“...βλέπομεν γάρ ἄρτι δι΄ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον. ἂρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην...” (Α΄ Κορ. 13, 12)
Τριμηνιαία περιοδική ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 2016
ΤΕΥΧΟΣ 41
ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΟΙΔΙΜΟ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΙΜΟΘΕΟ
Πολιτιστικό ΚέντροἘπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
Τμήματα σχολικοῦ ἔτους 2016-17 • Γυναικείας χορωδίας ριζίτικου τραγουδιοῦ «Ριζίτισσες» • Διακοσμητικῆς μέ χαρτί «Ντεκουπάζ» • Θεατρικῆς ὁμάδας • Θεατρικοῦ παιχνιδιοῦ & εἰκαστικοῦ ἐργαστηρίου • Κοινωνικοῦ φροντιστηρίου • Μάθησης γλυπτικῆς - χαρακτικῆς (πέτρα, ξύλο) • Μάθησης παραδοσιακῶν ὀργάνων • Νεανικῶν συνάξεων • Παραδοσιακῶν χορῶν • Ριζίτικου τραγουδιοῦ «Κρῆτες ριζίτες» • Σκακιοῦ • Σχολῆς ἁγιογραφίας • Σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς «Ἅγιος Τίτος» • Χορωδίας παραδοσιακῆς μουσικῆς «Κεντρώας Κρήτης Μελωδοί» • Ψηφιδωτοῦ 2 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ Τριμηνιαία ἔκδοση: Τμήματος ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Εἰδική ἔκδοση: Μικρό ἀφιέρωμα γιά τόν, ἀπό Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο. Ἐπιμέλεια, σχεδίαση περιοδικοῦ: Ὁ Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος. Ἐπικοινωνία: Μητροπόλεως 9, 70400 Μοῖρες,τηλ. 2892022208, φάξ 28920 24804, email: info@imga.gr Ἱστοσελίδα: www.imga.gr Ἐκτύπωση: «Τυποκρέτα», ΒΙ.ΠΕ. Ἡρακλείου Κρήτης, τηλ. 2810-382800, email: info@kazanakis.gr
Βιβλιοπωλεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μοῖρες τηλ. 28920 23790 e-mail: imgabooks@gmail.com
Τό παρόν ἔντυπο ἐκδίδεται ἀπό τό Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης “ Ἀπόστολος Τίτος ’’ καί διατίθεται δωρεάν.
Περιεχόμενα σελ. 7 " Ἀντί προλόγου", τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. σελ. 8 "Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος", τοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου. σελ. 15 "Γιατί νά γλυτώσω μόνο ἐγώ;...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 16 " Ἡ δειλία...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 17 "Ξεκαθάρισα μονάχα τίς δυό λέξεις...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 18 " Ἔντονες ἀναμνήσεις...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 19 "Αὐτά θά σημάνουν τό τέρμα τῶν πολέμων...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 20 "Ὁμιλία Μητροπολίτου Κρήτης Εὐγενίου κατά τήν εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου, 26/8/1956 Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου". σελ. 22 "Ὁμιλία Ἐπίσκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου κατά τήν εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία του, 26/8/1956 Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου". σελ. 25 "Διάταγμα τῆς Πολιτείας περί ἀναγνωρίσεως καί ἐγκαταστάσεως τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 3/9/1956", "Διαβεβαίωση τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου ἐνώπιον τοῦ ἀνωτάτου Ἄρχοντος τῆς Πολιτείας 6/9/1956". σελ. 26 "Συνοδική Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης περί ἐκλογῆς, χειροτονίας καί ἐγκαταστάσεως τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 7/9/1956". σελ. 27 "Ἡ ἐνθρόνιση τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 9/9/1956". σελ. 28 "Ἡ πρώτη ἐγκύκλιος τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 1956". σελ. 35 "Μιά μεγάλη μηχανή σ᾽ ἕνα μικρό καράβι", τῆς Μοναχῆς Αἰκατερίνας Μαρκουλάκη. σελ. 44 "Ἡ πεῖνα τῶν ψυχῶν...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 48 "Στά σκοτάδια τῶν συνειδήσεων...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 50 "Ἡ Ἐκκλησία...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου
Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 53 "Γιά νά γίνει ἕνας Χριστιανισμός ἑνωμένος...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 54 "Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 58 "Ὀρθοδοξία...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 62 "Τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας...", "Ὁ ἐκκλησιασμός εἶναι τύπος τῆς οὐράνιας λατρείας...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 64 "Τά γνωρίσματα τῆς ἐποχῆς μας...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 66 "Ὁ τριπλός χωρισμός τῆς κοινωνίας...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 68 "Λαός καί ἡγεσία...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 70 "Οἱ σταυρωτές...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 72 "Τά ἀξιώματα τῆς γῆς...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 73 "Κανείς δέν γίνεται χρήσιμος ἄν δέν εἶναι καλός...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 74 "Οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 76 "Σύγχρονα ρεύματα βαθύτερου χριστιανικοῦ πνεύματος...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 78 "Μιά τριπλή εἰρήνη ἔχει ἡ εἰρήνη...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 80 "Ἡ κοινή γνώμη...", τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου. σελ. 82 "20 χρόνια Ἀρχιερατείας τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Τιμοθέου στὴν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης 22-1-1998", προσφώνηση Ἀρχιμ. Μακαρίου Δουλουφάκη Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. σελ. 86 "Μία ἄλλη σύνοψη γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Τιμόθεο", τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. σελ. 91 "Ἀπό ἕνα γράμμα", τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. σελ. 92 "24 Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 2005", τῆς Μοναχῆς Αἰκατερίνας Μαρκουλάκη. σελ. 94 "Ἀπό ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου". Ἐν Ἐσόπτρῳ | 3
4 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, ἑορτή Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, 11/11/1999.
Μέ τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαῖο, Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, 1992.
Ἐν Ἐσόπτρῳ 5 Ἀπό τά ἐπίσημα ἐγκαίνια τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ, τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. |
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέ τά Μέλη τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, 2006.
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, στό Σύνθρονο τοῦ Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, 6 | Ἐν Ἐσόπτρῳ μέ τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης.
Ἀντί Προλόγου
Ἡ
ἐπίδραση τῆς θλιβερῆς μεγαλομανίας καί τῶν ὑπερβολῶν τῆς ἐποχῆς μας, ἐξαπλώνεται δυστυχῶς καί στήν ἐκκλησιαστική σύγχρονη πραγματικότητα. Ἡ ἀπόχρωσή τους, πολλάκις, περνᾶ στή μυθομανία καί τόν θόρυβο τῆς ρηχότητας, κάτι πού δέν χωρᾶ στά κείμενα καί τή ζωή τοῦ ἀοίδιμου Ἱεράρχη Τιμοθέου, στόν ὁποῖο ἀφιερώνουμε τό παρόν τεῦχος. Εἶναι μία κίνηση σεβασμοῦ, τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης, μά κυρίως στροφή τῆς καρδιᾶς μας πρός τόν σοφό, ἰσορροπημένο καί δοκιμασμένο ἄνθρωπο, τόν Ἀρχιεπίσκοπο Τιμόθεο, ὁ ὁποῖος ἄναψε ἕνα κερί μέσα στό σκότος, τῆς ποικίλης πτωχείας, τῶν νεωτέρων χρόνων. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός χοροβατεῖ, ἐδῶ καί δέκα χρόνια, στόν ἀπέναντι τόπο, τῆς ἀναπαύσεως τῶν Ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, διελθών τήν διακονία του, μέ τά χαρίσματα πού τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, μέ τούς ἀγῶνες του, μέ τά ὅσα ἔμαθε στήν ἐποχή του καί μέ τίς ἐμπειρίες του, πού πέρασαν μέσα ἀπό τήν κρητική ἐκκλησιαστική ἰδιοπροσωπεία, γιά νά γίνουν ζωογόνος χυμός, στό ταμιεῖον ἀπό τό ὁποῖο τρέφεται ἡ Ἀποστολική Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξε, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Τιμόθεος, ὁ χριστιανός Ἐπίσκοπος, τῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐαγγελίου, μέ ἔργα πίστεως καί προσφορᾶς, ἀπό ὅπου καί ἄν πέρασε. Ἕνας ἀπό τούς σταθμούς τῆς διαδρομῆς του, πού δέν ἔχει παρουσιασθεῖ στό βάθος του, εἶναι ἐκεῖνος τῆς διακονίας του, ὡς Πρώτου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Χρειάστηκε νά πάρει ἀποφάσεις, ἐν μέσῳ πολλῶν ἀντιξοοτήτων. Αὐτές οἱ ἀποφάσεις εἶναι γεμάτες ἀπό σοφία, ταπείνωση μά κυρίως ἀπό παραδειγματική ἀνεξικα-
κία. Αὐτά τά γεγονότα καθόρισαν τήν πορεία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, γιά τά ὁποῖα θά γράψουμε μελλοντικά, ὡς αὐτόπτες μάρτυρες, χάριν τῆς ἀληθείας. Οἱ φωτογραφίες προέρχονται ἀπό τό δικό μας ἀρχεῖο, ἀλλά καί ἀπό τήν Ἱ. Μονή Παναγίας Καλυβιανῆς, τό Ἱ. Ἡσυχαστήριο Ἁγ. Φωτεινῆς Ἡρακλείου καί ἀπό τό ἀρχεῖο τοῦ κ. Ἐμμ. Μπορπουδάκη. Εὐχαριστοῦμε πολύ τήν Ἱ. Μονή Καλυβιανῆς, τό Ἱ. Ἡσυχαστήριο τῆς Ἁγ. Φωτεινῆς καί τόν κ. Ἐμμ. Μπορπουδάκη. Ἀναμιμνησκόμεθα, μέ νοσταλγία τῆς, ἐν γένει, μεγάλης προσφορᾶς καί τοῦ εὐλογημένου προσώπου τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου καί τόν παρακαλοῦμε νά δέεται στούς Ἁγίους Ἀποστόλους Παῦλο καί Τίτο, νά σκεπάζουν τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ἀπό ὀρατούς καί ἀόρατους ἐχθρούς.† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος
•
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 7
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος τοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου *
Ὁ
ἀπό Γορτύνης καί Ἀρκαδίας (19561978) Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ΤΙΜΟΘΕΟΣ (κατά κόσμον Μιχαήλ Παπουτσάκης), τρίτο κατά σειρά παιδί τοῦ Κων/ νου Παπουτσάκη καί τῆς Ἀρτεμησίας, μετέπειτα Ἀνθούσας μοναχῆς, τό γένος Ἐμμ. Καλαϊτζάκη, γεννήθηκε τήν 25η Μαρτίου 1915 στό Γαβαλομούρι Χανίων. Ὀρφανός ἀπό πατέρα ἤδη ἀπό τήν ἡλικία τῶν τεσσάρων ἐτῶν, ἀνατράφηκε ἀπό τήν εὐσεβῆ μητέρα του, ὅπως καί τά τρία ἀδέλφια του, Δέσποινα, Γεώργιος και Πέτρος. Μετά τίς ἐγκύκλιες σπουδές του στόν Γαλατᾶ Χανίων καί στό Γυμνάσιο Χανίων εἰσέρχεται στή Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἀπό τήν ὁποία ἀποφοιτᾶ τό 1941. Στή συνέχεια ὑπηρετεῖ τή στρατιωτική του θητεία καί κατά τή διάρκεια τοῦ πολέμου (1940 – 1941) ὑπηρετεῖ ὡς στρατιωτικός ἱεροκήρυκας στό Ἀλβανικό μέτωπο. Ἀναφορές στά βιώματα τῆς περιόδου αὐτῆς γίνονται στό ὑπό τόν τίτλο: «’Ανάμεσα στή ζωή καί στό θάνατο», Ἡράκλειο, 1982, βιβλίο του. Κατά τόν πρῶτο χρόνο τῆς Γερμανοκατοχῆς παραμένει στήν Ἀθήνα καί προσφέρει ἐθελοντικά τίς ὑπηρεσίες του στό Τμῆμα Πειραιῶς τῆς Ἐθνικῆς Ὀργανώσεως Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης (ΕΟΧΑ). Παράλληλα κηρύττει σέ Ἱ. Ναούς, σχολεῖα, ἱδρύματα κ.ἄ. Μετά τήν κατάληψη τῆς Κρήτης ἀπό τούς Γερμανούς ἐπιστρέφει στά Χανιά καί τόν Νοέμβριο τοῦ 1942, σέ ἡλικία 27 ἐτῶν, κείρεται Μοναχός μέ τό ὄνομα Μισαήλ στήν Ἱ. Μονή Γουβερνέτου. Τήν 20ή Νοεμβρίου 1942 χειροτονεῖται σέ Διάκονο ἀπό τόν μακαριστό Ἐπίσκοπο Κυδωνίας 8 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
καί Ἀποκορώνου Ἀγαθάγγελο Ξηρουχάκη (1936-1958). Ἀπό τόν ἴδιο χειροτονεῖται τήν ἑπομένη, 21/11/1942, σέ Πρεσβύτερο μέ τό ὅνομα Τιμόθεος καί χειροθετεῖται σέ Ἀρχιμανδρίτη. Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Τιμόθεος Παπουτσάκης ἀναπτύσσει δραστηριότητα μέ ἔνθεο ζῆλο καί ἐργατικότητα, ἐπιδίδεται στά νέα καθήκοντά του καί ἀναδεικνύεται ὁ φωτισμένος ἐμπνευστής καί ὀργανωτής ἑνός πνευματικοῦ καί φιλανθρωπικοῦ ἔργου. Ὁ Ἱ. Ναός Ἁγ. Ἰωάννου Χανίων, ὅπου τοποθετεῖται ἱερατικῶς Προϊστάμενος, καθίσταται πόλος ἕλξεως. Τό χάρισμα τῆς εὐγλωττίας καί οἱ θεολογικές γνώσεις τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Τιμοθέου τίθενται στήν ὑπηρεσία τῆς πνευματικῆς οἰκοδομῆς καί παραμυθίας τοῦ λαοῦ. Οἱ ὁμιλίες του τά ἀπογεύματα τῶν Κυριακῶν στόν Ἱ. Ναό Ἁγ. Νικολάου Σπλάντζιας, οἱ διαλέξεις του στίς διάφορες αἴθουσες, τά κηρύγματά του στά χωριά, στίς φυλακές, στό νοσοκομεῖο καί ἀλλοῦ βρίσκουν μεγάλη ἀνταπόκριση. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τό ἐποικοδομητικό περιοδικό «’Αναγέννησις». Κατά τήν περίοδο αὐτή ὀργανώνει καί διευθύνει τό Γραφεῖο Ἐσωτερικῆς Ἱεραποστολῆς τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου, ἱδρύει καί διευθύνει τήν Ἕνωση Ἐπιστημόνων καί Διανοουμένων Χανίων καί τό Ἐκκλησιαστικό Οἰκοτροφεῖο, δημιουργεῖ τίς Ἐκκλησιαστικές Κατασκηνώσεις στόν Σταυρό Ἀκρωτηρίου, διδάσκει στήν Ἐκκλησιαστική Σχολή Κρήτης καί ἐκδίδει τά πρῶτα του βιβλία: «Στήν ὑπακοή τοῦ Χριστοῦ», Χανιά 1948, «Ὁ Χριστός καί τά Νιάτα», Χανιά 1950 καί
•
«Παραδεισένια Κρινολούλουδα», Χανιά 1950. Παράλληλα, στή διάρκεια τῆς Γερμανοκατοχῆς ἐπιδεικνύει αὐταπάρνηση καί ἡρωισμό. Τό 1950 μέ ὑποτροφία τῆς Γαλλικῆς Κυβερνήσεως πραγματοποιεῖ εὐρύτερες σπουδές στή Γαλλία καί παραμένει γιά δύο χρόνια στή Λίλλη καί στό Παρίσι, ὅπου παρακολουθεῖ μαθήματα Χριστιανικῆς Κοινωνιολογίας καί Ποιμαντικῆς. Ἐπιστρέφοντας στήν Ἑλλάδα τοποθετεῖται Ὑποδιευθυντής καί Πνευματικός στό Θεολογικό Οἰκοτροφεῖο τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας στήν Ἀθήνα (1951-1956) καί Καθηγητής τῆς Ριζαρείου Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς (1955-1956). Μέ νέα πλέον ἐφόδια ἐπιδίδεται στό ἔργο του στήν Ἑλληνική πρετεύουσα. Κατά τήν περίοδο αὐτή ἐκδίδονται τά ἔργα του: «Ὁ Χριστός καί ἡ Κοινωνία», Ἀθήνα 1956 καί «Ἀπόστολος Παῦλος, ὁ Ἰεραπόστολος τῆς Ἑλλάδος», Ἀθήνα, 1954, καθώς καί σειρά μικρῶν ἐπικοδομητικῶν βιβλίων «Τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας» κ.ἄ.. Στίς 28/5/1956 ἡ Ἱερά Ἐ. Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἀναδεικνύει παμψηφεί τόν χαρισματικό Ἀρχιμανδρίτη Τιμόθεο Παπουτσάκη, Ἐπίσκοπο Ἀρκαδίας (ἡ Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας μετονομάσθηκε τό 1961 σέ Γορτύνης καί τό 1962 προήχθη σέ Μητρόπολη). Ἡ χειροτονία του σέ Ἐπίσκοπο ἔγινε τήν 26η Αὐγούστου τοῦ ἰδίου ἔτους στόν Ἱ. Μ. Ναό Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου ἀπό τόν μακαριστό Μητροπολίτη (καί ἀργότερα Ἀρχιεπίσκοπο) Κρήτης Εὐγένιο καί τήν Ἱ. Σύνοδο τῆς Μεγαλονήσου καί ἡ ἐπίσημη ἐγκατάστασή του τόν Σεπτέμβριο στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν. Ἀπό τή νέα ἔπαλξη τοῦ Ποιμενάρχη, ὁ Ἐπίσκοπος Τιμόθεος συνεχίζει μέ μεγαλύ-
τερο ζῆλο τήν προσφορά του. Ἀνακαινίζει τό Ἐπισκοπεῖο καί δημιουργεῖται αἴθουσα κατάλληλη γιά ὁμιλίες καί πνευματικές συγκεντρώσεις. Μεριμνᾶ γιά τήν ἐπιμόρφωση τοῦ Ἱ. Κλήρου, γιά τήν ἀνέγερση Ἱ. Ναῶν, γιά τήν κατήχηση τῶν νέων καί γιά τήν εὐρεῖα ἄσκηση τῆς φιλανθρωπίας. Παράλληλα δίδει διαλέξεις στίς Μοῖρες, στό Ἡράκλειο, στήν Ἀθήνα, στόν Πειραιά, στή Θεσσαλονίκη καί ἀλλοῦ. Τό θέρος τοῦ 1958 ἀρχίζουν οἱ ἐργασίες ἀνεγέρσεως τοῦ Ἱδρύματος Στοργῆς (Ὀρφανοτροφείου θηλέων) στήν Ἱ. Μ. Παναγίας Καλυβιανῆς. Τό 1961 τό Ἱ. Προσκύνημα τῆς Καλυβιανῆς γίνεται γυναικεία Μονή καί κατασκευάζονται οἱ ἀναγκαῖοι γιά τή διαβίωσή τους χῶροι. Τό 1962 ἱδρύεται ὁ Οἶκος Εὐγηρίας (Γηροκομεῖον) «Ἅγιοι Δέκα», το 1965 ἡ Οἰκοκυρική Σχολή «Ἡ Ἁγία Σκέπη», τό 1967 τό Ἵδρυμα Παιδικῆς Προστασίας «ἡ Θεοτόκος», τό 1969 ἡ Ἔκθεση, τό 1970 τό Τυπογραφεῖο, τό 1971 τό Ἵδρυμα Νεανίδων «Ἡ Ἁγ. Φιλοθέη», τό 1947 ἡ σχολή Κοπτικῆς – Ραπτικῆς «Ὁ Εὐαγγελισμός». Παράλληλα λειτουργοῦν Δημ. Σχολεῖο γιά τά παιδιά τοῦ Ὀρφανοτροφείου καί τῆς Παιδικῆς Προστασίας, Ἐργαστήρια Ὑφαντικῆς, Πλεκτικῆς, Ἱεροραπτικῆς καί Ἁγιογραφίας, Μουσεῖο, ἀνεγείρονται τό Πνευματικό Κέντρο καί οἱ Ξενῶνες καί ἱδρύονται οἱ Κατασκηνώσεις στόν Κόκκινο Πύργο. Μέ πρωτοβουλία καί μέριμνά του ἀνεγείρονται, ἐπίσης, τά Οἰκοτροφεῖα Ἀρρένων καί Θηλέων στίς Μοῖρες, τό Οἰκοτροφεῖο Θηλέων Πόμπιας, τό Ἵδρυμα «Παιδική Ὑγεία» στό Βροντήσι, ὁ μεγαλοπρεπής Ἱ. Ναός Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν, οἱ Σύλλογοι «Φίλων τοῦ Ὀρφανοτροφείου» (1959), «Διανουμένων Μεσσαρᾶς» (1962) Ἐν Ἐσόπτρῳ | 9
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος
καί ἡ «Χριστιανική Ἑστία» στίς Μοῖρες (1965) καί ἡ Σχολή Βυζ. Μουσικῆς (1964). Τό 1974 καθιερώνονται τά Πνευματικά Συμπόσια τῆς Καλυβιανῆς, στό ὁποῖα μετέχουν ἄτομα, διανοούμενοι κυρίως, μέ πνευματικά ἐνδιαφέροντα. Παράλληλα συνεχίζεται ἡ συγγραφική παραγωγή του. Ἀπό τήν περίοδο αὐτή προέρχονται τά ἔργα του: «Ἡ Παναγία Καλυβιανή καί τά Ἱδρύματα», «Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Ἐρημίτης», «Ἅγ. Νεκτάριος Πενταπόλεως», «Ἱ. Μονή Κουδουμᾶ - Ἅγ. Παρθένιος», «Ἑπτά ματιές ἀπό τή Φαιστό», «Τό κοινωνικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας», Ἅγ. Μεθόδιος Νιβρύτου», «Κοντά στόν ἄρρωστο», «Ὁ Ὅσ. Χαράλαμπος τῆς Καλυβιανῆς», «Νειᾶτα καί ζωή (ραδιοφωνικές ὁμιλίες)», «Νειᾶτα καί Πίστις (ραδιοφωνικές ὁμιλίες)» καί «Μυστικά σήμαντρα (ποιήματα)». Ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1962 ἐπανεκδίδεται τό περιοδικό «Ἀναγέννησις» καί οἱ ἑβδομαδιαῖες ραδιοφωνικές ἐκπομπές γνωρίζουν αὐξημένη ἀκροαματικότητα. Ἡ ἀναγνώριση τῆς προσφορᾶς τοῦ Μητροπολίτη Τιμοθέου εἶναι καθολική. Πάμπολλοι Σύλλογοι καί Ὀργανώσεις τήν ἐπιβραβεύουν, μέ ἀποκορύφωμα τό Βραβεῖο, πού ἀπονέμεται τό 1975 ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν. Στίς 10/3/1978 ἡ Ἁγία καί Ἱ. Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐκλέγει τόν Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τιμόθεο, Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης. Τήν 26η τοῦ ἴδιου μήνα γίνεται ἡ ἐπίσημη ἐγκατάστασή του στόν Ἱ. Μ. Ναό Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου. Μιά νέα περίοδος προσφορᾶς ἀρχίζει ἀπό τήν ἔπαλξη τοῦ Προκαθήμενου τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ὡς Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ὁ μακαριστός Τιμόθεος φροντίζει μέ πολλή σύνεση γιά 10 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
τήν ἐπίλυση τῶν κατά καιρούς ἀναφυομένων προβλημάτων. Μεταξύ ἄλλων, ἐπί Προεδρίας του ἐπισκέπτεται δύο φορές τήν Κρήτη ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος (1992 και 1995), ἐκδίδεται ὁ Πατριαρχικός καί Συνοδικός Τόμος ἀνακηρύξεως τῶν τιμῆς ἔνεκεν Ἱ. Μητροπόλεων τῆς Μεγαλοννήσου σέ ἐν ἐνεργείᾳ Μητροπόλεις καί ἀπονέμονται σ᾽ αὐτές ἐξαρχικοί τίτλοι (1993), ἱδρύεται ἡ νέα Ἱ. Μητρόπολη Ἀρκαλχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου (2000), ἀναδεικνύονται οἱ Σεβ. Μητροπολῖτες Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος Μεσαρχάκης (1990), Πέτρας καί Χερρονήσου Νεκτάριος Παπαδάκης (1990), Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος Πολίτης (1994), Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἄνθιμος Συριανός (1996), ὁ Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ κ. Μακάριος Δουλουφάκης (2000), ὁ Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ κ. Μακάριος σέ Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας (2005), ὁ Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ κ. Εὐγένιος Ἀντωνόπουλος (2005) καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος Ἀνδονικάκης (2005) καί ἱδρύεται στούς χώρους τοῦ Οἰκοτροφείου τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς ἡ Ἀνωτέρα Ἐκκλησιαστική Σχολή Κρήτης, καταργεῖται ὁ θεσμός τοῦ Κυβερνητικοῦ Ἐπιτρόπου στήν Ἱ. Σύνοδο (1996), κατατάσσονται μέ Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στό Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας οἱ κατά τά ἔτη 1821-1822 καί ἑορτάζεται πανηγυρικά μέ Συνοδικές Θ. Λειτουργίες καί ἄλλες ἐκδηλώσεις στήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή καί τίς Ἱ. Μητροπόλεις τῆς Μεγαλονήσου τό Ἰωβηλαῖο τῶν 2000 χρόνων ἀπό τή Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὡς Ποιμενάρχης τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης ὁ ἀοίδιμος Ἀρχιεπίσκοπος συνε-
•
χίζει τήν προσφορά του. Ὀργανώνονται, μέ τή συμπαράσταση συνεργατῶν του, οἱ κεντρικές ὑπηρεσίες τῆς Ἐπαρχίας του καί ἐπιτυγχάνεται ἡ βελτίωση τῆς λειτουργίας τους. Ἀνακαινίζεται τό Μέγαρο τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς, ἐκσυγχρονίζονται τά Γραφεῖα της καί ἱδρύεται τό Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἱδρυμά της (1997), στό ὁποῖο ἐντάσσονται ὡς τμήματά του προϋπάρχουσες μορφές ἐκκλησιαστικῆς διακονίας, ὅπως τό Βιβλιοπωλεῖο, ἡ Βιβλιοθήκη καί τό Μουσεῖο, ἀλλά καί ἐντελῶς νέες, ὅπως τό Κέντρο Ἐπιμορφώσεως Στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ραδιοφωνικός Σταθμός, τό Πνευματικό Κέντρο, ἡ Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἡ Σχολή Γονέων καί Τμήματα ὅπως: Ἐκκλησιαστικῆς κληρονομιᾶς, Πολυμέσων διαδικτύου καί Ἱστορικοῦ ἀρχείου. Στό Κέντρο Ἐπιμορφώσεως Στελεχῶν πραγματοποιοῦνται ἐπιμορφωτικά σεμινάρια γιά τούς Κληρικούς κ.ἄ. συνεργάτες τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς, στό Πνευματικό Κέντρο ὀργανώνονται διαλέξεις, ἐκδηλώσεις, τό Τμῆμα Ἐκκλησιαστικῆς κληρονομιᾶς ἀσχολεῖται μέ τήν καταγραφή τοῦ πνευματικοῦ θησαυροῦ τῶν Ἱ. Μονῶν καί Ἐνοριῶν, τό Τμῆμα Πολυμέσων καί τό Τμῆμα Ἱστορικοῦ Ἀρχείου ἐπιχειρεῖ τήν καταγραφή τῶν παλαιῶν καί νεωτέρων ἐγγράφων τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς. Ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος μεριμνᾶ γιά τήν ἵδρυση νέων Ἐνοριῶν καί τήν ἀποδοτικότερη λειτουργία τῶν παλαιοτέρων, τή χειροτονία νέων Κληρικῶν, τή συντήρηση καί ἀνακαίνιση τῶν Ἱ. Ναῶν καί τήν ἀνέγερση καί τόν ἐγκαινιασμό νέων. Τό Γενικό Φιλόπτωχο Ταμεῖο καί τά Ἐνοριακά προσφέρουν συνεχῶς οἰκονομική βοήθεια σέ ἀπόρους καί τά Ἐκκλησιαστικά Συσσίτια συμπαρίστανται σέ ἐνδε-
εῖς, τά κατά τόπους Κέντρα Αἰμοδοσίας συμβάλλουν στή διάσωση τῆς ζωῆς καί τό Ὀρφανοτροφεῖο Ἀρρένων «Ἅγ. Μηνᾶς» φιλοξενεῖ μικρά παιδιά. Πέραν αὐτῶν, ἡ Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή πρωτοστατεῖ στήν κάλυψη ἐκτάκτων ἀναγκῶν π.χ. σεισμοπαθῶν, κ.ἄ. Στά πρῶτα χρόνια τῆς Ἀρχιερατίας του στό Ἡράκλειο θέτει σέ λειτουργία Τυπογραφεῖο γιά τήν ἔκδοση τῶν περιοδικῶν «Ἀναγέννησις» καί «Ἀπόστολος Τίτος». Παράλληλα συνεχίζει τίς ὁμιλίες του ἀπό τό Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς ΕΡΤ 2 Ἡρακλείου. Κατά τήν περίοδο αὐτή ἐπανεκδίδονται τά ἔργα του «Κοντά στόν ἄρρωστο», «Ὁ Χριστός καί ἡ Κοινωνία» καί «Μάθε νά ἐκκλησιάζεσαι» καί τίθενται σέ κυκλοφορία νέα, ὅπως «Τά 25 χρόνια τῆς Παναγίας Καλυβιανῆς» (1981), «Ἀνάμεσα στή ζωή καί στόν θάνατο» (1982), «Ἡ πρώτη πενταετία στήν Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης» (1983), «Τό μοναστήρι τῆς Παναγίας Καριδιώτισσας (Κερᾶς)» (1985), «Τριαδική διάσταση τελειότητας» (1987), «Ἐπιστροφή στίς πηγές» (1988), «Ἁγία Φωτεινή ἡ Σαμαρεῖτις» (1990), «Ὁ σωστός δρόμος τῆς ζωῆς» (1994), «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός» (1999) καί τό βραβευμένο ποιητικό «Λυτρωτική Φλογέρα» (α΄ ἔκδ. 1986, β΄ ἔκδ. 1995). Τό πολυσχιδές αὐτό ἔργο ἀποτέλεσε ἄριστο δεῖγμα «πίστεως δι᾽ ἀγάπης ἐνεργουμένης» (Γαλ.ε΄6), ἀναγνωρίσθηκε καί ἐπιβραβεύτηκε ὡς φωτεινός ὁδοδείκτης ἀφοσιώσεως καί προσφορᾶς πρός τήν Ἁγία μας Ἐκκλησία. * Τό παρόν κείμενο εἶναι ἐλαφρῶς τροποποιημένο καί ἐπικαιροποιημένο ἀπό τό προτότυπο τό ὁποῖο προέρχεται ἀπό τό βιβλίο «Χαριστήριος Τόμος Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. κ. Τιμοθέου», ἔκδοση Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης 2001. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 11
Μαθητής.
Φοιτητής, (στό κέντρο).
Στόν Πειραιά, 1935.
Κατά τή διάρκεια τῶν σπουδῶν του στό ἐξωτερικό. 12 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἑορτή Ἁγ. Νικολάου Σπάντζιας Χανίων, 1948.
Στήν Πάρνηθα, 1953.
Στόν κῆπο τῆς Ἱ. Μονῆς Γουβερνέτου, 1943.
Ἅγ. Ἰωάννης Καρέας, 1956.
Κατασκηνώσεις Χανιά, 1949.
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 13
Κατά τή διάρκεια τῶν σπουδῶν του στό ἐξωτερικό, μέ τόν Ἀρχιμ. Εἰρηναῖο Γαλανάκη, μετέπειτα Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου.
Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Τιμόθεος Παπουτσάκης, στό α' μετά τήν ἀπελευθέρωση μνημόσυνο τοῦ Ἐλευθ. Βενιζέλου, στό Ἀκρωτήρι Χανίων, (Ν. Πλαστῆρας).
Μέ τή μητέρα του Ἀρτεμισία, στό Οἰκοτροφεῖο τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 1953. 14 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
0ἰκοτροφεῖο Ἀπ. Διακονίας Ἀθηνῶν, 1953. Διακρίνεται ὁ Ἰωάν. Ζηζιούλας, μετέπειτα Καθηγητής Παν/μίου καί Μητροπολίτης Περγάμου.
«Γιατί νά γλυτώσω μόνο ἐγώ;...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
ξέρει, μήπως εἶναι προμηνύματα θανάτου. Δέν πρόλαβε νά φουντώσει μέσα μου ἡ ἀγωνία, ὅταν ὁλοφάνερα πιά ἔβλεπα νά μέ τραβᾶ τό ἀόρατο χέρι ἀπό τή χλαίνη. ύο πράγματα μᾶς βασάνιζαν τρομερά Φοβήθηκα πολύ. Τινάχτηκα ἔξω. Θά ἦταν ἐκείνη τήν ἀπαίσια καί σκοτεινή νύμεσάνυχτα. Περπάτησα πάνω στά χιόνια χτα, λίγες ὧρες πρίν ἀπό τή μεγάλη ἐπίκαί θυμήθηκα πώς ἑκατό μέτρα ψηλότεθεση. Τά πολλά χιόνια καί ἡ βροχή ἀπό ρα ἦταν τό τηλεφωνεῖο, μέ ἕνα συγγενιὀβίδες. Ἔμοιαζε μέ κόλαση, μέ χαλασμό κό μου λοχία. Ξαφνιάστηκε πού μέ εἶδε, τοῦ κόσμου. Τό ἀντίσκηνό μας, πρόχει- τόσο ἀλαφιασμένο. «Τί ζητᾶς τέτοια ὥρα ρα στημένο, λίγα μέτρα πλάϊ στή σκηνή ἐδῶ;». «Ἦρθα νά σοῦ κάνω παρέα». «Ἄφητοῦ Διοικητῆ, πού ἦταν χιλιοτρύπητη ἀπό σέ τα αὐτά, κάτι σοβαρό σοῦ συμβαίνει» προηγούμενο ἀεροπορικό βομβαρδισμό. μοῦ εἶπε. Ἄρχισα τότε νά διηγοῦμαι τί Τό ἀντίσκηνο μποροῦσε νά ἀντιμετώπισα, λίγες στιγπροφυλάξει μόνο ἀπό τά μές προτύτερα. Μέ ἄκουε μέ χιόνια. Τυλιγμένοι τίς χλαῖπροσοχή, καθώς μέ ἔβλεπε νες μας, κουρνιάζαμε μέσα συγκλονισμένο. Δέν πρότου σάν κυνηγημένα πουλιά. λαβα νά τελειώσω καί μιά Ἤμασταν τρεῖς. Δέν γίνεται μεγάλη ὀβίδα ἀπό τά βαρειά λόγος γιά ὕπνο, σέ τέτοιες πυροβόλα ἔπεσε καί ἔσκασε στιγμές κινδύνου καί ἀγωπάνω στό ἀντίσκηνο. Δέν νίας. Ὅμως ἡ κούραση, ἡ ἄφησε τίποτε ἄλλο παρά δυό ἐξάντληση καί ὁ φόβος γιά παραμορφωμένα, κομματιαὅλα τά ἐνδεχόμενα κρατᾶ σμένα πτώματα. Ἔμεινα σάν τήν ψυχή σέ ἐγρήγορση καί ἀπολιθωμένος. Δέν ἤξερα τί στά χείλη φέρνει θερμή τήν νά πῶ. Μιά σκέψη μέ πίεζε προσευχή «Κύριε ἐλέησον». νά εὐχαριστήσω τόν Θεό γιά Ὁ Κρήτης Τιμόθεος, τό μεγάλο θαῦμα. Μιά ἄλλη Τούτη τήν ὥρα ἔγινε κάτι στρατιώτης. πολύ θαυμαστό, πού μόνο μέ γέμιζε πόνο καί μέ τραβοῦὅποιος θά τό ζήσει ἠμπορεῖ νά τό πιστέ- σε νά πέσω πάνω στά σκοτωμένα ἀδέλφια ψει καί νά τό διηγηθεῖ. Δέν ἦταν ὄνειρο μας καί νά θρηνήσω τόν χαμό τους. Γιατί οὔτε φαντασία καί παραίσθηση. Ἕνα ἀό- χάθηκαν τόσο σκληρά καί ἀπάνθρωπα οἱ ρατο χέρι μέ τράβηξε ἀπό τή χλαίνη δυνα- συνεργάτες καί συμπατριῶτες μου; Γιατί τά. Κοίταξα μήπως ἦταν κάποιος ἀπ’ ἔξω, νά γλυτώσω μόνο ἐγώ; Ποιός ἦταν πού μέ γιατί δίπλα μου τά παιδιά, σάν ναρκωμέ- εἰδοποίησε τόσο ἔντονα καί ἐπίμονα νά να, ἦσαν ἀκίνητα καί ἴσως τά εἶχε ἁρπά- βγῶ ἔξω καί νά σωθῶ; Μυστήριο, πού ἡ σει λίγο ὁ ὕπνος. Δέν σπουδεολόγησα τό λύση του ξεπερνᾶ κάθε ἔρευνα καί ἀφήπράγμα καί συνέχισα τούς συλλογισμούς νει μονάχα ἀνοιχτό τόν δρόμο πρός τήν μου. Πέρασαν λίγα λεπτά καί γιά δεύτε- πίστη. ρη φορά ἔγινε τό ἴδιο πολύ ἐντονώτερα. Ἀπό τό βιβλίο του «Ἀνάμεσα στή ζωή * Ἄρχισα νά ὑποψιάζομαι κάτι σοβαρό καί καί τόν θάνατο», σελ. 85-86, ἐκδόσεις τό μυαλό μου πῆγε στό χειρότερο. Ποιός «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1983. •
Δ
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 15
Ο
«Ἡ δειλία...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
ἱ Ἰταλοί σ τρ ατ ι ῶ τε ς δέν πολεμοῦσαν μέ θάρρος. Τούς ἐβάραινε ἡ ἐνοχή, πώς κάνουν ἕνα ἄδικο πόλεμο. Δέν εἶναι λαός πολεὉ Κρήτης Τιμόθεος, μόχαρος, ὅσο κι’ στρατιώτης. ἄν ὁ παράφρονας δικτάτορας ἤθελε νά ἀναστήσει τίς ρωμαϊκές λεγεῶνες. Γι’ αὐτό μάδησαν πολύ γρήγορα οἱ κοκορόφτερες μεραρχίες, οἱ Τζούλιες, οἱ Φερράρες. Πιάναμε πολλούς αἰχμάλωτους καί σέ μερικές περιπτώσεις ἄρχιζαν νά τραγουδοῦν. Τά καταφύγια καί τά ἀντίσκηνά τους ἦσαν γεμάτα κιθάρες, ἀρώματα, καλλυντικά. Δέν ἤθελαν τόν πόλεμο. Τούς ἀνάγκαζαν νά πολεμήσουν, ἀλλά μόλις βρίσκονταν σέ δυσκολία σήκωναν τά χέρια, νά παραδοθοῦν. Εἶναι κι αὐτοί «χριστιανοί» γαλουχημένοι στόν Καθολικισμό. Οἱ μητέρες, οἱ ἀδελφές καί οἱ γυναῖκες των τούς εἶχαν φορτώσει μέ φυλαχτά, εἰκονισματάκια, σταυρούς, εὐαγγέλια. Κρίμα μόνο, πού οὔτε ἐκεῖνοι οὔτε ἐμεῖς ἔχομε καταλάβει τήν πίστη μας, τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου. Φαίνεται πώς κάνομε πολέμους, γιά νά πληρώσομε ὅλα τά ἄνομα καί ἁμαρτωλά πού διαπράττομε στόν καιρό τῆς εἰρήνης. Βρήκαμε τούς καταυλισμούς τῶν Ἰταλῶν. Ἐγκαταστάθηκαν πρόχειρα οἱ στρατιῶτες μας. Ἐδῶ ὅμως ἔγινε κάτι φοβερό. Μιά παρεξήγηση τοῦ φρουροῦ τῆς πρώτης γραμμῆς καί λίγες τουφεκιές, ἐδημιούργησαν ἕνα πανικό. Ἐπιστέψαμε ὅλοι πώς μᾶς εἶχαν ἀντεπιτεθεῖ οἱ Ἰταλοί. Τά χιόνια πού ἔπεφταν ἀδιάκοπα καί πε16 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ρισσότερο ἡ πυκνή καταχνιά δέν ἐπέτρεπαν νά δεῖ κανείς σέ ἀπόσταση μεγαλύτερη ἀπό ἕνα – δύο μέτρα. Ρίχτηκαν πολλοί πυροβολισμοί, ὥσπου νά μάθομε τί εἶχε συμβεῖ. Εἴχαμε καί τραυματισμούς. Ἐνθυμοῦμε ἕνα στρατιώτη, γνωστό ἀπό τά παιδικά μας χρόνια. Τόν ἤξερα πώς δέν ἦταν ἄξιος νά σφάξει οὔτε ἕνα κοτόπουλο. Ἦταν δειλός. Τόν πλησίασα καί εἶδα πού ἔτρεμε. Μοῦ ἔδειξε τό χέρι του. Ἀπό τό δάκτυλό του ἔτρεχε αἷμα. Κατάλαβα τί εἶχε συμβεῖ. Τόν εἶχε κουρελιάσει ὁ φόβος, ἡ δειλία. Ἔβαλε τό δάκτυλό του στό στόμιο τῆς κάνης καί τράβηξε τή σκανδάλη. «Ἀφιλότιμε, τοῦ εἶπα, μόνος σου τραυματίστηκες, γιά νά φύγεις ἀπό τό μέτωπο». Μοῦ ὁμολόγησε τήν ἀλήθεια. Δέν εἶπα τίποτε σέ κανένα. Ἔφυγε καί ἐγλίτωσε τή ζωή του, μόνο πού δέν ξέρω ἄν ὥς τώρα κι’ ὥσπου νά ζεῖ θά γλιτώσει ἀπό τίς τύψεις, γιατί ἐπρόδωσε τήν πατρίδα του, στήν πρώτη γραμμή. Κάτι μεγάλο ἤξεραν οἱ ἀρχαῖοι Σπαρτιάτες ὅταν ἐμάθαιναν τά παιδιά ἀπό μικρά στίς κακουχίες καί στίς σκληραγωγίες, πού τόσο ἀπαραίτητες ἦταν γιά τούς πολέμους πού ἔκαναν ἀδιάκοπα γιά νά κρατοῦν τήν κυριαρχία καί νά συγκρατοῦν τούς δούλους. Μά ἔρχεται κανείς νά ρωτήσει δέν θά εἶναι καλύτερη ἡ ζωή χωρίς πολέμους, ταλαιπωρίες καί αἵματα; Δέν πρέπει νά βρεῖ ὁ κόσμος τήν εἰρήνη; Ναί γι’ αὐτήν ἀγωνίζεται, μονάχα πώς ἀκόμα δέν ἐγνώρισε τόν ἀρχηγό τῆς εἰρήνης καί τραβᾶ δρόμους πολεμικούς, αἱμάτινους. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἀνάμεσα στή ζωή καί τόν θάνατο», σελ. 55-56, ἐκδόσεις • «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1983.
Σ
«Ξεκαθάρισα μονάχα τίς δυό λέξεις...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
έ παλαιότερη κλάση ἀνῆκε ὁ καθηγητής. Μᾶς τόν ἔφεραν ἀπό τά ἔμπεδα. Στέλιωσε μέ κάποιον ἄλλον τό ἀντίσκηνό του καί τακτοποιοῦσε τίς ἀποσκευές του. Σέ λίγο ἀναγνώρισε τόν τόπο καί ἐγνώρισε τούς συναδέλφους του. Ρώτησε γιά τίς ἐπιχειρήσεις, ἀλλά γιά νά μάθει ἄν διατρέχει ἄμεσο κίνδυνο. Βέβαια ἦταν ἡ πρώτη γραμμή. Εἶχε θάρρος, ἀλλά ἐφάνηκε πώς τόν ἀπασχολοῦσαν διαφορετικές ἀντιλήψεις. Ἄρχισε κιόλας ἀπό τήν πρώτη στιγμή νά φέρνει στούς φαντάρους καινούργια δαιμόνια. Συνάχτηκαν γύρω του καί τόν ἄκουαν μέ προσοχή. Ἐπλησίασα καί ἐγώ. Συμπαθητική, παράξενη φυσιογνωμία. Ἦταν σπουδασμένος. Μίλησε καί γιά Πανεπιστήμια καί γιά διπλώματα, ὥσπου νά δώσει στόν πρόλογό του ἔμφαση γιά τήν προσωπικότητά του καί νά τόν πιστέψουν στίς θεωρίες πού θά ἀκολουθοῦσαν. Συνεσταλμένα στήν ἀρχή, θαρετά στή συνέχεια παρουσιάστηκε ἄθεος. «Δέν πρέπει νά πιστεύουμε, γιατί ἡ ἐπιστήμη ἀπέδειξε... Δέν εἶδε κανείς τόν Θεόν καί οἱ ἄνθρωποι δημιουργοῦν τούς θεούς των. Ἡ θρησκεία εἶναι γιά νά ἀποκοιμίζει τόν λαό. Τήν ἔφτιαξαν οἱ πλούσιοι καί τό ἱερατεῖο γιά νά ἐκμεταλλεύονται τόν κόσμο. Νά γίνετε ἐλεύθερα πνεύματα. Μή γυρίζετε στούς μεσαίωνες. Ὁ ἄνθρωπος προόδευσε, κατάκτησε τά πάντα, ἐγνώρισε τά πάντα. Ἡ ζωή ἀξίζει μονάχα γιά νά τήν χαρεῖτε. Δέν ὑπάρχει οὔτε ψυχή οὔτε ἄλλη ζωή. Θά σᾶς ἀποδείξω αὐτά πού σᾶς λέω. Εἶναι ἡ τελευταία λέξη τῆς ἐπιστήμης...». Ἐμπῆκα στή μέση, γιατί δέν ἄντεχα περισσότερο νά τόν ἀκούω. «Δέν σοῦ φαίνεται κύριε καθηγητή, πώς ἐπῆρες πολλή φόρα,
τοῦ εἶπα. Ἄφησε τά παιδιά ἥσυχα καί θά μιλήσομε οἱ δυό μας. Εἶναι κρῖμα νά σκανδαλίζεις τοῦτα τά ἁγνά παιδιά μέ θεωρίες ἀνυπόστακτες καί ὀλέθριες. Γιατί ἤλθετε ἐδῶ; Ποιό ἰδανικό ὑπηρετεῖτε μέ αὐτές τίς ὑλιστικές καί μηδενιστικές θεωρίες; Ἐδιαλέξετε τόν τόπο καί τόν χρόνο νά ἁπλώσετε τά δηλητήρια τῆς ἀπιστίας σας. Ἔχετε μεγάλο λάθος. Ἡ ἐπιστήμη ὄχι μόνο δέν ἀπέδειξε τίποτε ἐναντίον Ὁ Κρήτης Τιμόθεος, τῆς πίστεως στόν Θεό, στρατιώτης. ἀλλά ἀντίθετα ὁμολογεῖ πώς δέν ἠμπορεῖ νά εἰσδύσει στό μυστήριο τῆς ὑπάρξεως. Τό πρόβλημα τῆς θρησκείας εἶναι μεταφυσικό καί τήν ἀπάντηση δίνει μονάχα ἡ πίστη. Παρακαλῶ νά μή ξαναμιλήσετε στά παιδιά μέ αὐτό τό πνεῦμα καί σᾶς ζητῶ νά λύσομε ἐμεῖς μεταξύ μας αὐτούς τούς λογαριασμούς...». Ἦταν φαίνεται θεϊκή πρόνοια καί τή στιγμή ἐκείνη ἔσκασε κοντά μας μιά ὀβίδα. Ἐπέσαμε κάτω ὅλοι. Διαλύθηκε τό ἐπιστημονικό συμπόσιο. Εἶδα τότε ἐκεῖ κοντά μου ξαπλωμένο στά χιόνια τόν καθηγητή. Κάτι ψιθύριζαν τά χείλη του, μά δέν κατάλαβα τί ἔλεγε. Ἀπό τήν τρεμάμενη φωνή του ξεκαθάρισα μονάχα τίς δυό λέξεις «Κύριε ἐλέησον». * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἀνάμεσα στή ζωή καί τόν θάνατο», σελ. 59-60, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1983. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 17
«Ἔντονες ἀναμνήσεις...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἀρχιμανδρίτης, Τιμόθεος Παπουτσάκης.
Ἀ
πό τότε κι’ ὥς τώρα δέν φεύγει ἀπό τή σκέψη μου ἡ πολεμική ἐκείνη περιπέτεια. Τά γεγονότα, τά πρόσωπα, οἱ τόποι, ὁλοζώντανα περνοῦν σάν κινηματογραφική ταινία ἀπό τό μυαλό καί ἀναμοχλεύουν αἰσθήματα στά βάθη μου συγκλονιστικά καί θαρρῶ πώς κάθε στιγμή τά ξαναζῶ. Συλλογιέμαι τί θά ἔνοιωθα ἄν ἦταν δυνατόν νά περνοῦσα τώρα τό ἴδιο αὐτό δρομολόγιο, ὥς τήν τελευταία ἄκρη, τόν αὐχένα στό Μετζικουράνι. Θά ἦταν ἕνα προσκύνημα στούς τάφους τῶν παλικαριῶν μας, στό χῶμα πού ἐβαφτίστηκε στό ἁγνό αἷμα τῶν παιδιῶν μας. Θά πήγαινα ὄχι μέ τό χακί καί μέ τό ὅπλο σάν τότε, ἀλλά τώρα μέ τό ράσο καί μέ τό θυμίαμα. Νά κάνω μιά λειτουργία, ἕνα μνημόσυνο, 18 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
μιά προσευχή. Νά ἀφήσω ἕνα δάκρυ στούς τάφους ἐκείνων πού δέν ἀξιώθηκαν νά γυρίσουν στήν πατρίδα, στίς οἰκογένειες, στά εἰρηνικά των ἔργα. Θά προσπαθοῦσα ἐπίμονα νά ἀνακαλύψω τούς τόπους, πού εἴχαμε θαμμένους τούς ἥρωές μας. Αὐτό δέν θά ἦταν ὁλοκληρωτικά κατορθωτό, γιατί θά ἔχουν ἀλλάξει πολλά πράγματα καί μάλιστα στούς τάφους πού ἀνοίξαμε μέσα σέ χωριά καί κοντά σέ σπίτια, σέ ποταμούς. Ἀκόμη δυσκολότερο θά εἶναι γιά πολλές περιπτώσεις, πού τά χιόνια εἶχαν σκεπάσει τά πάντα καί σκάβαμε βαθειά να βροῦμε τή γῆ, τό χῶμα, νά τούς ἐνταφιάσομε. Τά χρόνια θά ἔχουν ἐπιφέρει μεταβολές καί ἀλλοιώσεις ἐδαφολογικές. Ὡστόσο οἱ ἔντονες ἀναμνήσεις καί τά σταθερά σημάδια πού ἔβαζα, σπίτια, βράχους, δένδρα, θά μέ ὁδηγοῦσαν στά ἴχνη τῆς ἔνδοξης καί θλιβερῆς ἱστορίας μας. Θά ἦταν φόρος τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης στά Ἑλληνόπουλα, πού θυσιάστηκαν γιά τήν πατρίδα καί δέν τήν χάρηκαν. Γιά τούς ἥρωες, πού ἔμειναν γιά πάντα στά βουνά, μακριά ἀπό τούς γονεῖς, τά σπίτια των, τά παιδιά των. Γιά τούς γενναίους, πού ἐχάρισαν τήν ἐλευθερία, ἐνῶ ἐκεῖνοι δέν ἀξιώθηκαν νά τήν χαροῦν. Μιά τέτοια ἐπίσκεψη θά ἦταν μιά ἔντονη διαμαρτυρία, γιά καταισχύνη τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς, πού ἀδικοῦν καί καταδυναστεύουν τούς μικρούς καί ἀνίσχυρους λαούς καί ὑπηρετοῦν σατανικούς ἐγωϊσμούς καί ἄνομα συμφέροντα. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἀνάμεσα στή ζωή καί τόν θάνατο», σελ. 127-128, ἐκδόσεις • «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1983.
«Αὐτά θά σημάνουν τό τέρμα τῶν πολέμων...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ε
ἶναι θανάσιμα ἔνοχοι ἐκεῖνοι πού κινοῦν πολέμους κατακτητικούς, πειραματικούς. Οἱ παρανοϊκές δικατατορίες, οἱ στρατοκρατίες, οἱ ἀποικιοκρατικοί, οἱ φυλετικοί, οἱ ἄδικοι πόλεμοι πρέπει νά καταργηθοῦν. Δικαιώνονται μονάχα οἱ πόλεμοι, πού ἀγωνίζονται γιά ἐλευθερία καί δικαιοσύνη. Στήν πρώτη γραμμή, πού διακυβεύεται ἡ ἐλευθερία καί αὐτή ἡ ὕπαρξη ἑνός λαοῦ οἱ χιλιαστές ἀρνοῦνται νά πολεμήσουν καί προτιμοῦν νά σταθοῦν μπροστά στό ἐκτελεστικό ἀπόσπασμα. Μέ ὀδύνη ψυχῆς εἴδαμε μιά τέτοια σκηνή, στό μέτωπο τῆς Ἀλβανίας, πού ὅμως ἐσημάδευε ἕνα μακρινό ἰδανικό, πού ἡ ἀνάγκη τῆς στιγμῆς, ἡ σκοπιμότητα τό
παραμέρισε. Ὅταν ὅμως οἱ λαοί θά μποῦν στόν κανονικό δρόμο τῆς εἰρήνης, δέν θά βρίσκονται στήν ἀνάγκη νά ἐπιβάλλουν τόν πόλεμο μέ ἐκτελέσεις. Ὥσπου νά ἔλθει ἡ ὥρα καί ἡ ἐποχή ἐκείνη, χρειάζεται πολλή δουλειά. Θά πρέπει νά βγοῦν ἀπό τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων τά πάθη, οἱ φθόνοι, ἡ ἀπληστία, ὁ ἐγωισμός καί ὅλες οἱ ἀδυναμίες, γιά νά καλλιεργηθεῖ ὁ σωστός καί ὁλόκληρος ἄνθρωπος, γεμᾶτος ἀγάπη, πίστη, εὐσέβεια, ἀρετή, ἁγιότητα. Αὐτά θά σημάνουν τό τέρμα τῶν πολέμων. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἀνάμεσα στή ζωή καί τόν θάνατο», σελ. 78, ἐκδόσεις «Ἀνα• γέννησις», Ἡράκλειο 1983.
Ἀπό ἀριστερά: Ἀρχιμ. Τιμόθεος Παπουτσάκης, μετέπειτα ἀπό Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης, Ἀρχιμ. Ἰσίδωρος Ρουσοχατζάκης, μετέπειτα ΜητροπολίτηςἘνΛάμπης Σφακίων, | 19 Ἐσόπτρῳκαί Ἀρχιμ. Εἰρηναῖος Γαλανάκης, μετέπειτα Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου.
Ὁμιλία Μητροπολίτου Κρήτης Εὐγενίου κατά τήν εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 26/8/1956 Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου *
Ε
ἴη εὐλογημένον τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ δίδοντος τῇ Ἐκκλησίᾳ Αὐτοῦ «τούς μέν Ἀποστόλους καί Εὐαγγελιστάς, τούς δέ ποιμένας καί Διδασκάλους εἰς καταρτισμόν τῶν Ἁγίων, εἰς οἰκοδομήν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ». Οὗτος διά τῆς ψήφου τῆς Ἱεραρχίας τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας ἐκάλεσε καί τήν Θεοφιλίαν σου εἰς τό Ὕπατον τῆς Ἀρχιερωσύνης ἀξίωμα ὡς Ἐπίσκοπον καί Ποιμένα τῆς Πρωτοθρόνου Ἁγιωτάτης Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας καί εἰς διαποίμανσιν λαοῦ κεκοσμημένου πίστει καί εὐλαβείᾳ, λαοῦ μέ ζῶσαν θρησκευτικήν καί ἐθνικήν συνείδησιν καί μέ εὐσεβεῖς πρός τήν τελειότητα ἀνατάσεις. Τοῦτον ἐπί πενταετίαν ἐποίμανα ὁ ἐλάχιστος ἐγώ καί ἐφίλουν πατρικῶς, εἰλικρινῶς καί ἀντεφιλούμην ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀμοιβαίως καί υἱϊκῶς, πλεῖστα ὅσα καί συγκινητικά ἔχων ἑκάστοτε τά τῆς στοργῆς καί τῆς εὐλαβείας αὐτοῦ δείγματα. Ἡ μέχρι τοῦδε ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ διακονία σου, διακονία ἀποστολική, αἱ προσωπικαί ἀρεταί καί ἱκανότητές σου, ἡ σύνεσις, ἡ μετριοπάθεια, ἡ ἁγνότης τῆς ψυχῆς σου, ἡ φιλαλληλία καί ἡ φιλαδελφεία σου καί ἡ σταθερότης τοῦ χαρακτῆρος σου ἐγγυῶνται ἀνεπαίσχυντον καί αἰσίαν τήν διεξαγωγήν τῆς ἐμπιστευθείσης σοι ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἐντολῆς. Ἐπί πᾶσι τούτοις ἔχεις τήν βοήθειαν καί τήν χάριν τοῦ καλέσαντός σε Θεοῦ καί Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τήν εὐλαβῆ στοργικήν συναντίληψιν τοῦ ποιμνίου σου. Ἀνδρίζου λοιπόν καί ἴσχυε ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι ἡμᾶς Χριστῷ, χώρει εἰς 20 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
τόν προκείμενόν σου ἀγῶνα, ὁδηγῶν εἰς νομήν ἀγαθήν τό ἐμπιστευθέν σοι ποίμνιον. Ὁ Κύριος εἴη μετά σοῦ ἐν πάσῃ τῇ ζωῇ σου. Ἀγαπητοί ἀδελφοί, Πέτρας Δημήτριε, Λάμπης καί Σφακίων Ἰσίδωρε, Ἀρκαδίας Τιμόθεε, ἡ ψῆφος ἡμῶν τῶν συγκροτούντων τήν Ἱεράν Ἐπαρχιακήν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας ἐν Κρήτῃ θεόθεν ὁδηγηθέντων ἐκάλεσεν ὑμᾶς εἰς τό Ὕπατον τῆς Ἀρχιερωσύνης ἀξίωμα. Ὁ εὐσεβής λαός ὁμοθύμως ἐπευφήμησε τήν ἐκλογήν σας καί τήν ἐθεώρησεν ἀπαρχήν μιᾶς νέας ζωῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Κρήτης καρποφόρου εἰς ἔργα ἀγάπης, εἰρήνης καί ἁγιωσύνης. Ὁ λαός μας εἶναι ζηλοτύπως συντηρητικός καί ἔχεται τῶν παραδόσεων τῶν Πατέρων ἡμῶν. Ἰδιαιτέρως σέβεται καί τιμᾷ τό ἀρχαιοπρεπές καί τρισέβαστον καθεστώς τῆς Ἐκκλησίας ἐν Κρήτῃ καί διαφυλάττει στενόν καί ἀκμαῖον τόν δεσμόν τῆς εὐλαβείας καί ὑπακοῆς αὐτοῦ πρός τό Ἱερόν καί πάνσεπτον Κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας, τόν Ἁγιώτατον Ἀποστολικόν Πατριαρχικόν Οἰκουμενικόν Θρόνον, ὅστις εἶναι ἀκρογωνιαῖον ἔρεισμα καί ἀγλάϊσμα τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Καί διά τοῦτο ἀκριβῶς αἱ πολλαί ἀπαιτήσεις ἀπό ἡμᾶς τούς πνευματικούς αὐτοῦ Πατέρας, τούς ὁποίους θέλει να «περιπατῶμεν ἀξίως τῆς κλήσεως ἡμῶν». Κύριος ὁ Θεός φωτίζοι καί ἐνισχύοι ἡμᾶς ἐν τῇ ἁγίᾳ Διακονίᾳ ἡμῶν, ἵνα ἀνταποκριθῶμεν εἰς τάς προδοκίας καί ἐλπίδας τοῦ φιλοχρίστου λαοῦ. Γένοιτο». * Ἀπό τό περιοδικό «Ἀπόστολος Τίτος», τ. 9, σελ. 167-168, Ἡράκλειο 1956. •
Xειροτονία Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου, Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, 26/8/1956. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 21
Ὁμιλία Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου κατά τήν εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία του 26/8/1956 Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου *
Σ
εβασμιώτατε Ποιμενάρχα, Θεοφιλέστατοι Ἱεράρχαι καί τό λοιπόν πρεσβυτέριον καί εὐσεβεῖς χριστιανοί. Μετά πολλῆς συγκινήσεως καί μεγάλου φόβου προσέρχομαι εἰς τόν τρίτον βαθμόν τῆς ἱερωσύνης, ἀναλογιζόμενος τό ὕψος τοῦ ἀξιώματος, ἀλλά καί τό βάρος τοῦ ὑπουργήματος τούτου. Γνωρίζω ὅτι δέν ὑπάρχει ὑπούργημα καί ἀξίωμα μεγαλύτερον εἰς τόν κόσμον καί οὐδεμία ἐξουσία δύναται νά παραβληθῇ μέ τήν χάριν καί τήν δύναμιν, μέ τό ἔργον καί τήν ἀποστολήν τοῦ Ἐπισκόπου, οὐδέ αὐτός ὁ τήν ἁλουργίδα φέρων, ὡς λέγει ὁ Ἱ. Χρυσόστομος, δύναται νά ἐπιτελέσει ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἐπιτελεῖ ἡ ἱερωσύνη, παρεχομένη παρά τοῦ Κυρίου, διοχετευομένη δέ ὑπό τοῦ Ἐπισκόπου εἰς τήν Ἐκκλησίαν. « Ὅπου ὁ Ἐπίσκοπος ἐκεῖ καί ἡ Ἐκκλησία». Καί ἐάν δέν εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος, δέν ὑπάρχει Ἐκκλησία. Ἰδού ἡ μεγάλη ἀποστολή καί τό θεῖον ἔργον τοῦ Ἀρχιερέως. Ἄνευ αὐτοῦ δέν δύνανται νά ὑπάρχουν μυστήρια καί οὐδείς δύναται νά βαπτίσῃ, νά ὁδηγήσῃ εἰς Χριστόν, νά συγχωρήσῃ ἁμαρτίας, νά μεταδώσῃ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ. Ἀλλά ὅσον ὑψηλόν καί θεῖον εἶναι τό ὑπούργημα τοῦτο, τόσον εἶναι βαρύ, δύσκολον, πλῆρες ὀδυνῶν καί εὐθυνῶν. Ὁ Ἐπίσκοπος καλεῖται – καί ἡ συναίσθησις αὐτή μέ κάνει νά ἰλιγγιῶ, Σεβασμιώτατε - νά διεξαγάγῃ ἕνα ἀγῶνα τριμέτωπον, νά ἀναδειχθῇ, νικητής, διά νά γίνῃ ὁ καλός στρατιώτης Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τό ἔργον ἐκεῖνο, εἰς τό ὁποῖον ἐκάλεσεν ὁ Κύριος τούς Ἀποστόλους. Χρειάζεται πρωτίστως εἰς τά βάθη τῆς καρδίας του, εἰς τό ἀπόκρυφον αὐτό πεδίον μάχης, νά δώσῃ τήν μεγάλην μάχην καί νά ἀναδει22 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
χθῇ νικητής περισσότερον ἀπό πάντα ἄλλον ἄνθρωπον. Διότι ἐκεῖνος ὀφείλει νά εἶναι τό ἅλας τῆς γῆς, νά εἶναι φῶς, διά νά δίδῃ φῶς, νά εἶναι πλήρης χάριτος, διά νά μεταδίδῃ χάριν, νά εἶναι γεμᾶτος ἀπό ζῆλον, διά νά μεταδίδῃ εἰς τούς ἄλλους τόν ζῆλον καί τήν εὐσέβειαν, νά εἶναι γεμᾶτος χριστιανικήν ζωήν, διά νά ἁπλώνῃ γύρω του τήν χάριν καί τήν εὐλάβειαν. Ἀλλά συγχρόνως ὁ ποιμήν εἶναι ἐκεῖνος, εἰς τούς ὤμους τοῦ ὁποίου ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἔχει ἐναποθέσει τό ἀπολωλός πρόβατον. Εἶναι ὁ ἄνθρωπος, εἶναι ἡ κάθε ψυχή, ὁ κάθε ἕνας ἄνθρωπος, τόν ὁποῖον ὀφείλει νά ἀναζητήσῃ˙ καί τοῦτο ἀκριβῶς συμβολίζει ὁ ἀμνός, τό ἀρνίον, τό ὁποῖον εὑρίσκεται εἰς τούς ὤμους του∙ διά νά σημαίνῃ πάντοτε τόν ἄνθρωπον πού ἔχει ἀπολεσθῆ, τήν δραχμήν πού ἔχει χαθῆ, τό πρόβατον ἐκεῖνο πού ἔχει χάσει τήν στάνην του, τόν ποιμένα του. Τόν ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος μέσα εἰς μίαν κοινωνίαν, εἰς ἕνα κόσμον ὁ ὁποῖος συνήθως ἔχει χάσει τόν προσανατολισμόν του, δέν εἶναι τόσον εὔκολον νά ὑψωθῇ εἰς τό μεγαλεῖον καί εἰς τό ὕψος ἀπό τό ὁποῖον ἐξέπεσεν. Ὁ ἄνθρωπος, μάζα ἀπωλείας, κατά τήν ἔκφρασιν τοῦ Ἱ. Αὐγουστίνου, εἶναι πεσμένος καί ἔχει ἀνάγκην ἀνορθώσεως. Τίς δύναται νά ἀνορθώσῃ τόν ἄνθρωπον; Μήπως αἱ φιλοσοφίαι τῶν ἀνθρώπων, μήπως τά συστήματά των καί αἱ θεωρίαι των; Μήπως τά παιδαγωγικά των συστήματα ἤ τά κοινωνικά; Ὅλα αὐτά θά εἶναι ἀνίκανα νά τόν ἀνορθώσουν, χωρίς τήν ἀναπηδῶσαν ἀπό τῆς ἱερωσύνης χάριν. Ἐκεῖνος καλεῖται νά βρῇ τό ἀπολωλός πρόβατον καί αὐτόν τόν ἄνθρωπον, τόν
γεμᾶτον κακίαν καί ἐλαττώματα καί ἀδυναμίας καί πάθη, τόν παραστρατημένον, τόν πονηρόν, τόν ζῶντα ἐν τῇ ἀσωτίᾳ, τόν ἄπιστον, νά τόν φέρῃ κοντά εἰς τόν Χριστόν καί νά βγάλῃ ἕνα ἅγιον, νά δημιουργήσῃ ἕνα τέκνον τοῦ Θεοῦ, νά ἄνυψώσῃ, εἰς τόν οὐρανόν ἕνα πολίτην τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Νά τεθῇ εἰς τήν ἀληθινήν του ἀξίαν ἀπό τήν Ἐκκλησίαν, τῆς ὁποίας ἀρχηγός καί ποδηγέτης εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος. Ἀλλά ἔρχεται ἔπειτα ἕνα πεδίον εὐρύτερον δράσεως καί ἀγῶνος ὀδυνηροῦ διά τόν Ἐπίσκοπον. Εἶναι ἡ κοινωνία, εἶναι ὁ κόσμος. Ἡ κοινωνία αὐτή, ἡ ὁποία ἐξελίσσεται, προοδεύει, ἀναπτύσσεται, ἔχει δημιουργήσει ἕνα πολιτισμόν ὑπέροχον, ἀλλά δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ἕνα ἐπίχρισμα, μία λαμπρότης τεχνική, εἰς τό βάθος τῆς ὁποίας ἀναμφιβόλως ὑπάρχει ἀκόμη ἀσέβεια. Εἰς τήν κοινωνίαν αὐτήν τῶν ἀνθρώπων ὑπάρχουν τόσαι ἀδικίαι, βασιλεύει τόση ἀκαταστασία καί κατατυραννεῖται ὁ κόσμος κατά ἕνα τρόπον πού θά ἐλέγαμε ὅτι εἶναι πράγματι πρωτόγονος καί βάρβαρος. Ναί, διότι ὑπάρχουν τόσα συστήματα, τόσαι κοινωνικαί καί φιλοσοφικαί θεωρίαι, σκοτισμός καί ἀπομάκρυνσις ἀπό τήν ἀλήθειαν τῶν άνθρώπων. Ὑπάρχουν τόσαι θρησκευτικαί προπαγάνδαι, αἱ ὁποῖαι λυμαίνονται τόν λαόν μας, λυμαίνονται τήν κοινωνίαν μας, χωρίς νά δυνάμεθα πολλάκις οὔτε νά ἔχομεν τά μέσα νά ἀντισταθῶμεν. Καί ἕνας κόσμος, μία κοινωνία, ἡ ὁποία ἔχει τάσιν πρός τά ὑψηλά πρός τά οὐράνια, νά βρίσκεται ἀκόμη, ἄς τό εἴπωμεν καί αὐτό πρός ἐντροπήν τοῦ πολιτισμοῦ μας, εἰς μίαν βαθμίδα πρωτόγονον, ὥστε νά ἀρκῇ μόνον μία ἐπίσκεψις εἰς τά χωριά μας, διά νά βεβαιωθῶμεν τί ὀφείλει νά κάνῃ ὁ Ἐπί-
Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος. σκοπος, πῶς πρέπει νά ἀντισταθῇ εἰς τούς ποικιλωνύμους ἐχθρούς καί εἰς τάς πολλάς ἀτελείας, τάς ὁποίας ἡ κοινωνία μας παρουσιάζει σήμερον. Σεβασμιώτατε, συναισθάνομαι πόσον σκληρός εἶναι ὁ τριμέτωπος αὐτός ἀγών καί πόση πρέπει νά εἶναι ἡ δύναμις, ἴσως καί τό μεγαλεῖον τῆς ψυχῆς ἑνός ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος καλεῖται νά εἶναι ποιμήν. Καί ἐνθυμοῦμαι τήν ὡραίαν ἐκείνην ὅσον καί τραγικήν εἰκόνα τοῦ Ἱ. Χρυσοστόμου, ὅταν καί ἐκεῖνος, εἰς παρομοίαν στιγμήν, θά παρέβαλε τόν ἑαυτόν του μέ ἕνα μειράκιον, μέ ἕνα νεανίσκον, τόν ὁποῖον παραλαμβάνουν ἄπειρον εἰς μίαν στιγμήν, διά νά τόν ἐγκαταστήσουν ἀρχιστράτηγον εἰς ἕνα στράτευμα, μέσα εἰς τό ὁποῖον καί ἐνώπιόν του ἔχει φοβερούς ἐχθρούς καί τό αἷμα ρέει ποταμηδόν καί τά ὅπλα συγκρούονται καί κονιορτός ἀνέρχεται μέχρι τοῦ οὐρανοῦ καί χαλασμός κόσμου γίνεται. Συναισθάνομαι τήν εὐθύνην καί Ἐν Ἐσόπτρῳ | 23
Ὁμιλία τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου κατά τήν εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία του
προσέρχομαι μετά δέους. Ἀλλά ἀκούω χεῖρας τοῦ ὁποίου ἔλαβον τήν ἱερωσύνην τήν φωνήν τοῦ Εὐαγγελίου, «οὐκ ἐξ ἡμῶν, καί παρά τῷ ὁποίῳ ὑπηρέτησα ἐπί σειράν ἐτῶν μέ τάς μικράς μου δυνάμεις. ΜνηΘεοῦ τό δῶρον». Εἰς τό σημεῖον αὐτό ἄς μοῦ ἐπιτραπῇ μονεύω εὐγνωμόνως τοῦ πνευματικοῦ νά ἐκφράσω τήν μεγάλην μου εὐγνωμο- μου π. Ἀντωνίου Στρογγυλάκη, ὁ ὁποῖος σύνην πρός τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἀνιστᾶ εἰς τά πρῶτα μου βήματα μέ ποδηγέτη«ἀπό γῆς πτωχόν καί ἀπό κοπρίας ἀνυ- σε. Εὐγνωμονῶ τήν στιγμήν αὐτήν ὅλους ψοῖ πένητα». Διότι, κατά τήν φωνήν τοῦ ἐκείνους διδασκάλους καί καθηγητάς καί Εὐαγγελίου, «Θεοῦ ἐσμέν συνεργοί». Εἴ- ὅλους τούς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι ἐμφανῶς ἤ μεθα, Σεβασμιώτατε, ἐκεῖνο πού ὁ μέγας ἀφανῶς, ἐμμέσως ἤ ἀμέσως, πνευματικῶς Ἀπ. Παῦλος ἔλεγε, τά ὀστράκινα σκεύη, ἤ ὑλικῶς, συνετέλεσαν εἰς τήν πρόοδόν εἰς τά ὁποῖα ὅμως ὁ Κύριος ἐναπέθεσε τόν μου. Ἐπικαλοῦμαι, Σεβασμιώτατε Ποιθησαυρόν. Εἴμεθα εὐτελῆ δοχεῖα, εἰς τά μενάρχα, τήν χάριν τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, τήν ὁποίαν διά τῶν χειὁποῖα ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ρῶν σας μεταδίδετε κατά ἔρχεται νά δώσῃ περιεχότήν στιγμήν τῆς ἱερωμενον τό πραγματικόν. σύνης, τήν εὐλογίαν τοῦ Εὐχηθῆτε, ΣεβασμιώἈπ. Παύλου καί πρώτου τατε, καί ἐπιτρέψατέ μοι, Κήρυκος καί Διδασκάκατά τήν ἱεράν ταύτην λου τῆς Ἐκκλησίας Κρήστιγμήν νά μνημονεύσω της, τήν προστασίαν τοῦ τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἀγαλλοἉπ. Τίτου, τοῦ Πρώτου μένου πατρός μου καί νά Ἱεράρχου τῆς Ἐκκλησίας ἀναμνησθῶ τῶν δακρύων μας, τήν μεσιτείαν τῶν καί τῶν κόπων τῆς μητέἉγ. Δέκα Μαρτύρων, οἱ ρας μου, ἡ ὁποία ἔμεινε ὁποῖοι εἰς τήν Θεόσωστον χήρα 25 ἐτῶν καί ἀγωἘπαρχίαν Ἀρκαδίας προνίζεται μέχρι σήμερον. σέφεραν διά τήν πίστιν Ἐπιτρέψατέ μου ἀκόμη Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος. τοῦ Χριστοῦ τό αἷμα των. νά ἐκφράσω τήν εὐγνωμοσύνην μου εἰς τήν Ἱ. Σύνοδον τῆς Ἐκ- Καί νῦν προσερχόμενος, ἐνώπιόν σας Σεκλησίας Κρήτης, ἡ ὁποία μέ ἐτίμησε διά βασμιώτατε Ποιμενάρχα, διαβεβαιοῦμαι τῆς ψήφου της. Θά εὐχαριστήσω τήν Σε- ὅτι, συναισθανόμενος τήν ἀδυναμίαν βασμιότητά σας, πού μέ περιεβάλατε μέ μου καί τήν ἀτέλειάν μου, θά καταβάλω τόσην στοργήν καί ἀγάπην ὄχι μόνον ὡς πᾶσαν προσπάθειαν νά ἀνταποκριθῶ εἰς κληρικόν, ἀλλά καί ὡς στρατιώτην ἀκό- τάς προσδοκίας σας, μέ τήν διάθεσιν νά μα, ὅταν, εὑρισκόμενος πλησίον σας, ὑπη- ὑπηρετήσω μέ ὅλας μου τάς δυνάμεις τήν ρέτουν μέ τάς μικράς μου δυνάμεις τήν Ἐκκλησίαν καί νά ἀγωνισθῶ, ἵνα δοξασθῇ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐν ἐμοί εἴτε διά ζωῆς Ἐκκλησίαν. Εὐχαριστῶ καί θά εὐγνωμονῶ πάντο- εἴτε διά θανάτου». * Ἀπό τό περιοδικό«Ἀπόστολος Τίτος», τε τόν Θεοφ. Ἐπίσκοπον Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Ἀγαθάγγελον, ἀπό τάς τ. 9, σελ. 168-170, Ἡράκλειο 1956. • 24 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Διάταγμα τῆς Πολιτείας περί ἀναγνωρίσεως καί ἐγκαταστάσεως τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 3/9/1956 * ΠΑΥΛΟΣ Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων χοντες ὑπ’ ὄψει τό ἄρθρον 3 τοῦ ὑπ’ ἀριθ. 276/1900 «Περί Καταστατικοῦ Νόμου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τήν ὑπ’ ἀριθ. 2159/895/29-8-1956 πρότασιν τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, προτάσει τοῦ ἐπί τῆς Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ὑπουργοῦ, ἀπεφασίσαμεν καί διατάσσομεν, τόν παρά τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ἐκλεγέντα ψήφοις κανονικαῖς καί χειροτονηθέντα ὡς κανονικόν καί νόμιμον Ἐπίσκοπον τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας Πανοσιολ. Ἀρχιμαν-
Ἔ
δρίτην κ. Τιμόθεον Παπουτσάκην ἀναγνωρίζομεν καί ἐγκαθιδρύομεν ὡς τοιοῦτον καί παραγγέλλομεν ταῖς ἐν τῷ Βασιλείῳ Ἀρχαῖς ὅπως ἀπονέμωσιν αὐτῷ τάς ἐκ τοῦ ἀξιώματος αὐτοῦ ἀπορρεούσας τιμάς. Εἰς τόν αὐτόν ἐπί τῆς Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ὑπουργόν ἀνατίθεμεν τήν δημοσίευσιν καί ἐκτέλεσιν τοῦ παρόντος διατάγματος. Ἐν Ἀθήναις τῇ 3ῃ Σεπτεμβρίου 1956, ΠΑΥΛΟΣ Β. Ὁ ἐπί τῆς Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ὑπουργός Π. Λεβαντῆς. * Ἀπό τό περιοδικό«Ἀπόστολος Τίτος», τ. 9, σελ. 184, Ἡράκλειο 1956. •
Διαβεβαίωση τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου ἐνώπιον τοῦ ἀνωτάτου Ἄρχοντος τῆς Πολιτείας 6/9/1956 *
Τ
ῇ 6ῃ Σεπτεμβρίου 1956 ἐγένετο ἡ ὑπό τοῦ Νόμου προβλεπομένη διαβεβαίωσις τῶν Θεοφ. Ἐπισκόπων Αρκαδίας κ. Τιμοθέου, Λάμπης καί Σφακίων κ. Ἰσιδώρου καί Πέτρας κ. Δημητρίου ἐνώπιον τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως εἰς τό παρεκκλήσιον τῶν Ἀνακτόρων τοῦ Τατοΐου, παρισταμένων τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κρήτης κ. Εὐγενίου, τοῦ Ὑπουργοῦ τῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων κ. Π. Λεβαντῆ καί τοῦ Τμηματάρχου τοῦ ‘Υπουργείου Θρησκευμάτων κ. Στελλάκη. Ἡ Α.Σ. φέρων Μανδύαν, ἐπιτραχήλιον καί μικρόν ὠμοφόριον ἔλαβε θέσιν ἔμπροσθεν τῆς Ὡραίας Πύλης πρό τῆς προηυτρεπισμένης Τραπέζης, ἐφ’ ἧς τό Ἱερόν Εὐαγγέλιον καί ὁ Τίμιος Σταυρός. Ἔναντι ἴστατο ἡ Α.Μ. ὁ Βασιλεύς, οἱ Θεοφ. Ἐπίσκοποι καί ὁ Ἐξοχ. ἐπί τῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ὑπουργός. Μετά τήν εἰθισμένην τελετήν ἡ Α.Σ. ἀπήγγειλε τήν κάτωθι Διαβεβαίωσιν, τήν ὁποίαν ἐπανελάμβανον
οἱ Θεοφ. Ἐπίσκοποι ἔχοντες τήν δεξιάν χεῖραν ἐπί τοῦ στήθους ἀυτῶν. «Μεγαλειότατε, Διαβεβαιοῦμαι τήν ὑμετέραν Μεγαλειότητα ἐπί τῇ Ἀρχιερωσύνῃ μου, ὅτι, ἀείποτε διατελῶν πιστός Αὐτῇ ὡς τῷ Ἡγεμόνι Βασιλεῖ καί Κυριάρχῳ τῆς Πατρίδος μου καί εὐπειθής εἰς τό Σύνταγμα καί τούς Νόμους τοῦ Κράτους, καταβαλῶ πᾶσαν σπουδήν σύν πάσῃ δυνάμει, ἵνα ἐκπληρῶ τῇ Θ. Χάριτι πάντα τά Ἀρχιερατικά καθήκοντα τῆς Πνευματικῆς Ποιμαντορίας τοῦ κατά τήν κληρωθείσαν μοι Ἐπισκοπήν πιστοτάτου Σου λαοῦ, καί μάρτυρα ἐπικαλοῦμαι ἐπί τῆς Διαβεβαιώσεως ταύτης αὐτόν τόν Ὕψιστον Θεόν, ὅς δῴη τῇ Ὑμετέρα Μεγαλειότητι ζωήν πολυχρόνιον ἐν ἄκρᾳ ὑγείᾳ, διατηρείη δέ τήν Ὑμετέραν Ἡγεμονίαν καί τήν Βασιλείαν ἡμῶν ἀδιάσειστον, εὐδαιμονοῦσαν, αὐξάνουσαν καί κρατυνομένην». * Ἀπό τό περιοδικό«Ἀπόστολος Τίτος», τ. 9, σελ. 186-188, Ἡράκλειο 1956. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 25
Συνοδική Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης περί ἐκλογῆς, χειροτονίας καί ἐγκαταστάσεως τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 7/9/1956 *
Π
ρός τόν Ἱερόν Κλῆρον καί τό χριστεπώνυμον πλήρωμα τῆς Ἁγιωτάτης Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας. Εὐλαβέστατοι Ἱερεῖς καί λοιποί ἀπαξάπαντες εὐλογημένοι Χριστιανοί τῆς Ἁγιωτάτης Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας χάρις εἴη ὑμῖν καί εἰρήνη ἀπό Θεοῦ. Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ὁ δι’ ἄκραν φιλανθρωπίαν διά τήν σωτηρίαν ἡμῶν Ἐνανθρωπήσας Μονογενής Υἱός τοῦ Θεοῦ, καθίδρυσε τήν Ἐκκλησίαν, ὑπέρ ἧς ἐξέχεε τό αἷμα Αὐτοῦ, ὡς συνεχιστήν τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ Αὐτοῦ ἔργου διά τῆς διδασκαλίας, τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς καθοδηγήσεως τῶν πιστῶν ὑπό τῶν Ἀποστόλων καί τῶν διαδόχων αὐτῶν Διδασκάλων καί Ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας. Περί τούτων ἐβεβαίωσεν ὁ Κύριος « Καθώς ἀπέσταλκέ με ὁ Πατήρ κἀγώ πέμπω ὑμᾶς». «Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει καί ὁ ἀθετῶν Ὑμᾶς ἐμέ ἀθετεῖ, ὁ δέ ἀθετῶν ἐμέ ἀθετεῖ τόν ἀποστείλαντά με». «Ὁ δεχόμενος ὑμᾶς ἐμέ δέχεται καί ὁ δεχόμενος ἐμέ δέχεται τόν ἀποστείλαντά με» (Ἰωάν. κ' 21, Λουκ. ι' 16, Ματθ. ι' 40, Ἰωάν. ιγ' 20). Διά τῶν Ἀποστόλων καί διά τῶν κατ’ ἀδιάκοπον διαδοχήν καθισταμένων διαδόχων αὐτῶν Ἐπισκόπων παρέχεται ἡ Θεία Χάρις εἰς τούς πιστούς. Ἄνευ ἱερωσύνης, ἥτις μεταδίδεται διά τῶν Ἐπισκόπων, εἶναι ἀνύπαρκτος ἡ Θεία Χάρις καί ἄνευ Θείας Χάριτος εἶναι ἀδύνατος ἡ σωτηρία τοῦ ἀμαρτωλοῦ καί ἐκ τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος καί ἐκ τῶν αὐτοπροαιρέτων ἁμαρτημάτων. Ὁ ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας παραμένων πιστός δεν σώζεται, ἀλλά καί ὁ μένων ἐν αὐτῇ δέν ὠφελεῖται ἄνευ τῶν οἰκονόμων τῶν Μυστηρίων τῆς Χάριτος. 26 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
«Χωρίς τούτων Ἐκκλησία οὔ καλεῖται», ἔγραφεν ὁ ἀποστολικός Πατήρ Ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος. Πρόδηλος ἄρα καθίσταται ἡ ὑπερτάτη σημασία καί ἀναγκαιότητα τοῦ Ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος Κρήτης κατ’ ὀφειλήν ἀξιόχρεον ἐξελέξατο ψήφοις κανονικαῖς καί ἐχειροτόνησεν εἰς Ἐπισκοπον τῇ ἐπικλήσει τοῦ Παναγίου καί Τελεταρχικοῦ Πνεύματος ἐν τῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Μηνᾶ τῇ 26ῃ τοῦ παρελθόντος Αὐγούστου μηνός τόν Πανοσιολογιώτατον Ἀρχιμανδρίτην Τιμόθεον Παπουτσάκην, ἄνδρα λίαν εὐφήμως γνωστόν ἐκ τῆς λίαν εὐδοκίμου καί καρποφόρου ἔν τε τῇ Ἐκκλησίᾳ Κρήτης καί τῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος δεκαπενταετοῦς διακονίας αὐτοῦ, κόσμιον τοῖς ἤθεσι καί ἱεροπρεπῇ παιδείᾳ ἐκκλησιαστικῇ τε καί τῇ θύραθεν κεκοσμημένον, δυνάμενον πατρικαῖς νουθεσίαις καί τῷ κατ’ αὐτόν ὑποδείγματι ποιμαίνειν ποίμνιον πνευματικόν καί πρός νομάς σωτηρίους καθοδηγεῖν καί ἐν γένει παρέχοντα ἅπαντα τά ἐχέγγυα καρποφόρου καί ζηλωτῆς ποιμαντικῆς δράσεως, ὅν καί κατέστησεν γνήσιον καί κανονικόν Ἐπίσκοπον τῆς Ἁγιωτάτης Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας. Ὅθεν ἀσμένως κοινοποιοῦντες τοῦτο πᾶσιν ὑμῖν τοῖς εὐλαβεστάτοις Ἱερεῦσι καί Κληρικοῖς καί λοιποῖς ἀπαξάπασιν, εὐλογημένοις Χριστιανοῖς διά τοῦ παρόντος Συνοδικοῦ Γράμματος προτρεπόμεθα καί ἐντελλόμεθα ἐκκλησιαστικῶς, ὅπως τόν διαληφθέντα Ἐπίσκοπον Ἀρκαδίας, ἀγαπητόν ὑμῖν ἀδελφόν καί συλλειτουργόν
•
κύριον Τιμόθεον γινώσκητε ἀπό τοῦδε νόμιμον καί κανονικόν Ἐπίσκοπον ὑμῶν καί εὐαγγελικόν Ποιμένα τοῦ ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ ταύτῃ λογικοῦ τοῦ Χριστοῦ ποιμνίου καί πατέρα πνευματικόν ἁπάντων ὑμῶν καί ὑποδεξάμενοι αὐτόν μετά τῆς ἀνηκούσης τῷ Ἑπισκοπικῷ ἀξιώματι τιμῆς, ἀγάπης, εὐλαβείας καί ἀφοσιώσεως πείθεσθε καί ὑπείκετε αὐτῷ κατά τό ἀποστολικόν παράγγελμα: «Πείθεσθε τοῖς Ἡγουμένοις ὑμῶν καί ὑπείκετε αὐτοί γάρ ἀγρυπνοῦσιν ὑπέρ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ὡς λόγον ἀποδώσοντες», (Ἐβρ., ιγ' 17), οἱ δε ἀπό τοῦ ἱεροῦ καταλόγου μνημονεύητε τοῦ κανονικοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, ὡς νενόμισται, ἐν πάσαις ταῖς Ἱεραῖς ἀκολουθίαις καί τελεταῖς καί
πάντες συμπεριφέρησθε αὐτῷ ὡς προσήκει εὐλογημένοις τέκνοις τῆς Ἐκκλησίας ἀφοσιωμένοις εἰς τόν πνευματικόν ὑμῶν Πατέρα καί Ποδηγέτην. Ἡ δέ χάρις τοῦ Ἀρχιποίμενος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τό ἄπειρον ἔλεος Αὐτοῦ εἴη μετά πάντων ὑμῶν. Ἐν ἔτει σωτηρίῳ 1956 Σεπτεμβρίου 7 † ὁ Κρήτης Εὐγένιος † ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἀθανάσιος † ὁ Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Ἀγαθάγγελος † ὁ Ἱερᾶς καί Σητείας Φιλόθεος * Ἀπό τό περιοδικό«Ἀπόστολος Τίτος», τ. 9, σελ. 184-186, Ἡράκλειο 1956. •
Ἡ ἐνθρόνιση τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 9/9/1956 *
Ἡ
τελετή τῆς ἐνθρονίσεως ἐγένετο τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας κ. Τιμοθέου τῇ 9ῃ Σεπτεμβρίου εἰς Μοῖρες ἐν τῷ Καθεδρικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου... Μετά τήν εἰθισμένην Ἱεράν τελετήν ἀνεγνώσθησαν ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Ἄμβωνος ὑπό τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Νικολάου Ξένου ἡ ἐν ἀρχῇ τοῦ παρόντος φύλλου δημοσιευομένη Συνοδική Ἐγκύκλιος καί τό Βασιλικόν Διάταγμα, μετά τό ὁποῖον ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας κ. Τιμόθεος, εἶπεν ἀπό τοῦ Θρόνου τόν ἐνθρονιστήριον αὐτοῦ λόγον. Ἐπηκολούθησαν προσφωνήσεις ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ χριστεπωνύμου πληρώματος. Μετά τήν τελετήν τῆς ἐνθρονίσεως ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος ἐδέχθη ἐν τῷ Ἐπισκοπείῳ αὐτοῦ τάς συγχαρητηρίους εὐχάς τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κρήτης κ. Εὐγενίου, τά εὐλαβῆ συγχαρητήρια τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ λαοῦ.
Κατά τήν ἐνθρόνισιν τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας ἐν Μοῖρες, ὁ Σεβ. εἰς προσφώνησίν του, ἀπευθυνόμενος πρός τούς χριστιανούς τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας εἶπε μεταξύ ἄλλων: «Ἡ ἐπί πενταετίαν διαποίμανσις τῆς Ἁγιωτάτης ταύτης Ἐπισκοπῆς ὑπό τῆς ταπεινότητός μου κατά τήν ὁποῖαν τά ὑστερήματά μου ἀνεπλήρωσεν ἡ Θ. Χάρις ἡ τά ασθενῆ θεραπεύουσα καί τά ἐλλείποντα ἀναπληροῦσα καί ἡ ἀγάπη ἡμῶν καί ἡ προσήλωσις ἡμῶν εἰς τήν πατρώαν πίστιν καί ἀρετήν ἐσφυρηλάτησε μεταξύ ἡμῶν δεσμούς ἱερούς καί ἀκαταλύτους, τούς δεσμούς τῆς ἀγάπης ἡ ὁποία κατά τόν Ἀπ. Παῦλον «οὑδέποτε ἐκπίπτει». Σᾶς ἀγάπησα μέ τήν ἀγάπην ἥτις «οὔ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» καί μέ ἠγαπήσατε καί μέ ἐκτιμήσατε. Οὐδείς ποτέ μέ ἐπίκρανεν, οὐδείς ποτέ μέ ἠδίκησεν. Τῆς ἀγάπης ἡμῶν ταύτης δείγματα Ἐν Ἐσόπτρῳ | 27
Ἡ ἐνθρόνιση τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 9-9-1956
ἔχω τά ἔργα τῆς πίστεως καί τῆς εὐποιΐας, ἅτινα μαζί ἐπετελέσαμεν ἐν οἷς καί ὁ οἶκος τῆς Θεοσώστου ταύτης Ἐπισκοπῆς, ὅστις ἀνηγέρθη διά τῆς ἠθικῆς καί ὑλικῆς συνδρομῆς πάντων τῶν χρισταινῶν προθύμως καί εὐχαρίστως προσφερθείσης καί ὁ ὁποῖος εἶμαι βέβαιος, ὅτι καθ’ ὅμοιον τρόπον θά ἀποπερατωθῇ πλήρως. Ἀπευθύνω πρός τόν εὐαγῆ Κλῆρον τήν εὐαρέσκειαν καί τάς εὐχαριστίας διά τήν χρηστήν ὑπ’ ἐμέ διακονίαν του. Εὐχαριστῶ ἐκ καρδίας τούς προσφιλεῖς χριστιανούς τῆς Θεοσώστου ταύτης ἐπαρχίας διά τά πρός ἐμέ ἀκραιφνῆ αἰσθήματα
τῆς ἀγάπης των. Θά διατηρήσω πάντοτε ἐν τῷ πνεύματί μου τήν ἀγάπην μου πρός πάντας. Ἀφίνω ἐγκάρδιον εὐχήν καί μόνον εὐχήν, ὅπως ὁ Κύριος εὐλογῇ πάντας, τάς κατ’ οἶκον Ἐκκλησίας σας καί τά ἔργα τῶν χειρῶν σας καί σᾶς χαρίζῃ τήν εἰρήνην καί τήν χαράν Αὐτοῦ, τήν ὁποίαν «οὐδείς αἴρει ἀφ’ ἡμῶν». Εἰς Σέ δέ ἀγαπητέ ἀδελφέ, εὔχομαι μακράν ἀρχιερατείαν καί αὔξουσαν εἰς ἔργα ἀγαθά ποιμαντορίαν. «Δῴη σοι Κύριος κατά τήν καρδίαν σου». * Ἀπό τό περιοδικό«Ἀπόστολος Τίτος», τ. 9, σελ. 186-188, Ἡράκλειο 1956. •
Ἡ πρώτη ἐγκύκλιος τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου 1956 ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΑΡΚΑΔΙΑΣ Αριθ. Πρωτ. 341 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ὑπ᾽ αριθ. 1
Διεκπ. 139
Πρός τούς εὐλαβεστάτους Ἱερεῖς καί λοιπόν θεοσεβῆ λαόν τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας. Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ηὐδόκησεν ἵνα, ψήφοις κανονικαῖς τῶν τήν Ἱεράν Ἐπαρχιακήν Σύνοδον Κρήτης ἀπαρτιζόντων Ἁγίων Ἀρχιερέων, κατασταθῶ τῇ χάριτι τοῦ Παναγίου Πνεύματος, Ἐπίσκοπος τῆς Πρωτοθρόνου καί Ἀποστολικῆς ταύτης Ἐπαρχίας. Εἴη τό ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον! Δοξολογίαν εὐγνωμοσύνης ἀναπέμπω πρός τόν Πανάγαθον Θεόν καί εὐχαριστίαν ἐγκάρδιον πρός τε τήν Ἱεράν Σύνοδον Κρήτης καί πρός ὑμᾶς, οἵτινες μετά τόσου ἐνδιαφέροντος καί ἀγάπης μέ ὑπεδέξασθε 28 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ὡς ποιμενάρχην σας. Γνωρίζω ὁποῖος ὀφείλει νά εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος, μάλιστα εἰς τήν δύσκολον καί ἀνώμαλον ἐποχήν τήν ὁποίαν διέρχεται καί ἡ ἀνθρωπότης ὁλόκληρος καί τό Ἔθνος μας ἰδιαιτέρως. Ἀλλά καί ὑμεῖς γνωρίζετε ὁποῖαι εἶναι αἱ ὑποχρεώσεις καί τά καθήκοντα παντός Χριστιανοῦ καί μάλιστα τοῦ Ἕλληνος Ὀρθοδόξου. Ἔχομεν τήν λαμπροτέραν Ἱστορίαν τοῦ κόσμου, ἐκληρονομήσαμεν τήν ἀληθῆ θρησκείαν, κατέχομεν τάς ἱερωτέρας καί ἁγιωτέρας παραδόσεις. Ἡ ἀμέλεια καί ἡ ἀδιαφορία ἐνώπιον τοῦ ἀνεκτιμήτου τούτου θησαυροῦ ἀποτελεῖ ἀσέβειαν καί ἡ περιφρόνησις καί καταπάτησις τῆς ἱερᾶς παρακαταθήκης εἶναι προδοσία. Κρατήσατε τήν ἁγίαν μας πίστιν ἀνόθευτον καί κλείσατε τά ὦτα σας εἰς διδασκαλίας ἀντιχριστιανικάς, αἵτινες ὁδηγοῦν εἰς τό σκότος καί τόν ὄλεθρον. Εἶναι πολυάριθμοι καί πολύμορφοι αἱ θεωρίαι τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων καί ποικίλαι αἱ σατανικαί μέθοδοι δι᾽ ὧν ἐπιζητεῖται ἡ
ὑπονόμευσις τῶν μεγάλων ἰδανικῶν καί δή διασάλευσις τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν. Κοινωνικά συστήματα ὑλισμοῦ καί ἀθεῒας, ἀδικίας καί ἐκμεταλλεύσεως κατέκλυσαν τόν κόσμον καί σείουν τά θεμέλια τῶν κοινωνιῶν. Προπαγάνδαι θρησκευτικαί, μασώνων, χιλιαστῶν, ἑτεροδόξων καί τόσων ἄλλων θρησκειῶν καί αἱρέσεων καί σχισμάτων, μέ σατανικούς προσηλυτισμούς διασποῦν τήν ἑνότητα τῆς πίστεως καί χαλαρώνουν τήν εἰρήνην τῆς Ἐκκλησίας. Μείνατε, ἀγαπητοί, ἀκλόνητοι εἰς τήν πίστιν, σταθεροί εἰς τήν ἀγάπην τοῦ Κυρίου, καί ἐπιτελεῖτε τά καθήκοντά σας, ὅπου ἕκαστος ἐτάχθη, μετά φρονήσεως καί φόβου Θεοῦ, ὡς ἐπεσήμανε ταῦτα, μέ τρεῖς λέξεις, ὁ τῶν Ἐθνῶν Ἀπόστολος Παῦλος, γράφων πρός τόν τῆς Κρήτης πρῶτον Ποιμενάρχην Ἀπόστολον Τίτον, ὅτι «ἐπεφάνη ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τήν ἀσέβειαν καί τάς κοσμικάς ἐπιθυμίας, σωφρόνως, δικαίως καί εὐσεβῶς ζήσωμεν», χαρακτηρίζων οὕτω τήν πρός τήν τελειότητα φερομένην ζωήν τοῦ ἀληθοῦς χριστιανοῦ διά τριῶν κύκλων καθηκόντων, πρός ἑαυτόν, τόν πλησίον καί τόν Θεόν, ὅπερ ἀποτελεῖ καί τόν σκοπόν τῆς ἐπί γῆς ζωῆς ἡμῶν. Πειθαρχοῦντες ὅθεν, εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί ἐπικοινωνοῦντες καί συνεννοούμενοι μεθ᾽ ἡμῶν διά πάντα τά εἰς τό ἔργον ἡμῶν ἀφορῶντα ζητήματα, ἐπικαλούμεθα ἐφ᾽ ὑμᾶς καί ταῖς οἰκογενείαις ὑμῶν, πλουσίαν τήν χάριν καί εὐλογίαν τοῦ Κυρίου καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐν Μοίραις τῇ 10/9/1956 Ἔνθερμος πρός Θεόν Εὐχέτης † Ὁ Ἀρκαδίας ΤΙΜΟΘΕΟΣ •
Ἐπισκοπεῖο, Μοῖρες, 1957.
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 29
Ἀπό τήν ἐνθρόνιση τοῦ Ἀρκαδίας Τιμοθέου, Μοῖρες, 1956.
Ἀπό τήν ἐνθρόνιση τοῦ Ἀρκαδίας Τιμοθέου, Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Γεωργίου, Μοῖρες, 1956.
30 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἀπό τήν ἐνθρόνιση τοῦ Ἀρκαδίας Τιμοθέου, Ἐπισκοπεῖο, Μοῖρες, 1956.
Ἱ. Μ. Βροντησίου.
Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος.
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 31
Οἱ μακαριστοί Μητροπολίτες, Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τιμόθεος καί Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖος, 1964.
Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος, στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν. Δεξιά του, ἡ μητέρα του Ἀρτεμισία καί ὁ ἀδελφός του π. Πέτρος Παπουτσάκης. 32 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος, σέ ἱερατική σύναξη, Μοῖρες.
Ὁ Ἱεράρχης Τιμόθεος, μέ τόν Κρήτης Εὐγένιο καί τόν Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖο. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 33
Ἀπό λιτανεία, Μοῖρες.
Ἀπό ἀθλητικούς ἀγῶνες, Μοῖρες.
Ἐπιμνημόσυνη δέηση.
Μέ τόν Κρήτης Εὐγένιο, Μοῖρες. 34 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Χάρακας Μονοφατσίου.
«Μιά μεγάλη μηχανή σ᾽ ἕνα μικρό καράβι» τῆς Μοναχῆς Αἰκατερίνας Μαρκουλάκη *
Ἡ
τελετή ἐνθρονήσεως τοῦ νέου Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Τιμοθέου πραγματοποιεῖται τήν 9η Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1956 στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγ. Γεωργίου στίς Μοῖρες, ἕδρα τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας. Ὁ θερισμός πολύς! Ἀπό αὐτή τή στιγμή ὁ νέος Ἐπίσκοπος ἀποδύεται σέ ἕνα ἀγῶνα ἄνευ ὁρίων. Καί ὅρων. Πρώτη προτεραιότητα ὁ Κλῆρος καί ὁ προγραμματισμός ἑνός ἔργου ἀποστολικοῦ τύποις καί οὐσίᾳ. Γιατί τί ἄλλο μπορεῖ νά εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος; Καί τί προσδιορίζει οὐσιαστικά τόν Ποιμενάρχη, ὡς κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας (τοπικῆς), στήν πολυεύθυνη διακονία του; Ὁ ἱ. Κλῆρος καί ὁ Λαός τοῦ Θεοῦ˙ τά προβλήματά τους καί ἡ ἄμεση ἀντιμετώπισή τους μέ ἀποτελεσματικές παρεμβάσεις, σύμφωνα μέ τόν λόγο-Νόμο τοῦ Θεοῦ καί τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Πατέρας ἀπό χαρακτῆρος ἐπιδίδεται, ὅπως πάντοτε, μέ ἀπαράμιλλο θάρρος, ἡρωισμό καί τόλμη σέ κάθε πτυχή τῆς ποιμαντικῆς του μέριμνας καί εὐθύνης. Ἐδῶ θά μᾶς ἐπιτραπεῖ νά καταγράψουμε ἕνα σχόλιο τοῦ ὁσίου Γέροντος τῆς Πάτμου, μακαρίου Ἀμφιλοχίου Μακρῆ, ἅμα τῇ ἐκλογῇ τοῦ Πατέρα εἰς Ἐπίσκοπον τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας: «Μιά μεγάλη μηχανή σ’ ἕνα μικρό καράβι». Ὁ ἀείμνηστος Γέροντας Ἀμφιλόχιος, μέ τόν ὁποῖο εἶχε ἰδιαίτερο πνευματικό
σύνδεσμο, ὅπως καί μέ τό πνευματικό τέκνο του, μακαριστό Ἀρχιμ. Παῦλο Νικηταρᾶ ἐκ Πάτμου, πού εἶχε διατελέσει καί Πνευματικός του, εἶπε μιά μεγάλη ἀλήθεια. Ὅμως ἡ θεία οἰκονομία, τούτη τήν ὥρα καί σέ τοῦτο τόν τόπο, κάλεσε τόν Πατέρα. Ἐδῶ τοῦ ζήτησε ὁ Κύριος νά ποιμάνει τά λογικά Του πρόβατα κατά τούς μεταπολεμικούς δύσκολους ἀκόμα χρόνους. Ὁ ἐπανευαγγελισμός τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ συνέχει τήν ὕπαρξή του ὅλη. Μέ φωτεινή τή συνείδηση θά ἀγγίξει τήν πέμπτη οὐσία τῆς ἱ. ἀποστολής του. Πιστός στήν κλήση, «παρών» σέ ὅλα, ἐδῶ θά ἀγωνισθεῖ μέ ἱερή φλόγα καί ἄκρα πρός τόν Κύριο ἀφοσίωση... Ὁ νέος Ποιμενάρχης, ἀπό τήν πρώτη στιγμή, ἀρχίζει ἕνα ἔργο πολυποίκιλο καί πολυσήμαντο σέ ἐπίπεδο πνευματικό, κηρυκτικό, διδακτικό, κοινωνικό, φιλανθρωπικό, συγγραφικό. Ἔργο μέ πρωτογενεῖς, θά λέγαμε, προεκτάσεις καί μέ ἀπίστευτα γοργούς ρυθμούς. Ἡ ὀργάνωση τῶν ἐνοριῶν καί ἡ ἵδρυση νέων, πρώτη μέριμνά του. Χειροτονεῖ νέους ἱερεῖς, καλύπτει τά κενά. Κανένα χωριό νά μή μένει ἀλειτούργητο. Οἱ πιστοί νά ἔχουν τόν δικό τους ἐφημέριο, στήριγμα καί συμπαράσταση στήν θλίψη καί στήν χαρά τους. Καί ἐπάνω ἀπό ὅλα νά βιώνουν τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ μέ τή συμμετοχή τους στή λατρευτική καί Ἐν Ἐσόπτρῳ | 35
Μιά μεγάλη μηχανή σ᾽ ἕνα μικρό καράβι
Χρόνια δύσκολα, δρόμοι γεμάτοι σκόνες μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Παράλληλα ἐγκαινιάζει ἱ. Ναούς καί καί λάσπη τόν χειμώνα. Δίδει «μάχη» γιά ἐξωκκλήσια στήν ἐνδοχώρα τῆς Με- μιά ὑγιεινή ζωή (ἰδιαίτεροι χῶροι ἀνύπαρσαρᾶς. Ἀναδιοργανώνει τά Μοναστήρια κτοι ἐν πολλοῖς στά χωριά). Ἕνας ἀέρας ἐκπολιτιστικός ἀρχίζει νά καί μάλιστα, κατά τόν πρῶτο χρόνο τῆς ἀρχιερατείας του, χειροθετεῖ τέσσερις πνέει, σιγά-σιγά, σέ μιά ἐποχή πού σημανέους μοναχούς. Προβαίνει σέ συμπλη- δεύτηκε ἀπό τά τραγικά κατάλοιπα τοῦ ρωματικές ἐργασίες στό Ἐπισκοπεῖο στίς Β΄ παγκοσμίου Πολέμου καί τῆς σκληρῆς Μοῖρες, δημιουργεῖ αἴθουσα ὁμιλιῶν, κα- κατοχῆς. Ὁ Ἐπίσκοπος συνεχίζει μέ ἄοκνες τηχητικῶν, ποικίλων ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων. Γιά τίς καθημερινές ἀκολουθίες προσπάθειες νά μεριμνμᾶ κατά Θεόν γιά διαμορφώνει εἰδικό χῶρο σέ παρεκκλήσιο ὅλους καί γιά ὅλα. Ἡ Εὐχαριστιακή Σύτοῦ Ἐπισκοπείου, ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ προ- ναξις τοῦ πιστοῦ Λαοῦ, πρώτη, ὑψίστη προτεραιότητα, στάτου Ἁγίου ὅπως ἤδη ἔχουτου, Ἀποστόλου με τονίσει. Τώρα Τιμοθέου. τούς θέλει ὅλους Διοργανώνει συνηγμένους στίς ἐνορίες Κακάτω ἀπό Συλτηχητικά Σχολόγους ποικίλων λεῖα «ὑπό τῶν μορφῶν, πού θά Ἐφημερίων ἤ τῶν βοηθήσουν στήν Διδασκάλων ἤ εὐρύτερη καταἄλλων καταλλήνόηση τοῦ ἐπί λων προσώπων». γῆς προορισμοῦ Πραγματοποιεῖ τοῦ ἀνθρώπου. δύο ἱερατικά συΣτούς Καλούς Λιμένες. Ἔτσι δημιουργοῦνέδρια τῶν ἐφημερίων. Διορίζει ἱεροκήρυκα περιοδεύοντα νται οἱ Σύλλογοι «Φίλων τοῦ Ὀρφανοτροτίς κωμοπόλεις καί τά χωριά τῆς Ἱ. Ἐπι- φείου» (1958), «Διανοουμένων Μεσαρᾶς» σκοπῆς. Καταβάλλει προσπάθειες γιά τήν (1962) καί ἡ «Χριστιανική Ἑστία Μοιρῶν» ἀναδιοργάνωση καί τόν ἐπισημότερο πα- (1965) μέ παραρτήματα σέ ἐνορίες τῆς πενηγυρισμό τῶν ἑορτῶν τοῦ Ἁγ. Τίτου, τῶν ριοχῆς εὐθύνης του. Ἐπί πλέον ἱδρύεται Ἁγ. Δέκα καί τοῦ Ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν καί ἡ Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς (1964), Παύλου στούς Καλούς Λιμένες μέ τό σπή- ἐνῶ τό 1974 καθιερώνονται καί τά Πνευματικά Συμπόσια τῆς Καλυβιανῆς, γιά τά λαιο, ὅπου ἀνάπαυσε τά πόδια του... Τρέχει παντοῦ, δέν ἀφήνει κανένα χω- ὁποῖα γίνεται λόγος ἐκτενέστερα σέ ἄλριό πού νά μήν τό ἐπισκεφθεῖ. Λειτουργεῖ λες σελίδες. Ὁ Δεσπότης, μέ τήν πάροδο τῶν χρόκαί κηρύττει. Ὁμιλεῖ καί συμβουλεύει καί παραμυθεῖ. Καί στό πέρασμά του σκορπᾶ νων, καθίσταται σημεῖον ἀναφορᾶς ὄχι τήν αἰσιοδοξία καί τήν ἐλπίδα στόν Θεό. μόνον στήν Ἐπισκοπή του, ἀλλά καί πέ36 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ραν αὐτῆς. Οἱ κάτοικοι τῆς Μεσαρᾶς βλέπουν σιγά-σιγά στό πρόσωπό του τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ, πού εὐαγγελίζεται τήν Ἀλήθεια μέ τήν ἀσκητική τῆς Ἀγάπης ὡς αὐτοπροσφορᾶς καί αὐτοθυσίας. Δίδει δυναμικές λύσεις ὅταν καί ὅπου προκύπτουν θέματα, τά ὁποῖα ἅπτονται ἠθικῶν ἀρχῶν γενικότερα, καί ἀποτρέπει κάθε προσπάθεια καί ἐνέργεια, πού τείνουν σέ δημιουργία «μολυσματικῶν» ἑστιῶν. Γενναία μάχη θά δώσει ἀργότερα γιά τήν ἐξάλειψη τοῦ χιπισμοῦ πού, κάποια ἐποχή, κατέστησε τά Μάταλα γνωστά στά πέρατα τοῦ κόσμου. Ἕνα κίνημα νέων, πού ξεκίνησε ἀπό τίς ἀκμάζουσες οἰκονομικά χῶρες τῆς Εὐρώπης. Νέοι, πού ἔρχονται νά ζήσουν σέ σπηλιές, τάφους ρωμαϊκούς παρά τόν αἰγιαλό τῶν Ματάλων τῆς Μεσαρᾶς. Ἀνθίσταται μέ ὅλες του τίς δυνάμεις ὡς Ποιμενάρχης τοῦ τόπου. Κινητοποιεῖ τίς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες νά ἀναχαιτίσουν τήν ἐπέλαση αὐτῶν τῶν ἀνερμάτιστων νέων, πού τά ἀπορρίπτουν ὅλα μηδενίζοντας ἀρχές καί ἀξίες. Εἴδαμε σέ κορμούς δέντρων στά Μάταλα ἀνηρτημένες ἐφημερίδες, γερμανικές κυρίως, μέ φωτογραφίες τοῦ Ἐπισκόπου Τιμοθέου, καί ἀναφορές στούς ἀγῶνες του. Νά θραύσει τό «ἀπόστημα» ὡς ἀτόπημα μιᾶς ἐποχῆς πού, ξεφεύγοντας ἀπό τήν τροχιά τῆς κανονικότητας, διεκδικεῖ ἀνώμαλους τρόπους ἔκφρασης καί ἐλευθερίας τῶν νέων μέ πρότυπο τή ζωή τῶν πρωτογόνων˙ συνταιριασμένη ὡστόσο, σέ ἐπίπεδο ἤθους, μέ τόν ἐκπεσμό καί τήν ὑποκρισία τῶν «χριστιανικῶν» λαῶν τῆς Δύσεως κατά τόν 20ό αἰώνα. Ὁ Ἐπίσκοπος μίλησε μαζί τους ἀνοικτά. Προβλημάτισε, ἐνδεχομένως, ἀγγίζοντας εὐστόχως εὐαίσθητα σημεῖς τοῦ
ψυχισμοῦ τους. Ἄκουσε μέ κατανόηση τίς ἐκ βαθέων ὑπαρξιακές ἀντιρρήσεις τους, ἐκφράζοντας συγχρόνως διαλεκτικά τόν αἰώνιο λόγο τῆς Ἀλήθειας ὡς σταθερῆς πυξίδας πλεύσεως˙ μέ φρόνηση, τόλμη καί γνώση σέ βάθος. Παράλληλα, καί πέραν τῶν προσπαθειῶν καί τῶν ἀγώνων του γιά τήν ἀπάλειψη ψυχοφθόρων ἐκτροπῶν, συμπαρίσταται, κατά τρόπο τελεσφόρο, στίς ποικίλες ἀνάγκες τῶν κατοίκων τῆς λαχούσης αὐτῷ παροικίας. Βοήθησε πολλούς νά ἀπεγκλωβιστοῦν ἀπό ὀδυνηρά ἀδιέξοδα εἴτε οἰκονομικῆς εἴτε οἰκογενειακῆς – κοινωνικῆς φύσεως. Ἐκεῖνοι πού βίωσαν τή σωτήρια ἐπέμβαση τοῦ Ἐπισκόπου τους εὐγνωμονοῦν καί μποροῦν νά δώσουν μαρτυρίες. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 37
Μιά μεγάλη μηχανή σ᾽ ἕνα μικρό καράβι
Δέν εἶναι ὅμως μόνον οἱ ἐπί μέρους περιστάσεις. Ὡς Ποιμένας τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ συμμετέχει θετικά καί στίς προσπάθειες τῶν ἁρμοδίων φορέων νά ἐπιτελέσουν ἔργα κοινῆς ὠφελείας. Στήν περίπτωση π.χ. τοῦ ἀναδασμοῦ βοήθησε νά ξεπεραστοῦν δυσκολίες καί ἀπό τίς ἐπιφυλάξεις τῶν ἀγροτῶν, ὅπως δικαιολογημένα συμβαίνει γιά κάθε τι πού εἶναι ἀδοκίμαστο. Παντοῦ, ἡ σφραγίδα τοῦ Ἐπισκόπου. Τό Ἐπισκοπεῖο στίς Μοῖρες εἶναι ἀνοικτό γιά ὅλους. Ἡ φιλοξενία τοῦ Πατέρα ζεστή, πλατειά, ἐγκάρδια. Ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ πόνου, ὅποιας μορφῆς, γίνεται μέ τρόπο παρακλητικό ἀπό μέρους του. Κανείς δέν θά φύγει, ἄν δέν νιώσει ἀνακουφισμένος. Καί εἰρηνικός. Ἡ κρυφή ἐλεημοσύνη εἶναι γιά τόν Ἐπίσκοπο ἱερός κανόνας. Εἴδαμε καί βιώσαμε στιγμές τῆς ἀπαράμιλλης ἁπλότητάς του. Νά μήν πληγωθεῖ κανείς˙ καί νά μήν αἰσθανθεῖ μειωμένος. Μοίραζε φακελάκια ἤ ἔδινε τρόφιμα κρατώντας ὁ ἴδιος στά χέρια τά πακέτα˙ καί τά προσέφερε μέ πηγαία καλωσύνη, ἀνεπιτήδευτα, καί μ᾽ ἐκεῖνο τό μόνιμα φωτεινό χαμόγελο νά εὐλογεῖ καί νά προπέμπει ἐγκάρδια. Καί ὅλοι ἔνιωθαν πλησίον του οἰκεῖοι. Ὁ Ἐπίσκοπος ἦταν πλέον ὁ δικός τους ἄνθρωπος. Καί τό διαλαλοῦσαν, ὅπου καί ἄν βρίσκονταν, μέ χαρά˙ καί συγκίνηση. Παραθέτουμε ἀκόμα καί μία λεπτομέρεια πολύ σημαντική, ἄγνωστη ἴσως στούς πολλούς. Σέ πολλά χωριά, στίς ὑπώρειες τοῦ θρυλικοῦ Ψηλορείτη, κυρίως, ζοῦν ἄνθρωποι γενναῖοι, γνήσιοι Κρητικοί, πού διακατέχονται ἀπό ἀκραῖες ἐκκλησιολογικά θέσεις. Ὁ Ποιμενάρχης τούς προσεγγίζει μέ πολλή ἀγάπη καί 38 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ὁ Ἀρκαδίας Τιμόθεος. καλωσύνη. Ἀγωνίζεται νά τούς κρατήσει σέ μιά σύμπνοια καί ἑνότητα, πέρα ἀπό ζηλωτικούς φανατισμούς. Καί ἐμπιστεύονται τόν Ἐπίσκοπο, δέν διασπῶνται, μάλιστα τόν βοηθοῦν μέ κάθε τρόπο στίς φιλόθεες καί φιλάνθρωπες προοπτικές καί ἀγωνίες του. * Ἀπό τό βιβλίο «Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος (Ὁ Πατέρας μας», σελ. 97106, ἔκδοση Ἱ. Ἡ. Ἁγ. Φωτεινῆς, Ἡράκλειο 2010. •
Ἀναδάσωση Ἱ. Μ. Ἀπεζανῶν, 1967.
Μέ τή μητέρα του, Ἀρτεμισία.
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 39
40 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 41
42 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἀπό κουρές μοναζουσῶν, στήν Ἱ. Μονή Παναγίας Καλυβιανῆς. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 43
«Ἡ πεῖνα τῶν ψυχῶν...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἡ
βασικότερη ἀνάγκη τῆς ζωῆς παρουσιάζεται στό φαινόμενο τῆς πείνας. Ἡ στέρηση τῶν τροφίμων καί τῶν ἀναγκαίων μέσων συντηρήσεως ἀποτελεῖ τόν μεγαλύτερο κίνδυνο τῆς ζωῆς. Μέ πολλούς τρόπους καί μέ διάφορα μέσα, προσβάλλεται καί ἐκμηδενίζεται ἡ ζωή καί τά μέσα αὐτά γίνονται τραγικότερα, κάτω ἀπό τόν ὑποκριτικό μανδύα τοῦ, χωρίς ἐπίγνωση Θεοῦ, ἄψυχου πολιτισμοῦ. Ὑπάρχουν ἄφθονα τά ἀγαθά τοῦ Θεοῦ ἐπάνω στή γῆ. Ἄν πεινοῦν οἱ ἄνθρωποι καί στεροῦνται καί ὑποφέρουν εἶναι γιατί οἱ ἄλλοι τούς ἀδικοῦν ἤ οἱ ἴδιοι δέν ἀξιοποιοῦν σωστά τή ζωή τους. Τούτη ἡ θλιβερή πραγματικότητα ἁπλώνεται σάν σύννεφο θανάτου, πάνω στό πρόσωπο τῆς γῆς. Ἕνας κόσμος πού πνίγεται στό μῖσος, πού βουλιάζει στήν ἀνομία, πού περιφρονεῖ τόν νόμο τοῦ Θεοῦ, τήν ἐντολή τῆς ἀγάπης, εἶναι ἑπόμενο πώς, καί μέσα στήν ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν, θά δημιουργεῖ συνθῆκες πείνας, στερήσεων καί δυστυχίας. Ἐδῶ τώρα δέν πρόκειται γιά τήν πεῖνα τή σωματική, γιά τή στέρηση τοῦ ψωμιοῦ καί τῶν ἀγαθῶν τῆς ζωῆς. Ρίχνουμε μονάχα μιά ματιά στά δεινά, στίς ἀκαταστασίες καί ἀναστατώσεις, πού ἀκολουθοῦν τό φρικτό φαινόμενο τῆς πείνας. Ρίχνομε ἀκόμα τή σκέψη μας στούς ἀγῶνες, στίς προσπάθειες καί στίς θυσίες, πού γίνονται ἀπό ἄτομα ἤ ὁμάδες, γιά νά ἀνακουφίσουν τή δυστυχία καί νά στομώσουν τήν πεῖνα τῶν πτωχῶν, τῶν ἀποκλήρων, τῶν ἀδικουμένων συνανθρώπων μας. Εἶναι μιά τρομερή, πραγματική ἀντίθεση ἀνάμεσα στούς ἄδικους, τούς πονηρούς, τούς ἀπάνθρωπους καί ἐκμεταλλευτές καί στούς ἐργάτες τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἀγά-
44 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
πης, τῶν καλῶν ἔργων, τῆς φιλανθρωπίας. Γίνονται πολλά σήμερον γιά τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, γιά τή διατροφή, τήν ὑγεία, τήν κατοικία, τή μόρφωση, τήν προστασία, τήν ἀσφάλεια. Οἱ ὅροι τῆς ζωῆς βελτιώθηκαν καταπληκτικά. Δέν ὑποφέρουν σήμερον τόσο, οἱ ἄνθρωποι ἀπό πεῖνα. Τό κατά κεφαλήν εἰσόδημα ἀνέβηκε ψηλά. Ἔχουν ἀντιστραφεῖ οἱ παλαιές συνθῆκες ζωῆς. Τό πρόβλημα τώρα δέν εἶναι στήν πεῖνα καί στή στέρηση, ἀλλά στήν κατανάλωση καί ἀπόλαυση τῶν ἀγαθῶν τῆς γῆς. Τήν κοινωνία ὀνόμασαν καταναλωτική, μέ σύνθημα τήν ἀπεριόριστη καί ἄπληστη ἀπόλαυση τῶν ἀγαθῶν πού, ἀπό μέσα ζωῆς, ἔγιναν ὁ σκοπός καί τό ἰδανικό τῆς ζωῆς. Ὁ ἄνθρωπος θεώρησε τόν ἑαυτό του δημιουργό τῆς εὐτυχίας του. Ἐθεοποίησε τόν ἑαυτό του καί τίς ἐπιτυχίες του στήν πρόοδο καί στόν πολιτισμό. Ἑρμήνευσε τή ζωή σάν ἁπλό φυσικό φιανόμενο καί τήν ὕπαρξή του σάν βιολογική παρουσία, σάν ὑλική μόνο ὑπόσταση, καί ἀγνόησε τόν πραγματικό του προορισμό, τή θεία καταγωγή του, τήν ἄπειρη ἀξία τῆς ψυχῆς του. Ἐξέκοψε ἀπό τήν πίστη στόν ἀληθινό Θεό. Ἐποδοπάτησε ἰδανικά καί ἱερές παραδόσεις. Ἄφησε τήν ψυχή του νά λιμοκτονεῖ. Ἐχόρτασε τό σῶμα του μέ ὑλικά ἀγαθά καί ἐστέρησε τήν ψυχή του ἀπό τήν δική της τροφή, τά δικά της ἀγαθά, τήν πίστη, τήν εὐσέβεια, τήν προσευχή, τά καλά ἔργα, τήν ἠθική τελειοποίηση, τήν ἁγιότητα. Σήμερον δέν πεινᾶ ὁ ἄνθρωπος ἀπό ψωμί, πεινᾶ ἡ ψυχή ἀπό Θεό καί ἀνθρωπιά. Ὑπερτροφία ὑλική, ἀτροφία καί ὑποσιτισμός ἠθικός καί πνευματικός. Ἐμεγάλωσε τίς ἀποθῆκες τῆς ὕλης καί ἄδειασε τήν ψυχή ἀπό ἀρετές. Οἱ τενεκέδες στούς
•
δρόμους γεμίζουν πεταμένα ψωμιά καί οἱ ψυχές πεινοῦν καί στεροῦνται ἀπό λόγο Θεοῦ, ἀπό διδασκαλία πίστεως. Ἡ οἰκογένεια, τό σχολεῖο, οἱ ἄρχοντες καί οἱ σοφοί, μελετοῦν πῶς θά θρέψουν τό σῶμα, ἀλλά ἀφήνουν τήν ψυχή νά πεινᾶ ἀπό θρησκεία. Ἀνοίγουν οἱ δρόμοι γιά κοσμικές κατακτήσεις καί οἱ ψυχές μένουν φυλακισμένες καί πεινασμένες στά σκοτεινά κελλιά τῆς ἀπιστίας καί τῆς ἀσέβειας. Προοδευτικοί καί συγχρονισμένοι θεωροῦνται ὅσοι θά ἀγνοήσουν τήν ψυχή τους καί τόν Θεό τους. Ἐδῶ εἶναι τό μεγάλο καί θανάσιμο λάθος τοῦ πολιτισμοῦ μας. Οἱ ψυχές πεινοῦν. Στερήθηκαν τήν πίστη, ἔχασαν τή θρησκεία. Τρέφονται μέ τίς μολυσμένες καί δηλητηριασμένες τροφές τῆς ἀπιστίας. Ἐρήμαξαν οἱ ψυχές χωρίς Θεό καί ἐλπίδα. Ὀλίγοι σκέπτονται τήν ψυχή τους καί ἀγωνίζονται γιά τή σωτηρία της. Ἡ πνευματική καί ἠθική πεῖνα τῆς ψυχῆς εἶναι τό μεγαλύτερο δράμα τοῦ καιροῦ μας, πέρα ἀπό ὅλα τά δεινά τῶν θλίψεων καί τῶν πολέμων, πού κατατυραννοῦν καί κατασπαράσσουν τόν κόσμο. Οἱ πεινασμένες, χωρίς Θεό ψυχές, μένουν ἄδειες ἀπό θεία Χάρη, παρασύρονται ἀπό τούς ἀνέμους τῆς ἀσέβειας, γεμίζουν ἀπό ἀτμούς πονηρίας, πωρώνονται ἀπό ἄγνοια καί ἀδιαφορία καί δημιουργοῦν τόν κόσμο τῆς κτηνωδίας καί τῆς ἀπελπισίας. Ὅπως τό σῶμα, ὅταν δέν τρέφεται σωστά, πάσχει ἀπό ἀβιταμίνωση καί ἄλλες ἀρρώστιες, τό ἴδιο καί ἡ πεῖνα τῆς ψυχῆς ἑτοιμάζει τόν πνευματικό θάνατο, τόν ἠθικό μαρασμό, τήν ἐξουθένωση τῆς σωστῆς ζωῆς, τήν ἐκμηδένιση τῆς τιμῆς καί τῆς ἀνθρωπιᾶς, τόν ἀφανισμό τῆς ἀρετῆς
Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. καί τῆς ἁγιότητος. Ἡ συμφορά στήν πεῖνα τῆς ψυχῆς εἶναι διπλή. Δέν τρέφεται, στερεῖται καί ὑποφέρει. Ἡ ἐποχή μας, ἀντιθρησκευτική, ἀντιχριστιανική, παρουσιάζεται πώς ἐξεπέρασε τήν πίστη. Ἐζήτησε νά τήν ἀντικαταστήσει μέ νέα σχήματα ζωῆς. Ἐστέρησε τήν ψυχή ἀπό τήν κανονική της τροφή. Εἶναι τόσο εὔκολο νά διαπιστωθεῖ αὐτή ἡ ἔλλειψη. Ἔμεινε ἀδίδακτος καί ἀκατήχητος ὁ κόσμος. Ἁπλώθηκε στή σκέψη ἡ ἀπιστία καί σκέπασε τήν καρδιά ἡ ἀδιαφορία καί ἡ ἀσέβεια. Μικροί καί μεγάλοι ἀγνωοῦν τήν πίστη μας. Ἀποξενώθηκαν ἀπό τή Ἐν Ἐσόπτρῳ | 45
Μέ τόν Κρήτης Εὐγένιο. λατρεία, ἀπό τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου. Ἔπαψαν νά πιστεύουν στήν ἀξία τῆς προσευχῆς, τοῦ ἐκκλησιασμοῦ. Δέν μετέχουν στή μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Καταπνίγουν τή συνείδησή τους, χωρίς μετάνοια καί ἐξομολόγηση. Δέν αἰσθάνονται τήν ἀνάγκη νά κοινωνήσουν. Μορφώνονται, μεγαλώνουν, κατακτοῦν θέσεις καί ἀξιώματα, προσφέρουν ὑπηρεσίες, διακρίνονται σέ ποικίλες δραστηριότητες καί μόνο τόν Θεό καί τήν ψυχή τους δέν σκέπτονται. Ἀγράμματοι καί μορφωμένοι δέν ξέρουν, ἀλλά καί δέν καταδέχονται νά κάνουν ἕνα σταυρό, νά ἀπαγγείλουν τό «Πάτερ ἡμῶν» ἤ τό «Πιστεύω». Ἐλάχιστοι 46 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἄνθρωποι ἐδιάβασαν τό εὐαγγέλιο, τόν νόμο τοῦ Θεοῦ ἤ ἕνα κατατοπιστικό θρησκευτικό βιβλίο ἤ περιοδικό. Μεγάλη εὐθύνη βαρύνει ἐκείνους, πού δέν βοηθοῦν τίς ψυχές νά χορτάσουν ἀπό φῶς καί ἀλήθεια, ἀπό πίστη καί ἀγάπη, καί ἀκόμη μεγαλύτερη ἡ ἐνοχή ἐκείνων πού τρέφουν τίς ψυχές μέ τίς σάπιες τροφές τῆς ἁμαρτίας. Οἱ ψυχές πεινοῦν ἀπό Θεό. Ἔχουν ἀνάγκη ἀπό πίστη. Μακάριοι ὅσοι καί τή δική τους ψυχή τρέφουν μέ εὐσέβεια καί τίς ψυχές τῶν ἄλλων βοηθοῦν νά βροῦν τόν Θεό τους. Οἱ ψυχές πεινοῦν, πνίγηκαν μέσα στίς γνώσεις, στίς ἐμπειρίες, στούς πολιτισμούς. Πολιορκήθηκαν ἀπό ἀγαθά, χρήματα, κτήματα, χρυσαφικά, μά δέν σταμάτησε ἡ πεῖνα τους. Μπῆκαν σέ ἀεροπλάνα, διαστημόπλοια, αὐτοκίνητα καί βαπόρια, διασχίζουν ὠκεανούς, πετοῦν στό διάστημα, περιτρέχουν τήν ἡφήλιο, βλέπουν λαούς καί πράγματα, ἀλλά ἡ δίψα ὑπάρχει καί μεγαλώνει. Φθάνουν σέ μυστικά ἄντρα καί συνάξεις, μυοῦνται σέ θεωρίες, σέ μυστηριακές, ἀπόκρυφες καί παγανιστικές διδασκαλίες, ἀλλά διαπιστώνουν πώς ἡ πεῖνα τῆς ψυχῆς δέν σταματᾶ. Μελετοῦν βιβλία, ἐπιστῆμες, φιλοσοφίες παλιές καί νεώτερες, μά πάλι οἱ ψυχές πεινοῦν. Αὐτό πού ζωογωνεῖ καί τρέφει καί ξεπεινάζει εἶναι «ὁ Ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς», ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Εἶναι πολύ χαρακτηριστική ἡ εἰκόνα, πού μᾶς δίδει ἕνα περιστατικό στή ζωή τοῦ Κυρίου, ὅπως τό περιγράφει τό ἱερό κείμενο. Σάν ἔκαμε ὁ Χριστός τό θαῦμα στήν ἔρημο καί ἐχόστασε τόν πεινασμένο κόσμο, ἔφυγε, ἔδιωξε καί τούς μαθητές του, μέ τά κοφίνια γεμάτα ἀπό τά περισσεύματα, καί ὁ ἴδιος ἀνέβηκε στό βουνό καί πέρασε τή νύκτα στήν προσευχή. Τήν
ἄλλη μέρα ὁ λαός αὐτός ἔτρεξε καί ἔψαξε καί τόν ἀνακάλυψε. Ἐπλησίασαν μέ χαρά καί τοῦ ἀνάγγειλαν πώς θέλουν νά τόν ἀνακηρύξουν βασιλιά τους. Τόν ἤθελαν νά τούς δίνει ψωμί. Αὐτό τό καταλάβαιναν, τό ζοῦσαν. Ἦταν τό ψωμί γιά τό σῶμα. Ἐκεῖνος ὅμως θά τούς μιλήσει τούτη τή φορά γιά κάποιο ἄλλο ψωμί, γιά τόν οὐράνιο ἄρτο πού τρέφει τήν ψυχή. Θά σᾶς δώσω «τόν Ἄρτον τόν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάντα». Καί ὁ Ἄρτος αὐτός εἶναι «τό Σῶμα μου καί τό Αἷμα μου». «Ἐγώ εἶμαι ὁ Ἄρτος, ὁ Μεσσίας καί Λυτρωτής πού περιμένετε. Εἶμαι ὁ Ἄρτος τῆς ζωῆς πού ὅποιος θά τόν φάγει δέν θά πεθάνει, θά ζήσει αἰώνια. Ἐγώ εἶμαι τό καινούργιο μάνα. Οἱ πατέρες σας ἔφαγαν ἐκεῖνο τό ἐπίγειο, τό ὑλικό μάνα καί πέθαναν. Τοῦτο τό μάνα εἶναι ὁ ἄρτος τῆς ἀληθινῆς ζωῆς, πού τόν δίδω ἐγώ γιά τή ζωή καί τή σωτηρία τοῦ κόσμου». Δέν κατάλαβαν τό πνευματικό νόημα, ἐσκανδαλίστηκαν καί ἔφυγαν. Δέν μπόρεσαν νά πιστέψουν στόν οὐράνιο ἄρτο, στό ψωμί, πού χορταίνει τήν ψυχή. Ὅσο θά μένει ὁ ἄνθρωπος στήν ἀπιστία, ἡ ψυχή του θά πεινᾶ τήν ἀλήθεια, τό φῶς καί τή ζωή. Ὑλικά θά μπορεῖ νά χαίρεται, νά ἀπολαμβάνει τό σῶμα, νά χορταίνει ἡ ὑλική φύση, ἡ φυσική ζωή. Πνευματικά ὅμως, μόνον μέ τήν πίστη στόν Χριστό ἠμπορεῖ νά χορτάσει ἡ ψυχή. Πεινοῦν οἱ ψυχές ἀπό τήν πεῖνα πού ὁ Θεός ἀπειλοῦσε πώς θά ἔστελνε στόν ἀτίθασο λαό. «Θά σοῦ στείλω πεῖνα ὄχι ἀπό τήν ἔλλειψη ψωμιοῦ, ἀλλά ἀπό τή στέρηση τῆς ἀλήθειας, τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, τῆς πίστεως, τῆς ἁγίας πνευματικῆς ζωῆς». Ὑπάρχουν τόσες πεινασμένες ψυχές, ἀπό ἄγνοια καί ἀπιστία, ἀπό ἄτακτη ζωή καί ἀσέβεια, ἀρρωστημένες, ἑτοιμοθάνατες. Χρειάζονται τροφή θεϊκή, πίστη, ἀγάπη, ἀρετή.
Μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο, 1966. Αὐτόν τόν ἐπισιτισμό, αὐτή τήν τροφοδοσία καί συντήρηση, τήν εἰσαγωγή αὐτοῦ τοῦ συναλλάγματος καί τήν αὔξηση αὐτοῦ τοῦ θείου κατά κεφαλήν εἰσοδήματος ὅταν πετύχομε, τότε μόνο θά δημιουργηθεῖ ἕνας ἀληθινά χορτασμένος καί εὐτυχισμένος κόσμος, ψυχικά ἀνώτερος, πνευματικά ὑγιής, κοινωνικά δίκαιος, ἠθικά τέλειος, χριστιανικά ἅγιος. Πεινοῦν οἱ ψυχές καί ἡ φωνή τοῦ ἀσώτου διασχίζει τούς αἰθέρες, γεμίζει πολιτεῖες καί ἐρημιές. «Λιμῷ ἀπόλλυμαι». Μέσα στήν πλησμονή τῶν ἡλικῶν ἀγαθῶν, ἀπέραντη ψυχική καί ἠθική φτώχεια. Τό δράμα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Ἀνορεξία γιά πνευματική καί ἁγία ζωή. Ἐξάντληση καί μαρασμός. Πεῖνα ψυχῶν. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ὁ σωστός δρόμος τῆς ζωῆς», σελ. 209-213, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1994. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 47
«Στά σκοτάδια τῶν συνειδήσεων...» τοῦ Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τιμοθέου *
Τ
ώρα ὁ τεχνικός πολιτισμός τῆς Δύσεως μᾶς ἔρχεται ἰσχυρός, λαμπρός, προωδευμένος, κατακτητής τῶν πάντων. Τόν παίρνομε, τόν ρουφοῦμε χωρίς ἀναπνοή, τόν δεχόμαστε χωρίς ἔλεγχο. Εἶναι ἡ δύναμις τῆς μηχανῆς, ἡ γοητεία τῆς τεχνικῆς. Εἶναι ἡ ἐπίδρασις φοβερή, γιά πολλούς λόγους. Μᾶς ἔχει καταπλακώσει σέ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις. Ὅλα σχεδόν τά καταστήματά μας ἔχουν ξενικές ἐπιγραφές. Ὅλοι μαθαίνουμε ξένες γλῶσσες, ὅλοι ζοῦμε ὅπως ζοῦν ἐκεῖνοι. Δέν κρίνομε ἄν εἶναι κάτι σωστό καί χρήσιμο πνευματικά καί ἠθικά. Ὅλα μετριῶνται μέ μηχανές καί μέ συνάλλαγμα. Ἐξαλλοσύνη μᾶς πιάνει μέ τή ξενομανία. Ἄν εἶναι δυνατόν νά ἀντικαταστήσωμε ὅλα τά δικά μας. Νά μή θυμόμαστε τίποτε ἀπό τήν παράδοσή μας, ἀπό τήν πατρίδα, τή θρησκεία, τά ἰδανικά μας. Τρέχομε μέ μεγάλη ὁρμή. Θά ξεπεράσωμε τούς ξένους σέ ἐξτρεμισμούς. Θά γίνωμε χειρότεροι σέ ὅλα τά ἄσχημα. Τώρα μπαίνομε καί ἐμεῖς στή μεγάλη νύκτα, στά σκοτάδια τῶν συνειδήσεων, ὅπως εἶπαν οἱ φιλόσοφοι. Τό μικρόβιο προχωρεῖ γοργά. Ὁ ὀργανισμός εἶναι ἀδύνατος. Εὔκολα δυμιουργεῖ φωλιά ἀντιστάσεως καί κερδίζει ἔδαφος. Ἡ πυρκαϊά προχωρεῖ εὐκολώτερα στό ξερό δάσος. Ὑπάρχουν εὐνοϊκές προϋποθέσεις καί ἀδυναμίες, πού διευκολύνουν τήν ἀπομίμησι, τήν ἀφομοίωσι, τό βούλιαγμα στό πέλαγος τῆς πολιτισμένης παραφροσύνης. Μᾶς θαμπώνει ἡ τεχνική πρόοδος. Μᾶς συναρπάζουν τά ἐπιτεύγματα τῶν ἐπιστημῶν. Πᾶμε καί ἐμεῖς νά πιστέψωμε πώς δέν χρειάζεται τίποτε ἄλλο στόν κόσμο, γιά νά κάμη τούς ἀνθρώπους εὐτυχισμένους. Νά κοποῦν τό
48 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
δυνατόν ταχύτερον τά δεσμά, οἱ περιορισμοί, οἱ προλήψεις. Ἐκάναμε αἰῶνες σκλάβοι. Τώρα ποθοῦμε περισσότερο τήν ἐλευθερία καί ζητοῦμε νά τή βιώσωμε ὡς τήν τελευταία συνέπεια, ἔστω κι’ ἄν ὁδηγῇ σέ ἐκτροχιασμούς ὀδυνηρούς. Εἴμεθα πτωχοί ἀγρότες, στερημένοι. Τώρα μιλοῦμε γιά μηχανές, βιομηχανίες, τεχνικές προόδους, κοινές ἀγορές, προϊόντα, ἀγαθά, ἀνέσεις. Ὁ τόπος μας ἔχει ἀγαθά πολλά, πού τώρα ἀξιοποιοῦνται. Ἡ θάλασσα, ὁ καθαρός οὐρανός, τά βουνά μας. Θά ἔλθουν ξένοι, θά μποῦν χρήματα. Ὅμως κανείς δέν ὁμιλεῖ γιά τά ἄσχημα, τά καταστρεπτικά πράγματα, πού φέρνουν μέ τήν ἁμαρτωλή ἐπιμιξία καί τήν ἀφομοίωσι μέ ὅλες τίς ἀθλιότητές των. Μιά εἰκόνα τῆς ποιότητος τοῦ πολιτισμοῦ, πού μᾶς σερβίρουν ἠμπορεῖ νά ἔχει ὅποιος θέλει εὔκολα ἀπ᾽ ὅ,τι προβάλλουν στήν τηλεόρασι καί στούς κινηματογράφους, ἀπό τά ἔντυπα, πού κυκλοφοροῦν πλημμυρισμένα ἀπό ἠθική σαπίλα, ἔγκλημα καί κάθε κακό. Κάτω ἀπό τό πέλμα αὐτοῦ τοῦ πολιτισμοῦ εὑρίσκονται οἱ σοφοί μας, οἱ διανοούμενοι, οἱ ἡγέτες καί ὁ θερμόαιμος λαός μας, συνειδητά ἤ ἀσυναίσθητα ἐπηρεασμένος, ἀκολουθεῖ μέ ἐπιταχυνόμενο κατρακύλισμα. Σέ λίγο θά ξεπεράσωμε τούς ξένους. Εἴμαστε περισσότερο ἐπιρρεπεῖς στό κακό καί θερμόαιμοι, πού σημαίνει πώς δέν χρειάζεται πολύ κόπος νά ἀνάψῃ ἡ πυρκαϊά τοῦ κακοῦ. Ἀπό τό ἄλλο μέρος δέν λησμονοῦμε πώς ἡ θέσις τῆς χώρας μας εἶναι στό πιό εὐαίσθητο σημεῖο τῆς γῆς. Ἐδῶ συναντοῦνται καί διασταυρώ-
νονται διάφορα ρεύματα καί ὁ ἐπηρεασμός εἶναι ἄμεσος καί δραστικός. Ὁρμητικά μπαίνομε στό στάδιο τοῦ νέου πολιτισμοῦ, ὅπως μᾶς τόν ἔφεραν χωρίς Θεό, χωρίς ψυχή, χωρίς ἰδανικά. Εἶναι ὁ βαρύς τεχνικός πολιτισμός, πού περνᾶ σάν ὁδοστρωτήρας καί συνθλίβει τά πάντα. Δέν θά ἀφήσῃ τίποτε ὄρθιο. Ἀγνοοῦνται γάμος, οἰκογένεια, Ἐκκλησία, ἐθνική ἰδέα, ἠθική ζωή, τιμή, ἰδανικά. Ὅλα σωριάζονται σέ ἐρείπια. Πολιτισμένος θά πῆ ἐλεύθερος, ἀδέσμευτος, ἀσύδοτος, ἔστω κι᾽ ἄν αὐτό πού κάνει εἶναι ἐξωφρενικό. Οἱ δικοί μας εἶναι ἤδη χειρότεροι, ἀδίστακτοι, ἀκατανόητοι. Πᾶτε στά κέντρα πού διασκεδάζουν, στίς πλάζ, στά βουνά, στίς πόλεις, στά χωριά, παντοῦ ὅπου συνάζονται καί θά βεβαιωθῆτε γιά τήν ἀναισχυντία καί τήν κτηνωδία. Ἔφυγε κάθε ντροπή καί αἴσθημα τιμῆς. Τί ἔβαλαν στή θέσι των; Γυμνισμό, σαρκολατρεία, ἀσέβεια, κτηνωδία. Ἔβαλαν καί ἄλλα χειρότερα. Ἄν θέλῃ κανείς ἄς παρακολουθήσῃ πόσα λέγονται καί γράφονται ἀπό εἰδικούς καί ἀπό ἐπίσημα καί ὑπεύθυνα χείλη, γιά νά βεβαιωθῇ πόση θραῦσι κάνουν καί τούτη τή στιγμή τά ἀφροδίσια νοσήματα καί τά ναρκωτικά. Στούς ξένους κόπηκε ἡ μεγάλη ὁρμή. Ἀρχίζουν νά νιώθουν τήν ἐρήμωσι τῆς ψυχῆς, τήν πικρή γεῦσι τῆς ἁμαρτίας, τούς ὀδυνηρούς καρπούς τῆς ἀσεβείας. Ἀκούονται τώρα κραυγές ἀπογνώσεως. Εἶδαν πώς μέ ὅλες τίς παρεκτροπές καί καταχρήσεις δέν ἔδωσαν τίποτε ὡραῖο καί ὑψηλό στήν κοινωνία. Ἐξέπεσαν καί ἐξευτελίστηκαν καί ὁμολογοῦν πώς δέν ἠμπορεῖ νά εἶναι αὐτός ὁ σωστός πολιτισμός. Διαμαρτύρονται καί αὐτοί οἱ ἔξαλλοι χίππυς, πού τούς ξεκουράζει ἡ Γραφή,
Μέ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. τούς παρηγορεῖ ἡ θρησκεία, τούς καλεῖ σέ ἐπιστροφή καί μετάνοια ὁ Χριστός. Ἐκεῖνοι φτάνουν στά πρόθυρα τῆς θλιμμένης, ἀλλά σωτήριας κραυγῆς τοῦ ἀσώτου, «λιμῷ ἀπόλλυμαι», γιά νά βρεθοῦν στό ἑπόμενο βῆμα, στή μεγάλη ἀπόφασι «ἀναστάς πορεύσομαι πρός τόν πατέρα μου». Γιά νά ξαναγυρίσουν ἐκεῖ πού ξεκίνησαν, νά βροῦν τήν πίστι, τήν εἰρήνη τή χαρά, στήν πρόσκλησι Ἐκείνου, πού προσμένει τή μετάνοια τοῦ ἁμαρτωλοῦ καί βεβαιώνει: «ἐλᾶτε σέ μένα καί ἐγώ θά σᾶς ἀναπαύσω». * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐκκλησία καί κόσμος», σελ. 74-77, ἐκδόσεις «Παναγία Καλυβιανή», Μοῖρες 1976. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 49
«Ἡ Ἐκκλησία...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Δ
έν ὠφελεῖ νά φέρει ἕνας ἄνθρωπος τόν τιμητικό τίτλο χριστιανός. Ὀφείλει καί νά ζεῖ χριστιανικά, νά βιώνει τίς ἀλήθειες τοῦ Εὐαγγελίου. Ἀλλά ὁ ἄνθρωπος, καί τότε πού ἀποτελεῖ μέλος τῆς Ἐκκλησίας καί μετέχει στή ζωή της, εἶναι φυσικό νά παρουσιάζει ἀτέλειες καί ἀδυναμίες, ψυχικά τραύματα, καί νά ἔχει ἀνάγκη διορθώσεως καί θεραπείας. Εἶναι ἀπαραίτητο, γι’ αὐτό τόν λόγο, ἕνα Νοσοκομεῖο τῶν ψυχῶν, τό θεϊκό πανδοχεῖο γιά τούς ταλαίπωρους διαβάτες τῆς ζωῆς, πού πέφτουν στά χέρια ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν, ληστεύονται, τραυματίζονται καί μένουν ἡμιθανεῖς στόν δρόμο, ὥσπου ὁ καλός Σαμαρείτης θά τούς μεταφέρει στό Νοσοκομεῖο καί θά ἐπιμεληθεῖ τήν ἀνάρρωσή τους. Τοῦτο εἶναι τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Γι’ αὐτό τήν ἐγκατέστησε στή γῆ ὁ ἀρχηγός τῆς πίστεως καί Λυτρωτής Χριστός. Περιλαμβάνει τόν κλῆρο καί τόν λαό καί συνεχίζει τό ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό αἰώνιο καί ἀκατάλυλο πνευματικό καθίδρυμα, φορέας τῆς Ἀποκαλύψεως, μεταλαμπαδευτής τῶν θείων δωρεῶν τῆς ἀπολυτρωτικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τήν κεφαλή, οἱ δέ πιστοί τά μέλη τοῦ μυστικοῦ σώματος. Στήν Ἐκκλησία ὑπάρχει ἡ ἀλήθεια τῆς θρησκείας καί ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ χορηγός καί διαχειριστής τῶν μυστηρίων τῆς χάρι50 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
τος. Δέν εἶναι ἕνα ἀνθρώπινο κατασκεύασμα, μιά ὀργάνωση ἐπίγεια, ἕνα φιλανθρωπικό Σωματεῖο. Δέν εἶναι ἐπινόημα ἐκμεταλλεύσεως καί ἀδικίας, ὅπως τήν συκοφαντοῦν οἱ ἐχθροί της, οὔτε πρέπει νά γίνεται σύγχυση, ἄν κάποτε στελέχη καί ὄργανά της εἶναι ἁνάξια. Ἡ ἀξία καί σημασία τῆς Ἐκκλησίας ἔγκειται στό θεῖο στοιχεῖο της, στήν κεφαλή, πού εἶναι ὁ Χριστός. Οἱ ἀντιχριστιανικές δυνάμεις, οἱ σκοτεινοί ὀργανισμοί τῆς ἀπιστίας, εἶναι φυσικό νά μισοῦν τήν Ἐκκλησία καί νά τήν πολεμοῦν μέ λύσσα. Καμμιά θρησκεία ἤ ὀργάνωση ἤ φιλοσοφία ἡ διδασκαλία ἤ ὁποιασδήποτε μορφῆς κίνηση δέν πολεμήθηκαν τόσο, ὅσο ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἡ ἀλήθεια, καί οἱ σκοτεινές δυνάμεις τοῦ ψεύδους δέν ἀντέχουν στό φῶς της. Δέν ὑπάρχει κανένα μέσον, καμμιά ἐπινόηση καί θηριωδία, πού νά μή χρησιμοποιήθηκαν ἐνανίον τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τούς ἐχθρούς της. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού δημιουργήθηκε, τήν Πεντηκοστή, ἄρχισε νά ἀντιμετωπίζει τούς πολλούς καί φοβερούς ἐχθρούς της. Οἱ Ἀπόστολοι γνωρίζουν τήν ἀνεκτίμητη παρακαταθήκη, τήν διαπίστωση καί προφητεία τοῦ Διδασκάλου των. Ἐπάνω στήν ὁμολογία τῆς πίστεως θά οἰκοδομήσω τήν Ἐκκλησία «καί πύλαι Ἅδου οὐ κατισχύνουσιν αὐτῆς». Οἱ ἐχθροί
•
θά εἶναι σάν στόματα τοῦ Ἅδου ἀνοικτά νά τήν ἀφανίσουν. Γνωρίζουν ἀκόμη πώς οἱ ἴδιοι θά εἶναι τά πρόβατα ἀνάμεσα στούς λύκους. Ὅμως ἡ Ἐκκλησία θά παραμείνει εἰς τόν αἰῶνα, ὅπως αἰώνιος καί παντοδύναμος εἶναι ὁ ἀρχηγός της. Βάρβαροι καί ἀλλόθρησκοι κατακτητές, πρῶτα ἀπό ὅλα τήν Ἐκκλησία ἐμισοῦσαν καί ἐδίωκαν καί ζητοῦσαν τόν ἀφανισμό της μέ κάθε τρόπο, ὅπως συνέβη καί μέ τήν πολυχρόνια καί βαρειά τουρκική κατοχή, ὕστερα ἀπό τήν πρώση τοῦ Βυζαντίου, πού ἀμέτρητοι κληρικοί ἐσφαγιάσθησαν ἀπό τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου, ὥς τόν Χρυσόστομο Σμύρνης, ἀλλά καί μέχρι σήμερον, σέ ὅλα τά πλάτη τῆς γῆς. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶχε νά ἀντιμετωπίσει μόνο τούς διωγμούς μέ τό ξίφος καί τό αἷμα. Εἶχε νά παλαίσει μέ τούς διῶκτες τοῦ πνεύματος. Αὐτοί ἦσαν πολλοί, ἐπικίνδυνοι καί φοβεροί, γιατί, ἄν οἱ πρῶτοι ἐσκότωναν σώματα, τοῦτοι θανάτωναν ψυχές. Ἐχθροί τῆς Ἐκκλησίας μέ τήν γραφίδα καί τόν λόγο. Ἄθεοι, ὑλιστές φιλόσοφοι, ἐκμεταλλευτές τῆς Ἐπιστήμης, πλαστογράφοι τῆς ἀλήθειας, ἔρριξαν ὅλο τό δηλητήριο τῆς ψυχῆς τους στήν Ἐκκλησία. Φοβερά συγγράμματα ἀθεΐας καί ἀσέβειας εἶδαν τό φῶς καί ἀμαύρωσαν τό πνευματικό στερέωμα τοῦ κόσμου. Ἀναπήδησαν ἀπό τήν πολιτισμένη Δύση καί σέ λίγο εἶχαν ἁπλώσει πνευματικό σκοτάδι στίς κοινωνίες τῶν ἀνθρώπων. Μολυσμένες πνευματικές πηγές πλημμύρισαν τόν κόσμο μέ θανατηφόρα νήματα ἀντιχριστιανικῶν διδαγμάτων. Ζήτησαν τόν ἀφανισμό τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ κατάφεραν νά πείσουν τούς λαούς πώς δέν τούς χρησιμεύει ἕνας νεκρός Θεός. Ἡ ἐποχή μας εἶναι τρανός, ἀλλά καί
τόσο θλιβερός μάρτυρας, τῆς πνευματικῆς αὐτῆς συμπεριφορᾶς. Ἐστέρησαν ἀπό τούς ἀνθρώπους τήν γλυκειά ἐλπίδα τῆς αἰωνιότητος καί τῆς ἀθανασίας καί τούς βούλιαξαν στήν ἀπαισιοδοξία τοῦ μηδενισμοῦ καί στίς χυδαῖες ἐκζητήσεις τοῦ ὑλιστικοῦ παραδείσου. Πέρα ἀπό αὐτές τίς δυό κατηγορίες τῶν ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας ἀναπήδησαν καί ἄλλοι ἐχθροί, μέσα ἀπό τό ἴδιο τό στρατόπεδό της, ἀπό τά ἴδια τά παιδιά της, ὄχι λιγότερο ἐπιζήμιοι καί ἀπαίσιοι. Ἀνθρώπινες ἀδυναμίες καί πλάνες, πού ἐδημιούργησαν διαιρέσεις, αἱρέσεις, φανατισμούς, μίση, πολέμους καί συμφορές ἀνυπολόγιστες. Δέν εἶναι δυνατόν παρά κάθε ψυχή χριστιανική νά μελαγχολεῖ, νά θλίβεται κατάκαρδα, ὅταν ἀναλογίζεται τή διάσπαση καί διαίρεση τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου, ἀλλά καί τήν πελώρια ζημιά τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπό τίς ποικίλες αἱρέσεις καί, πάνω ἀπό ὅλα αὐτά, τήν ἀπέραντη συμφορά τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τήν ἀσέβεια καί ἐχθρότητα καί διωγμό καί τίς ὀλέθριες ἐπιπτώσεις ἀπό τήν ἀσεβῆ καί τή διεφθαρμένη συμπεριφορά ὁρισμένων χριστιανῶν. Ὡστόσο, ὁ ἀπέραντος αὐτός ὠκεανός πού λέγεται Ἐκκλησία, μένει πάντα ὁ ἴδιος καί ἀναλλοίωτος, ἔστω καί μέ τά θολά, τά ἀκάθαρτα, τά μολυσμένα ποτάμια τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, πού χύνονται μέσα της. Θά ἔπρεπε νά κάμει κανείς ἀπαισιόδοξες σκέψεις βλέποντας πόσες ἀτέλειες καί ἀδυναμίες ἀνθρώπινες συνοδεύουν τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό πού φαίνεται εἶναι τό ἀνθρώπινο, τό παρερχόμενο, τό προσωρινό. Ὑπάρχει ὅμως καί τό μή βλεπόμενο, τό ἀόρατο, τό θεῖο, τό αἰώνιο, τό ἅγιο. Αὐτές εἶναι οἱ δύο ὄψεις τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι, ὅπως διατύπωσε παραβολικά Ἐν Ἐσόπτρῳ | 51
Ἡ Ἐκκλησία...
ὁ Κύριος, ἡ σαγήνη πού ρίπτεται στή θάλασσα καί πιάνει καλά καί ἄχρηστα ψάρια. Εἶναι ὁ ἀγρός πού φυτρώνει σιτάρι καί ζιζάνια. Ἡ Ἐκκλησία δείχνει πώς ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία πρέπει νά ὑπερνικηθεῖ,καί τότε ἡ θεία παντοδυναμία ἔρχεται νά λυτρώσει καί νά ἁγιάσει τήν ἀνθρώπινη ὑπόσταση. Ὅποιος θά ἀντιληφθεῖ τήν οὐσία καί τήν ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας, θά μπορέσει νά τήν δεῖ, ὡς τόν Χριστόν «παρατεινόμενον εἰς τούς αἰῶνας». Θά παραμείνει ἡ κιβωτός τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου. Θά εἶναι ἡ μία, ἁγία, καθολική καί ἀποστολική Ἐκκλησία, στηριγμένη στήν ἀλήθεια καί στήν ἁγιότητα καί θά καλεῖ ὅλους τούς ἀνθρώπους νά μετέχουν στά θεϊκά της προνόμια. Τήν Ἐκκλησία, ὅταν οἱ ἄνθρωποι τήν δοῦν χωρίς προκατάληψη καί γνωρίσουν τόν ὑπερκόσμιο προορισμό της, θά τήν νιώσουν ὡς τήν μόνη ἐλπίδα, σταθερή καί ἀμετακίνητη, ἀνάμεσα στόν παρερχόμενο ὑλικό κόσμο. Τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας δέν μπορεῖ νά ἀντικαταστήσει, ὅπως ἀσύνετα καί ἐπιπόλαια οἱ ἀσεβεῖς νομίζουν, καμμιά ἐγκόσμια δύναμη καί κανένα ἀγαθό τῆς γῆς. Ἡ φιλοσοφία, ἡ Ἐπιστήμη, ἡ Ἀγωγή, τά πολιτεύματα, ὅλα τά συστήματα τῆς προόδου, δέν δίδουν τή λύση στό πρόβλημα ἄνθρωπος, γιατί εἶναι ἀξία ὑπερβατική, ἀθάνατη. Τήν ἀλήθεια γιά τόν Θεό, τόν ἄνθρωπο, τόν κόσμο, μόνον ἡ Ἐκκλησία, ἀπό τή Θεία Ἀποκάλυψη, κατέχει. Δέν μπορεῖ νά εἶναι πολλές οἱ ἀλήθειες. Μία εἶναι ἡ ἀλήθεια, Ἐκεῖνος πού ἐδημιούργησε τήν Ἐκκλησία, ὁ Παράκλητος, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας. Χωρίς αὐτή τήν ἀλήθεια σκοτάδι καλύπτει τό πνεῦμα καί τή ζωή τῶν ἀνθρώπων καί ἡ πλάνη μαίνεται στό πέλαγος τῆς ἀγνωσίας καί τοῦ ψεύδους. 52 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι μόνο ὁ φορέας τῆς ἀλήθειας, ὁ θεματοφύλακας τῆς Ἀποκαλύψεως. Εἶναι καί ὁ ὑπεύθυνος διαχειριστής τῶν ἀγαθῶν τῆς ἀπολυτρωτικῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ὁ οἰκονόμος τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ. Τά ἁγιαστικά μέσα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τό ξεχωριστό προνόμιο τῆς θείας καταγωγῆς καί τῆς ἁγίας ἀποστολῆς της. Κάποτε μιλᾶμε γιά τήν κοινωνική της δράση καί τήν ἐθνική της προσφορά. Καί εἶναι πραγματικά ἀξιοθαύμαστη σ’ αὐτούς τούς δύο τομεῖς. Τόμοι ὁλόκληροι δέν χωροῦν τά μεγαλουργήματα τῆς Ἐκκλησίας καί στόν φιλανθρωπικό καί στόν ἐθνικό στίβο, ἀλλά ἡ ἀνεκτίμητη καί σωτήρια προσφορά της εἶναι οὐσιαστικά στή διαχείριση τῆς θείας Χάριτος γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἐκκλησία ἀγκαλιάζει τά παιδιά της, ὄχι μόνο γιά νά συμπαρασταθεῖ στούς ἀγῶνες, στίς θυσίες καί ἀνάγκες του, ἀλλά καί γιά νά χαρίζει τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας, τή θεία Χάρη, τήν υἱοθεσία, τήν ἐπαναφορά τοῦ πεσμένου ἀνθρώπου στήν ἀγκάλη τοῦ στοργικοῦ οὐράνιου πατέρα. Δέν πολεμᾶ τούς ἐχθρούς της μόνο. Δέν ἐξουδετερώνει τίς πλάνες καί τήν εἰδωλολατρία. Δέν προβάλλει μόνο τά θεϊκά της προνόμια. Ἁρπάζει τήν ἁμαρτωλή ψυχή καί τήν μεταβάλλει, τήν ἀνανεώνει, τήν ἁγιάζει καί τήν σώζει. Ἕνα ἔργο καί μιά ἀποστολή πού δέν δόθηκε παρά μόνο στήν Ἐκκλησία, καί γι’ αὐτό εἶναι πολύ σωστή ἡ διδασκαλία της πώς ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει «σωτηρία», ὅπως ἀπό τόν κατακλυσμό δέν σώθηκαν παρά μόνο ὅσοι εἶχαν μπεῖ στήν κιβωτό. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό πλοῖο πού μᾶς σώζει στό πέλαγος τῆς ζωῆς καί μᾶς ὁδηγεῖ στό λιμάνι τῆς αἱωνιότητος. Χρειάζεται μόνο νά εἴμεθα μέσα. Νά ζοῦμε συνει-
•
δητά τή ζωή τῆς πίστεως, νά βιώνομε τά παραγγέλματα τοῦ Κυρίου. Δέν ἀρκεῖ νά πεῖς πώς πιστεύεις. Πίστη, ἔξω ἀπό τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι πλάνη, θεωρία, φιλοσοφία, ἀλλά ὄχι Χριστιανισμός. Εἶναι δυστύχημα ὅτι πολλοί ἄνθρωποι, εἴτε ἀπό ἄγνοια εἴτε ἀπό πρόφαση, κάνουν σύγχυση τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ὀργάνων της, ὅταν μάλιστα συμβεῖ αὐτά νά μήν ἔχουν συνέπεια καί να δημιουργοῦν σκάνδαλα καί βρίσκουν τότε τήν εὐκαιρία νά συκοφαντοῦν τήν Ἐκκλησία
καί νά ἀπομακρύνονται ἀπό τήν κηδεμονία της καί τή ζωή της. Μή λησμονοῦμε πώς πρέπει νά εἴμαστε ζωντανά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, γιατί ὁ βαθύτερος σκοπός τῆς ὑπάρξεως δέν πραγματοποιεῖται ἔξω ἀπό αὐτήν. Ἡ Ἐκκλησία, πέρα ἀπό ὅσα προσφέρει στά παιδιά της, δίδει τό πρώτιστο ἀγαθό, πού εἶναι ἡ ἁγιότητα, γιατί χωρίς αὐτήν δέν σώζεται ὁ ἄνθρωπος. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ὁ σωστός δρόμος τῆς ζωῆς», σελ. 34-38, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1994. •
«Γιά νά γίνει ἕνας Χριστιανισμός ἑνωμένος...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἑ
νωμένη ἡ πρώτη Ἐκκλησία κρατᾶ γερά τό ἱερό τρίγωνο τῆς ἀληθινῆς θρησκείας, τό μοναδικό δόγμα τῆς πίστεως. Ἡ διάσπαση τοῦ τριγώνου δημιούργησε Ὀρθοδοξία - Καθολικισμό - Προτεσταντισμό. Εἶναι ἡ μεγάλη διάσπαση τοῦ Χριστιανισμοῦ. Συμβολικά σημειώνομε τή θλιβερή εἰκόνα μέ ἕνα σταυρό, πού ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία τράβηξε καί ἔσπασε τό ἕνα, τό μισό πλάγιο ξύλο. Ἦλθε ἡ Διαμαρτύρηση καί τράβηξε καί ἔσπασε τό ἄλλο μισό. Ἔμεινε μονάχα τό Ὄρθιο, ἡ Ὀρθοδοξία πού μόνη της δέν εἶναι «ὁλόκληρος Χριστιανισμός, ἀλλά οὔτε καί τά δύο ἄλλα χωρισμένα τεμάχια δέν ἀποτελοῦν τή Χριστιανοσύνη. Πότε θά ᾽ρθουν τά σπασμένα ξύλα τοῦ σταυροῦ στή θέση τους, νά γίνει σωστός, ὁλόκληρος ὁ σταυρός τοῦ Κυρίου, γιά νά γίνει ἕνας Χριστιανισμός ἑνωμένος σέ μιά ποίμνη, ὑπό ἕνα ποιμένα, τόν Κύριο καί Σωτῆρα καί Λυτρωτή Χριστό. Ἡ ἐπαναφορά στό ἀρχαῖο κάλλος, στήν «ἑνότητα τῆς πίστεως», εἶναι ὁ μεγάλος ἀγώνας πού θά ἀποσοβήσει τά ἀμέτρητα δεινά τῆς διαίρεσης. Δικαιο-
λογημένη καί θερμή ἡ εὐχή «ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως». Τώρα γίνεται προσπάθεια συνάνστησης στά τρία βασικά στοιχεῖα τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας: Βάπτισμα - μετάνοια - εὐχαριστία. Ἀνορθόδοξες ἐκτροπές: Πρωτεῖο - κλῆρος λαός. Ἐλατωματικά τρίγωνα. Ἀνθρώπινη ἀδυναμία, ἐγωισμός καί πλάνη, ἐνισχύουν τή διάσπαση σέ Θεοκρατία - Κληρικαλισμό - Λαϊκισμό. Ἡ ὀρθή τοποθέτηση εἶναι: Ὀρθοδοξία - κλῆρος - λαός. Βασικός τριγωνισμός στήν Ἱερωσύνη εἶναι οἱ τρεῖς βαθμοί: Ἐπίσκοπος, Πρεσβύτερος, Διάκονος. Τριμερής εἶναι καί ἡ διαίρεση τοῦ ναοῦ: Ἱερό Βῆμα - κυρίως ναός - Νάρθηκας. Στήν Ἐκκλησία εἶναι συνήθης καί πολλαπλός ὁ τριγωνισμός, γιατί ἀντιστοιχεῖ στό τριαδικό δόγμα τῆς πίστεως, ὅπως συμβολικά παριστάνεται στό τρίγωνο τοῦ τέμπλου τῶν Ἐκκλησιῶν καί στό μέσον τό μάτι τῆς πανταχοῦ παρουσίας, τῆς τελειότητας καί τῆς παγγνωσίας τοῦ Θεοῦ. * Ἀπό τό τεῦχος του «Τριγωνική καί τριαδική διάσταση τελειότητας», σελ. 60-61, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 53
«Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἕ
νας μεγάλος κίνδυνος ὑπάρχει στή ζωή μας. Νά μή συμβαδίζει ἡ θεωρία μέ τήν πράξη. Αὐτό ἠμπορεῖ νά γίνει ἀπό ἀνθρώπινη ἀδυναμία, ὅπως χαρακτηριστικά ἐτόνισε ὁ Κύριος: «Τό μέν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δέ σάρξ ἀσθενής». Εἶναι δυνατόν νά συμβαίνει ἡ διάσπαση αὐτή καί σκόπιμα, ἀπό ὑποκρισία καί ἁμαρτωλές βλέψεις, συμφέροντα, ἐγωισμούς καί ἄλλες παράνομες ἐπιδιώξεις. Τό κακό αὐτό συνοδεύει πάντα τή ζωή, καί τά ὡραιότερα ἰδανικά, πολλές φορές, εὑρίσκονται τόσο χαμηλά καί τόσο προδομένα. Ὁ Χριστιανισμός ἔφερε τήν ἀλήθεια καί εἶναι τό φῶς τοῦ κόσμου. Ἡ διδασκαλία Του εἶναι δοκιμασμένη «ὡς χρυσός ἐν χωνευτηρίῳ». Κανείς δέν ἠμπορεῖ νά πεῖ τίποτε γιά τό ὕψος, τήν ἀγνότητα καί τελειότητα τῆς διδαχῆς Του. Ὑψηλότερα νοήματα δέν ὑπάρχουν στήν παγκόσμια γραμματολογία. Ἁγιώτερη διδασκαλία ἀπό τό Εὐαγγέλιο δέν ὑπάρχει. Λαμπρότερος ὕμνος καί ποίηση καί λυρισμός δέν ἀκούστηκε ἀπό τόν ὕμνο τῆς ἀγάπης, ὅπως τή ζωγραφίζει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Ἡ ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ ἠθικότερη καί φωτεινότερη διδασκαλία στόν κόσμο, σύμφωνα μέ τήν ὁποία, κάποια φορά, θά διοικηθεῖ 54 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
καί θά συμμορφωθεῖ ὁ κόσμος. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἀποκάλυψη, τό Εὐαγγέλιον, εἶναι τό βιβλίο τῆς ἀνθρωπότητος. Σ᾽ αὐτό ὅλοι συμφωνοῦν καί ἐκεῖνοι πού νομίζουν πώς εἶναι ἐλεύθεροι νά σταθοῦν μέ σκεπτικισμό ἤ μέ ἀπιστία. Ἀκόμα καί ἀσεβεῖς διῶκτες ἀναγνώρισαν τό ὕψος τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Ὅταν ὅμως θά θελήσομε νά ἐρευνήσομε, ἔστω καί μέ μία πρόχειρη ματιά, πόσο ἐφαρμόστηκε στήν πράξη ὁ Χριστιανισμός, θά διαπιστώσομε μία πικρή ἀλήθεια. Ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν δέν συμβαδίζει πάντοτε μέ τή χριστιανική διδασκαλία. Γι᾽ αὐτό καί δέν ἀπέδωσε ὁλοκληρωτικά τούς καρπούς του καί ἔγινε ἀφορμή νά βλασθημεῖται τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Ὑπ ῆρ ξα ν πολλοί ἅγιοι καί δίκαιοι καί μάρτυρες, σέ κάθε ἐποχή, πού μέ συνέπεια ἀκολούθησαν τή σωστή πορεία στή ζωή των καί ἔγιναν φωτεινά παραδείγματα. Ὑπῆρξαν περίοδοι μιᾶς σχετικῆς ὁμαδικῆς ἁγιότητος καί χριστιανικῆς τελειότητος σέ μεγαλύτερη κλίμακα. Ἀναστήματα λαμπρά, πού ἔφτασαν σάν φωτεινές ἀστραπές καί λαμπάδες μέσα στά σκοτάδια τῶν καιρῶν καί τῶν κοινωνιῶν. Ὅμως ἦσαν πάντα ἐξαιρέσεις. Οἱ πολλοί Χριστιανοί ἔζησαν εἰδωλολατρικά, ὑποκριτικά, ἁμαρτωλά. Ἡ κρίση τοῦ σημερινοῦ πολιτισμοῦ
Ὁ Ἱεράρχης Τιμόθεος, ἐργαζόμενος, στήν Ἱ. Μονή Παναγίας Καλυβιανῆς. ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι οἱ χριστιανικοί λαοί, πού θεωρήθηκαν καί περισσότερο πολιτισμένοι, ἀρνήθηκαν τήν ἀλήθεια καί τήν πίστη. Ἀπό αὐτούς ἔγιναν οἱ μεγάλοι πόλεμοι, οἱ φρικτότερες ἀδικίες, ἡ ἀθλιέστερη ἐκμετάλλευση. Αὐτοί εἶναι πού σήμερον δέν ἀφήνουν τίποτε ὄρθιο, γιατί οἱ προηγούμενοί των τούς ξεγέλασαν. Τούς μιλοῦσαν γιά δικαιοσύνη καί ἦσαν ἄδικοι. Διακήρυτταν εἰρήνη καί ἔχυναν ποταμούς αἱμάτων. Ἐξυμνοῦσαν τήν ἀγάπη καί σκέπασαν τόν κόσμο μέ μίση, ἐκδικήσεις καί καταστροφές. Ἐδίδασκαν τήν ἁγνότητα, τήν τιμή, τήν ἀρετή, τήν ἁγιότητα καί ὅμως ἐβούλιαξαν στόν πανσεξουαλισμό, στά ναρκωτικά, στήν πολύμορφη ἀσωτεία, στή διαφθορά. Τό μεγαλύτερο κατηγορητήριο τοῦ Χριστιανισμοῦ καί ἡ φρικτότερη ζημία του εἶναι πώς δέν ἐφαρμόστηκε ἀπό τούς ὀπαδούς του σωστά,
εἰλικρινά, μέ συνέπεια. Ἀπόδειξη εἶναι τό δράμα τῆς ἐποχῆς μας, πού ἀγωνίζεται μέ κάθε εἴδους ἐξτρεμισμούς καί μέ ψευδεῖς θεωρίες καί φιλοσοφίες καί συστήματα, νά ἀντικαταστήσει τόν Χριστιανισμό, χωρίς ὅμως νά ἔχει τίποτε τό ὑψηλό, τό ὡραῖο, τό μεγάλο, τό σωτήριο, πού θά μπορεῖ νά τό βάλει στή θέση του. Βρισκόμαστε στό ἠθικό καί πνευματικό χάος, γιατί δέν συνδέσαμε τή θεωρία καί τήν πράξη, τήν πίστη καί τήν ἀγάπη, τό Εὐαγγέλιο, μέ τή ζωή μας. Γιατί κατηγοροῦν ἄδικα τόν Χριστιανισμό πώς ἀπέτυχε, ἀφοῦ δέν ἐφαρμόστηκε; Τό κατηγορῶ ἀνήκει στούς ἀσυνεπεῖς καί κατ᾽ ὄνομα μόνο Χριστιανούς. Ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου θά εἶναι ἡ σωστή βίωση τοῦ Εὐαγγελίου. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός», σελ. 154-156, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1999. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 55
Διαβεβαίωση Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου, μετά τήν ἐκλογή του ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἐνώπιον τοῦ Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, (Κων/νος Τσάτσος), Ἀθήνα, 1978.
Ἐνθρόνιση Κρήτης Τιμοθέου ὑποδοχή στό Ἡράκλειο, (Δήμαρχος Ἐμμ. Καρέλλης), 1978.
56 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Μέ τόν ἀοίδιμο Οἰκουμενικό Πατριάρχη Δημήτριο, στήν Ἀθήνα καί στό Φανάρι.
| 57 1978. Ἐν Ἐσόπτρῳ Ἀκολουθία ἐνθρόνισης Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου, Ἱ. Μ. Ναός Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου,
«Ὀρθοδοξία...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἕ
να μεγάλο καί βαρυσήμαντο γεγονός εἶναι ἡ ἀναστήλωση τῶν ἁγίων εἰκόνων, ὕστερα ἀπό τόν φοβερό σάλο καί τίς μεγάλες συμφορές τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπό τήν εἰκονομαχία. Ἡ Ἐκκλησία προβάλλει πάντοτε, ἀλλά ἰδιαίτερα τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, τόν θρίαμβο τῆς πίστεως. Εἶναι τό δίκαιο καί πολύτιμο καύχημα τῆς πολυβασανισμένης Ὀρθοδοξίας, ὅτι μέσα στόν κοσμοχαλασμό τῶν αἰώνων κράτησε ἁγνή, ἀκέραιη καί ἀνόθευτη τήν πίστη, ὅπως τήν παρέδωσαν ὁ Κύριος, οἱ Ἀπόστολοι καί ἡ πρώτη ἀδιαίρετη Ἐκκλησία. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ Κύριος καί Λυτρωτής. Ἔφερε στόν κόσμο τή θρησκεία τῆς ἀνθρωπότητος, τήν ἀποκάλυψη τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ. Ἡ Ἐκκλησία Του εἶναι ὁ θεματοφύλακας τοῦ ἀτίμητου θησαυροῦ τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου. Εἶναι «ὁ κόκκος σινάπεως», πού γίνεται δένδρο καί κατασκηνώνουν στά κλαδιά του τά πετεινά τοῦ οὐρανοῦ. Εἶναι τό προζύμι, πού μπαίνει στήν κοινωνία καί τήν ζυμώνει καί τήν ἀναμορφώνει. Ἡ φιλόστοργη μητέρα, πού θάλπει, τρέφει καί ζωογονεῖ τά παιδιά της. Ὁ Χριστός ἀποκάλυψε τήν ἀλήθεια γιά τόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο. Ἡ ἀλήθεια αὐτή εἶναι ἀποταμιευμένη στήν Ἐκκλησία. Ἡ ἱερωσύνη πού ἐγκατέστησε στή γῆ εἶναι ὁ φύλακας τῆς ὀρθῆς πίστεως, ὁ ταμειοῦχος τῆς χάριτος. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι «στύλος καί ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας καί πῦλαι ἅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς», ὅπως Ἐκεῖνος ἐβεβαίωσε. Ἡ Ἱστορία ἦλθε, ἀψευδής μάρτυρας, καί ἐπιβεβαιώνει αὐτή τήν αἰώνια καί ἀκατάλυτη ἀλήθεια. Ἀναρίθμητοι ἐχθροί ἐπιβουλεύτηκαν τόν ἀτίμητο θησαυρό. Ἀπό τήν πρώτη 58 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
στιγμή ξεκίνησε ὁ πόλεμος καί μαίνεται ἀσταμάτητος στό πέρασμα τῶν αἰώνων. Ἡ Ὀρθοδοξία ἔρχεται νά τονίσει τούς ἀγῶνες, τίς θυσίες, ἀλλά καί τά τρόπαια τῆς πίστεως καί τούς θριάμβους. Ἀναρίθμητοι εἶναι οἱ ἀντίπαλοι της πού, μέ μῖσος, μέθοδο καί ἐπιμονή, ζητοῦν νά τήν ἀφανίσουν. Κλυδωνίζεται μέσα στά μανιασμένα κύματα, ἀλλά δέν καταποντίζεται, διώκεται, ἀλλά δέν ἀφανίζεται. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού ἀκούστηκε τό «Χριστός γεννᾶται» τό ξίφος τοῦ Ἡρώδη ἄστραψε. Ἀκολούθησε ὁ πόλεμος ἀπό Γραμματεῖς καί Φαρισαίους, ἀπό ἱερεῖς καί ἀρχιερεῖς, ἀπό τόν δημαγωγούμενο καί μαινόμενο ὄχλο, ὥς τήν καταδικαστική σέ θάνατο ἀπόφαση, ἀπό τά Συνέδρια τῶν παρανόμων, ὥς τόν φρικτό Γολγοθᾶ. Οἱ Ἀπόστολοι, καί οἱ ὀλίγοι στήν ἀρχή ὀπαδοί τοῦ Χριστοῦ, σύρονται «ὡς πρόβατα ἐπί σφαγήν». Οἱ διῶχτες τῆς βίας καί τοῦ αἵματος, αὐτοκράτορες καί στρατιώτες, Νέρωνες καί τύραννοι, Διοκλητιανοί καί δήμιοι, συνεργάζονται καί ὀργανώνουν μέ λύσσα τόν ἀφανισμό τῆς θρησκείας τοῦ Χριστοῦ. Ἑκατομμύρια πιστοί βρῆκαν μαρτυρικό θάνατο. Εἶναι γνωστοί οἱ φοβεροί διωγμοί ἐναντίον τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἰδιαίτερα ἀπό τούς εἰδωλολάτρες Ρωμαίους Αὐτοκράτορες. Ἡ θρησκεία τοῦ Χριστοῦ δέν εἶχε νά ἀντιμετωπίσει μονάχα τήν ὠμή βία, τό ξίφος καί τά μαρτύρια, τή φωτιά καί τά θηρία. Μεγάλος καί φοβερός ἐχθρός ἐναντίον τῆς πίστεως ἦταν ὁ πνευματικός πόλεμος. Δέν ἔσφαζε σώματα, ὅμως προετοίμαζε τή σφαγή. Δέν ἔχυνε αἷμα μαρτύρων, ἔχυνε ὅμως στίς ψυχές δηλητήρια. Δέν χρησιμοποιοῦσε σπαθιά, ἀλλά τήν πένα καί τή γλῶσσα. Ἀμείλικτη, σκληρή
μάχη, μέ σοφίσματα πλάνης, μέ διαστροφή τῆς ἀλήθειας, μέ ψεύτικες συκοφαντίες, μέ κατηγορίες ἀνυπόστατες, ἔσκαβε τά θεμέλια τῆς πίστεως. Ἀργότερα θά προστεθοῦν ἄλλοι ἐχθροί, μέ ὅπλα τήν ἐπιστήμη, τήν πρόοδο, τόν πολιτισμό καί θά ζητήσουν νά συντρίψουν τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου. Δέν ἠμπορεῖ κανείς νά μετρήσει οὔτε νά φανταστεῖ πόσοι τόνοι μελάνια καί χαρτιά ξοδεύτηκαν στόν πόλεμο ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ. Καμμιά διδασκαλία, καμμιά φιλοσοφία, καμμιά θεωρία στόν κόσμο, δέν διώχτηκε ὅσο τό Εὐαγγέλιο. Ἐχρησιμοποίησαν, καί χρησιμοποιοῦν ὥς τώρα, σοφοί καί διανοούμενοι, ὅσες ὕβρεις καί φρικτές συκοφαντίες ἐπιστρατεύουν, γιά νά ἐξαλείψουν τήν πίστη, νά σβήσουν τό φῶς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως. Δέν ἦταν δυστυχῶς μικρότεροι καί ἀκινδυνότεροι οἱ ἐχθροί τῆς πίστεως, πού ἀναπήδησαν μέσα ἀπό τά σπλάχνα τῆς ἴδιας τῆς Ἐκκλησίας. Ἦσαν οἱ διάφοροι αἱρεσιάρχες, πού, μέ τίς διαιρέσεις καί τά σχίσματα, διέστρεψαν τήν ἀλήθεια, ἐφανάτισαν ὄχλους, δημιούργησαν πολέμους καί ἔβλαψαν τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ αἱρετικοί, σάν λύκοι προβατόσχημοι, ἐλυμαίνοντο τήν Ἐκκλησία καί ἀπείλησαν νά καταποντίσουν στόν σάλο τῶν κυμάτων, στόν κατακλυσμό τῆς πλάνης καί στόν φανατισμό τῆς διαιρέσεως, τό σκάφος της. Ἡ ἀλήθεια τῆς θείας Ἀποκαλύψεως, ἡ πίστη τοῦ Χριστοῦ, εἶχε νά ἀντιμετωπίσει, ἴσως περισσότερο ἀπό ὅλους τούς ἄλλους ἐχθρούς της, ἕναν ἀκόμα. Τήν ἄτακτη, τήν ἀσυνεπῆ καί σκανδαλώδη ζωή καί συμπεριφορά τῶν χλιαρῶν καί προπαντός τῶν ὑποκριτῶν χριστιανῶν. Ἡ ἀπερίσκεπτη καί ἀσύνετη ζωή τῶν χριστιανῶν καί
μάλιστα ποιμένων καί διδασκάλων, δημιουργεῖ μεγάλο σεισμό στίς ψυχές τῶν ἀστήρικτων, ἀλλά καί τῶν πιστῶν. Τούς ἐξωτερικούς ἐχθρούς ἠμπορεῖ εὐκολότερα νά τούς ἀντιμετωπίσει ἡ Ἐκκλησία. Τά σκάνδαλα ὅμως μέσα στήν Ἐκκλησία γίνονται ἀφορμή νά χάνονται ψυχές. Ἡ καταπάτηση τῆς ἀλήθειας τοῦ Εὐαγγελίου, ἀπό ἐκείνους πού τό κρατοῦν στά χέρια τους, εἶναι ἡ μεγαλύτερη συμφορά τῆς Ἐκκλησίας. Κατά ἕνα μεγάλο ποσοστό βοηθοῦν στόν πόλεμο ἐναντίον τῆς θρησκείας ὅσοι χριστιανοί δέν ἔχουν ζῆλο νά μάθουν καί νά ὑπερασπιστοῦν τήν πίστη τους, ὅπως καί ὅλοι οἱ ἀδρανεῖς καί ἀδιάφοροι στήν εὐσέβεια καί στό ἔργο τῆς σωτηρίας. Πῶς θά καλέσει ἡ Ὀρθοδοξία τούς ἔξω νά γνωρίσουν καί νά ζήσουν τή θρησκεία τοῦ Χριστοῦ, ὅταν τά ἴδια της τά τέκνα Ἐν Ἐσόπτρῳ | 59
Ὀρθοδοξία...
ζοῦν στήν ὑποκρισία, στήν τυπολατρία, στή δεισιδαιμονία, στή μαγεία, στήν ἄγνοια καί στήν πλάνη; Ἄς ἔλθουν ὅσοι εἰλικρινά θέλουν νά γνωρίσουν καί νά ἐρευνήσουν τά προβλήματα τῆς πίστεως καί ἄς εἶναι βέβαιοι ὅτι θά βρεθοῦν μπροστά στό θαῦμα τῆς θείας ἀποστολῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ δύναμη καί ἡ χάρη της δέν χάνονται στά χέρια ἀνάξιων ὀπαδῶν καί λειτουργῶν της, γιατί καί αὐτό δείχνει τή θεία, αἰώνια, ἀκατάλυτη καί σωτήρια ἀποστολή της. Θά δοῦν ὅμως καί τό ὕψος τῆς ἀρετῆς, τό μεγαλεῖο τῆς ἁγιότητος, τή λαμπρότητα τῶν ἀγώνων καί τῶν τροπαίων της. Τούς φίλους τῆς Ἐκκλησίας, ἀνθρώπους μέ βαθειά πίστη, σοφούς, ἐπιστήμονες, πολιτικούς, ἀξιωματούχους, ἐπιφανεῖς καί ἔνδοξους, πρότυπα ἀρετῆς, ἐργάτες τοῦ καλοῦ, παραδείγματα ἰδανικά. Τή χριστιανή μητέρα καί σύζυγο, τόν εὐσυνείδητο ἐργάτη καί ὑπάλληλο, τόν ἡρωϊκό δάσκαλο, τόν ἀφοσιωμένο κληρικό καί γενικά ὅλους τούς ἀγωνιστές τῆς εὐσέβειας, πού, ἡρωϊκά, ταπεινά καί συνειδητά, δίδουν τή μεγάλη μάχη, μέσα στήν ἁμαρτωλή κοινωνία, στή «σκολιά καί διεστραμμένη γενεά». Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πάντοτε καί τώρα, ἔχει νά ἐπιδείξει ὑπέρμαχους πίστεως, πρωτεργάτες καλῶν ἔργων, θεμελιωτές ἀληθινοῦ πολιτισμοῦ, συντελεστές κοινωνικῆς ἀνορθώσεως καί εὐημερίας. Τί πράγμα ὡραῖο, εὐγενικό καί ὑψηλό καί ἅγιο ὑπάρχει στίς ἀνθρώπινες κοινωνίες, πού δέν ἔχει τήν πηγή του στήν χριστιανική διδασκαλία; Ἡ Ἐκκλησία συγκρατεῖ τόν κόσμο, νοηματίζει τή ζωή, μεταδίδει χάρη καί ἁγιασμό, συγχωρεῖ καί ἀναπαύει τόν κουρασμένο ἀπό τήν ἁμαρτία, φωτίζει τόν πλανεμένο, λυτρώνει ἀπό τά δεσμά τοῦ δαβόλου καί σώζει ψυχές. Ἐκείνη 60 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
παίρνει ἀσεβεῖς, ἄσωτους, κακοποιούς καί τούς ἀναγεννᾶ, τούς ἐξαγνίζει καί τούς ὁδηγεῖ σέ ἔργα ἀγάπης καί ἁγιασμού. Ἡ Ἐκκλησία, ὡς ἡ ὄρνις, περιθάλπει τά τέκνα της καί ἑτοιμάζει τούς στεφανηφόρους ἁγίους τῆς αἰώνιας μακαριότητος. Ἄς μαίνονται οἱ ἐχθροί της. Ἄς ὑψώνονται τά κύματα. Τό πλοῖο προχωρεῖ στόν αἰώνιο καί θεῖο προορισμό του. Ἕνα πράγμα χρειάζεται, νά γνωρίσομε τόν θησαυρό τῆς Ὀρθοδοξίας. Νά τόν διατηρήσομε ὁλόκληρο καί ἀνόθευτο. Νά ἀγωνιστοῦμε χωρίς φανατισμούς, ἀλλά μέ ἀκλόνητη πίστη νά μήν ἀλλοιωθεῖ ἡ αἰώνια ἀξία καί ἀλήθεια πού παραλάβαμε, ὅπως ἐτόνισε ὁ Κύριος. «Οἱ οὐρανοί καί ἡ γῆ θά περάσουν, ἀλλά ἀπό τόν νόμο του δέν ἐπιτρέπει οὔτε ἕνα γιώτα νά χαθεῖ». Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ ἀλήθεια, ὅπως ἐβεβαίωσε ὁ Κύριος. «Ἐγώ εἰμί ἡ ἀλήθεια». Τούτη τήν ἔννοια ἔχει ἡ Ὀρθοδοξία. Ἀκρίβεια πίστεως καί ἁγιότητα βίου, θεωρία καί πράξη. Εἶναι τά δύο σκέλη τῆς σωστῆς καί ὁλοκληρωμένης χριστιανικῆς ζωῆς. Ἄς μελετήσομε σοβαρά τήν ὑπέροχη αὐτή, σύνθετη ἑλληνική λέξη, Ὀρθοδοξία, πού ἀστράφτει μέ μεγαλοπρέπεια στή φανέρωση, τήν Ἀποκάλυψη τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί στή ζωή, τά δάκρυα καί τίς θυσίες τῶν Ἁγίων καί τῶν Μαρτύρων. Τότε θά βεβαιωθοῦμε πόσο ἀξίζει ἡ ὑπακοή στή θεία ἐντολή: «Περί ἀληθείας μάχου ἄχρι θανάτου». Εἶναι ὁ ἱερώτερος ἀγώνας, ἡ ἁγιώτερη θυσία. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι θρίαμβος τῆς πίστεως καί αὐτή εἶναι ἡ νίκη πού νικᾶ τόν κόσμο καί τή ματαιότητά του. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ὁ σωστός δρόμος τῆς ζωῆς», σελ. 39-40, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1994. •
Μέ τόν Πέτρας Δημήτριο, (διακρίνεται καί ὁ Κρήτης Εὐγένιος), στήν κηδεία τῆς μητέρας του Ἀνθούσας Μοναχῆς, Ἱ. Μ. Καλυβιανῆς, 1975.
Βράβευση Ἱ. Μ. Καλυβιανῆς, ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, 1975.
Ἐπίσκεψη Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, Μοῖρες, 1963.
Μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος, Σεραφείμ.
Μέ τούς Μητροπολίτες, Ρόδου Σπυρίδωνα, Καρπάθου καί Κάσου Ἀπόστολο καί Λάμπης καί Σφακίων Ἰσίδωρο, 1957.
Μέ τόν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Βενέδικτο, Ἱεροσόλυμα 1964.
Μέ τόν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Παρθένιο, Ἡράκλειο, 1995. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 61
«Τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας...» τοῦ Ἀρχιμ. Τιμοθέου Παπουτσάκη*
Τ
ά μυστήρια δέν εἶναι μιά τυπολατρεία ἤ μαγικές πράξεις, ὅπως ἰσχυρίζονται οἱ ἐχθροί τῆς Ἐκκλησίας, διότι ἀπαιτεῖται ἡ προσωπική συμμετοχή καί ὁ σύνδεσμος τοῦ πιστοῦ μέ τόν Χριστόν καί τά Μυστήρια ἀποτελοῦν τό μέσον καί τό ὄργανον. Ὁ Κύριος ἔχει ἐγκαταστήσει τά Μυστήρια γιά νά τά χρησιμοποιοῦμε ἀξίως καί γιά νά βοηθήσωμε τίς φυσικές μας δυνατότητες νά προχωροῦν πρός τήν ἠθικήν τελειοποίησιν, πού χωρίς αὐτά θά ἦταν ἀδύνατόν νά ἀποσπασθοῦμε ἀπό τήν ματαιότητα τοῦ κόσμου. Ἄν πάλιν σκανδαλίζη τό φαινόμενον ὅτι γίνεται ἐκμετάλευσις τῶν Μυστηρίων ἀπό τούς κληρικούς καί διαβαθμίσεις καί διατιμήσεις, ὡς ἐάν ἦσαν τά Μυστήρια ἁπλῶς ἕνα βιοποριστικόν μέσον τοῦ κλήρου, οἱ καταχρήσεις αὐτές δέν μειώνουν τόν σκοπόν τῶν Μυστηρίων. Ἡ ἀνθρωπίνη ἀδυναμία δέν πρέπει νά συγχέεται μέ τήν θειότητα καί ὠφελιμότητα τῶν Μυστηρίων, ἄν καί τά φιλοδωρήματα τῶν πιστῶν πρός ἐφημερίους των ὑπῆρξαν πάντοτε μιά συνήθεια καί μιά ἐκδήλωσις σεβασμοῦ καί ἀγάπης, ἀλλά καί χριστιανικῆς ὑποχρεώσεως. Τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶ-
Ὅ
ναι ἁπλές θρησκευτικές τελετές γιά τίς ὁποῖες μποροῦμε νά ἀδιαφορήσωμε, εἶναι ἡ «λυδία λίθος» ἐπάνω στήν ὁποίαν δοκιμάζεται ἡ πίστις τῶν ἀνθρώπων, εἶναι ὁ τύπος πού χωρίζει τούς πιστούς, ἀπό τούς ἀπίστους καί τούς αἱρετικούς. Εἶναι τά θεμέλια καί οἱ δεσμοί τῆς ἑνότητος μεταξύ ὅλων τῶν μελῶν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Διά τῶν Μυστηρίων γίνεται μία πραγματική συνάντησις τοῦ Ἰησοῦ μέ τίς χριστιανικές ψυχές, μέ τήν Ἐκκλησίαν Του. Τά Μυστήρια εἶναι ἡ σημαία τῆς χριστιανικῆς ἀδελφότητος. Ποιές ἄλλες πηγές εἶναι καταλληλότερες νά δώσουν στόν ἁμαρτωλόν διαβάτην τῆς γῆς, περισσότερη ψυχικήν τόνωσιν καί ἠθικόν ἀξαγνισμόν, ἀπό τά Μυστήρια; Ποῦ ἀλλοῦ θά τρέξη σάν διψασμένο ἐλάφι ἡ ἀνθρωπίνη ψυχή παρά στούς οὐρανίους κρουνούς τοῦ θείου ἐλέους, γιά να ζητήσῃ ἀνακούφισιν, παρηγορίαν, φωτισμόν καί δύναμιν ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί ὅλων τῶν θλίψεων καί σκανδάλων καί συμφορῶν τῆς ζωῆς; * Ἀπό τό βιβλίο του «Τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας», σελ. 235-236, ἐκδόσεις «Ἀποστολικῆς Διακονίας», Ἀθῆναι 1953. •
«Ὁ Ἐκκλησιασμός εἶναι τύπος τῆς οὐράνιας λατρείας...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
σα τελοῦνται στόν ναό, οἱ τύποι καί ὁλόκληρη ἡ λατρεία, ὅπως λέγει ὁ Ἀπ. Παῦλος, «εἶναι ἀντίτυπα τῶν ἀληθινῶν». Ὑπάρχει δηλαδή μιά ἄλλη, ἀνώτερη λατρεία καί ἁγιώτερη. Ἡ λατρεία ἐδῶ στή γῆ εἶναι συνδεδεμένη μέ ὑλικά πράγματα καί ἔχει τίς ἀνθρώπινες ἀτέλειες. Ἡ λατρεία ἐκείνη εἶναι οὐράνια καί τέλεια. Δέν τήν κάνουν ἄνθρωποι μέ σάρκα καί ὀστᾶ,
62 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἀλλά οἱ ἄγγελοι καί οἱ ἅγιοι στόν οὐρανό. Εἶναι ἡ ἀκατάπαυστη λατρεία ἐνώπιον τοῦ Παντοδύναμου Θεοῦ. Ὁ Κύριός μας, μέ τό πνευματικό καί ἄφθαρτο σῶμα Του, στά δεξιά τῆς μεγαλωσύνης τοῦ Πατέρα Του, προβάλλει τήν ἀνεκτίμητη θυσία Του, γιά τήν ἐξιλέωση καί σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἐκεῖ εἶναι «τό ἅγιον καί ὑπερουράνιον καί νοερόν θυ-
Τελευταῖα ὀνομαστήρια Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου, Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, 22/1/2006. σιαστήριον», ὅπου ἡ ἀληθινή καί αἰώνια λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ὁ Προφήτης Ἡσαΐας εἶδε τή λατρεία ἐκείνη σέ ὅραμα καί ἄκουσε τήν ψαλμωδία τῶν ἀγγέλων, «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ τῆς δόξης Αὐτοῦ». Ἐνώπιον τοῦ θρόνου τοῦ θεοῦ «παρεστήκασι χιλιάδες ἀρχαγγέλων καί μυριάδες ἀγγέλων» καί προσφέρουν διαρκῶς δοξολογία, λατρεία καί εὐχαριστία πρός τόν Θεόν. Στή λατρεία τοῦ οὐρανοῦ συμμετέχουν καί ὅλοι οἱ ἅγιοι «οἱ ἀπ᾽ αἰῶνος εὐαρεστήσαντες». Οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι, οἱ Μάρτυρες, οἱ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Ὅσιοι καί Δίκαιοι, κάθε ἐποχῆς, ἀπό κάθε φυλή καί γλῶσσα, ὅπως τούς εἶδε στήν Ἀποκάλυψη ὁ ἀγαπημένος μαθητής καί Ἀπόστολος Ἰωάννης. Ἐκείνη εἶναι ἡ αἰώνια προσευχή καί λατρεία. Ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ἐπί τῆς γῆς τελοῦμε τή λατρεία πού παραλάβαμε, μιμούμεθα τούς ἀγγέλους καί τούς ἁγίους καί δοξάζουμε τόν Θεό. Εἶναι μεγάλη ἡ τιμή καί ἡ δόξα πού μᾶς κάνει ὁ Θεός νά τόν λατρεύ-
ομε ἐπί τῆς γῆς, ὅπως τόν λατρεύουν οἱ ἄγγελοι καί οἱ ἅγιοι στόν οὐρανό. Καμιά ἄλλη στιγμή στή ζωή μας δέν εἶναι τόσο πολύτιμη, ὅσο ὅταν μαζί μέ τούς ἐπί τῆς γῆς ἀδελφούς μας, τούς συνανθρώπους μας, ὑψώνομε τήν καρδιά στόν οὐρανό καί τά χέρια, ἑνωμένα στήν κοινή λατρεία τοῦ Θεοῦ. Τότε γινόμαστε, ἀληθινά, «ἐπίγειοι ἄγγελοι καί οὐράνιοι ἄνθρωποι». Στήν πιό ἐπίσημη στιγμή τῆς λατρείας, ἡ ἐκκλησία, ἐμεῖς οἱ πιστοί, τό πλήρωμα ψάλλομε: «Οἱ τά Χερουβείμ, μυστικῶς εἰκονίζοντες...». Τήν ὥρα ἐκείνη μοιάζομε μέ τούς ἀγγέλους. Προσάδομε τόν τρισάγιο ὕμνο, ὅπως καί ἐκεῖνοι στόν οὐρανό καί καλούμεθα νά διώξομε κάθε βιοτική μέριμνα γιά νά ὑποδεχθοῦμε τόν βασιλέα τῶν ὅλων, τόν Σωτήρα καί Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν. Πόσο ἱερή ἡ στιγμή, πόσο μεγάλη ἡ τιμή, πόσο πολύτιμος καί σωτήριος ὁ ἐκκλησιασμός. * Ἀπό τό τεῦχος «Μάθε νά ἐκκλησιάζεσαι», σελ. 19-20, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1985. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 63
«Τά γνωρίσματα τῆς ἐποχῆς μας...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἡ
ἐποχή μας χαρακτηρίζεται ἀπό μιά τρομερή ἀντίθεση. Εἶναι μιά κοσμογονική ἐποχή πού ἔδωσε πολλά καί ἐστέρησε παρισσότερα. Ἔδωσε ὕλη καί ἔχασε πνεῦμα. Ἀρνήθηκε τήν πίστη στόν ἀληθινό Θεό καί μᾶς ἔβαλε νά προσκυνοῦμε νέα εἴδωλα. Μᾶς ἀνέβασε στή γνώση καί μᾶς βούλιαξε στή σύγχυση. Ἐλυσε τούς κάβους στό λιμάνι τῶν ἱερῶν παραδόσεων καί μᾶς πέταξε ἡ ἀνεμοθύελα τῆς ἀρνήσεως στό φουρτουνιασμένο πέλαγος τῆς ἀσεβείας. Ἔσπασε τούς φράχτες τῆς ἁγνῆς ζωῆς καί μᾶς καταπόντισε στά σκοτεινά βάθη τῆς ἠθικῆς ἀναρχίας καί διαφθορᾶς. Ἡ ἐποχή μας εἶναι σεισμική, γιατί διασαλεύσαμε τά θεμέλια τῆς ἁγίας θρησκείας, ἐφύγαμε ἀπό τήν ἀλήθεια καί ἐχάσαμε τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς μας. Ἐδουλέψαμε ἐπίμονα καί πονηρά στίς ἡδονές καί στίς ματαιότητες καί δέν βάλαμε οὔτε ἕνα ξύλο, οὔτε ἕνα καρφί στήν κιβωτό τῆς σωτηρίας μας. Τώρα, ναυαγοί στόν φρικτό κατακλυσμό τῆς ἁμαρτίας, ἕρμαια στά ρεύματα τῶν παθῶν, ἀδύναμοι στήν ὁρμή τῶν κυμάτων, αἰσθανόμαστε νά μᾶς περισφίγγει ἡ ἄβυσσος. Κανείς δέν μπορεῖ νά ἰσχυρισθεῖ πώς ὁ κόσμος βρῆκε τόν δρόμο του. Κανείς δέν πιστεύει πώς ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος εἶναι πραγματικά εὐτυχισμένος. Τώρα χύνονται περισσότερα δάκρυα καί περισσότερο αἷμα. Τώρα σκεπάζει τή γῆ περισσότερη ἀνομία καί κακοπραγία. Τά ἀγαθά τοῦ πολιτισμοῦ κλείστηκαν στήν ὕλη, στίς ἡδονές, στίς ματαιότητες. Ἐκαλύψαμε τόν οὐρανό μέ τή φρίκη τῆς ἀπιστίας καί τή γῆ μέ τό πένθος τῆς ἀδικίας. Αὐτή εἶναι ἡ πραγματικότητα πίσω ἀπό τήν αὐλαία τῆς ὑποκρισίας 64 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
καί τῆς ἀθεῒας. Ἡ ἐποχή μας, γιά πολλούς λόγους, μεγαλώνει περισσότερο τό δράμα τοῦ κόσμου. Ἔχομε στά χέρια μας καί στήν διάθεσή μας τόν ἀφάνταστα μεγάλο τεχνικό πολιτισμό. Δέν ὡριμάσαμε ὅμως γιά νά τόν κατευθύνομε σωστά. Κατά τό μεγαλύτερο μέρος τόν θέσαμε στήν ὑπηρεσία τῆς πολεμικῆς μηχανῆς. Ὁ κόσμος ἔγινε ὁπλοστάσιο καί ἡ γῆ μας στενάζει κάτω ἀπό τήν ἀπειλή τοῦ πυρηνικοῦ ἐξολοθρεμοῦ. Οἱ ἠλεκτρονικοί ἐγκέφαλοι, καί οἱ ἐγκέφαλοι πού τούς ἐδημιούργησαν, κάνουν λάθη καί δέν χρειάζεται παρά ἕνα τέτοιο λάθος γιά τό μοιραῖο τέλος τῆς ἀνθρωπότητος. Τό δεύτερο φοβερό χαρακτηριστικό τῆς ἐποχῆς μας εἶναι πώς ὁ κόσμος ἐπλημμύρισε ἀπό ψευδοπροφῆτες, πού πλανοῦν καί παρασύρουν καί ἐκτροχιάζουν τούς
Στόν τάφο τοῦ Γέροντά του, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Ἀγαθαγγέλου, Ἱ. Μονή Γουβερνέτου, (διακρίνεται ὁ Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Εἰρηναῖος, μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης), 1980. ἀνθρώπους. Ψεύτικες φιλοσοφίες, ἐπιστημονικές θεωρίες καί νέες θρησκεῖες, πού ἔδωκαν νέα εὐαγγέλια καί ὑποσχέθηκαν χαρά καί εὐτυχία, ἀνέσεις καί ἀπολαύσεις, ἐλευθερία καί δικαιοσύνη. Ἔδειξαν νέους παραδείσους. Ἄνοιξαν τίς πύλες τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως, πλημμύρισαν τή γῆ σοφούς καί ἐπιστήμονες, χωρίς ὅμως νά χαρίσουν τόν σωστό ἄνθρωπο, τόν ἰδανικό, τόν ἅγιο, τόν τέλειο καί γεμάτο ἀγάπη. Ἐστέρησαν τή ζωή ἀπό τό βαθύτερό της νόημα καί ξέρασαν τίς φλέβες τῆς ἀρετῆς. Ἔκαμαν τόν ἄνθρωπο μηχανή, τόν τύλιξαν στά γρανάζια της, τόν μαζοποίησαν καί τόν ἐξουθένωσαν, χωρίς σκέψη γιά ψυχή, χωρίς Θεό καί ἐλπίδα. Μέσα στήν πλάνη της ἡ πολιτισμένη ἐποχή μας ἐπροτίμησε τό σκοτάδι ἀντί τό φῶς, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος καί ἔβαλε τήν ἀνθρωπότητα «στήν μεγάλη νύχτα» καί
«στά σκοτάδια τῶν συνειδήσεων», ὅπως μέ τόσο πόνο τονίζουν οἱ ὑπαρξιστές Χριστιανοί φιλόσοφοι. Πλανᾶται ὁ κόσμος, ὅταν πνίγεται στά μίση, στήν ἀδικία, στήν ἐκμετάλλευση, στήν ἀπάτη καί τή δολιότητα, στήν πονηρία καί ἀπανθρωπιά. Ὅταν βουλιάζει στόν εὐδαιμονισμό, στά σαρκικά καί ἁμαρτωλά πάθη, στίς καταχρήσεις, στά ναρκωτικά, στίς ἀσχημίες τῆς ἄτακτης καί ἄσωτης ζωῆς. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἀναπαύει τόν ἀνήσυχο λογισμό καί ἱκανοποιεῖ τούς βαθύτερους πόθους τῆς καρδιᾶς. Ἐκεῖνος βεβαιώνει καί ἡ ἱστορία ἐπικυρώνει: «Δεῦτε πρός με πάντες... κἀγώ ἀναπαύσω ὑμᾶς». * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός», σελ. 12-14, ἐκδόσεις «Ἀναγέν• νησις», Ἡράκλειο 1999. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 65
«Ὁ τριπλός χωρισμός τῆς κοινωνίας...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Γ
νωστός ὁ τριπλός χωρισμός τῆς κοινωνίας ἀπό τόν Πλάτωνα, ἀνάλογα μέ τίς τρεῖς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, Λογιστικό - Θυμικό - Ἐπιθυμητικό, πού περιλαμβάνει: Ἠθική - Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία. Ἄρχοντες - φυλάσσοντες (στρατός) ἐργάτες (λαός). Τρεῖς ἐξουσίες: Πνευματική - Πολιτική - Οἰκονομική. Ὁ ἰδρυτής τῆς Κοινωνιολογίας, Αὔγουστος Κόντ, θετικιστής, ἐξελικτικός, ἐφαρμόζει στήν ἐξέλιξη τῆς κοινωνίας τά γνωστά τρία στάδια: θεολογικό - μεταφυσικό - θετικό (ἐμπειρικό) καί πιστεύει πώς αὐτό θά λύσει τό κοινωνικό πρόβλημα. Μπροστά ὅμως στή δυσκολία ἐφαρμογῆς, ὁμολογεῖ ὅτι εἶναι ἀπαραίτητη ἡ θρησκεία, πού ὅμως μεταφέρει τή λατρεία στήν ἀνθρωπότητα, γιά νά ἀποκλείσει, ὡς ἀρνητής, τή λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ. Πολλές ἐκτροπές συντρίβουν τό κανονικό τρίγωνο στήν πάλη τῶν κοινωνικῶν συστημάτων, σέ τριγωνικές διαρθρώσεις, πού δέν ἐπιτρέπουν «τήν ἀρίστην πολιτεύεσθαι πολιτείαν» (Ἀριστοτέλης). Ἔτσι ἔχομε τή Δικτατορία πού καταπατεῖ τό σύνολο, τόν Ἀστισμό πού θεοποιεῖ τό ἄτομο, τόν Σοσιαλισμό πού θεοποιεῖ τήν κοινωνία. Τό κορυφαῖο πολίτευμα, ἡ Δημοκρατία, ἀπειλεῖται ἀπό τή δικτατορία, «Ἄπιστον ταῖς πολιτείαις ἡ τυραννίς» (Δημοσθένης), τήν Ὀχλοκρατία, τόν Καπιταλισμό. Τό τρίγωνο κεφάλαιο - ἐργοδότης - ἐργάτης, ἀντιστοιχεῖ σέ ἀξιολογικό τριγωνισμό, ἰσότης - ἀδελφότης - ἐλευθερία, (χωρίς ἀναφορά στή θρησκεία). Χριστιανικός τριγωνισμός εἶναι, πίστη - ἀγάπη δικαιοσύνη, γιά νά εἶναι στήν κορυφή ὁ 66 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Θεός, πού ὅμως τήν ἀποκλείουν οἱ ὑλιστικές κοινωνικές θεωρίες. Κατά τήν Ἐγελιανή θεωρία, θέση -ἀντίθεση - σύνθεση, καί τή Διαλεκτική γενικά καί κατ᾽ ἐπέκταση τόν Μαρξισμό, τά πάντα ἐξαρτῶνται ἀπό οἰκονομικές σχέσεις, σέ ὅλες τίς ὄψεις τοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ ἐπιστήμη νά ἀντικαταστήσει τή θρησκεία καί κάθε μεταφυσική, γιατί αὐτή κανονίζει τήν κοινωνική ἐξέλιξη. Ἡ εὐημερία τῆς ἀνθρωπότητας ἐξαρτᾶται ἀπό ἕνα τρίγωνο, ἀλλά χωρίς Θεό. Οἰκονομική πρόοδος - κοινωνική ὀργάνωνση - Ἀνάπτυξη τεχνικῶν Ἐπιστημῶν. Χρησιμοποιοῦμε ἕνα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ἡ Φιλοσοφία τοῦ Ἐγέλου ἀποτελεῖ μιά πολλαπλῆ τριγωνική, ὑλιστική διαίρεση. Εἶναι: 1) ἡ Λογική ἤ Μεταφυσική, 2) Ἡ Φιλοσοφία τῆς φύσεως καί 3) Ἡ Φιλοσοφία τοῦ Πνεύματος. Ἡ ἐπιστήμη τῆς καθαρᾶς ἰδέας διαιρεῖται σέ τρία: Ἐπιστήμη τοῦ εἶναι - Ἐπιστήμη τῆς οὐσίας καί Ἐπιστήμη τῆς ἔννοιας. Ἡ Φιλοσοφία τῆς φύσεως, σέ τρία: μηχανική - φυσική - ὀργανική. Ἡ Φιλοσοφία τοῦ πνεύματος, σέ ὑποκειμενικό - ἀντικειμενικό καί ἀπόλυτο. Τό ἀντικειμενικό πνεῦμα σέ τρία: Δίκαιο, νόμους καί Ἠθική. Τό ὑποκειμενικό πνεῦμα πάλι σέ τρία: Ἀνθρωπολογία Φαινομενολογία - Ψυχολογία. Ἡ Φιλοσοφία τοῦ Ἐγέλου ἄλλαξε τήν ὄψη τοῦ κόσμου, γιατί ἄνοιξε τόν δρόμο στόν φασισμό, τόν σοσιαλισμό, τόν κομμουνισμό. Πέρα ἀπ’ αὐτά ἔχομε καί ἄλλους τρεῖς κοινωνικούς τριγωνισμούς: 1) Οἱ ἀναρχικοί, καταργοῦν ἀρχές καί τάξη. Σπᾶνε καί
τίς τρεῖς γωνίες τοῦ τριγώνου. Δημιουργοῦν χάος κοινωνικό. 2) Οἱ Ἄκροι, ἐφαρμόζουν κοινοκτησία πού αἴρει τά πάντα ἀπό τό ἄτομο. 3) Οἱ Μετριοπαθεῖς (Κοινωνιοκρατικοί, περιουσία, ἄτομο). Ὁ Διαλεκτικός ὑλισμός ἀναπήδησε ἀπό τόν ἱστορικό ὑλισμό, διέγραψε τήν τροχιά του καί περιορίστηκε σέ δογματικό σύστημα, μέ τίς γνωστές πολιτικές καί κοινωνικές ἐπιδιώξεις. Ἀπό ὅλα αὐτά τό τρίγωνο τῆς τελειότητας διασπᾶται. Ὑποβαθμίζεται βασικό στοιχεῖο, ὁ ἄνθρωπος, μέ τήν ἀναντικατάστατη κορυφαία ἀξία καί ἀποστολή: Εἶναι βέβαιο πώς ὅλα τά κοινωνικά συστήματα θά χωλαίνουν χωρίς ἀνακαινισμένους ἠθικά καί πνευματικά ἀνθρώπους. Μονάχα ἡ πίστη στόν ἀληθινό Θεό θά δώσει τή λύση καί στά κοινωνικά προβλήματα. Γιατί κι ἄν ἧταν δυνατόν νά ἀρθεῖ κάθε κοινωνική ἀδικία καί ἐκμετάλλευση, ἡ θρησκεία θά εἶναι πάντοτε ἀναγκαία, μπροστά στίς ἀναπόφυκτες ὁριακές καταστάσεις (ἀσθένεια - ἐνοχή - θάνατος κ.λ.π.). Χρησιμοποιοῦμε ἕνα σύγχρονο παράδειγμα. Ἔχομε δύο ὑπερδυνάμεις μέ ἀντίθετα κοινωνικά συστήματα. Κινδυνεύει νά διαλύσουν τόν πλανήτη. Ἐφαρμόστε τό τρίγωνό μας σ’ αὐτές. Βρίσκονται στίς δυό κάτω γωνιές. Ἐργάζονται καί ἀγωνίσονται στή γῆ καί γιά τή γῆ. Ἡ ἐπάνω γωνία μένει ἀδειανή. Περιμένει τή συνάντησή τους, ὄχι μόνο σέ κάποια πόλη τῆς γῆς, ἀλλά ψηλά στήν κορυφή, στήν πίστη, τή θρησκεία, τόν Θεό τῆς ἀγάπης (Γαλ.ε΄22). Αὐτή ἡ ἐπίγνωση, ἡ θεϊκή αὐθεντία, καί ὄχι ὁ ἀνθρώπινος ἐγωισμός πού δημιουργεῖ τή Βαβέλ, θά δώσει τήν πραγματική καί μόνιμη λύση, τή δικαιοσύνη καί τήν εἰρήνη στόν κόσμο. Ὁ κόσμος εἶναι
πλασμένος γιά τήν ἀληθινή ζωή καί Ἕνας μονάχα βροντοφωνεῖ: «Ἐγώ εἰμί ἡ ζωή». Ὁ κόσμος ζητᾶ εἰρήνη καί δέν τόν βοηθοῦν νά πιστέψει πώς «ὁ Χριστός ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν» (Ἀπ. Παῦλος Ἐφεσ. Β 14). Διαβάζομε τήν ὡραία ὁμολογία τοῦ μεγάλου δολοφονημένου Γκάντι: «Ἡ ἀνθρωπότητα θά βρεῖ τόν καλό δρόμο καί θά εὐημερίσει, ὅταν θά ἐφαρμόσει τήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία τοῦ Χριστοῦ». Σέ μιά συνάντηση τῶν δύο μεγάλων πρίν λίγα χρόνια, ἀκούσαμε τόν Σοβιετικό νά λέγει αὐτά τά λόγια:»Ὁ Θεός θά μᾶς τιμωρήσει ἄν δέν δώσουμε τήν εἰρήνη στόν κόσμο». Αὐτός εἶναι ὁ τριγωνισμός πού θά σώσει τόν κόσμο, ἡ συνάντηση στήν κορφή τοῦ τριγώνου, στή σωστή θρησκεία, στόν Θεό - Δημιουργό καί Πατέρα. * Ἀπό τό τεῦχος του «Τριγωνική καί τριαδική διάσταση τελειότητας», σελ. 48-51, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 67
«Λαός καί ἡγεσία...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος στό γραφεῖο του στήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης λαός μας, καί κάθε λαός, ἔχει τήν ἡγεσία του, ἀπό τήν ὑψηλότερη βαθμίδα, ὥς τίς ποικίλες ἀνάγκες καί ἐπί μέρους περιπτώσεις. Ἀπό τίς πρωτόγονες κοινωνίες ἕως τήν ἐποχή μας ὑπάρχουν ἡγεσίες πού ὁδηγοῦν καί κατευθύνουν τούς λαούς. Ξέρομε καί γιά τόν δικό μας λαό, πόσων λογιῶν ἡγεσίες ἐδοκίμασε ἀπό τά πανάρχαια χρόνια. Ὅμως ὁ λαός εἶναι πάντα ἡ μᾶζα, ὁ ὄχλος, κάτι ἄστατο καί εὐμετάβολο. Ἡ ψυχολογία τοῦ ὄχλου διδάσκει πώς ἕνας ἕνας οἱ ἄνθρωποι ἠμπορεῖ νά εἶναι ἔξυπνοι, ἀλλά ὅλοι μαζί ἠμπορεῖ νά ἀποτελέσουν ἕναν ἠλίθιο. Ἔτσι ἐξηγεῖται πῶς δημαγωγοῦνται, παρασύρονται καί ἐπηρεάζονται οἱ λαοί, γιά νά πετυχαίνουν θαύματα μέ καλές καί συνετές ἡγεσίες ἤ νά ἐκτροχιάζονται καί νά καταστρέφονται μέ ἀνόητους καί ἀνίκανους ἡγέτες. Μετασχηματίζεται καί ἀναμορφώνεται ἕνας λαός στό καλό ἤ στό κακό ἀπό τήν ποιότητα τῆς ἡγεσίας του. Μορφοποιοῦνται οἱ λαοί ἀνεβαίνοντας στό ἔκπαγλο μεγαλεῖο, στό θεῖον φῶς τοῦ Θαβῶρ ἤ μεταμορφώνονται οἱ ἄνθρωποι σέ συχαμε-
Ὁ
68 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ρά τετράποδα κτηνωδίας καί βορβόρου, κάτω ἀπό τό μαγικό ραβδί τῆς μυθικῆς Κίρκης, τῆς ἁμαρτωλῆς καί διεφθαρμένης ἡγεσίας. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ παρομοίωση τοῦ λαοῦ μέ τό νερό. Μπορεῖ νά εἶναι καθαρό, ἁγνό, πηγαῖο, πολύτιμο, ἀλλά δέν ἔχει καμμία σταθερότητα. Μεταβάλλεται ἀνάλογα μέ τόν τόπο πού βρίσκεται. Παίρνει τό σχῆμα τοῦ δοχείου πού τό βάζομε, τῆς δεξαμενῆς ἤ τοῦ ποταμοῦ. Πηγαίνει ὅπου τό ὁδηγήσομε. Ἀνοίγομε τοῦτο τό αὐλάκι καί ἀκολουθεῖ, κλείνουμε τό ἄλλο καί προχωρεῖ στή νέα κατεύθυνση. Δέν ἀλλάζει μόνο σχῆμα, ἀλλά καί σύσταση καί χρῶμα, ὅταν τοῦ ρίξομε τούτη ἤ ἐκείνη τήν οὐσία, καί δηλητήρια ἀκόμα. Αὐτός εἶναι ὁ λαός. Ζυμώνεται σέ πολιτισμό καί εὐγένεια, σέ μεγάλα ἔργα καί θριάμβους. Μολύνεται καί ἀχρηστεύεται σέ ἐκτροχιασμούς καί σέ βάραθρα ὀλέθρου. Εὐτυχισμένοι οἱ λαοί πού ἔχουν σωστές ἡγεσίες. Ἐδῶ τώρα γεννᾶται τό μεγάλο ἐρώτημα. Ὑπάρχουν πραγματικοί ἡγέτες; Ποιοί εἶναι καί πῶς πρέπει νά εἶναι; Ἡγέτες τῶν λαῶν γίνονται πολιτικοί, ἐπιστήμονες, ἄνθρωποι ἰσχυροί σέ πλοῦτο, σέ δύναμη καί ἐπιρροή ἐπαγγελματική καί κοινωνική. Πολλές φορές στήν πλάτη τῶν λαῶν κάθονται σοφιστές καί λαοπλάνοι, τερατουργοί καί ἀπατεῶνες, πού τούς ὑπνωτίζουν καί τούς παρασύρουν μέ δελεαστικά συνθήματα. Ἡγέτες τῶν λαῶν ἠμπορεῖ νά γίνονται τύραννοι, ἀδίστακτοι, παρανοϊκοί, ἀλήτες, μέ τή βία, τήν καταπίεση, τούς πολέμους, τόν στραγγαλισμό τῆς ἐλευθερίας, τήν καταπάτηση τῶν δικαιωμάτων, τόν ἐξανδραποδισμό, τό αἷμα. Στό πάνθεον τῶν ὁδηγῶν καί ἡγητόρων τοῦ
παρελθόντος ὀλίγες ἐξαιρετικές φυσιογνωμίες διαλάμπουν. Οἱ λαοί αἰσθάνονται ἀπογοήτευση καί κατάθλιψη, γιατί στήν πινακοθήκη τῶν ἡγητόρων παρελαύνουν ἀμέτρητες μορφές πού ἐβασάνισαν, ἐκμεταλλεύτηκαν, ἀδίκησαν καί κατέστρεψαν τούς λαούς. Ἡ ἱστορία ὀνομάζει μεγάλους ἐκείνους πού στάθηκαν ἀρχηγοί στό μῖσος, στό αἷμα, στόν ὄλεθρο καί τήν καταστροφή. Εἶναι οἱ σκοτεινές ἡγεσίες, ὅπως τίς χαρακτηρίζει τό Εὐαγγέλιον˙ «οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν». Οἱ λαοί χρειάζονται ἡγέτες ἀληθινούς, πού σημαίνει πρῶτα ἀπό ὅλα πνευματικούς ἡγέτες, ἠθικά ἀναστήματα, ὁλοκληρωμένους χαρακτῆρες, τέλειες προσωπικότητες, ἀνθρώπους πού θά πιστεύουν εἰλικρινά στόν ἀποκαλυφθέντα ἀληθινόν Θεόν καί θά τιμοῦν καί θά προστατεύουν τήν εἰκόνα Του στή γῆ, πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Αὐτές οἱ δύο ἐντολές κλείνουν μέσα των τόν ἀληθινό καί αἰώνιο προσανατολισμό καί τήν ὑπεραξία ἄνθρωπος. Δέν εἶναι συνετοί ἡγέτες ὅσοι βουλιάζουν στήν ἀπιστία καί στήν ἀσέβεια, οὔτε ὅσοι στηρίζουν κοσμοθεωρίες ἀνεδαφικές, ἀνθρώπινα ἁμαρτωλά κατασκευάσματα, μέ τόν μανδύα τῆς φιλοσοφίας καί τῆς ἐπιστήμης. Οἱ σωστές ἡγεσίες δέν μπορεῖ νά στηρίζονται σέ φανατισμούς κάθε μορφῆς, ἀπό τά σωβινιστικά καί μιλιταριστικά συστήματα ὥς τούς ἐξουθενωτικούς ἐκτροχιασμούς τῆς κάθε μορφῆς ἀναρχίας, οὔτε οἱ χωρίς ἰδανικά καί ἠθικές κατευθύνσεις κσμοπολίτικες ἀσυναρτησίες, οὔτε οἱ θρησκευτικές ἡγεσίες τῶν αἱρέσεων καί διαιρέσεων, τῶν παθῶν καί τῶν πολέμων, γιά λογαριασμό τάχα τῆς θρησκείας. Δέν εἶναι ἄξιοι ἡγέτες ὅσοι
ἀπό ἐγωισμό καί συμφέροντα καί πονηρές ἐπιδιώξεις στρέφουν τό ρεῦμα τῆς κοινωνίας σέ τούτη ἤ ἐκείνη τήν πορεία. Χρειάζεται τό πρότυπον τοῦ ἡγέτη, πού δέν θά εἶναι μακιαβελικός ἤ ὑπεράνθρωπος οὔτε καλοβολεμένος ὑποκριτής. Ἔχομε τό πρότυπον ἀληθινοῦ ἡγέτη. Δέν εἶναι μόνον ἄνθρωπος, ἀλλά Θεάνθρωπος. Ἡ τελειότητά Του καλύπτει οὐρανό καί γῆ. Τό παράδειγμά του καί ἡ διδασκαλία Του δίδουν τό μέτρον τοῦ ἡγέτη. Στά χνάρια τοῦ Ἰησοῦ πρέπει νά πατοῦν οἱ σωστοί ἡγέτες. Πηγαίνει μπροστά ὁ καλός ποιμένας, γιά νά ἀκολουθήσουν τά πρόβατα. Εἶναι τό φῶς τοῦ κόσμου καί ὅποιος τό ἀκολουθεῖ δέν περιπατεῖ στό σκοτάδι. Εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἡ ὁδός καί ἡ ζωή. Πάνω σ’ αὐτό τό πρότυπο πρέπει νά μετρῶνται οἱ ἡγέτες τῶν λαῶν. Ἡ ἁγνή πίστη στόν Θεόν, ἡ ἄδολη ἀγάπη στόν ἄνθρωπο. Δύο στόχοι, ὁ ἕνας πρός τόν οὐρανό ὁ ἄλλος πρός τή γῆ. Εἶναι οἱ δύο σταθεροί τροχοί κάθε ἡγεσίας, πολιτικῆς, κοινωνικῆς, ἐκκλησιαστικῆς, ἐκπαιδευτικῆς. Σ’ αὐτή τήν πορεία πρέπει νά προσανατολίζονται τά ἐπιτεύγματα τῆς προόδου καί τά ἀγαθά τοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ σημαία τοῦ τέλειου ἡγέτη, ὁ Θεός καί ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός», σελ. 100-103, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1999. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 69
«Οἱ σταυρωτές...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου.
Τ
όν τίμιον Σταυρόν καθαγίασε τό αἷμα τοῦ Κυρίου, ἡ μεγάλη θυσία τοῦ Γολγοθᾶ. Ἀπό τότε, ὁ μεγάλος Σταυρωμένος χαρίζει τήν ἀπολύτρωση καί τή σωτηρία στούς πιστούς, σέ ὅσους μέ ὑπομονή βαστάζουν τόν σταυρό τοῦ καθήκοντος, μέσα στήν ὀδυνηρή πορεία τοῦ κόσμου, στίς θλίψεις καί στά δεινά, πού δημιουργοῦν ἡ κακία, ὁ φθόνος, ἡ ἀσέβεια, ἡ ἁμαρτία. Στρατιά μεγάλη, δυσεξαρίθμητη εἶναι ὅλοι οἱ σταυρωμένοι τῆς ἀρετῆς καί τῆς ἁγιότητος. Θά ἦταν ὅμως πολύ διδακτικό νά ρίψομε μιά ματιά καί στήν ἄλλη πλευρά τοῦ δράματος. Νά δοῦμε ὄχι τούς σταυρωμένους, ἀλλά τούς σταυρωτές. Σ’ αὐτούς ἀνήκουν οἱ Ἰοῦδες τῆς προδοσίας, οἱ φθονεροί Γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι, τά Συνέδρια τῶν παρανόμων, οἱ δειλοί Πιλάτοι, οἱ ὑποκριτές τοῦ νόμου καί τῶν Γραφῶν, οἱ ἀχάριστοι εὐεργετημένοι, οἱ
70 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
παραπλανημένοι ὄχλοι, οἱ συμφεροντολόγοι καιροσκόποι, οἱ δήμιοι μέ τά σφυριά καί τά καρφιά, οἱ χλευαστές τῆς ἀληθείας, οἱ ἐχθροί τοῦ Χριστοῦ. Τούτη ἡ τραγική σκηνή, ἡ θλιβερή εἰκόνα συνεχίζεται σέ κάθε ἐποχή. Ὑπάρχουν πάντα οἱ σταυρωτές. Εὔκολα τούς διακρίνομε καί παντοῦ τούς συναντοῦμε. Ἕνας σύζυγος κακός σταυρώνει τήν γυναίκα του μέ τόν τρόπο καί τήν συμπεριφορά του, τά μαλώματα, τά νεῦρα, τήν κακομεταχείρηση, τήν ἐγκατάλειψη. Μιά σύζυγος γίνεται σωστό μαρτύριο στόν ἄνδρα της μέ τήν ἀφροσύνη της, τήν γλῶσσα, τήν ἠθική προσβολή. Οἱ γονεῖς μπορεῖ νά γίνουν δήμιοι καί σταυρωτές στά παιδιά των, σάν θά λείψει ἡ στοργή, τό ἐνδιαφέρον, ἡ καλή συμπεριφορά. Τά παιδιά, ὄχι σπάνια, τυραννοῦν τούς γονεῖς καί τούς σταυρώνουν μέ τίς ἀδυναμίες των, τά ἐλαττώματα, τήν ἀπείθαρχη καί ἄτακτη ζωή, τήν περιφρόνηση καί ἐγκατάλειψη, τήν ἀδιαφορία. Κάποτε ὁ ἕνας γείτονας σταυρώνει τόν ἄλλον μέ λόγια καί ἔργα, μέ συκοφαντίες καί κατατρεγμούς, μέ μαλώματα καί δικαστήρια. Μεγάλοι καί δυνατοί καί ἀπάνθρωποι δυνάστες τυραννοῦν καί σταυρώνουν ὁλόκληρους λαούς, γιατί τούς στεροῦν τά ἀγαθά των, τήν ἐλευθερία των, τή δουλειά των, τήν περιουσία των καί αὐτή τή ζωή των μέ ἄδικους πολέμους, μέ κατοχές, μέ βία καί ἀπανθρωπιά. Μεγάλο μέρος τῆς ἀνθρωπότητος, καί μάλιστα οἱ νεολαῖες, σταυρώνονται ἀπό τούς ἐμπόρους τῶν ναρκωτικῶν, ἀπό τίς ἀσεβεῖς διδασκαλίες, ἀπό τίς ἀρρώστιες τῆς ἁμαρτίας. Σταυρωτές εἶναι ὅλοι ὅσοι γράφουν ἀντίθετα στό δίκαιο καί στήν ἀλήθεια καί ὅλοι ὅσοι συντελοῦν μέ ὁποιοδήποτε
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, μετά τήν ἐκλογή του, στήν Ἱ. Μ. Παναγίας Καλυβιανῆς, 1978.
Ὁ Κρήτης Τιμόθεος, μέ παιδιά τοῦ Πιτσουλακείου Ὀρφανοτροφείου, τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. τρόπο νά συντρίβεται ἡ ἠθική ζωή, ἡ τιμή, ἡ οἰκογένεια, ἡ Ἐκκλησία, τά ἰδανικά, οἱ ἠθικές ἀξίες. Ἡ ἁμαρτία εἶναι ὁ μεγάλος σταυρωτής καί πάντα βρίσκει τά κατάλληλα ὄργανα, τίς συγχυσμένες φιλοσοφίες, τίς ἀπατηλές θεωρίες, τόν χωρίς πίστη πολιτισμό, τήν ἄθρησκη τεχνολογία, τήν ἀσύνετη ἐλευθερία. Οἱ σταυρωτές πολλαπλασιάζονται μέ τήν ἀσέβεια, τήν ἀπιστία, τήν κακία. Ἄν εἴμαστε σταυρωμένοι, τιμή καί δόξα νά ἀντέξομε ἡρωικά τόν ὀνειδισμό τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖνο πού πρέπει νά προσέξομε εἶναι νά μήν εἴμεθα σταυρωτές
τῶν ἄλλων, ἀπό κακίες, ἀδυναμίες, πάθη, φθόνους καί πονηρίες καί νά βοηθήσομε νά μετανοήσουν οἱ σταυρωτές, νά ἔλθουν σέ ἐπίγνωση, νά διορθώσουν τή ζωή των, νά καθαρίσουν τήν ψυχή των καί νά σωθοῦν. Ὁ μεγάλος Σταυρωμένος τοῦ Γολγοθᾶ ἐσυγχώρησε τούς σταυρωτές Του. Εἴθε νά μήν ὑπῆρχαν σταυρωτές καί σταυρωμένοι. Μά περισσότερο δυστυχεῖς καί ἀξιολύπητοι εἶναι οἱ σταυρωτές. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός», σελ. 117-119, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1999. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 71
«Τά ἀξιώματα τῆς γῆς...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Τ
ά ἀξιώματα τῆς γῆς πρέπει νά ἐκπορεύονται ἀπό τόν οὐρανό. Τό πολίτευμα τῶν χριστιανῶν εἶναι οὐράνιο. Τό μέγα ἀξίωμα εἶναι ἀπάνω στούς ὤμους τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖνος εἶναι ὁ αἰώνιος ἐξουσιαστής. Ὁ Κύριος καί Θεός, πού δίδει τό μέτρο τῆς σωστῆς ἀξιοποιήσεως κάθε ἀξιώματος. Ὑπηρέτησε ταπεινά καί μέχρι θανάτου τή σωτηρία τοῦ κόσμου, μέ τή διδασκαλία, τό ἅγιο παράδειγμα, τίς εὐεργεσίες, τό Πάθος καί τήν Ἀνάστασή Του. Τό ἀξίωμά Του, θεϊκό, αἰώνιο καί ἀναντικατάστατο, ἐμπῆκε στήν ὑπέρτατη διακονία τῆς ἀγάπης, στήν ἱερή θυσία τῆς ζωῆς Του ἐπάνω στόν σταυρό. Καί μετά τήν Ἀνάστασή Του, πού ἐβεβαίωσε ὅτι «ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσίᾳ ἐν οὐρανῷ καί ἐπί γῆς», δέν παρέλειψε νά τονίσει ὅτι καί «πάλιν θά εἶμαι μαζί σας καί θά ὑπηρετῶ τή σωτηρία σας, ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος». Δύο μαθητές του, πού ἐζήτησαν ἀξιώματα χαριστικά, ἐπῆραν τήν ἀπάντηση πώς δέν ξέρουν τί ζητοῦν καί πώς τά τίμια ἀξιώματα εἶναι συνδεδεμένα μέ τό ἄδειασμα τοῦ ποτηρίου τοῦ καθήκοντος καί τῆς θυσίας, τῆς αὐταπαρνήσεως, τῆς ὁλοκληρωμένης ἀγάπης, τῆς τέλειας ἐφαρμογῆς τοῦ θείου θελήματος. Τό ἀξίωμα ἠμπορεῖ νά ὑπηρετήσει καί τό καλό καί τό κακό. Εἶναι ὄργανο καί μέσον γιά τίς ὡραιότερες θυσίες ἤ γιά τίς φρικτότερες ἀδικίες. Ἡ ἱστορία καί ἡ πείρα δείχνουν πώς εἶναι δύσκολο νά ὑπάρξει μεγάλη ἀρετή σέ μεγάλα ἀξιώματα. Εἶναι εὐκολότερο νά χρησιμοποιηθοῦν στόν ἐγωϊσμό, στά ἄνομα συμφέροντα, στήν
72 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἐκμετάλλευση,στή βάναυση καί τυραννική συμπεριφορά. Εἶναι ἀληθινή εὐλογία, ὅταν συναντᾶ κανείς ἀνθρώπους τῶν ἀξιωμάτων, ταπεινούς, ἐξυπηρετικούς. Δέν εἶναι σπάνιο νά βλέπεις ἀνθρώπους μεγάλους σέ ἀξιώματα καί πολύ μικρούς σέ ἀρετή καί ἠθική ἀκεραιότητα. Πολλοί θά ἔχετε τώρα ἤ θά ἀποκτήσετε ἀργότερα μικρά ἤ μεγαλύτερα ἀξιώματα. Μή λησμονήσετε ποτέ τή μεγάλη ἀλήθεια, ὅτι θά χρειασθεῖτε πολλή πίστη, εὐσέβεια, ἀρετή καί ἀγῶνα, γιά νά κρατήσετε ἀγνό, τίμιο καί ἀκέραιο τό ἀξίωμά σας. Οἱ ἐξουσίες, λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, εἶναι ἀπό τόν Θεό, ἀλλ’ ὅλοι οἱ ἀξιωματοῦχοι δέν ἀξιοποιοῦν σωστά τό ἀξίωμά τους, γιά τόν ἐαυτό τους καί γιά τούς ἄλλους. Κάνουν κατάχρηση τῆς ἐξουσίας τους καί γίνονται μάστιγες καί τύραννοι. Κάμετε τό ἀξίωμά σας, τή θέση σας, νά ὑπηρετοῦν τή δόξα τοῦ Θεοῦ, τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, τήν πρόοδο στά καλά καί ὠφέλιμα, τή δικαιοσύνη καί τήν εἰρήνη. Ἡγέτες τυφλοί, πονηροί καί διεφθαρμένοι, ὁδηγοῦν στό γκρέμισμα καί στήν καταστροφή. Ἀξιωματοῦχοι πιστοί καί συνετοί ἐξασφαλίζουν σταθερή προκοπή, θρίαμβο καί δόξα. Σωστό προσανατολισμό δίδουν οἱ σωστοί ἡγέτες. Αὐτό πού ἰδιαίτερα χρειάζεται ὁ τόπος μας στίς δύσκολες στιγμές, στίς ἐπικίνδυνες περιστάσεις, πού ἀντιμετωπίζομε καί ἐμεῖς καί ὅλος ὁ κόσμος. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ὁ σωστός δρόμος τῆς ζωῆς», σελ. 266-267, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1994. •
«Κανείς δέν γίνεται χρήσιμος ἄν δέν εἶναι καλός...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἡ
ζωή εἶναι γεμάτη λάθη καί γεμάτη κακίες. Αὐτά τά δυό εἶναι μεγάλοι ἐχθροί τῆς ὑγείας καί τῆς εὐτυχίας τῶν ἀνθρώπων. Ὅταν κανείς φταίει ὁ ἴδιος, ἔχει τήν εὐθύνη τοῦ ἑαυτοῦ του καί ὅ,τι κι ἄν πάθει, ὅσο κι ἄν πονεῖ, μόνος του δημιούργησε τήν ἀρρώστια καί τόν πόνο καί μπορεῖ νά πεῖ κανείς πώς «ἄξια ὧν ἔπραξεν ἀπολαμβάνει». Ὅπως ἐδούλεψε πληρώθηκε καί ὅπως ἔστρωσε κοιμήθηκε. Ἡ μεγάλη ἀδικία εἶναι ὅταν κανείς δέν φταίει, δέν ἔχει καμιά ἐνοχή καί οἱ ἄλλοι τοῦ δημιουργοῦν συμφορά. Μιά πικρή καί μαύρη σελίδα στό βιβλίο τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Μεγάλος ἐχθρός στόν ἄνθρωπο οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, τό ἁμαρτωλό περιβάλλον. Ἐπηρεάζει καί παρασύρει στό κακό. Εἶναι τό θολό ρεῦμα τῆς κοσμικῆς καί ἁμαρτωλῆς κοινωνίας. Ἐλάχιστοι ἄνθρωποι μποροῦν νά ξεφύγουν ἀπό τόν ἐπηρεασμό καί τήν ὑποδούλωση στίς πονηρές συνήθειες τῆς κοινωνίας. Ὅλοι ἀκολουθοῦν τυφλά, ἀδιαμαρτύρητα, τίς ἐξαλλοσύνες πού αἰχμαλωτίζουν καί παρασύρουν σέ ἄσχημα πράγματα. Αὐτή ἡ ζωή ἐξάπαντος ὁδηγεῖ σέ θλίψεις καί συμφορές, σέ πόνους καί ἀρρώστιες. Δέν ἔχει κανείς παρά νά ἀναλογισθεῖ πόσες συμφορές ἀκολουθοῦν τή ζωή ἀπό τά πάθη καί τίς κακίες τῶν ἄλλων πού, ἀντί νά ἐξυπηρετοῦν, ἐκμεταλλεύονται, ἀντί νά ἀγαποῦν μισοῦν, ἀντί νά σώζουν σκοτώνουν, ἀντί νά ἁπλώνουν γύρω τους καλωσύνη, εἰρήνη, εὐτυχία, γίνονται ὄργανα καί μέσα ἀδικίας, πολέμου καί δυστυχίας. Τούς ἄλλους ἀνθρώπους μπορεῖ νά βλάψομε καί νά συντρίψομε καί μέ τά λό-
για καί μέ τά ἔργα, μέ ὅσα διδάσκομε καί γράφομε, μέ ὄσα ἐνεργοῦμε καί πράττομε, ἔξω ἀπό τήν πίστη, τήν ἀγάπη, τήν ἀρετή. Κανείς δέν γίνεται χρήσιμος ἄν δέν εἶναι καλός, ἐνῶ πολλές θλίψεις καί πόνους καί ἀρρώστιες δημιουργεῖ ἡ κακία τοῦ κόσμου, ἡ ἁμαρτωλότητα τῶν ἀνθρώπων. * Ἀπό τό βιβλίο του «Κοντά στόν ἄρρωστο», σελ. 18, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 73
«Οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Τ
ά πανανθρώπινα ἐγκλήματα βαρύνουν περισσότερο τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς. Μεγάλες συμφορές καί φρικτά δεινά τῆς ἀνθρωπότητας ξεκινοῦν ἀπό τά λάθη, τούς ἐγωϊσμούς καί τήν ἐξαλλοσύνη τῶν μεγάλων καί ἰσχυρῶν τῆς γῆς. Ἑκατομμύρια ἄνθρωποι ἀδιάκοπα ἀρρωσταίνουν καί πεθαίνουν ἀπό πολέμους, στερήσεις καί κακουχίες. Οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς κάνουν νά δεινοπαθοῦν οἱ λαοί μας, μέ ἄμεση καί φρικτή ἐπίπτωση τή δυστυχία, τόν πόνο, τήν ἀρρώστια, τόν θάνατο. Ἡ ἱστορία εἶναι γεμάτη ἀπό σελίδες βογγητῶν καί στεναγμῶν τῶν ἀρρώστων. Ἕνας πόλεμος, μιά ἐπανάσταση, ἕνας ἀποκλεισμός, μιά κατοχή πλημμυρίζουν τή γῆ ἀπό πονεμένους, ἀνάπηρους καί κατάκοιτους, ἄρρωστους καί ἄχρηστους. Οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς ἐπιβάλλουν τή θέλησή τους πού τίς περισσότερες φορές εἶναι καταστροφή. Ὅταν κάνουν ὅπλα τόν ἱδρῶτα τῶν λαῶν, ὅταν σύρουν τούς ἀνθρώπους ὡς πρόβατα στή σφαγή. Οἱ ἰσχυροί μοιράζονται τούς λαούς, τούς ἀπορροφοῦν, τούς ἐξουθενώνουν καί τούς κρατοῦν συστυχισμένους καί τσακισμένους ἄρρωστους. Οἱ ἰσχυροί εἶναι πού καῖνε τά στάρια καί ὁ πολύς κόσμος δέν ἔχει ψωμί. Οἱ ἰσχυροί χύνουν τά γάλατα καί οἱ ἄρρωστοι πεθαίνουν ἀπό πεῖνα. Καταστρέφουν τά ἀγαθά γιά νά μήν πέσει ἡ τιμή τους. Λιμοκτονοῦν οἱ λαοί τῆς Ἀφρικῆς, τῆς Ἀσίας, ὅταν οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς ξοδεύουν μυθικά ποσά γιά ἐξοπλισμούς. Ἕνα ἀτομικό ὑποβρύχιο στοιχίζει ὅσο 14 Νοσοκομεῖα σέ χτίσιμο, ἐξοπλισμό καί λειτουργία. Τά διαστημικά ταξίδια μποροῦν νά προλάβουν ἀμέτρητα ἑκατομμύρια ἀνθρώπους ἀπό τό βίαιο ἤ ἀργό ταξίδι τοῦ 74 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
θανάτου. Λιμοκτονοῦν οἱ λαοί στίς ὑπό ἀνάπτυξη χῶρες καί οἱ ἰσχυροί καυχῶνται γιά τόν πολιτισμό πού πετάει στά σκουπίδια τά ἀγαθά, τόν ἁμαρτωλό πολιτισμό τῶν ἀνέσεων, τῆς ἐπίδειξης καί πολυτέλειας, τοῦ καταναλωτικοῦ εἰδωλολατρικοῦ εὐδαιμονισμοῦ. Ἄν οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς ἦσαν ὅπως θέλει ὁ Θεός, θά χόρταιναν τούς πεινασμένους, θά πολεμοῦσαν μέ ὅλα τά μέσα τίς ἀρρώστιες, θά προλάβαιναν πολλές ἀπό τίς αἰτίες ἀπό τίς ὁποῖες οἱ ἄνθρωποι ἀρρωσταίνουν. Θά ἐξασφάλιζαν ἐργασία καί κατοικία καί τροφή καί προστασία σ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Θά στέγνωναν δάκρυα, θά σταματοῦσαν τούς στεναγμούς καί θά ἄνοιγαν τόν δρόμο γιά τήν εὐτυχία, τή χαρά, τήν εἰρήνη στίς κοινωνίες καί στούς λαούς. Οἱ ἰσχυροί θά μποροῦσαν νά ἀξιοποιήσουν τίς ἐπιστημονικές δυνατότητες νά τροχονομήσουν σωστά τήν ἐπιστήμη, τή διανόηση, τόν πολιτισμό καί δέν θά τόν καταντοῦσαν τέρας πού κατασπαράσσει τά παιδιά του. Οἱ ἰσχυροί θά ἔπρεπε νά εἶναι πιστοί καί ταπεινοί, ἁγνοί καί ἐνάρετοι, νά δίνουν τό καλό παράδειγμα γιά νά ἀκολουθήσουν οἱ λαοί. Οἱ ἰσχυροί πρέπει νά εἶναι δίκαιοι καί συνετοί ὄχι μάστιγες στήν πορεία τῆς ζωῆς καί της ἱστορίας. Εἶναι ἀληθινό πώς οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς ταυτίζονται πολλές φορές μέ τίς σκοτεινές δυνάμεις πού κρατοῦν στά δάκτυλά τους τή ζωή καί τήν ἐξέλιξη τοῦ κόσμου καί στηρίζονται στήν ἀδικία, τήν ἐκμετάλλευση, τό ἔγκλημα. Δέν λησμονοῦμε πώς πέρα ἀπό τήν ἀθλιότητα τῶν ἰσχυρῶν, τῶν ἄδικων καί σκοτεινῶν, ὑψώνονται καί τά ἡρωικά, φωτεινά καί θαυμαστά παραδείγματα ἰσχυρῶν τῆς γῆς, πού ἀγωνίστηκαν γιά
τό καλό τῆς ἀνθρωπότητας. Ἄς ἦταν ὅλοι οἱ τρανοί τῆς γῆς σέ μιά σύσκεψη πού θά ἀποφάσιζε ὄχι μόνο γιά νά προλάβει ἕνα πυρηνικό πόλεμο πού θά σημάνει ὁλοκληρωτική καταστροφή, ἀλλά πού θά ἀναλάβει νά ὁδηγήσει στό ἀληθινό φῶς τῆς πίστεως. Τότε μόνο θά εἶναι κοντά στόν
ἄρρωστο οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς καί ὅλοι οἱ ὑπεύθυνοι γιά τήν ὑγεία τῶν συνανθρώπων τους. * Ἀπό τό βιβλίο του «Κοντά στόν ἄρρωστο», σελ. 99-100, ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 75
«Σύγχρονα ρεύματα βαθύτερου χριστιανικοῦ πνεύματος...» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου *
Ἡ
Θρησκεία κρατάει τούς θησαυρούς τῆς Ἀποκαλύψεως καί διαχειρίζεται τίς δωρεές καί τά χαρίσματα τῆς θείας ἐξουσίας. Παραμερίζει ἀνθρώπινες ἀτέλειες καί διοχετεύει τά νάματα τῆς καθαρᾶς πηγῆς στόν διψασμένο λαό, γιά νά μή ποτίζεται μέ δηλητήρια. Γι᾽ αὐτό χρειάζεται νά παραμένει ζωντανή, μέ ἁπλότητα καί ἁγιότητα οὔτε κοσμική οὔτε ἀπόκοσμη, χωρίς Μεσαίωνες, ἱ. Ἐξετάσεις, Σταυροφορίες, Φεουδαρχίες, Ἀποικιοκρατίες, Ἱπποτισμούς, θρησκευτικούς πολέμους, κοσμικές ἐξουσίες, ἀπάνθρωπες ὑποκρισίες καί φαρισαϊσμούς. Ἡ σύγχρονη Φιλοσοφία, χωρίς ἀσύνετες ὑπερβάσεις καί μεταφυσικές ἀκροβασίες δείχνει τήν ἀνεπάρκεια τοῦ ὑλισμοῦ καί τῆς μηχανοκρατίας τοῦ ἄθεου ὑπαρξισμοῦ καί στρέφεται πρός τόν ἄνθρωπο, τό πρόσωπο, τήν ἐσωτερική ἐμπειρία, τήν ἐνόραση, τήν πίστη καί ἐλευθερώνεται ἀπό βλαβερές προκαταλήψεις ἄγνοιας καί πλάνης. «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς», βεβαιώνει ὁ Κύριος. Ἡ Ἐπιστήμη δέν μπορεῖ ἐπ᾽ ἄπειρον νά παραλογίζεται. Οἱ ἀληθινά μεγάλοι ἐπιστήμονες εἶναι πιστοί. Αὐτοί βρῆκαν τήν πηγή καί δροσίστηκαν. Ἡ Ἐπιστήμη ἔδειξε μέ τίς ἀνακαλύψεις πόσο ἀνεπαρκής εἶναι ἡ εἰκόνα πού ἔχομε γιά τό σύμπαν. Ἡ ἐπιστήμη ὅταν κάνει μεταφυσική ἐξευτελίζει τόν ἑαυτό της. Τό σύγχρονο ἀκατάσχετο ρεῦμα πρός τόν ἔσω ἄνθρωπο ὑπακούει στό πρόσταγμα τοῦ Χριστοῦ «ἐπανάγαγε εἰς τό βάθος». Παρόμοια τάση παρουσιάζουν καί οἱ ἀνατολικές θρησκεῖες. Οἱ σύγχρονες ψυχοτεχνικές μέθοδοι (γιόγκα κ.λ.π.) εἶναι μιά πρόκληση γιά τούς ἀδιάφορους 76 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
στά πνευματικά χριστιανούς, γιατί παρουσιάζουν ἕναν βαθύ μυστικισμό, μέ ἔντονη ἄσκηση καί ἐπιβολή νά νικηθεῖ τό κατώτερο ὑλικό στοιχεῖο. Αὐτά εἶναι δείγματα ὑπερβατικότητας, πού φανερώνουν τήν ἀξία τοῦ θησαυροῦ τῆς ὀρθόδοξης νηπτικῆς παραδόσεως. Οἱ φιλελεύθερες προτεσταντικές αἱρέσεις παρουσιάζουν βαθειά ἀγωνιστική πνευματική ἀνάνηψη, μέ εἰλικρίνεια τῶν ἱστορικῶν συνθηκῶν καί τονισμό τῆς ἐσχατολογικῆς διαστάσεως τῆς χριστιανικῆς πίστεως καί ζωῆς. Τά διάφορα χριστιανικά κινήματα νέων, μέ κέντρο τόν Χριστό, εἶναι ἔντονη στροφή στή χριστιανική ἐμπειρία, παρά τίς ἀτέλειες τοποθετήσεις καί προσανατολισμοῦ. Ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία περνάει ἔντονη κρίση, ἀλλά παίρνει καί τό μεγάλο μάθημα ἀναχρονιστικῶν μεσαιωνισμῶν καί ἰσχυρῶν μοντερνισμῶν, πού ἀπομακρύνουν ἀπό τήν ὀρθόδοξη παράδοση. Αὐτό φάνηκε καθαρά καί ἀπό τή Βατικάνια Σύνοδο. Μιά τάση ἐπιστροφῆς, ὅπως ὁ γάμος τῶν κληρικῶν. Αὐτό ἔδειξε καί ἡ κίνηση τῶν λεγομένων Ἀνατολιστῶν (Cogar, Danielou, Lubac κ.λ.π.). Ἡ Πατερική κίνηση χαρακτηρίζεται σάν ἔντονη ἐπιστροφή στίς πηγές. Τονίζεται ἡ μελέτη τῶν Πατέρων, μέ πολλές ἐκδόσεις καί μεταφράσεις. Γίνεται μιά σωστή ἀνακάλυψη τοῦ πνεύματος τῶν Πατέρων, ἐπίγνωση τοῦ μηνύματός των, προσανατολισμός στή ζωή καί τή σκέψη των. Οἱ Νηπτικοί Πατέρες καί ἡ Μυστική Θεολογία μπαίνουν στήν πρώτη γραμμή πνευματικῆς καί ἠθικῆς ἀναπλάσεως. Ἡ Λειτουργική κίνηση φανερώνει τούς θησαυρούς τῆς λατρείας μας. Ἐμβαθύνει στήν οὐσία τῆς λατρείας, προσανατολίζει καί ἀνακαλύ-
πτει πόσο εἶναι χριστοκεντρική, ἁγιοπνευματική, τριαδική ἡ λατρευτική μας ζωή. Ὁ Μοναχισμός. Ὁ Λούθηρος κατήργησε τόν Μοναχισμό, ἀλλά σήμερον ἐπανέρχονται καί ἀφιερώνονται. Δημιουργοῦνται μοναχικές Ἀδελφότητες, Κοινόβια, μέ βάση τίς τρεῖς ἀρχαῖες ἀρετές, παρθενία, ὑπακοή, ἀκτημοσύνη. Τονίζεται ἡ θ. εὐχαριστία, ἡ ἐξομολόγηση, ἡ προσκύνηση τῶν Ἁγίων καί τῆς Θεοτόκου. Ἔτσι βλέπομε ὅτι ἡ Εὐρώπη ἀποζητᾶ καί ξαναζεῖ τή σωστή πνευματικότητα. Ἡ συμμετοχή τῶν λαϊκῶν. Οἱ λαϊκοί ἐθεωροῦντο παθητικό τμῆμα τῆς Ἐκκλησίας. Σήμερον συμμετέχουν στή λατρεία, τήν κατήχηση, τή φιλανθρωπία, τήν ἱεραποστολή. Ἀσχολοῦνται βαθιά καί σοβαρά μέ τή δημοσιογραφία, τή διανόηση, τήν τέχνη, τίς πνευματικές ἐπιστῆμες. Ζωντανεύει καί μετέχει ἐνεργά στή δομή τῆς Ἐκκλησίας ὁ λαός τοῦ Θεοῦ. Μεγάλη ἐπίδραση ἀσκοῦν οἱ Στάρετς, ὅπως καί οἱ ἄλλοι Ρῶσοι στοχαστές τῆς ἐποχῆς μας. Μεταφύτεψαν στή Δύση, οἱ διωγμένοι αὐτοί μετανάστες, τήν ὀρθόδοξη ὁμολογία καί μαρτυρία τους. (Μπουλγκακώφ, Φλωρόφσκυ, Κασσιανός, Λόσκυ, Ἀφανάσιεφ, Ἀρσένιεφ, Ζεφκόφσκυ, Ζάντερ καί πολλοί ἄλλοι). Εὐαγγελίστηκαν στή Δύση
τήν Ὀρθοδοξία, τούς θησαυρούς τῶν Πατέρων καί τῶν ἀσκητῶν, τό θαῦμα τῆς Βυζ. λειτουργίας, τό μυστήριο τῶν ἱ. εἰκόνων, τό συνοδικό καί κοινοβιακό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας, τή φλογερή ἐμπειρία τῶν συγχρόνων μαρτύρων καί ὁμολογητῶν. Ἀπ’ αὐτούς ξεπήδησαν ζωντανές ὀάσεις ὀρθοδοξίας στή Δύση. Νεοελλαδική Ὀρθοδοξία. Νεοελληνική λειτουργική πατερική ἀναγέννηση (Φιλοκαλία), μέλετες, συχνή θ. μετάληψη, συγγράματα, πνευματικές κινήσεις, ἔδειξαν ζωντανή ἀγωνιστική Ὀρθοδοξία. Κίνηση πού συνεχίστηκε τόν περασμένο αἰῶνα καί ὥς σήμερα, σέ μιά ἔντονη ἀνανεωτική πνευματική ὀρθόδοξη ζωή. Σύγχρονα ρεύματα βαθύτερου χριστιανικοῦ πνεύματος. Βιβλικές κινήσεις. Ἐπιστροφή στή μελέτη τῆς Ἁγ. Γραφῆς, στό ζωντανό λόγο τοῦ Θεοῦ. Μηνύματα σωτηρίας. Βιβλία γράφονται πολλά πάνω στή βιωματική ζωή τῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας. Μεταφράζονται ἔργα Πατέρων σέ ὅλες τίς γλῶσσες. Κινήσεις καί ὀργανώσεις. Σύλλογοι, Φίλοι. Ἐκδρομές καί ἱεραποδημίες. Ἀπό μία διάλεξή του στόν σύνδεσμο * ἀνωτάτων δικαστικῶν λειτουργῶν τό ἔτος 1987 πού ἐκδόθηκε σέ τεῦχος, μέ τόν τίτλο «Ἐπιστροφή στίς πηγές», σελ. 25-28, Ἀθήνα 1988. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 77
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, μέ τόν Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖο.
«Μιά τριπλή εἰρήνη ἔχει ἡ εἰρήνη...» τοῦ Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τιμοθέου *
Ὁ
κόσμος πραγματικά πολλά προσφέρει. Θαμπώνει τόν ἄνθρωπο μέ τίς δόξες, τόν πλοῦτο, τίς ἀπολαύσεις, τά μεγαλεῖα. Γιά μιά στιγμή αἰσθάνεται χαρούμενος καί εὐτυχισμένος. Φαντάζεται εἰρηνική τή ζωή του, καθώς ἀναπαύεται ἐπάνω στά ἀγαθά, τά πνευματικά καί ὑλικά. Ὅμως εἶναι πλάνη. Ὁ ὑπολογισμός του ἦταν ἐσφαλμένος, ἡ διάθεσίς του ψεύτικη. Τόν πλάνεψε ὁ κόσμος. Πρῶτα, γιατί τίποτε δέν εἶναι σταθερό καί μόνιμο σέ τούτη τή ζωή. Ὅλα περνοῦν σάν ὄνειρο καί σβήνουν. Δεύτερον, γιατί ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου δέν χορταίνει μέ ὅσα τῆς δίδει ὁ κόσμος. Εἶναι πνεῦμα καί δέν ἀναπαύεται στήν ὕλη. Ὁ ὑπολογισμός τοῦ ἄφρονος πλουσίου, ὅπως τόν περιγράφει τό Εὐαγγέλιον ἦταν τελείως λαθεμένος. «Ψυχή ἔχεις πολλά ἀγαθά κείμενα εἰς ἔτη πολλά. Φάγε, πίε, εὐφαίνου». Τίποτε ἀπό αὐτά δέν ἱκανοποιεῖ τήν πνευματική ὑπόστασι τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα εἶναι ὑλικά καί ἀφοροῦν τό σῶμα. Ἡ ψυχή ἄλλα ζητᾶ. Τό χειρότερο εἶναι, ὅπως βεβαιώνει ἡ πεῖρα, ὅτι ὅσο περισσότερα ἀγαθά ἐξουσιάζει ὁ ἄνθρωπος τόσο μεγαλύτερη γίνεται καί ἡ μέριμνά του καί ἡ δίψα του. Σοφοί
78 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἐγήρασαν στή σοφία καί δέν εἶπαν φτάνουν οἱ γνώσεις, ἄς σταματήσῃ ἡ μάθησις. Πλούσιοι, μεγάλοι, ἐσύναξαν πολλά καί δέν εἶπαν, ἀρκετά, δέν θέλω ἄλλα. Κι’ ἄν σκεφθῇ κανείς πώς τίς περισσότερες φορές ἡ ἀπόκτησις τοῦ πλούτου ἦταν ἁρπαγή, κλοπή, ἀπάτη, ἀδικία, ἐκμετάλλευσις, αἷμα. Οἱ τιμές καί οἱ δόξες, τά μεγαλεῖα καί ἡ ἐπίδειξις, συνδέονται πολλές φορές μέ καταπίεσι καί ἀδικία, μέ περιφρόνησι καί ἐξουθένωσι τῶν ἄλλων. Καί τό ἀκόμη χειρότερο, πώς ὅλα μοιάζουν μέ σύννεφο, πού περνᾶ γρήγορα, μέ καπνό, πού διαλύεται στό φύσημα τοῦ ἀνέμου. Ἔρχεται ὁ θάνατος, πού τόν ἐρχομό του ἐπιταχύνουν οἱ ἀπερίσκεψίες καί γενικά οἱ ἁμαρτίες καί τότε ἀκούεται ἡ δεύτερη καί τρομερή φωνή: «ἅ δέ ἡτοίμασας τίνι ἔσται;». Οὔτε ἡ ἀδιαφορία καί ἡ ἀδράνεια στή ζωή οὔτε τά ἀγαθά τοῦ κόσμου μποροῦν νά χαρίσουν τήν πραγματική εἰρήνη στήν ψυχή. Οἱ ἄνθρωποι, ὁ πολύς κόσμος, ὅταν μιλοῦνε γιά εἰρήνη δέν σκέπτονται τίποτε ἀπό τά παραπάνω. Ὁ λογισμός τρέχει στήν εἰρήνη, πού κάνει νά σταματήσουν τά ὅπλα, νά στεγνώσουν τά δάκρυα, νά μή χύνεται αἷμα. Βέβαια εἶναι τοῦτο μιά εἰρήνη, γιατί
•
δέν ὑπάρχει φρικτότερο πρᾶγμα ἀπό τίς ἀνθρωποσφαγές τοῦ πολέμου. Ὅμως καί τοῦτο δέν λύει τό θέμα μας. Ἄν δέν ὑπάρξῃ ἡ ἄλλη, ἡ πραγματική εἰρήνη, στίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων, πάντα οἱ πόλεμοι θά θερίζουν ζωές. Πολύτιμη αὐτή ἡ εἰρήνη, πού σταματᾶ τίς φωτιές καί τίς καταστροφές. Ἡ ἐποχή μας ἐδοκίμασε τήν πικρή πεῖρα φρικτοῦ πολέμου μέ ἑκατοντάδες ἑκατομμύρια θύματα καί μέ ἀμέτρητες ζημιές καί συμφορές στούς λαούς. Μά οὔτε καί αὐτό εἶναι ἡ λύσις τοῦ δράματος, γιατί παρά τήν πρόοδο καί τόν πολιτισμό φρικτότεροι πόλεμοι τυραννοῦν τούς ἀνθρώπους. Μιά τριπλῆ πορεία ἔχει ἡ εἰρήνη, γιά νά γίνη σωστή, βιώσιμη καί ἀληθινή. Τρεῖς τομεῖς θά καλύψῃ, γιά νά ὁλοκληρωθῇ. Εἰρήνη μέσα μας, πού σημαίνει ἠθική καί
πνευματική ἀναγέννησι, ἁγιασμό. Εἰρήνη μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους, μέ τόν πλησίον, πού σημαίνει δικαιοσύνη. Εἰρήνη μέ τόν Θεόν, πού σημαίνει ἐπίγνωσι, θεογνωσία, ἀλήθεια. Αὐτό εἶναι τό μεγάλο μυστήριο τῆς ἀπολυτρώσεως. Ἕνας μονάχα στόν κόσμο κρατᾶ τά νήματα τῆς εἰρήνης, «ὁ ἄρχων τῆς εἰρήνης». Ἐκεῖνος, πού «ἐγεννήθη ἡμῖν σοφία καί ἁγιασμός καί δικαιοσύνη», γιά νά χαρίσῃ στόν κόσμο τήν ἀπολύτρωσι καί τή σωτηρία. Πόσοι καί πόσο ἐργάζονται, γιά τόν μεγάλο καί ἅγιο τοῦτο σκοπό; Ἄς προβληματιστοῦμε καί ἄς ἀποφασίσωμε, γιατί μόνο ἡ πίστις χαρίζει ἀληθινή εἰρήνη. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐκκλησία καί κόσμος», σελ. 187-186, ἐκδόσεις «Παναγία Καλυβιανή», Μοῖρες 1976. •
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, μέ τόν Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖο, στήν ἐνθρόνιση τοῦ Σεβ. Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, Μοῖρες, 20/7/2005. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 79
«Ἡ κοινή γνώμη...» τοῦ Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τιμοθέου *
Δ
ύο λέξεις μαγικές, πού μεθοῦν καί ναρκώνουν τόν κόσμο καί τόν σέρνουν αἰχμάλωτο στό δικό των βασίλειο. Ἡ ἀπερισκεψία τῶν ἀνθρώπων χαρίζει παντοδυναμία στήν κοινή γνώμη. Τήν κάνει μία θεά, πού πρέπει ὅλος ὁ κόσμος νά τήν προσκυνήσει καί μπροστά στόν βωμό της νά καίει λιβανωτό κάθε στιγμή. Παρουσιάζεται μιά εὐγενική ἐξωτερικά θεότητα, στό βάθος ὅμως εἶναι μιά Κίρκη πού, κρατῶντας τό μαγικό ραβδί τῆς ἐξουσίας της, μεταμορφώνει τούς πάντας, τούς ἐξουδετερώνει καί τούς ἐκμηδενίζει. Σέ κάθε ἐποχή ἡ κοινή γνώμη γίνεται μία ἀπέραντη χοάνη πού καταπίνει τήν κοινωνία. Κανείς δέν τολμᾶ νά μιλήσει ἀντίθετα. Κανείς δέν ἀποφασίζει νά παραβεῖ τίς ἐντολές της. Τί θά ποῦν οἱ ἄλλοι. Προσοχή μή παρεξηγηθοῦμε σάν ἀκοινώνητοι, καθυστερημένοι, ἀσυχρόνιστοι. Τό ἀπαιτεῖ, ἡ κοινή, γνώμη. Αὐτό εἶναι πολιτισμός καί πρόοδος, ἔστω καί ἄν ὁδηγεῖ στήν ἀπανθρωπία καί στήν ἀποκτήνωση. Ὅμως ποτέ δέν σκεφτήκαμε σοβαρά τί εἶναι αὐτή ἡ κοινή γνώμη, πού μᾶς κάνει σάν ἄφωνα ψάρια νά σπαρταροῦμε στά δίκτυα της. Δέν καταλάβαμε πόσο σαθρά εἶναι τά βάθρα της καί πόσο ὕποπτη ἡ καταγωγή της. Εἶναι ἡ κοινή γνώμη τό κοσμικό φρόνημα πού διαμορφώνεται ἀπό τίς συνθῆκες τῆς κοινωνίας, ἀπό τήν ἐποχή καί τίς νοοτροπίες τῶν ἀνθρώπων. Εἶ80 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ναι ἡ πολύμορφη ἀρχόντισσα πού μπορεῖ νά ἀλλάζει κάθε τόσο τά φορέματά της, τά στολίδια της καί τίς ἰδιοτροπίες της. Ἕνας λογικός ἄνθρωπος δέν θά ἔπρεπε νά ὑποτάσσεται σ᾽ αὐτήν, νά τήν ἀκολουθεῖ καί νά τήν ὑπηρετεῖ, γιατί εἶναι ὁλοφάνερο πώς ἡ κοινή γνώμη προχωρεῖ, σχεδόν πάντοτε, σέ σκοτεινούς δρόμους καί σέ θολά ρεύματα. Εἶναι κι αὐτή μιά μόδα, μιά τρέλα, ἀπ᾽ ἐκεῖνες πού τόσο τυραννοῦν τόν κόσμο. Ἀρκεῖ νά βρεθοῦν οἱ ἐπιτήδειοι καί κοινή γνώμη συντονίζεται μέ τά μέτρα καί τούς σκοπούς των. Φιλόσοφοι, πολιτικοί, δημαγωγοί, ἔσυραν πίσω των τούς λαούς καί ἐπέβαλαν τίς σκέψεις των καί τίς θεωρίες των. Εἶναι ἱκανός ἕνας οἶκος μόδας ἀπό τό Παρίσι νά ἐπιβάλει σ᾽ ὅλο τόν κόσμο τίς πιό ἐξωφρενικές ἐμφανίσεις, στό ντύσιμο καί στήν κόμμωση. Τρανοί ἀπατεῶνες ἔβγαλαν ὁλόκληρους λαούς ἀπό τήν κανονική τροχιά καί ἀπό τήν γραμμή τῆς κοινῆς λογικῆς καί ἐπροκάλεσαν ἀφάνταστες συμφορές γύρω των. Οἱ σοφιστές κατόρθωσαν νά κάμουν κοινή γνώμη τό μῖσος των, ὥστε νά ἀποθάνει μέσα στή φυλακή του, τόσον ἄδικα, ὁ μεγαλύτερος σοφός τοῦ κόσμου, ὁ Σωκράτης. Οἱ Φαρισαῖοι ἔκαμαν ἕνα ὁλόκληρο λαό νά φωνάζει «σταύρωσον» τόν εὐεργέτη καί Σωτῆρα του. Ἦταν κοινή γνώμη καί εἶχε τήν ὑπογραφή ὅλων, τό
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, κατά τήν ὑποδοχή τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου, (Λιμάνι Ἡρακλείου), 1992.
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, μέ τόν Θεοφιλ. Ἐπίσκοπο Κνωσοῦ κ. Μακάριο, (νῦν Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας) καί μέ συνεργάτες τῶν Γραφείων τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, 2001. μεγαλύτερο αὐτό ἔγκλημα τῶν αἰώνων, ὁ σταυρός τοῦ Γολγοθᾶ. Κοινή γνώμη δημιουργεῖ ἡ ἀχαλίνωτη ἐλευθερία, ἡ ἁμαρτωλή ἐξέλιξη, ἡ ὑλιστική ἀγωγή, ὁ τύπος, οἱ διερφθαρμένοι ἀρχηγοί, τά ἄνομα συμφέροντα, ὁ ἄψυχος τεχνικός πολιτισμός, ἡ ἄθεη κοινωνία. Στίς ἡμέρες μας κοινή γνώμη εἶναι ἡ καταπάτηση τῆς τιμῆς, τό διαζύγιο, ἡ περιφρόνηση τῆς θρησκείας, ἡ ἀχαλίνωτη ἐλευθερία τῆς νεολαίας, ἡ κατακρεούργηση κάθε ἠθικῆς ἀρχῆς. Ὁ συνετός, ὁ πνευματικός ἄνθρωπος πρέπει νά ἀντιδράσει, γιατί εἶναι ἐλεύθερος καί δέν εἶναι ὑποχρεωμένος νά ἀκολουθήσει μιά ἀντίχριστη καί σατανική κοινή γνώμη, ὅσο κι ἄν περισφίγγει στούς πλοκάμους της τήν κοινωνία. Χρειάζεται νά ὑπάρξει
μιά σωστή καί ὑγιής κοινή γνώμη, καί κάτι πολύ περισσότερο, μιά χριστιανική κοινή γνώμη, πού θά εἶναι στηριγμένη στίς αἰώνιες καί ἀναλλοίωτες ἠθικές ἀρχές, στόν νόμο τοῦ Θεοῦ, στήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου. Θά χρειαστεῖ πολλή δύναμη νά προχωρήσει κανείς ἀντίθετα στό ὁρμητικό ρεῦμα τῆς κάθε κανιβαλικῆς κοινῆς γνώμης. Ὅμως εἶναι τιμή καί δόξα νά ὑψώσει ὁ ἠθικός ἄνθρωπος γιγάντιο τό ἀνάστημά του καί μέ τό μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς του νά ἀντιμετωπίσει καί νά συντρίψει σάν συχαμερό ἑρπετό τήν κοσμική κοινή γνώμη. * Ἀπό τό βιβλίο του «Ἐφαρμοσμένος Χριστιανισμός», σελ. 147-149 ἐκδόσεις «Ἀναγέννησις», Ἡράκλειο 1999. • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 81
«20 χρόνια Ἀρχιερατείας τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Τιμοθέου στὴν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης 22-1-1998» προσφώνηση Ἀρχιμ. Μακαρίου Δουλουφάκη Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης *
Σ
εβασμιώτατε Πάτερ καὶ Δέσποτα. Περιστοιχίζουμε σήμερα τὸ Ἱστορικὸ Θυσιαστήριο τοῦ Ἱ. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγ. Μηνᾶ, κατὰ τὴ σημερινὴ ἡμέρα, ἑορτὴ τῆς μνήμης τοῦ Ἁγ. ἐνδόξου Ἀποστόλου Τιμοθέου. Φέρετε Ὑμεῖς, τὸ ὄνομα τοῦ Μεγάλου Ἀποστόλου Τιμοθέου, διδασκάλου τῆς ἀγαθῆς συνείδησης, τῆς πραότητος καὶ τῆς Ἁγίας Χριστιανικῆς ζωῆς. Ἑορτάζουμε, λοιπὸν, τὴ μνήμη τοῦ Ἀποστόλου Τιμοθέου καὶ κατ’ ἐπέκταση τῆς εὐχαριστιακῆς, ἐπὶ τῷ αὐτῶ, συνάξεως τῆς Ἐκκλησίας τὰ ὀνομαστήρια τοῦ Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου μας. Χθὲς τὴν ἑσπέρα, ἀκούσαμε ἀπὸ τὴν Ἀρχιερατικὴ Καθέδρα τὴν Πατρικὴ παραίνεσή Σας, ὅτι πρέπει νὰ τιμοῦμε τίς μνῆμες τῶν Ἁγίων καὶ νὰ εἰσερχόμαστε στὸ βαθύτερο νόημα των. Αὐτὸ κάνουμε, καὶ ἐμεῖς σήμερα Σεβασμιώτατε Πάτερ, καὶ ἡ τιμὴ αὐτὴ πρὸς τὸν ‘Ἅγιο Τιμόθεο, ἀνεβαίνει ὡς θυμίαμα ἐσωτερικῆς προσευχῆς στὰ θεωρεία τοῦ Οὐρανοῦ γιὰ νὰ ἀντικαταπέμψουν τὸν ἁγιασμὸ καὶ τὴν εὐλογία ποὺ χωρὶς συγκατάβαση, ὅπως λέγει ἕνας σύγχρονος σοφός, μᾶς παραπέμπει στὴν ἁγιότητα. Τιμόθεος, τιμὴ τοῦ Θεοῦ. Δρόμος ποὺ περπάτησαν καὶ περπατοῦν αὐτοὶ ποὺ συνεχίζουν νὰ τιμοῦν τὴ σφραγῖδα τῆς Χριστιανικῆς ἀποστολῆς καὶ Παραδόσεως «τῶν ἠγιασμένων ἐν ἀληθεία», ( Δρόμος, ποὺ ὁδηγεῖ ὅλους μας στὴ μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν ἀποστροφὴ τῆς ἀτιμίας. Τιμὴ χωρὶς τιμή. Δρόμος ποὺ πολλάκις ἀκοῦμε σήμερα νὰ ὀνομάζεται ὀπισθοδρόμηση, κομπλεξικὸς τρόπος ζωῆς, ὑποανάπτυκτη 82 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἀντίληψη τῶν πραγμάτων κ.λ.π. Σεῖς, πολυσέβαστε Γέροντα, ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ἀναζητήσατε ἐγκάρδια τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς στὴ συνέχεια, διὰ τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, Σᾶς ἔδωσε τὸ ὄνομα ποὺ κυριολεκτικῶς τιμᾶ τὸν Θεό, Τιμόθεος καὶ στὴ συνέχεια Σᾶς κατέστησε διὰ τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, Πρῶτο Ποιμένα τοῦ Χριστοῦ στὸν δρόμο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Διακονίας, μὲ τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά της ὁλοπρόθυμης τιμῆς τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀφιέρωσης καὶ προσφορᾶς πρὸς Αὐτόν, Ὑμῶν προσωπικῶς καὶ ἑκατοντάδων πνευματικῶν τέκνων Σας, στὸν δρόμο τῶν ἔργων τῆς Εὐαγγελικῆς διδασκαλίας, προσευχῆς καὶ ἰδιαιτέρως τῆς φιλανθρωπίας καὶ θυσίας ὑπὲρ τῆς τιμῆς καὶ τῆς ἀξιοπρεπείας τῆς εἰκόνας τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καὶ φύσης. Ψάχνουμε στὴν ἐποχή μας τώρα, μὲ πολλὰ σύγχρονα μέσα καὶ μελέτες, νὰ βροῦμε τὴν αἰτία τῆς ἀποκοπῆς τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ μονοπάτι τῶν πηγῶν τῶν Ἱερῶν Παραδόσεων καὶ τῆς Ἁγίας Χριστιανικῆς ζωῆς. Διερωτώμεθα συχνὰ γιατί τόσο ἀδιέξοδο, ποὺ φέρει στὸ προσκήνιο τόση σύγχυση καὶ τόσο πόνο; Ὅσες στατιστικὲς κι ἂν χρησιμοποιηθοῦν, τὸ συμπέρασμα ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὸ μήνυμα τῆς σημερινῆς ἡμέρας καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴ φυσιογνωμία τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Τιμοθέου εἶναι ὅτι, ἡ ἐν ἀληθείᾳ τιμὴ καὶ δρόμος τοῦ Θεοῦ, χαριτώνουν τὸ πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου ὡς θεοῦ κατὰ χάριν, καὶ τὸ ἀντίθετο, μεταβάλλει τὸ πρόσωπο σὲ μία ἁπλῶς ἀτομοκεντρικὴ μονάδα, ποὺ ἀτιμάζεται, διαλύεται καὶ καταστρέφεται μέσα στὶς ἀμφιβολίες τῶν
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, Ἱ. Μ. Ἀγκαράθου, χειροτονία Διακόνου Μακαρίου, (νῦν Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας), σέ Πρεσβύτερο, 1987. δαιδαλωδῶν διαδρόμων της χρησιμοθηρικῆς ἐνδοκόσμιας λογικῆς. Τὸ πολίτευμα τῆς Πίστης μας δὲν προσφέρεται γιὰ μία εὔκολη, λογικὴ καὶ συμβιβασμένη ἑρμηνεία τῶν κεφαλαιωδῶν ὅρων: τιμή, πρόσωπο, μνήμη. Βιώνει διὰ πυρὸς καὶ πνεύματος καὶ μάλιστα ἡ ἀσκητική τῆς Ἐκκλησίας μας, διδάσκει «δῶσε αἷμα νὰ λάβεις πνεῦμα». Ὁ πνευματικὸς χαρακτήρας στὸν δρόμο τῆς ζωῆς, ἡ νίκη καὶ ὁ θρίαμβος τῶν Ἱερῶν βιωμάτων ἐπὶ τῆς ψυχρῆς λογικῆς, φέρουν τὴν τιμὴ τοῦ παρελθόντος ὡς ἀποτεθησαυρισμένης παρακαταθήκης, τοῦ παρόντος ὡς χρέους συγχρόνου διακονίας καὶ ποιμαντικῆς καὶ τοῦ μέλλοντος ὡς ἀναζήτησης ἐξαγιασμοῦ καὶ ἱερολογίας τῶν πάντων ἐν πάσι, διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, «ἐν παντὶ καιρῶ καὶ τόπω».
Τιμῶντες, λοιπὸν, τὸν προστάτη Σας Ἅγιο, Σεβασμιώτατε, μετέχουμε καὶ τῆς χαρᾶς τῶν Σεπτῶν Ὀνομαστηρίων Σας καὶ μάλιστα φέτος ἰδιαιτέρως καὶ ἑξαιρετικῶς, ἐπὶ τὴ συμπληρώσει εἰκοσαετοῦς εὐδόκιμου Ἀρχιερατείας στὴν Πρώτη ἐκκλησιαστική φυλακὴ τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης, τὴν Ἁγιωτάτη Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης. Τιμοῦμε εὐγνωμόνως τὰ ὅσα ἐν κόποις φυτεύσατε ἐν Αὐτῇ κατὰ τὸ παρελθόν, τὰ ὅσα πλούσια προσφέρετε διὰ τῆς ἀνεξικακίας καὶ τῶν Ἀρχιερατικῶν εὐχῶν Σας κατὰ τὸ παρὸν καὶ τὰ ὅσα θὰ ἀνατείλουν ὡς δωρεὰ πρὸς τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ, τῇ προνοίᾳ Αὐτοῦ. Καθηκόντως ἅπαντες οἱ συνεργάτες Σας, ἐκφράζουμε τὶς ἄπειρες εὐχαριστίες μας πρὸς τὸ Σεπτὸ Πρόσωπό Σας, ἀκολουθοῦντες πιστά τους ποιμαντιἘν Ἐσόπτρῳ | 83
Ἱερατική σύναξη κληρικῶν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, 1986. κοὺς παλμοὺς τῆς καρδίας Σας, στὸ κλείσιμο αὐτῆς τῆς εἰκοσαετοῦς πολυσχιδοῦς προσφορᾶς Σας. Ὅλοι οἱ Ἱερεῖς καὶ οἱ Μοναστικὲς ἀδελφότητες τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, εἰς ἀνάμνησιν τοῦ ὁρόσημου αὐτοῦ της Προθιεραρχιερατικῆς εἰκοσαετοῦς διακονίας Σας, στὴν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης, εὐλαβῶς ζητήσαμε τὴν εὐλογία τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιὰ τὴν ἔκδοση Τόμου πρὸς τιμὴν τῆς Ὑμετέρας Σεβασμιότητος. Ἐπίσης, Ἐσεῖς, ὁ Ποιμενάρχης μας καὶ δι᾽ Ὑμῶν ἐμεῖς οἱ ταπεινοὶ διάκονοι τῆς Ἁγιωτάτης Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, εὐλογίᾳ καὶ ἀδείᾳ τῆς Ἱ. Συνόδου, θὰ τιμήσουμε μὲ ἀνάλογες ἐκδηλώσεις κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ παρόντος ἔτους καὶ τὸν ἀοίδιμο προκάτοχό Σας, μακαριστὸ Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο. Τὰ ἀνωτέρω δὲν ἔχουν τὸν χαρακτήρα τῶν κοσμικῶν ἐκδηλώσεων, ἀλλὰ τῆς τιμῆς καὶ μνήμης τῶν πνευματικῶν μας Πατέρων, οἱ ὁποῖοι διὰ τῶν θυσιῶν καὶ κόπων τῶν, διαιωνίζουν καὶ ποιμαίνουν τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ ἡ διαχρονικὴ συνέχεια τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ πρόσωπο σὲ πρόσωπο καὶ ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεά, εἶναι ἡ βαρυτάτη κληρονομία καὶ παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Ἁγ. ἐνδόξου Ἀποστό84 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
λου Τίτου. Ἅγιε Δέσποτα, στὸ Σεβαστὸ Πρόσωπό Σας τιμοῦμε ἱεροπρεπῶς τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸν Προκαθήμενο Αὐτῆς. Ἀπ’ αὐτὸ λαμβάνουμε τὸ παράδειγμα γιὰ νὰ συνεχίσουμε τὸ δρόμο τῆς τιμῆς καὶ τῆς ἁγιότητος γιὰ νὰ δώσουμε τὸ παρὸν τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο ποὺ σήμερα συγκλονίζεται ἐκ τῆς ἀπουσίας ἰδανικῶν καὶ ἀξιῶν. Ὑποβάλλουμε ταπεινὲς ἑόρτιες εὐχὲς πρὸς τὴ Γερασμία Σεβασμιότητα Ὑμῶν διὰ τὰ Σεπτὰ Ὀνομαστήρια Αὐτῆς καὶ εἰς ἀνάμνησιν τῆς εἰκοσαετοῦς πολύπλευρης προσφορᾶς Σας στὸ λειτουργικό, ποιμαντικό, κοινωνικὸ καὶ φιλανθρωπικὸ ἔργο τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, ἐξ ὀνόματος ἁπάντων τῶν Ἱερέων αὐτῆς προσφέρουμε μετὰ βαθυτάτου σεβασμοῦ καὶ εὐλαβείας τὸ παρὸν ἐγκόλπιον καὶ Σταυρὸν μὲ τὴ θερμὴ προσευχὴ πρὸς τὸν Πανάγαθο Θεό, ὅπως διὰ πρεσβειῶν τοῦ Ἁγ. ἐνδόξου Ἀποστόλου Τιμοθέου, πηδαλιουχεῖτε ἐπὶ ἔτη πάμπολλα, τὸ Σκάφος τῆς Τοπικῆς μας Ἐκκλησίας. * Ἡ ὁμιλία αὐτή ἔγινε στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου κατά τή Θ. Λειτουργία τῆς ὀνομαστικῆς ἑορτῆς τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ • Τιμοθέου.
Πρό τῆς τ. Κάρας τοῦ Ἁγ. Τίτου
| 85 Ἐν Ἐσόπτρῳ Στό Ἱ. Ἡ. Ἁγ. Φωτεινῆς, Ἡρακλείου.
«Μία ἄλλη σύνοψη γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Τιμόθεο» τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου *
Π
ροστέθηκε πρὸ ἡμερῶν μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ, ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, στὰ ἱερὰ καὶ ἱστορικὰ δίπτυχα, στὴ χρυσὴ σειρὰ τῶν ἀοιδίμων Ἀρχιερέων τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, οἵτινες ἀποτελοῦν μία ἀπὸ τὶς πλέον ἀξιοπρόσεκτες σελίδες τῆς ζωῆς καὶ δράσεως τῶν Ἀρχιερέων τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου. Ὅλοι ἐμεῖς οἱ Κρῆτες Ῥωμιοί, καυχώμεθα ἐν Χριστῷ, καὶ ὄχι κατ᾽ ἄνθρωπον, γι᾽ αὐτὲς τὶς ἀκατάλυτες ρίζες μας, τοὺς ὁδοδεῖκτες ἀνθρώπους καὶ γιὰ τὴν τετιμημένη πορεία τους μέσα στοὺς ποικίλους ἀγῶνες τῆς ἐπιγείου ζωῆς. Ἀπὸ τὴ θέα τῆς κρητικῆς διαχρονικῆς προοπτικῆς βλέπουμε καὶ τὸ Σεπτὸ πρόσωπο τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου. Εἶναι μία ἀπὸ τὶς ἐκφράσεις της, μία ἀπὸ τὶς ἀνθοφοροῦσες σελίδες, γιὰ τὶς ὁποῖες ὑπάρχουν διαφόρων θεμάτων καὶ πεποικιλμένων ἀποχρώσεων ἐνδιαφέρουσες κοσμήσεις μὲ τὰ ἀνθρώπινα, μὲ τὰ τρέχοντα καὶ μὲ τὰ μένοντα καὶ αἰωνίως ἀποτεθησαυρισμένα. Ὁ πάντοτε ζωντανὸς στὴ μνήμη μας Ἀρχιεπίσκοπος, ἦταν μία δυνατὴ προσωπικότητα ποὺ συγκαταλέγεται στὶς παραπάνω σελίδες. Ἐργάστηκε φιλότιμα γιὰ τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, προσέφερε πλούσιους πνευματικοὺς καὶ φιλανθρωπικοὺς καρπούς, ἐναπέθεσε ἀγαθὰ στὴν ἐστρωμένη ἀπὸ τὸν Χριστὸ Τράπεζα τῆς Ἁγίας Του Ἐκκλησίας, ἐθεράπευσε τὸ πρόσωπο τοῦ πονεμένου ἀνθρώπου, ἔθρεψε φτωχούς, περιέθαλψε ἀδυνάτους καὶ ἀποκατέστησε ὀρφανά. Προσέφερε γενικὰ στὸν ἱστορικὸ τόπο τῆς Κρήτης ὅστις, ὡς γνωστόν, διακρίνεται μεταξὺ 86 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ἐκείνων τῶν κοινωνιῶν τῆς προσφορᾶς, τῆς φιλοξενίας, τῆς ἀνδρείας κ.λ.π., ὡς ἐπίσης καὶ γιὰ τὴν ἀπ᾽ αἰώνων κοινωνική του εὐαισθησία, ὑπὲρ τοῦ προσώπου τοῦ πάσχοντος ἄλλου ἀνθρώπου. Ἔδωκε ἀκούραστα ὁ μακαριστὸς Ἱεράρχης, ἀπὸ τὰ μέσα του, μὲ τὴν ἀνύστακτη ποιμαντική του γιὰ τὴν ἐπὶ πλέον αὔξηση αὐτῆς τῆς διαθέσεως τῶν ἀνθρώπων τῆς Κρήτης, καὶ πιὸ πέρα, μὲ τὴν ὁλοπρόθυμη δική του χαρακτηριστικὴ φιλανθρωπικὴ πρωτοβουλία καὶ δὴ στὸ νότιο τμῆμα τοῦ Ν. Ἡρακλείου, στὴν ἀγαπημένη τοῦ Γόρτυνα, «τὴν πρώτη ἀγάπη μου», ὅπως τὴν ἔλεγε. Ἐκεῖ ὅπου «ἔριξε», χρησιμοποιῶ τή λέξη «ἔριξε», ἔτσι ὅπως τήν ἔλεγε πάντα ὁ Γέροντας, ὅταν διηγεῖτο τὰ λίαν χαρακτηριστικὰ περιστατικὰ τῆς ἱστορικῆς ἐκείνης στιγμῆς, ἐκεῖ ἔνθα «ἔριξε» λοιπὸν τόσους ἀνθρώπους, τοὺς πολὺ κοντινοὺς σ᾽ αὐτόν, στὴν ἐθελοθυσιαστικὴ ἐργασία τοῦ ἔργου του, χωρὶς δικαιώματα ἐπιγείων τίτλων ἡ κατοχύρωσης ἐργασιακῶν δικαιωμάτων καὶ τοὺς μετὰ ταῦτα φιλότιμους γεωργοὺς καὶ ἐργάτες τῆς εὔφορης Μεσαρᾶς, μὲ τὴν προσφορὰ συμβολικῶν μεροκαμάτων γιὰ τοὺς περισσοτέρους, καὶ μάλιστα μὲ τὰ λίγα διαθέσιμα μέσα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, μὲ τὶς προσφορὲς τῶν ἐπωνύμων καὶ ἀνωνύμων, κατὰ τὴν πρώτη φάση τῆς ἐπὶ γῆς Ἀρχιερατείας του, στὴ Μεσαρὰ τῶν ἁγίων Ἀποστολικῶν Παραδόσεων καὶ τῶν θρύλων, στὴν Καλυβιανή, μέσα στὴν πεῖνα καὶ τὶς τότε καὶ τόσες ἀνέχειες τῶν καιρῶν. Ἐδῶ ἐπιτρέψτε μου νὰ κάνω μία ἄναρχη ἱστορικῶς συσχέτιση, ἐπιλέγοντας
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, στήν ἐνθρόνιση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου, Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, Μοῖρες, 20/7/2005. μόνο μερικὰ ἀπὸ τὰ πολλὰ πρόσωπα τῆς κληροδοσίας τῶν αἰώνων, στὴν Γόρτυνα: Ἀπὸ Ἁγ. Ἀνδρέου, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, τοῦ γνωστοῦ ἀνὰ τὴν Οἰκουμένη ποιητοῦ τοῦ «Μεγάλου Κανόνος», τοῦ ἀγνώστου στοὺς πολλοὺς γιὰ τὴ μεγάλη φιλανθρωπική του δραστηριότητα, ἕνεκα τῆς ὁποίας ἔλαβε ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως τὸν τιμητικὸ τίτλο τοῦ «ὀρφανοτρόφου», ὅστις ἐποίμανε ἀπὸ τὴ Γόρτυνα, τὴ Μεσαρά, λειτουργῶντας τὸ Ἱερό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τῆς Ἁγίας Ὀλκάδος τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Τίτου˙ ἀπὸ Ἁγ. Ἀνδρέου, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, εἶχε νὰ δράσει, μποροῦμε νὰ ποῦμε, τόσο φιλανθρωπικὰ ἡ περιοχή
τῆς Γόρτυνας, μέχρι τῆς Ἀρχιερατείας Τιμοθέου, μετὰ τὶς ἐκκλησιαστικὲς πρωτοβουλίες, ποὺ εἶχαν προηγηθεῖ τῆς ἐποχῆς Τιμοθέου ἐν Μεσαρᾷ, οὐ τῆς παρούσης στιγμῆς γιὰ νὰ τὶς ἀφηγηθοῦμε, δηλαδὴ τῶν Ἐπισκόπων Ἀρκαδίας Εὐγενίου καὶ Βασιλείου. Τοῦτα ἀναφέρονται ἐδῶ ἐντελῶς ἐπιγραμματικά, τὸ γενικότερο δηλαδὴ περιβάλλον τῶν ἀνθρώπων τῆς Μεσαρᾶς, μὲ τὶς δυσκολίες τῶν καιρῶν καὶ τὶς δοκιμασίες πού, ὅπως μοῦ ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος, προσπαθοῦσε κατὰ τὰ πρῶτα χρόνια της Ἀρχιερατικῆς διακονίας του νὰ τοὺς πείσει γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Θεοῦ, νὰ τοὺς βγάλει τὶς ἀναχρονιστικὲς ὑποψίες τῶν καιρῶν Ἐν Ἐσόπτρῳ | 87
Μία ἄλλη σύνοψη γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Τιμόθεο
ἐκείνων, νὰ τοὺς διδάξει τὴν Πίστη, μὲ κηρύγματα ποὺ μένουν ἀκόμα στὶς καρδιὲς τῆς Μεσαρᾶς, νὰ τοὺς κάνει διαλέξεις καὶ ὁμιλίες ὁ ἴδιος, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι ἐπώνυμοι θεολόγοι καὶ διανοούμενοι τῆς ἐποχῆς, νὰ τοὺς βάλει νὰ κάνουν δρόμους, νὰ φέρουν τὸ τηλέφωνο, τὸ νερὸ σὲ βρύσες, τὰ ἀπαραίτητα μέσα τῆς κοινωνικῆς ἀναβάθμισης, νὰ κάνουν συνεχεῖς ἐπεμβάσεις πρὸς τὴν Πολιτεία γιὰ Σχολεῖα, Ἱδρύματα καὶ Παιδεία, γιὰ τὴν πολὺ ἐγκαταλελειμμένη τότε Μεσαρά, ἡ ὁποία τελικὰ ἀγκάλιασε τὶς ὅλες δραστηριότητές του, μὲ τὸ ἀλάνθαστο ἐκκλησιαστικὸ αἰσθητήριό της, βυθισμένο στὸ ἄδολο φιλότιμο καὶ ὅπως ὁ ἴδιος μου ἔλεγε κατ᾽ἐπανάληψιν, τῆς χρωστοῦσε πολλὰ καὶ ὅτι ἡ καρδιὰ τοῦ ἔμεινε γιὰ πάντα ἐκεῖ. Δὲν θὰ ξεχάσω τί μοῦ εἶπε πρὸ ἡμερῶν, τῆς Μεταμορφώσεως, ἕνας γέροντας μεσαρίτης, ποὺ τὸν φιλοξένησε ὡς Ἐπίσκοπο Ἀρκαδίας, ἐπὶ μία βδομάδα στὸ «μητᾶτο» του, πάνω στὸ βουνό, ἔχοντας συνάξει τοὺς βοσκοὺς τῶν ὀρέων, σὲ μία πνευματικὴ ἐπισκήνωση. Κάποιο βράδυ μου εἶπε, μετὰ τὸν Ἑσπερινό, ἀφοῦ ὁ ἥλιος εἶχε ἀρ88 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
χίσει νὰ δύει, ξεκίνησε μία ἐπὶ τοῦ ὄρους, τῶν ποιμένων αὐτῶν, ὁμιλία. «Ἀληθινὰ κρεμαστήκαμε ἀπὸ τὰ χείλη του», μοῦ ἔλεγε αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος, «καὶ ἀπὸ τὸ χαμογελαστὸ πρόσωπό του˙ τί στόμα, τί λόγια ἦταν αὐτὰ Δεσπότη μου, δὲν χορταίναμε νὰ τὸν ἀκοῦμε. Ἅμα τελείωσε λοιπόν, τοῦ εἶπα: Θεοφιλέστατε, κατέχεις ἕνα πράμα, μὲ τὸν λόγο σου, ἐσὺ καὶ τσ᾽ ἀγριόπρινους θὰ κάμεις νὰ μερώσουν». Εἶναι ἀρκετὲς οἱ θαυμαστὲς διηγήσεις ποὺ ἔχω ἀκούσει στὴ Μεσαρὰ, ἕνα χρόνο τώρα. Δεκάδες συγκινητικὲς ἀφηγήσεις ἀπὸ τοὺς τότε κτίστες καὶ μάστορες τῶν Ἱδρυμάτων, τῶν Ἱ. Ναῶν, τῶν συσσιτίων κ.λ.π. Ἔρχονται μὲ βρίσκουν καὶ μὲ περισσὴ συγκίνηση μοῦ περιγράφουν γεγονότα ποὺ γεννοῦν παρηγοριὰ γιὰ τὸ μέλλον, ἐπιμονὴ καὶ ἐμμονὴ εἰς ἃ παρελάβομεν καὶ εἰς ἃ ὀφείλομεν νὰ ἐπικεντρωθοῦμε γιὰ τὸν ἐναθρωπισμὸ τῆς Ἐκκλησίας, γιὰ τὴν πορεία πρὸς συνάντηση τοῦ ἀνθρώπου τῆς σήμερον. Στὴν συνέχεια, μετὰ ἀπὸ πολλὰ χρόνια εὐεργετικῶν ἀγώνων πρὸς τὴ Μεσαρά, προσέφερε ἐκκλησιαστικῶς καὶ κατὰ τὴ δεύτερη φάση τῆς Ἀρχιερατείας του, στὸ βόρειο τμῆμα τοῦ Ν. Ἡρακλείου, ὡς Ἀρχιεπίσκοπος, ἀπὸ τὴν πηγὴ τῆς πατρικῆς του σύνεσης καὶ τῆς ἐγνωσμένης του πείρας. Παραλλήλως προσέφερε καὶ ἀπὸ τὴ λεπτή, νευραλγικὴ καὶ πάρα πολὺ δύσκολη θέση τοῦ Προέδρου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ὁ γράφων εἶχε τὴ μεγάλη εὐλογία νὰ ὑπηρετήσει κοντὰ τοῦ δέκα χρόνια ὡς Πρωτοσύγκελλος καὶ πέντε χρόνια ὡς Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ. Τὰ ἔργα καὶ ὅσα ἄλλα ἐπιτελέσθηκαν αὐτὴ τὴν περίοδο, ἀποφεύγω νὰ ἀπαριθμήσω ἐνταῦθα, διότι
•
ὑπάρχουν στὸν ἀφιερωματικὸ τόμο πρὸς τιμήν του, ὁ ὁποῖος ἐξεδόθη ἀπὸ τὴν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης. Μόνο νὰ πῶ ὅτι μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ θὰ εἶναι οἱ βάσεις καὶ ὁ λιπαντὴρ μίας μέλλουσας ποιμαντικῆς τοῦ σύγχρονου κόσμου καὶ τῶν ἀναζητήσεων τῶν ἀνθρώπων. Ἔγιναν μὲ πολὺ κόπο καὶ πίστη πρὸς τὸν Θεόν, μὲ στερήσεις καὶ ποικίλες δυσκολίες. Εἶναι σίγουρο ὅτι ἡ χρησιμότητα αὐτοῦ τοῦ ἔργου θὰ φανεῖ σύντομα. Ὅπλα του ὑπῆρξαν ἡ ἀξιομίμητη ἀνεξικακία, ἡ προσευχὴ γιὰ τὸν ἀποσκορακισμὸ τῶν πονηρῶν λογισμῶν καὶ πειρασμῶν ποὺ παρουσιαζόντουσαν ἀπὸ «ἀνθρώπινες ἀδυναμίες», ὅπως τὶς χαρακτήριζε, πάνω στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἐντὸς καὶ ἐκτὸς αὐτῆς, ὅπως σχεδὸν καὶ κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ μακαριστοῦ προκατόχου του, ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου, μὰ πρὸ πάντων, ἡ ἄλυτη σιωπὴ τῆς ἐσωτερικῆς περίσκεψης κατὰ τὴν ὥρα τῆς καταιγίδας, ἡ ἀδιατάρακτη ὑπομονὴ γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς γαλήνης καὶ τῆς εὐηνεμίας στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀταλάντευτη σταθερότητα, ἡ καρτερία, ἡ πολυπόθητη ἐλπίδα καὶ ἡ ἀενάως ἐπιδιωκομένη διεργασία γιὰ τὴν πολύτιμη διατήρηση τῆς Ἐκκλησιαστικῆς εἰρήνης καὶ ἑνότητος τῆς Τοπικῆς Ἱ. Συνόδου, μὲ τὴν ὑπακοὴ στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, καὶ μάλιστα σὲ στιγμὲς διαφόρων καὶ ἀρκετῶν κακῶν διαθέσεων, γιὰ τὰ ὁποῖα θὰ γράψει ὁ ἱστορικός τοῦ μέλλοντος. Εἶχε τὴν τέχνη τῆς τεθλασμένης διαφυγῆς τῶν πειρασμῶν ποὺ φαινόταν ἀπὸ πρώτης ὄψεως ὡς ἀδυναμία ἡ ὡς βουνό, μὲ ἐσωτερικὴ τεταμένη προσοχή. «Ἡ πραότης ἀτάραχον τὸν θυμὸν διαφυλάττει ἡ δὲ ταπείνωσις, τύφου καὶ κενοδοξίας τὸν νοῦν ἐλευθεροὶ» (Ἅγ. Μάξιμος ὁ ὁμολο-
γητής), μὴ θεατὴ πολλάκις ἤ νὰ ἐκφράζεται σὲ πολλοὺς καὶ χωρὶς νὰ μεταδίδει ἀνοικτά τούς πόνους ποὺ ὑπέφερε ἀπὸ διάφορες ἀχαριστίες. Εἶχε πολλὲς ἀρετὲς ποὺ δὲν εἶναι σωστὸ νὰ ἀπαριθμοῦμε γιὰ νὰ μὴ θεωρηθεῖ ὅτι ἐδῶ ἐγκωμιάζουμε προσωπολατρικά, κάτι ξένο πρὸς τὴν ἁγιοπατερικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Εἶχε τὴν ἐπιμονὴ στὸ καθῆκον καὶ πρὸ πάντων τὴ γνώση τῶν Ἁγ. Γραφῶν. Εἶχε τὴν ὁμολογία ὑπὲρ Χριστοῦ, πίστευε στὴν Ἐκκλησία τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων. Εἶχε ἐπίγνωση τῆς ἀνθρώπινης ἀχαριστίας ὡς πληρωμῆς τῶν εὐεργεσιῶν, ὡς καὶ τοῦ εὐθραύστου τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων. Δὲν πίστευε εὔκολα τὶς ἀδιευκρίνιστες κατηγορίες, ἀλλὰ καὶ κάθε τί, πρὶν ὁ ἴδιος τὸ ἐξετάσει. Ἔλεγε πολλάκις, «Παιδί μου δέκα φορὲς νὰ μετρᾶς, μιά νὰ κόβεις». Δίδασκε τὴν κατὰ τὴ ζάλη τῶν λογισμῶν περίοδο, τὴν ὁλοτελῆ παράδοση στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Θὰ μποροῦσε γιὰ πολλοὺς νὰ ἔλεγε καὶ νὰ ἔπραττε, ὡς ἐκ τῆς θέσεώς του, διάφορα. Ἔλεγε ὅμως ὅτι «ἡ ἀνταπόδοση εἶναι τοῦ Θεοῦ» ἐπαναλαμβάνοντας ὅ,τι ὁ Κύριος στὴν Ἁγ. Γραφὴ παραγγέλλει: «Ἐμοὶ ἡ ἀνταπόδοσις, ἐμοὶ ἡ ἐκδίκησις». Εἶχε σοφία ἀπὸ τὰ πολλά του χρόνια στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τὶς εὐρύτερες σπουδὲς τους σέ Πανεπιστημιακὰ Ἱδρύματα ποὺ πέρασε καὶ ἀπὸ τὴ φιλοσοφικὴ ἐνημέρωση καὶ παιδεία του, ἐνθυμούμενος πολλάκις τοὺς μεγάλους δασκάλους του, τῆς τότε κλασικίζουσας Ἀθήνας. Δὲν δεχόταν εὔκολα τὴ νεώτερη θεολογικὴ ἔρευνα, πλὴν ἐλαχίστων περιπτώσεων. Ἔμενε προσηλωμένος εἰς ὅ,τι ἔμαθε καὶ εἰς ὅ,τι διδάχθηκε. Τὸ σημαντικότερο ἦταν ὅτι παραδινόταν στὸ ἔλεος τοῦ Παναγάθου Θεοῦ καὶ εἶχε αὐστηρὴ Ἐν Ἐσόπτρῳ | 89
κριτικὴ διάθεση γιὰ τὶς παραπαίουσες μονοθεϊστικὲς θρησκεῖες τοῦ κόσμου μὲ δριμύτατη πολλάκις κριτικὴ γιὰ τὴν κοσμικοποίηση τοῦ ἱεροῦ καὶ τὴν ἀπόκλιση τῆς Χριστιανικῆς Εὐρώπης ἀπὸ τὶς Εὐαγγελικὲς ἀρχές. Αὐτὲς τὶς ἡμέρες, μὲ ἀφορμὴ τὴν ἐκδημία του, ἀκούστηκαν καὶ γράφτηκαν πολλά, ἑστιασμένα κυρίως περὶ τὴν φιλανθρωπικὴ προσφορὰ καὶ δραστηριότητά του. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ ἄλλες, ἐξ ἴσου ἀξιόλογες πτυχὲς τοῦ ἔργου καὶ τῆς προσφορᾶς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ποὺ κάποτε πρέπει νὰ γράψουμε ἀναλυτικῶς γιὰ αὐτές. Τὰ φιλανθρωπικὰ εἶναι βλέπετε τὰ εὐκόλως ἀνιχνεύσιμα καὶ τὰ ἀμέσως ἐπαινετὰ σήμερα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, τὰ ἐν γένει διαμειβόμενα τῆς κάθε κοινωνικῆς 90 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
προσφορᾶς. Καλὰ καὶ ἄξια καὶ σωστά. Θεολογικῶς ὅμως εἶναι μὲν ἡ ἀπόρροια μίας φιλόθεης ἔκφρασης, ἀλλὰ καὶ μίας ἄμεσης ἀντίδρασης ποὺ τρέχει νὰ καλύψει συνήθως τὴ φωνὴ τῆς ἐνοχῆς, τῆς ἐσωτερικῆς, ὑπαρξιακῆς ἐγκατάλειψης τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀποστροφῆς τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου ἀπὸ ἄλλες βαθύτερες πνευματικὲς ἀναζητήσεις, μὲ τὸν λεγόμενο «ξεμιστεμό», τὴν ταχεῖα, ἀνταποδοτική, ἀνθρωπόμορφη ἔξοδο, λύσεως τοῦ δράματος τῆς ἐξορίας τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Παράδεισο τοῦ Θεοῦ. Ὅμως γιὰ τὸν μακαριστὸ Ἀρχιεπίσκοπο, πράγμα ποὺ δὲν κατάλαβαν ἀκόμα καὶ πολλοὶ κατὰ καιροὺς κοντὰ σ᾽ αὐτὸν ἄνθρωποι, τὸ κύριο ἦταν ἡ πίστη. Ἡ πίστη πρῶτον καὶ ἐν συνέχειᾳ ἡ δι᾽ ἔργων καὶ ἀγάπης ἐνέργεια αὐτῆς, ὡς
•
ἀπροϋπόθετη ἀφιέρωση, γιὰ τὴν δημιουργία, ὅπως ἔλεγε συχνάκις, ἑνὸς χριστιανικοῦ κόσμου καὶ μίας κοινωνίας στηριγμένης στὶς πηγές. Ἐξ ἄλλου αὐτὸ συνάγεται ὡς κεντρικὴ ἰδέα καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ περιεχόμενα τῶν βιβλίων ποὺ ἔγραψε. Ζοῦσε μὲ τὸ ὅραμα ἑνὸς ἐφαρμοσμένου Χριστιανισμοῦ στὰ πλαίσια μίας δυνατῆς κοινωνικῆς παρουσίας του. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι ἔμενε μόνο στὴν ἐπαινούμενη φιλανθρωπικὴ διακονία. Γιὰ τοῦτο, αὐτὸς ὁ ἴδιος ὁ ἱδρυτὴς τοῦ μεγαλυτέρου σύγχρονου κοινωνικοῦ ἔργου ἐν Κρήτῃ, ἔλεγε καὶ μὴ σᾶς φανεῖ παράξενο, ὅτι ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ βρεῖ νέες μορφὲς διακονίας. Ἔλεγε: «Ὁ ἱδρυματικὸς καὶ οἰκοτροφειακὸς Χριστιανισμὸς ἔδωσε αὐτὸ ποὺ εἶχε σὲ σχέση μὲ τὴν ἐποχή του». Ἐλάμβανε δηλαδὴ τὰ ἐρεθίσματα τῶν καιρῶν, μένοντας εἰς ὅ,τι ἔμαθε καὶ ἔζησε, ἀλλὰ προχωροῦσε στὴν
παρὰ πέρα ἀναζήτηση. Δὲν ἦταν ὅπως πολλοὶ νομίζουν, ἕνας καὶ κάποτε, ἐκφραστὴς μίας ὑπερωριμασμένης φιλανθρωπίας. Εἶχε ἀγωνίες καὶ συνεχεῖς ἀνώτερες ἀναζητήσεις καὶ ἤξερε μὲ τέχνη σὲ ποιὸν πρέπει νὰ πεῖ καὶ μέχρι ποίου βαθμοῦ τί, ὥστε νὰ ὠφεληθεῖ. Τὸ τί εἶχε μέσα του γιὰ τὸ αὔριο ἦταν πολὺ ἀληθινό, μὴ ὑποκριτικὸ καὶ κατευθυνόμενο πάντοτε γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Εἶπε πολλάκις εἰς τὴν ζωὴν τοῦ τὸ τοῦ Ἀπ. Πέτρου: «Κύριε πρὸς τίνα ἀπελευσόμεθα; ρήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις». Ἀναζήτησε ἕως τοῦ γήρατός του, μέχρι τέλους, μυστικῶς, τὴν ποιμαντική τῆς προσέγγισης τῆς αὔριον, ὡς ἄνθρωπος καὶ ὡς Ἱεράρχης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.* Δημοσιεύθηκε στὸ Περιοδικὸ «Ἀναγγέ• νησις», 2006.
«Ἀπό ἕνα γράμμα» Τῷ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπῳ Κρήτης κ.κ. ΤΙΜΟΘΕΩι Σεβασμιώτατε Γέροντα, Σᾶς γράφω μετά πολλῆς χαρᾶς καί αἰσθημάτων ἀγαθῶν ἀναμνήσεων ἐκ τοῦ ἱ. τόπου τῆς Μεσαρᾶς ὅν, ὡς γνωστόν, εὐόρκως διηκονήσατε, ἐποτίσατε, ἐν νυχθημέροις ἱδρῶσι καί ἐποιμάνατε ἐπί τόσα ἔτη, ἵνα ἐκφράσω τάς βαθυτάτας καί εἰλικρινεῖς εὐχαριστίας μου διά τήν συμμετοχήν τῆς Ὑμετέρας πολυσεβάστου μοι Σεβασμιότητος εἰς τήν ἐνθρόνισιν τῆς ταπεινότητός μου. Ρίγη συγκινήσεως ἐσκόρπισε πανταχοῦ ἡ ἁγία παρουσία Ὑμῶν καί ἀναθέρμανε τάς καρδίας τῶν ἀνθρώπων. Ἐπιθυμῶ νά μνησθῶ ἐνταῦθα τῆς Πατρικῆς ἀγάπης Ὑμῶν κατά τό διάστημα τῆς πλησίον Ὑμῶν, ἐν Ἡρακλείῳ, ταπεινῆς
διακονίας μου καί διά μίαν εἰσέτι φοράν νά ἐκφράσω ἐκ κέντρου καρδίας τάς ἀπείρους εὐχαριστίας καί τήν βαθυτάτην εὐγνωμοσύνην μου. Εὐχαριστῶ πολύ διά τάς πολυτίμους καί τιμίας εὐχάς Ὑμῶν, ἅς αἰσθανόμενος ὡς στηριγμόν καί εὐλογίαν εἰς τήν πορείαν τῆς ἀρξαμένης ταπεινῆς διακονίας μου, διατελῶ μετ᾽ αἰσθημάτων βαθυτάτου σεβασμοῦ πρός τό σεβαστόν Πρόσωπόν Σας καί τήν ἁγίαν ἀξίαν τῆς Ἀρχιερατικῆς Ὑμῶν χάριτος. Μόλις ὁ χρόνος ἐπιτρέψει ἐπιθυμῶ, ὅπως διέλθω ἐκ τῆς ἕδρας Ὑμῶν, ἵνα ὑποβάλω τά δέοντα καί διά ζώσης. Εὔχεσθε Δέσποτα ἅγιε. Βαθυσεβάστως.29/7/2005 † Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος • Ἐν Ἐσόπτρῳ | 91
Ἀπό τήν κηδεία τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κυροῦ Κυρίλλου, Ἱ. Κ. Ν. Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν, 24/4/2005. ...24 Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 2005, Κυριακή ρω πορεία τῆς ἐν Κρήτῃ Ἁγίας Ἀποστολιτῶν Βαΐων. Ὁ Πατέρας, ὕστερα ἀπό τήν κῆς Ἐκκλησίας. Νέος Μητροπολίτης Γορτύνης καί Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, συνοδευόμενος Ἀρκαδίας ἐκλέγεται ὁ Θεοφιλέστατος ἀπό τόν τότε Ἐπίσκοπο Κνωσοῦ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ κ. Μακάριος (Δουκ. Μακάριο, ἐπισκέφθηκε τόν βαρέως λουφάκης) στίς 26 Μαΐου 2005. Μέ τήν ἀσθενοῦντα Μητροπολίτη Γορτύνης καί αὐτή Συνοδική Ἀπόφαση ἐκλέγεται ΒοἈρκαδίας Σεβ. Κύριλλο (Κυπριωτάκη) ηθός Ἐπίσκοπος παρά τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ Κρήτης, ὑπό τόν τίτλο «τῆς πάλαι στό Πανεπιστιμιακό Νοσοκομεῖο Ἡραποτέ διαλαμψάσης Ἐπισκοπῆς Κνωσοῦ», κλείου. Ἐπέστρεψε συγκλονισμένος. ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. κ. Εὐγένιος ἈντωνόἈργά τό βράδυ τῆς αὐτῆς ἡμέρας ὁ πουλος, Ὑπογραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρἀσθενῶν Ἀρχιερεύς ἀνεπαύθη ἐν Κυ- χιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ρίῳ. Καί ἐκ τῶν κόπων καί ἐκ τῶν πόνων καί Ἱεροκήρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως αὐτοῦ. Ἀκολουθοῦν ἐξελίξεις καί ἀνακα- Πέτρας καί Χερρονήσου... τατάξεις. Καί κληρώθηκε ἄνωθεν στόν Ἀπό τό βιβλίο «Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ΚρήΠατέρα νά σφραγίσει καί νά ὑπογράψει, της Τιμόθεος (Ὁ Πατέρας μας», σελ. 431, ὡς Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συ- ἔκδοση Ἱ. Ἡ. Ἁγ. Φωτεινῆς, Ἡράκλειο 2010. νόδου ἀποφάσεις καίριες γιά τήν περαιτέ• 92 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Ἐν Ἐσόπτρῳ | 93
Ἀπό τά ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ Παῦλε, τρισμέγιστε Ἐθνῶν Ἀπόστολε, ἀπό τούς πρώτους ὁ πρωτόθρονος καί μόνο ἀπό τόν Ἕνα δεύτερος. Διδάσκαλε μεγάλε τῶν Ἑλλήνων, ὅπως ἀπ’ τήν Τρωάδα μέ τό ὅραμα, στή χώρα μας π’ ἀγάπησες καί μόχθησες καί τώρα πάλι «Διαβάς βοήθησον».
ΣΤΟΝ ΑΓ. ΑΝΔΡΕΑ ΚΡΗΤΗΣ Γεννήθηκες στή Δαμασκό κι εἶδες τό φῶς ἐκεῖ πού ὁ Σαῦλος ἔχασε τό φῶς του. Ξεκίνημα ἱερό τό ταπεινό σου ράσο σημαία ἀγώνων ἱερῶν στούς Ἅγιους Τόπους καί τή φροντίδα εἴκοσι χρόνια ἐσήκωσες φτωχῶν καί ὀρφανῶν στή Βασιλεύουσα. Στήν Κρήτη Ποιμενάρχη μας Πρωτόθρονε τριάντα χρόνια ἔργα ἀγάπης ἐναρμόνιζες μέ τόν Μεγάλο σου Κανόνα καί τούς Ὕμνους. Για τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί τῶν φτωχῶν ταξιδευτής, στό Ἐρεσινό ἀναπαύτηκες λιμάνι σέ προσκεφάλι ξενητιᾶς καί προσμονῆς… Ἅγιε Πνευματικέ μας Ψηλορείτη χάρισε ἀστείρευτη πηγή τή χάρη σου, τή δίψα τῆς ψυχῆς μας νά ποτίζει.
ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ Ἐχθροί, μυριάδες βάρβαροι. Ἐμπρός, ἐπρόσταξε τό χρέος μέ πίστη στά μεγάλα ἰδανικά. Παιδιά, φυλάξτε τίς Θερμοπύλες. Τότε, μονάχα ἕνας ὁ ἐφιάλτης. Μά τώρα πυρπολοῦνται τά ἱερά κι ἀμέτρητοι φυτρώνουν οἱ προδότες. 94 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΤΙΤΟ Βαρύς ὁ κλῆρος σου, Ἅγιε Τίτε, τοῦ εὐαγγελίου στήν Κρήτη ν’ ἁπλώσεις τή φωνή τή σωτήρια, «ἐπεφάνη ἡ χάρις». Τέκνο γνήσιο Τίτε, στήν πίστη τοῦ Παύλου, Ἀπό τότε πού ἐκεῖνος τά γαλήνια τῶν Καλῶν Λιμένων ἐτάραξε νερά. Ἀστραπή ἡ φωνή σου, οὐρανόσταλτη τούς θεούς τῶν εἰδώλων στό Ἰδαῖο ἀπ’ τόν ψεύτικο ἐγκρέμισε θρόνο. Μακρινή ἡ ξενητιά σου αἰῶνες μετροῦσε τῶν ἀνθρώπων τήν ἀτελείωτη πλάνη. Τώρα στόν παλιό σου τρισένδοξο θρόνο Ποιμενάρχη τρανέ καθισμένος, Τήν ἅγια σου χάρη στό λαό μας ν’ ἁπλώνεις.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Κύριε, τήν ἀτίθαση ἐλευθερία μου βάλε, στά δεσμά τῆς ἀγάπης σου μέσα, Μέ κλειδιά τῆς εὐσπλαχνίας Σου κλεῖσε, τῆς ψυχῆς τίς ἀφρούρητες πύλες. Κι ἀπ’ τῆς πίστης ψηλά τό σταυρό τό «μνήσθητί μου» σημαῖα ἐλευθερίας θά ὑψώσω.
ΣΠΛΑΧΝΙΣΟΥ ΜΑΣ Κύριε, ἀπύθμενο τό ἔλεός σου ὑψώνεται φράχτης γιά νά σταματήση τοῦ ὀλέθρου μας τήν καταιγίδα. Ἡ ἀνεξιχνίαστη μακροθυμία σου σκεπάζει πληγές τῆς ψυχῆς μας ἀπό τῆς ἁμαρτίας τά βέλη ἀνοιγμένες. Ἰησοῦ, γλυκειά παρηγοριά κι ἐλπίδα σάν τότε τό σταυρό, τά λάθη μας σηκώνεις. Μά ὅταν ἡ δίκαιη θ’ ἀστράψη ὀργή σου σπλαχνίσου μας. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 95
Ἀπό τά ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου
ΛΥΤΡΩΣΗ Λαχταρῶ νά σέ βρῶ Κύριέ μου Καί τόν τρόπο ἡ ἀγάπη σου ξέρει Στοῦ Ἰώβ τήν ἐπώδυνη καρτερία στῶν Τριῶν Παίδων τόν πύρινο ὕμνο στοῦ Ἰωνᾶ τήν κραυγή «ἐκ βαθέων» στοῦ Δαβίδ τίς θλιμμένες δεήσεις στοῦ παράλυτου τήν μακρόχρονη ἀγωνία στοῦ τυφλοῦ τήν ἀξημέρωτη νύχτα στό ἀλάβαστρο τῆς μυρωμένης μετάνοιας στοῦ Πέτρου τά πικρά δάκρυα στοῦ Παύλου τήν οὐράνια κλήση στοῦ ληστή τήν σωτήρια ὁμολογία στῶν μαρτύρων τούς αἱμάτινους πόνους στίς δακρύβρεχτες τῶν ὁσίων ἀγρύπνιες στῆς ζωῆς τόν πολύμοχθο ἀγῶνα στήν ἀέναη πάλη, στόν ἀσίγαστο πόθο, στή θερμή ἱκεσία: Τοῦ θανάτου σάν φτάσει ἡ ὥρα λυτρωμένη ἡ ψυχή νά πετάξει.
ΕΡΗΜΩΣΗ Πένθιμη ἀκούω συναυλία μυστική ἀπό μυριάδες παῖχτες πονεμένους στό ρημαγμένο ἑλληνικό χωριό. Οἱ κάμποι, τά βουνά, οἱ λαγκαδιές, λυπητερά πουλάκια, τ’ ἁγνά λουλούδια, τό ἥσυχο δειλινό, πηγές κρυστάλλινες, τ’ ἀγέρι στά κλαδιά κι ἡ θλιβερή φλογέρα τσομπάνη ἐρημικοῦ, ὅλα μαζί τό ρυθμικό τονίζουν μοιρολόϊ. Καί σμίγει ὁ πόνος τῆς καρδιᾶς μέ τῆς ψυχῆς τό δάκρυ σέ νότα τραγική: Πρίν νά ρημάξη τό χωριό ἐρήμαξε ἡ ψυχή μας… 96 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
Η ΦΛΟΓΕΡΑ Κύριε, φτωχό καί ταπεινό καλάμι ἐφύτρωσα στή ρεματιά τοῦ κόσμου τήν ἀπέραντη. Δικό σου τό νερό κι ἡ γῆ πού μ’ ἔθρεψαν κι ὁ ἥλιος πού μέ ζέσταινε, δικός Σου. Οἱ μέρες μου καί οἱ νύχτες μου δικά Σου. Μά τώρα πού μεγάλωσα καί μέστωσα, μέ φόβο συλλογιέμαι καί λαχτάρα, μή μείνω ἕνα καλάμι σαλευόμενο, οὔτε ἕνα σκῆπτρο ψεύτικο, σάν τότε στοῦ Πραιτωρίου τή δίκη πού τό κράτησες. Μά οὔτε πάλι τό καλάμι τοῦ Σταυροῦ μέ ξίδι καί χολή νά Σέ ποτίσω. Χάρη ζητῶ: Τά σπλαχνικά Σου δάχτυλα λυτρωτική φλογέρα ἄς μέ κρατοῦνε Μέ εὐγνωμοσύνη νά τονίζω εὐλαβικά τά μεγαλεῖα τῆς ἀγάπης Σου, Χριστέ μου.
ΘΥΣΙΑ Βαρύς μᾶς φαίνεται ὁ σταυρός τῆς ἀρετῆς καί τῆς ἀλήθειας ἡ σημαῖα, γιατί ᾽μαστε δειλοί καί λιποτάχτες κι ἀνεύθυνη ποθοῦμε τή ζωή δίχως σταυρό, δίχως θυσία, γιά νά ᾽ναι οἱ Κυρηναῖοι ἀχρείαστοι καί τό μαντήλι τό ἱερό τῆς Βερονίκης.
ΜΑ ΠΙΟ ΠΟΛΥ Σημάδι τοῦ θανάτου ὁ σταυρός τοῦ Γολγοθᾶ τό ματωμένο δράμα κι ὕστερα ἀμέτρητοι σταυροί στούς τάφους τῶν νεκρῶν καί στῶν πιστῶν τά στήθη χρυσοί, ἀσημένοι, ξύλινοι παντού σταυροί. Κρανίου τόπος! Τούς σταυρωμένους κλαίω καί πονῶ. Μά πιό πολύ τούς σταυρωτές λυποῦμαι. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 97
Ἀπό τά ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου
ΜΟΝΑΧΑ Ὀδυνηρός ἀνήφορος ἡ ἀγάπη ὅταν τοῦ μίσους τό σταυρό σηκώνει. Μά, οἱ σταυρωτές νά νιώσουν δέν μποροῦν πώς τῆς τιμῆς τ’ ἀτίμητο στεφάνι μονάχα σ’ ὅσους συγχωροῦν ἀνήκει.
ΤΟ ΚΛΑΔΕΜΑ Κυλᾶ στή γῆ κρυστάλλινο δάκρυ ἀπό τό κλῆμα τό κομμένο τ’ ἀμπελιοῦ καί ρυθμικά χοντρές σταλαγματιές τό διψασμένο χῶμα ἀργοποτίζουν. Ἀμπελουργός ὁλόχαρος στοχάζεται καί γιγαντώνει ἡ πίστη τήν ἐλπίδα γιά πλούσια σοδιά τήν ἄλλη μέρα. Μεγάλε τῆς καρδιᾶς μου κλαδευτή τό κλάδεμα, πόνος καί δάκρυ τῆς ἀρετῆς θά ὡριμάσει τούς καρπούς.
Η ΚΝΙΣΑ Μπροστά τά λάβαρα καί ὁ τίμιος Σταυρός κι ἀκολουθοῦσε ἡ ἅγια Κάρα τοῦ Ἀποστόλου μέ θυμιάματα, εἰκόνες καί κεριά, ὁ κλῆρος μέ τά ἄμφια καί οἱ πιστοί. Μά ἔξω στήν πλατεία νιάτα ἀτίθασα μισόγυμνα, ξενύχτια, ὀργισμένα, εἰρωνικά ἀντίκρυζαν τήν πίστη τῶν γονιῶν τους. Κι ἦταν τό μέγα καί ἱερό τοῦ τόπου πανηγύρι. Τριγύρω ἄλλοι πολλοί γλεντοκοποῦσαν στά πεζοδρόμια, στίς ταβέρνες σωριασμένοι, μά οὔτε ματιά ἐχάρισαν στήν ἱερή πομπή. Ἀπό τίς γύρω ψησταριές ἀπλώνονταν ἡ κνίσα, θυμίαμα ἡδονικό στῆς ἀπιστίας τή μέθη. 98 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ΑΓΑΠΗ Κύριε, Τό ὅνομά Σου εἶναι ἀγάπη καί δέν μπορεῖς τόν ἑαυτό Σου ν’ ἀρνηθεῖς. Ὁ ἥλιος κι ἡ βροχή τή γῆ ἀγκαλιαζουν κι εἶσαι γιά δικαίους κι ἀμαρτωλούς Πατέρας. Στά λάθη μας δέν ρίχνεις κεραυνούς. Πάντ’ ἀνοιχτή ‘ναι ἡ σπλαχνική Σου ἀγκάλη. Στή γῆ σάν ἦρθες, μέ τό αἷμα Σου τήν ἅγια ἀγάπη νά διδάξεις, «Μετανοεῖτε» εἶπες στήν ἀρχή «Ἄφες αὐτοῖς» ἐσφράγισε τό τέλος.
ΨΥΧΗ ΜΟΥ Ὅλα στοῦ χρόνου τό πέρασμα χάνονται βουλιάζουν στῆς λήθης τά ἀπύθμενα βάθη, χωρίς ξαναγύρισμα καί οἶκτο κι ἐλπίδα. Σάν λουλούδια μαραίνονται οἱ χαρές καί οἱ δόξες. Στή χωματένια μας σάρκικη ὕπαρξη τοῦ τάφου οἱ δουλευτάδες, τα σκουλήκια, τό χορό τοῦ θανάτου ἑτοιμάζουν. Μονάχα ἐσύ, ἀτίμητη ψυχή μου, σ’ ὅλη τήν πλάση αἰώνια κι ἄφθαρτη μένεις.
ΣΤΟΧΑΣΟΥ Ψυχή μου, στή σάρκα κλεισμένη τό βαρύ σου φορτίο σηκώνει στῆς ζωῆς τόν ἐπώδυνο δρόμο στήν ἀγωνία τοῦ πικροῦ Γολγοθᾶ σου. Μονάχα στοχάσου: Μέ τό ἀλέτρι τοῦ πόνου τό αὐλάκι τῆς πίστης βαθαίνει κι ἡ σπορά τῶν δακρύων τήν αἰώνια ἐλπίδα φτερώνει. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 99
Ἀπό τά ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου
ΠΟΙΟΣ; Τό εὐλαβικό τῶν Μάγων τῆς Ἀνατολῆς στή φάτνη σου γονάτισμα νά ζήσω Ἄγγελε τῆς μεγάλης θεϊκης βουλῆς Χριστέ καί ταπεινά νά σοῦ μιλήσω. Νά στοχαστῆ τή γέννησή σου ποιός μπορεῖ στή γῆ τή σκεπασμένη μέ τό ψέμα; Καί ποιός τῆς Βηθλεέμ τό ἄστρο νά θωρῆ σέ τόσες φλόγες καί καπνούς καί αἷμα;
ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ Ὁ ἕνας στόν ἄλλο τό δρόμο κλείνει, σύνορα στήνουν καί τούς χωρίζουν. Ὅμως σέ ὅλους ἀνήκει ὁ ἀέρας καί τοῦ ἥλιου οἱ φωτεινοί καταρράχτες ἴδια ζεσταίνουν ἐχθρούς καί φίλους. Κι ὅμως μέ ὅπλα φορτωμένοι καί μίσος στή μοιρασμένη γῆ πέφτουν σφαγμένοι στό θάνατο μονάχα ἀδελφωμένοι.
ΤΑΞΙΔΙ «Ἦν ἐνάντιος ὁ ἄνεμος» (Ματθ. ΙΔ’ 14-27) Κύριε, Ἡ βάρκα τῆς ζωῆς μου κλύδωνίζεται πελώρια γύρω κύματα ἀφρισμένα στόματα ὀλέθρου τό σκοτάδι. Κι εἶναι γεμάτο τό καΐκι μου μάταιη ἐλπίδα, τ’ ἀγαθά Σου κλασμάτων πλούσια σοδιά. Ἄπειρη Ἀγάπη τότε στάθηκες σέ προσευχή θερμή, ὁλονύχτια γιά τό δικό μου τῆς ἀγωνίας ταξίδι ὥς τήν «τετάρτη φυλακή» πού ξημερώνει. 100 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ΛΥΤΡΩΜΕΝΗ Κύριε, Ἄνοιξε τίς πηγές τῶν δακρύων μου, λυτρωτικό νά κυλήσει ποτάμι κι ἡ ψυχή μου χαρούμενο νά τραβάει καράβι, στῆς μετανοίας μου τήν ἀπέραντη λίμνη. Πανιά στό ταξίδι θά βάλω τά φτερά μιᾶς πελώριας ἀγάπης καί κατάρτια ὑψωμένα τά χέρια μυστική εὐγνωμοσύνης λατρεία. Τρανή καπετάνισσα στή γέφυρα πάνω, ἄγρυπνη, λυτρωμένη ἡ ψυχή μου στό αἰώνιο σιμώνει λιμάνι.
ΤΡΙΩΔΙΟΝ «…ἡ δέ ἡμέρα ἤγγικεν…» Ψυχή μου, μέ τή σχεδία τῆς πλάνης ταξιδεύτρα, ἀπό τῶν ἀνέμων τήν ὁρμή καί τῆς ζωῆς τούς καπνούς ζαλισμένη, τώρα πού ἡ νύχτα ἐπροχώρησε κι ἡ ἡμέρα χαρούμενη ροδίζει ἄνοιξε τά φτερά σου νά πετάξης στῆς θεϊκῆς εὐσπλαχνίας τήν ἀγκάλη καί σέ ὠδές λυτρωτικές τῆς ντροπῆς σου νά σβήσης τήν ἐπώδυνη παρουσία…
ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ Τήν πύλη τήν κλειστή τοῦ παραδείσου κάποιος ν’ ἀνοίξει τρέχει μέ χαρά. Ποιός νἆν’ αὐτός ὁ τυχερός πού κάθε ἐμπόδιο μεριάζει; Τό Χερουβίμ μέ πύρινη ρομφαία ἤ Κέρβερος τοῦ ἅδη τρομερός; Εἶν’ ὁ ληστής τοῦ Γολγοθᾶ, πού ἔβαλε κλειδί τό «Μνήσθητί μου». Ἐν Ἐσόπτρῳ | 101
Ἀπό τά ποιήματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου
ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΠΕΤΡΑΔΙ Εἶδα τό κῦμα πού ἔτρεχε μιά θερινή βραδιά μέ στρογγυλά πολύχρωμα πετράδια φορτωμένο, τ’ ἀπόθεσεν εὐλαβικά στήν ἥσυχη ἀμμουδιά καί μέ θλιμμένο βογγητό ξεψύχησε ἀφρισμένο. Τράβα με κῦμα τῆς ζωῆς. Δέν θά σέ φοβηθῶ. Θά μοῦ σμιλέψης τήν ψυχή ὡς τό στερνό μου βράδυ κι ἀπό τοῦ πόνου τό σκληρό καί σκοτεινό βυθό βγάλε με ὀμορφοστρόγγυλο τοῦ οὐρανοῦ περάδι…
ΒΛΑΣΤΗΣΗ Φορτωμένα τά σύννεφα στῶν ἀνέμων τήν πλάτη κουβαλοῦν τῆς ζωῆς τό οὐράνιο δῶρο. Ἀπ’ ἀόρατο κόσκινο τό πολύτιμο πέφτει φορτίο, ἡ βροχή, κι ἀγκαλλιάζει τή γῆ καί δροσίζει τά δένδρα πού φαντάζουν μέ χέρια ἱκεσίας ὑψωμένα. Κύριε, ἡ χάρη Σου βροχή στό χωράφι νά πέση βαθειά τῆς ψυχῆς μας, γιά ν’ ἀρχίση μιά βλάστηση θεία μέ λουλούδια τῆς πίστης, μέ καρπούς τῆς ἀγάπης.
ΜΥΣΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΡΑ Σήμαντρα θεϊκά καί μυστικά καθένα τό σκοπό του ἄς παίξη στή δόλια μου καρδιά λυτρωτικά τό γλυκοχάραμα νά φέξη. Νἆναι ἕνα ξυπνητήρι βουερό στοῦ νοῦ μου τό βαθύ σκοτάδι στόν ὕπνο τῆς ψυχῆς τό θλιβερό συναγερμοῦ νἆναι σημάδι. Ἄνοιξε διάπλατα νά μποῦν οὐράνιες μελωδίες, καρδιά μου Ἀνάσταση τά σήμαντρα κτυποῦν σκίρτησε, φτάνει ἡ λευτεριά μου… 102 | Ἐν Ἐσόπτρῳ
ΠΑΤΡΙΔΕΣ Γλυκειά, μαγεμένη, ἱερή νοσταλγία: Νά πέσουν τά σύνορα στήν πνοή τῆς εἰρήνης. Νά λιώσουν τά σπαθιά στή φωτιά τῆς ἀγάπης. Νά ζοῦν οἱ Πατρίδες δίχως αἷμα καί μίσος Νά μοιάζουν καράβια σέ γαλήνιο λιμάνι, σέ νάματα εἰρήνης κι εὐλογίας λουσμένα.
ΒΑΒΕΛ Τῆς γῆς σοφοί, τρανοί ἡγέτες, τῆς ἀδικίας ἐργάτες πονηροί. Στήν ἄμμο ἐπάνω χτίζετε πύργο Βαβέλ, χωρίς Θεό. «Ἡ ἀνομία τή γῆ θά ἐρημώσει».
ΠΟΤΕ; Κύριε, Πότε θα βρῶ ξεκούρασμα στοῦ κόσμου τήν ὀδύνη; Τά κόκκαλά σου ἄν τριφτοῦν στῆς πίστης τό ἀμόνι Στά δάκρυά σου ἄν ποτιστεῖ τό δέντρο τῆς ἀγάπης Ἄν λιώσει ἡ σάρκα καί χαθεῖ στίς φλόγες τῆς θυσίας Τό πνεῦμα θά ᾽ναι ἀνάλαφρο καί ἡ καρδιά καθάρια.
ΣΥΜΒΟΥΛΗ Κάμε, ἀδελφέ, τό πνεῦμα σου φωτιά ἄναψε στήν καρδιά σου φλόγα ἀγάπησε τόν ἄνθρωπο πλατιά τήν ἅγια πίστη σου ᾽μολόγα… Ἐν Ἐσόπτρῳ | 103
104 | Ἐν Ἐσόπτρῳ