“...βλέπομεν γάρ ἄρτι δι΄ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον. ἂρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην...” (Α΄ Κορ. 13, 12)
Τριμηνιαία περιοδική ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἰούλιος - Αὔγουστος- Σεπτέμβριος 2016
ΤΕΥΧΟΣ 40
Περιεχόμενα σελ. 3 Συναξάρι: Ἅγιοι Εὐτύχιος, Εὐτυχιανός, Κασσιανή σελ. 4 Ἐκ Φαναρίου: Ὁμιλία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου πρός τούς ἐν Λέσβῳ πρόσφυγες 16/4/2016 σελ. 6 Ἐκκλησία Κρήτης: Γιά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί γιά τή δικαιοδοσιακή ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης σελ. 7 Ἀπό τή Συνοδική Ἐγκύκλιο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά τήν καύση τῶν νεκρῶν 29/3/2016 σελ. 10 "Διαφορά χριστιανοῦ - θρήσκου", τοῦ π. Εἰρηναίου Δεληδήμου σελ. 12 " Ἡ Παναγία στήν Κρήτη", τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναίου σελ. 15 "Κατορθώματα καί ἰδεασμοί", τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου σελ. 16 " Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη", τοῦ κ. Ζαχαρία Δ. Καλοχριστιανάκη, ἐκπαιδευτικοῦ συγγραφέα σελ. 27 "Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους", «μήν περιμένεις ξεκίνα», τοῦ π. Λύβιου σελ. 28 "Μαζί μέ τούς γονεῖς", «5 μαθήματα ζωῆς πού πήραμε ἀπό τόν μικρό πρίγκιπα» σελ. 31 Πολιτιστικό Κέντρο: Tμῆμα σχολῆς βυζ. μουσικῆς «Ἅγ. Τίτος» καί ἀπό τό τμῆμα κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης σελ. 32 - 33 Πολιτιστικό Κέντρο: Tμῆμα ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ «Ὁ Εὔδιος Λιμήν» 101,9 FM σελ. 34 Πολιτιστικό Κέντρο: Tμῆμα ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, Ἱερατικές Συνάξεις σελ. 35 Πολιτιστικό Κέντρο: Tμῆμα ἐκδηλώσεων ὁμιλιῶν, δωρεές
Ἐξώφυλλο: Τ. Σταυρός Ἱ. Μονῆς Ἀπεζανῶν Ὀπισθόφυλλο: Ἱ. Μονή Ἀπεζανῶν Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἀνανεωμένη ἱστοσελίδα μας: www. imga.gr 2 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ Τριμηνιαία ἔκδοση: Τμήματος ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Συντακτική ἐπιτροπή: Ὁ Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος καί οἱ Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Χαράλαμπος Κοπανάκης Ἐπικοινωνία: Μητροπόλεως 9, 70400 Μοῖρες,τηλ. 2892022208, φάξ 28920 24804, email: info@imga.gr Σχεδίαση περιοδικοῦ: Ὁ Μητροπολίτης Ἐκτύπωση: «Τυποκρέτα», ΒΙ.ΠΕ. Ἡρακλείου Κρήτης, τηλ. 2810-382800, email: info@kazanakis.gr
Τό παρόν ἔντυπο ἐκδίδεται ἀπό τό Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης “Ἀπόστολος Τίτος’’ καί διατίθεται δωρεάν
ΣΥ ΝΑΞΑΡΙ
Ἔργο κ. Π. Μόσχου, ἀπό τήν Ἐνορία Πιτσιδίων
Ἅγιοι Εὐτύχιος, Εὐτυχιανός, Κασσιανή
Δ
υτικά καί στά ὅρια τῆς Ἱ. Μ. Ὁδηγήτριας στήν τοποθεσία «Ἁγιούς» ἀσκήτεψαν oἱ ἀδελφοί Εὐτύχιος καί Εὐτυχιανός. Μετά τήν ταφή τῶν δύο Ἁγίων στή θέση αὐτή ὁλόκληρη ἡ περιοχή πῆρε τό ὄνομά τους, «στούς Ἁγιούς», δηλαδή στόν τόπο τῶν Ἁγίων. Ὁ Ἅγ. Εὐτυχιανός βρῆκε μαρτυρικό θάνατο ἔξω ἀπό τό χωριό Λίσταρος, στήν τοποθεσία «Μαναριά», ἐκεῖ ὅπου σήμερα βρίσκεται τό ἐξωκκλήσι τοῦ Μιχ. Ἀρχάγγελου. Τά δύο ἀδέλφια του, Εὐτύχιος καί Κασσιανή, κήδεψαν τόν Ἅγ. Εὐτυχιανό σέ σπηλιά ὅπου ἐτάφη ἀργότερα καί ὁ Εὐτύχιος Ἐπίσκοπος Γορτύνης, σύμφωνα μέ τήν ἐπιθυμία του. Ἡ σπηλιά αὐτή λειτουργεῖ σήμερα ὡς ἐξωκκλήσι
ἑορτάζουν 17 Αὐγούστου
τῆς Ἱ. M. Ὁδnγήτριας, πρός τιμή τῶν τριῶν αὐταδέλφων Ἁγίων. Ἡ ἀδελφή τῶν Ἁγίων, Κασσιανή, ἀσκήτεψε σέ σπηλιά πού βρίσκεται σέ ἀπρόκρημνο μέρος, στό ἀκρωτήριο Λίθινo ἤ Κεφάλι, στήν ὀνομαστή «σπηλιά τῆς Καλόγριας». Γιά τό πῶς βρῆκε τούς Ἁγ. Εὐτύχιο καί Εὐτυχιανό ἀναφέρεται στήν διαθήκη του ὁ ἐκ Σίβα Μεσαρᾶς, Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Ξένος, ὁ ὁποῖος ἔζησε μετά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Κρήτης ἀπό τόν Νικηφόρο Φωκᾶ τό 961 μ. Χ. Ἀνακάλυψε τούς τάφους των καί ἔκτισε Ναό πρός τιμήν των. Τήν ἐν λόγῳ διαθήκη δημοσίευσε ὁ Νικ. Τωμαδάκης στό β΄ τόμο τῆς ἐπιστημονικῆς σειρᾶς «Κρητικά Χρονικά» 1948, σελ. 47-72. • Στούς Ἁγιούς
Τό νερό εἶναι πηγή ζωῆς. Μή σπαταλᾶμε ἄσκοπα οὔτε μία σταγόνα νερό. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 3
Ε Κ ΦΑ Ν Α Ρ ΙΟ Υ
Ὁμιλία τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου, πρός τούς ἐν Λέσβῳ πρόσφυγες, 16/4/2016
Π
ροσφιλεῖς ἀδελφοί καί ἀδελφές, Πολύτιμοι νέοι καί παιδιά, Ταξιδεύσαμε ἐδῶ γιά νά σᾶς κοιτάξουμε στά μάτια, νά ἀκούσουμε τίς φωνές σας καί νά σφίξουμε τά χέρια σας. Ταξιδεύσαμε ἐδῶ γιᾶ νά σᾶς ποῦμε ὅτι ἐνδιαφερόμαστε γιά ἐσᾶς. Ἦλθαμε ἐδῶ διότι ὁ κόσμος δέν σᾶς ξέχασε. Μέ τούς ἀδελφούς μας τόν Πάπα Φραγκῖσκο καί τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἱερώνυμο εἴμαστε ἐδῶ σήμερα γιά νά ἐκφράσουμε τήν ἀλληλεγγύη μας καί τήν ὑποστήριξή μας γιά τόν Ἑλληνικό λαό ὁ ὁποῖος σᾶς δέχθηκε καί σᾶς ἐφρόντισε. Καί εἶμαστε ἐδῶ γιά νά σᾶς ὑπενθυμίσουμε ὅτι -ἀκόμη καί ὅταν οἱ ἄνθρωποι μᾶς ἀποστρέφωνταιπαρ᾿ ὅλα αὐτά «Ὁ Θεός εἶναι ἡ καταφυγή καί ἡ δύναμή μας∙ Ὁ Θεός εἶναι ἡ βοήθειά μας στίς ταλαιπωρίες μας. Ἑπομένως, δέν θά φοβηθοῦμε» (Ψαλμ., 45, 2-3). Γνωρίζουμε ὅτι ἦλθατε ἀπό τόπους ἐμπόλεμους, πεινασμένοι καί ὑποφέροντες. Γνωρίζουμε ὅτι οἱ καρδιές σας εἶναι γεμάτες ἀπό ἀγωνία γιά τίς οἰκογένειές σας. Γνωρίζουμε ὅτι ἀναζητεῖτε ἕνα ἀσφαλέστερο καί φωτεινότερο μέλλον. Δακρύσαμε ὅταν εἴδαμε τήν Μεσόγειο θάλασσα νά γίνεται τάφος γιά τούς ἀγαπημένους σας. Δακρύσαμε ὅταν γίναμε μάρτυρες τῆς συμπαθείας καί εὐαισθησίας τῶν κατοίκων τῆς Λέσβου καί τῶν ἄλλων Νησιῶν. Ἀλλά δακρύσαμε ἐπίσης ὅταν εἴδαμε τήν σκληροκαρδία τῶν συνανθρώπων μας - τῶν ἀδελφῶν σας- νά κλείνουν τά σύνορα καί νά γυρίζουν τήν 4 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
πλάτη τους. Αὐτοί πού σᾶς φοβοῦνται δέν σᾶς κοίταξαν στά μάτια. Αὐτοί πού σᾶς φοβοῦνται δέν βλέπουν τά πρόσωπά σας. Αὐτοί πού σᾶς φοβοῦνται δέν βλέπουν τά παιδιά σας. Ξεχνοῦν ὅτι ἡ ἀξιοπρέπεια καί ἡ ἐλευθερία ὑπερβαίνουν τόν φόβο καί τόν δια χωρισμό. Ξεχνοῦν ὅτι ἡ μετανάστευση δέν εἶναι θέμα τῆς Μέσης Ἀνατολῆς καί τῆς Βόρειας Ἀφρικῆς, τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἑλλάδος. Εἶναι ἕνα πρόβλημα παγκόσμιο. Ὁ κόσμος θά κριθῇ ἀπό τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο σᾶς συμπεριφέρθηκε. Καί ὅλοι θά εἴμαστε ὑπόλογοι γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετωπίζουμε τήν κρίσι καί τήν σύγκρουσι στίς περιοχές ἀπό τίς ὁποῖες προέρχεστε. Ἡ Μεσόγειος θάλασσα δέν θά ἔπρεπε νά εἶναι τάφος. Εἶναι χῶρος ζωῆς, σταυροδρόμι πολιτισμῶν, χῶρος ἀνταλλαγῆς καί διαλόγου. Προκειμένου νά ἐπανεύρῃ τήν ἀρχική της κλῆσι, ἡ Mare Nostrum, καί ἰδιαιτέρως τό Αἰγαῖο πέλαγος, ὅπου συναχθήκαμε σήμερα, πρέπει νά εἶναι θάλασσα εἰρήνης. Προσευχόμαστε ὥστε οἱ συγκρούσεις στή Μέση Ἀνατολή, οἱ ὁποῖες βρίσκονται στή ῥίζα τῆς μεταναστευτικῆς κρίσεως, θά παύσουν σύντομα καί ὅτι ἡ εἰρήνη θά ἀποκατασταθῇ. Προσευχόμαστε γιά ὅλο τόν κόσμο αὐτῆς τῆς περιοχῆς. Θά θέλαμε νά ἐπισημάνουμε ἰδιαιτέρως τήν δραματική κατάστασι τῶν χριστιανῶν εἰς τήν Μέσην Ἀνατολήν, κα-
θώς ἐπίσης καί τῶν ἄλλων ἐθνικῶν καί θρησκευτικῶν μειονοτήτων αὐτῆς, πού χρειάζονται ἄμεση δράσι, ἐάν δέν θέλουμε νά τίς δοῦμε νά ἐξαφανίζωνται. Ὑποσχόμαστε ὅτι δέν θά σᾶς ξεχάσουμε ποτέ. Δέν θά σταματήσουμε ποτέ νά μιλοῦμε γιά σᾶς. Καί σᾶς διαβεβαιώνουμε ὅτι θά κάνουμε τό πᾶν γιά νά ἀνοίξουμε τά μάτια καί τίς καρδιές τοῦ κόσμου. Ἡ εἰρήνη δέν εἶναι τό τέλος τῆς ἱστορίας. Ἡ εἰρήνη εἶναι ἡ ἀρχή μιᾶς Ἱστορίας συνδεδεμένης μέ τό μέλλον. Ἡ Εὐρώπη πρέπει νά τό γνωρίζῃ καλύτερα ἀπό ὁποιαδήποτε ἄλλη Ἤπειρο.
Αὐτό τό ὄμορφο νησί στό ὁποῖο βρισκόμαστε τώρα ἀκριβῶς εἶναι μία τελεία στό χάρτη. Γιά νά ἐπιβληθῇ στόν ἄνεμο καί τή θαλασσοταραχή, ὁ Ἰησοῦς, σύμφωνα μέ τό Εὐαγγέλιο τοῦ Λουκᾶ, πρόσταξε τόν ἄνεμο νά σταματήσῃ ἐντελῶς, ὅταν τό σκάφος πού βρισκόταν Αὐτός καί οἱ μαθητές Του κινδύνευε. Τελικά, ἡ ἠρεμία διαδέχθηκε τήν καταιγίδα. Ὁ Θεός νά σᾶς εὐλογῇ. Ὁ Θεός νά σᾶς προστατεύῃ. Καί ὁ Θεός νά σᾶς ἐνδυνα• μώνῃ. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 5
ΕΚ Κ ΛΗΣΙΑ Κ ΡΗΤΗΣ
Γιά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί γιά τή δικαιοδοσιακή ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης
Ἡ
Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, συνῆλθε σήμερα, 7 Ἀπριλίου 2016, στό Ἡράκλειο, σέ Συνεδρία καί ἐν πρώτοις συζήτησε διεξοδικά τά περί τῆς προετοιμασίας τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία, ὡς γνωστόν, θά συγκληθεῖ στήν Κρήτη, τόν προσεχῆ Ἰούνιο καί ἐξέφρασε, γιά μιά ἀκόμη φορά, τή χαρά της γιά τήν ὑψίστη τιμή τῆς ἐπιλογῆς τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης, γιά τό μέγα αὐτό ἱστορικό γεγονός. Ἡ Ἱερά Σύνοδος διαψεύδει κατηγορηματικῶς ὅσα ἀνεύθυνα κυκλοφοροῦν σέ μερικά Μέσα Γενικῆς Ἐνημερώσεως γιά δῆθεν ἔξοδα ὕψους ἑκατομμυρίων εὐρώ γιά τή διοργάνωση τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, διευκρινίζει δέ ὅτι τά ἔξοδα τῆς διαμονῆς καί μετακινήσεως τῶν Μελῶν τῶν Ἀντιπροσωπειῶν τῶν κατά Τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἔχει πανορθοδόξως ἀποφασισθεῖ νά καλυφθοῦν ἀπό τίς ἀνά τόν κόσμον Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες θά λάβουν μέρος. Ἐπίσης, ἡ Ἱερά Σύνοδος, σημειώνει ὅτι εἶναι ἀνάγκη νά ὑπάρχει ὑπεύθυνη ἐνημέρωση τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ γιά τήν ὅλη διαδικασία τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ὥστε νά μή δια σπείρονται ὑπερβολικές θέσεις, πού δέν ἀντανακλοῦν τήν πραγματικότητα. Πρός τό σκοπό αὐτό, ἡ Ἱερά Σύνοδος μετά ἀπό τήν ἐνημερωτική Πατριαρχική καί Συνοδική Ἐγκύκλιο τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου καί τῆς περί Αὐτόν Ἁγίας καί Ἱερᾶς 6 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Συνόδου, πού διαβάστηκε τήν Α’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, ἀποφάσισε τήν ἀποστολή Συνοδικῆς Ἐγκυκλίου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, πού θά ἀναγνωσθεῖ στούς Ἱ. Ναούς τῆς Μεγαλονήσου τήν προσεχῆ Κυριακή τῶν Βαΐων καί θά ἐνημερώνει τό Πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά τήν ἐπικειμένη Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐπί πλέον, θά ἐκδοθεῖ ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο σχετικό φυλλάδιο, τό ὁποῖο θά ἀποσταλεῖ στίς Ἱερές Μονές καί τίς Ἐνορίες τῆς Μεγαλονήσου γιά τήν ὑπεύθυνη ἐνημέρωση ὅλων σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο. Ἐπιπροσθέτως, ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐξ ἀφορμῆς διαφόρων δημοσιοποιημένων ἀπόψεων περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς, δικαιοδοσιακῆς ταυτότητας καί ἰδιοπροσωπίας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐπαναλαμβάνει ὅτι ἡ Ἡμιαυτόνομος Ἐκκλησία Κρήτης ἀποτελεῖ συντεταγμένη Ἐκκλησία, μέ Νομική Προσωπικότητα, Καταστατικό Χάρτη-Νόμο τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας, Κανονιστικές Διατάξεις, «ἔχουσα τήν κανονικήν ἐξάρτησιν αὐτῆς ἐκ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου» (Ν.4149/ Φ.Ε.Κ. Α΄, 41/16-3-1961). Αὐτές οἱ προνομίες τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀποτελοῦν ἐν Χριστῷ ἐγκαύχηση καί ἱερή παρακαταθήκη τῶν αἰώνων καί τῶν Προπατόρων μας Κρητῶν, τίς ὁποῖες θά διαφυλάξει μέ κάθε τρόπο, προκειμένου νά τίς παραδώσει στίς ἐπερχόμενες γενεές.
•
Ἀπό τή Συνοδική Ἐγκύκλιο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά τήν καύση τῶν νεκρῶν (29-3-2016)
Ἡ
Ὀρθόδοξη ἐμπειρία, τό θεμέλιo τῆς σταυροαναστάσιμης ζωῆς, δέν βρίσκεται στήν ἀνακούφιση συναισθημάτων μίας ἰδεολογικῆς χριστιανικῆς πρόσληψης ἤ ἐντός τῆς διαπάλης τῆς ἀποδεικτικότητας, τῶν ἀπόψεων καί τῶν διαφοροποιήσεων τῶν διαφόρων διδαγματιστῶν, ἀλλά ἐντός τῆς κατά χάριν σχέσης μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό καί τό συνάνθρωπο. Ὁ Τίμιος Σταυρός εἶναι ἀναμφίβολα τό ἱερό σύμβολο τῆς Ἐκκλησίας πού προϋποθέτει τρόπο ζωῆς ὡραιότητας καί ἐσωτερικῆς σχέσης μέ τόν Πανάγαθο Θεό καί δέν ἀποτελεῖ ἕνα νεκρό διακριτικό σημεῖο μίας ἰδέας κάποιας μερῖδος ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονται χριστιανοί. Τίποτα στόν ἐσωτερικό πνευματικό ἀγῶνα, δέν ἀτενίζεται ὡς δήλωση ὁμάδας, κάποιας ἀόριστης μεταφυσικῆς προοπτικῆς. Ἡ ἁγιοπατερική Ὀρθόδοξη Παράδοση καί ζωή, στό βάθος της, ὄχι μόνο κατανοεῖ, ἀλλά ζεῖ μέ τή μετάνοια καί ὁρᾷ κατά χάριν ἐντός τῆς ἁγιάζουσας Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἀγάλλεται «εἰ μή ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» (Γαλ. 6,14), δηλαδή, «παρά μόνο στό σταυρό τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ». Τό βίωμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, θεωρούμενο ὅπως παραπάνω, δηλαδή μέσῳ τῆς μένουσας κατάστασης τῆς χάριτος καί ὄχι μέσῳ τῆς πρόσκαιρης ἐπικράτησης τῆς μίας ἤ τῆς ἄλλης ἐξωτερικῆς προτίμησης, πού γέννησε τό φρόνημα τοῦ σύγχρονου ἐγωκεντρισμοῦ, δέν διαιρεῖ, ἀλλά ἑνώνει. Ἡ Ἐκκλησία τό ἀντλεῖ ἀπό τό ταμεῖο τῆς χάριτός Tης καί γιά τό λόγο αὐτό δέν δέχθηκε, οὔτε δέχεται τόν μανιχαϊστικό διαχωρι-
σμό ψυχῆς καί σώματος. Τό θέμα τῆς σύγχρονης ἀπαξίωσης τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος μέ τήν καύση του, θυμίζει τήν ὑποτίμηση τοῦ σώματος ἀπό αἱρετικές διδασκαλίες παρελθόντων αἰώνων, πού θεωροῦσαν τό σῶμα ὡς «δεσμωτήριο» τῆς ψυχῆς. Ἀντίθετα, ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, σέβεται ὁμοίως τό σῶμα μέ τήν ψυχή, τό ἁγιάζει, τό μυρώνει, τό σαβανώνει, τό μοιρολογεῖ, τό διαβάζει καί τό ἐνταφιάζει, μέ τιμή καί ἱερή ἐξόδια ἀκολουθία, γιά νά ἐπιστρέψει εἰς «γῆν ἐξ ἧς ἐλήφθη» (Γεν. 3,19). Ἡ ἐσχατολογική προοπτική πού ἀνοίγεται γιά τόν χριστιανό μέ τή διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου, ὅτι ὅποιος πιστεύει σέ Ἐκεῖνον, «κἄν ἀποθάνη ζήσεται» (Ἰωάν. 11,25), ἐκφράζεται ἐνδεικτικά μέ τήν παράδοση τοῦ ἐνταφιασμοῦ, ὅπου τά σώματα «καθεύδουν» στόν τάφο καί ἀναμένουν τήν ἀνάσταση, κατά τό πρότυπο τοῦ Ἰδίου, ὁ ὁποῖος σταυρώθηκε, ἐνταφιάσθηκε καί ἀναστήθηκε. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἱερός Χρυσόστομος ὑπογραμμίζει ὅτι οἱ χῶροι ἐνταφιασμοῦ τῶν κεκοιμημένων ὀνομάζονται «κοιμητήρια», διότι «οἱ τετελευτηκότες καί ἐνταῦθα κείμενοι, οὐ τεθνήκασιν, ἀλλά κοιμῶνται καί καθεύδουσιν» (P.G. 49, 349). Ἐπιπροσθέτως, τά Ἱερά Λείψανα τῶν Ἁγίων, τά ὁποῖα μυροβλύζουν καί εὐωδιάζουν, ἐπιτελοῦν θαύματα καί προμηνύουν τήν Ἀνάσταση (Ἅγ. Συμεών Νέος Θεολόγος), ἁγιάζουν τόν τόπο καί ὅσους βρίσκονται σέ αὐτόν (M. Βασίλειος), κατατίθενται στήν Ἁγία Τράπεζα τοῦ Ἱεροῦ Θυσιαστηρίου, στούς Ἱερούς Ναούς, καταδεικνύουν μέ τόν πλέον περίτραἘν Ἐσόπτρῳ | 7
Ἐκκλησία Κρήτης: Συνοδική Ἐγκύκλιος γιά τήν καύση τῶν νεκρῶν
νο τρόπο, ὄχι μονάχα τήν ἱερότητα τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, μέσῳ τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τή σπουδαιότητα τῆς πράξεως τοῦ ἐνταφιασμοῦ στή ζωή της. Ἡ Ἁγιογραφική καί Πατερική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ διαχρονικές καί αἰώνιες ἀξίες της, τό λειτουργικό βίωμα τῶν χριστιανῶν μέ τίς ποιμαντικές προεκτάσεις του, καθώς ἐπίσης καί τά Ἱερά Λείψανα τῶν Ἁγίων, καταδεικνύουν τόν σεβασμό τοῦ σώματος καί τήν ἱερότητά του, ὑποδεικνύουν δέ στόν χριστιανό τή στάση πού θά πρέπει νά τηρεῖ γιά τή διαφύλαξή του. Ἐπί πλέον, ὁ ἐνταφιασμός τοῦ σώματος, οἱ περιθανάτιες καί μεταθανάτιες φροντίδες τῶν συγγενῶν, οἱ ἐπισκέψεις στό μνῆμα τοῦ προσφιλοῦς τους προσώπου στό Κοιμητήριο, λειτουργοῦν θεραπευτικά πρός τούς πιστούς καί συντελοῦν στήν πνευματική οἰκοδομή τους, καθώς ἀναλογίζονται τό πεπερασμένο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καί ἀναστοχάζονται τήν προοπτική τῆς ἐν Χριστῷ Ἀναστάσεως. Ἰδιαιτέρως τά Ἱερά Μνημόσυνα ἐπιτελοῦνται σέ τακτές χρονικές στιγμές πού ἔχουν καθορισθεῖ ἀπό τήν Ἱερά Λειτουργική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν ἀνάπαυση τῶν κεκοιμημένων, ὅπως ἀκριβῶς καί ἡ μνημόνευσή τους στήν Ἱερή Πρόθεση τῆς Ἐκκλησίας, κατά τή Θεία Λειτουργία. Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέ ἀφορμή τή γενικώτερη προβληματική πού ἀναφύεται κατά διαστήματα, ὡς πρός τό ζήτημα τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν, σπεύδει νά ὑπενθυμίσει πρός τό φιλόθεο πλήρωμά της, ὅτι ἡ μακραίωνη Ἐκκλησιαστική Παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τό λειτουργικό 8 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Της βίωμα, καθώς ἐπίσης τά στοιχεῖα πού συνάγονται ἀπό τίς τοπικές παραδόσεις τῆς Μεγαλονήσου, μαρτυροῦν ὑπέρ τοῦ ἐνταφιασμοῦ καί ὄχι ὑπέρ τῆς καύσεως τῶν σωμάτων. Μαζί μέ αὐτά ἡ Τοπική μας Ἐκκλησία αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά ἐπισημάνει πρός κάθε ἄνθρωπο τῆς Μεγαλονήσου, ὅτι σέβεται τίς διάφορες ἐπιλογές, ἀλλά προτρέπει καί γιά τήν ἐπίσκεψη σέ κάποιο Ἀρχαιολογικό Μουσεῖο, ὅπου ὑπάρχουν καί ἐκτίθενται λάρνακες τῶν ἀρχαίων προπατόρων μας Μινωϊτῶν, οἱ ὁποῖες μαρτυροῦν περίτρανα ὅτι δέν ἔκαιγαν τά σώματα, ἀλλά τά τοποθετοῦσαν μέσα σ᾽ αὐτές μέ τιμές σπονδῶν, φέροντες τά σώματα σέ ἐμβρυακή στάση, γιά νά ἐπιστρέψει τό σῶμα στή γῆ, στήν ἴδια θέση πού ἦλθε ὡς ἔμβρυο στήν κοιλία τῆς μητέρας πού τό γέννησε. Τό ἴδιο καθώριζε καί ὁ Ἀρχαιοελληνικός Πολιτισμός, ὅπου ἡ ταφική φροντίδα καί ἡ ἀπόδοση τιμῆς στά νεκρά σώματα ἦταν πράξη ἱερή. Ὁ Πολιτισμός μας εἶναι πολιτισμός ταφῆς καί ὄχι καύσεως ἤ λήθης τῶν ἀνθρωπίνων σωμάτων. Εὐλαβεῖς χριστιανοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Μέ τή Συνοδική μας αὐτή Ἐγκύκλιο, ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ὑπενθυμίζει στούς Ὀρθόδοξους Κρῆτες ὅτι, τό διαχρονικό λειτουργικό βίωμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μᾶς καλεῖ νά σταυρώσουμε τό θέλημα τοῦ ἐγωϊσμοῦ, μάλιστα σέ καιρούς ποικίλων ἀκαταστασιῶν καί νά τιμήσουμε ἀγόγγυστα τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία παραγγέλλει τόν ἐνταφιασμό καί ὄχι τήν καύση τῶν νεκρῶν. Σύμφωνα μέ τή μακραίωνη Ἱερά Παράδοση τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, τό λειτουργικό της βίωμα, τήν πολιτισμική κλη-
ρονομιά τῆς Μεγαλονήσου, προτρέπομε τούς χριστιανούς νά ἀποφεύγουν πράξεις, οἱ ὁποῖες ἀντιστρατεύονται τό σῶμα καί δέν οἰκοδομοῦν (Α’ Κορ. 10, 23· 6, 12). Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος σημειώνει: «οὐδείς γάρ ποτέ τήν ἑαυτοῦ σάρκα ἐμίσησεν ἀλλά ἐκτρέφει καί θάλπει αὐτήν, καθώς καί ὁ Κύριος τήν ἐκκλησίαν, ὅτι μέλη ἐσμέν τοῦ σώματος αὐτοῦ, ἐκ τῆς σαρκός αὐτοῦ καί ἐκ τῶν ὀστέων αὐτοῦ» (Ἐφ. 5, 29-30), δηλαδή, «κανείς ποτέ δέ μίσησε τή δική του σάρκα, ἀλλά τήν τρέφει καί τήν περιθάλπει καθώς καί ὁ Χριστός τήν ἐκκλησία, γιατί εἴμαστε μέλη τοῦ σώματός του ἀπό τή σάρκα αὐτοῦ καί ἀπό τά ὀστᾶ αὐτοῦ». Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Κρήτης προτρέπει ὅλα τά παιδιά της νά μένουν πιστά στίς Παραδόσεις της, ἔτσι ὥστε νά δοξάζεται τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, «ἐν τῷ σώματι ὑμῶν καί ἐν τῷ πνεύματι ὑμῶν, ἅτινά ἐστι τοῦ Θεοῦ» (Α' Κορ. 6, 20), δηλαδή νά δοξάζετε τόν Θεόν «μέ τό σῶμα σας καί μέ τό πνεῦμα σας, τά ὁποῖα εἶναι τοῦ Θεοῦ», καί νά μαρτυροῦμε πάντοτε καί μέ κάθε τρόπο τήν ἱερότητα τοῦ σώ-
ματος, πού ἀποτελεῖ ἔμψυχη εἰκόνα καί πλάσμα τοῦ Θεοῦ. Μέ τίς σκέψεις αὐτές, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν τήν ἔκφραση τῆς πατρικῆς μας ἀγωνίας, ἀλλά καί τήν εὐθύνη μας, ὡς Ποιμένων, καταθέτομε τήν ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας μας, σᾶς εὐλογοῦμε πατρικά καί σᾶς εὐχόμαστε νά πορεύεσθε στόν ἀγώνα τῆς ζωῆς, μέ θάρρος καί δύναμη, νά σηκώνετε τόν προσωπικό σας σταυρό, ὡς μετοχή στό Σταυρό τοῦ Κυρίου μας, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ στήν Ἀνάσταση. Μέ πατρικές εὐχές καί ἐν Κυρίῳ ἀγάπη † Ὁ Κρήτης Εἰρηναῖος, Πρόεδρος † Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος † Ὁ Ῥεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Εὐγένιος † Ὁ Κυδωνίας καί Ἀπoκoρώνoυ Δαμασκηνός † Ὁ Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων Εἰρηναῖος † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας Εὐγένιος † Ὁ Πέτρας καί Χερρονήσου Γεράσιμος † Ὁ Κισάμου καί Σελίνου Ἀμφιλόχιος † Ὁ Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάν• νου Ἀνδρέας Ἐν Ἐσόπτρῳ | 9
Διαφορά χριστιανοῦ - θρήσκου τοῦ π. Εἰρηναίου Δεληδήμου *
Ἐ
άν δοῦμε πῶς ἀντιμετώπιζαν τήν κατάσταση, πῶς ἀντιμετώπιζαν τούς διωγμούς, πῶς ἀντιμετώπιζαν ὅλες τίς συμφορές οἱ χριστιαννοί ἄλλοτε, θά δοῦμε κάτι πού καί σ᾽ αὐτό τό σημεῖο: ὑπάρχει τρομακτική διαφορά ἀπό τούς σημερινούς χριστιανούς. Λοιπόν, τότε δέν ξέραν τί θά πεῖ φόβος. Τό ἀντιλαμβάνεσθε αὐτό; Σήμερα βλέπουμε στίς Ἐκκλησίες ὅλο νά ἀσχολοῦνται, ὄχι ὁ ἀντίχριστος, ὄχι θά γίνει αὐτό, ὄχι θά γίνει ἐκεῖνο, ὄχι εἴπανε ὅτι θά καταστραφοῦμε, ὅτι δέν θά καταστραφοῦμε, ὅτι θά γίνει πόλεμος, ὅτι τό ἕνα, τό ἄλλο, συνέχεια, ἔ αὐτοί δέν εἶναι χριστιανοί, αὐτοί πού φοβοῦνται αὐτά τά πράγματα ἤ πού φοβοῦνται ὅτι θά γίνει ἡ Δευτέρα Παρουσία. Πώ, πώ, τρομερό πράγμα, θά γίνει ἡ Δευτέρα Παρουσία! Νά σκεφθεῖτε ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοί περιμένανε, γιατί ἀκόμα δέν γίνεται, γιατί δέν γίνεται, μά γιατί δέν γίνεται; Χάνανε τήν ὑπομονή τους. Τό καταλαβαίνετε αὐτό; Τό βλέπουμε στά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅτι ἀνυπομονοῦσαν νά γίνει ἡ Δευτέρα Παρουσία. Σήμερα οἱ θρῆσκοι τρέμουνε. Ὤ, νά μή γίνει ἡ δευτέρα παρουσία καί καταστραφοῦμε καί τέτοια. Τρέμουνε. Αὐτό δείχνει πόσο διαφορετικοί εἶναι οἱ θρῆσκοι ἔ; Πού νομίζουνε ὅτι εἶναι χριστιανοί, ἀπό τούς ἀληθινούς χριστιανούς τῶν πρώτων αἰώνων. Ἐντάξει; Δηλαδή, τί νοιώθανε οἱ πρῶτοι χριστιανοί; Κατ᾽ ἀρχήν ἡ χαρά ἦταν ἕνα χαρακτηριστικό τους, ἔ; Σήμερα βλέπουμε, ἕνα σωρό χριστιανούς, πού γεμίζουν τίς ἐκκλησίες καί εἶναι κάτι πρόσωπα ἔτσι θλιμμένα καί θλιβερά καί τέτοια, σοβαρά βέβαια, σκεφθεῖτε αὐτή 10 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἡ σοβαρότητα πιά εἶναι τό ποιό ἀποκρουστικό πρᾶγμα. Ὁ Χριστός εἶπε νά γίνουμε παιδιά καί οἱ ἄνθρωποι πού πᾶνε στίς ἐκκλησίες φροντίζουν νά εἶναι σοβαροί. Ἡ μεγαλύτερη ἁμαρτία εἶναι νά εἶσαι σοβαρός. Ἀπαίσιο πρᾶγμα. Ὁ Ἀπ. Παῦλος, πρός Γαλάτας, λέει: «ὁ δέ καρπός τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια». Βλέπετε μετά τήν ἀγάπη βάζει τή χαρά, ἔ; Τρομερό, ἔ; Τή χαρά. Ἡ πίστη πῆγε πολύ πίσω. Λοιπόν, καταλαβαίνετε; Ἐνῶ οἱ θρῆσκοι τί ἔχουν; Τό πρῶτο πρᾶγμα ἡ πίστη. Ὄχι, ἡ πίστη δέν εἶναι τό πρῶτο πρᾶγμα, γιατί ἄν ἔχεις πίστη καί δέν ἔχεις ἀγάπη, ἄς ποῦμε, ἡ πίστη σου εἶναι σάν τήν πίστη τοῦ σατανᾶ καί τά δαιμόνια πιστεύουν καί φρίττουν, (Ἰακ. 2,19). Τά δαιμόνια ξέρουν ὅτι ὑπάρχει Θεός, ἔτσι δέν εἶναι; Τό νά πιστεύεις, δηλαδή, ὅτι ὑπάρχει Θεός, δέν κάνει τίποτα, τί νά τό κάνεις καί οἱ ἱεροεξεταστές πιστεύανε, τί νά τούς κάνεις; Δηλαδή, ὅταν ἔχεις μία πίστη συνδυασμένη μέ μίσος καί μέ κακίες καί μέ ἀλαζονεία, ἄς ἀφήσουμε τίς κακίες, μόνο ἡ ἀλαζονεία φτάνει. Πάει, ἡ πίστη δέν ἔχει κανένα νόημα. Ἐντάξει; Γιατί νομίζουν πιά ὅτι πιστεύουν, ἐγώ πιστεύω, κανένας δέν πιστεύει σάν ἐμένα κ.λ.π., τά λένε αὐτά. Προσέξτε τώρα, εἶχαν τή χαρά οἱ χριστιανοί, δέν εἶχαν φόβο. Τό λέει ὁ Ἅγ. Ἰωάννης, στήν α' Καθολική Ἐπιστολή, «φόβος οὐκ ἔστιν ἐν τῇ ἀγάπῃ, ἀλλ᾿ ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον», δηλαδή «Φόβος δέν ὑπάρχει μέσα στήν ἀγάπη, ἀλλά ἡ τέλεια ἀγάπη ἔξω διώχνει τόν
Ἔργο κ. Παν. Μόσχου φόβο». Ἐάν ὑπάρχει ἡ ἀγάπη καί ἀγάπη δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀνθρωπιστική ἀγάπη καί τέτοια, εἶναι ἡ ἀγάπη μέσα στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι ἀγάπη πρός τόν Θεόν καί πρός τά ἄλλα μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ τέλεια ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη αὐτή πού εἶναι ἀνταπόκριση πρός τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, «ἀγαπῶμεν αὐτόν, ὅτι αὐτὸς πρῶτος ἠγάπησεν ἡμᾶς», (Ἐπ. Ἰωάν. 4,19). Μαζί μ᾽ Αὐτόν, ὅταν ἀγαποῦμε τόν Θεό, ἀγαποῦμε καί τόν πλησίον. Αὐτή ἡ ἀγάπη, λέει, δέν ἀφήνει φόβο, ἔ; Δέν ὑπάρχει φόβος στήν ἀγάπη, «ἀλλ᾿ ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον». Δέν ὑπάρχει φόβος, ὅταν ζεῖ κανείς μέσα στήν ἀγάπη αὐτή τοῦ Χριστοῦ. Λοιπόν, τί βλέπουμε στόν θρῆσκο, τόν σημερινό; Ὅλο τρέμει. Ὄχι ὁ ἀριθμός τοῦ ἀντιχρίστου, ὄχι ὁ ἀντίχριστος ἐδῶ, ὄχι ὁ ἀντίχριστος ἐκεῖ, τελικά ἔχει γίνει
πανταταχοῦ παρών ὄχι ὁ Θεός, ἀλλά ὁ ἀντίχριστος, στήν ἐποχή μας, ἔτσι δέν εἶναι; Λοιπόν, τρέμουνε γιά τόν ἀντίχριστο. Αὐτός πού τρέμει τόν ἀντίχριστο, δέν εἶναι χριστιανός, γιατί ὁ χριστιανός ἔχει τή σκέψη του στόν Χριστό καί ὄχι στόν ἀντίχριστο. Εἶναι τρομερό, ἔ; Ἄν βγεῖ κανείς νά κάνει μία ὁμιλία γιά ἀντίχριστο θά τρέξουνε τά πλήθη. Ὅταν μιλᾶς γιά Χριστό, κανείς δέν δίνει σημασία, εἶναι φοβερό. Θυμᾶμαι μία φορά, ἤμουνα σ᾽ ἕνα μέρος, ἔλεγα κάτι πράγματα ἐκεῖ, σημασία, συζητοῦσαν μεταξύ τους, ξαφνικά πῶς ἔγινε καί εἶπα γιά τόν ἀντίχριστο, ἀμέσως ὅλοι γυρίσαν, νά μή χάσουν γιά τόν ἀντίχριστο. Ἔρωτα πού ἔχουν μέ τόν ἀντίχριστο οἱ ὀρθόδοξοι Ἕλληνες! {...} *Ἀπό ὁμιλία του, ἡ ὁποία ἀναρτήθηκε στό youtube, στίς 10/2/2014. Ἀπομαγνητοφ: Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος.
•
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 11
Ἡ Παναγιά στήν Κρήτη
τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου
Γ
ιά τό χατήρι τοῦ βασιλικοῦ ποτίζεται κι ἡ γλάστρα, λέει μιά ὄμορφη Κρητική παροιμία. Καί ὁ βασιλικός βλαστός τῶν οὐρανῶν, ὁ Χριστὸς ποὺ ἐνσαρκώθηκε «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου», ἔδωσε ἀπὸ τὴ θεία του ὑπόσταση μιά ἀκτίνα θεϊκῆς φεγγοβολῆς στὴν Πάναγνη Μητέρα του, τὴ Μαρία, καὶ κατέστησε τὸ ὄνομά της Ἱερὸ καὶ ὑπερύμνητο ἀνάμεσα στὶς γενεὲς τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἡ Κρήτη ποὺ ἀπὸ τὴ μέρα τῆς Πεντηκοστῆς πῆρε στὰ Ἱεροσόλυμα τὸ Βάπτισμά της στὴ χριστιανικὴ πίστη, πῆρε σιγὰ-σιγὰ κι’ ὅλη τὴν τιμὴ ποὺ ἡ πρώτη Ἐκκλησία καὶ Θεολογία τῆς Ἀνατολῆς ἑτοιμάσανε γιὰ τὴ Μαρία. Τἄκλεισε στὴν καρδιά της καὶ τἄκανε σεβασμό, εὐγνωμοσύνη καί ἀληθινὴ λατρεία γιὰ τὴ μεγαλύτερη καὶ ἐνδοξότερη Γυναίκα τῆς χριστιανικῆς ἱστορίας καὶ μαζὶ τὰ μεταμόρφωσε σὲ εὐσέβεια κι ἐλπίδα γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὴν πολυβασανισμένη μοίρα της. Πολλὰ χωριὰ καὶ τόποι, πλαγιὲς καὶ λαγκαδιὲς τῆς Κρήτης ἔχουνε τ’ ὄνομα τῆς Παναγίας, ὅλα σημαδεμένα ἀπὸ μοναστήρια καὶ ἐκκλησίες τῆς χάρης Της καί ἀπὸ θαύματα καὶ συναπαντήματά Της. Ἐδῶ, ἡ Κυρὰ Γωνιά, ἡ Παναγία ἡ Θυμιανή, ἡ Κυρὰ Καλυβιανὴ καὶ τόσα ἄλλα ἱερὰ ὀνόματα ποὺ ἡμερώνουνε βουνὰ καὶ κάμπους μὲ τὸ γλυκύτατο ὄνομα τῆς Μεγάλης Μάνας. Πανάρχαια μισοκαμένα εἰκονίσματα κι ἀριστουργήματα Βυζαντινῆς τοιχογραφίας σὲ γκρεμισμένες ἐκκλησίες, παρασταίνουνε τὴ Μεγαλόχαρη στὶς μεγάλες στιγμὲς τῆς ζωῆς Της, Εἰσόδια, 12 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Εὐαγγελισμός, Κοίμηση, Πλατυτέρα, Γαλακτοτροφοῦσα, καὶ μαρτυροῦνε τὴ βαθειὰ πίστη στὴν Πανσέβαστη Μητέρα τοῦ Θεοῦ. Καὶ τ᾽ ὄνομα τῆς Μαρία εἶναι πολυσύχναστο στὰ ὀνόματα τῶν γυναικῶν τῆς Κρήτης, Δέσποινα, Βαγγελιώ, Παναγιωτίτσα, Μαριγώ καὶ Μαρία, προπάντων Μαρίες γεμίζουνε τὸ βαπτιστικὸ συναξάρι τῶν γυναικῶν τοῦ νησιοῦ μας καὶ δείχνουνε πόσο βαθειὰ μέσα στὴν ψυχὴ τοῦ λαοῦ μας στάθηκε ἡ τιμὴ καὶ ἡ ἀγάπη τῆς Παναγίας καὶ πόσο τὸ τετιμημένο ὄνομά Της ἐλάμπρυνε φτωχὲς ἀνθρώπινες ὑπάρξεις. Ὅμως καὶ πέρα ἀπὸ τὴ στενὴ λατρευτικὴ χρήση, τ’ ὄνομα τῆς Μαρίας μπῆκε πλατύτερα στὴ ζωὴ καὶ στὴν καρδιὰ τοῦ χριστιανικοῦ λαοῦ μας κι’ ἔγινε ὅρκος κι ἐπίκληση στὴ χαρὰ καὶ στὸν πόνο του. «Μαρία λὲν τὴν Παναγιὰ, Μαρία λὲν καὶ σένα κι’ ἂν ἀρνηθῶ τσῆ Παναγιᾶς θὰ σ’ ἀρνηθῶ καὶ σένα» τραγουδούσανε στὶς μαντινάδες τους, οἱ λεβέντες τοῦ νησιοῦ κι ἔδιναν σιγουριὰ καὶ ἱερότητα, στὸ μεγάλο αἴσθημα τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης. Καὶ πάλι σ’ ὅλες τὶς στιγμὲς ποὺ τὸ κακό, ἀπότομο κι’ ἀναπάντεχο ἐρχότανε νὰ χτυπήσει τὴν πόρτα καὶ τὴν καρδιὰ τῶν ἀνθρώπων, ὅλοι πρῶτα φώναζαν τὴ Μαρία: Παναγία μου! καὶ τὴν καλοῦσαν βοηθὸ καὶ στήριγμά τους. Ἡ σεμνὴ κεχαριτωμένη κόρη τῆς Ναζαρὲτ ἔδωσε τὸ παράδειγμα καὶ τὸ ἰδανικὸ ὑπόδειγμα στὶς νέες κοπέλες ἀναρίθμητων γενεῶν καὶ παιδαγώγησε ἔτσι, σὲ δύσκολους καὶ βάρβαρους καιρούς, τὰ
ἤθη τῆς γυναίκας. Καὶ πάλι ἡ τεθλιμμένη Μάνα τοῦ Σταυροῦ ἡ (Mater Dolorosa) στάθηκε παρηγοριὰ κι ἐλπίδα γιὰ τὶς χαροκαμένες μάνες τοῦ νησιοῦ, κάθε φορά ποὺ ἡ πανούκλα, ὁ πόλεμος, καὶ οἱ ξεσηκωμοὶ ρημάζανε τὸν τόπο. Γεμάτη εἶναι ἀκόμη ἡ Κρήτη ἀπὸ ἐκκλησίες, πανηγύρια καὶ προσκυνήματα τῆς Παναγίας. Καὶ στὰ προσκυνήματα αὐτὰ ἡ Κρήτη πρόσφερε λάδι, κερί, ἀσήμι καὶ χρυσάφι. Καὶ στὰ προσκυνήματα αὐτὰ ἡ Δέσποινα τοῦ κόσμου στάθηκε καὶ ἄκουσε τὴν καρδιὰ καὶ τὸν καημὸ τῆς Κρήτης. Χρυσὲς ἁλυσίδες, δακτυλίδια, σκουλαρίκια, ἀσημωτὲς καρδιές, κι ἄλλα πολύτιμα ἀφιερώματα κρέμονται πάνω στὰ παλαιϊκὰ εἰκονίσματα τῆς Παναγίας, ταμένα καὶ ἀφιερωμένα ἀπὸ τὸν πόνο καὶ τὴν εὐγνωμοσύνη τῆς Κρήτης σὲ Κείνη, ποὺ εἶναι ἡ ἀκαταίσχυντη προστασία τῶν Χριστιανῶν. Καὶ μαζὶ μ’ αὐτὰ τὰ ὁρατὰ σημάδια τῆς πίστης καὶ τῆς προσδοκίας, καημοί, πόθοι καὶ πόνοι, δάκρυα καὶ γόνατα, κλάματα καὶ μοιρολόγια, εὐχές, ὄνειρα, λαχτάρες καὶ νοσταλγίες ἀπὸ εὐτυχισμένους καὶ δυστυχεῖς, ἀπὸ καθαροὺς καὶ χυδαίους μπροστὰ στὸ εἰκόνισμα τῆς Μεχαλόχαρης. Ἡ εὐαίσθητη καὶ πολυπληγωμένη καρδιὰ τῆς Κρήτης στὰ πόδια τῆς Μεγάλης Μάνας. Καί ἡ Δέσποινα τοῦ Κόσμου τὰ δέχεται ὅλα, τ’ ἀκούει ὅλα καὶ δίνει αὐτὸ ποὺ χρειάζεται ὁ ἄνθρωπος. Τὸ κουράγιο, τὴν ἐλπίδα, τὴ γαλήνη καὶ τὴ συγνώμη. Χιλιάδες χρόνια, χιλιάδες πρόσωπα, ἀμέτρητες ὑπάρξεις πρόσφεραν τὴν εὐλάβειά τους στὴ Μαρία καὶ πῆραν φῶς καὶ γλυκασμὸ στὴ μοίρα τους. Ποιὸς μπορεῖ νὰ μετρήσει τὴν ἄμμο καὶ τ’ ἄστρα; Ποιὸς μπορεῖ νὰ λογαριάσει τοὺς πόνους καὶ τὶς λαχτάρες
Ἔργο κ. Στεφ. Ἀλπαντάκη Ἐν Ἐσόπτρῳ | 13
Ἡ Παναγιά στήν Κρήτη
τῶν ἀνθρώπων; Ποιὸς μπορεῖ νὰ μαζέψει, ἂς ποῦμε ἔτσι σὲ ἕνα ἰατρικὸ δελτίο, τὰ τραύματα, καὶ τὰ ἰάματα, νὰ λογαριάσει προπάντων ἐκείνη τὴν ἀστάθμητη ὑπερκόσμια παρηγοριὰ ποὺ ἔδωσε καὶ δίνει ἡ Μεγαλόχαρη σ’ ὅλο τὸν κόσμο βέβαια, μὰ κι ἐδῶ στὴν Κρήτη μας. «Αἱ γενεαὶ πᾶσαι μακαρίζομεν σὲ τὴν μόνην Θεοτόκον…» Δέσποινα τοῦ κόσμου, οἱ γενεὲς τῶν αἰώνων Σὲ ὕμνησαν καὶ οἱ γενεὲς τῶν ἀνθρώπων θὰ Σὲ ὑμνοῦνε στὸν αἰῶνα. Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, Ταξιαρχίες Ἀγγέλων, Σύνοδοι Πατέρων Ἁγίων, Θεολόγοι καὶ Μύστες, Παρθένες καὶ Ἐρημίτες θὰ Σὲ προσφωνοῦν Κεχαριτωμένη, θὰ σὲ ὀνομάζουν Θεοτόκο, θὰ Σοῦ ψάλλουν Χαιρετισμοὺς καί Ἀκαθίστους καὶ θὰ Σοῦ ἀφιερώνουν τὴ ζωὴ καὶ τὴν Παρθενία τους. Καὶ μεῖς ἀπὸ ἐδῶ ἀπὸ τὴν Κρήτη, δὲν θὰ πάψουμε ποτὲ νὰ τιμᾶμε τ’ ὄνομα καὶ τὴ χάρη Σου καὶ δὲ θὰ κουραστοῦμε νὰ Σοῦ κτίζουμε ἐκκλησίες καὶ μοναστήρια. Ἀπὸ τὶς Χρυσοσκαλίτισσες καὶ τὶς Ὁδηγήτριές μας, ἀπὸ τὶς Βαγγελίστρες καὶ τὶς Κυράδες τῶν βουνῶν καὶ τῶν χωριῶν τῆς Κρήτης, θὰ Σοῦ στέλνουμε, ὦ Δέσποινα τοῦ κόσμου, τὸ τάξιμο καὶ τὴν εὐγνωμοσύνη μας, τὴ μυστικὴ ἱκεσία καὶ τὸν γο-
ερὸ πόνο μας. Θὰ βαπτίζουμε τὰ παιδιὰ μας στ’ ὄνομά Σου, θὰ δείχνουμε τὴ σεμνὴ μορφή Σου στὶς κόρες καὶ τὶς μητέρες μας, θὰ Σ’ ἔχουμε ὑπέρμαχο Στρατηγὸ σ’ ὅλες τὶς μάχες τῶν βαρβάρων καὶ στερνὰ στὸ ξυλοκρέβατο καὶ στὴ μεγάλη κρίση, Σὺ θἆσαι ἡ Μεσίτρια καί ἡ καταφυγή μας. Καὶ δὲ φοβᾶσαι ἀπὸ τὸν χαλασμὸ τοῦ χρόνου καὶ τῆς ἐποχῆς, ὦ Δέσποινα Μαρία. Ἡ νεοειδωλατρεία τῶν καιρῶν μας θὰ πληθαίνει ἴσως γιὰ ἀρκετὰ ἀκόμη χρόνια τὴ σύγχυση καὶ θὰ λερώνει τὸν ἄνθρωπο. Ἡ γυναίκα προπάντων, ποὺ στάθηκες γι᾽ αὐτὴν τὸ μεγάλο καύχημα καὶ τὸ ὑπέροχο πρότυπο, θὰ ταλαιπωρηθεῖ περισσότερο ἀπὸ τούτη τὴ σύγχυση. Θὰ ξεκλίνει ἀπὸ τὴν ἀληθινὴ μοίρα της καὶ θὰ γενεῖ πάλι τὸ μεγάλο θύμα σὲ μία ἀπὸ τὶς τραγικότερες στιγμὲς τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας. Ὅμως, Ἐσὺ, θὰ ἀκτινοβολεῖς, Παρθένα καὶ Βασίλισσα τῶν Ἀγγέλων, μέσα στὴν αἰώνια δόξα τοῦ Θεοῦ καὶ μέσα στὴν καθαρὴ εὐγνωμοσύνη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Θ’ ἀκτινοβολεῖς καὶ θὰ περιμένεις, καὶ μακάριοι ὅσοι θὰ περιμένουμε μαζί Σου… Βιβλίο: «Ὁ Χριστὸς σημάδεψε τὴν Κρή• τη» (σελ. 79-82)
Τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας • Τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης Πολιτιστικοῦ Κέντρου Ἱ. Μητροπόλεως • Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν • Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου • Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν • Ἁγ. Βαρβάρας • Ἁγ. Εἰρήνης Πύργου → Παρακαλοῦμε: Βοηθεῖστε τό ἔργο τους 14 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Κατορθώματα καί ἰδεασμοί
τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου*
Σ
τὴν πίστη μας δὲν φυσιοποιεῖται ὁ Θεός, δὲν χωρεῖ ἐπίδειξη γνώσεων, ὑπεροχῆς καὶ ἔντασης ἀπὸ φανατισμὸ ποὺ φέρει σὲ μία παρανοϊκὴ αἴσθηση κούφιας πληρώσεως. Ἡ πίστη μας δὲν εἶναι ὁ τόπος ὅπου πάνω του μπορεῖ ὁ κάθε ἕνας νὰ βγάζει τὴν ἄρρωστη φαντασία του, προβάλλοντας κατορθώματα, ἰδεασμούς, στοχασμοὺς καὶ ῥεμβασμούς. Ἡ πίστη μας εἶναι ὁ τόπος τοῦ Θυσιαστηρίου τῆς Ἐκκλησίας ποὺ δὲν δέχεται Χριστὸ χωρὶς Ἐκκλησία. Τὸ παράδειγμα τοῦ Πέτρου, προπαντὸς μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ἀποκαλύπτει ὅτι ἡ εὐλάβεια δὲν ἀποκτᾶται μὲ νομικίστικη τήρηση τεθεσπισμένων, μὲ θεολογικὲς δηλώσεις, μισαλλοδοξίες, ἀντιπαραθέσεις, διαιρέσεις καὶ ἐθνοφυλετισμούς. Δὲν εἶναι ἀρκετὸ νὰ σιγουρεύεσαι στὴ δύναμή σου καὶ ἀκόμα περισσότερο νὰ γοητεύεσαι ἀπὸ πνευματικοὺς θαυμασμούς. Ἡ χάρη ἔρχεται ὡς δῶρο Θεοῦ, μέσα ἀπὸ διάθεση χωρισμένη τῆς διαφήμισης καὶ μὲ ἀγῶνες πνευματικούς, ἔτσι ὥστε νὰ ἀποκοιμηθεῖ ἡ ἐγωπάθεια καὶ νὰ συντριβεῖ ἡ πνευματικὴ αὐτοπεποίθηση. Ἐκεῖ ποὺ δὲν ἀποβάλλεται ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς «κάθε κακία καὶ κάθε δόλος καὶ ὑποκρισίες καὶ φθόνοι καὶ ὅλες οἱ καταλαλιές», (Α' Πέτρ. 2,1), ὅπως μᾶς λέει ὁ ἴδιος ὁ Ἀπ. Πέτρος, στὴν Κ. Διαθήκη, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται λόγος γιὰ γνήσια πνευματικότητα; Ἂν δὲν ὑπάρχουν αὐτὰ τὰ βασικὰ τότε ἡ καταπολέμηση παθῶν, τὰ διάφορα χαρίσματα, ὁ ζῆλος καὶ οἱ θεολογίες σίγουρα
Λεπτομέρεια ἀπό ἔργο τοῦ Μιχ. Δαμασκηνοῦ μετατρέπονται σὲ δαιμονικὴ κατάσταση ἄρρωστης ἀφιέρωσης. Ὅποιος δὲν κάνει τὰ μικρὰ δὲν κάνει καὶ τὰ μεγάλα. Πάλι, ὁ ἴδιος ὁ Ἀπ. Πέτρος, λέγει στοὺς χριστιανοὺς «κουμπωθεῖτε τὴν ταπεινοφροσύνη», (Α' Πέτρ. 5,5). Χωρὶς αὐτὰ κάθε πνευματικὴ ρητορεία, κάθε παράθεση χωρίων Ἁγ. Πατέρων καὶ βίων Ἁγίων, κατ᾽ οὐσίαν εἶναι κάλυμμα ἐσωτερικῆς ἄρνησης τῆς πίστης. Ἀλλὰ ἀκόμα καὶ ἂν ἔχεις ὅποια ἀρετή, ἀσκούμενη χωρὶς ἐκκλησιαστικὴ εὐλογία, μπορεῖ νὰ λάμψει, μπορεῖ νὰ γίνει θέμα στὸν κόσμο αὐτό, ἀκόμα καὶ γιὰ αἰῶνες, ἀλλὰ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν Ἐκκλησία. Ὁ Πέτρος τελικά, παραδίδει σὲ ὅλους τὸ παράδειγμα τῆς δικῆς του ὑπακοῆς στὴν Ἐκκλησία ποὺ σφυρηλατήθηκε ἐντὸς τῶν καθαγιασμένων Θεσμῶν της, ὅπως τὰ διαβάζουμε ἀκριβῶς μέσα στὶς Ἱ. Γραφὲς καὶ δὴ κατὰ τὴν Α' Ἀποστ. Σύνοδο. Ὁ τραυματισμένος ψυχικὰ ἄνθρωπος παρασύρεται σήμερα ἀπὸ τὸν τυφῶνα τῆς ἀρνησιθεΐας. Ἕνας θεωρητικὸς χριστιανισμὸς ἐπιδεικνυόμενης καύχησης, θριάμβου, ἀνεκκλησίαστου ζήλου ἢ φολκλορικοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ δὲν ἔχει νὰ τοῦ πεῖ τίποτα. Οἱ χριστιανοὶ πρέπει νὰ εἰσέλθουμε «στὴν ἐπίγεια ἄκτιστη Ἐκκλησία», ποὺ ἔλεγε ὁ Ἅγ. Πορφύριος. Αὐτὴ εἶναι «ὁ τόπος ὅπου ἔθεσαν τὸν Ἰησοῦ», (Μάρκ. 16,6). *Ἀπόσπασμα ἐγκυκλίου Πάσχα 2016.
•
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 15
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
τοῦ κ. Ζαχαρία Δημ. Καλοχριστιανάκη, ἐκπαιδευτικοῦ - συγγραφέα
Φ
αίνεται ὅτι εἶναι στὴ μοῖρα τῆς Κρήτης νὰ τὴν ἐπιβουλεύονται ὅλοι οἱ λαοί. Τοὺς Κρῆτες Μινωΐτες ὑπέταξαν τὰ ἑλληνικὰ φύλα ἀρχικὰ τῶν Ἀχαιῶν κι ἀργότερα τῶν Δωριέων. Ἀκολούθησε ἡ Ρωμαϊκὴ κυριαρχία, ἡ ἐνσωμάτωσή της στὴ μετέπειτα βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, ἡ κατάκτησή της ἀπὸ τοὺς Ἄραβες, ἡ ἀνάκτησή της ἀπὸ τὸ Βυζάντιο, ἡ ἐνετοκρατία, ἡ τουρκοκρατία, ἡ ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα καὶ ἡ Γερμανικὴ κατοχή. Ἡ Ἀραβοκρατία, στὴν ὁποία ἀναφερόμαστε, ἦταν μακρόχρονη καὶ σκληρή, ἀφοῦ κράτησε 137 χρόνια (824-961 μ. Χ). Οἱ Ἄραβες κατακτητὲς τῆς Κρήτης εἶχαν προηγουμένως κατακτήσει τὴ νότια Ἱσπανία στὴν ὁποία παρέμειναν ἀπὸ τὸ 711 μέχρι τὸ 1492. Τὰ μνημεῖα (ἀραβουργήματα), ποὺ σήμερα συναντᾶμε στὴν περιοχὴ αὐτὴ τῆς Ἱσπανίας ἀποδεικνύουν τὸ ἐπίπεδο τοῦ πολιτισμοῦ τους. Οἱ Ἄραβες τῆς Ἱσπανίας διακρίνονταν γιὰ την κορανομάθειά τους καὶ τὴ νομολογία. Ὅμως κατὰ τὴ χρονικὴ περίοδο 756-822 ἐπὶ χαλίφη Ἂλ –Χάκαμ, ὁ ὁποῖος ἐπιχείρησε νὰ ἐπιφέρει ἐπαναστατικὲς ἀλλαγὲς στὴ διοίκηση, ὁ λαός του, ἀγανακτισμένος καὶ ἀπὸ τὴν ἀσωτία καὶ τὴ σκληρότητα τῆς κρατικῆς ἀρχῆς, ἐπαναστάτησε. Ἡ ἐξέγερση αὐτὴ κατεστάλη «ἐν τῇ γενέσει της» καὶ οἱ ἐπαναστάτες ὑποχρεώθηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ χώρα μέσα σὲ τρεῖς ἡμέρες.1 Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ οἱ Ἄραβες τοῦ ἐμιράτου τῆς Κόρδοβας στὴν Ἀνδαλουσία τῆς Ἱσπανίας, ὑπολογιζόμενοι σὲ 15.000, ἀναγκάστηκαν νὰ ἀναζητήσουν ἀλλοῦ τόπο ἐγκατάστασης καὶ φθάνουν περὶ 1. Βλέπε Β. Ι. Καλαϊτζάκη, 1984, σέλ. 110. 16 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
τὸ 818 στὴν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου. Ἐκμεταλλευόμενοι τὴν ἐπικρατοῦσα τότε ἐκεῖ ἐσωτερικὴ ἀστάθεια καταλαμβάνουν τὴν πόλη. Ὁ τοπικὸς χαλίφης al Mamoun σύντομα ἀντιδρᾶ, ἀνακαταλαμβάνει τὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ τοὺς ἀναγκάζει νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ χώρα του μὲ τὴν προϋπόθεση νὰ τηρήσουν τὴν ἐπιταγὴ τοῦ κορανίου, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία δὲν ἐπιτρέπεται σὲ μουσουλμανικὴ φυλὴ νὰ κατακτήσει ἄλλη μουσουλμανικὴ χώρα. Ὁ ἀρχηγὸς τοὺς Ἀμποὺ Χὰφς Ὀμάρ, ὁ ἀποκαλούμενος ἀπὸ τοὺς βυζαντινοὺς Ἀπόχαψις, ἀπὸ τοὺς Ἄραβες Κρητικός, λόγω τῆς κατάληψης τῆς Κρήτης καὶ ἀπὸ ἄλλους Ἄραβες ἱστορικούς Ἀνδαλούσιος, παίρνει τὴ φυλή του καὶ κατευθύνεται πρὸς τὴν Κρήτη, τὴν ὁποία οἱ μὲν Ἄραβες γνώριζαν ἀπὸ τὶς πειρατικές τους ἐπιδρομὲς στὴ Μεσόγειο, οἱ δὲ Αἰγύπτιοι ἀπὸ τὴ μινωϊκὴ ἀκόμη ἀρχαιότητα. Οἱ πληροφορίες τόσο τῶν βυζαντινῶν ὅσο καὶ τῶν Ἀράβων ἱστορικῶν ὡς πρὸς τὸν τόπο καὶ τὸν χρόνο ἀπόβασης, τὴν ἔκταση τῆς ἐδαφικῆς κατοχῆς, καὶ τοὺς ὑποχρεωτικοὺς ἐξισλαμισμοὺς ἦταν συγκεχυμένες καὶ σὲ κάποιες περιπτώσεις ἀλληλοσυγκρουόμενες. Τὸ θέμα τῆς Ἀραβοκρατίας στὴν Κρήτη φωτίστηκε κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 13ου διεθνοῦς συνεδρίου ποὺ διοργάνωσε ἡ Βικελαία Δημοτικὴ Βιβλιοθήκη καὶ τὸ Ἰνστιτοῦτο Ἑλληνοανατολικῶν καὶ Ἀφρικανικῶν Σπουδῶν ἀπὸ 4-6 Νοεμβρίου 2010 στὴν αἴθουσα τῆς Βασιλικῆς του Ἁγ. Μάρκου. Οἱ ἀνακοινώσεις τῶν Βασίλη Χρηστίδη, καθηγητὴ ἀραβολόγου, τοῦ Παναγιώτη Γιαννουλόπουλου, ὁμότιμου καθηγητῆ
Σαρακηνός στόλος. Μικρογραφία ἀπό τό χειρόγραφο «Ἰωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις Ἱστοριῶν» Ὁ Ἰ. Σκυλίτζης πέθανε μετά τό 1101 μ. Χ. Τό ἔργο του «Σύνοψις Ἱστοριῶν» βρίσκεται στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης Ἱσπανία. τῆς βυζαντινῆς ἱστορίας στὸ πανεπιστήμιο τῆς Louvain, τοῦ Βασίλη Κατσαροῦ, καθηγητῆ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου καὶ Προέδρου τοῦ Κέντρου Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν Θεσσαλονίκης, τῆς ἀρχαιολόγου Λιάνας Σταρίδα, τοῦ Κλεάνθη Σιδηρόπουλου2, ἀρχαιολόγου-νομισματολόγου, τοῦ Νίκου Γιγουρτάκη, φιλόλογου καὶ ἀρχαιολόγου, ἔδωσαν τὴ δυνατότητα στὴν ἐπιστημονικὴ κοινότητα νὰ προσεγγίσει τὸ θέμα μὲ ἱστορικὴ τεκμηρίωση καὶ νὰ ἀναθεωρήσει κάποιες ἀπόψεις ὡς πρὸς ἀρκετὰ θέματα. Ὅσον ἀφορᾶ τὸν τόπο τῆς ἀπόβασης, ἐπειδὴ δὲν ὑπῆρξαν γραπτὲς ἱστορικὲς μαρτυρίες, οἱ γνῶμες εἶναι ἀποτέλεσμα εἰκασιῶν τῶν ἱστορικῶν. Φαίνεται ὅμως ὅτι οἱ Ἄραβες εἴτε λόγῳ τοῦ ἐμπορίου, εἴτε ἐξαιτίας τῶν πολλῶν ἐχθροπραξιῶν μὲ τὸ Βυζάντιο, γνώριζαν τὴν τοπογραφία τῆς Κρήτης καὶ κυρίως τῆς νότιας. Ἡ ἀγωνιώδης τυχοδιωκτική τους συμπεριφορὰ τοὺς ἔστρεψε στὴ γειτονικὴ Κρήτη, τὴν ὁποία οἱ Αἰγύπτιοι καὶ στὸ παρελθὸν 2. Τὴν ἀνακοίνωση τοῦ κ. Σιδηρόπουλου, ποὺ δὲν ἦταν παρὼν, παρουσίασε ὁ φιλόλογος καὶ προϊστάμενος τῆς ὑπηρεσίας τῶν Κρατικῶν Ἀρχείων Ἡρακλείου Μανώλης Δρακάκης.
ἔβλεπαν μὲ ἐνδιαφέρον.3 Ὁ ἱστορικὸς Γενέσιος ἀναφέρει. «Ἐπὶ χρόνου δὲ ἐν ᾧ ἡ ἀποστασία προβεβήκει ἡ Θωμᾶ, ἀδεῶς ἀπὸ Ἱσπανίας Ἀγαρηνοὶ ἐδήουν τὴν Ρωμαΐτιδα γῆν…(Ἀπόχαψις) τὴν Κρήτην λαῷ εὐζώνῳ ἐπηρεάσας ἐξηχμαλώτισε καὶ πολλὴν λαφυραγωγίαν εἰσεποιήσατο καὶ ἀκριβῶς ἀναμεμαθηκώς τὸν χῶρον ἐπαλιννόστησεν. Τῷ δὲ ἐπιόντι καιρῷ μ΄(=40) ναῦς ἐπισκευάσας ἐν ταύτῃ κατῆρε…». Οἱ ἱστορικοὶ συγκλίνουν στὴν ἄποψη ὅτι ὁ Ἀπόχαψις πρὶν πάρει τὸν λαό του γιὰ νὰ τὸν φέρει στὴν Κρήτη ἐνήργησε ἀναγνωριστικὴ ἐπιδρομή, ἡ ὁποία κατὰ τοὺς παλαιότερους ἱστορικοὺς ἔγινε στὸν κόλπο τοῦ Ἁλμυροῦ, δυτικά του Ἡρακλείου, ἢ στὴ Σούδα, ἄποψη ποὺ θεωρεῖται ἀπίθανη. Ἡ ἐπικρατοῦσα ἐκδοχὴ εἶναι ἡ ἀπόβαση νὰ ἔγινε στὴ νότια Κρήτη, λόγω ἀδυναμίας τοῦ βυζαντινοῦ στόλου νὰ δράσει στὴν περιοχὴ αὐτή. Ὡς πρὸς τὸ ἀκριβὲς σημεῖο οἱ γνῶμες διίστανται. Ὁ καθηγητής Ν. Παναγιωτάκης ὑποστήριξε ὅτι ἡ ἀπόβαση ἔγινε σὲ κάποιο ἀκρωτήριο μὲ τὸ ὄνομα «Χάραξ» καὶ τὸ ταυτίζει μὲ τὸ 3. Τὴν ἄποψη αὐτὴ θεμελιώνει μὲ ἀσφαλῆ τρόπο ὁ εἰδικὸς μελετητὴς ἀραβόφωνος ἀραβολόγος Β. Χρηστίδης. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 17
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
σημερινὸ Λίθινο, ἀνατολικά τοῦ κόλπου τῆς Μεσαρᾶς. Τὴν ἄποψη αὐτὴ συμμερίζονται πολλοὶ νεώτεροι ἱστορικοί, στηριζόμενοι στὰ πολλὰ ἀραβικὰ κέρματα ποὺ βρέθηκαν στὸν κόλπο τῆς Μεσαρᾶς. Ἄλλοι πάλι ἀξιοποιῶντας τὰ αὐτοφυῆ φοινικοδάση τῆς Νότιας Κρήτης (Ἅγ. Νικήτας, Ἀκτὴ Πρέβελη), τοὺς μύθους καὶ τὶς λαϊκὲς παραδόσεις, οἱ ὁποῖες ἔχουν μία ἱστορικὴ σχέση μὲ τὸ γεγονός, ὑποστηρίζουν πὼς ἡ ἀπόβαση ἔγινε στὸν κόλπο τῆς σημερινῆς Ψαρῆς Φοράδας, δυτικά της Ἱεράπετρας. (Ἐγκ. Ἥλιος στρ. Ἀλεξάκης). Τόπος ἀπόβασης ἦταν οἱ ἀκτὲς τῆς νότιας Κρήτης, σὲ κάποιο σημεῖο ἀνατολικά του σημερινοῦ Τσουτσούρου. Ὁρισμένοι πιστεύουν ὅτι ἦταν ἡ σημερινὴ θέση «Ψαρὴ Φοράδα»4 (Ταυτίζεται μέ τό σημερινὸ τοπωνύμιο «Ψαρὴ Φοράδα», μὲ τὸν λαὸ νὰ παίρνει τὰ ἐρεθίσματα ἀπὸ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα, νὰ τὰ συντηρεῖ, ἔστω καὶ παραλλαγμένα, διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ νὰ ἑστιάζει ἐκεῖ ὅπου ὁ τόπος του εἶναι μέρος τῆς ἱστορίας. Τὸ 842 λοιπὸν μ. Χ., λίγα χρόνια μετὰ τὴν κατάκτηση τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες, ὁ βυζαντινὸς στρατηγὸς Θεόκτιστος βρίσκεται στὴ Νότια Κρήτη, στὶς βιαννίτικες ἀκτές, σὲ ἐπιτυχῆ ἐπιχείρηση ἐναντίον τῶν Ἀράβων κατακτητῶν. Αὐτοκράτειρα στὸ Βυζάντιο ἦταν ἡ Θεοδώρα, χήρα του ἀποθανόντος αὐτοκράτορα Θεόφιλου. Ὁ Θεόκτιστος, ὁ Βάρδας καὶ ὁ Μανουὴλ ἦταν τὰ μέλη τῆς ἐπιτροπείας τοῦ ἀνήλικου διαδόχου Μιχαήλ, γιοῦ τοῦ Θεόφιλου. Ὁ Βάρδας, πληροφορούμενος τὶς ἐπιτυχίες τοῦ Θεόκτιστου καὶ φοβού4. Στρατηγὸς Ἀλεξάκης Σύγχρονο Ἐγκυκλοπαιδικὸ Λεξικό. Ἥλιος τ. 11. Σελ. 497. 18 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
μενος μήπως νικήσει τοὺς Ἄραβες καὶ ἐπιστρέψει στὴ Βασιλεύουσα θριαμβευτὴς καὶ διεκδικητὴς τοῦ θρόνου διασπείρει ψευδεῖς εἰδήσεις ὅτι ἡ Θεοδώρα πρόκειται νὰ στέψει ἄλλον αὐτοκράτορα. Αὐτὸ ἀναγκάζει τὸ Θεόκτιστο νὰ μὴν ὁλοκληρώσει τὴν ἐπιχείρηση καὶ νὰ ἐπιστρέψει στὴν Κων/λη. Κατὰ τὴν παράδοση ὁ Θεόκτιστος ἄφησε στοὺς ντόπιους, δεμένη σὲ μία ἐλιά, γιὰ φροντίδα τὴν ἀγαπημένη του ἄσπρη (ψαρὴ) φοράδα, ποὺ εἶχε κουτσαθεῖ. Ἡ φοράδα ὅμως μετὰ ἀπὸ λίγο ψόφησε καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἡ περιοχὴ πῆρε τὴν ὀνομασία «Ψαρὴ Φοράδα» καὶ τὸ γειτονικὸ ἀκρωτήριο «ἀκρωτήρι τοῦ Θιόφιλου», ὄχι ὅμως, ὅπως κατὰ τὸν μύθο ἐξιστορεῖται, ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Θεόφιλο, ποὺ τάχα πολεμοῦσε τοὺς Ἄραβες, διότι ὁ Θεόφιλος εἶχε πεθάνει, ἀλλὰ ἐπειδὴ ὁ Θεόκτιστος πολεμοῦσε ἐν ὀνόματι τοῦ αὐτοκράτορα Θεόφιλου. Ἐξάλλου ὁ ἴδιος ὁ Θεόφιλος δὲν εἶχε ποτὲ ἐπισκεφθεῖ τὴν Κρήτη. Ἡ παράδοση, ἡ ὁποία, ὅπως συνήθως, ἀναπτύσσεται στὶς παρυφὲς τῶν ἱστορικῶν γεγονότων, θέλει τὸν Θεόφιλο νὰ ἡγεῖται ἐκστρατείας ἐναντίον τῶν Ἀράβων τῆς Κρήτης, νὰ ἀποβιβάζεται στὸ φυσικὸ ὅρμο τῆς Σιδωνίας (Ψαρῆς Φοράδας), τὸν Θεόφιλο νὰ ἡττᾶται καὶ νὰ ὑποχωρεῖ). Ἄλλοι πιστεύουν ὡς τοποθεσία ἀπόβασης τήν περιοχή «Δέρματος»5. Ἡ ἄπο5. Ὁ Καθηγητὴς Νίκος Γιγουρτάκης, ὁ ὁποῖος ὑποστήριξε ὅτι ἡ θαλάσσια αὐτὴ περιοχή, λόγῳ τῆς διαμόρφωσης τοῦ θαλάσσιου βυθοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ξηρᾶς μὲ ἄφθονο νερό, ὁρατότητα καὶ ἀρκετὴ ἔκταση γιὰ στήσιμο στρατοπέδου προσφέρεται γιὰ ἀποβατικὴ ἐπιχείρηση. Αὐτὸ τὸ γνώριζαν οἱ Ἄραβες, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ β΄ παγκόσμιο πόλεμο ἡ βρετανικὴ κατασκοπεία αὐτὴ τὴν περιοχὴ εἶχε βυθομετρήσει καὶ ἐπιλέξει γιὰ τὴν
Σαρακηνοί Κρῆτες φονεύουν κοιμώμενους βυζαντινούς. Μικρογραφία χειρογράφου «Ἰωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις Ἱστοριῶν» Ὁ Ἰ. Σκυλίτζης πέθανε μετά τό 1101 μ. Χ. Τό ἔργο του «Σύνοψις Ἱστοριῶν» βρίσκεται στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης Ἱσπανία. ψη ὅτι ἡ ἀπόβαση μπορεῖ νὰ ἔγινε στὸν κόλπο τῆς Μεσαρᾶς, ἐπειδὴ βρέθηκαν ἐκεῖ ἀραβικὰ νομίσματα ἀποδείχτηκε ὅτι δὲν ἦταν ὀρθή. Ἡ πληροφορία ὅτι ἡ ἀπόβαση ἔγινε στὸ ἀκρωτήριο Χάραξ6 δυσκόλεψε τὰ πράγματα, διότι ἀκρωτήριο μὲ τέτοιο ὄνομα δὲν βρέθηκε, ἀλλὰ καὶ οὔτε ὡς τοπωνύμιο ἐντοπίστηκε. Ὅμως ἀπὸ προσεκτικὴ μελέτη τῶν χαρτῶν τῆς Κρήτης ἀπὸ τὴν περίοδο τῆς ἐνετοκρατίας, τὸ 16ο καὶ 17ο αἰῶνα, ποὺ οἱ Ἐνετοὶ προετοιμάζονταν γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν τουρκικὴ ἀπειλή, βρέθηκε ὅτι σὲ χάρτη τοῦ Ἐνετοῦ Basilicata ἐντοπίζεται τὸ ἀκρωτήριο Χάρακας (Characaς Basilicata) σὲ θέση ἀνάμεσα στὴ Δέρματο πλησίον τῶν ἐκβολῶν τοῦ Ἀναποδάρη. Ἡ περιοχὴ αὐτὴ ὀργάνωση τοῦ ἀντιστασιακοῦ ἀγῶνα. Καὶ δὲν εἶναι ἐπίσης τυχαῖο ὅτι ἡ εὐρύτερη περιοχὴ διατηρεῖ ἀρκετὰ τοπωνύμια στὴν ἀραβικὴ γλώσσα. 6. Τὸ ἀκρωτήριο Χάραξ, τὸ ὁποῖο στὴ μνήμη τῶν ντόπιων δὲν εἶχε ἀποτυπωθεῖ, τὸ εἶχαν βρεῖ οἱ Ἐνετοὶ ὅταν τὸ 16ο καὶ 17ο αἰῶνα συνέτασσαν τοὺς χάρτες τῶν παραλίων τῆς Κρήτης καὶ τὸ ἀποτύπωσαν μὲ τὴν ὀνομασία Χάρακας.
ἦταν ἀθέατη7 καὶ παρεῖχε ἀσφάλεια στὰ γυναικόπαιδα καὶ στὸν ἄμαχο πληθυσμὸ ποὺ εἶχαν μαζί τους οἱ Ἄραβες, ἀλλὰ καὶ ἀσφαλὲς πέρασμα στὴν ἐνδοχώρα μέσῳ τοῦ ποταμοῦ Ἀναποδάρη καὶ φαίνεται ὅτι ἦταν γνωστὴ στοὺς Ἄραβες, ὅπως αὐτὸ προκύπτει ἀπὸ ἀνασκαφικὰ καὶ ἄλλα εὐρήματα. Στὴν περιοχὴ αὐτὴ βρέθηκε μαρμάρινη ἐπιγραφὴ στὰ ἀραβικά, τὴν ὁποία ἡ ἀρχαιολόγος Πόπη Γκαλανάκη τὸ 2003 ἔδωσε γιὰ ἀνάγνωση στὸν ἀραβολόγο καθηγητὴ Β. Χρηστίδη. Ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση προκύπτει ὅτι πρόκειται γιὰ νεκρικὴ ἐπιγραφὴ ποὺ ἀφορᾶ τὸν θάνατο κάποιου Abdala Umar ibn Hakim ποὺ τὸ 716 πέθανε ἐκεῖ. Ἡ ἡμερομηνία συμπίπτει μὲ τὴ χρονολογία τῆς β΄ πολιορκίας τῆς Κων/λης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες (715-718) καὶ εἰκάζεται ὅτι ὁ θάνατος τοῦ ἐν λόγῳ Ἄραβα συνέβη κατὰ τὴν ἐπιστροφή τους ἀπὸ τὴν Κων/λη. Στὸ ἁγιοθύριδο τοῦ μοναστηριοῦ τῆς «Κεραλιμενιώτισσας», ἀνατολικά τῆς παραπάνω περιοχῆς διαβά7. Τὴν ἴδια περιοχὴ εἶχαν ἐπιλέξει οἱ σύμμαχοι κατὰ τὸ β΄ παγκόσμιο πόλεμο γιὰ τὴν ὀργάνωση τοῦ ἀντιστασιακοῦ ἀγῶνα καὶ τὴ φυγάδευση τῶν ἐγκλωβισμένων στὴ Μέση Ἀνατολή. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 19
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
ζουμε τὴν ἡμερομηνία 8558. Δὲν ὑπάρχει λοιπὸν καμιὰ ἀμφιβολία ὅτι ἡ συγκεκριμένη περιοχὴ ἦταν γνωστὴ στοὺς Ἄραβες. Ὡς ἐπικρατέστερη ἡμερομηνία τῆς ἀραβικῆς ἀπόβασης στὴν Κρήτη θεωρεῖται τὸ ἔτος 824 μ.Χ.,9 μετὰ τὴν ἀποστασία τοῦ Θωμᾶ, καὶ πάντως ἀνάμεσα στὸ 823-828 καὶ ἔγινε σταδιακά. Ὁ Ἄραβας ἱστορικὸς Μπαλαδούρι (+892) γράφει: «Ἔγινε εἰσβολὴ στὴν Κρήτη κατὰ τὴ διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ Mamun (813-833) ἀπὸ τὸν Abu Hafs Omar Aysi τὸν Ἀνδαλούσιο, ὁ ὁποῖος εἶναι γνωστὸς ὡς «Κρητικός». Στὴν ἀρχὴ κατέκτησε ἕνα φρούριο καὶ διέμενε ἐκεῖ. Μετὰ ἄρχισε τὴν κατάκτηση τοῦ ὑπόλοιπου νησιοῦ βῆμα βῆμα μέχρι ποὺ τίποτε δὲν παρέμεινε στὰ χέρια τῶν Βυζαντινῶν καὶ κατέστρεψε τὰ φρούρια τους». Οἱ Ἄραβες Ἀνδαλουσιανοί, ὑπολογιζόμενοι σὲ 10.000 ψυχές, μὲ ἀρχηγὸ τὸν Ἀμποὺ Χὰφς Ὀμὰρ καὶ μὲ 40 κουμπάρια (πλοῖα)10 ἀποβιβάζονται στὴν περιοχὴ τῆς Δέρματου. Ὁ ἐμίρης τους, μιμούμενος τὸ Μ. Ἀλέξανδρο, καίει τὰ καράβια του γιὰ νὰ ἀποκλείσει κάθε δυνατότητα ἐπιστροφῆς καὶ ἀναγκάζει τοὺς ἄνδρες του νὰ πολεμήσουν γιὰ τὴ ζωή τους καὶ νὰ κυριεύ8. «Ἡ Κεραλιμενιώτισσα» ἀπὸ τὸ βιβλίο τοὺ Δημήτρη Θεοδοσάκη «Στῆς Ἀγάπης τὰ Χώματα» Ἡράκλειο 2012 σελ. 73. 9. Ἡ ἀπόβαση ἔγινε ἐπὶ αὐτοκράτορα Μιχαὴλ Β΄ τοῦ Τραυλοῦ (820-829), ὁ ὁποῖος στὸ εἰκονομαχικὸ πρόβλημα κήρυξε ἐλευθερία συνειδήσεως καὶ λατρείας τῶν εἰκόνων. Τὸν Μιχαὴλ Β΄ διαδέχτηκε ὁ γιὸς του Θεόφιλος (829-842), ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε λάτρης τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, ἀλλὰ στὸ ἐκκλησιαστικὸ ὑπῆρξε τραχύς, ἀπαγόρευσε τὴν προσκύνηση τῶν εἰκόνων καὶ καταδίωξε τοὺς μοναχούς. 10. Κατὰ τὸν Ἄραβα ἱστορικὸ Himyari. 20 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
σουν τὸ νησὶ ὅπου κατὰ τὸν ἴδιο καὶ τὴν παράδοση «ῥέει μέλι καὶ γάλα». Μὲ κινήσεις στρατιωτικῆς τακτικῆς προχωροῦν βόρεια στὸ σημερινὸ Ἡράκλειο, ὀχυρώνονται χτίζοντας τεῖχος (χαντάκ), ἀπὸ τὸ ὁποῖο καὶ Χάνδαξ ἡ ὀνομασία τοῦ Ἡρακλείου, καὶ μὲ βάση τὴν ὀχυρωματική του θέση μὲ ἀργὰ καὶ σταθερὰ βήματα ὁλοκληρώνουν τὴν κατάκτηση καὶ τῶν ἄλλων περιοχῶν11. Τὸ ἐρώτημα ποὺ ἀπασχόλησε τοὺς μελετητὲς ἦταν γιατί ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, στὴν κυριαρχία τῆς ὁποίας ἦταν ἡ Κρήτη, δὲν ἀντέδρασε, ἀλλὰ καὶ γιατὶ ὁ γηγενὴς πληθυσμός, ἕνας λαὸς ποὺ πάντα ἀντιστέκεται σὲ ὁποιαδήποτε ἐχθρικὴ ἐπιβουλή, δέχτηκε μὲ ἀδιαφορία τὴν ὑποδούλωση τοῦ τόπου του. Οἱ ἱστορικοὶ διαφωνοῦν ἂν ἡ Κρήτη στὴ συγκεκριμένη περίοδο ἦταν «θέμα» τῆς αὐτοκρατορίας. Ἄλλοι ὑποστηρίζουν ὅτι δὲν εἶχε ἀκόμη ἀναχθεῖ σὲ «θέμα» καὶ γι’ αὐτὸ δὲν εἶχε ὀργανωθεῖ ἡ ἄμυνά της, ἐνῶ ἄλλοι ὅτι ἦταν ἤδη «θέμα» ἀπὸ τὸ 717 ἐπὶ αὐτοκράτορα Λέοντα τοῦ Γ΄. Ἡ αἰτία πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ στὴν 11. Οἱ μετέπειτα Ἐνετοὶ κατακτητὲς ὀσμιζόμενοι τὸν Ὀθωμανικὸ κίνδυνο ὀχύρωσαν τὴν πόλη μὲ ἕνα ἀπόρθητο τεῖχος. Ἔτσι χτίστηκαν τὰ σημερινὰ τείχη, ἔξω ἀπὸ τὸ προϋπάρχον μικρὸ ἀραβικό, τὰ ὁποία εἶναι τὸ μεγαλύτερο ὀχυρωματικὸ ἔργο σὲ ὅλη τὴ Μεσόγειο. Χτίστηκαν σὲ χρόνο ρεκόρ, μόλις σὲ πέντε χρόνια, ὅσα χρειάστηκαν γιὰ νὰ χτιστεῖ ἡ Ἁγ. Σοφιὰ καὶ γιὰ τὴν κατασκευὴ τοὺς ἐργάστηκαν χιλιάδες Κρητικοὶ μὲ ἀγγαρεία. Ἀκόμη καὶ βαρυποινίτες ἐξαγόρασαν τὴν ποινή τους μὲ ἀγγαρεία στὰ τείχη. Ἦταν τόσο σημαντικὸ ὀχυρωματικὸ ἔργο, ποὺ ὅταν τὸ 1645 οἱ Τοῦρκοι εἰσέβαλαν καὶ κατέκτησαν τὴν Κρήτη χρειάστηκε νὰ πολιορκοῦν γιὰ 25 χρόνια τὸν Χάνδακα, χρόνος πρωτοφανὴς στὰ παγκόσμια πολεμικὰ χρονικά, γιὰ νὰ ἐκπορθήσουν καὶ νὰ κυριεύσουν τὸν Χάνδακα.
Βυζαντινοί ἐναντίον Σαρακηνῶν Κρητῶν. Μικρογραφία χειρογράφου «Ἰωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις Ἱστοριῶν». Ὁ Ἰ. Σκυλίτζης πέθανε μετά τό 1101 μ. Χ. Τό ἔργο του «Σύνοψις Ἱστοριῶν» βρίσκεται στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης Ἱσπανία. ἐσωτερικὴ ἀστάθεια τῆς αὐτοκρατορίας καὶ τῶν ἐρίδων ἐξ αἰτίας τῆς εἰκονομαχίας, ἀπὸ τὶς ἐχθρικὲς ἐπιδρομὲς τῶν Βουλγάρων, ἀλλὰ καὶ στὴν ἐπανάσταση ποὺ κήρυξε ὁ στρατηγὸς Θωμᾶς Καππαδόκης, (Θωμᾶς Σλάβος κατὰ ἄλλους) τὸ 821-823 μ.Χ., παλιὸς στρατηγὸς στὴ Μ. Ἀσία, ἡ ὁποία ἀπασχόλησε τὴν αὐτοκρατορία γιὰ τρία χρόνια μέχρι τὴν καταστολή της, τὴν ἐξασθένησε καὶ δὲν τῆς ἐπέτρεψε νὰ ὀργανώσει τὴν ἄμυνα τῶν ἀπέραντων ἐσχατιῶν της. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἀδράνεια τοῦ ντόπιου πληθυσμοῦ, ὑπάρχει ἔλλειψη ἀσφαλῶν πληροφοριῶν. Εἰκάζεται ὅ,τι ἐπειδὴ ὁ λαὸς ὑπέφερε οἰκονομικά, ἀλλὰ καὶ ἕνεκα τῆς προσχώρησής του μὲ τὸ μέρος τῶν εἰκονολατρῶν,12 σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν εἰκονομαχικὴ αὐτοκρατορικὴ Ἀρχή, εἶχε ἀναπτύξει μία ἐχθρικὴ θέση ἀπέναντι στὸ Κράτος καὶ θεώρησε ὅτι μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο τὸ τιμωρεῖ. Ὁ συνδυασμὸς ἑπομένως τῆς ἔλλειψης στρατιωτικῆς ἀμυντικῆς ὀργάνωσης ἐκ μέρους τοῦ Βυζαντίου 12. Εἰκονόφιλοι ἦταν οἱ μοναχοί, οἱ γυναῖκες, καὶ ὅλος σχεδὸν ὁ ἀμόρφωτος λαός. Εἰκονομάχοι ἦταν οἱ αὐτοκράτορες, ἀρκετοὶ Πατριάρχες, οἱ ἀξιωματοῦχοι, οἱ ἄνδρες. Ἡ Κρήτη καὶ ἡ Ἑλλάδα ἦταν μὲ τὸ μέρος τῶν εἰκονολατρῶν.
καὶ ἡ ἀδιαφορία τοῦ ντόπιου πληθυσμοῦ διευκόλυνε τὴν, ἀμαχητὶ, κατάληψη τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες. Ἀφοῦ ἐξασφάλισαν τὴν παραμονή τους στὸν ὀχυρωμένο Χάνδακα, ἐνισχύθηκαν ἀπὸ ἀρκετοὺς μετανάστες ὁμοφύλους τους13, ἔκαμαν τὸν Χάνδακα πρωτεύουσα τοῦ κράτους τους, μὲ τὴν ὀνομασία ἐμιράτο τῆς Κρήτης κι ἄρχισαν νὰ ἐπιδίδονται στὴν πειρατεία. Ἡ Κρήτη ἀποτέλεσε ἕνα καινούργιο κράτος μεταξύ τοῦ Βυζαντίου καὶ τῶν Ἀράβων. Νὰ σημειώσουμε ὅτι οἱ Ἄραβες τῆς Κρήτης δὲν ἀσχολήθηκαν μὲ τὴ γεωργία, ἡ ἐνδοχώρα, καὶ κυρίως ἡ ὀρεινή,14 ἐλάχιστα τούς ἐνδιέφερε, δὲν ἐγκαταστάθηκαν σ’ αὐτήν, προσφιλής τους ἐνασχόληση ἦταν οἱ τέχνες, τὸ ἐμπόριο καὶ ἡ πειρατεία, διατηρῶντας δηλαδὴ τὶς ἐπαγγελματικὲς ἀπασχολήσεις τῆς μητροπολιτικῆς τους προέλευσης15. Ἐπι13. Ἀνάμεσα σ’ αὐτοὺς ἦταν καὶ Αἰθίοπες Ἀτζιπάδες μισθοφόροι. Ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι καὶ ἡ ὀνομασία τῶν χωριῶν Ἀτζιπάδες. Χρῆστος Λοϊζίδης «Ἡ Κρήτη ὑπὸ τοὺς Σαρακηνούς». 14. Αὐτὸ ἐπέτρεψε στοὺς κατοίκους τῆς ὀρεινῆς Κρήτης νὰ διατηρήσουν τὴ γλῶσσα καὶ τὴ θρησκεία τους. 15. «Τὸ ἐμιράτο τῆς Κρήτης ἀνέπτυξε διεθνὲς Ἐν Ἐσόπτρῳ | 21
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
δόθηκαν στὸ ἐμπόριο, ἔγιναν ἱκανοὶ ναυτικοὶ καὶ βρίσκονταν σὲ διαρκῆ πολεμικὴ ἑτοιμότητα. Τὶς βιοτικές τους ἀνάγκες σὲ προϊόντα ἀγροτικῆς παραγωγῆς ἐξασφάλιζαν εἴτε ἀπὸ τὴ φορολογία καὶ τὴ λεηλασία τοῦ γηγενοῦς πληθυσμοῦ, εἴτε ἀγοράζοντας τὰ ἀπαραίτητα προϊόντα μὲ τὰ ἔσοδα τῆς πειρατείας. Ναυπηγοῦσαν μικρὰ καὶ εὐέλικτα πλοῖα, ὕψωναν σ’ αὐτὰ μαῦρες σημαῖες καὶ ὄργωναν τὶς θάλασσες. Μὲ καταπληκτικὴ ταχύτητα καὶ ἀφάνταστη ἀγριότητα ἀποβιβάζονταν στὶς παράλιες πόλεις τοῦ Αἰγαίου,16 συλλάμἐμπόριο εἰσαγωγῶν καὶ ἐξαγωγῶν καὶ κατασκεύασε δικά του νομίσματα, ὅπου τυπικὰ ἀναφέρονται καὶ τὰ ὀνόματα τῶν Ἀββασιδῶν χαλιφῶν. Παράλληλα, ἀναπτύχθηκε πολιτιστικὰ καὶ οἱ ἀραβικὲς πηγὲς ἀναφέρουν πολλὰ ὀνόματα δια πρεπῶν νομικῶν καὶ ἄλλων διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν στὴν ἀραβοκρατούμενη Κρήτη. Δυστυχῶς μόνο λίγα ἀποσπάσματα διατηρήθηκαν στὶς ἀραβικὲς πηγὲς ἀπὸ τὰ ἔργα τους… Ἀπὸ τὴν ἀνακοίνωση τοῦ καθηγητῆ Β. Χρηστίδη στὸ συνέδριο τοῦ ΙΕΑΑΣ. 16. Κατὰ τὴν παράδοση τότε (855 σύμφωνα μὲ τὴ χρονολογία ποὺ εἶναι σμιλευμένη στὸ ἁγιοθύριδο) χτίστηκε ἀπὸ τρεῖς Κύπριες καλόγριες, στὶς βιαννίτικες ἀκτές, σὲ ἀπόμερη ρεματιὰ γιὰ νὰ μὴ φαίνεται ἀπὸ τὴ θάλασσα, τὸ μοναστήρι ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο στὴν Παναγία «Τὴν Κερὰ τῶν λιμανιῶν» τὴν Κεραλιμανιώτισσα. Λέγεται ὅτι Ἄραβες κουρσάροι λήστεψαν τὸ μοναστήρι, πῆραν ἐκτὸς ἀπὸ νερὸ καὶ τρόφιμα καὶ τὰ κειμήλια τοῦ μοναστηριοῦ, ἀδιαφορῶντας γιὰ τὴν προειδοποίηση τοῦ ἡγουμένου ὅτι ἡ Παναγία θὰ τοὺς τιμωρήσει. Μόλις ὅμως σήκωσαν τὶς ἄγκυρες ἕνας δυνατὸς νοτιᾶς φύσηξε καὶ τὰ πελώρια κύματα ποὺ σηκώθηκαν ἀπειλοῦσαν νὰ τοὺς πνίξουν. Τότε θυμήθηκαν τὰ λόγια τοῦ καλόγερου, γύρισαν πίσω, ἄφησαν τὰ ἱερὰ κειμήλια κι ἔταξαν χρυσὰ τάματα. Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ οἱ κουρσάροι ἐκπλήρωσαν τὸ τάμα τους κι ἔφεραν στὸ μοναστήρι μία χρυσὴ καμπάνα κι ἕνα χρυσὸ καράβι μὲ τὴν Παναγία στὴν πλώρη καὶ τὴν 22 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
βαναν τοὺς κατοίκους, ἔκαναν ἐπιτόπια διαλογὴ στὸ ἀνθρώπινο ἐμπόρευμα, ὅσοι ἦταν νέοι καὶ ἀρτιμελεῖς καὶ μποροῦσαν νὰ πουληθοῦν αἰχμαλωτίζονταν καὶ οἱ ὑπόλοιποι θανατώνονταν ἐπὶ τόπου γιὰ νὰ μὴν ἀποτελοῦν ἄχρηστο φορτίο στὰ πλοῖα τους. Λεηλατοῦσαν τὶς πόλεις καὶ ἀποκόμιζαν τὸν πλοῦτο τοὺς μεταφέροντας τὸν στὸν Χάνδακα. Τὸ ἀνθρώπινο φορτίο ἐξετίθετο πρὸς πώληση, σὰν σὲ ζωαγορὰ ἐμποροπανήγυρης ἢ ζαρζαβατικὰ λαϊκῆς ἀγορᾶς, σὲ παζάρι στὸν Χάνδακα, ὁ ὁποῖος εἶχε μετατραπεῖ στὸ μεγαλύτερο, γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, δουλοπάζαρο τῆς Μεσογείου. Περικαλλεῖς Ἑλληνίδες παρθένοι καὶ ῥωμαλέοι ἔφηβοι πωλοῦνταν εἶτε γιὰ τὰ χαρέμια τῶν πασάδων, εἴτε ὡς δοῦλοι τῶν πλουσίων τῆς Ἀνατολῆς. Ἡ βιαιότητά τους ἔφθασε σὲ τέτοιο σημεῖο ποὺ κατέστησαν ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος τῆς Μεσογείου καὶ ἐπικείμενη ἀπειλή καὶ γι’ αὐτὴν ἀκόμη τὴ Βασιλεύουσα. Ἡ περίοδος τῆς κατάκτηση τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες ταυτίζεται μὲ ἀπάνθρωπη σκληρότητα, βίαιους ἐξισλαμισμούς, καταστροφὲς ἱστορικῶν μνημείων, πυρκαγιές. Μὲ ληστρικὲς ἐπιδρομὲς λεηλάτησαν τὸ 862 τὴ Μυτιλήνη καὶ τὴ χερσόνησο τοῦ Ἄθω, τὸ 866 τὴ Χαλκιδική, τὸ 872 τὴν Ἀδριατική, τὸ 873 ὁ γιὸς τοῦ Ἀποχαψι μὲ ἕνα κρητικὸ ἐξωμότη τὸν Φώτιο, λήστεψαν τὸ Αἰγαῖο μὲ 27 πλοῖα κι ἔφτασαν μέχρι τὸν Ἑλλήσποντο. Λεηλάτησαν τὴ Μεθώνη, τὴν Κορώνη τὴν Πύλο καὶ τὴν Πάτρα στὴν Πελοπόννησο, τὸ 902 τὴ Δημητριάδα καὶ τὴν Ἀττική, ἐνῶ τὸ 904 σὲ συνεργασία μὲ τὸν ἀρνηἐπιγραφὴ μὲ χρυσὰ γράμματα «Στὴν Κυρὰ τῶν λιμανιῶν». Δημ. Ν. Θεοδοσάκης, «Στῆς Ἀγάπης τὰ Χώματα», Ἡράκλειο 2012, σελ. 78.
Ἡ πολιορκία τοῦ Χάνδακα (Ἡράκλειο) ἀπό τόν Νικηφόρο Φωκᾶ. Μικρογραφία χειρογράφου «Ἰωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις Ἱστοριῶν». Ὁ Ἰ. Σκυλίτζης πέθανε μετά τό 1101 μ. Χ. Τό ἔργο του «Σύνοψις Ἱστοριῶν» βρίσκεται στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης Ἱσπανία. σίθρησκο Λέοντα Τριπολίτη ἄλωσαν καὶ λεηλάτησαν τὴ Θεσσαλονίκη. Ὁ κρητικὸς λαὸς παρήκμασε οἰκονομικά, βυθίστηκε σὲ φρικτὴ δουλεία, ἀποκόπηκε ἀπὸ τὸν κορμὸ τοῦ βυζαντίου, ἀφανίστηκε ἀπὸ τὸ προσκήνιο τοῦ πολιτισμοῦ. Ὅλα τὰ μνημεῖα τοῦ πολιτισμοῦ καταστράφηκαν, κανένα φιλολογικὸ ἔργο δὲ δημιουργήθηκε, κανένας λόγιος δὲν ἀναφέρεται αὐτὴ τὴν ἐποχή. Ὁ ἀστικὸς πληθυσμὸς ἀλλοιώθηκε καὶ μόνο ὁ ἀγροτικὸς καὶ ποιμενικὸς κατάφερε νὰ διατηρήσει τὴ γλῶσσα, τὴ θρησκεία καὶ τὶς παραδόσεις του καὶ σ’ αὐτὸν ὀφείλεται ὅτι μόνο ἐλάχιστες, ἀραβικὲς λέξεις (κανάκι, νεράντζι, γαζί, ἀζιγανιά, φαρὶ) καὶ ἐλάχιστα τοπωνύμια (Μασταμπᾶς, Κατσαμπᾶς, Σοῦδα, Ἀποσελέμης, Σίβα, Χουμέρι, Ρουκάκα, Μισίρι) ἔμειναν17 καὶ καταργήθηκαν οἱ ἐπισκοπές. Ἡ Δωδεκάδελτος18 τῆς Γόρτυνας κατέπεσε καὶ κομματιάστηκε μαζὶ μὲ τὰ κτήρια τῆς πόλης ἀπὸ τὴν ἐπιδρομὴ τῶν Ἀράβων. Ἰδιαίτερης σκληρότητας ἦταν οἱ ἐπιδρομὲς στὰ μοναστήρια τῆς Κρήτης, ὄχι τόσο γιὰ θρησκευτικοὺς λόγους, ἀλλὰ γιὰ 17. Κατὰ τὸν καθηγητὴ Θ. Δετοράκη. 18. Ἐπιγραφὴ ἀποτελούμενη ἀπὸ δώδεκα δέλτους (στῆλες) στὶς ὁποῖες ἦταν γραμμένοι μὲ τὴ βουστροφηδὸν γραφὴ οἱ περίφημοι νόμοι τῆς Γόρτυνας. Πατριδογνωσία, Ἔθνος τῆς Κυριακῆς, 23 Μαρτίου 2003, σελ. 2088.
τὴν ἁρπαγὴ καὶ λεηλασία τῶν θησαυρῶν καὶ τοῦ κειμηλιακοῦ πλούτου ποὺ αὐτὰ διέθεταν. Οἱ Ἄραβες τῆς Κρήτης ἀποκαλούμενοι καὶ Σαρακηνοὶ ἢ Μοζαράβες ταυτίστηκαν στὴ συνείδηση τοῦ κρητικοῦ λαοῦ μὲ φανταστικὰ τέρατα, νὰ ἱππεύουν ἄγρια ἄλογα, νὰ περιπλανῶνται τὴ νύχτα καὶ νὰ παίρνουν ὅσους ἀνθρώπους συναντοῦσαν19. Τὸ Βυζάντιο φυσικὰ καὶ δὲν ἔμενε ἀδιά φορο ἀπὸ αὐτὴ τὴν κατάσταση. Ἀπὸ τὰ πρῶτα κιόλας χρόνια της ἀραβικῆς κατοχῆς τῆς Κρήτης ἐπιχείρησε νὰ ἀνακτήσει τὸ νησί. Αὐτὸ εἶχε ὡς συνέπεια ὁ ντόπιος πληθυσμός, ὁ ὁποῖος σὲ κάθε τέτοια ἀπόπειρα τασσόταν μὲ τὸ μέρος τῶν Βυζαντινῶν νὰ δέχεται τὸ μένος καὶ τὴ σκληρότητα τῶν ἀντιποίνων τῶν Ἀράβων. Τὸ Βυζάντιο, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἀκόμη τῆς ἐγκατάστασης τῶν Ἀράβων στὴν Κρήτη, ἐπιχείρησε πολλὲς φορὲς νὰ τοὺς ἐκδιώξει, χωρὶς νὰ τὸ καταφέρνει. Ὀργανώθηκαν δέκα20 ἐκστρατεῖες, οἱ περισσότερες 19. Σύγχρονο Ἐγκυκλοπαιδικὸ λεξικὸ Ἥλιος τ. 16, σελ. 868. 21. Ἐπιχειρήσεις ἐναντίον τῶν Ἀράβων ὀργανώθηκαν ἀπὸ τοὺς στρατηγοὺς Δαμιανὸ καὶ Φωτεινό, ἀπὸ τὸν Κρατερό, ὁ ὁποῖος ἀποβιβάστηκε στὴ σημερινὴ τοποθεσία Καρτερὸς (ἀπὸ παραφθορὰ τοῦ ὀνόματος Κρατερός), ἀρχικὰ νίκησε τοὺς Ἄραβες καὶ τοὺς ἀπώθησε στὸ ἐσωτερικό, θεώρηἘν Ἐσόπτρῳ | 23
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
πολὺ καλὰ ὀργανωμένες, ἀλλὰ οἱ Ἄραβες πάντα κατάφερναν νὰ διατηροῦν τὴν κυριαρχία τοῦ νησιοῦ. Σ’ αὐτὸ συνέδραμαν καὶ κάποιοι ἀρνησίθρησκοι, ὅπως ὁ Λέων ὁ Τριπολίτης ναύαρχος τοῦ ἐμίρη, ὁ ὁποῖος μὲ 54 πλοῖα, ποὺ στὸ κάθε ἕνα ἐπέβαιναν 200 Ἄραβες μαχητές, ἐπέπλευσε ἐναντίον τῆς Θεσσαλονίκης21. Λεηλάτησε τὴν πόλη, ἔσφαξε καὶ πῆρε 22.000 αἰχμαλώτους. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἐρέθισε τόσο πολύ τούς Βυζαντινοὺς καὶ ἀποφασίστηκε ἢ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τοὺς Ἄραβες ἢ νὰ πάψει νὰ ὑπάρχει ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία. Τὸ βυζάντιο σ’ αὐτὴ τὴ συγκυρία ὑπῆρξε ἀναποφάσιστο. Οἱ δισταγμοὶ τῶν συγκλητικῶν βασίζονταν στὴν ἀπώλεια στρατιωτῶν καὶ πολεμικοῦ ὑλικοῦ κατὰ τὶς προηγούμενες ἀποτυχημένες ἀπόπειρες ἀνάκτησης τῆς Κρήτης ἀκόμη καὶ μὲ ἰδιοτέλειες σὲ σημεῖο ποὺ νὰ ἐπικαλοῦνται καὶ προφητεῖες σχετιζόμενες μὲ τὴν κατάληψη τοῦ θρόνου. Ὕστερα ἀπὸ ἀλλεπάλληλες συσκέψεις ὁ αὐτοκράτορας Ῥωμανὸς, ἡ αὐτοκράτειρα Θεοφανῶ, γυναῖκα μὲ ἰσχυρὴ θέληση, βοηθούμενη ἀπὸ τὸν παρακοιμώμενο Ἰωσὴφ Βρίγγα, καὶ παρὰ τὴ γνώμη τῆς συγκλήτου, πέτυχε νὰ ἀποφασιστεῖ ἡ ἐκστρατεία γιὰ τὴν ἀνάκτηση τῆς Κρήτης καὶ ἀνατέθηκε ἡ σε τὴ νίκη του ὁριστικὴ καὶ τὴ νύχτα ἀμέριμνος γιόρταζε τὰ ἐπινίκια. Οἱ Ἄραβες τὸ ἀντιλήφθηκαν, ὅρμησαν ἐναντίον του, τὸν αἰφνιδίασαν καὶ ἔσφαξαν τὸν στρατό του. Ὁ ἴδιος ἐπιβιβάστηκε σὲ ἐμπορικὸ πλοῖο καὶ καταδιωκόμενος συνελήφθη πλησίον τῆς Κῶ καὶ φονεύθηκε. Ἄλλες ἐκστρατεῖες ἀπὸ τοὺς Ὠορύφα, Θεόκτιστο, Βασίλειο τὸν Μακεδόνα, τὸν ναύαρχο Ἰμέριο, ὁ ὁποῖος μάλιστα κατέλαβε τὴν Κύπρο, τὸν Κων/νο Γόγγυλο εἶχαν τὴν ἴδια τύχη. 21. Ἡ Θεσσαλονίκη ἦταν ἡ δεύτερη μετὰ τὴν Κων/λη πόλη τῆς αὐτοκρατορίας μὲ ἀκμαῖο ἐμπόριο καὶ βιομηχανία. 24 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἀρχηγία στὸν ἱκανότατο στρατηγὸ Νικηφόρο Φωκᾶ. Ἡ μνημειώδης ἐκστρατεία ἄρχισε τὸν Ἰούλιο τοῦ 960 καὶ περιελάμβανε 3300 κωπήλατα πλοῖα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα 2000 χελάνδια, δηλαδὴ πλοῖα πολεμικὰ μὲ πλήρωμα 250 ἄνδρες τὸ καθένα, μὲ ξύλινο πύργο, ἐφοδιασμένα μὲ τὸ ὑγρὸν πῦρ, 1000 δρόμωνες, δηλαδὴ μεταφορικὰ γιὰ τὴ μεταφορὰ τοῦ στρατοῦ ξηρᾶς καὶ τοῦ ἱππικοῦ καὶ 300 ποὺ μετέφεραν τὶς τροφές. Ὁ Φωκᾶς ἀπέπλευσε καὶ ναυλόχησε στὰ Φρύγελα τῆς Λυδίας. Ἀπὸ ἐκεῖ ἔστειλε στὴν Κρήτη κατασκοπευτικὸ σκάφος μὲ τὴν ἐντολὴ «κατασκοπῆσαι καὶ κρατῆσαι γλῶσσαν»22. Ἀπὸ τοὺς κατασκόπους ἔμαθε ὅτι ὁ ἐμίρης τῶν Ἀράβων Ἀβδοὺλ Ἀζὶζ καὶ οἱ ἐπισημότεροι τοῦ Χάνδακα περνοῦν τὸν καιρὸ τοὺς ἀμέριμνοι στὶς ἐξοχικές τους ἐπαύλεις. Ἀπέπλευσε καὶ προσορμίστηκε δυτικά τοῦ Χάνδακα. Ἡ ἀπόβαση ἔγινε μὲ καταπληκτικὴ ταχύτητα καὶ στρατιωτικὴ ἐπιδεξιότητα, οἱ Ἄραβες αἰφνιδιάστηκαν καὶ κλείστηκαν στὸν περιτειχισμένο Χάνδακα πολιορκούμενοι ἀπὸ τὰ στρατεύματα τοῦ Φωκᾶ. Οἱ πολιορκημένοι ἀντιλαμβάνονται τὸν κίνδυνο καὶ ζητοῦν βοήθεια ἀπὸ ὁμοφύλους τους ἐμίρηδες τοῦ Χαλεπίου καὶ τῆς Αἰγύπτου, ἡ ὁποία βοήθεια δὲν ἔφθασε στὸ Χάνδακα, διότι ὁ Φωκᾶς τοὺς εἶχε στήσει ἐνέδρα καὶ τους ἀποδεκάτισε. Λέγεται ὅτι εἶχε δώσει ἐντολὴ νὰ ἀποκεφαλίσουν τοὺς Ἄραβες καὶ νὰ μεταφέρουν τὰ κεφάλια τους στὸ Χάνδακα, τὰ ὁποῖα ἄλλα μεν ἐξακόντιζε, ἄλλα δὲ ὕψωνε μπηγμένα σὲ πανύψηλους πασσάλους. Ὕστερα ἀπὸ πολιορκία 8 μηνῶν, στὶς 7 Μαρτίου 961, ὁ Χάνδακας κυ22. Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, τ. 5, σελ. 67,94-97.
•
ριεύτηκε. Ὁ Φωκᾶς συνέλαβε αἰχμάλωτο τὸν ἀρχηγὸ τῶν Ἀράβων,23 διέταξε γενικὴ σφαγὴ24 ὅλων τῶν μωαμεθανῶν τοῦ νησιοῦ25, ἐπέτρεψε στοὺς στρατιῶτες του νὰ λεηλατήσουν τὴν πόλη, συγκέντρωσε τοὺς ἀμύθητους θησαυρούς της, γκρέμισε τὸ ἀραβικὸ τεῖχος, ἔκτισε νέο νότια της πόλης, ποὺ τὸ ὀνόμασε Τέμενος κι ἄρχισε νὰ ἐπιδίδεται στὸν ἐκχριστιανισμὸ τοῦ νησιοῦ26. Γιὰ νὰ ἀναζωπυρώσει τὸ χριστιανι-
23. Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἔφερε στὴν Κωνσταντινούπολη αἰχμάλωτο τὸν ἀρχηγὸ τῶν Ἀράβων Ἀβδοὺλ Ἀζὶζ μὲ τὸ χαρέμι του καὶ ὅλη τὴν ἀκολουθία του. Ὁ αὐτοκράτορας τοῦ συμπεριφέρθηκε μὲ βασιλικὸ τρόπο καὶ τοῦ παραχώρησε μεγάλο προσοδοφόρο κτῆμα ἔξω ἀπὸ τὴν Πόλη γιὰ νὰ περάσει τὸ ὑπόλοιπο τῆς ζωῆς του. Ἀργότερα οἱ γιοὶ του βαφτίστηκαν χριστιανοί, ὑπηρέτησαν τὸν αὐτοκράτορα σὲ καίριες θέσεις, διακρίθηκαν στὶς μάχες καὶ ἔμειναν μὲ τὸ ὄνομα Ἀνεμάδες. Ὅμως ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ὁ Μιχαὴλ Ἀνεμᾶς, ποὺ τὸ 972 εἶχε διαπρέψει στὸν πόλεμο ἐναντίον τῶν Ῥώσων, ἂν καὶ βασιλικὸς σωματοφύλακας, εἶχε ἐμπλακεῖ σὲ συνωμοσία κατὰ τοῦ αὐτοκράτορα, Ἀλεξίου Α΄ Κομνηνοῦ, συνελήφθη καὶ φυλακίστηκε σὲ πύργο δίπλα ἀπὸ τὴν ἐκκλησία τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν. Ἔκτοτε ὁ πύργος αὐτὸς φέρει τὴν ὀνομασία «πύργος τοῦ Ἀνεμᾶ». 24. Ὁ Ἄραβας ἱστορικὸς Νοβαϊρί, ὅπως ἀναφέρει ὁ Γερμανὸς ἱστορικὸς Sclumberger ἀνεβάζει σὲ 200.000 τοὺς νεκροὺς καὶ σὲ ἄλλους τόσους τοὺς αἰχμαλώτους. 25. Robert Pashley: «Ταξίδια στὴν Κρήτη» σελ. 71 «…ὁ Ρωμανὸς ὁ Β΄ κατέλαβε τὴ μωαμεθανικὴ πρωτεύουσα τοῦ πάλαι ποτὲ μωαμεθανικοῦ νησιοῦ, ἔσφαξε καὶ αὐτός, ἀδιακρίτως, ὅλους τους κατοίκους της. Ὁ χριστιανὸς μάλιστα ποιητὴς Θεοδόσιος Διάκονος ὑμνεῖ τὸν αὐτοκράτορα γιὰ τὴν πατρική του ἔννοια νὰ προλάβει τὴ μόλυνση τῶν χριστιανῶν στρατιωτῶν ἀπὸ τὶς οἰκειότητες τῶν ἀβάπτιστων γυναικῶν τῆς Κρήτης. Ἀκρόασις V, 85…». 26. Κατὰ τὴ σφαγὴ τῶν Ἀράβων ὁρισμένοι ἀπὸ αὐτοὺς κατάφεραν νὰ διαφύγουν καὶ νὰ ἐγκατα-
κὸ αἴσθημα τῶν κατοίκων μετέτρεψε τὰ μουσουλμανικὰ τεμένη σὲ χριστιανικοὺς ναούς, ἔχτισε νέους27 καὶ μὲ θρησκευτικὸ σταθοῦν στὰ ὀρεινά, στὶς ὑπώρειες τοῦ Ψηλορείτη, στὸ σημερινὸ Μυλοπόταμο, σὲ περιοχὴ ποὺ τῆς ἔδωσαν τὸ ὄνομα Ἀμπαδιά. Οἱ Ἀμπαδιῶτες παρέμειναν φανατικοὶ μουσουλμάνοι, μὲ ἔντονα τὰ ἀραβικὰ φυλετικὰ χαρακτηριστικά, ἐξακολουθοῦσαν νὰ ἀποτελοῦν τὸν φόβο καὶ τὸν τρόμο τῶν κρητικῶν. Το ὄνομα Ἀμπαδιώτης καὶ Ἀμπαδιώτισσα ἦταν συνώνυμο τῆς ἀραβικῆς σκληρότητας, γνωστοὶ γιὰ τὴν ἀγριότητά τους, ταυτισμένοι στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ μὲ τέρατα ποὺ ἵππευαν ἄγρια ἄλογα, κυκλοφοροῦσαν τὴ νύχτα κι ἔσφαζαν ὅποιον ἔβρισκαν μπροστά τους, ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος τῶν παιδιῶν. Οἱ Ἀμπαδιῶτες, κατὰ τὶς κρητικὲς ἐπαναστάσεις, τάσσονταν πάντα μὲ τὸ μέρος τῶν Τούρκων τῆς Κρήτης. Οἱ Κρῆτες ἐπαναστάτες κατάφεραν νὰ τοὺς ἐξολοθρεύσουν καὶ νὰ ἀπαλλαγοῦν ὁριστικὰ ἀπὸ αὐτούς. Ὅμως ὅταν ὁ Ἐλ. Βενιζέλος, μετὰ τὴ Μικρασιατικὴ καταστροφή, κλήθηκε νὰ διαπραγματευθεῖ τὴ συνθήκη τῆς Λωζάννης γιὰ τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν, καὶ τὴν ἐκτίμηση τῶν περιουσιῶν τῶν ἀνταλλασσόμενων πληθυσμῶν, ἡ τουρκικὴ ἀντιπροσωπεία ἤγειρε ἀξιώσεις συνεκτίμησης τῶν περιουσιῶν τῶν Ἀμπαδιωτῶν μὲ τὸ ἐπιχείρημα ὅτι αὐτοὶ ἀποτελοῦσαν μουσουλμανικὴ μειονότητα. Στὴν περίπτωση αὐτὴ οἱ Ἕλληνες ἱστορικοὶ κατάφεραν νὰ πείσουν τὴ διεθνῆ κοινότητα ὅτι τάχα δὲν ἀποτελοῦσαν μουσουλμανικὴ μειονότητα, ἀλλὰ ὅτι ἦταν χριστιανοὶ βιαίως ἐξισλαμισθέντες, κι ἔτσι παρακάμφθηκε αὐτὸ τὸ ἐμπόδιο στὶς διαπραγματεύσεις. (βλπ. 1. Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. Δ΄ Βιβλίο Ἑνδέκατο, σελ. 96 καὶ 2. Μανόλης Γ. Πεπονάκης, «Τὸ στάρι τῆς Μεσαρᾶς καὶ ἡ πειρατεία στὸ Λιβυκὸ Πέλαγος τὴν ἐποχὴ τῶν Ὀρλωφικῶν 1770- 1774», Πρακτικὰ συνεδρίου «ἐν Γορτύνῃ καὶ Ἀρκαδίᾳ ἐγένετο…», 2014 σελ. 300. 27. Μία ἀπὸ αὐτὲς εἶναι ἡ ἐκκλησία τῆς Ἁγ. Φωτεινῆς στὸ γειτονικό μας χωριὸ «Ἁγιὰ Φωτιά» καὶ ἐνδεχομένως τὸ παλιὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ἀφέντη Χριστοῦ στὸν Πύργο, αὐτὸ ποὺ κατεδαφίστηἘν Ἐσόπτρῳ | 25
Ἡ Ἀραβοκρατία στήν Κρήτη
σύμβουλο τὸν Ἅγ. Ἀθανάσιο, τὸν ἱδρυτὴ τῆς μονῆς τῆς Ἁγ. Λαύρας στὸ Ἄθω καὶ τὸν μοναχὸ Νίκωνα, τὸν ἐπονομαζόμενο «Μετανοεῖτε», ἐπιδόθηκε στὸν ἐκχριστιανισμὸ ὅσων εἶχαν ἐξισλαμισθεῖ28. Ἐγκατέστησε πολλοὺς ἀπὸ τὸ στράτευμά του στὸ νησί, τὸ ἐξελλήνισε, ἐπανίδρυσε τὶς ἐπισκοπές, ποὺ εἶχαν καταργηθεῖ, χτίστηκε νέα μητρόπολη στὸν Χάνδακα στὸ ὄνομα τοῦ Ἁγ. Τίτου, ἡ Κρήτη ἀποτέλεσε εὐημεροῦσα ἐπαρχία μὲ διοικητὴ ποὺ στελνόταν ἀπὸ τὴν Κων/λη29. Ἡ ἀνάκτηση τῆς κε γιὰ νὰ ἀνεγερθεῖ στὴν ἴδια θέση ὁ σημερινὸς ὁμώνυμος ναός. 28. Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἦταν βαθύτατα θρησκευόμενο ἄτομο. Στὴν Κρήτη συνοδευόταν ἀπὸ τὸν πνευματικό του, ὁ ὁποῖος τὸν ἐνεθάρρυνε καὶ μάλιστα σκόπευε νὰ μονάσει στὸ Ἅγ. Ὅρος. Δὲν πρόλαβε, γιατί τὸν δολοφόνησε ὁ ἀνεψιὸς του Ἰ. Τσιμισκής μὲ τὴ συμμετοχὴ τῆς συζύγου του Θεοφανῶς. 29. Ἐπὶ πλέον γιὰ νὰ μπορέσει τὸ Βυζάντιο νὰ δώ-
Κρήτης, κατὰ τὸν ἱστορικό μας Κ. Παπαρρηγόπουλο,30 ὑπῆρξε σπουδαιότατο γεγονὸς τῆς μεσαιωνικῆς ἱστορίας. Ἂν ἡ Κρήτη παρέμενε ὑποταγμένη στοὺς Ἄραβες μέχρι τὴν κατάκτησή της ἀπὸ τοὺς Ἐνετοὺς τὸ 1204 δὲν θὰ παρέμενε ἴχνος ἑλληνισμοῦ καὶ χριστιανισμοῦ σ’ αὐτήν.
σει στὴν Κρήτη τὸν χριστιανικό του χαρακτῆρα ἔστειλε ἐποίκους ἀπὸ διάφορα μέρη τῆς αὐτοκρατορίας. Ἀνάμεσα σ’ αὐτοὺς ἦταν καὶ Ἀρμένιοι. Γι’ αὐτὸ καὶ τὰ χωριὰ ποὺ ἐγκαταστάθηκαν πῆραν τὴν ὀνομασία Ἀρμένοι (Ἀρμένοι Ἀποκορώνου, Ἀρμένοι Ρεθύμνου, Ἀρμένοι Κισάμου, Ἀρμένοι Σητείας). Ἀργότερα ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξιος Κομνηνὸς (1081-1118) στέλνει στὴν Κρήτη τὸν γιὸ τοὺ Ἰσαάκιο καὶ ἐγκαθιστᾶ τὶς οἰκογένειες τῶν γνωστῶν 12 ἀρχοντόπουλων. (Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. 14, σελ. 194 καὶ τ. 15, σελ. 235 καὶ Στ. Ξανθουδίδης, Ἱστορία τῆς Κρήτης, σελ. 75-77). 30. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. 5, σελ. 95.
•
▶ Βιβλιοπωλεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μοῖρες τηλ. 28920 23790 26 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Μ Ε Ε Ν Δ Ι ΑΦΕ Ρ Ο Ν Γ Ι Α ΤΟΥ Σ Ν Ε ΟΥ Σ
Μήν περιμένεις ξεκίνα...
Π
εριμένεις μέρες, μῆνες, χρόνια, σὲ ἕνα στημένο ραντεβού. Δὲν ἦρθε ἀκόμη. Δὲν φάνηκε. Ἄργησε πολύ, τόσο ποὺ μάτωσαν τὰ μάτια στὴν ἀναμονή, τόσο ποὺ ράγισε ἡ καρδιὰ στὴν προσμονή. Θὰ στὸ πῶ ἐγὼ κι ἂς πονέσεις. Δὲν θὰ ἔρθει… Μὴν περιμένεις... Ὄχι γιατί σὲ ἀπορρίπτει. Ἀλλὰ γιατί δὲν μπορεῖ νὰ ἔρθει. Δὲ στὸ ὑποσχέθηκε, ποτέ. Ἐσὺ τὸ φαντάστηκες, ἐσὺ εἶχες ἀνάγκη νὰ τὸ πιστέψεις. Δὲν θὰ ἔρθει ποτὲ ἐκεῖνος ὁ ἑαυτός πού περιμένεις χρόνια στὸ ραντεβού. Δὲν θὰ ἔρθει ποτὲ ἡ μέρα ὅπου θὰ ἐμφανιστεῖ ἐντός σου ἕνας ἑαυτός καλοντυμένος, τέλειος, ἄψογος, ἀναμάρτητος, ἀψεγάδιαστος. Ὄχι δὲν θὰ ‘ρθεῖ. Δὲν μπορεῖ νὰ ἔρθει, γιατί ἁπλὰ δὲν ὑπάρχει. Τὸ ξέρω, στὸ εἶπαν, τὸ ἄκουσες, τὸ ἤθελες καὶ ἐσὺ κατὰ βάθος, σὰν ἄλλοθι σὰν δικαιολογία, γιὰ νὰ μὴν ξεκινήσεις ποτὲ τὸ ταξίδι. Ἴσως κάποιοι ποὺ παίζουν μὲ τὶς καρδιὲς τῶν ἄλλων, νὰ στὸ ὑποσχέθηκαν. Ξέχασε τοὺς ὅλους. Καὶ πάρε τὴν ἀπόφαση ἐσὺ νὰ τὸν βρεῖς. Ἐσὺ νὰ τὸν ἀγαπήσεις. Ἐσὺ βαθιὰ νὰ τὸν συγχωρήσεις. Ἔτσι ὅπως εἶναι, ἄσχημος, κουρασμένος, ταλαιπωρημένος, δυσκολεμένος καὶ ἁμαρτωλός. Δῶσε τὸ φιλὶ τῆς ἀποδοχῆς, ὅπως ὁ Χριστὸς σὲ κάθε μὴ ἀξιαγάπητο. Ξεκίνα τὴ διαδρομή, κι ἂς μὴν νιώθεις ἕτοιμος. Κι ἂς μὴν νιώθεις τέλειος, καλὸς καὶ φοβερός. Δὲν σὲ κάνει ἄσχημο ἡ πτώση, ἀλλὰ ἡ ἀλαζονεία τῆς τελειότητας. Δὲν σὲ κα-
Ἔργο κ. Παν. Μόσχου τακρίνει τὸ λάθος, ἀλλὰ ἡ ἐμμονὴ καὶ ἐπιμονὴ σὲ αὐτό. Μὴν περιμένεις πρῶτα νὰ νιώσεις γιὰ νὰ δώσεις. Μὴν περιμένεις πρῶτα νὰ ἔρθει γιὰ νὰ πᾶς, μὴν περιμένεις νὰ νιώσεις καλὰ καὶ τέλεια γιὰ νὰ ζήσεις. Εἶναι ψέμα αὐτὸ, τοῦ νοῦ σου. Μία φυγὴ τοῦ ψυχισμοῦ σου. Ἕνα παιγνίδι τοῦ μυαλοῦ σου. Σώπασε μὲ προσευχὴ καὶ ἐλπίδα. Ξεκίνα νὰ βαδίζεις. «Μὰ δὲν ξέρω τὸν δρόμο…» θὰ πεῖς. Ἂς μὴν τὸν γνωρίζεις δὲν χρειάζεται. Ὅταν περπατᾶς, ἀνοίγονται οἱ δρόμοι καὶ βλέπεις παντοῦ νὰ ξεπροβάλουν μονοπάτια. Ἐσὺ ἁπλὰ μὴν περιμένεις νὰ νιώσεις ἕτοιμος γιὰ νὰ ξεκινήσεις, εἶναι παγίδα, ξεκίνα καὶ ὁ δρόμος θὰ σὲ διδάξει. π. Λίβυος • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 27
Μ Α Ζ Ι Μ Ε ΤΟΥ Σ ΓΟΝ Ε Ι Σ
Ὁ
5 μαθήματα ζωῆς πού πήραμε ἀπό τόν Μικρό Πρίγκιπα
Μικρὸς Πρίγκιπας εἶναι ὁ μικρὸς ἥρωας τοῦ πιὸ διάσημου ἔργου τοῦ Antoine de Saint-Exupery. Στὸ γνωστὸ βιβλίο, ὁ συγγραφέας, ἀφηγεῖται τὴν ἱστορία ἑνὸς πιλότου, ὁ ὁποῖος μετὰ τὴ συντριβὴ τοῦ ἀεροπλάνου του στὴ Σαχάρα, συναντᾶ ἕνα μικρὸ ἀγόρι, τὸν Μικρὸ Πρίγκιπα. Τὸ ἀγόρι μιλᾷ στὸν πιλότο γιὰ τὸν πλανήτη του, ἕνα ἀστεροειδῆ, καὶ γιὰ τὰ ταξίδια του σὲ ἄλλους κόσμους τοῦ διαστήματος, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀναπτύξουν ἕνα ἀναπάντεχο δέσιμο κατὰ τὴ διάρκεια τῶν 8 ἡμερῶν ποὺ ἔμειναν ἀβοήθητοι στὴν ἔρημο. Τὸ βιβλίο ἔχει μαγέψει τόσο τά παιδιά ὅσο καὶ τοὺς μεγάλους σὲ ὅλα τὰ μήκη καὶ πλάτη τῆς γῆς τὰ τελευταῖα 73 χρόνια, καθὼς οἱ εἰκονογραφημένες σελίδες του ἔχουν μεταφραστεῖ σὲ πάνω ἀπὸ 250 γλῶσσες καὶ διαλέκτους. Ἡ HuffPost France μᾶς θυμίζει τὰ 5 μεγαλύτερα μαθήματα ζωῆς ποὺ πήραμε ἀπὸ τὸν Μικρὸ Πρίγκιπα. 1. Πρέπει νὰ βροῦμε ξανὰ τὴν παιδική μας «τρέλα» καὶ δημιουργικότητα Τὸ βιβλίο ξεκινᾶ μὲ τὴν ἱστορία τοῦ ἀφηγητῆ γιὰ τὴν πρώτη ζωγραφιὰ ποὺ ἔκανε ὡς παιδί, μὲ ἕναν βόα νὰ χωνεύει ἕναν ἐλέφαντα. Ὅσοι ἐνήλικες κοιτοῦσαν τὴ ζωγραφιά, πάντα ἔβλεπαν τὸ ἴδιο πράγμα: ἕνα συνηθισμένο καπέλο. Ὁ συγγραφέας λέει ὅτι ἐγκατέλειψε τὸ πάθος του γιὰ τὴ ζωγραφικὴ μέχρι ποὺ γνώρισε τὸν Μικρὸ Πρίγκιπα, ποὺ ἀμέσως ἀναγνώρισε τὴ ζωγραφιὰ γιὰ αὐτὸ ποὺ ἦταν: ἕνας ἐλέφαντας μέσα σὲ ἕνα βόα. «Ὅποιος ἐνήλικος, ἔβλεπε τὴ ζωγραφιὰ πάντα μοῦ ἀπαντοῦσε: «Εἶναι ἕνα καπέλο». Κι ἐγὼ 28 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
τότε δὲν τοῦ μιλοῦσα οὔτε γιὰ βόες, οὔτε γιὰ παρθένα δάση, οὔτε γι᾽ ἀστέρια. Τοῦ μιλοῦσα γιὰ μπρίτζ, γκόλφ, πολιτικὴ καὶ γραβάτες. Κι ὁ μεγάλος ἦταν πολὺ εὐχαριστημένος ποὺ εἶχε γνωρίσει ἕναν λογικὸ ἄνθρωπο». Μάθημα ζωῆς: Ὅσο μεγαλώνουμε, καλὸ θὰ ἦταν νὰ μὴ χάνουμε αὐτὴ τὴ μικρὴ δόση τρέλας καὶ δημιουργικότητας. Οἱ ἐνήλικες προτιμοῦν τοὺς ἀριθμοὺς καὶ τὰ πρακτικὰ ζητήματα, ἀλλὰ ξεχνοῦν νὰ δοῦν πέρα ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια, νὰ ἀφεθοῦν καὶ νὰ εἶναι δημιουργικοί. Καὶ ὅσο χάνουν τὴν περιέργειά τους, γίνονται πιὸ παθητικοί. Τί λέει ἡ ἐπιστήμη: Ἡ δημιουργικότητα καὶ ἡ φαντασία εἶναι εὐεργετικὰ γιὰ τὴν ὑγεία μας. Μία μελέτη τοῦ Psychology of Music ἔδειξε ὅτι ὅσοι ἀσχολοῦνται μὲ τὸ πιάνο εἶναι λιγότερο ἀγχώδεις ὅταν αὐτοσχεδιάζουν στὴν σκηνή. Οἱ δημιουργικοὶ ἄνθρωποι μοιάζουν πολὺ μὲ τὸν Μικρὸ Πρίγκιπα: ὀνειροπολοῦν, ἀναζητοῦν νέες ἐμπειρίες καὶ θέτουν πάντα τὶς σωστὲς ἐρωτήσεις. 2. Γιὰ νὰ ἐκτιμήσουμε τὶς ἁπλὲς ἀπολαύσεις τῆς ζωῆς, πρέπει νὰ εἴμαστε λιγότερο σοβαροὶ Στὰ ταξίδια του σὲ διαφορετικοὺς πλανῆτες, ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας ἐξηγεῖ ὅτι γνώρισε ἕναν πολὺ σοβαρὸ ἐπιχειρηματία. Αὐτὸς ὁ ἄνδρας μετρᾷ συνεχῶς ὅλα τὰ ἄστρα τοῦ γαλαξία, καὶ ἐνῶ λέει ὅτι εἶναι εὐτυχισμένος ἐπειδὴ τοῦ ἀνήκουν ὅλα, ἡ ζωὴ του εἶναι μοναχικὴ καὶ μονότονη, γιατί δὲν ἔχει τίποτα ἄλλο. Δὲν μπορεῖ κάν νὰ ἐκτιμήσει τὴν ὀμορφιὰ τῶν ἀστεριῶν.
«Τὰ διαχειρίζομαι» ἀπάντησε ὁ ἐπιχειρηματίας. «Τὰ μετρῶ καὶ τὰ ξαναμετρῶ. Εἶναι δύσκολο. Ἀλλὰ ἐγὼ εἶμαι ἄνθρωπος σοβαρός». Μάθημα ζωῆς: Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶτε τὴ χαρὰ ἀπὸ τὶς μικρὲς ἀπολαύσεις τῆς ζωῆς. Τί λέει ἡ ἐπιστήμη: Πολλὲς μελέτες ἔχουν ἐπιβεβαιώσει ὅτι δὲν ὑπάρχει τίποτα καλύτερο ἀπὸ τὸ γέλιο γιὰ τὴν ψυχολογία μας. Τὸ 2014, ἐρευνητὲς στὸ πανεπιστήμιο Loma Linda τῆς Καλιφόρνια, συμπέραναν ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ γελοῦν πιὸ συχνά ἔχουν καλύτερη βραχυπρόθεσμη μνήμη καὶ στρεσσάρονται λιγότερο. Ἄλλες μελέτες, ὅπως αὐτὴ ποὺ ἔγινε ἀπό τό πανεπιστήμιο τοῦ Μέριλαντ ἔδειξαν ὅτι ἡ αἴσθηση τοῦ χιοῦμορ προστατεύει ἀπὸ καρδιακὰ προβλήματα. 3. Τὸ νὰ ἀφιερώνουμε χρόνο στὸν ἑαυτὸ μας εἶναι τὸ κλειδὶ τῆς εὐτυχίας Ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας ἀφηγεῖται τὴν συνάντηση μὲ ἕναν ἀκόμη ἐνδιαφέροντα χαρακτῆρα στὸν πέμπτο πλανήτη ποὺ ἐπισκέφθηκε, ὅπου ἡ κάθε μέρα διαρκεῖ μόνο ἕνα λεπτό. Ὁ φανοκόρος, ὅπως γίνεται γνωστός, πρέπει νὰ σβήνει τὴ λάμπα τοῦ πλανήτη κάθε ἕνα λεπτὸ καὶ μετὰ νὰ τὴν ἀνάβει ξανὰ ἕνα λεπτὸ ἀργότερα. Δὲν εἶχε ποτὲ χρόνο γιὰ νὰ ξεκουραστεῖ ἢ νὰ κοιμηθεῖ. Μάθημα ζωῆς: Πρέπει νὰ ἐκτιμᾶς κάθε λεπτὸ ποὺ περνᾶ. Νὰ ἐκτιμᾶς τὴ ζωή. Τί λέει ἡ ἐπιστήμη: Οἱ εἰδικοὶ δὲν σταματᾶνε νὰ τὸ λένε. Ἡ ἔλλειψη ὕπνου εἶναι καταστροφικὴ γιὰ τὴν ὑγεία. Τὸ νὰ ζεῖς σὰν τὸν φανοκόρο στὸν Μικρὸ Πρίγκιπα, ὁδηγεῖ σὲ αὐξανόμενο κίνδυνο γιὰ τὴν ἐκδήλωση διαβήτη, καρδιακὰ προβλήματα, ἐγκεφαλικά, κάποια εἴδη καρκίνου, προβλήματα μνήμης, διακυμάνσεις στὴ διά-
θεση καὶ αὐξημένη ὄρεξη γιὰ φαγητό. Οἱ ἀρνητικὲς ἐπιπτώσεις τῆς ἔλλειψης ὕπνου εἶναι πολλές. Σίγουρα στὴν ἐποχή μας οἱ φανοκόροι θὰ εἶχαν ἐξαντληθεῖ σωματικὰ καὶ ψυχικά. 4. Πρέπει νὰ βρίσκουμε τὸ κουράγιο νὰ ἐξερευνοῦμε Στὸν ἕκτο πλανήτη ποὺ ἐπισκέπτεται ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας συναντᾶ ἕναν γηραιὸ κύριο, ποὺ ἔγραφε σὲ κάτι τεράστια βιβλία. Παρόλο ποὺ στὴν ἀρχὴ ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας νόμισε ὅτι ὁ συγγραφέας ἦταν ἐξερευνητής, ἀνακαλύπτει ὅτι ἦταν ἕνας γεωγράφος ποὺ δὲν εἶχε φύγει ποτὲ ἀπὸ τὸ γραφεῖο του. «Δὲν εἶναι ὁ γεωγράφος αὐτὸς ποὺ βγαίνει ἔξω νὰ μετρήσει τὶς πόλεις, τὰ ποτάμια, τὰ βουνά, τὶς θάλασσες, τοὺς ὠκεανοὺς καὶ τὶς ἐρήμους. Ὁ γεωγράφος θεωρεῖ τὸν ἑαυτὸ του πολὺ «σημαντικὸ» γιὰ νὰ ἀσχολεῖται μὲ περιπάτους. Δὲν ἀφήνει ποτὲ τὸ γραφεῖο του». Μάθημα ζωῆς: Ἔχουμε τὴν τάση νὰ μένουμε ἐκεῖ ποὺ αἰσθανόμαστε ἄνετα (comfort zone), γιατί εἶναι πιὸ εὔκολο ἀπὸ τὸ νὰ παίρνουμε ῥίσκα. Ἀλλὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσουμε τὸν χρόνο ποὺ ἔχουμε στὴ γῆ γιὰ νὰ δοκιμάσουμε διαφορετικὰ Ἐν Ἐσόπτρῳ | 29
5 μαθήματα ζωῆς πού πήραμε ἀπό τόν Μικρό Πρίγκιπα
πράγματα καὶ ἐμπειρίες, νὰ συναντήσουμε νέους ἀνθρώπους καὶ νὰ ταξιδέψουμε τὸν κόσμο. Τί λέει ἡ ἐπιστήμη: Ὑπάρχουν πολλοὶ λόγοι γιὰ νὰ ξεφύγουμε ἀπὸ τὶς ἀνέσεις μας. Αὐτὸ τὸ ἐπιβεβαιώνει καὶ ἡ ἐπιστήμη. Ἡ ἀνησυχία ποὺ βιώνετε, ὅταν ἀντιμετωπίζετε μία πρόκληση, μπορεῖ νὰ σᾶς βοηθήσει νὰ γίνεται πιὸ ἀποτελεσματικοί, σύμφωνα μὲ ψυχολόγους. Καὶ ἡ προσαρμοστικότητα στὶς προκλήσεις μᾶς βοηθᾷ νὰ εἴμαστε πιὸ ὀξυδερκεῖς σὲ μεγάλη ἡλικία 5. Εἶναι προτιμότερο νὰ ἐπιλέγουμε μὲ τὴν καρδιὰ Ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας εἶναι ἐρωτευμένος μὲ ἕνα τριαντάφυλλο ἀπὸ τὸν πλανήτη του, ἕνα ποὺ μοιάζει μὲ ὅλα τὰ ἄλλα τριαντάφυλλα ποὺ ἔχει δεῖ στὴ γῆ. Ὅμως τὸ τριαντάφυλλό του εἶναι μοναδικό, γιατί τὸ ἐπέλεξε ὁ ἴδιος. «Νὰ τὸ ἁπλὸ μυστικό
μου: Μόνο μὲ τὴν καρδιὰ βλέπεις ἀληθινά. Τὴν οὐσία δὲν τὴ βλέπουν τὰ μάτια». Μάθημα ζωῆς: Ὁ Μικρὸς Πρίγκιπας ἀντιπροσωπεύει τὸν αὐθορμητισμό. Ἀντίθετα μὲ ὁποιονδήποτε ἄλλον, σκέφτεται, ἐνστικτωδῶς, μὲ τὴν καρδιά του. Καὶ σύμφωνα μὲ τὴν ἀλεποῦ, εἶναι ὁ μόνος τρόπος γιὰ νὰ ἀνακαλύψεις τί πραγματικὰ ἀξίζει. Τί λέει ἡ ἐπιστήμη: Σύμφωνα μὲ μελέτη ποὺ δημοσιεύθηκε στο Journal of Organizational Behavior and Human Decision Processes η λήψη ἀποφάσεων ἐνστικτωδῶς, μπορεῖ νὰ δώσει ἴδια ἢ καὶ καλύτερα ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴν ἀναλυτικὴ προσέγγιση. Τὸ ἔνστικτό μας βοηθᾶ νὰ ἐξισορροπήσουμε τὶς ἀποφάσεις μας – γεφυρώνει τὸ κενὸ μεταξὺ τῶν ἐνστίκτων καὶ τῆς λογικῆς, σύμφωνα μὲ τὸν Cholle Francis, συγγραφέα τοῦ The Intuitive Compass. Πηγή: www.huffingtonpost.gr
•
Συσσίτια τῆς Ἐκκλησίας • Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν • Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου • Ἁγ. Εἰρήνης Πύργου Μονοφατσίου
▶ Παρακαλούμε: Προσφέρετε κάθε δυνατή βοήθεια
για να γίνει φαγητό γιά αὐτούς πού ἔχουν ἀνάγκη. 30 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Τμῆμα σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς «Ἅγιος Τίτος»
Στίς 5/4/2016, παρουσιάστηκε στό ἀμφιθέατρο τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου μας, τό βιβλίο «Ο Άγ. Κυρ Ιωάννης ο Ξένος, ο εν τη Κρήτη», ἐργασία τῶν φίλων τῆς Ἱ. Μ. Ὁδηγήτριας καί τῶν φίλων τοῦ Ἁγ. Ιωάννου τοῦ Ξένου. Ἡ ἐκδήλωση αὐτή, μεταξύ ἄλλων, περιελάμβανε ὕμνους τούς ὁποίους ἀπέδωσε χορωδία ἀπό μαθητές τῆς σχολῆς βυζ. μουσικῆς «Ἅγιος Τίτος», τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Νικολάου Κοκολάκη, Καθηγητοῦ τῆς Σχολῆς. •
Τμῆμα κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης Τό τμῆμα κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου μας, μετά ἀπό εἰδική σύμπραξη τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας μέ τή Διεύθυνση Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Περιφέρεια Κρήτης, μέσῳ τοῦ ἐπιχειρησιακοῦ εὐρωπαϊκοῦ προγράμματος ἐπισιτιστικῆς βοήθειας καί βασικῆς ὑλικῆς συνδρομῆς (ΤΕΒΑ), μοίρασε στάντες μέ τρόφιμα σέ 42 δικαιούχους οἰκογένειες. Ἡ πρώτη διανομή ἔγινε στίς 26-2-2016 • καί ἡ δεύτερη στις 21-4-2016. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 31
Τμῆμα ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ «Ὁ Εὔδιος Λιμήν» 101,9 FM
Eἶναι γνωστό ὅτι ἀπό τήν 1η Μαρτίου τοῦ 2008, ἡ Ἱερά Μητρόπολή μας λειτούργησε ραδιοφωνικό πρόγραμμα, τό ὁποῖο σταμάτησε νά λειτουργεῖ, ἀπό τίς ἁρμόδιες ἀρχές, τόν Ἰούλιο τοῦ 2014, ἔνεκα ἔλλειψης ὅλων τῶν προαπαιτουμένων ἀπό πλευρᾶς Νόμου. Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες, τό Πολιτιστικό Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, προέβη στίς ἀπαιτούμενες ἐνέργειες καί ἀγόρασε τήν προβλεπόμενη ραδιοφωνική ἄδεια καί ἵδρυσε Ραδιοφωνικό Σταθμό μέ τήν ἐπωνυμία: Ραδιοφωνικός Σταθμός Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, «Ὁ Εὔδιος Λιμήν», δηλαδή, «Τό ἀπάνεμο λιμάνι». Ὁ Ραδιοφωνικός Σταθμός τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ἐκπέμπει ἤδη στή ραδιοσυχνότητα τῶν 101,9 στά F M. Εὐχαριστοῦμε πολύ, ἐκείνους πού βοήθησαν καί βοηθοῦν τό ἐν λόγῳ ἔργο, τούς δωρητές καί τίς Ἱερές Μονές καί Ἐνορίες, ἐκεῖνες πού συνέδραμαν οἰκονομικά, ὥστε νά ἀγορασθεῖ ἡ παραπάνω ραδιοφωνική ἄδεια. Κατά τή Θεία Λειτουργία μνημονεύουμε εὐγνωμόνως καί ὑπέρ τῶν δωρητῶν καί συνδρομητῶν γιά τή λειτουργία ἐκκλησιαστικοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ στήν περιοχή μας. Ἐκτός ἀπό τίς προαναφερθεῖσες εὐχαριστίες ἐπιθυμοῦμε νά ὑπομνήσουμε σέ ὅσους βοήθησαν καί βοηθοῦν τό ἔργο αὐτό, ὅτι μέ τή συνδρομή τους γίνονται πρόξενοι πνευματικῆς ἀνάπαυσης γιά ἀρκετούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ῥωτοῦσαν συχνά πότε θά ἀρχίσει ἡ ἀδιάκοπη λειτουργία Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας. Ἡ προσφορά τους θά γίνεται, κάθε μέρα, ἀφορμή πνευματικῆς ὠφέλειας, μέ τήν ἀναμετάδοση Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, Θείων Λειτουργιῶν καί μέ τίς διάφορες ἐνδιαφέρουσες ἐκπομπές του. Τό πρόγραμμα τοῦ Σταθμοῦ μας περιλαμβάνει τό τοπικό μας πρόγραμμα καί ἀναμετάδοση τοῦ ραδιοφωνικοῦ προγράμματος τῆς «Πειραϊκῆς Ἐκκλησίας». † Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος
•
32 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 33
Τμῆμα ἐκδηλώσεων ὁμιλιῶν Τμῆμα ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, Ἱερατικές Συνάξεις
4/4/2016, μίλησε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Σωτήριος Κοσμόπουλος, Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Σάμου καί Ἰκαρίας μέ θέμα: « Ὁ Μωυσής ὡς πρότυπο Ἱερέως».
9/4/2016, μίλησε ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Ἀβύδου κ. Κύριλλος, Καθηγητής τοῦ Παν/ μίου Ἀθηνῶν μέ θέμα: «Διαχριστιανικοί διάλογοι καί Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος».
Πραγματοποιήθηκαν καί φέτος οἱ ὁμιλίες τῶν Κατανυκτικῶν Ἑσπερινῶν τῆς περασμένης Μ. Σαρακοστῆς. Τήν A΄ Κυριακή 20/3/16, μίλησε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Πρόδρομος Ξενάκης, Ὑπογραμματέας τῆς Ἱ. Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέ θέμα: «Ἀναστήλωση Εἰκόνων καὶ πρόσωπων». Τήν Β΄ Κυριακή 27/3/16, μίλησε ὁ κ. Ἀντώνιος Κυπριωτάκης, Καθηγητὴς Πανεπιστημίου, μέ θέμα: «Ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ὡς διαρκῆ διαδικασία μάθησης». Τήν Γ΄ Κυριακή 3/4/16, μίλησε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Σωτήριος Κοσμόπουλος, Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Σάμου καὶ Ἰκαρίας, μέ θέμα: «Σταυρῷ περικοσμούμενοι». Τήν Δ΄ Κυριακή 10/4/16, μίλησε ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Ἀβύδου κ. Κύριλλος, Καθηγητής τοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν, μέ θέμα: «Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ συγγραφέας τῆς Κλίμακας». Τήν Ε΄ Κυριακή 17/4/16, μίλησε ὁ Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Προϊστάμενος τῆς Ἐνορίας Πύργου Μονοφ., μέ θέμα: «Ἡ νεύρωση τῆς τελειότητας».
•
Δωρεές Γιά τό Πολιτιστικό Κέντρο: Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 186€, π. Ἰωάννης Καλογιαννάκης 100€, κ. Ἐλευθέριος Σικινιώτης 100€. Γιά τό Περιοδικό «Ἐν Ἐσόπτρῳ»: κ. Φανούριος Φανουράκης 50€, κ. Κων/νος Δουλουφάκης 50€. Γιά τήν ἀνέγερση τῶν Γραφείων τῆς Ἱ. Μητροπόλεως: Ἱ. Μονή Βροντησίου 2000€, Ἱ. Μονή Κουδουμᾶ 400€. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ πολύ τούς δωρητές καί δέεται καί ὑπέρ αὐτῶν.• 34 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 35