πάντα λυτρωτικό. Καὶ μαγικό, ἀφοῦ μιλάει γιὰ ἀνήκουστα θαύματα, ὅπως τὰ ζῶα πού, τὴν Ἅγια Νύχτα, ἀποκτοῦν λαλιά. Ὅπως μαγικοί, ἀλλὰ καὶ γενναιόδωροι, εἶναι καὶ οἱ θρύλοι τοῦ Δωδεκαημέρου, ἀφοῦ ἐκτὸς ἀπὸ τὰ κακομούτσουνα δαιμόνια ποὺ πριονίζουν τὸ δέντρο τῆς ζωῆς, σὰν τοὺς δικούς μας καλικάντζαρους, μιλᾶνε καὶ γιὰ ξωτικὰ ποὺ φέρνουν τύχη καὶ εὐτυχία στοὺς ἀνθρώπους.
Ἐ
πίσης μοναδικὰ καὶ τόσο σημαντικὰ εἶναι τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα αὐτῶν τῶν ἡμερῶν, οἱ δοξασίες καὶ οἱ παραδόσεις. Ὅλα αὐτὰ ποὺ ξυπνοῦν σὲ μικροὺς καὶ μεγάλους τὸ αἴσθημα τῆς φιλαλληλίας, τῆς ἐλεημοσύνης καὶ τῆς ἀγάπης. Ἡ ἀξία εἰδικά της τελευταίας ἔννοιας εἶναι ἀπροσμέτρητη καὶ ἀνυπολόγιστη. Σεβασμιώτατε, πατέρα Ἰωακεὶμ Πρωτοσύγκελλε τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας, σεβαστοὶ πατέρες, σεβαστὲς γερόντισσες, κύριε Δήμαρχε, κύριε Ἀντιδήμαρχε, ἀγαπητοὶ συνδημότες καὶ ἐκλεκτοὶ φίλοι. Τὸ θέμα τῆς ἀποψινῆς μου ὁμιλίας εἶναι: Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου.
Στὸ καλαντάρι τοῦ λαοῦ μας ὁ Δεκέμβριος ἀναφέρεται γενικὰ ὡς Γιορτινός, λόγω τῶν πολλῶν θρησκευτικῶν γιορτῶν του, καί, εἰδικά, Ἀϊ-Νικολιάτης ἢ Παπποὺ Νικόλας, ἀλλὰ καὶ «Νικολοβάρβαρα», ἀπὸ τὶς γιορτὲς τοῦ Ἁγίου Νικολάου καὶ τῆς Ἁγίας Βαρβάρας καὶ κὺρ-Λευτέρης, ἀπὸ τὴ γιορτὴ τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου (15 Δεκ.), πού χαρίζει «καλὴ λευτεριὰ στὶς ἔγκυες». Ἡ μέρα ἀρχίζει βέβαια νὰ μεγαλώνει μετὰ τὶς 22 Δεκεμβρίου, ἀλλὰ ἡ λαϊκὴ παράδοση, βιαστική, ἀπὸ τῆς Ἁγίας Ἄννας (9 Δεκ.) ἤδη ἀναφέρει ὅτι «ἡ μέρα παίρνει ἀνάσα» ἢ «ἄνεση» καὶ ὅτι ἀπὸ τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα (12) «ἡ μέρα παίρνει ἕνα σπυρί», δηλαδὴ λίγο - λίγο μεγαλώνει, καὶ ὅτι ἡ αὔξηση αὐτὴ γίνεται μία ὁλόκληρη ὥρα τὰ Χριστούγεννα. Ἀπ’ αὐτὸ καὶ ἡ ρήση: «Χριστὸς γεννᾶται, ὥρα γεννᾶται». Ἐν Ἐσόπτρῳ
7
Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου Καθὼς οἱ πιὸ κρύες ἡμέρες τοῦ ἔτους θεωροῦνται τὰ Νικολοβάρβαρα, τὶς γιορτὲς τῶν Ἁγίων Βαρβάρας (4 Δεκ.), Σάββα (5) καὶ Νικολάου (6), ἡ παράδοση λέει γι᾽ αὐτοὺς τοὺς τρεῖς Ἁγίους: «Ἡ Ἁγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (τὸ κρύο), ὁ Ἅϊ-Σάββας σαβανώνει, κι ὁ Ἅϊ Νικόλας παραχώνει». Ἐπίσης, «Τὰ Νικολοβάρβαρα κάνει νερὰ καὶ χιόνια», λέει ὁ λαός, καὶ οἱ ναυτικοί μας συμπληρώνουν: «Τ’ Ἅϊ Νικολοβάρβαρα, κατεβασιὲς καὶ χιόνια, μπουράσκες καὶ τελώνια». Ὁ Δεκέμβριος λέγεται καὶ Ἄσπρος μήνας ἢ Ἀσπρομηνᾶς στὴ Μακεδονία, κι ἀλλοῦ Χιονιᾶς,
ἱστορίας τοῦ ἀνθρώπου. Κατὰ τὴν περίοδο τοῦ δωδεκαημέρου τρεῖς εἶναι οἱ σημαντικότερες λαογραφικὲς γιορτὲς (Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιὰ-Φῶτα), ὅπου συναντῶνται μὲ παραδοσιακὴ ἔνταση ἔθιμα παγανιστικὰ μαζὶ καὶ χριστιανικὰ, ἀλλὰ καὶ ἄλλες πλαισιωτικὲς ἐνδιάμεσες γιορτὲς Ἁγίων ποὺ συμπορεύονται κατὰ τὴν μεταβατικὴ αὐτὴ ὥρα τοῦ «ἄκρου χειμῶνος» πρὸς τὴν αἰσιόδοξη ἄνοιξη. Ὅλες αὐτὲς εἶναι δεμένες μὲ τὸ φυσικὸ χρόνο ποὺ περιβάλλει τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ καὶ στηρίζονται στὶς θρησκευτικὲς ὧρες ποὺ συνήθως ἀναζητεῖ.
γιὰ τὸ πυκνὸ χιόνι του, ἰδίως τὰ Χριστούγεννα. «Χριστούγεννα-Χριστόχιονα». Παλιότερα στὸν Πόντο ὀνομαζόταν Χριστιανάρης, στὴ Λέσβο Χριστουγεννιάτης, στὴ Ρόδο Χριστουγεννάρης καὶ ἀλλοῦ Χριστουγεννᾶς. Γιὰ τοὺς ὀρθόδοξους ἡ πραγματικὴ ἀρχὴ τοῦ καινούργιου χρόνου εἶναι τὰ Χριστούγεννα: «Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτὴ τοῦ χρόνου». Ἂν κάτι κάνει καινούργιο τὸν χρόνο αὐτὸ δὲν εἶναι ἡ ἐναλλαγὴ κάποιων ἀριθμῶν, ἀλλὰ ἡ εἴσοδος τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ μέσα στὸν χρόνο τῆς
Τελοῦνται γενικὰ μὲ τρεῖς ἐπιθυμητὲς σκοπιμότητες: α) Νὰ χαροῦν οἱ ἄνθρωποι τὴ μετάβαση ἀπὸ τὴ χειμωνιάτικη περίοδο καὶ τὸ σκοτάδι στὸ χειμωνιάτικο φῶς καὶ τὴ βλάστηση. β) Νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν εὐτυχία γιὰ τὸ νέο χρόνο ποὺ ἔρχεται. γ) Νὰ τονώσουν τὸ θρησκευτικὸ καὶ οἰκογενειακὸ αἴσθημα, ἰδιαίτερα μὲ τὶς ἐκκλησιαστικές, ἀλλὰ καὶ οἰκιακὲς τελετὲς τῶν Χριστουγέννων, τοῦ Ἅϊ Βασιλειοῦ καὶ τῶν Φώτων.
8
Ἐν Ἐσόπτρῳ
• Ὁ πρῶτος σκοπὸς ἐπιδιώκεται μὲ τὶς πρασινάδες, μὲ τὸ χριστουγεννιάτικο δέντρο, μὲ τοὺς πολύχρωμους φωτισμούς, τὸ ἀναμμένο τζάκι, τὸ κυνηγητὸ τῶν καλικαντζάρων, τὸν ἁγιασμὸ τῶν Θεοφανείων, ὅπου κάνει τὰ καράβια νὰ ξεθαρρεύουν προκειμένου νὰ ταξιδέψουν. Ὁ δεύτερος σκοπὸς ζητάει τὴν πραγμάτωσή του μὲ κάλαντα, τὶς εὐχές, τὰ δῶρα, τοὺς μπουναμάδες, τὰ τυχερὰ παιγνίδια, τὶς βασιλόπιτες, τὰ γλυκίσματα καὶ γενικὰ κάθε ἔθιμο ποὺ ἐπικαλεῖται τὴν καλὴ τύχη, γύρω ἀπὸ τὴν Πρωτοχρονιά. Καὶ ὁ τρίτος σκοπὸς ἐφαρμόζεται μὲ τὶς νυχτερινὲς κατανυχτικὲς ἀκολουθίες τῶν Χριστουγέννων, τῶν Φώτων, μὲ τὴν ὡραία παραδοσιακὴ ψαλτικὴ καὶ τοὺς μοναδικοὺς ὕμνους, ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς οἰκογενειακὲς συγκεν-
Τὸ μέλι τρών’ οἱ ἄρχοντες, τὸ γάλα οἱ ἀφεντάδες». Εἶναι πιθανότατο ὅτι μέσα στὴ σπηλιὰ τῆς Βηθλεὲμ ὁ μικρὸς Ἰησοῦς δὲν εἶχε αὐτὲς τὶς διατροφικὲς πολυτέλειες, μέλι καὶ γάλα, ποὺ καὶ τότε καὶ τώρα, μόνο ἄρχοντες καὶ ἀφεντάδες μποροῦν νὰ τὰ καταναλώνουν ἄφθονα. Ἡ φτωχὴ οἰκογένεια τοῦ Ἰωσήφ, τὸ μόνο ποὺ ἄνετα διέθετε, ἦταν ἕνα γαϊδουράκι γιὰ τὴ «φυγὴ εἰς Αἴγυπτον». Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ! Ἴσως τὸ πιὸ κορυφαῖο τῶν γεγονότων! Οἱ ἀγραυλοῦντες ποιμένες, λοιπόν, ἀποκτοῦν σημαντικὴ θέση στὸ πλαίσιο τῆς γέννησης τοῦ Χριστοῦ. Ὑπάρχει μία συνέπεια στὴν ἐπιλογὴ τῶν
τρώσεις, τὰ φαγητὰ καὶ τὶς τελετὲς τῆς ἑστίας καὶ τοῦ τραπεζιοῦ. Ὅλα αὐτὰ εἶναι συνήθειες «σπιτολατρικὲς» ἄς μου ἐπιτραπεῖ ἡ χρήση τοῦ ὄρου, ἀλλὰ καὶ χριστιανικές, μέσα στὴ σύνθετη παράδοση τῶν αἰώνων μας. Θὰ ἀναφερθοῦμε παρακάτω στὰ ἔθιμα αὐτά! Ἀπὸ τὸ πρωὶ τῆς παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων οἱ παρέες τῶν μικρῶν παιδιῶν, ψάλλοντας τὰ κάλαντα, μᾶς φέρνουν τὸ μεγάλο μήνυμα τῆς γέννησης τοῦ Χριστοῦ. «Γεννιέται κι ἀνατρέφεται μὲ μέλι καὶ μὲ γάλα,
Οἱ βοσκοὶ εἶναι οἱ πρῶτοι ποὺ πληροφοροῦνται τὴν ταυτότητα τοῦ παιδιοῦ ποὺ γεννήθηκε σὲ ἐκεῖνο τὸν σταῦλο τῆς Βηθλεέμ. Τὸ «ὑπερφυσικό», ποὺ ἀρχικά τους δημιουργεῖ φόβο, γίνεται «φυσικό». Ἐν Ἐσόπτρῳ
9
Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου βοσκῶν. Μία συνέπεια ἀνατροπῆς τῆς καθεστηκυίας τάξης. Μέτοχοι στὸ γεγονὸς τῆς Γέννησης θὰ εἶναι οἱ ἔσχατοι καὶ ὄχι οἱ πρῶτοι. Αὐτοὶ οἱ ἥρωες τοῦ Παζολίνι ἀπὸ τὴν ἐξαιρετικὴ κινηματογραφικὴ ταινία Τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο, θὰ εἶναι ὄχι ἁπλῶς παρόντες, ἀλλὰ ἐνεργοὶ μέτοχοι στὴ Γέννηση. Εἶναι ἄραγε, ἡ ἴδια παράδοση ποὺ κάνει τὸν Δαβὶδ, βασιλιὰ τῶν Ἰουδαίων, ἐκείνη ποὺ ἐπιτάσσει τὴ μετοχὴ στὰ κορυφαῖα γεγονότα ἀνθρώπων ἀπὸ τὶς χαμηλότερες τάξεις. Μπορεῖ νὰ ὑπάρχει καὶ αὐτὴ ἡ ἀνάγνωση. Ὅμως ταυτόχρονα φαίνεται καὶ μία ἐπιλογή, οἱ ἀνέστιοι, οἱ φτωχοί, θὰ εἶναι οἱ ἥρωες τοῦ Χριστοῦ σὲ ὅλη τὴ ζωή του. Οἱ ποιμένες ὑποδέχονται τὸν ποιμένα. Σαφής ἡ σχέση καὶ ἡ ἀλληγορία. Ἡ ἀθωότητα τῶν φτωχῶν γίνεται τὸ πλαίσιο ὑποδοχῆς τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ ἡ συνεπὴς ἀνατροπὴ καθιστᾶ καὶ ἐνδιαφέρουσα τὴν ἱερὴ ἱστορία. Οἱ ρόλοι ἀλλάζουν καὶ τὰ μέχρι σήμερα ἐκείνη τὴ στιγμὴ θέσμια δὲν λαμβάνονται ὑπ’ ὄψιν. Ἡ «ἐπιτροπὴ ὑποδοχῆς», λοιπόν, τοῦ Χριστοῦ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀποτελεῖται ἀπὸ τοὺς ἄρχοντες. Γιατί τότε τίποτε δὲν θὰ ἄλλαζε. Τὸ πλαίσιο τῶν γεγονότων τῆς Γέννησης σημαίνει καὶ δηλώνει αὐτὴ τὴν ἀνατροπή. Δὲν τίθενται ἐν ἀμφιβόλῳ τὰ ὅσα ὁ ἄγγελος εἶπε στοὺς βοσκούς. Σὰν ἕτοιμοι τὰ ἀποδέχονται καὶ πηγαίνουν νὰ τὰ ἀναγγείλουν ἐκεῖ ποὺ πρέπει. Οἱ βοσκοὶ εἶναι οἱ πρῶτοι ποὺ πληροφοροῦνται τὴν ταυτότητα τοῦ παιδιοῦ ποὺ γεννήθηκε σὲ ἐκεῖνο τὸν σταῦλο τῆς Βηθλεέμ. Τὸ «ὑπερφυσικό», ποὺ ἀρχικά τους δημιουργεῖ φόβο, γίνεται «φυσικό». Οἱ βοσκοὶ ξεπερνοῦν τὸ ἀρχικὸ στάδιο τῆς ἀπορίας καὶ τῆς ἔκπληξης καὶ ἐντάσσουν τὸ γεγονὸς αὐτὸ στὴ ζωή τους. Θὰ τὸ κοινοποιήσουν ἐκεῖ ποὺ πρέπει καὶ δὲν θὰ διεκδικήσουν φήμη ἢ δόξα. Ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς εἶναι ἕνας λαὸς γεωργικὸς καὶ ἀγροτικός. Ἡ ἀγροτιὰ εἶναι ἄρρηκτα δεμένη μὲ τὴν πατρώα γῆ. Αὐτὸς ὁ ἀνθρώπινος τύπος, ὁ 10
Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἕλληνας ἀγρότης, στέκει πίσω ἀπὸ τὰ ἔθιμα τῶν Χριστουγέννων. Καὶ αὐτὸς ὁ χαρακτήρας εἶναι γιὰ τοῦτο, ὁ ἀντιπροσωπευτικὸς τῶν Ἑλληνικῶν Χριστουγέννων, ὁ γεωργικὸς χαρακτήρας, ὁ ἀγώνας καὶ ἡ ἀγωνία ἑνὸς λαοῦ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει τὸ ψωμί του καὶ τὸ ψωμὶ τῶν παιδιῶν του. Ὁ νοῦς του εἶναι στὴ νέα σοδειὰ ποὺ θὰ ἔρθει. Τὰ παιδιὰ μέσα ἀπὸ τὰ κάλαντα περνῶντας ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι ὑμνοῦν τὸ ἄξιο ζευγάρι τοῦ ἀλετριοῦ καὶ τὸν εὐλογημένο θερισμό. Τὴν ἴδια στιγμὴ οἱ νοικοκυρὲς ἔχουν ψήσει τὰ χριστόψωμα, τὶς πίτες καὶ τὰ χριστοκούλουρα. Λογὴς - λογὴς σχήματα καὶ κεντήματα ἔχουν ὅλα τους ποὺ ὅταν κανεὶς τὰ προσέξει, βλέπει νὰ συμβολίζουν τὸν καημὸ καὶ τὸ ὄνειρο τῆς ἀγροτιᾶς. Εἰδικὰ τὰ κεντίδια τοῦ χριστόψωμου, ὅλα σημαίνουν τὸν ἀνθρώπινο πόθο γιὰ καλὸ θερισμό, γιὰ ἄφθονα σταφύλια στὸν τρύγο, γιὰ πολλοὺς καρποὺς ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ δώσει ἡ γῆ, ἀλλὰ καὶ ἕνα διαρκῆ πόθο γιὰ γενοβόλημα τοῦ κοπαδιοῦ. Τὰ παραπάνω ἐνισχύονται καὶ ἀπὸ τὸ κρέμασμα ἑνὸς κουλουριοῦ στὸ εἰκόνισμα ἢ στὰ εἰκονίσματα ποὺ κληρονόμησαν ἀπὸ τὴν ἀρχαία λατρεία τῶν «ἐφεστίων» θεῶν καὶ ποὺ προστατεύουν σήμερα τὸ σπίτι, παρακαλώντας τους νὰ ἀναλάβουν τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἐρχομοῦ μίας ἐξαιρετικῆς σοδειᾶς. Ἀπὸ τὴ νύχτα τῶν Χριστουγέννων ἀδιάκοπα καίει ἡ φωτιά, ἀφενὸς νὰ ζεστάνει τὸ μικρὸ Χριστό, καὶ ἀφετέρου νὰ διώξει, ὅσο πιὸ μακριὰ γίνεται τοὺς ἐνοχλητικοὺς καὶ ἀπρόσκλητους καλικαντζάρους ποὺ προσπαθοῦν νὰ κόψουν τὴν κολόνα ποὺ βαστάει τὴ γῆ, ἀλλὰ ποτὲ δὲν τὰ καταφέρνουν σύμφωνα μὲ θρύλους καὶ παραδόσεις. Πρόκειται γιὰ πλάσματα νυχτερινά, ποὺ τρέμουν τό φῶς καὶ ἔρχονται σὲ πόλεις καὶ χωριὰ τὴν περίοδο τοῦ δωδεκαημέρου καὶ φεύγουν τὴν παραμονὴ τῶν φώτων. Διαρκῶς λοιπὸν ἀνάβει τὸ τζάκι μὲ τὸ πιὸ δια-
• λεκτὸ κούτσουρο, ἀλλὰ καὶ πιὸ μεγάλο, τὸ «χριστόξυλο» τὸ ὁποῖο θὰ χαρίσει τὴν ποθητὴ θαλπωρή. Πολλὲς φορές, σὲ διάφορα μέρη κυριαρχεῖ ὁ σύνδεσμος τῆς γεωργικῆς ζωῆς μὲ τὴ χριστουγεννιάτικη φωτιά. Ἔτσι φέρνουν κοντὰ στὸ τζάκι τὸ ὑνὶ τοῦ ἀλετριοῦ, ἢ παίρνουν κάρβουνα γιὰ νὰ θυμιάσουν ἀπὸ κοντὰ τὰ ζῶα τους καὶ τὰ διάφορα γεωργικὰ σύνεργα στὸ σταῦλο καὶ στὶς ἀποθῆκες τους. Αὐτὸ φανερώνει τὴν πίστη τους στὴν ἱερὴ δύναμη τῆς φωτιᾶς, ἀλλὰ καὶ στὴν ἐπίδρασή της. Βέβαια τὰ ὑπολείμματα τοῦ ἱεροῦ χριστόξυλου ποὺ εἶναι μικρὰ κομμάτια κάρβουνου καὶ στάχτης, τὰ ρίχνουν στὰ χωράφια, ἀφοῦ ἔτσι τὸ βρῆκαν ἀπὸ τοὺς παπποῦδες τους. Ἀπὸ τὶς χαρακτηριστικὲς ἐθιμικὲς ἐκδηλώσεις τῶν χριστουγέννων εἶναι τὰ χοιροσφάγια ποὺ σὲ ἀρκετὰ μέρη παίρνουν χαρακτήρα θυσίας. Πρόκειται γιὰ πανάρχαιο ρωμαϊκὸ ἔθιμο πρὸς τιμὴν τοῦ Κρόνου ποὺ συντηρήθηκε σὲ μεγάλη ἀκμὴ καὶ στοὺς βυζαντινοὺς χρόνους, ὅπως δείχνει καὶ ἡ παροιμία: «Αἱ γὰρ τῶν χοίρων φωναὶ περὶ τὰς καλάνδας». Μία τέτοια εἰκόνα περιγράφει μὲ τὸ δικό του μοναδικὸ τρόπο ὁ ἀείμνηστος λαογράφος μας Κωστὴς Φραγκούλης. «Φωνὲς γροικῶ τσὶ γειτονιὲς Μουγκρὲς γροικῶ στσι σταύλους Χαρούμενο συντάλαχο γροικῶ στὰ καλντιρίμια. Στσι γειτονιὲς ζυμώνουν, στσι σταύλους μαχαιρώνου… …καὶ στὰ σιντεροτσίκαλα νερὸ στσ’ αὐλὲς τως βράζου, Τσὶ χοίρους τσὶ θροφάρηδες ποὺ σάξα νὰ μαδήσου…» Στὴ συνέχεια βέβαια γίνονταν ἕνας ἀγώνας δρόμου ὅπου ἔπρεπε νὰ κοπεῖ ὁ χοῖρος καὶ νὰ ἀρχίσει ἡ διαδικασία τῆς παρασκευῆς τῶν σίγλινων, τῶν λουκάνικων, τοῦ καπνιστοῦ κρέατος καὶ τόσων ἄλλων ἐδεσμάτων, ποὺ ἐξασφάλιζε γιὰ τὴν οἰκογένεια ἡ ἐκτροφὴ ἑνὸς χοίρου. Μὲ σεβασμὸ καὶ εὐλάβεια γιόρταζαν καὶ γιορ-
τάζουν οἱ ἄνθρωποι τὴν ἀρχὴ τοῦ χρόνου, τηρώντας μὲ ἀκρίβεια τὰ ἤθη καὶ ἔθιμά της, τίς παραδόσεις της. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ γνωστὰ κάλαντα καὶ τὶς ἑτοιμασίες ἐν᾽ ὄψει τοῦ νέου χρόνου, ὁ κάθε νοικοκύρης φρόντιζε νὰ φέρει μία μεγάλη πέτρα νὰ τὴν τοποθετήσει δίπλα στὸ τζάκι, πράγμα ποὺ θὰ συμβόλιζε τὴ δύναμη, τὴν ὑγεία καὶ τὴ μακροζωία στὸ κάθε σπιτικό. Πολλὲς φορὲς ἔξω ἀπὸ τὴν πόρτα τοποθετοῦσαν καὶ μία μικρὴ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ἢ τῆς Παναγίας, προκειμένου νὰ τοὺς προστατεύει ὅλο τὸ χρόνο. Ἀκόμα καὶ τὸ κρέμασμα στὴν πόρτα τῆς ἀγριοκρεμμύδας, σύμβολο καρποφορίας. Ἐπίσης, πρὶν ἀπὸ τὴν ἀλλαγὴ τοῦ χρόνου, ὅπως πολλὲς φορὲς ἀκόμα καὶ σήμερα συνηθίζεται, γυναῖκες καὶ ἄνδρες, μαζεύονταν σὲ κάποιο
Μία ἀπὸ τὶς σπουδαιότερες χριστιανικὲς γιορτὲς εἶναι τὰ Θεοφάνεια. Γιορτάζεται σ᾽ ὅλη τὴ χώρα μὲ ἐλάχιστες παραλλαγὲς ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, μὲ ἰδιαίτερη πίστη καὶ εὐλάβεια. σπίτι καὶ ἔπαιζαν χαρτιά, προκειμένου νὰ δοκιμάσουν τὴν τύχη τους. Συμβαίνει καὶ σήμερα κάτι τέτοιο ἀνάμεσα κυρίως στὰ μέλη τῆς οἰκογένειας, ὅπως προαναφέραμε. Στὸ σπίτι ὅταν ἄλλαζε ὁ χρόνος καὶ τοῦτο τὸ ὑπολογίζανε ἀπὸ τὸ κράξιμο τοῦ πετεινοῦ ἢ ἀπὸ ἄλλα σημάδια γιατί τότε οὔτε ραδιόφωνα, οὔτε τηλεοράσεις εἴχανε οὔτε καὶ ρολόγια, ἀνταλλάσανε εὐχὲς καὶ φιλιὰ καὶ ἡ σπιτονοικοκυρὰ κερνοῦσε τσικουδιὰ μὲ καρύδια, σύκα ξερά, ἢ εἶχε ἑτοιμάσει γι’ αὐτὸ καὶ μεζὲ καὶ τρώγανε ὅλοι καὶ ἔτσι χαρούμενοι καὶ εὔθυμοι ὑποδεχότανε τὸ καινούργιο χρόνο. Τὸ πρωὶ τῆς πρωτοχρονιᾶς δὲν ἐπιτρεπότανε κανεὶς νὰ μπεῖ στὸ σπίτι τοῦ ἄλλου ἐὰν δὲν ἐγίνετο πρῶτο τὸ ποδαρικό. Ἀπὸ τὴν προηγούμενη εἶχε ὁρισθεῖ ποιὸς θὰ ἔκανε σὲ κάθε σπίτι τὸ ποδαρικὸ καὶ συνήθως ἔπρεπε νὰ εἶναι Ἐν Ἐσόπτρῳ
11
Ἡ σημασία τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ! Ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις καὶ δοξασίες τοῦ δωδεκαημέρου ἄνδρας ἢ μεγάλο κοπέλι ποὺ νὰ ζοῦνε καὶ οἱ δύο γονεῖς του. Τὸ παιδὶ αὐτὸ τὸ λέγανε «μανοκυρουδάτο». Ἐπίσης, τὸ πρωὶ τῆς Πρωτοχρονιᾶς ἔπρεπε ὅλοι ὑποχρεωτικὰ νὰ πᾶνε στὴν ἐκκλησία καὶ στὴ συνέχεια νὰ ἐπισκεφθοῦν τοὺς συγγενεῖς, τοὺς παπποῦδες, γιαγιάδες, θείους, θεῖες, νονό, νονά, προκειμένου νὰ πάρουν τὴν καλὴ χέρα. Τὴν ἴδια μέρα σὲ ἔνδειξη ἀγάπης, καλοσύνης καὶ εὐχαρίστησης ἀντάλλαζαν δῶρα οἱ ἄνθρωποι μεταξύ τους. Ἐπίσης, καλότυχος καὶ τυχερὸς ἦταν καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ θὰ ἔβρισκε τὸ φλουρὶ τῆς βασιλόπιτας. Μία ἀπὸ τὶς σπουδαιότερες χριστιανικὲς γιορτὲς εἶναι τὰ Θεοφάνεια. Γιορτάζεται σ᾽ ὅλη τὴ χώρα μὲ ἐλάχιστες παραλλαγὲς ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, μὲ ἰδιαίτερη πίστη καὶ εὐλάβεια. Τὴν παραμονὴ οἱ ἄνθρωποι νηστεύουν καὶ προετοιμάζονται γιὰ τὴν ἑπόμενη μέρα, προκειμένου νὰ πιοῦν ἁγιασμό, τὴν ἡμέρα δηλαδὴ τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, ὅπως λέει ὁ λαός μας. Συνηθισμένα φαγητὰ τῆς παραμονῆς ἦταν καὶ εἶναι τὰ ψαροκόλλυβα ἢ παλληκάρια. Περιλάμβανε σιτάρι, φασόλια καὶ ρεβύθια. Τὰ ἔτρωγαν οἱ ἄνθρωποι, ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ φαγητὸ ἔδινα καὶ στὰ ζῶα, ἀφοῦ τὸ ἀνακάτευαν στὸ παχνὶ μαζὶ μὲ ἄχυρα, θέλοντας νὰ τὰ εὐχαριστήσουν γιὰ τὴν ἐργασία ποὺ τοὺς προσέφεραν. Ὁ ἁγιασμὸς τῶν ὑδάτων ποὺ γίνεται τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων στὶς ἐκκλησίες λέγεται «πρωταγίαση ἢ φώτιση». Ὁ παπὰς μὲ ἁγιασμένο νερό, ἕνα σταυρὸ καὶ ἕνα κλωνὶ βασιλικὸ ἐπισκέπτεται τὰ σπίτια τῆς ἐνορίας του καὶ τὰ ἁγιάζει. Μὲ τὴν πρωταγίαση ραντίζουν οἱ ἄνθρωποι τὰ κτήματά τους, τὶς ἐλιὲς καὶ τ’ ἀμπέλια, γιὰ νὰ δώσουν ἄφθονο καρπό. Τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων τὰ παιδιὰ λένε τὰ κάλαντα: «Σήμερον τὰ Φῶτα καὶ ὁ φωτισμὸς καὶ χαρὰ μεγάλη στὸν Κύριο. Σήμερον ἡ Κυρά μας, ἡ Παναγιά, χαίρεται κι᾽ ἐκείνη μαζὶ μέ μᾶς». Ὁ μεγάλος ἁγιασμὸς τελεῖται τὴν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων μὲ τὴν κατάδυση τοῦ σταυροῦ στὴ θάλασσα. Ἡ τελετὴ τῆς 12
Ἐν Ἐσόπτρῳ
κατάδυσης τοῦ σταυροῦ γίνεται μὲ ἐπισημότητα καὶ μεγαλοπρέπεια. Οἱ κολυμβητὲς ποὺ θὰ πέσουν στὴ θάλασσα γιὰ νὰ πιάσουν τὸ σταυρὸ θεωροῦνται καλότυχοι καὶ εὐτυχισμένοι. Μὲ ὅλα αὐτὰ τὰ ἤθη, τὰ ἔθιμα καὶ τὶς παραδόσεις τὶς δοξασίες καὶ τὶς συνήθειες κλείνει ὁ κύκλος τοῦ Δωδεκαημέρου. Οἱ Ἕλληνες σ’ ὅλη τὴν ἱστορικὴ διαδρομὴ ἔμαθαν νὰ πορεύονται μὲ αὐτά. Αὐτὰ τοὺς κράτησαν ὄρθιους, κατὰ τὸν ποιητὴ Διονύσιο Σολωμό, ἀκόμα καὶ τὶς δυσκολοτέρες στιγμὲς σὲ περιόδους ποὺ ἡ χώρα μας γνώρισε κατακτητὲς καὶ ταπεινώσεις, ποὺ τὸ γένος ὑπέστη πολλὰ δεινά, παρόλα αὐτὰ ὅμως ἄντεξε, δὲν λύγισε, δὲν πτοήθηκε, ἀλλὰ ἐπιβεβαίωσε καὶ μὲ τὸ παραπάνω τούς στίχους ποὺ ἀκολουθοῦν: Χαρὲς καὶ πλούτη κι ἂν χαθοῦν «καὶ τὰ βασίλεια κι ὅλα τίποτα δὲν εἶναι ἂν στητὴ μένει ἡ ψυχὴ κι ὁλόρθη». Καὶ πράγματι, ἔτσι συνέβη καὶ ἔτσι θὰ συμβαίνει, ὅταν οἱ Ἕλληνες περνοῦν κάποιες δυσκολίες. Καὶ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ γίνει διαφορετικά. Εἴμαστε λαὸς μὲ βαθιὲς ρίζες μέσα σὲ τοῦτο τὸν τόπο ποὺ κατοικοῦμε. Σ᾽ αὐτὸν τὸν ἱερὸ τόπο ποὺ ἔχει καθαγιασθεῖ μὲ ἱδρώτα καὶ αἷμα, ποὺ καὶ τὰ δύο αὐτὰ ἔχουν ἱστορία χιλιετηρίδων. Ἔχουμε ἐλαττώματα σὰ λαός, μικρὰ καὶ μεγάλα, συνηθισμένα καὶ ἰδιόρρυθμα. Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία γιὰ τοῦτο. Εἶναι κρίμα, μέσα σ᾽ ἕνα τέτοιο περιβόλι, τόσο σὰ φυσικὸ τοπίο, ὅσο σὰν ἔμψυχο «περιβόλι», νὰ ἀφήνουμε νὰ συνεχίζουν ἀνενόχλητα τὰ ζιζάνια. Χρειάζεται μεθοδικὸ ξεβοτάνισμα καὶ ξερίζωμα. Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, ὅμως, ἔχουμε καὶ προτερήματα. Ἔχουμε κάποια προτερήματα, ποὺ εἶναι ἀτόφυα διαμάντια, ποὺ ἀξίζουν καὶ ζυγίζουν ὅσο δὲν ἀξίζει καὶ δὲν ζυγίζει τὸ ὁσοδήποτε χρυσάφι, ποὺ θὰ μπεῖ πάνω στὴ ζυγαριά. Αὐτὰ τὰ προτερήματα εἶναι, ποὺ ἔχουν σφυρηλατήσει μὲ εὐσυνειδησία τὸν ἐθνικὸ χαρακτήρα καὶ ἔχουν κατορθώσει νὰ διαφυλάξουν ἀκέραιη, μέσα σὲ χιλιάδες χρόνια, τὴν ἐθνικὴ ἐπιβίωση. Προχωρήσαμε μὲ μεγάλα βήματα, μὲ διάθεση
• καὶ ἐπιμονὴ γιὰ μία ἑνωμένη Εὐρώπη καὶ εἶναι φυσικὰ καλὴ αὐτὴ ἡ κίνηση τὸ νὰ ἑνώνονται οἱ λαοὶ καὶ τὰ ἔθνη. Προσοχὴ ὅμως ἐδῶ, ἀφοῦ μία καθολικὴ ἐνσωμάτωση εἶναι δυνατὸν νὰ μᾶς δημιουργήσει τεράστια προβλήματα τὰ ὁποῖα θὰ προέλθουν ἀπὸ τὶς ἀπώλειες τῶν κληρονομικῶν μας στοιχείων. Αὐτῶν τῶν στοιχείων ποὺ μᾶς διαφοροποιοῦν ἀπὸ τοὺς ἄλλους λαούς, τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι ἄλλα ἀπὸ τὰ ἤθη καὶ ἔθιμά μας, ἀπὸ τὶς παραδόσεις μας, αὐτὰ ποὺ κληρονομήσαμε ἀπὸ τοὺς προγόνους μας, κοντινοὺς καὶ μακρινούς. Καὶ αὐτὸ εἶναι τελικὰ τὸ ἐθνικό μας γνώρισμα, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε εὐαισθησία, αὐτὴ εἶναι ἡ ἐθνική μας κληρονομιά. Ἴσως γι’ αὐτὴ τὴν πολλαπλὴ κληρονομιὰ
Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες ἔχουμε, πάνω ἀπὸ ὅλα, αὐτὴ τὴν ἀπίστευτη «εὐαισθησία» τῆς συλλογικῆς ψυχῆς. πολλῶν γενεῶν, τὸ αἰσθανόμαστε νὰ μᾶς διαποτίζει σὰν ἔντονο καὶ μακροχρόνιο βίωμα. Μᾶς κάνει νὰ νομίζουμε, ὅτι πρόκειται γιὰ κάποιο βασικὸ συστατικὸ ποὺ ἔρχεται μέσα ἀπὸ τὸ αἷμα καὶ ἀπὸ τὴν καρδιά μας. Ἂν ἐπιχειροῦσε νὰ μιλήσει κανείς, στὸ σημεῖο τοῦτο, μὲ τὴ γλώσσα τῆς «Ψυχολογίας τοῦ βάθους», θὰ ἰσχυριζόταν ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα παραδοσιακὸ φυλετικὸ συναίσθημα, ποὺ ἀπὸ χρόνους πολὺ παλιοὺς ἔχει κατασταλάξει μέσα στὸ λεγόμενο «συλλογικὸ ἀσυνείδητό» τῆς ἐθνικῆς ψυχῆς. Αὐτὴ τὴν ἄφθονη καὶ πηγαία «εὐαισθησία» ὀφείλουμε νὰ τὴ γνωρίσουμε στοὺς ἐκφραστικοὺς τρόπους της, νὰ τὴν κατανοήσουμε στὴν ἀναντικατάστατη πολιτιστικὴ ἀξία της, καὶ νὰ φροντίσουμε νὰ τὴ διατηρήσουμε ἄσβηστη στὴν πατρίδα της, σά νὰ πρόκειται γιὰ τὸ ἱερὸ καὶ «ἄσβεστον πῦρ» πάνω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα τοῦ Ἔθνους. Μποροῦμε καὶ ὀφείλουμε νὰ τὴ γνωρίσουμε καὶ
στὶς ποικίλες μορφές, μὲ τὶς ὁποῖες ἔχει ἐκφρασθεῖ μέσα στὸ χῶρο τῆς ἑλληνικῆς λαογραφίας. Συλλογιέσαι, τί περίπου εἶσαι, καὶ ἐσὺ μονάχος σου, καὶ οἱ ἄλλοι γύρω σου. Καὶ ξαφνικὰ συλλαμβάνεις τὸν ἑαυτό σου νὰ μονολογεῖ κάπως περίπου ἔτσι: «Ἐμεῖς οἱ ἕλληνες εἴμαστε χιλιάδες χρόνια πάνω σ’ αὐτὸ τὸν ὄμορφο βράχο, ποὺ τὸν διάλεξαν καὶ τὸν κατοίκησαν οἱ ἀρχαῖοι θεοί. Ταξιδέψαμε μὲ καράβια καὶ ἀμέσως ἔπειτα φτιάσαμε τραγούδι τὸ ταξίδι μας, τραγούδι ὁμηρικό, ποτισμένο μὲ πόνο καὶ καημό. Ἀπὸ τότε εἰπώθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἡ ἔκφραση «νόστιμον ἧμαρ», ποὺ μιλάει πόσο γλυκιὰ εἶναι ἡ ὥρα τοῦ γυρισμοῦ στὴν πατρίδα. Ἀπὸ τότε ἡ λέξη νοστιμάδα πῆρε τὴν ἔννοια τῆς γλυκιᾶς γεύσης. Ἔχουμε, ποὺ νὰ πάρει ἡ ὀργή, καὶ κάτι ἐλαττώματα ποὺ χρειάζονται νυστέρι καὶ καυτήρι. Ἔχουμε, ὡστόσο, καὶ κάποια προτερήματα ποὺ δὲν ὑπάρχουν ὅμοιά τους. Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες ἔχουμε, πάνω ἀπὸ ὅλα, αὐτὴ τὴν ἀπίστευτη «εὐαισθησία» τῆς συλλογικῆς ψυχῆς. Δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι τυχαῖο, ὅτι μόνο σ᾽ αὐτὴ τὴ γλώσσα, τὴ δική μας, καὶ μέσα σ’ αὐτὴ τὴν εὐαισθησία, τὴ δική μας, βρῆκε δύναμη νὰ στηριχτεῖ καὶ νὰ ἀκτινοβολήσει ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὶς θαυμάσιες ἰδέες του. Ἐμεῖς ποὺ σὲ λίγες μέρες θὰ γιορτάσουμε τὸ μεγάλο γεγονὸς τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ καὶ μαζὶ μ᾽ αὐτὸ τὴ γέννηση τῆς ἐλπίδας καὶ τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ μας. Σεβασμιώτατε, σεβαστοὶ πατέρες, κύριε Δήμαρχε, κύριοι ἀντιδήμαρχοι, κύριοι σύμβουλοι, κυρίες καὶ κύριοι καὶ ἀγαπητοὶ φίλοι, σᾶς εὐχαριστῶ γιὰ τὴν τιμὴ πού μοῦ κάνατε νὰ εἶμαι κεντρικὸς ὁμιλητής της πρωτόγνωρης αὐτῆς ἀποψινῆς ἐκδήλωσης! Θερμὲς εὐχαριστίες γιὰ τὸν πολύτιμο χρόνο ποὺ διαθέσατε, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν προσοχὴ σας προκειμένου νὰ μὲ ἀκούσετε. Μοῦ δώσατε ἰδιαίτερη χαρά! Εὔχομαι ὁλόψυχα καλὰ Χριστούγεννα, καλὴ χρονιὰ μὲ ἀγάπη, ὑγεία καὶ εὐτυχία. Καλὴ δύναμη καὶ νὰ εἶστε πάντα καλά.
Ἐν Ἐσόπτρῳ
13
ΕΚ ΦΑΝΑΡΙΟΥ
Περί Ἐφημερίων ἐν Κωσταντινουπόλει (ἀποσπάσματα)
«
τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Δοσιθέου Κανέλου
...Θὰ σᾶς ἀπασχολήσω μὲ κάτι ποὺ κανεὶς μέχρι τώρα δὲν καταπιάστηκε...Γιὰ τοὺς παπάδες τῆς Πόλης. Γι’ αὐτοὺς τοὺς ἥρωες γιὰ τοὺς ὁποίους κανεὶς δὲν ὁμιλεῖ, κανεὶς δὲν γράφει. Θὰ σᾶς μιλήσω γιὰ ὅσα ἔχω ἀκούσει, γιὰ ὅσα ἔχω δῆ, γιὰ ὅσα οἱ ἴδιοι μοῦ ἔχουν διηγηθῆ. Ἱερεῖς μὲ οἰκογένειες, σὲ μακρυνὲς ξεχασμένες ἐνορίες, χωρὶς ἐνορίτες, σ’ ἕνα περιβάλλον ἐχθρικό. Ἱστορίες ἄγνωστες, ἄλλες συγκινητικές, ἄλλες ἡρωϊκές, ἀλλὰ ὅλες ἐνδιαφέρουσες. Φυσικὰ θὰ ἀναφερθῶ ἐνδεικτικά, σὲ πολὺ λίγα, διότι δὲν θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ ἀναφέρω στὴν ἀγάπη σας ὅλα ὅσα γνωρίζω... Ζοῦν οἱ ταπεινοὶ λευίτες τῆς Κωνσταντινουπόλεως σὲ ἕνα ἐχθρικὸ περιβάλλον. Δὲν γνωρίζουν ἀπὸ ποὺ καὶ ἀπὸ ποιὸν θὰ ἔρθη ἡ βρισιά, ἡ πέτρα, τὸ φτύσιμο. Λίγο νὰ διαταραχθοῦν οἱ σχέσεις μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας, αὐτοὶ πληρώνουν τὰ σπασμένα. ...Ὁ ἐφημέριος της Παναγίας στὸ Πέραν μου ἔλεγε πρὶν μερικὰ χρόνια: «Εἶμαι ἐδῶ ἐφημέριος ἐπὶ 54 χρόνια». Ἂν ζῆ πρέπει νὰ ἔχη ξεπεράση τὰ 60 χρόνια ἱερατικῆς διακονίας. Καὶ εἶδε δόξες νὰ περνοῦν καὶ νὰ χάνονται… Ἐμεῖς πολλὲς φορὲς ἔχουμε σὰν ὄνειρο τὴν συνταξιοδότησι. Νὰ πάρουμε σύνταξι νὰ γλυτώσουμε ἀπὸ τριμηνίες, προϋπολογισμοὺς καὶ ἀπολογισμούς. Γνώρισα τὸν πατέρα Φιλόθεο στὴν ἡλικία τῶν 92 ἐτῶν. Ἦτο ἐφημέριος στὸν Ἅγ. Γεώργιο Ἐδίρνε Καπού (στὴν Πύλη τῆς Ἀδριανουπόλεως). Ἐνορίτες; Αὐτός, ἡ παπαδιά του καὶ μία κόρη, ἂν δὲν ἀπατῶμαι. Ψάλαμε μαζὺ σὲ μία Προηγιασμένη στὸ Ἁγίασμα τῶν Βλαχερνῶν. Ἐθαύμασα τὴν ἀντοχή του στὸ ψάλσιμο, παρ’ ὅλη τὴν προχωρημένη ἡλικία του. Μετὰ τὴν ἀπόλυσι, τὸν ἐρώτησα: Εἶσθε συνταξιοῦχος; Μοῦ ἀπήντησε: Ἐμεῖς ἐδῶ δὲν γνωρίζουμε τί ἐστί σύνταξις· πεθαίνουμε στὸ Θυσιαστήριο! Μετὰ τρία 14
Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἔτη ἔμαθα ὅτι ἐκοιμήθη. Ὅμως ἐκοιμήθη ὡς λειτουργός. Στὸ Θυσιαστήριο, ἀπὸ τοῦ χρέους μὴ κινῶν. Ὁ μακαριστὸς π. Γεώργιος Ὀκουμούσης ἐφημέριος στὴν Ἴμβρο (ἐκοιμήθη πέρυσι) μοῦ ἐδιηγεῖτο τὰ ἑξῆς: «Ὁ πατέρας μου ἦταν παπάς. Ὅταν ἦλθε εἰδοποίησις ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο νὰ βγάλουν οἱ ἱερεῖς τὰ ράσα, νὰ περιορίσουν κατὰ τὸ δυνατὸν τὴν γενειάδα καὶ νὰ κόψουν τὴν κοτσίδα (γιὰ νὰ μὴ δίδουν στόχο, διότι τὰ πράγματα τότε ἤσαν πολὺ ἄγρια καὶ ἐπικίνδυνα) ἔπεσε θρῆνος στὸ σπίτι μας. Ὁ πατέρας μου ἦταν ἱερεὺς στοὺς Ἁγ. Θεοδώρους καὶ ἔπρεπε νὰ συμμορφωθῇ. Μὲ κλάμματα ἡ μητέρα μου παπαδιὰ πῆρε τὸ ψαλίδι, ἔκοψε τὴν κοτσίδα καὶ τὴν τοποθέτησε σ’ ἕνα κουτί. Τὴν ἔβαλε κάτω ἀπ’ τὰ εἰκονίσματα, καὶ ὅταν ὁ πατέρας μου ἐκοιμήθη, τὸ μόνο κτέρισμα ποὺ τὸν συνώδευσε στὸν τάφο ἤσαν τὰ μαλλιά του, ἡ κοτσίδα του»… Εἶπα καὶ προηγουμένως· οἱ κίνδυνοι ἐλλοχεύουν πάντοτε. Οἱ ἱερεῖς εἶναι στὸ στόχαστρο. Ἂς κυκλοφοροῦν μὲ πολιτικά, τοὺς διακρίνουν ἀμέσως. Ἀκόμα, θυμηθεῖτε, ἀγνοεῖται ἡ τύχη τοῦ πτώματος τοῦ Ἡγουμένου τοῦ Μπαλουκλῆ Χρύσανθου. Κάποιο πηγάδι κρατάει τὸ μυστικό τοῦ βασανισμοῦ του… Ἐκεῖνο, ἀδελφοί μου, ποὺ εἶναι πολλὲς φορὲς ἀνυπόφορο γιὰ τοὺς ἱερεῖς τῆς Πόλεως εἶναι ἡ μοναξιά. Χωρὶς οἰκογένεια, χωρὶς ἐνορίτες. Περιμένω μία φορὰ στὸν διάδρομο ἔξω ἀπὸ τὸ Πατριαρχικὸ Γραφεῖο νὰ μὲ δεχθῆ ὁ Πατριάρχης. Δίπλα μου κάθεται ἕνας ἡλικιωμένος ἱερεύς. Περιμένει νὰ δὴ κι αὐτὸς τὸν Πατριάρχη. Πιάνουμε κουβέντα. «Εἶμαι Ἴμβριος καὶ ἐφημερεύω στὸν Ἅγιο Φωκᾶ στὸ Ὀρτάκιοϊ (Μεσοχώρι). Ἔχω 15 ἐνορίτες, ἀπ’ τοὺς ὁποίους οἱ μισοὶ εἶναι κατάκοιτοι. Δύο θυγατέρες ἔχω, ἀλλὰ στὴν Ἀθήνα μέ-
νουν. Ἐδῶ πιὰ μόνος μένω. Ἔχασα τὴν παπαδιά μου ἐδῶ καὶ δέκα ἑπτὰ χρόνια. Μόλις πέθανε ἡ παπαδιά μου σκέφθηκα νὰ φύγω. Πῶς νὰ ἔμενα πιὰ μόνος μου, μὲ προβλήματα ὑγείας… Τὴν ὥρα ποὺ τῆς ἔριχνα λίγο χῶμα στὸν τάφο της, πάτερ μου, σὰν νὰ ἄκουσα τὴν φωνή της: -Παπά μου, τόσα χρόνια σὲ ὑπηρετοῦσα πιστά, καὶ τώρα φεύγεις καὶ μὲ ἀφήνεις μόνη; Ποιὸς θὰ μοῦ ἀνάβη τὸ καντήλι στὸν τάφο; Κι ἔτσι, πάτερ, ἀποφάσισα κι ἔμεινα μόνος μου δέκα ἑπτὰ χρόνια, σ’ ἕνα κελλάκι τοῦ ναοῦ, στὸ ὁποῖο γυναίκα δὲν πάτησε, μόνος μου τακτοποιοῦμαι καὶ συντηροῦμαι. Ὅμως ἔχει πολλὰ σκαλιὰ καὶ δὲν μπορῶ πιὰ ν’
Χῆρος μὲ μία κόρη μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες. Μοῦ ἀφηγεῖται: «Ἦλθε, πάτερ, ἡ ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς. Χτύπησα τὴν καμπάνα γιατί ἔπρεπε νὰ τὴν χτυπήσω· διότι ἂν δὲν τὴν χτυπήσω θεωρεῖται ἡ ἐκκλησία ἔρημη, mazbut, καὶ καταλαμβάνεται ἀπὸ τὴν Γενικὴ Διεύθυνση Βακουφίων. Διάβασα ὅσα διάβασα, μόνος κι ἔρημος. Ἔφθασα στὶς εὐχὲς τῆς γονυκλισίας. Γονάτισα. Κουτσὰ – στραβὰ τὶς διάβασα. Πῆγα νὰ σηκωθῶ. Ἀδύνατον! Τὰ γόνατά μου δὲν μὲ ἀκολουθοῦσαν! Σύρθηκα σὰν χελώνα μέσα στὸ ἱερό. Βρῆκα μία καρέκλα. Πιάστηκα καὶ ἐπιτέλους σηκώθηκα»…Αὐτοὶ οἱ πρεσβύτεροι ἀξίζουν τὸν θαυμασμό μας. Χωρὶς ποίμνιο,
Ψάλαμε μαζὺ σὲ μία Προηγιασμένη στὸ Ἁγίασμα τῶν Βλαχερνῶν. Ἐθαύμασα τὴν ἀντοχή του στὸ ψάλσιμο, παρ’ ὅλη τὴν προχωρημένη ἡλικία του.
χωρὶς «τυχερά», χωρὶς κρατικὴ ἐνίσχυσι, χωρὶς καμμιὰ ἐξουσία (σημειωτέον πὼς ἡ κρατικὴ ἐξουσία ἐκεῖ δὲν ἀναγνωρίζει καθόλου τοὺς κληρικοὺς παρὰ μόνον τοὺς ἐφοροεπιτρόπους τῶν βακουφίων, οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ ἐπίσκοποι εἶναι ὡς μὴ ὑπάρχοντες), γαντζωμένοι σὰν τὰ στρείδια στὸν βράχο τῆς Μεγάλης του Χριστοῦ Ἐκκλησίας, χτυποῦν καμπάνα καὶ μ’ αὐτὴν διαλαλοῦν ὅτι ὑπάρχουν, ὅτι ἡ Ρωμηοσύνη ζῆ καὶ θὰ ζῆ ἕως ὅτου ἔλθη ὁ Εὐλογημένος. Ἀμήν.
«
ἀνεβοκατεβαίνω. Δὲν μὲ βαστοῦν τὰ πόδια μου. Ἔχω καὶ πολλὲς ἀρρώστιες… Γι’ αὐτὸ ἦλθα στὸν Πατριάρχη νὰ μὲ ἀφήση νὰ φύγω, νὰ πάω στὶς κόρες μου»… Μπαίνει πρῶτος στὸν Πατριάρχη. Ἐγὼ δεύτερος. Μοῦ λέγει ὁ Πατριάρχης: «Τὸν λυποῦμαι, ἔχει πολλὲς ἀρρώστιες, εἶναι ἡλικιωμένος, ἀλλὰ ἐὰν φύγει θὰ κλείση ὁ Ἅγιος Φωκᾶς». Ἀπαντῶ: «Παναγιώτατε, ὅλοι ἔχουμε ἀρρώστιες. Ἄλλος λίγες, ἄλλος πολλές. Ἀλλὰ, ὁ πατὴρ ἔχει μία ἀρρώστια ἀνίατη, τὴν μοναξιά!»… Κουβεντιάζω, πρὶν ἀπὸ χρόνια, μὲ τὸν τότε ἐφημέριο τῆς Παναγίας Χαντζεριώτισσας, τὸν μακαρίτη ἐπίσης π. Γεώργιο. Ἐνορίται; Οὐδείς. Μόνον οἱ νεωκόροι καὶ αὐτοὶ ἀραβόφωνοι.
Πηγή: Διμηνιαία ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπυτνῆς καὶ Σητείας, «Ἄγκυρα Ἐλπίδος», περίοδος Β΄, τ.68, Μάϊος-Ἰούνιος 2012 Ἐν Ἐσόπτρῳ
15
“ Ὅλα εἶναι δρόμος...” τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Χαραλάμπους Παπαδόπουλου Ὁ π. Σπυρίδων Τσιμούρης φιλοξένησε, στίς 10/11/2014, τον π. Χαράλαμπο Παπαδόπουλο, θεολόγο, προϊστάμενο τῆς Ἐνορίας Πύργου Μονοφατσίου τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, στό Ἀρχονταρίκι τοῦ Ἱ. Ν. Εὐαγγελιστρίας Πειραιῶς, στό πλαίσιο τοῦ προγράμματος δράσεων τοῦ Ἱ. Ναοῦ, μέ τόν τίτλο “ΕΝΟΡΙΑ ἐν δράσει...”, μέ θέμα: “ Ὅλα εἶναι δρόμος”. Ἀκολουθοῦν ἀποσπάσματα καί συμπεράσματα ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ π. Χαραλάμπους Παπαδόπουλου, πού ἐπιμελήθηκε ὁ κ. Σταμάτης Μιχαλακόπουλος καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν στήν ἠλεκτρονική διεύθυνση: synodoiporia.gr/index.php/enoriaendrasi/645-p-xaralampos-papadopoulos-ean-i-pnevmatikizoi-den-einai-erotiki-zoi-den-einai-tipota Ὅλη τή συνέντευξη, μπορεῖτε νά τή βρεῖτε σέ βίντεο, εὐρίσκεται στή διεύθυνση: plibyos.blogspot.gr/2014/11/blog-post_15.html
Μερικὰ σημεῖα ἀπό τίς τοποθετήσεις τοῦ π. Χαραλάμπους Παπαδόπουλου:
Τί σημαίνει νά ζεῖς... Εἶναι δύσκολο νά ὁρίσεις τί ἀκριβῶς εἶναι νά ζεῖς, ἀλλά τό σίγουρο εἶναι ὅτι τίς περισσότερες φορές δέν ἔχουμε κάν τή διάθεση νά μποῦμε σ’ αυτή τή διαδικασία. Δηλαδή ἔχουμε τήν αἴσθηση, ὅτι τό νά ζεῖ κανείς σημαίνει ἁπλῶς νά λειτουργοῦν καλά τά βιολογικά του ὄργανα. Ἀλλά αὐτό τό πράγμα δέν εἶναι ζωή καί πάντως δέν εἶναι ἡ ζωή πού ἦρθε νά ἀποκαλύψει ὁ Χριστός στόν κόσμο. “ Ἡ ζωὴ ἔχει ἕνα ρίσκο, μία ἀβεβαιότητα, δὲν ἔχει σταθερές. Ἡ μόνη βασικὴ δομὴ τῆς ζωῆς εἶναι τὸ ἀπρόοπτο, τὸ μεταβαλλόμενο, ὅτι ὅλα μποροῦν νὰ ἀνατραποῦν σὲ μία στιγμή. Ἐπειδὴ ἔχουμε ἕνα ἰσχυρὸ ἐγὼ καὶ θέλουμε νὰ ἐλέγχουμε τὰ πάντα, δὲν μποροῦμε νὰ ἀφεθοῦμε σ’ αὐτὴ τὴ ροή. Δημιουργοῦμε διάφορες κρυψῶνες στὶς ὁποῖες μπαίνουμε καὶ κρυβόμαστε, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ μὴ ζήσουμε. Μπορεῖ νὰ εἶναι μία ὄμορφη ἰδεολογία στὴν ὁποία ἀφιερωνόμα16
Ἐν Ἐσόπτρῳ
Τό φόντο τοῦ κειμένου εἶναι ἔργο τοῦ κ. Παν. Μόσχου.
στε, ὁ ἱερὸς θεσμὸς τοῦ γάμου, ἀκόμα καὶ ἡ Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ εἶναι μία μεγάλη κρυψώνα ποὺ κρύβομαι ἐκεῖ μέσα, μπροστὰ στὴ δειλία μου νὰ ζήσω τὴν πραγματικὴ ζωή.” Τό νά ζεῖς εἶναι νά μπορεῖς νά ἀναλαμβάνεις τήν εὐθύνη τῶν πράξεών σου καί ἐμεῖς δέν θέλουμε εὐθύνες. Γι’ αὐτό καί ἀποδίδουμε ὅλα τά κακά καί τά δεινά στούς ἄλλους. Ἡ ζωή τήν ὁποία πολλοί προσπαθοῦν νά βιώσουν δέν εἶναι ἑδραιωμένη πάνω στίς βασικές ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου. Στήν πραγματικότητα ἐξυπηρετοῦν πάθη πού εἶναι ὑποκατάστατα τῆς ἀπουσίας τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή οἱ ἄνθρωποι, αὐτό πού ὀνομάζουνε ζωή, στήν πραγματικότητα εἶναι ἕνα ψυχοναρκωτικό, μία προσπάθεια νά λησμονήσουν αὐτό πού τούς πονάει. Ἀντιθέτως, ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἕνας τρόπος ζωῆς, μία πρόταση ζωῆς σέ πληρότητα... “ Ἡ θρησκευτικότητα ἐξαντλεῖται σὲ ἐξωτερικὲς συνθῆκες, σὲ κώδικες καὶ νόμους. Ὁ Χριστὸς θέλει νὰ ὑπακούσουμε σὲ ἐσωτερικὸ νόμο. Ἄλλο εἶναι νὰ ἀγαπῶ γιατί τὸ λέει ὁ νόμος καὶ ἄλλο γιατί εἶναι μία δική μου βα-
σικὴ ἀνάγκη, ἔτσι ὁλοκληρώνομαι. Οἱ ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι νομικὲς ἐπιταγές. Δημιουργοῦν χαρά, γιατί ὁ Κύριος εἶναι ὁ δημιουργὸς καὶ ξέρει τὶς ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου καὶ τί πραγματικὰ χρειάζεται. Κι ὁ ἄνθρωπος ἔτσι νιώθει πληρότητα. Ὁ θρησκευτικὸς ἄνθρωπος εἶναι σκληρός, ἐνῶ ὁ χριστιανὸς ἔχει χαρά.”
Κόπος καί χαρά... “ Ὁ ἀγῶνας ἔχει κάτι γλυκό. Νηστεύεις καὶ ἔχεις χαρά, προσεύχεσαι καὶ δὲ νυστάζεις, πᾶς στὴν Ἐκκλησία καὶ δὲ βαριέσαι. Γιατί μέσα σου ἔχεις χαρὰ καὶ ἡ χαρὰ ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι κάποιον ἀγαπᾶς καὶ κάποιος σ’ ἀγαπάει. Δηλαδὴ ἐὰν ἡ πνευματικὴ ζωὴ δὲν εἶναι ἐρωτικὴ ζωή, δὲν εἶναι τίποτα. Ὅταν δὲν εἶναι ὁ Χριστὸς ὁ πόθος καὶ τὸ κέντρο τῆς ἀναζήτησής σου, ὅλα σὲ κουράζουν. Ἐνῶ ὅταν εἶναι, ἀγαπᾶς καὶ χαίρεσαι.”
Φόβος, ἁμαρτία, μετάνοια... Δὲν ἔχουμε τοποθετήσει σωστὰ τὴν ἔννοια τῆς ἁμαρτίας μέσα στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στὴν καθημερινότητά μας, στὴ ζωή μας. Νομίζουμε ὅτι σωζόμαστε ἕνεκα τῶν ἀρετῶν μας. Αὐτὸς εἶναι φαρισαϊσμός. Δὲν σώζεσαι ἐπειδὴ εἶσαι ἐνάρετος. Οἱ ἀρετὲς εἶναι δῶρα, χαρίσματα. Σώζεσαι, ὄχι ἐπειδὴ ἀξίζεις, ἀλλὰ ... Φοβόμαστε τὴν ἁμαρτία, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς σ’ ἀγαπάει πολύ. “Στήν Ἐκκλησία δὲν ὄχι γιατί μᾶς χωρίζει ἀπὸ τὸ Θεό, σωζόμαστε ἐπειδὴ εἴμαστε κάποιοι, ἀλλὰ ἐπειδὴ κάἀλλὰ γιατί καταρρίπτει μέσα μας ποιος μᾶς ἀγαπάει πολύ. Ἡ ἄσκηση δὲν εἶναι δική μου καταξίωση. Εἶναι μία κατάθεση ἐρωτικὴ πρὸς τὸν Θεό, τὴν ἰδεατὴ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε ἀπὸ ἀγάπη τὸ κάνω, δὲν ζητάω τίποτα. Ἡ σωτηρία εἶναι γιὰ τὸν ἑαυτό μας. δῶρο, εὐλογία. Φοβόμαστε τὴν ἁμαρτία, ὄχι γιατί μᾶς Σπάει τὴ βιτρίνα μας.... χωρίζει ἀπὸ τὸ Θεό, ἀλλὰ γιατί καταρρίπτει μέσα μας τὴν ἰδεατὴ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας. Σπάει τὴ βιτρίνα μας. Ἡ ἁμαρτία εἶναι ὑπαρξιακὴ ἀστοχία. Δὲν κατάφερα νὰ πετύχω τὸ στόχο μου, δὲν κατάφερα νὰ ζήσω τὴν πληρότητα τῆς ζωῆς. Ἡ μετάνοια εἶναι νὰ φέρεις τὴ ζωή σου τούμπα, νὰ ἀλλάξεις τὰ πάντα, νὰ αἰσθάνεσαι ὅτι δὲν πάει ἄλλο. Νὰ κάνεις νέα ἀρχή, νὰ γράψεις νέα ἱστορία. Ὅποιος μετανοεῖ ἔχει χαρά”...
Πόνος... “Στήν Ἐκκλησία προσκυνοῦμε τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ ματωμένο, σὲ περιφρόνηση, σὲ ἐγκατάλειψη. Ἁγιάζει ὁ πόνος τοῦ ἀνθρώπου. Θωρακισμένος μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ περνᾶς μέσα ἀπὸ τὴ φωτιὰ καὶ δὲν καίγεσαι. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ δυνατότητα νὰ πονᾶς καὶ νὰ μὴν ἀπελπίζεσαι, νὰ πονᾶς καὶ νὰ χαμογελᾶς, νὰ εἶσαι αἰσιόδοξος.” Χρειάζεται διάκριση, νά μήν κρύβει ὁ πνευματικός τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἐπίσης σεβασμός στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου, νά πάρει ὁ ἴδιος τό ρίσκο. Νά μήν παίρνεις τίς εὐθύνες τῆς ζωῆς τοῦ ἄλλου, ἀλλά, νά τόν ἐνηλικιώνεις...“Δέν πρέπει κάποιος νὰ φοβᾶται τὴ ζωή. Ὁ χριστιανὸς δὲν φοβᾶται τὴ ζωή, χαίρεται τὴ ζωή. Ἡ Θ. Λειτουργία εἶναι ἡ προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νὰ ζήσει εὐχαριστιακὰ καὶ δοξολογικά.” Ἐν Ἐσόπτρῳ
17
“ Ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας γιά τά ὄνειρα” τοῦ κ. Εὐαγγέλου Καρακοβούνη, θεολόγου
“...1. Ἐκδήλωση τῶν ὀνείρων Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ἀσχολήθηκαν καὶ μὲ τὴν περίπτωση τῶν ὀνείρων. Γνῶστες, ἀπὸ προσωπικὲς ἐμπειρίες, τοῦ «ἀοράτου πολέμου», τῶν μεθοδειῶν καὶ τῶν τεχνασμάτων τοῦ διαβόλου, ἀλλὰ καὶ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, διεῖδαν μέσα ἀπὸ τὴν ἐκδήλωση τῶν ὀνείρων ἀφενὸς τὶς προσβολὲς καὶ ἐπιθέσεις τῶν δαιμονικῶν δυνάμεων, ἀφετέρου τὶς ἀποκαλύψεις τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ.
Ἀ
λλὰ ἂς δοῦμε πρῶτα πῶς ὁρίζουν καὶ ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες τὰ ὄνειρα: Ὁ Μέγας Βασίλειος γράφει πὼς «ἡ τῶν ὀνείρων φύσις ἀσαφὴς καὶ πλαγία καὶ οὐ μικρᾶς δεομένη τῆς ἐκ τοῦ νοῦ ἐντρεχείας»[1], δηλ. τὰ ὄνειρα εἶναι ὡς πρὸς τὴ φύση τους ἀσαφῆ καὶ διφορούμενα καὶ ὡς πρὸς τὴν ἐκδήλωσή τους προέρχονται ἀπὸ τὴν κίνηση καὶ δραστηριότητα τοῦ νοῦ, ποὺ ἀποτελεῖ τὸ «ἡγεμονικὸν» μέρος τῆς ψυχῆς. Τὴν ἴδια σκέψη διατυπώνει καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος γράφοντας πὼς τὸ ὄνειρο («ἐνύπνιο») εἶναι «ἡ κίνησις τοῦ νοὸς ἐν ἀκινησίᾳ σώματος».[2] Ὅταν δηλαδὴ τὸ σῶμα ἀκινητοποιεῖται κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὕπνου, ὁ νοῦς διαρκῶς κινεῖται. Ἡ κίνηση αὐτὴ τοῦ νοῦ συνιστᾶ τὸ ὄνειρο. Βέβαια, ἡ κίνηση (ἐνέργεια) αὐτὴ δὲν βρίσκεται στὸν κανονικό της ρυθμό, γιατί οἱ αἰσθήσεις καὶ ἡ βούληση ἔχουν ἀδρανοποιηθεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ κατὰ τὴν ὥρα τοῦ ὕπνου. Γι’ αὐτὸ καὶ οἱ εἰκόνες τῶν ὀνείρων ἐμφανίζονται μὲ ἀταξία καὶ φέρονται μὲ σύγχυση καὶ ἀσάφεια. Σύμφωνος πρὸς τὴ διαπίστωση αὐτὴ εἶναι καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, ὁ ὁποῖος σημειώνει[3] ὅτι τὰ ὄνειρα ἀποτελοῦν φανταστικὲς κινήσεις τοῦ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ γίνονται κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ὕπνου, ὅταν ἀδρανοῦν πλέον οἱ αἰσθήσεις καὶ οἱ ἄλλες λειτουργίες τοῦ σώματός του. Τὰ ὄνειρα δημιουργοῦνται μὲ τὴ φαντασία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ, μετὰ τὴν πτώση τοῦ ἀνθρώπου, 18
Ἐν Ἐσόπτρῳ
φυσικὴ δύναμη τῆς ψυχῆς. Οἱ Πατέρες «τοποθετοῦν» τὸ φανταστικὸ μέρος τῆς ψυχῆς μεταξύ του νοῦ καὶ τῆς αἰσθήσεως, ἐκεῖ ὅπου δημιουργοῦνται καὶ ἀναπτύσσονται οἱ ἐμπαθεῖς εἰκόνες (τὰ «εἴδωλα», ψεύτικες εἰκόνες τῶν παθῶν). Τὴ λειτουργία τῆς φαντασίας ἀναλύει διεξοδικὰ καὶ ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: «ἡ φαντασία καὶ ἐνθύμησις εἶναι μία ἐσωτερικὴ κοινὴ αἴσθησις, ἡ ὁποία φαντάζεται καὶ ἐνθυμᾶται καθαρὰ ὅλα ὅσα αἱ ἐξωτερικαὶ πέντε αἰσθήσεις ἔφθασαν νὰ προαισθανθοῦν. Καὶ τρόπον τινὰ ἡ μὲν αἴσθησις καὶ τὰ αἰσθητὰ παρομοιάζουν μὲ τὴν βούλλαν, ἡ δὲ φαντασία μὲ τὸν τύπον τῆς βούλλας. Ἐδόθη δὲ εἰς ἡμᾶς ἡ φαντασία αὔτη καὶ ἐνθύμησις μετὰ τὴν παράβασιν, διὰ νὰ τὴν μεταχειριζώμεθα ὅταν αἱ ἐξωτερικαὶ μας αἰσθήσεις ἡσυχάζουν καὶ ὅταν δὲν ἔχωμεν ἔμπροσθέν μας παρόντα τὰ αἰσθητὰ ἐκεῖνα πράγματα ὅπου ἐπέρασαν ἀπὸ τὰς αἰσθήσεις καὶ ἐντυπώθησαν εἰς αὐτήν. Ἐπειδὴ γὰρ εἶναι ἀδύνατον νὰ ἔχωμεν πάντοτε ὅλα ὅσα εἴδαμεν καὶ ἠκούσαμεν καὶ ἐμυρίσθημεν καὶ ἐγεύθημεν καὶ ἐπιάσαμεν, διὰ τοῦτο τὰ φέρνομεν ἔμπροσθέν μας μὲ τὴν φαντασίαν
...Ἄλλα ὄνειρα εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς φυσικῆς (ὀργανικῆς) κινήσεως τοῦ σώματος καὶ τῶν ἐντυπώσεων τῆς ἡμέρας, ἄλλα εἶναι ἀποτελέσματα δαιμονικῶν ἐνεργειῶν...
καὶ ἐνθύμησιν, ὅπου τὰ ἔχει τυπωμένα καὶ ἔτσι ὁμιλοῦμεν δι’ αὐτὰ καὶ στοχαζώμεθα ὡσὰν νὰ τὰ εἴχαμεν καὶ παρόντα… Αὐτὴ ἡ φαντασία τῶν αἰσθητῶν εἶναι, ὅπου μᾶς ἐνοχλεῖ καὶ μέσα εἰς τοὺς ὕπνους καὶ μᾶς κάνει νὰ βλέπωμεν τὰ διάφορα καὶ πολυποίκιλα ὄνειρα εἰς τὰ ὁποία πρόσεχε νὰ μὴ πιστεύης ποτέ… Μάθε ἀγαπητὲ ὅτι ἡ ποικιλόμορφος φαντασία, καθὼς εἶναι ἐφεύρημα καὶ γέννημα τοῦ διαβόλου ἔτσι εἶναι καὶ ποθητὴ κατὰ πολλὰ εἰς αὐτόν. Ἐπειδὴ κατὰ τοὺς Ἁγίους αὐτὴ εἶναι τὸ γεφύρι, διὰ μέσου τοῦ ὁποίου διαπερνῶντες οἱ φονικοὶ δαίμονες σμίγουν μὲ τὴν ψυχὴν καὶ ἔτσι τὴν κάμνουν κατοικητήριον αἰσχρῶν καὶ πονηρῶν καὶ βλάσφημων λογισμῶν καὶ ὅλων τῶν ἀκαθάρτων παθῶν, ψυχικῶν καὶ σωματικῶν».[4] Κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος ἡ φαντασία εἶναι ἀπάτη τῶν ὀφθαλμῶν «ἐν κοιμωμένη διανοία· φαντασία ἐστὶν ἔκστασις νοός, ἐγρηγορότος τοῦ σώματος. Φαντασία ἐστὶν ἀνυπόστατος θεωρία».[5] Δηλαδή, ἡ φαντασία ἐνεργεῖται, ὅταν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ξύπνιος («ἐν ἐγρηγόρσει»), ἐνῶ τὸ ὄνειρο ἀναπτύσσεται ὅταν κοιμᾶται. Φαντασία εἶναι ἕνα θέαμα ποὺ δὲν ὑπάρχει στὴν πραγματικότητα. Μὲ τὴ λειτουργία ὅμως τῆς φαντασίας (ἀπὸ τὸ «φανταστικὸ» μέρος τῆς ψυχῆς) δημιουργοῦνται οἱ εἰκόνες καὶ οἱ παραστάσεις τῶν ὀνείρων. Γι’ αὐτὸ καὶ στὰ συγγράμματα τῶν ἁγίων Πατέρων τὰ ὄνειρα ἀναφέρονται ἄλλοτε ὡς «ἐνύπνια» καὶ ἄλλοτε ὡς «νυκτεριναὶ φαντασίαι», εἴτε ἁπλῶς «φαντασίαι». Τὸ δὲ ὄνειρον δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ τὸ ὅραμα, γιατί «ὅραμά ἐστι, τὸ ὡς ἐν αἰσθήσει σχεδὸν καθ’ ὕπαρ ὀρώμενον· ἐνύπνιον δέ, τὸ καθ’ ὕπνους φανταζόμενον»[6] (ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος). Τὸ ὅραμα, δηλαδή, βλέπεται μὲ τὴν αἴσθηση (τὴν ὅραση) ὡς ὀπτασία, ὅταν δη-
λαδὴ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ξύπνιος, ἐνῶ τὸ ὄνειρο τὸ «φαντάζεται» ὁ νοῦς στὴ διάρκεια τοῦ ὕπνου.
2. Αἰτίες καὶ προέλευση τῶν ὀνείρων Τὰ ὄνειρα, κατὰ τοὺς Πατέρες, προέρχονται ἀπὸ πολλοὺς παράγοντες. Ἄλλα ὄνειρα εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς φυσικῆς (ὀργανικῆς) κινήσεως τοῦ σώματος καὶ τῶν ἐντυπώσεων τῆς ἡμέρας, ἄλλα εἶναι ἀποτελέσματα δαιμονικῶν ἐνεργειῶν, ποὺ σκοπὸ ἔχουν νὰ ἐμπαίξουν καὶ νὰ ταλαιπωρήσουν τὸν ἄνθρωπο, καὶ ἄλλα προέρχονται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ συνιστοῦν ἀποκαλύψεις τῶν μυστηρίων του. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Διάλογος γράφει πὼς οἱ εἰκόνες τῶν ὀνείρων προέρχονται ἀπὸ ἔξι αἰτίες: «ὅταν τὸ στομάχι εἶναι γεμάτο· ὅταν τοῦτο εἶναι ἄδειο· αἱ διάφοροι σκέψεις καὶ οἱ διάφοροι λογισμοὶ μεταβάλλονται, ὅταν κοιμώμεθα, εἰς ὄνειρα· εἰς ἄλλας περιπτώσεις ὁ διάβολος μᾶς ἐμπαίζει διὰ τῶν ὀνείρων· συνήθως τὰ ὄνειρα ὀφείλονται καὶ εἰς ἕναν συνδυασμὸν τῶν σκέψεων καὶ τῶν λογισμῶν μας μὲ τὸν ἐμπαιγμὸν τοῦ διαβόλου· διὰ τῶν ὀνείρων ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτει τὰς βουλάς Τοῦ εἰς τὸν ἄνθρωπον. Αἱ δύο πρῶται αἰτίαι τῶν νυκτερινῶν παραστάσεων εἰς τὰ ὄνειρα, ἐκ πείρας γνωρίζομεν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὅτι προέρχονται ἀπὸ ἡμᾶς· διὰ τὰς ἐπομένας τέσσαρας αἰτίας ὁμιλοῦν καὶ μᾶς πληροφοροῦν αἳ Ἅγιαι Γραφαί».[7]” Πηγή: «ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ - Τί λέει ἡ Ψυχολογία - Ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας», ἐκδόσεις Ἀποστολικὴ Διακονία. Παραπομπές: [1]. Ἑρμηνεία εἰς τὸν Ἠσαΐαν, ΒΕΠΕΣ 52. [2]. Κλίμαξ, [3]. Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου. [4]. Ἀόρατος Πόλεμος. [5]. Κλίμαξ. [6]. Ὄπ. πρ. [7]. Εὐεργετινός, τ. Δ.
Ἐν Ἐσόπτρῳ
19
ΜΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ
Πῶς αἰσθάνονται οἱ ἔφηβοι γιὰ τὸν ἑαυτό τους; τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Βασιλείου Θερμοῦ Ἡ Ἰωάννα σταμάτησε νὰ πηγαίνει στὴν ἐνοριακὴ συντροφιὰ καὶ κανένας δὲν κατάλαβε γιατί. Ἂν καὶ πολὺ ντροπαλὴ φαινόταν νὰ ἐνδιαφέρεται. Ἀργότερα ὁμολόγησε: «Ἔφυγα διότι ἐκεῖ θύμωνα μὲ τὸν ἑαυτό μου. Ἤθελα νὰ λάβω μέρος στὴ συζήτηση καὶ δὲν τολμοῦσα». Πρόσθεσε πώς φοβόταν ὅτι ὁτιδήποτε θὰ ἔλεγε θὰ φαινόταν τετριμμένο καὶ γελοῖο, πὼς δὲν ἔνοιωθε ἄνετα νὰ βρίσκεται ἐκεῖ… Μερικὲς φορὲς ὁ φόβος ὅτι θὰ γελάσουν μὲ τὸν ἔφηβο προχωρεῖ περισσότερο καὶ ἀναστέλλει τὴ ροὴ τῶν ἰδεῶν του…
Ἐ
κεῖνοι ποὺ εἶναι σκληροὶ, ὅταν ἐπικρίνουν τὸν ἑαυτὸ τους, ὑποθέτουν πὼς καὶ οἱ ἄλλοι τοὺς βλέπουν μὲ τὸν ἴδιο τρόπο». Εἶναι σὰ νὰ ἀνακαλύπτουν ξαφνικὰ ἕνα νέο τρόπο νὰ διαβάζουν τὸν κόσμο. «Οἱ ἔφηβοι ἀντιλαμβάνονται τὸν ἑαυτό τους καὶ τὸν κόσμο μὲ τρόπους πού διαφέρουν δραματικὰ ἀπὸ ἐκείνους τῶν παιδιῶν. Αὐτὴ ἡ μετακίνηση μοιάζει πολὺ μὲ ἐκείνη ποῦ προηγήθηκε: τότε πού μπόρεσε νὰ διαβάσει, ὅταν ἀκατανόητες ἀράδες γραμμάτων ξαφνικὰ ἔγιναν ἀναγνωρίσιμες λέξεις, φράσεις, προτάσεις. Στὴν περίπτωση αὐτὴ βέβαια, εἶναι ἰδέες καὶ ἔννοιες, ὁ κόσμος τῆς ἀφηρημένης σκέψης, ποὺ γίνεται κατανοητὸς μὲ ἕνα νέο τρόπο. Αὐτὸ ἀποτελεῖ μία πηγὴ ἀτελείωτης γοητείας, διότι οἱ ἔφηβοι τώρα βρίσκουν ἐφικτὸ νὰ σκέφτονται πάνω στὴ διαδικασία τῆς σκέψης, νὰ ἀναπτύσσουν ὑποθέσεις, νὰ στοχάζονται τὸ μέλλον». Αὐτὸ ποὺ χρειάζονται εἶναι ἐξηγήσεις, οἱ ὁποῖες θὰ τοὺς καθοδηγοῦν νὰ ἀπομυθοποιήσουν τοὺς κινδύνους ποὺ φέρνουν μαζί τους τὰ ἰσχυρὰ συναισθήματα. «Ἡ ἐφηβεία εἶναι μία ἐποχὴ μπερδεμένων καὶ νέων ἔντονων συναισθημάτων. Αὐτὰ περιλαμβάνουν σεξουαλικὲς ἐπιθυμίες, φαντασιώσεις, μεγαλομανιακὲς φιλοδοξίες, ὄνειρα, θυμὸ ποὺ τὸν μεταχειρίζονται σὰν παιδί, παράξενα συναισθήματα γιὰ τὶς ἀλλαγὲς τοῦ σώ20
Ἐν Ἐσόπτρῳ
ματος. Μόνο ὅταν ὁ ἔφηβος ταυτίσει αὐτὰ τὰ συναισθήματα μὲ λέξεις θὰ ἀρχίσει νὰ τὰ χειρίζεται μὲ ἕνα λογικὸ καὶ ὥριμο τρόπο». Τελικά, τὸ πὼς θὰ αἰσθάνονται γιὰ τὸν ἑαυτό τους θὰ ἀποτελέσει συνισταμένη τῶν προηγούμενων ἐμπειριῶν, τοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖο ἡ ψυχικὴ ἐξέλιξη ποὺ προηγήθηκε στὶς ἄλλες φάσεις εἶχε γίνει ἀποδεκτὴ ἀπὸ τοὺς γονεῖς. Ἐμπλοκὲς ποὺ ἔλαβαν χώρα κατὰ τὴν ἀνάπτυξη, ἄγχη καὶ ἄμυνες ποὺ εἶχαν δομηθεῖ, ἀντιλήψεις καὶ ἀναπαραστάσεις γιὰ τὸν ἑαυτὸ ποὺ εἶχαν ὀργανωθεῖ, ὅλα αὐτὰ θὰ ἐπηρεάσουν τὴν κατανόηση τῆς ἐφηβείας τὴν ὁποία περνοῦν καὶ θὰ δώσουν νόημα (σωστὸ ἢ λάθος, περισσότερο ἢ λιγότερο ἰδιωτικὸ) στὴ νέα κατάσταση. Γιὰ παράδειγμα, κάποιου βαθμοῦ θλίψη ἔρχεται ὡς συνέπεια τῆς ἀπο-εξιδανίκευσης τῶν γονέων. Ἀλλὰ, ἡ ἔνταση καὶ ἡ διάρκεια τῆς θλίψης θὰ ἐξαρτηθεῖ ἀπὸ τὸ βαθμὸ στὸν ὁποῖο οἱ γονεῖς εἶχαν ἐπιδιώξει τὴν ἐξιδανίκευσή τους προηγουμένως ἢ ἀπὸ τὸν βαθμὸ στὸν ὁποῖο ἀντιστέκονται στὴν ἀπο-εξιδανίκευση ἢ ἀπὸ τὸν βαθμὸ στὸν ὁποῖο ἐμφανίζονται εὐάλωτοι ἂν αὐτὴ συμβεῖ. Ἐνδέχεται ἔτσι νὰ προκληθεῖ ἐνοχὴ στὸν ἔφηβο πού ἀμφισβητεῖ τοὺς γονεῖς του, διότι νομίζει πὼς εἶναι ἀχάριστος ἢ ὅτι θὰ τοὺς ὁδηγήσει στὴν κατάρρευση. Ἕνας ἔφηβος δηλώνει: «Εἶναι δύσκολο νὰ
ἐπαναστατήσω ὅταν ξέρω ὅτι προσπαθεῖς νὰ μὲ καταλάβεις». Ἕνα ἀκόμη στοιχεῖο ποὺ ἐμφανίζεται σὲ μεγάλη συχνότητα κατὰ τὴν ἐφηβεία εἶναι οἱ διεργασίες θλίψης καὶ ἐσωτερικοῦ πένθους γιὰ κάτι ποὺ χάθηκε ὁριστικά. Αὐτὲς ἐξηγοῦν τὸν ψυχικὸ πόνο ποὺ δοκιμάζουν οἱ ἔφηβοι καὶ ὁ ὁποῖος ἁπλῶς ἐπαυξάνεται ἀπὸ τὴν ἔλλειψη κατανόησης ἐκ μέρους τῶν μεγάλων· δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ κύρια αἰτία του. «Οἱ ἔφηβοι μιλοῦν μὲ πίκρα γιὰ τὶς παιδικὲς ἐμπειρίες, κοιτάζουν παλιὲς φωτογραφίες, ζητοῦν ἀπὸ τοὺς γονεῖς νὰ θυμηθοῦν ἱστορίες τοῦ παρελθόντος. Ἀρχίζουν νὰ ἀντιλαμβάνονται ὅτι δὲν ὑπάρχει ἐπιστροφή… Μόνο στὴν ἀρχὴ τῆς ἐφηβείας τὰ παιδιὰ ἀποκτοῦν τὴν ἐπίγνωση ὅτι ἕνα μέρος τῆς ζωῆς τοὺς ἔχει πράγματι τελειώσει.
τοὺς περιβάλλουν τοὺς ἐπιστρέφει μία εἰκόνα τὴν ὁποία ἀδυνατοῦν νὰ γνωρίζουν καὶ νὰ ἐλέγξουν: «πῶς μὲ βλέπουν οἱ συμμαθητές, τὰ κορίτσια (ἢ ἀγόρια, ἀντίστοιχα), οἱ ἄγνωστοι στὸν δρόμο κτλ.; μὲ θεωροῦν χαζὸ ἢ ἔξυπνο; ὑγιῆ ἢ περίεργο;» κ.ο.κ. Μερικὲς φορὲς ἀπασχολοῦνται σὲ νοσηρὸ βαθμὸ μὲ τὸ πῶς φαίνονται στὰ μάτια τῶν ἄλλων ἐν συγκρίσει μὲ τὸ πὼς αἰσθάνονται, καθὼς καὶ μὲ τὸ ἐρώτημα πὼς νὰ συνδέσουν τοὺς ρόλους καὶ τὶς δεξιότητες πού καλλιέργησαν μέχρι τώρα μὲ τὰ ἰδανικὰ πρωτότυπα τῆς ἡμέρας», δηλαδὴ μὲ τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ παρόντος. Ἐπειδὴ αἰσθάνονται πὼς ὑστεροῦν σὲ σύγκριση μὲ ὅτι θὰ ἤθελαν γιὰ τὸν ἑαυτό τους, νομίζουν ὅτι καὶ οἱ ἄλλοι τὸ γνωρίζουν αὐτό· στὴν πραγματικότητα νοι-
Ἕνα συνηθισμένο ἐρώτημα ποῦ ἀπευθύνουν σὲ εἰδικοὺς καὶ κληρικοὺς εἶναι: «σᾶς τὰ ἔχει πεῖ ἄλλος αὐτά;» ἢ «συμβαίνουν καὶ σὲ ἄλλους;».
Αὐτὸ συχνὰ προκαλεῖ τὸ πρῶτο τους αἴσθημα ἀπώλειας, καὶ ἐνίοτε νοσταλγίας. Δὲν εἶναι ἀσυνήθιστο γιὰ τοὺς ἐφήβους νὰ κρατοῦν ἡμερολόγια προκειμένου νὰ ἀπομακρύνουν τὰ αἰσθήματα κενοῦ καὶ ἀπώλειας ποὺ τοὺς χαρακτηρίζουν σὲ αὐτὴ τὴ φάση». Καθὼς οἱ ψυχοσωματικὲς ἀλλαγὲς τους εἶναι γρήγορες οἱ ἔφηβοι δὲν προλαβαίνουν νὰ ἐξοικειωθοῦν τόσο μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ σώματός τους ὅσο καὶ μὲ τὴν προσωπικότητά τους. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι νοιώθουν ἐκτεθειμένοι στὰ μάτια τῶν ἄλλων καὶ μάλιστα σὲ βαθμὸ ντροπιαστικό. Τὸ καθρέφτισμά τους σὲ ὅσους
ώθουν διαφανεῖς, νομίζουν πὼς οἱ ἄλλοι μποροῦν νὰ δοῦν μέσα τους πράγματα ποὺ δὲν θὰ ἐκτιμοῦσαν καθόλου, γι’ αὐτὸ καὶ υἱοθετοῦν συμπεριφορὲς (πειράγματα, σκληρότητα, θόρυβο) μὲ τὶς ὁποῖες νομίζουν ὅτι προστατεύονται καὶ καλύπτονται. Ὁ κόσμος ποὺ ἀξίζει γι’ αὐτοὺς εἶναι τῶν συνομηλίκων καὶ ὄχι τῶν μεγάλων. «Ὁ ἔφηβος θέλει νὰ ἀποφασίσει ἐλεύθερα γιὰ κάποιο ἀπὸ τὰ διατιθέμενα καὶ ἀναπόφευκτα καθήκοντα καὶ ὑπηρεσίες, καὶ ταυτόχρονα φοβᾶται θανάσιμα μήπως ὑποχρεωθεῖ σὲ δραστηριότητες στὶς ὁποῖες θὰ αἰσθανόταν ἐκτεθειμένος ἢ γελοῖος ἢ Ἐν Ἐσόπτρῳ
21
Πῶς αἰσθάνονται οἱ ἔφηβο γιὰ τὸν ἑαυτό τους;
ἀμφισβητήσιμος. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ τὸν ὁδηγήσει στὸ παράδοξο νὰ προτιμᾶ νὰ δρᾶ ἀδιάντροπα γιὰ τὰ μάτια τῶν μεγάλων παρὰ νὰ ὑποχρεωθεῖ σὲ δραστηριότητες ποὺ θὰ φαίνονταν ντροπιάστηκες στὰ δικά του μάτια ἢ τῆς παρέας του». Σίγουρα ἐκτιμᾶ τὴ γνώμη κάποιων μεγάλων (τῶν γονέων τοῦ συμπεριλαμβανομένων) ἀλλὰ, ἡ γνώμη αὐτὴ τοῦ χρειάζεται γιὰ νὰ πάει μπροστά· ἡ γνώμη τῶν συνομηλίκων τοῦ χρειάζεται γιὰ νὰ σταθεῖ στὰ πόδια του. Καὶ ἡ δεύτερή του εἶναι προφανῶς ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ νὰ μπορέσει νὰ προχωρήσει. Αὐτὲς οἱ ἰδιαιτέρες εὐαισθησίες τῶν ἐφήβων ἐνισχύονται ἀπὸ ἕνα ἰδιάζον χαρακτηριστικὸ στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμβάνονται τὸν ἑαυτὸ τοὺς μέσα στὸν κόσμο. Δομοῦν τὸν λεγόμενο προσωπικὸ μύθο, ὁ ὁποῖος τοὺς κάνει νὰ πιστεύουν ὅτι ζοῦν κάτι τὸ μοναδικό, ὅτι κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ τοὺς καταλάβει, ὅτι αὐτὰ ποὺ περνοῦν δὲν τὰ ἔχει ζήσει ἄλλος· πεποιθήσεις ποὺ αὐξάνουν τὴν ὀδύνη καὶ τὴν ντροπή. Μπροστὰ σὲ αὐτὲς τὶς ραγδαῖες καὶ πρωτόγνωρες ἀλλαγὲς οἱ ἔφηβοι δοκιμάζονται ἀπὸ δύο εἰδῶν ἀμφιβολίες: μήπως εἶναι ψυχικὰ ἄρρωστοι καὶ μήπως εἶναι κακοί. Ἕνα συνηθισμένο ἐρώτημα ποῦ ἀπευθύνουν σὲ εἰδικοὺς καὶ κληρικοὺς εἶναι: «σᾶς τὰ ἔχει πεῖ ἄλλος αὐτά;» ἢ «συμβαίνουν καὶ σὲ ἄλλους;». Μὲ τὶς ψυχικὲς μεταπτώσεις στὸ ἀπόγειό τους ἀναρωτιοῦνται «ἂν εἶναι στὰ καλά τους», γι’ αὐτὸ καὶ οἱ περισσότεροι ἀποφεύγουν νὰ συμβουλευθοῦν ψυχολόγο ἢ ψυχίατρο μήπως καὶ ἐπιβεβαιώσει αὐτὴ τὴ φρικτὴ ὑποψία. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ ἀνάδυση σεξουαλικῶν καὶ ἐπιθετικῶν ἐνορμήσεων τοὺς δημιουργεῖ ἐνοχὴ καὶ ντροπή, ἐξωθῶντας τους τελικὰ νὰ νομίσουν πὼς εἶναι κακοὶ χαρακτῆρες ἢ διεστραμμένοι. Τελικά, ὅλα τὰ παραπάνω δύσκολα συναισθήματα καταλήγουν στὸν ψυχικὸ πόνο τῆς ἐφηβείας: «Τὸ 37% τῶν ἐφήβων εἶναι σχετικὰ ἐλεύθεροι ἀπὸ τάσεις αὐτοεπικριτικότητας καὶ σκέψεις αὐτοκτονίας. Ἀντίθετα, ἀκόμη καὶ στοὺς πιστοὺς ἐφήβους, ἕνα 22
Ἐν Ἐσόπτρῳ
20% ἐμφανίζουν παρόμοιες τάσεις καὶ σκέψεις, ἐνῶ ἕνα ἄλλο 20% παρουσιάζει ὑψηλὴ αὐτοεκτίμηση». Τὰ δυσάρεστα αὐτὰ βιώματα δὲν ἐμποδίζουν ἐνθουσιώδη συναισθήματα νὰ ἔλθουν στὴν ἐπιφάνεια, γι’ αὐτὸ ἄλλωστε καὶ οἱ ἀντιφάσεις τους. Ἀντίστροφα, δηλαδή, ἐνδέχεται ἐπίσης νὰ αἰσθάνονται ἄτρωτοι, ὅτι π.χ. ἀτυχήματα καὶ ἀσθένειες συμβαίνουν μόνο στοὺς ἄλλους καὶ ποτὲ στοὺς ἴδιους, μία παράλογη αὐτοπεποίθηση γνώριμη στοὺς γονεῖς ἐφήβων. Φθάνουν στὸ σημεῖο πολλὲς φορὲς νὰ αἰσθάνονται ὅτι βρίσκονται μπροστὰ σὲ ἕνα φανταστικὸ κοινὸ πρὸς τὸ ὁποῖο λογοδοτοῦν καὶ ἀπέναντι στὸ ὁποῖο νοιώθουν ντροπιασμένοι, σὰ νὰ ἀποτελοῦν τὸ κέντρο τῆς προσοχῆς ὅλων τῶν ἄλλων, τὴ στιγμὴ ποὺ ἴσως κανεὶς δὲν ἀσχολεῖται μὲ τὴν (πραγματικὴ ἢ φανταστικὴ) ἀποτυχία του. Θὰ μπορούσαμε νὰ ὀνομάσουμε αὐτὴ τὴν συνθήκη ἐγωκεντρική, ὄχι μὲ τὴν ἠθικὴ ἔννοια ἀλλὰ μὲ τὴν διανοητική. Δηλαδὴ ὁ τρόπος σκέψης ἀναπτύσσεται ἔτσι ὥστε νὰ καταστήσει ἐπίκεντρο τὸν ἔφηβο καὶ τὰ συναισθήματά του. Αὐτὸ δὲν γίνεται γιὰ νὰ διεκδικήσει ὀφέλη ἐγωϊστικῆς φύσης, ἀλλὰ γιὰ ἀναπτυξιακοὺς λόγους. Χρειάζεται νὰ περάσει ἀπὸ αὐτὸ τὸ στάδιο ὑπερβολῆς προκειμένου νὰ συγκροτήσει τὴν ταυτότητά του ὡς ξεχωριστὴ ἀπὸ τὴν ταυτότητα τῶν ἄλλων. Μεγαλώνοντας, ἀπὸ τὸ δεύτερο μισό της ἐφηβείας καὶ ἑξῆς, μαθαίνουν πὼς ὑπάρχουν κοινὰ ἀνθρώπινα χαρακτηριστικὰ καὶ ἐμπειρίες, μειώνοντας ἔτσι τὸν προσωπικὸ μύθο, τὴν αἴσθηση ὀδύνης καὶ ντροπῆς ποὺ τὸν συνοδεύει, ἀλλὰ καὶ τὶς ἀπερίσκεπτες συμπεριφορές. Ἀπὸ τὸ βιβλίο, «Ταραγμένη Ἄνοιξη, Γιὰ μία κατανόηση τῆς ἐφηβείας», Ἐκδόσεις ΔΟΜΗ-ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ.
Ἐκοιμήθη ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ ὁ διαπρεπής Καθηγητής ἀρχαιολογίας incenzo La osa
V
R
Μία σπουδαία μορφὴ τῆς ἀρχαιολογίας, ὁ καλὸς ἄνθρωπος καὶ σπουδαῖος Καθηγητὴς Vincenzo La Rosa, καταγόμενος ἀπὸ ἕνα χωριὸ τῆς Σικελίας, κοντὰ στήν ἑλληνικὴ ἀποικία τῶν Συρακουσῶν, ἔφυγε ἀπό αὐτή τή ζωή.
Ὁ
Καθηγητὴς Vincenzo La Rosa ἦταν Ἀκαδημαϊκός, π. ὑποδιευθυντὴς τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, (1993/1999), ὁμότιμος Καθηγητὴς ἀρχαιολογίας καὶ προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου τοῦ Πανεπιστημίου Catania τῆς Ἰταλίας καὶ ὑπεύθυνος τῆς ἀρχαιολογικῆς ἀποστολῆς Φαιστοῦ - Ἁγ. Τριάδος Μεσαρᾶς. Στὴν περιοχὴ μας ἦλθε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1965, ὡς βοηθὸς τοῦ μακαριστοῦ Καθηγητῆ Levi καὶ ἔκτοτε συνεχῶς ἐρχόταν στὴ Μεσαρᾶ, μέχρι καὶ τὸ περασμένο καλοκαίρι, ἐνασχολούμενος μὲ πάθος, ὡς ὑπεύθυνος, γιὰ τὴν ἀνασκαφὴ τῆς Φαιστοῦ καὶ τῆς Ἁγ. Τριάδος. Τὸ 1977 ὁ ἐπίσης σπουδαῖος καὶ μακαριστὸς Καθηγητὴς καὶ Ἀκαδημαϊκὸς Antonino Di Vita, ποὺ πρὸ ἐτῶν ἐπίσης ἔφυγε ἀπὸ τὴν ἐδῶ ζωή, τὸν πῆρε συνεργάτη του. Ἔκτοτε τὸ ἀρχαιολογικὸ δίδυμο, Vincenzo La Rosa καὶ Antonino Di Vita, συνέχεια μίας σειρᾶς σπουδαίων Ἰταλῶν Καθηγητῶν ἀρχαιολόγων, οἱ ὁποῖοι ἐργάστηκαν ἄοκνα στὴν περιοχή μας καὶ ἀλλοῦ, μᾶς ἔδωσαν ἀνεπανάληπτα καὶ νέα ἀρχαιολογικὰ δεδομένα. Ὁ Καθηγητὴς Vincenzo La Rosa, διακρίθηκε σὲ πολλοὺς ἐπιστημονικοὺς στίβους καὶ τομεῖς. Τιμήθηκε ἀπὸ πολλὰ πανεπιστημιακὰ ἱδρύματα καὶ φορεῖς καὶ ἔχει συγγράψει πάνω ἀπὸ 180 ἐπιστημονικὲς μονογραφίες, ἄρθρα, ἔχει δὲ δημοσιεύσει πολλὲς καὶ ἀξιόλογες μελέτες. Ἡ Ἱ.
Μητρόπολή μας τὸν τίμησε μὲ τὴν ἀπονομὴ τῆς εὔφημης μνείας της καὶ μὲ τὴν ἀπονομὴ τῆς ἀνωτάτης τιμητικῆς διάκρισης τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ἂν κάποιος ἐπιθυμεῖ νὰ λάβει μία γενικὴ εἰκόνα περὶ Φαιστοῦ - Ἁγ. Τριάδος, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸν Καθηγητὴ La Rosa, μπορεῖ νὰ διαβάσει τὸ ἀφιέρωμα σ᾽ αὐτόν, τοῦ περιοδικοῦ μας, τὸ 2012, στὴν διεύθυνση: http: // www.imga.gr /new / css /images/period/EN_ ESOPTRO%20teuxos23.pdf Ἡ Ἱ. Μητρόπολή μας πάντοτε θὰ ἐνθυμεῖται τὴν προσφορά του στὰ ἀρχαιολογικὰ δρώμενα τῆς Μεσαρᾶς καὶ τὴ συνεισφορά του στὴ γνώση τῆς τοπικῆς ἱστορίας. Ἰδιαιτέρως σημειώνουμε τὴ βοήθειά του γιὰ τὰ δύο διεθνῆ, διεπιστημονικὰ συνέδρια ποὺ πραγματοποίησε, τὸ 2012 καὶ 2014, ἡ Ἐκκλησία τῶν Γορτυνίων. Ἡ Τοπικὴ Ἐκκλησία, ὁ ἐλάχιστος Ἐπίσκοπός της, ὁ Ἱ. Κλῆρος καὶ ὁ εὐσεβὴς Λαός, ἐκφράζουν θερμὰ συλλυπητήρια στὴν ἀγαπητὴ σύζυγό του, καθὼς καὶ πρὸς ὁλόκληρη τὴν οἰκογένειά του καὶ εὔχονται γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς του. Μελλοντικὰ θὰ ὀργανωθεῖ ἐκδήλωση τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου μας, εἰς μνήμην τῶν δύο μεγάλων Καθηγητῶν, Antonino Di Vita καὶ Vincenzo La Rosa.Μοῖρες 6/11/2014 † Ὁ Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας Μακάριος Ἐν Ἐσόπτρῳ
23
ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ
Πειθαρχία: «Μάθε παιδί μου ὅρια» Τά παιδία χρειάζονται ὅρια, κι ἐμεῖς ὡς γονεῖς καλούμαστε νά τούς τά θέσουμε
Σ
τὴν ταβέρνα. Μὲ τὸν µούσακὰ µου ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν (ἑξάχρονη) Μαρινίκη στὸ διπλανὸ τραπέζι: «Δὲν θέλω μακαρόνιααα!». Οἱ γονεῖς της ἐπιμένουν σὲ ἕναν διάλογο στὸν ὁποῖο, εἶναι ἐμφανές, ἐκείνη δὲν συμμετέχει. «Μαρινίκη, πρέπει νὰ φᾶς γιὰ νὰ μεγαλώσεις». «Δὲν θέλω νὰ μεγαλώσω!». «Γιατί; Ἂς τὸ συζητήσουμε καὶ ἔπειτα θὰ διαβάσουμε "Μικρὸ πρίγκιπα"». «Δὲν θὰ μεγαλώσω ποτέ!». Ἡ δαιμονισμένη χτυπάει τὰ χέρια μέσα στὸ πιάτο καὶ τὸ περιεχόμενό του λούζει τὴ γιαγιά της. Εἶμαι ἕτοιμος, στὴ μνήμη τῶν γιαγιάδων ὅλου του κόσμου, νὰ κάνω τὰ μακαρόνια λάσο καὶ νὰ τὴν κρεμάσω στὴν εἴσοδο τῆς ταβέρνας. Οἱ (φιλοσοφίας ζέν;) γονεῖς της συνεχίζουν μὲ ἠρεμία ποὺ δικαιολογεῖται μόνο ἂν εἶναι ἀποτέλεσμα φαρμακευτικῆς ἀγωγῆς: «Μαρινικουλίνι, λέρωσες τὴ γιαγιά». «Δὲν πειράζει» ψελλίζει ἡ (σοκαρισμένη) γιαγιά, ὅταν τὸ Μαρινικουλίνι, κοιτώντας την μὲ ὕφος «κούκλα ποὺ σκοτώνει», φωνάζει «σκάσε!». Πεπεισμένος ὅτι τὸ κρέμασμα εἶναι ἐπιεικὴς ποινή, φαντασιώνομαι ἄλλες μεθόδους σωφρονισμοῦ, ἀπὸ ἐκεῖνες ποῦ χρησιμοποιοῦσαν οἱ Ἰάπωνες στὸν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ὅταν ἀκούω τὴ μαμὰ νὰ λέει: «Τί συμβούλευσε ἡ κυρία Ντίνα νὰ κάνεις ὅταν πάει νὰ σοῦ ξεφύγει ἡ κακιὰ λέξη; Νὰ μετρᾶς ὡς τὸ δέκα...». «Σκάσε, σκάσε, σκάσε!». «Ἐξήγησέ μου τότε... Μητέρα, μὴν παρεμβαίνετε, μιλάω μὲ τὸ παιδί. Λοιπόν, γλυκιά μου...». Θέλω νὰ βουλώσω μὲ μουσακὰ τὰ ἀφτιά μου γιὰ νὰ μὴν ἀκούω. Θέλω, ἐπίσης, νὰ ρωτήσω τὴν 24
Ἐν Ἐσόπτρῳ
κυρία Ντίνα πῶς ἐξηγoῦνται ἰατρικῶς οἱ συμπεριφορὲς τῆς Μαρινικούλας καὶ τῶν δικῶν της. Ἀπὸ ὅ,τι κατάλαβα, εἶναι ἡ ψυχολόγος ποὺ συμβουλεύει δύο γονεῖς πῶς νὰ ἀναθρέψουν ἕνα ἀκόμη παιδί... νέας ἐσοδείας. Ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἀντιμετωπίζονται ἀπὸ τὶς οἰκογένειές τους ὡς ἐνήλικοι, ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ γεννιοῦνται. Πού μεγαλώνουν διαβάζοντας «Μικρὸ πρίγκιπα» τοῦ Ἐξιπερὶ ἢ ἱστορίες τῆς Πότερ ἀπὸ τὸ πρωτότυπο γιὰ νὰ μαθαίνουν καὶ ξένες γλῶσσες. Πού δὲν ἀκοῦν ποτὲ «μή», «ὄχι», «ἀπαγορεύεται». Πού συζητοῦν τὰ πάντα μὲ τοὺς μεγάλους, ἀκόμη καὶ ἂν λόγῳ ἡλικίας δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ κάνουν διάλογο. Πού τὰ κοριτσάκια δὲν παίζουν μὲ κοῦκλες, ὥστε νὰ μὴν ἐθιστοῦν στὸ ἀντιπρότυπο γυναῖκα-ἀντικείμενο τοῦ σέξ,
ἐκτὸς ἂν ἡ κούκλα εἶναι φτιαγμένη ἀπὸ κουρέλια, ἔργο τῶν γυναικῶν τοῦ χωριοῦ Οὐρούλου Μπάκου Ρούλου τοῦ Τόγκο, ἀγορασμένη σὲ μπαζὰρ γιὰ τὴ στήριξη τῆς Μαύρης Ἠπείρου. Πού καὶ τὰ ἀγοράκια ἔχουν κούκλα ἀπὸ τὸ Οὐρούλου Μπάκου Ρούλου. Πού ἀγόρια καὶ κορίτσια δὲν διαβάζουν κόμικς οὔτε βλέπουν τηλεόραση γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴν ἐπαφὴ μὲ τὴ βία. «Βίαιοι οἱ Τὸμ καὶ Τζέρι;». «Βιαιότατοι» ἀπάντησε φίλη ποὺ τοὺς ἔχει... ἐξορίσει ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς κόρης της καὶ μοῦ ἔφερε ὡς παράδειγμα τὶς τηγανιὲς ποὺ ἀνταλλάσσουν. «Ἐμεῖς μὲ αὐτὰ γελούσαμε». «Γιατί δὲν ξέραμε». Ἐνῶ σήμερα πού... ξέρουμε; Θαυµάζω τὴν προσπάθεια διαφόρων σύγχρονων οἰκογενειῶν νὰ μεγαλώσουν σωστὰ τὰ παιδιά τους. Διαπιστώνω, ὅμως, πόσο δυσλειτουργικὰ καταλήγουν ἐνίοτε αὐτὰ τὰ παιδιά: Δὲν ξέρουν νὰ συμπεριφερθοῦν, νὰ συμβιώσουν μὲ τοὺς ἄλλους, οὔτε νὰ ἀναζητήσουν τὴν προσωπική τους εὐτυχία. Τί φταίει; Δὲν ἀρκοῦν οἱ μορφωμένοι γονεῖς; Οἱ ψυχολόγοι; Τὰ καλὰ σχολεῖα;
Τὰ μπαλέτα; Τὰ πιάνα; Οἱ δημοκρατικὲς διαδικασίες ποῦ διέπουν τὴ λειτουργία τῆς σύγχρονης οἰκογένειας; «Χρήσιμα αὐτὰ» λέει ἕνας φίλος (πατέρας τριῶν παιδιῶν), «ἔχουμε ξεχάσει, ὅμως, τὸ βασικό: τὰ παιδιὰ χρειάζονται ὅρια». Τὰ ὅρια ποὺ οἱ παλαιότεροι προσπάθησαν νὰ ἐπιβάλουν καταφεύγοντας σὲ μεθόδους ποὺ εὐτυχῶς ξεπεράστηκαν (ὅπως τὸ ξύλο) ἀλλὰ καὶ ποὺ στὴν πορεία τὰ ξεχάσαμε ἐντελῶς. Ὅσο, ὅμως, καὶ ἂν οἱ λέξεις «ὅριο» καὶ «πειθαρχία» παραπέμπουν σὲ συντηρητικὲς ἐποχές, τείνω νὰ πιστέψω ὅτι μόνο ἐπιβάλλοντας την πειθαρχία με πολιτισμένο τρόπο (καὶ μὲ τὴν ἀπαραίτητη αὐστηρότητα), μόνο τότε προστατεύουμε τὰ παιδιά μας. Τότε ἐκπαιδεύουμε τὴ Μαρινίκη ποὺ θὰ μᾶς κάνει ὑπερήφανους καὶ ὄχι τὸ Μαρινικουλίνι ποὺ κανένας δὲν θέλει στὴ ζωή του. Πηγή: tovima.gr Δημοσιεύτηκε στὸ «BHmagazino» τὴν Κυριακὴ 9 Νοεμβρίου 2014.
Προσοχή στούς δρόμους καί στό ἀλκοόλ...
Ἡ
Ἑλλάδα ἔχει τούς διπλάσιους νεκρούς ἀπό τόν Εὐρωπαϊκό μέσο ὄρο. Ἡ Ἑλλάδα εἶναι πρώτη στή λίστα μέ τά περισσότερα θύματα ἀπό θανατηφόρα τροχαῖα, ἐνῶ τό 40% περίπου ἀπό αὐτά, ὀφείλονται στήν κατανάλωση ἀλκοόλ. Εἶναι θλιβερό νά χάνονται τόσοι ἄνθρωποι στούς δρόμους καί μάλιστα νέα παιδιά. Ἡ ἔλλειψη παιδείας καί καλῶν ὁδικῶν δικτύων, αὐξάνουν μέ γεωμετρική πρόοδο τά ἐν λόγῳ ἀτυχήματα. Ἄς προλάβουμε τό κακό μέ τή σύνεση, τήν ἀποφυγή κάθε ὑπερβολῆς καί μέ τή λήψη τῶν προβλεπόμενων μέτρων κατά τήν ὁδήγηση τῶν ὀχημάτων. Δέν εἶναι ἀνδρειωμένος ἐκεῖνος πού καταφεύγει σέ ἐπιδείξεις ὁδήγησης μέ ἀκραίους τρόπους. Προσοχή στούς δρόμους! Ἐν Ἐσόπτρῳ
25
Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας
Ἡ ἐλάχιστη προσφορά σου εἶναι πολύτιμη γιά κάποιον ἄλλο...
Παρακαλοῦμε αὐτούς πού δύνανται νά βοηθήσουν: ✓ Μπορεῖς νά ἀναλάβεις ἕνα γεῦμα, φέρνοντας τά ὑλικά πού χρειάζονται. ✓ Μπορεῖς νά προσφέρεις βοήθεια γιά νά πληρωθεῖ τό ρεῦμα καί ἄλλα ἀναγκαῖα γιά τήν παρασκευή τοῦ φαγητοῦ, παίρνοντας νόμιμη ἀπόδειξη. ✓ Μπορεῖς νά δώσεις ἀπαραίτητα εἴδη διαβίωσης γιά τίς τράπεζες τροφίμων. Παρακαλοῦμε, ἐπικοινωνεῖστε μέ τούς κατά τόπους ἱερεῖς καί ρωτεῖστε τί συγκεκριμένη ἀνάγκη ὑπάρχει. Ὁ συντονισμός τῶν κατά καιρούς ἀναγκῶν εἶναι ἀπαραίτητος.
✓ Ἱ. Μητροπολιτικός Ναός Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν Ἀπό τό 2009 μέχρι τίς 31/10/14 ἔχει διανείμει 10.500 μερίδες φαγητοῦ ✓ Ἱ. Ναός Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου Ἀπό τό 2011 μέχρι τίς 31/10/14 ἔχει διανείμει 5.500 μερίδες φαγητοῦ ✓ Ἱ. Ναός Ἁγ. Εἰρήνης Πύργου Μονοφατσίου Ἀπό τό 2006 μέχρι τίς 31/10/14 ἔχει διανείμει 30.100 μερίδες φαγητοῦ ✓ Τράπεζες τροφίμων λειτουργοῦν στό τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως καί στίς Ἐνορίες: Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν, Ἁγ. Βαρβάρας, Ἀσημίου. Τρόφιμα διανέμονται καί ἀπό ἄλλες Ἐνορίες. ✓ Ἐπίσης τά Ἐνοριακά Φιλόπτωχα Ταμεῖα, τῶν Ἐνοριῶν μας, συμπαραστέκονται, ἀνάλογα μέ τίς δυνάμεις τους. 26
Ἐν Ἐσόπτρῳ
Δωρεές Γιά τό 2ο ὄροφο, πάνω ἀπό τό Πολιτιστικό Κέντρο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, ὁ ὁποῖος οἰκοδομήθηκε ἐκτός χρηματοδότησης τοῦ ΕΣΠΑ καί στεγάζει τομεῖς τῆς Ἱ. Μητροπόλεως: Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 529€, Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης και Ἀρκαδίας 33.000€. Γιά τίς προθῆκες τοῦ σκευοφυλακίου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, στόν 2ο ὄροφο, πάνω ἀπό τό Πολιτιστικό μας Κέντρο: Ἱ. Μονές: Ὁδηγητρίας 500€, Κουδουμᾶ 4.000€.
Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2013 (Ἀποφάσεις 1,2,3 /28-3- 2014 τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου) Μητροπ. Γραφείου. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2012, 50.535,62€, 7% ὑπέρ Μ. Γραφείου 32.231,44€, εἰσφορές, δωρεές, ἐπιδοτ., ἡμερολόγια 75.530,56€, τόκους 2.378,58€, ὑπέρ δημοσίου 1.393,51€. Σύν. ἐσόδων 111.534,09€. Ἔξοδα γιά: Ἐπικοινωνίες 3.424,02€, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 5.005,86€, δημ. σχέσεις επίδ. διακρίσεων 889,90€, συντήρηση καί ἐπισκευή ἐγκαταστάσεων 337,78€, συντήρηση καί ἐπισκευή μεταφ. μέσων 1.029,31€, λοιπ. δαπάνες 5.019,61€, τέλη κυκλοφορίας – γεωργικά 3.035,96€, γραφική ὕλη 2.860,30€, ἀναλώσιμα εἴδη 632,02€, εἴδη καθαριότητας 120,54€, εἴδη διατροφῆς 122,04€, καύσιμα 2.750,13€, Λογία ὑπέρ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 2011 καί 2012, 10.000€, δαπ. διοικήσεως λειτουργίας 36.762,05€, ἀπόδοση εἴσπραξης ὑπέρ δημοσίου 2.220,34€, ἐπιχορήγηση ὑπέρ Πολιτ. Κέντρου 61.775,55€. Σύν. ἐξόδων 135.985,41€. Ὑπόλ. 31/12/2012, 26.084,30€. Γ. Φ. Ταμείου. Ὑπόλ. 2012, 4.393,06€. Ἔσοδα, 1.038,00€. Ἔξοδα, 3.131,00€ Ὑπόλ. Ὑπόλ. καί μεταφορά στό Τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης τοῦ Π.Κ. 2.300,06€. Πολιτιστικοῦ Κέντρου -Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2012, 5.125,36, Ἱ. Μητροπόλη 61.555,55€, Μονές, Ἐνορίες, ἰδιώτες 11.452,19€, δωρεές γιά τό περιοδικό «Ἐν Ἐσόπτρῳ» 3.052€, εἰσφορές Ἐνοριῶν 41.925€, τόκους 50,99€, κλείσιμο προθεσμ. κατάθεσης 82.396€, κλείσιμο Γ. Φ. Ταμείου 2.300,06€, ἡμερολ. τσέπης 2014 ἕως 31/12/2013 3.850€. Σύν. ἐσόδων 211.707,15€. Ἔξοδα γιά: ἔκδοση περιοδικοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ», 4.813,80€, τμῆμα Κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης 3.455€, ἡμερολ. τσέπης 2.239,69€, ἀπόδοση φόρου 3.871,53€, τμῆμα νεαν. συνάξεων, ἁγιογγαφίας 2.185,29€, ἀμοιβές ἐπιμορφωτῶν 7.483,70€, προθεσμ. κατάθεση 82.000€, ἐργολάβος γιά κατασκευή β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. 80.000€, οἰκοδομικά ὑλικά γιά κατασκευή β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. 11.029,08, μελέτη κέντρου τουριστικῆς πληροφόρησης Μεσαρᾶς 3.605, διάφορα 661,82€. Σύν. ἐξόδων 201.344,91€. Ὑπόλ. 31/12/2013, 10.362,24€.
Η ΡΑ Δ Ι Ο Φ Ω Ν Ι Κ Η Σ ΥΧ Ν ΟΤ Η ΤΑ Τ Η Σ Ι . Α ΡΧ Ι Ε Π Ι Σ ΚΟ Π Η Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ Σ Τ Η Ν Π Ε Ρ Ι ΟΧ Η ΜΑ Σ :
99,7 F M Ἐν Ἐσόπτρῳ
27