Teuxos 42 by iconio

“...βλέπομεν γάρ ἄρτι δι΄ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον. ἂρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην...” (Α΄ Κορ. 13, 12)

Τριμηνιαία περιοδική ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ὀκτώβριος - Νοέμβριος- Δεκέμβριος 2016

ΤΕΥΧΟΣ 42

Περιεχόμενα σελ. 3 Συναξάρι: Ἠλίας Γορτύνης σελ. 4 Ἐκ Φαναρίου: Θεσμοποίησις ἤ ἰδεώδη, τοῦ Σεβ. Γέροντος Μητροπολίτου Χαλκηδόκος κ. Ἀθανασίου. σελ. 6 Ἐκκλησία Κρήτης: Ψευδοπροφητεῖες καί «ἀποκαλύψεις». σελ. 8 Οἱ μπερδεμένοι ψυχικά ἄνθρωποι γίνονται αἱρετικοί. Καί κάποιοι «ὀρθόδοξοι», γίνονται χειρότεροι ἀπό τούς αἱρετικούς, τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου. σελ. 9 Γιά τά ἔσχατα σημεῖα καί τίς ταυτότητες, εἶπε κάτι ὁ Γέροντας Πορφύριος; σελ. 12 Τό προφητικό ἀξίωμα, τοῦ Παύλου Εὐδοκίμωφ. σελ. 14 Ἐκεῖνο τό ἄλλο ἐγώ, τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Αἰμιλιανοῦ Σιμωνοπετρίτου. σελ. 16 Νά μποῦμε σέ μία ἐπικίνδυνη σχέση μέ τόν Θεό, τοῦ Ἀντωνίου (Μπλούμ), Μητροπολίτου Σουρόζ. σελ. 18 Μεῖνε μαζί μας Κύριε, τοῦ Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου, Εἰρηναίου Γαλανάκη. σελ. 19 Ἡ ψαλτική τέχνη στή σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. σελ. 28 "Μαζί μέ τούς γονεῖς", ἡ λεκτική βία εἶναι πραγματική, ἔχει σημασία καί πονάει, τῆς κ. Φοίβη Γλύστρα. σελ. 29 "Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους", ἡ ἀληθινή ἀγάπη, τοῦ Ἁγ. Ἰσαάκ τοῦ Σύρου. σελ. 31 Πολιτιστικό Κέντρο: 'Τμῆμα ἐκδηλώσεων, ὁμιλιῶν. σελ. 32 Πολιτιστικό Κέντρο: τμῆμα ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, ἱερατικές συνάξεις, τμῆμα Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς «Ἅγ. Τίτος». σελ. 33 Πολιτιστικό Κέντρο: Τμήματα α) χορωδία παραδοσιακῆς μουσικῆς «Κεντρώας Κρήτης Μελωδοί», β) «Κρῆτες Ριζίτες», γ) «Ριζίτισσες». σελ. 34 Πολιτιστικό Κέντρο: Τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης, διανομή τροφίμων γιά ἄπορους, Συσσίτια γιά ἄπορους καί ἐνδεεῖς, δωρεές. σελ. 35 Οἰκονομικοί ἀπολογισμοί 2014, 2015. 2 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Ἐν Ἐσόπτρῳ Τριμηνιαία ἔκδοση: Τμήματος ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Συντακτική ἐπιτροπή: Ὁ Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος καί οἱ Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Χαράλαμπος Κοπανάκης Ἐπικοινωνία: Μητροπόλεως 9, 70400 Μοῖρες,τηλ. 2892022208, φάξ 28920 24804, email: info@imga.gr Σχεδίαση περιοδικοῦ: Ὁ Μητροπολίτης Ἐκτύπωση: «Τυποκρέτα», ΒΙ.ΠΕ. Ἡρακλείου Κρήτης, τηλ. 2810-382800, email: info@kazanakis.gr

Ραδιοφωνικός Σταθμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας 101,9 FM «Ὁ Εὔδιος Λιμήν» Βιβλιοπωλεῖο Ἱ. Μητροπόλεως τηλ. 2892023790 Ἡ ἱστοσελίδα μας: www. imga.gr Ἐξώφυλλο, ὀπισθόφυλλο: Ἱ. Μετόχιο Βαλσαμονέρου, τῆς Ἱ. Μονῆς Βροντησίου.

ΣΥ ΝΑΞΑΡΙ

Ἠλίας Γορτύνης

Ἑορτάζει μέ τούς Ἁγ. Πατέρες τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, κατά μῆνα Ὀκτώβριο.

αρά τό γεγονός ὅτι ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία περνοῦσε μεγάλη ἀναταραχή ἐξ αἰτίας τῆς εἰκονομαχίας, ἡ Κρήτη παρέμενε πιστή στήν ὀρθή πίστη. Αὐτό ἀποδείχθηκε ὄχι μέ μιά ἁπλῆ ὀλιγομελῆ ἀντιπροσωπεία, ἀλλά μέ ὅλη σχεδόν τή Σύνοδο, διότι ἡ Κρήτη λόγῳ τῆς εἰκονόφιλης στάσης της καί τῆς συμμετοχῆς της στήν Ἐπανάσταση τῶν Ἑλλαδικῶν τό 727 μετά τήν ἔκδοση τοῦ πρώτου θεσπίσματος τοῦ Λέοντος Γ΄ τοῦ Ἰσαύρου κατά τῶν Εἰκόνων, ἡ ὁποία καί κατεπνίγη, ὑπέφερε τόν 8ο αἰ. ἀπό τό Θεματάρχη Θεοφάνη τόν Λαρδότυρο. Στήν Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Νικαίας, τό 787 μ.Χ. μετέσχε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἠλίας ὁ Α΄ μέ τούς Ἐπισκόπους Λάμπης Ἐπιφάνιο, Ἡρακλειουπόλεως Θεόδωρο, Κνωσοῦ Ἀναστάσιο, Κυδωνίας Μελίτωνα, Κισσάμου Λέοντα, Σουβρίτων (Θρόνος Ἀμαρίου) Θεόδωρο, Φοίνικος (Πλακιάς Ἁγ. Βασιλείου) Λέοντα, Ἀρκαδίας (Προφ. Ἠλίας-Ἀφρατί Πεδιάδος) Ἰωάννη, Ἐλευθέρνης (ΒΔ Πρινέ Μυλοποτάμου) Ἐπιφάνιο, Καντάνου Φωτεινό καί Χερρονήσου (Χερσόνησος Πεδιάδος) Σισσίνιο. Μαζί μέ τούς Ἐπισκόπους ἦταν καί δύο Ἡγούμενοι Μονῶν, ὁ Θέογνις Ἡγούμενος Μονῆς Ἀποστόλου Τιμοθέου καί Πέτρος Ἡγούμενος Μονῆς Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. ῾Ο Κρήτης μίλησε 9ος στή σειρά ὅπως διασώζουν τά πρακτικά καί μάλιστα, δύο φορές δέν καταγράφεται ὅπως τίς προηγούμενες Συνόδους ὡς Γορτύνης Μητροπολίτης, ἀλλά ὡς «ὁ Κρήτης». Στήν ὁμολογία του ἀναφέρει, ὅτι οὐδέποτε ἔπαυσε νά τιμᾶ τίς ἱερές Εἰκόνες. Τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου ὑπέγραψαν ὅλοι, Ἐπίσκοποι καί οἱ δύο Ἡγούμενοι, τό δέ Δογματικό Ὅρο μόνο οἱ Ἐπίσκοποι. Ἡ μνήμη τῶν Ἁγ. Πατέρων τῆς Ζ΄ Οἰκουμ. Συνόδου 350 τόν ἀριθμόν, ἑορτάζεται τήν 11η Ὀκτωβρίου καί ἐπισημότερα μέ πανηγυρική Ἀκολουθία τήν Κυριακή μετά τήν 11η Ὀκτωβρίου. Μέ τούς λοιπούς Κρῆτες Πατέρες τῶν Ἁγίων Οἰκουμ. Συνόδων τιμῶνται καί οἱ τῆς Ζ΄ Συνόδου. Ἀπό τό βιβλίο «Μελετήματα ἁγιολογικά – ἱστορικά» 2008 τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδάκη. ῾Η μνήμη ὅλων τῶν Κρητῶν Πατέρων τῶν μετασχόντων στίς Ἁγίες Οἰκουμ. Συνόδους, ὁρίσθηκε νά τελεῖται τήν Κυριακή, μετά τήν ἑορτή τῆς Κυριακῆς κατά τήν ὁποία • ἑορτάζονται οἱ Πατέρες τῆς Ζ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τόν μῆνα Ὀκτώβριο. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 3

Ε Κ ΦΑ Ν Α Ρ Ι Ο Υ

Θεσμοποίησις ἤ ἰδεώδη

τοῦ Σεβ. Γέροντος Μητροπολίτου Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου

ὰ ἠμποροῦσέ τις ἴσως νὰ θέσει τὸ ἐρώτημα: Ποῖον τὸ σπουδαιότερον ἐν τῷ Χριστιανισμῷ; ἡ θεσμοποίησις, τὰ ἰδεώδη ἢ ἀμφότερα; Ὁ διαπρεπὴς ζωγράφος τοῦ Ρομαντισμοῦ C. D. Friedrich εἶχε φιλοτεχνήσει ἕνα λίαν γνωστὸν καὶ μυστηριώδη πίνακα ὑπὸ τὸν τίτλον: "Ὁ Μοναχὸς καὶ ἡ θάλασσα", ὁ ὁποῖος ταχέως ἐλησμονήθη, ὅπως καὶ πολλὰ ἄλλα, ἐνῶ σήμερον ἀποτελεῖ ἓν τῶν σπουδαιοτέρων ἔργων του. Ὁ πίναξ (1808-10) παριστᾶ πρὸς τὰ ἀριστερά "λιλλιπούτειον" μοναχόν -ὄνομα καὶ πρᾶμα- μετὰ καφὲ ἱματίου, ἀσκεπῆ καὶ μετὰ γενείου ἐντὸς ἀχανοῦς καὶ ἐρήμου τοπίου, εἰς τὸ ὁποῖον διακρίνονται λεπταὶ λωρῖδες ἀνοικτοφαιοῦς παραλίας, βαθείας κυανοπρασίνου κυματώδους θαλάσσης καὶ ἑνὸς κυανοπρασίνου οὐρανοῦ, ἀνοικτοτέρου μετὰ νεφῶν πρὸς τὸ μέσον, καταλαμβάνοντος πέραν τῶν ¾ τῆς συνθέσεως, καὶ συνθλίβοντος αὐτήν. Ὁ μοναχὸς εἰκονίζεται περίπου ραχιαίως (πρβλ. ἔργα τῶν Vermeer καὶ ter Borch), τοῦθ’ ὅπερ καθιστᾶ τὸ ἔργον μυστηριωδέστερον. Ὁ καλλιτέχνης ἐνδιεφέρετο διεξοδικῶς μὲ θέματα τῆς θρησκείας. Ἡ σύνθεσις εἶναι μία παραστατικὴ ὄψις τοῦ σύμπαντος, ἀλλὰ διὰ τὸν Friedrich πιθανῶς καὶ ἓν ὅραμα τοῦ μελλοντικοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐξελάμβανε δὲ τοῦτο οὐχὶ μετὰ λύπης καὶ μελαγχολίας, ἀλλὰ ὡς ἐνέχον βαθεῖαν παρηγορίαν. Ὁ Ρομαντισμὸς εἶναι πολιτισμικὸν ρεῦμα, ἀντιδραστικὸν πρὸς τὸ τοῦ Διαφωτισμοῦ, ἓν τῶν σπουδαιοτέρων ρήξεων εἰς τὴν νεωτέραν ἱστορίαν τοῦ Χριστιανισμοῦ, καὶ τὴν πρόσβασίν του εἰς τὸν μο-

4 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

ντέρνον κόσμον, ὥστε μερικοὶ νὰ ὁμιλοῦν ἤδη τότε διὰ τὸ τέλος του! Καὶ ἐδῶ ὑπάρχουν δύο τινα: Ἀφ’ ἑνὸς τὸ αἴσθημα διά τι τὸ ὁποῖον ἀπόλλυται, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἡ ἐμφάνισις μιᾶς δυνάμεως, ἡ ὁποία πορεύεται περαιτέρω. Οἱ Ρομαντικοὶ εἶχον μίαν πολὺ βεβαίαν αἴσθησιν, ὅτι ἡ βιομηχανοποίησις καὶ ἡ τεχνοκρατία θὰ ἤλλασον ριζικῶς τὴν θεώρησιν τοῦ ἀνθρώπου διὰ τὸν κόσμον εἰς τὸν ὁποῖον ἔζη. Ὁ M. Weber ὠνόμασεν τὸ πρῶτον ἀπο-γοητείαν, ὅπου βασικαὶ διδασκαλίαι τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς ἡ Δημιουργία, ἡ Ἐνανθρώπησις, ἡ Ἀνάστασις κλπ., δὲν ἔχουν καμμίαν θέσιν. Καὶ τὴν ἔλλειψιν αὐτὴν ἠσθάνοντο ἐντόνως, συγχρόνως ὅμως ὑποψιάζοντο ὅτι εἰς τὸν Χριστιανισμὸν ἐνοικεῖ μία μεγαλυτέρα ἰσχὺς, ἡ ὁποία δὲν ἐβυθίζετο μὲ τὰς παλαιὰς εἰκόνας. Ἡ μετάβασις εἰς τὴν μοντέρναν ἐποχὴν ἐσήμαινε διὰ τοὺς Ρομαντικούς, ὅτι οὐχὶ τὸ μυστήριον καθ’ ἑαυτό, ἀλλ’ ὅτι αἱ ἔννοιαι ἐσμικρύνθησαν. Διὸ καὶ ἐζήτουν ἄλλους δρόμους εἰς τὴν τέχνην, μουσικὴν καὶ ποίησιν, διὰ νὰ ἐκφράσουν τὴν ἀνωτέραν θεϊκὴν ἔννοιαν, εἰς τὸν κόσμον. (Πρβλ. τοὺς Προραφαηλίτας καὶ τοὺς Ναζαρηνούς). Ἀντέτασσον εἰς τὴν ἀπο-γοητείαν μίαν ὑπερ-γοητείαν, ἡ ὁποία εἶναι μία διαρκὴς προωθητικὴ δύναμις εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ Χριστιανισμοῦ. Τοῦτο εἶναι μία οὐδέποτε φθάνουσα εἰς τὸν σκοπόν της δοκιμὴ διατυπώσεως, τῆς θείας παρουσίας, ὥστε νὰ ἀποβεῖ περιγραφικὴ καὶ ἐμπειρικῶς γνωστή. Καὶ πρὸς τοῦτο ὁ Χριστιανισμὸς ἐνέβαλε μίαν πολὺ περισσοτέραν φαντασίαν

ἔργο κ. Γ. Παναγιωτοπούλου καὶ πολιτισμικὴν δύναμιν, ἀπὸ ὅ,τι νομίζει τις. Οὐδέποτε ἐπεριορίσθη νὰ τοποθετήσει τὴν θρησκευτικήν του βεβαιότητα μόνον εἰς τὰ δόγματα, μίαν σταθερὰν θεσμοποίησιν, τοὺς τύπους καὶ τὰς ἠθικὰς ἀρχάς, ἀλλὰ ἐπωφελήθη ἀπὸ ὅλας τὰς πολιτισμικὰς μορφάς. Οὕτως ἡ πολιτισμικὴ ἱστορία του εἶναι ἱστορία μεταβολῶν καὶ μεταλλάξεων. Βεβαίως λόγῳ τῆς φοβερᾶς κρίσεως τοῦ 19. αἰῶνος ἐφηρμόσθησαν στρατηγικαὶ ἐπανακτήσεως τοῦ ἀπωλεσθέντος διὰ μιᾶς ἁπλοϊκῆς πίστεως εἰς τὰ δόγματα καὶ τὰς ἠθικὰς ἐπιταγάς, πληρώσεως καὶ πάλιν ναῶν, οἱ ὁποῖοι παρὰ τὸν μνημειώδη των χαρακτῆρα καὶ τὰς ἐξόχους συντηρήσεις αὐτῶν, "ἀκτινοβολοῦν" τὸ κενὸν τῶν ἐρειπίων κατὰ τὰς Ἀκολουθίας. Ὡσαύτως ἡ θεσμοθετικὴ αὐτοδιατήρησις εἶναι μία βαθεῖα ἀνθρωπίνη ἀνάγκη. Πάντως, τοὐλάχιστον διὰ τὴν Εὐρώπην, ὁ χρυσοῦς αἰὼν τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀνήκει εἰς τὸ παρελθόν. Ἐπίσης ἡ ἄποψις τῆς "περιχωρήσεως" τῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τοῦ κράτους, κυριαρχούντων τῶν ἰδεωδῶν αὐτῆς (R. Rothe), ἀπεδείχθη φροῦδος. Καθ’ ὅτι τὴν παρουσίαν τοῦ Θεοῦ εἰς τὸν κόσμον καὶ μίαν θεϊκὴν ὑπέρβασιν, ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ γνωρίζει, ἐὰν εἷς θεσμὸς δι-

αρκῶς κηρύττει τοῦτο καὶ τὸ ὑπενθυμίζει. Ὁ Εὐαγγελισμὸς δὲ οὗτος δὲν εἶναι εἷς αὐτοσκοπός, καὶ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἡ Ἐκκλησία μεταδίδει, τυγχάνει μεγαλύτερον ἀπὸ αὐτήν. Ὑπάρχει δὲ καὶ κατά τινας μία θρησκευτικὴ ἐμπειρία ἄνω τῶν κλασσικῶν ἐκφραστικῶν μορφῶν αὐτῆς. Ἡ θεσμοποίησις τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶναι αὐτοσκοπός, ἀλλ΄ ἓν ἐργαλεῖον βοηθητικὸν διὰ τὴν ζωήν της. Βασικὸν τυγχάνει οὐχὶ ἡ ἐτικεττοποίησις τῶν ἰδεωδῶν της, ἀλλὰ ἡ ὑλοποίησίς των ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἐδῶ οἱ Ρομαντικοὶ ἀποβαίνουν διδάσκαλοι, ἑνώνοντες τὸ ἀπωλεσθὲν μὲ τὸ ἐλπιδοφόρον μελλοντικόν. Πιθανὸν ἡ θεσμοποίησις τῆς Ἐκκλησίας νὰ ἀλλάξει. Καὶ ἡ δημογραφικὴ ἐξέλιξις τοῦτο δεικνύει. Ὅμως εἷς σμικρυνθεὶς θεσμὸς δὲν σημαίνει ἀναγκαστικῶς καὶ ἕναν σμικρυνθέντα Χριστιανισμόν, παρὰ τὸν ὑφιστάμενον ὑπερτοπικόν, ἐξω-ὁμολογιακὸν χαρακτῆρα, ὁ ὁποῖος ἐνίοτε δίδει τὴν ἐντύπωσιν ἑνὸς φολκλὸρ συγκρητιστικῆς χροιᾶς1 ! - J. Lauster, Die unsterbliche Kraft des Christentums, Publik-Forum ἀρ. 1 (2016) 26-29. πηγή: fanarion.blogspot.gr7/4//2016 1

•

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 5

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ...ψευδοπροφητεῖες καί «ἀποκαλύψεις»... Ἐπειδή, τούς τελευταίους μῆνες, ἐπαναλαμβάνεται ἕνα νοσηρό φαινόμενο, μέσα στά τόσα ἄλλα τῆς ἐποχῆς μας, πού προβληματίζει μέρος τοῦ ποιμνίου τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖο ἔχει νά κάνει μέ θέματα συγχρόνων προφητειῶν καί ἐρωτᾶ περί αὐτῶν, δημοσιεύουμε, ξανά, σχετική Ἐγκύκλιο τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. ... Δυστυχῶς, πολλοί συνάνθρωποί μας, ἀκόμη καί ἀπό τόν ἐκκλησιαστικό χῶρο, παρωθοῦν στόν πειρασμό τῆς ἐκμετάλλευσης τῶν κατά καιρούς ἀναφυομένων δοκιμασιῶν, ὅπως γιά παράδειγμα αὐτῶν πού βιώνει σήμερα ἡ Πατρίδα μας. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀνεύθυνα κινδυνολογοῦν, παραπληροφοροῦν τούς ἀνθρώπους γιά διάφορα πνευματικά καί ἐκκλησιαστικά θέματα, παρερμηνεύουν ἐπικίνδυνα ἤ ἑρμηνεύουν ἐπιλεκτικά λόγους συγχρόνων Ἁγίων Πατέρων καί ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, ἐξαγγέλλουν ψευδοπροφητεῖες καί «ἀποκαλύψεις» γιά ἐπικείμενα γεγονότα, καλλιεργοῦν κλίμα πνευματικῆς τρομοκρατίας, διχασμοῦ, ἐκφοβισμοῦ καί ἀπογοητεύσεως, «πλανῶντες καί πλανώμενοι» (Β’ Τιμ. 3,13), περιφρονοῦντες τήν Ἐκκλησία μέ ἀνυπακοή τυφλώσεως.... Ἀπό Ἐγκύκλιο τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἀριθμ. πρωτ. 402, Ἐν Ἡρακλείω, τῇ 15/8/15 Πρός τούς Αἰδεσιμωτάτους Κληρικούς, τούς Ὁσιωτάτους Μοναχούς καί τόν εὐσεβῆ Λαό τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

Ἀ

γαπητοί ἀδελφοί, ...ἡ Τοπική Ἐκκλησία ἀπευθύνεται σέ ὅλους ἐσᾶς, τά εὐλογημένα παιδιά Της, καί σᾶς προτρέπει νά μένετε ἀταλάντευτα προσανατολισμένοι, μέ ὑγιές καί ἀνόθευτο Ἐκκλησιαστικό ἦθος καί φρόνημα, σέ ὅσα παραγγέλλει ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία. Νά μή δελεάζεσθε ἀπό τίς ὁποιεσδήποτε «πνευματικές σειρῆνες τῆς ἐποχῆς», καί νά ἀποφεύγετε νά παρασύρεσθε ἀπό τίς κενοφωνίες τῶν καιρῶν μας. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι «στῦλος καί ἑδραίωμα 6 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

τῆς ἀληθείας» (Α’ Τιμ. 3,15), μέ κανονικό αἴσθημα εὐθύνης καί ἄδολη εὐαισθησία καί ὁ μόνος ρυθμιστής γιά τά ἀναφυόμενα ἑκάστοτε προβλήματα. Εἶναι Ἐκείνη, ἡ ὁποία ἐπαγρυπνεῖ καί μᾶς κατευθύνει μέ πιστότητα «ἐπί τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ» (Πράξ. 4,18·5,28). Εἶναι ὁ ἀψευδής Κανόνας τῆς Πίστεως καί ὁ θεματοφύλακας τῆς αὐθεντικῆς Ἀποστολικῆς Παρακαταθήκης. Δυστυχῶς, πολλοί συνάνθρωποί μας, ἀκόμη καί ἀπό τόν ἐκκλησιαστικό χῶρο, παρωθοῦν στόν πειρασμό τῆς ἐκμετάλλευσης τῶν κατά καιρούς ἀναφυομένων δοκιμασιῶν, ὅπως γιά παράδειγμα αὐτῶν πού βιώνει σήμερα ἡ Πατρίδα μας. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀνεύθυνα κινδυνολογοῦν, παραπληροφοροῦν τούς ἀνθρώπους γιά διάφορα πνευματικά καί ἐκκλησιαστικά θέματα, παρερμηνεύουν ἐπικίνδυνα ἤ ἑρμηνεύουν ἐπιλεκτικά λόγους συγχρόνων

• Ἁγίων Πατέρων καί ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, ἐξαγγέλλουν ψευδοπροφητεῖες καί «ἀποκαλύψεις» γιά ἐπικείμενα γεγονότα, καλλιεργοῦν κλίμα πνευματικῆς τρομοκρατίας, διχασμοῦ, ἐκφοβισμοῦ καί ἀπογοητεύσεως, «πλανῶντες καί πλανώμενοι» (Β᾽ Τιμ. 3,13), περιφρονοῦντες τήν Ἐκκλησία μέ ἀνυπακοή τυφλώσεως. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἐπιφέρουν δυσθεράπευτους τραυματισμούς στόν Ἀποστολοπαράδοτο Θεσμό τῆς Ἐκκλησίας, τό μόνο ταμεῖο τῆς Χάριτος, ἐκτρεπόμενοι σέ «προσωποληψίες» (Ἰακ. 2,1), ἰδιοτέλειες, φανατισμούς καί ζηλωτισμούς, θέτουν δέ τούς ἑαυτούς τους ὑπεράνω τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, μέ ποιμαντική ἀγωνία καί μέ Ἐκκλησιαστική διάκριση, ἐφιστᾶ τήν προσοχή ὅλων στά πολλά καί διάφορα διαδιδόμενα καί ἰδιαίτερα στόν χῶρο τοῦ Διαδικτύου καί τῶν ἄλλων Μέσων ἐνημέρωσης, περί πολέμων, καταστροφῶν καί συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου καί προτρέπει νά προσευχόμαστε ἀδιατάρακτα, γιά τά ὅσα συμβαίνουν στούς καιρούς μας καί νά μένομε ἀκλόνητοι καί ἀμετακίνητοι στή σώζουσα Διδασκαλία τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, ἐνωτιζόμενοι μέ προσοχή τό παράγγελμα τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, πρός τόν πρῶτο Ἐπίσκοπο καί Πάτρωνα τῆς Ἐκκλησίας μας, Ἅγιο Ἀπόστολο Τίτο: «μωράς δέ ζητήσεις καί γενεαλογίας καί ἔρεις καί μάχας νομικάς περιίστασο, εἰσί γάρ ἀνωφελεῖς καί μάταιοι» (Τίτ. 3,9). Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων τῆς Πίστεώς μας, δέν εἶναι ζωή περιεργαζόμενη καί ἀσχολούμενη μέ ἑρμηνεῖες καί διδασκαλίες ἀλλοτρίων, προφητεῖες ἤ θαυματολογίες, ἀλλά εἶναι μέθεξη, ἐργασία τῶν ἀρετῶν καί ἀγώνας τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, καταστάσεις μή διαφημιζόμενες, ὅπως μαρτυροῦνται καί καταγράφονται στό βίωμα τῆς Ἐκκλησίας, στά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν κάθαρση, τόν φωτισμό καί τή θέωση.

... Ἡ Ἱερά Σύνοδος, μέ ποιμαντική ἀγωνία καί μέ Ἐκκλησιαστική διάκριση, ἐφιστᾶ τήν προσοχή ὅλων στά πολλά καί διάφορα διαδιδόμενα καί ἰδιαίτερα στό χῶρο τοῦ Διαδικτύου καί τῶν ἄλλων Μέσων ἐνημέρωσης, περί πολέμων, καταστροφῶν καί συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου καί προτρέπει νά προσευχόμαστε ἀδιατάρακτα, γιά τά ὅσα συμβαίνουν στούς καιρούς μας καί νά μένομε ἀκλόνητοι καί ἀμετακίνητοι στή σώζουσα Διδασκαλία τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας... Στό πνεῦμα αὐτό, ἡ Παναγία μᾶς προσκαλεῖ σήμερα νά παραμείνομε στήν Ἐκκλησία, τή σώζουσα Κιβωτό τῶν ἀνθρώπων, τήν ὁποία, ὡς ἱερά παρακαταθήκη, μᾶς ἐκληροδότησαν οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι, οἱ Ἅγιοι καί οἱ φιλογενεῖς Πρόγονοί μας, μέ τή λογική καί τήν ἐν πνεύματι ἀνεπιτήδευτη λατρεία τοῦ Τρισάγιου Θεοῦ. Ἀγαπητοί ἀδελφοί μας, Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης, εὔχεται ἐγκάρδια, νά ἔχετε ὅλοι, πλούσια τή Θεομητορική προστασία καί τόν διαρκῆ φωτισμό τοῦ Θεοῦ, στά πρόσωπα, τίς οἰκογένειες, τά ἔργα καί τούς καθημερινούς ἀγῶνες τῆς ζωῆς σας, μακριά ἀπό τίς ὑπερβολές, τήν ἀνεκκλησίαστη ζωή καί τούς «βεβήλους καί γραώδεις μύθους» (Α' Τιμ. 4,7), μέ ξεκάθαρη Ὀρθόδοξη πορεία.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 7

Οἱ μπερδεμένοι ψυχικά ἄνθρωποι γίνονται αἱρετικοί. Καί κάποιοι «ὀρθόδοξοι» γίνονται χειρότεροι ἀπό τούς αἱρετικούς

Ὁ Ἅγ. Πορφύριος ἔργο κ. Π. Μόσχου 8 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου

ἱ μπερδεμένοι ψυχικά ἄνθρωποι γίνονται αἱρετικοί. Καί κάποιοι «ὀρθόδοξοι» γίνονται χειρότεροι ἀπό τούς αἱρετικούς. Διηγήθηκε κάποιος ὅτι τοῦ εἶπε κάποτε ὁ Γέροντας Πορφύριος: «Οἱ μπερδεμένοι ψυχικά ἄνθρωποι γίνονται αἱρετικοί. Ἡ αἱρεσις ὅμως εἶναι σύστημα καί, ὡς σύστημα πού εἶναι, κάνει τούς ἀνθρώπους δραστηρίους, ἐνεργητικούς, μεθοδικούς. Ἡ Ἐκκλησία μας ὅμως δέν εἶναι σύστημα. Εἶναι ἀγάπη, εἶναι σεβασμός προσώπου, εἶναι ὁ Χριστός, εἶναι τό πᾶν. Γιά νά εἶσαι μεθοδικός, ἐνεργητικός, ἀποτελεσματικός, μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πρέπει νά ἔχεις σωστή σχέση μέ τόν Χριστό. Ἐάν δέν ἔχεις σωστή σχέση μέ τόν Χριστό, τότε γίνεσαι σκληρός, δηκτικός, μεσσίας, ζηλωτής, τεμπέλης, καί χίλια-δυο ἄλλα πράγματα καί τό πιό τραγικό εἶναι ὅτι ὅλα αὐτά τά ἀνάγεις σέ πνευματικότητα καί θεωρεῖς ὅτι ἐργάζεσαι γιά τόν Χριστό, ἐνῶ ἐργάζεσαι γιά τόν διάβολο καί ἔτσι γίνεσαι χειρότερος ἀπό τόν αἱρετικό.» Ἀπό τό βιβλίο «Ἀπό τό σημειωματάριο ἑνός ὑποτακτικοῦ, τ. Α΄», ἔκδοση τοῦ Ἱ. Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σω• τῆρος, Μήλεσι, 2016.

...«Γιά τά ἔσχατα σημεῖα καί τίς ταυτότητες, εἶπε κάτι ὁ Γέροντας Πορφύριος;»... Ἀπόσπασμα ὁμιλίας ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε, τήν 1/11/2010, στὴ Σχολὴ Γονέων Κατερίνης, ἀπὸ τὸν Ὁσιολ. Μοναχό Ἀκάκιο Καυσοκαλυβίτη, τοῦ Ἁγ. Ὄρους, μὲ θέμα: «Ὁ Γέροντάς μου, ὁ π. Πορφύριος».

Ἀ

κροατής: Γιὰ τὰ ἔσχατα σημεῖα καὶ τὶς ταυτότητες, εἶπε κάτι ὁ Γέροντας Πορφύριος; π. Ἀκάκιος: Νὰ σᾶς πῶ, ὁ Γέροντας εἶχε μία φιλοσοφία κάπως διαφορετική. Μᾶς ἔλεγε ὅτι «δὲν πολυασχολοῦμαι μ’ αὐτά.» Ὄχι γιατί δὲν ἤξερε, ἐγνώριζε τὰ πάντα, γιατί ἂν θυμάστε -περιγράφονται στὰ βιβλία- ὅταν πῆγε στὴν Πάτμο ἔζησε ὅλη τὴν Ἀποκάλυψη καὶ ἐγνώριζε ὅλα τὰ ἔσχατα, ἀλλὰ δὲν τοῦ ἄρεσε καὶ πολὺ νὰ πολυασχολούμαστε μὲ ὅλη αὐτὴ τὴν δαιμονολογία καὶ τὴν ἐσχατολογία. Ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ νὰ ἑτοιμαστοῦμε γιὰ τὴν ὥρα τοῦ ἀντιχρίστου, λέει, εἶναι νὰ διώξουμε ἀπὸ μέσα μας τὸν ἀντίχριστο καὶ νὰ βάλουμε μέσα μας τὸν Χριστό. Τότε ἂν μᾶς καλέσουν καὶ στὸ μαρτύριο ἀκόμη, θὰ πᾶμε. Αὐτὴ ἦταν ἡ φιλοσοφία τοῦ Γέροντα. Ἀκροατής: Μὲ τὶς νέες ταυτότητες; π. Ἀκάκιος: Ναί, θὰ σᾶς διηγηθῶ ἕνα γεγονός. Ὅλοι θὰ γνωρίζετε ἕνα φυλλάδιο ποὺ κυκλοφόρησε ὁ Γέρων Παΐσιος, γύρω στὸ 1987-88, δὲν θυμᾶμαι ἀκριβῶς. Τὸ χειρόγραφο ἐκεῖνο ποὺ ἔλεγε ὅτι μετὰ τὴ μπόρα τὴ δαιμονικὴ θὰ ἔρθει ἡ εὐλογία ἡ θεϊκὴ κ.τ.λ. Ἐκεῖνο τὸ καλοκαίρι, τέλη Αὐγούστου, ἤμουν στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ πέρασα γιὰ νὰ πάρω τὴν εὐχὴ τοῦ Γέροντος Παϊσίου καὶ νὰ κουβεντιάσω καὶ μαζί του γιατί εἶχα, καὶ μὲ τὸν Γέροντα αὐτὸν, μία σχέση. Ἀλλὰ, ἐκείνη τὴν ἡμέρα ἦταν πολὺ διαφορετικὸς ὁ Γέροντας, πάρα πολὺ

διαφορετικὸς ἀπὸ τὶς ἄλλες φορές. Ἄρχισε νὰ μᾶς μιλάει γιὰ τὰ σημεῖα τῶν καιρῶν, γιὰ τὸν ἀντίχριστο ἔτσι μὲ μία κατάσταση, ἔτσι δηλαδὴ μὲ μία κατάσταση ἀγωνίας, καὶ στὸ τέλος λέει: «δὲν μπορῶ νὰ δεχθῶ κανέναν. Πάρτε ὅλοι ἀπὸ ἕνα φυλλάδιο καὶ πηγαίνετε». Καὶ μοίρασε σὲ ὅλους, ἦταν γύρω στὰ τριάντα ἄτομα περίπου, καὶ μοίρασε σὲ ὅλους αὐτὸ τὸ γνωστὸ φυλλάδιο ποὺ λέμε. Φεύγουμε ὅλοι, πήγαμε πρὸς αὐτὸ τὸ ἁλωνάκι ποὺ εἶναι κάτω ἀπὸ τὸ κελί του καὶ ὅλοι ἀνοῖξαν καὶ διαβάζαν τὸ φυλλάδιο. Κι ἐγὼ ἔτσι ἀσυναίσθητα κάνω ἔτσι νὰ διαβάσω τὸ φυλλάδιο καὶ διαπίστωσα ἐκείνη τὴ στιγμὴ ὅτι δὲν εἶχα φυλλάδιο στὰ χέρια μου. Μὲ προσπέρασε καὶ οὔτε μοῦ εἶχε δώσει. Καὶ τότε ἔτρεξα γιὰ νὰ προλάβω πρὶν κλείσει τὴν πόρτα γιὰ νὰ πάρω κι ἐγὼ ἕνα φυλλάδιο. Ἀλλὰ, ὁ Γέροντας Παΐσιος, μὲ περίμενε ἔτσι στὴν καγκελόπορτα, στὴν πόρτα τῆς αὐλῆς, μὲ ἕνα φυλλάδιο στὸ χέρι. Καὶ μόλις φθάνω μὲ κοιτάζει ἔτσι στὰ μάτια καὶ μοῦ δίνει τὸ φυλλάδιο καὶ μοῦ εἶπε τρεῖς φορὲς: «Σ’ εὐχαριστῶ, σ’ εὐχαριστῶ, σ’ εὐχαριστῶ». Ἐγὼ δὲν κατάλαβα τί ἦταν αὐτὸ τὸ: «εὐχαριστῶ». Μοῦ ἦταν ἔτσι αὐτὸ τὸ βλέμμα, αὐτὸ τὸ κοίταγμα στὰ μάτια μὲ διαπέρασε ὁλόκληρο. Λοιπόν, διάβασα τὸ φυλλάδιο κι ἔφυγα κι ἐγώ, κατέβηκα ἀπὸ τὸ Ἅγιον Ὅρος, ἦταν καὶ ἡ ἔναρξη τῆς σχολικῆς χρονιᾶς -ἤμουνα ἐκπαιδευτικὸς- καὶ πέρασα ἀπὸ τὸν Γέροντα, (Πορφύριο). Εἴπαμε λίγα πράγματα καὶ μοῦ εἶπε: «ἘντάἘν Ἐσόπτρῳ | 9

«Γιά τά ἔσχατα σημεῖα καί τίς ταυτότητες, εἶπε κάτι ὁ Γέροντας Πορφύριος;

ξει, αὔριο θὰ τὰ ποῦμε ἐκτενέστερα». Τὴν ἄλλη μέρα, Κυριακὴ μετὰ τὴν Θ. Λειτουργία, ὅπως συνηθίζαμε, πήγαμε στὸν Γέροντα, (Πορφύριο), μὲ τὸν κ. Γιῶργο, νὰ πῶ τὸ μικρό του μόνο, ὁ ὁποῖος ἦταν σὲ ἀνώτατη δικαστικὴ θέση παραιτήθηκε, πῆρε πρόωρη σύνταξη καὶ ἀφοσιώθηκε στὸν Γέροντα κι ἦταν ἐπιστάτης γιὰ ὅλα τὰ ἔργα ποὺ γίνονταν ἐκεῖ στὸ μοναστήρι. Ἀνώτατος δικαστικός, λοιπόν, εἴπαμε λίγα πράγματα καὶ μοῦ λέει: «Πέρασες ἀπὸ τὸν Γέροντα, πέρασες ἀπὸ τὸν Παΐσιο;». Καὶ λέω ναί. «Τί σου εἶπε;» Λέω: «νά, μοίραζε ἕνα φυλλάδιο κ.τ.λ.» «Τὸ ἔχεις αὐτὸ τὸ φυλλάδιο;», «τὸ ἔχω», τοῦ λέω. Καὶ ἄρχισα νὰ τὸ διαβάζω. «Διάβασέ το μου», τοῦ τὸ διάβασα μὲ προσοχή. Μοῦ λέει: «Ἄ, ἐγὼ διαφωνῶ. Ἐγὼ δὲν τὰ βλέπω ἔτσι τὰ πράγματα». Καὶ τότε χωρὶς νὰ τὸ καταλάβω ἄρχισα νὰ μιλάω, νὰ ἀπαντάω στὸν Γέροντα Πορφύριο, ἀλλὰ ὄχι μὲ δική μου σκέψη, οὔτε μὲ δική μου φωνή. Ἀπὸ τὸ στόμα μου ἀκουγόταν ἡ φωνὴ τοῦ Γέροντος Παϊσίου καὶ ἔδινε τὶς ἀπαντήσεις στὸν Γέροντα Πορφύριο. Καὶ αὐτὴ ἡ ἐπιχειρηματολογία κράτησε ἀρκετὴ ὥρα καὶ στὸ τέλος πετάχτηκε ὁ ἀνώτατος δικαστικὸς καὶ λέει: «Μὰ δὲν διαφωνοῦν οἱ Γέροντες!». Ἐγὼ ἤμουν μὲ τὰ παντελόνια ἀκόμα, ἤμουν κοσμικὸς ἀκόμα. Ἀλλὰ, δὲν μιλοῦσα ἐγώ, μιλοῦσε ὁ Παΐσιος, μὲ τὸ στόμα μου. Καὶ τότε κατάλαβα τί ἦταν ἐκεῖνο τὸ «εὐχαριστῶ», ποὺ τὸ πνεῦμα μου δέχτηκε νὰ τὸν φιλοξενήσει καὶ νὰ ἐκφραστεῖ μέσω ἐμοῦ καὶ νὰ συζητήσει μὲ τὸν Γέροντα Πορφύριο, πάνω σ᾽ αὐτὸ τὸ φοβερὸ θέμα. Νὰ μοῦ πεῖς, καλὰ εἶχαν τὴν ἀνάγκη μου γιὰ νὰ συζητήσουνε; Ἀφοῦ ξέρετε ὅτι μποροῦσαν κι ἐπικοινωνήσουν κι ἀπὸ μακριά. Ἀλλὰ, ἦταν ἄλλο τὸ θέμα, γιὰ νὰ κα10 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...«Πέρασες ἀπὸ τὸν Γέροντα, πέρασες ἀπὸ τὸν Παΐσιο;». Καὶ λέω ναί. «Τί σου εἶπε;» Λέω: «νά, μοίραζε ἕνα φυλλάδιο κ.τ.λ.» «Τὸ ἔχεις αὐτὸ τὸ φυλλάδιο;», «τὸ ἔχω», τοῦ λέω. Καὶ ἄρχισα νὰ τὸ διαβάζω. «Διάβασέ το μου», τοῦ τὸ διάβασα μὲ προσοχή. Μοῦ λέει: «Ἅ, ἐγὼ διαφωνῶ. Ἐγὼ δὲν τὰ βλέπω ἔτσι τὰ πράγματα.» Καὶ τότε χωρὶς νὰ τὸ καταλάβω ἄρχισα νὰ μιλάω, νὰ ἀπαντάω στὸν Γέροντα Πορφύριο ἀλλὰ, ὄχι μὲ δική μου σκέψη, οὔτε μὲ δική μου φωνή. Ἀπὸ τὸ στόμα μου ἀκουγόταν ἡ φωνὴ τοῦ Γέροντος Παϊσίου καὶ ἔδινε τὶς ἀπαντήσεις στὸν Γέροντα Πορφύριο. Καὶ αὐτὴ ἡ ἐπιχειρηματολογία κράτησε ἀρκετὴ ὥρα καὶ στὸ τέλος πετάχτηκε ὁ ἀνώτατος δικαστικὸς καὶ λέει: «Μὰ δὲν διαφωνοῦν οἱ Γέροντες!»... Ὅταν εἶπε ὁ κύριος Γιῶργος: «δὲν διαφωνοῦν οἱ Γέροντες», τὸν μάλωσε ὁ Γέροντας, (Πορφύριος), τοῦ λέει: «Ὄχι βρέ, διαφωνοῦν! Διαφωνοῦμε!», τοῦ λέει. Γιὰ νὰ ἄρω τὴν παρεξήγηση, καὶ ὁ Πορφύριος καὶ ὁ Παΐσιος εἶναι μεγάλοι Ἅγιοι. Ἀλλὰ, στὴν Ἁγ. Γραφὴ ὑπάρχει περίπτωση, ἀκόμα καὶ οἱ Ἄγγελοι διαφώνησαν καὶ τὸ ἑρμηνεύει, πολὺ καλὰ, ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, αὐτό... τέβει αὐτὴ ἡ συζήτηση, νὰ γίνει γνωστὴ καὶ νὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ μιλάει γι᾽ αὐτὰ τὰ πράγματα, νὰ λέει αὐτὲς τὶς ἐμπειρίες. Ὅταν εἶπε ὁ κύριος Γιῶργος: «δὲν διαφωνοῦν οἱ Γέροντες», τὸν μάλωσε ὁ Γέροντας, (Πορφύριος), τοῦ λέει: «Ὄχι βρέ,

•

διαφωνοῦν! Διαφωνοῦμε!», τοῦ λέει. Γιὰ νὰ ἄρω τὴν παρεξήγηση, καὶ ὁ Πορφύριος καὶ ὁ Παΐσιος εἶναι μεγάλοι Ἅγιοι. Ἀλλὰ, στὴν Ἁγ. Γραφὴ ὑπάρχει περίπτωση, ἀκόμα καὶ οἱ Ἄγγελοι διαφώνησαν καὶ τὸ ἑρμηνεύει, πολὺ καλὰ, ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, αὐτό. Ἂν θυμάστε, ὅταν ἔκανε ὁ Προφήτης Δανιὴλ προσευχὴ καὶ νηστεία καθυστέρησε εἴκοσι μία τόσες μέρες γιὰ νὰ ἔρθει ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριὴλ. Τοῦ λέει: καθυστέρησα γιατί δὲν μὲ ἐπέτρεπε ὁ Ἄγγελος τῶν Περσῶν νὰ μπῶ στὰ σύνορα καὶ χρειάστηκε νὰ ἔρθει ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαὴλ νὰ ἐγγυηθεῖ καὶ μετὰ νὰ μπῶ». Καὶ λέει ὁ Χρυσόστομος: «καλά, καὶ οἱ Ἄγγελοι διαφωνοῦν; Ναί, γιατί οὔτε κι Ἄγγελοι τὰ γνωρίζουν ὅλα καὶ ὁ καθένας ἐκτελεῖ ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς ἔδωσε μία ἐντολὴ στὸν Ἄγγελο τῶν Περσῶν, μία ἄλλη ἐντολὴ στὸν Γαβριὴλ καὶ ἔπρεπε νὰ ἐνημερωθεῖ, ἂς ποῦμε. Ἔπρεπε νὰ ἐπιβεβαιωθεῖ ἀπὸ τὸν Ἀρχάγγελο Μιχαὴλ ὁ Ἄγγελος τῶν Περσῶν γιὰ νὰ δεχτεῖ, ἂς ποῦμε. Ἄρα, λοιπὸν, βλέπετε; Ὄχι μόνον οἱ Ἅγιοι, οὔτε καὶ οἱ ἄγγελοι δὲν τὰ ξέρουν ὅλα καὶ ὁ Θεὸς ἔχει τὸν λόγο του καμιὰ φορά, νὰ λέει τὴ μία πλευρὰ στὸν ἕνα, τὴν ἄλλη πλευρὰ στὸν ἄλλον καὶ νὰ μὴ τοὺς ἀφήνει νὰ τὰ γνωρίζουν ὅλα καὶ νὰ διαφωνοῦν, προφανῶς. Ἀκροατής: Κομμάτι τῆς ἀλήθειας. π. Ἀκάκιος: Ναὶ, ναί, ἀκριβῶς. Καὶ αὐτὸ συνέβη καὶ μὲ τὸν Πέτρο καὶ μὲ τὸν Παῦλο, μὲ τὸν Παῦλο μὲ τὸν Ἰάκωβο, τὸν Παῦλο μὲ τὸν Βαρνάβα. Κι ἄλλες φορὲς ὁ Χρυσόστομος λέγει ὅτι: Συμφώνησαν νὰ διαφωνήσουν γιὰ λόγους πνευματικούς, ἄλλες φορὲς ὅτι πραγματικὰ διαφωνοῦσαν ἀλλὰ, ἦταν κι οἱ δύο θεοφόροι κ.τ.λ. Σᾶς τὰ λέω γιὰ νὰ μὴν νομίσετε ὅτι ὑποτιμῶ τὸν ἕναν ἀπὸ τοὺς δύο Ἁγίους,

... Κι ὁ Γέροντας, πολὺ ταπεινά, μου ἀπήντησε: «Θὰ κάνουμε ὅλοι μαζί», δείχνοντας καὶ τὸν ἑαυτό του, «ὑπακοὴ στὴν Ἐκκλησία». Ἀκριβῶς!... γιὰ ὄνομα τοῦ Θεοῦ! Τότε, ἐγὼ τοῦ ἀπήντησα, ἐκεῖ ἤθελα νὰ καταλήξω κι εἶναι πολὺ σημαντικό, τοῦ λέω: Γέροντα, ἐμεῖς στὶς μέρες μας, ἐσᾶς τοὺς δύο ξέρουμε γιὰ Ἐκκλησία, μὲς στὴν Ἐκκλησία. Ἂν ἐσεῖς οἱ δύο διαφωνεῖτε, τότε ποῦ νὰ ἀκουμπήσουμε; Σὲ ποιὸν νὰ πιστέψουμε; Πῶς νὰ πορευτοῦμε; Κι ὁ Γέροντας, πολὺ ταπεινά, μου ἀπήντησε: «Θὰ κάνουμε ὅλοι μαζί», δείχνοντας καὶ τὸν ἑαυτό του, «ὑπακοὴ στὴν Ἐκκλησία». Ἀκριβῶς! Ἀλίμονο ἂν τώρα ἐγὼ σᾶς πῶ μία ἄποψη, κάποιος ἄλλος σᾶς λέει μία ἄλλη ἄποψη, ἄλλος μία ἄλλη ἄποψη… Τὸ κακὸ ποὺ θὰ προέλθει ἀπὸ αὐτὴ τὴν σύγχυση, θὰ εἶναι μεγαλύτερο ἀπὸ τὸ κακὸ τῶν ταυτοτήτων. Γι᾽ αὐτὸ περιμένουμε, ὅλοι, τὴν ἐπίσημη Ἐκκλησία νὰ καθοδηγήσει τὸν λαό. Νομίζω, τὸ 1998, ἐπὶ Σεραφεὶμ, εἶχε ληφθεῖ μία ἀπόφαση ποὺ ἔλεγε: αὐτὸ τὸ 666 στὶς ταυτότητες ἂν ὑπάρχει, δὲν εἶναι τὸ σφράγισμα ἀλλὰ, ἐμεῖς δὲν θὰ τὶς πάρουμε γιὰ λόγους συνειδήσεως. Ἀπὸ τὸ ’98 ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἀπόφαση τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἐμεῖς προσδοκοῦμε στὴν Ἱεραρχία μας, στὴν Ἐκκλησία νὰ καθοδηγήσει τὸν λαὸ γιὰ νὰ μὴν ἐπέλθει μεγάλη σύγχυση, γιατί ἀλίμονο ἂν γίνει αὐτό. Γι᾽ αὐτὸ περισσότερα δὲν θέλω νὰ σᾶς πῶ, δὲν θέλω νὰ πάρω θέση σ’ αὐτὸ τὸ θέμα... Ἀπομαγνητοφώνηση, κ. Λάμπρος Κα• μπουράκης. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 11

Τό προφητικό ἀξίωμα

Ὁ

τοῦ Παύλου Εὐδοκίμωφ ✽

προφήτης ὑπερβαίνει τό παρόν καί ἐμφανίζεται σάν ἡ διάλυσή του, ἀλλά στήν πραγματικότητα εἶναι ὁ δεσμός πού ἑνώνει τή φαινομενολογία τοῦ παρόντος μέ τήν ἐσωτερική διάσταση τῶν πραγμάτων. Τό προφητικό χάρισμα εἶναι ἡ εὐαισθησία στήν παρουσία τοῦ Θεοῦ˙ ἐπισημαίνει τή «φλεγομένη βάτο» στήν καρδιά τῆς ἱστορίας. Τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ἄλλοτε, στήν Π. Διαθήκη, διάλεγε μιά νεφέλη μαρτύρων, πού ἔδειχναν τήν παρουσία του μέσα στόν κόσμο. Στήν Κ. Διαθήκη τό ἀξίωμα αὐτό εἶναι γενικό, ὁ καθένας τό λαμβάνει μέ τό μυστήριο τοῦ Χρίσματος πού καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ὄν χαρισματικό, ἐσφραγισμένο ἀπό τό πνεῦμα. Ὁ προφήτης δέν προλέγει τά μέλλοντα, ἀλλά βλέπει τά γεγονότα ἐσχατολογικά. Τό βλέμμα του δέν πέφτει στήν μελλοντική διάρκεια τῆς ἱστορίας, ἀλλά στήν ἔσχατη ἡμέρα. Τό χάρισμά του εἶναι δῶρο στή διακονία τῆς Ἐκκλησίας, γιατί ἡ ἄμεση ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ τόν καλεῖ ἀκαταγώνιστα γιά τήν ἀποστολή τῆς μαρτυρίας. Δέν εἶναι τό κήρυγμα καί ἡ κατηχητική διδασκαλία τοῦ Ἐπισκόπου, ἀλλά ἡ ἐρμηνεία τῶν μυστηρίων τῆς πίστεως, διά τοῦ «ζῶντος θεολογικοῦ τόπου», πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος. Ὁ Congar μᾶς δίνει μιά πετυχημένη διάκριση στήν προφητική λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας˙ ἡ προφητεία προέρχεται ex Spiritu, ἐνῷ ἡ ἱερωσύνη τοῦ ἐπισκόπου προέρχεται ἀπό μία τάξη καί μία ἐξουσία. Ἡ ἱερωσύνη τοῦ ἐπισκόπου ἀνήκει στή δομή τῆς Ἐκκλησίας καί στήν ἱερατική λειτουργία˙τό προφητικό του χάρισμα ἀσκεῖται ἀπό τή μυστηριακή καί ποιμαντική πλευρά τῆς

12 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Τό ὅτι ἡ Ἐκκλησία, στή μυστηριακή της διάσταση, εἶναι τό πέρασμα πρός τή βασιλεία, τό προφητικό χάρισμα τό ἀναγγέλλει στό μέσο τοῦ κόσμου. Ὁλόκληρη ἡ χριστιανική ζωή τείνει πρός τά ἔσχατα. Ἡ τάση αὐτή δέν πρόκειται γιά τήν ἠθική τελείωση τῶν ἀνθρωπίνων προσπαθειῶν, ἀλλά γιά τή μετοχή στήν ὑπερβατική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ... Ἐκκλησίας. Τό προφητικό χάρισμα τῶν πιστῶν ἀνήκει στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, στό διαρκές μυστήριο τῆς θείας παρουσίας στίς ἀνθρώπινες ψυχές, σάν ζῶσα ἀπάντηση στήν Ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Στραμμένη πρός τόν κόσμο, ἡ γενική ἱερωσύνη ἐπεκτείνεται ἀνάμεσα στή δομή τῆς Ἐκκλησίας καί στή βέβηλη πραγματικότητα τοῦ κόσμου˙εἶναι ὁ μοναδικός δεσμός μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν διαστάσεων. Ἤδη ἡ θέση αὐτή εἶναι ἀξίωμα, μιά ἰσχυρή κλήση γιά τή μαρτυρία τῆς ἀλήθειας μέσα στόν κόσμο, ὅπου, κατά τόν R. Guardini, κατά ἕνα τόσο τραγικό τρόπο «ἡ ἰδέα τῆς παρουσίας δέν διαδραματίζει κανένα ρόλο στή χριστιανική συνείδηση». Τό προφητικό χάρισμα ἐνεργεῖ ἀκριβῶς τήν ἔγχυση τῆς ἐμπειρίας τοῦ Θεοῦ στό νῆμα τῆς ἱστορίας καί συντελεῖ στήν ἔκρηξη, ἐκ τῶν ἔσω, μιᾶς νέας διαστάσεως. Μέ τό προφητικό χάρισμα ex Spiritu, μποροῦμε νά καταλάβουμε τήν «ἀπώλεια τῆς ταχύτητος» τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς πάνω στήν ἐπιταχυνόμενη ταχύτητα τῆς ζωῆς αὐτοῦ τοῦ κόσμου ˙μέ τό ἴδιο τό χάρισμα μποροῦμε ἐπίσης νά καταλάβουμε τίς πιό ἐπαναστα-

Ἔργο κ. Π. Μόσχου τικές τροποποιήσεις τῶν οἰκονομικῶν, πολιτικῶν καί κοινωνικῶν δομῶν, γιά νά ἔλθη ἡ ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ πού θά γκρεμίσει τόν τοῖχο τῆς ἁμαρτίας καί θά ξεσκίση τήν ἐφήμερη σκιαιρότητα αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Ἡ μαρτυρία τοῦ χαρίσματος αὐτοῦ εἶναι ὅπως ἀκριβῶς ὁ δάκτυλος τοῦ Προδρόμου πού κατευθυνόταν στόν Χριστό. Ἡ βία τοῦ χαρίσματος ἀρνεῖται προπαντός ἀλλοῦ τόν χρόνο αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ὅταν δέν ἀνοίγεται πρός μιά ἀναμονή. Τό ὅτι ἡ Ἐκκλησία, στή μυστηριακή της διάσταση, εἶναι τό πέρασμα πρός τή βασιλεία, τό προφητικό χάρισμα τό ἀναγγέλλει στό μέσο τοῦ κόσμου. Ὁλόκληρη ἡ χριστιανική ζωή τείνει πρός τά ἔσχατα. Ἡ τάση αὐτή δέν πρόκειται γιά τήν ἠθική τελείωση τῶν ἀνθρωπίνων προσπαθειῶν, ἀλλά

γιά τή μετοχή στήν ὑπερβατική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Δέν πρόκειται γιά μιά νοητική μας ἐνέργεια πού κατανοεῖ τόν Θεό, ἀλλά γιά μιά ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ πού μᾶς κατανοεῖ˙ δέν πρόκειται νά γνωρίσουμε, ἀλλά νά γνωριστοῦμε ἀπό τόν Θεό (Γαλ. 4,9). Στό ἐπίπεδο αὐτό τῆς γνώσεως τοῦ κόσμου ἀπό τόν Θεό, μιᾶς γνώσεως ὀριστικῆς, πού βγαίνει ἀπό τήν παρουσία, διαρθώνεται τό βασίλειο ἱεράτευμα στήν περιοχή τοῦ ἀνδρικοῦ καί τοῦ γυναικείου στοιχείου μέ τίς δημιουργικές ἀπαντήσεις. Ἡ κοινή μαρτυρία παίρνει συγκεκριμένες μορφές κατά τή χριστιανική τάξη. ✽ Ἀπό τό βιβλίο «Ἡ γυναίκα καί ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου», μετάφραση Νίκου Μα• τσοῦκα, ἐκδόσεις Π. Πουρναρᾶ.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 13

...Ἐκεῖνο τό ἄλλο ἐγώ...

Ὁ

τοῦ Ἀρχιμ. Αἰμιλιανοῦ Σιμωνοπετρίτου ✽

Θεός μᾶς ἔκανε βασιληάδες, μᾶς ἔκανε θεούς, καί μάλιστα αἰωνίως θεουμένους, ἀτελευτήτως αὐξάνοντας εἰς θειότητα, «ἐκδημοῦντας πρός Θεόν», διαρκῶς τείνοντας πρός τόν Θεόν. Μᾶς ἔδωσε τήν ἀπειρότητα πρός τήν ὁποία μποροῦμε νά τείνωμε, μᾶς ἔκανε ἀπείρους τρόπον τινά, καί ἐμεῖς εἶναι δυνατόν νά ζοῦμε σά νά εἴμεθα ἀνθρωπάκια, σκουληκάκια τῆς γῆς. Πῶς νά μήν ἀγαπήσης ἕναν τέτοιον Θεόν; «Τίς σύμβουλος αὐτοῦ ἐγένετο;», (Ἠσ. 40,13). Κανείς δέν θά μποροῦσε νά γίνη σύμβουλος τοῦ Θεοῦ. Ποιός θά μποροῦσε νά συλλάβη ὅλα αὐτά τά μεγαλεῖα, τά ὁποῖα προαιωνίως ὁ Θεός εἶχε τακτοποιήσει καί εἶχε ἑτοιμάσει γιά μᾶς; Τί μᾶς ἔκανε ὁ Θεός, τί μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός! Τί ἔγινε γιά μᾶς ὁ Θεός! Τί εἴμαστε ἐμεῖς γιά τόν Θεόν; Ἐμεῖς γινόμαστε Χριστός, χριστοποιούμεθα, καί ὁ Χριστός εἶναι γιά μᾶς ὁ Θεός. Μποροῦμε νά ζοῦμε μέσα σέ αὐτή τήν ὀμορφιά, γιά τήν ὁποία μᾶς κάλεσε ὁ Θεός; Μποροῦμε νά ἐντρυφήσωμε σέ αὐτό τό κάλλος πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός; Νομίζω ὅτι εἶναι τόσο εὔκολο αὐτό, ἀρκεῖ νά τό ἀποδεχώμαστε, ἀρκεῖ νά σκιρτάη ἡ καρδιά μας, ἀρκεῖ να γνωρίζωμε τήν βασιλικότητά μας, νά ξέρωμε τήν θειότητά μας, νά ξέρωμε ὅτι θεοί ἐσμέν. Τά πάντα εἶναι Χριστός, πολλῷ μάλλον ἐγώ εἶμαι Χριστός, ἐγώ πού τό θέλω, ἐγώ πού τό ἐπιθυμῶ, ἐγώ πού σκιρτάω, ἐγώ πού ἐγκαταλείπω τόν ἑαυτό μου. Ἄς ζοῦμε λοιπόν τήν χριστοποίησί μας,

14 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Μποροῦμε νά ζοῦμε μέσα σέ αὐτή τήν ὀμορφιά, γιά τήν ὁποία μᾶς κάλεσε ὁ Θεός; Μποροῦμε νά ἐντρυφήσωμε σέ αὐτό τό κάλλος πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός; Νομίζω ὅτι εἶναι τόσο εὔκολο αὐτό, ἀρκεῖ νά τό ἀποδεχώμαστε, ἀρκεῖ νά σκιρτάη ἡ καρδιά μας, ἀρκεῖ να γνωρίζωμε τήν βασιλικότητά μας, νά ξέρωμε τήν θειότητά μας, νά ξέρωμε ὅτι θεοί ἐσμέν. Τά πάντα εἶναι Χριστός, πολλῷ μάλλον ἐγώ εἶμαι Χριστός, ἐγώ πού τό θέλω, ἐγώ πού τό ἐπιθυμῶ, ἐγώ πού σκιρτάω, ἐγώ πού ἐγκαταλείπω τόν ἑαυτό μου... Ἄς ζοῦμε λοιπόν τήν χριστοποίησί μας, ἄς ζοῦμε ἐκεῖνο τό ἄλλο ἐγώ, ὄχι τό δαιμονικό ἀλλά τό θεῖο, τό ὁποῖο μᾶς ἔκανε ὁ Θεός. Ἄς ζοῦμε ἐκεῖνο τό Ἐγώ τό ὁποῖο ἐνώθηκε μαζί μας, τόν Λόγον ὁ ὁποῖος ἐνώθηκε μέ μένα καί ἀπήρτισε τό δικό μου ἐγώ καί τό κατέστησε θεανθρώπινο καί ἑπομένως πλῆρες. Νά μπορούσαμε νά βουλιάζαμε σέ αὐτή τήν ἀγαθότητα καί τήν τελειότητα καί τήν βασιλικότητα πού μᾶς χάρισε ὁ Θεός... ἄς ζοῦμε ἐκεῖνο τό ἄλλο ἐγώ, ὄχι τό δαιμονικό ἀλλά τό θεῖο, τό ὁποῖο μᾶς ἔκανε ὁ Θεός. Ἄς ζοῦμε ἐκεῖνο τό Ἐγώ τό ὁποῖο ἐνώθηκε μαζί μας, τόν Λόγον ὁ ὁποῖος ἐνώθηκε μέ μένα καί ἀπήρτισε τό δικό μου ἐγώ καί τό κατέστησε θεανθρώπινο καί ἑπομένως πλῆρες.

Νά μπορούσαμε νά βουλιάζαμε σέ αὐτή τήν ἀγαθότητα καί τήν τελειότητα καί τήν βασιλικότητα πού μᾶς χάρισε ὁ Θεός. Νά μπορούσαμε νά ποῦμε: Δόξα σοι ὁ Θεός, πάντων ἕνεκεν. Λίγο νά καταλαβαίναμε τά μυαλά μας, λίγο νά σκιρτοῦσαν οἱ καρδιές μας, λίγο νά μποροῦσαν νά τό συλλάβουν, λίγο νά ἔφευγε αὐτή ἡ ἀναισθησία μας, διότι ἐμεῖς δέν ἔχομε ἀναισθησία ἄρσενος καί θήλεος, δούλου καί ἐλευθέρου, ἀλλά τοῦ ἰδίου τοῦ Θεοῦ. Τί ταλαιπωρία εἶναι αὐτή στήν ὁποία ὑποπίπτομε μόνοι μας! Ἀναρωτιόμαστε γιατί ἔπεσε ὁ δαίμων καί πῶς ἔπεσε καί ποῦ τό βρῆκε. Ἐμεῖς ποῦ τό βρίσκομε; Ἐμεῖς γιατί πέφτομε; Ἐμᾶς πού μᾶς ἔκανε τέτοιους θεούς Ἐκεῖνος, καί δέν μπορεῖ νά μᾶς ἐπηρεάση κανένας, πῶς ἐμεῖς τελικῶς παραμένομε τόσο φτωχοί, τόσο ἄνθρωποι, τουτέστιν τόσο κτηνώδεις; Πῶς; Ἄς ἀφήσωμε τό εἶναι μας νά βουλιάξη σέ αὐτή τήν ἀτέρμονη θάλασσα τῆς ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ, μέσα σέ αὐτό τό φῶς τῆς θεότητος, στό ὁποῖο μᾶς ἔχει βάλει. Ἄς ἀπορροφοῦμε ὅλες τίς ἀκτῖνες τοῦ Θεοῦ, καί θα εἴμαστε καί ἐμεῖς θεοί. Ἄς ζήσωμε ὅπως μᾶς ἔκανε ὁ Θεός, ὅπως μᾶς ἔκανε ἐξ ὑπ’ ἀρχῆς, ὅπως μᾶς ξαναφέρνει στό ἀρχικό ἐκεῖνο σημεῖο ὁ ἴδιος ὁ Κύριος. Ἄς χαροῦμε τέλος πάντων, ἄς χαροῦμε τόν Θεόν, ἄς χαροῦμε Αὐτόν, πού εἴμαστε ἐμεῖς. ✽ Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο του: «Περί ἀγάπης, ἑρμηνεία στόν Ἅγιο Μάξιμο», σελ. 167 - 168, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, 2015. •

Ἀρχιμ. Αἰμιλιανός Σιμωνοπετρίτης, ἀπό τό βιβλίο «Σιμωνόπετρα, Ἅγιον Ὄρος, ἔκδοση τῆς Ε.Τ.Β.Α., 1991» Ἐν Ἐσόπτρῳ | 15

...νά μποῦμε σέ μία ἐπικίνδυνη σχέση μέ τόν Θεό... † Ἀντώνιος (Μπλούμ), Μητροπολίτης Σουρόζ ✽ Антоний (Блум), митрополит Сурожский

άπου λέει ὁ Νίτσε: «Γιά νά γεννήσεις ἕνα ἀστέρι πρέπει νά κουβαλᾶς μέσα σου τό χάος». Ἡ τάση μας εἶναι νά τείνουμε πρός τήν ἀνασφάλεια καί νά περιορίζουμε τό χάος ἤ νά κάνουμε ὅ,τι περνᾶ ἀπό τό χέρι μας γιά νά τό ἐλαχιστοποιήσουμε, νά τό ἀπολιθώσουμε, ὥστε νά μήν ὑπάρχει ἡ πιθανότητα νά προκύψει κάτι πού μᾶς τρομάζει ἤ πού νά θέτει σέ κίνδυνο τήν ἡσυχία μας, τήν αἴσθηση ὅτι εἴμαστε ἀσφαλεῖς. Ἀλλά τό ἀποτέλεσμα εἶναι μιά φτωχότερη ζωή. Μπορεῖ κανείς νά ἐπιλέξει ἕνα ἰδεῶδες, νά δημιουργήσει γιά τόν ἑαυτό του μιά εἰκόνα αὐτοῦ πού θά ἤθελε νά εἶναι καί νά προσπαθήσει νά τή «μαϊμουδίσει». Καί ἴσως μερικές φορές νά τό καταφέρει μέ μεγάλη ἐπιτυχία. Ἀλλά μπορεῖ μέσα μας νά ὑπάρχει ἕνας ὁλόκληρος κόσμος πού ἴσως ὁ Θεός θά ἤθελε νά ἔρθει στήν ἐπιφάνεια. Δέν μιλῶ γιά τό ὑποσεινήδητό μας, ἀλλά γιά τά βάθη τῆς προσωπικότητας μας πού θά μποροῦσαν νά ἀνθίσουν καί νά μᾶς καταστήσουν ἄτομα πολύ μεγαλύτερου ἀναστήματος, πού ἐμεῖς καταπνίγουμε καί σκοτώνουμε. Αὐτό λοιπόν εἶναι τό πρῶτο σκέλος, τό ὁποῖο συνδέεται μέ τήν δειλία μας, τούς φόβους, τήν ἀγάπη μας γιά ἀσφάλεια, τόν φόβο μας νά διακινδυνέψουμε καί, ἀκόμη, ὅπως δυστυχῶς πιστεύω, τόν φόβο μας νά καταδικαστοῦμε καί ἀπό τούς ἀνθρώπους καί ἀπό τόν Θεό -ἄν φανταζόμαστε ὅτι ὁ Θεός μᾶς θέλει ἀκριβῶς ὅπως φανταζόμαστε ὅτι πρέπει νά εἴμαστε καί ὅτι θά μᾶς

16 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Μπορεῖ κανείς νά ἐπιλέξει ἕνα ἰδεῶδες, νά δημιουργήσει γιά τόν ἑαυτό του μιά εἰκόνα αὐτοῦ πού θά ἤθελε νά εἶναι καί νά προσπαθήσει νά τή «μαϊμουδίσει». Καί ἴσως μερικές φορές νά τό καταφέρει μέ μεγάλη ἐπιτυχία. Ἀλλά μπορεῖ μέσα μας νά ὑπάρχει ἕνας ὁλόκληρος κόσμος πού ἴσως ὁ Θεός θά ἤθελε νά ἔρθει στήν ἐπιφάνεια... τιμωροῦσε ἄν δέν εἴμαστε ἔτσι.Τό ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐπιθυμίας μας νά ζοῦμε ἐπιφανειακά εἶναι ὅτι δέν μποροῦμε νά συναντήσουμε τόν Θεό, πού εἶναι ἕτοιμος νά κατέβει στήν κόλαση, νά φτάσει σέ αὐτό τό βαθύ σκότος καί χάος καί νά μᾶς τραβήξει ἔξω, ὅπως ἔκανε στή Γένεση, δίνοντας ἔκφραση σέ ὅλες τίς δυνατότητες, σέ ὅ,τι μποροῦσε νά ἀνθίσει καί νά καρπίσει. Ἔτσι, λοιπόν, ἀντί νά ἔχουμε μιά βαθειά, δραματική σχέση μέ τόν Θεό, προσπαθοῦμε νά ἔχουμε μιά ἐπίπεδη, εὐγενική, ὀργανωμένη σχέση, ὅπου παίζουμε μέ ἀσφάλεια διατηρῶντας τούς κανόνες. Ὑπάρχει ἕνα ἐπικίνδυνο σημεῖο, πού ἄν σκεφτοῦμε σοβαρά, θά μποροῦσε νά μᾶς βοηθήσει πολύ. Ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής μᾶς λέει στά κείμενά του: «Ἀκόμη κι ἄν ὁ Θεός στεκόταν μπροστά σου χωρίς ἐσύ νά τό ξέρεις, ἀλλά ἡ καρδιά σου δέν λέει «Ἀμήν» γιά μιά πράξη, μήν τήν κάνεις, διότι δέν εἶναι ἡ πράξη σου πού χρειάζεται ὁ Θεός, εἶναι ἡ συναίνεσή σου». Τό ἀπο-

... Ἔτσι, λοιπόν, ἀντί νά ἔχουμε μιά βαθειά, δραματική σχέση μέ τόν Θεό, προσπαθοῦμε νά ἔχουμε μιά ἐπίπεδη, εὐγενική, ὀργανωμένη σχέση, ὅπου παίζουμε μέ ἀσφάλεια διατηρῶντας τούς κανόνες... τέλεσμα βέβαια εἶναι ἡ ὅλη ἔνταση καί οἱ διαταραγμένες σχέσεις μέ τούς γύρω μας. Παίζουμε ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς. Ἀποτραβιόμαστε ἀπό τόν Θεό, ἀπό τον ἑαυτό μας καί στήν πραγματικότητα ἀπό τόν κίνδυνο πού ἐκπροσωπεῖ ὁ πλησίον. Καί αὐτή εἶναι ἡ βασική ἁμαρτωλή κατάσταση ἀπό τήν ὁποία προκύπτει ὁ ἐγωκεντρισμός μας, οἱ φόβοι μας, ἡ ἀπληστία μας, τά μίση μας, ἡ ἀπόρριψη τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πλησίον μας. Ὅλα αὐτά δέν θά ἦταν ἐκεῖ, ἄν στή βάση δέν ὑπῆρχε μία ἁμαρτωλή κατάσταση. Ὅλοι εἴμαστε θνητοί, γεννηθήκαμε ἀτελεῖς, καί ὄχι ἀπλῶς ἀτελεῖς μέ τήν ἔννοια τῆς ἀθωότητας σέ ἀντίθεση μέ τόν Σατανᾶ, ἀλλά ἀτελεῖς γιατί εἴμαστε μιά διεστραμένη εἰκόνα τοῦ Δημιουργοῦ μας. Ὅμως εἶναι στό χέρι μας νά διακινδυνέψουμε, νά ζήσουμε ἐπικίνδυνα, νά μποῦμε σέ μία ἐπικίνδυνη σχέση μέ τόν Θεό. Ὑπάρχει μιά ἀνατολίτικη παροιμία πού λέει ὅτι τό νά πλησιάσεις τόν Θεό εἶναι τό ἴδιο ἐπικίνδυνο μέ τό νά μπεῖς στό κλουβί μέ μία τίγρη. Εἶναι ἐπικίνδυνο, γιατί μπορεῖ νά χάσουμε τήν ἡσυχία μας, τήν αἴσθηση τῆς ἀσφάλειάς μας. Ὅμως αὐτό πού μπορεῖ νά προκύψει εἶναι ἕνα ἀληθινό πρόσωπο, ἀντί γιά μιά πτωχευμένη προσωπικότητα. ✽ Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο του: «Ὁ ἑαυτός μας καί ὁ ἄλλος», σελ. 64 - 66, ἐκδόσεις • Πορφύρα, 2016.

Ἔργο κ. Π. Μόσχου Ἐν Ἐσόπτρῳ | 17

Μεῖνε μαζί μας Κύριε † Εἰρηναῖος Γαλανάκης Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου ✽

Ἔργο κ. Π. Μόσχου 18 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

εῖνε μαζί μας, Κύριε, γιατί χωρίς Ἐσένα ὁ πόνος δέν ἔχει οὔτε ἐλπίδα οὔτε νόημα. Μεῖνε μαζί μας, Κύριε, γιά νά γλυκάνεις καί νά ἡμερώνεις τούς πόνους μας. Γιατί ὅλα μποροῦνε νά Σέ στερηθοῦνε κι ἀπ᾽ ὅλα μπορεῖς νά λείψεις μέ λιγότερη ζημιά, μά ὁ πόνος Σέ χρειάζεται ἀποκλειστικά καί ἀδυσώπητα. Γιατί ὁ πόνος εἶναι μία πληγή πού δέν ἔχει ἄλλο φάρμακο παρά μόνο Ἐσένα. Γιατί ὁ πόνος εἶναι ἕνα σκοτάδι πού δέν περιμένει ἄλλο φῶς παρά μόνο Ἐσένα. Γιατί ὁ πόνος εἶναι ἕνας Θάνατος πού δέν ἔχει ἄλλη ἀνάσταση παρά μόνο Ἐσένα. Κι ἄν τίποτε ἄλλο δέν σέ καλεῖ στόν κόσμο αὐτό Χριστέ μου, Σέ καλεῖ ὄμως καί Σέ καρτερεῖ ὁ πόνος ὁ βαθύς καί ἀνεξήγητος πόνος πού σωπαίνει, ὁ πόνος τῆς σάρκας κι ὁ πόνος τῆς Ψυχῆς. Μεῖνε μαζί μας, Κύριε, καί μεῖνε γιά ὅλους καί γιά τούς καλούς καί γιά τούς μοναχικούς καί τούς ὀρφανούς, γιά ἐκείνους πού δέν ἔχουν στόν κόσμο αὐτό ἕνα κλαδί νά κρεμάσουν τή καρδιά των καί τήν κρατοῦν στά χέρια των βαριά καί πληγωμένη. Μεῖνε μαζί μας, Κύριε. Ὅλα τῶν δακρύων μας τά ρυάκια πρός Ἐσένα τρέχουν καί τῆς καρδίας μας οἱ φλογισμένες νοσταλγίες γιά σένα ἀνάβουν. ✽ 30/04/2013

•

«Ἡ ψαλτική τέχνη στή σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα»

Ἀπόσπασμα ὁμιλίας τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, ἐκπροσώπου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, στό 2ο Ἱεροψαλτικό Συνέδριο Κρήτης. (Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία Κρήτης, 2 Δεκεμβρίου 2016) ✽

ό θέμα τοῦ Συνεδρίου, εἶναι ὅτι καλύτερο θά μποροῦσε νά ἐπιλεγεῖ γιά τήν ἐποχή μας, ἕνεκα τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ σύγχρονη ζωή καί πραγματικότητα ἐναποθέτει, κάθε μέρα, στήν Ἐκκλησία, κατ᾽ ἐπέκταση καί στούς ἄμεσους συνεργάτες της, στούς ὁποίους συγκαταλέγεστε καί ἐσεῖς πού ὑπηρετεῖτε τήν Ἐκκλησιαστική Μουσική, ἐναποθέτει προβλήματα τά ὁποῖα σχηματίζονται ἀπό τά νέα δεδομένα τῆς κοινωνίας, τῆς ζωῆς καί τῶν ἀνθρώπων. Τά νέα δεδομένα εἶναι πάρα πολλά, ἀπό τοῦ χρόνου πού διαμεσολάβησε, μεταξύ τοῦ πρώτου καί τοῦ δευτέρου Συνεδρίου σας. Θά μποροῦσα νά παραθέτω διάφορες μουσικολογικές ἑνότητες καί νά σταθῶ σέ μελέτες τῶν ἐνασχολουμένων μέ τήν Ἐκκλησιαστική Μουσική. Ἐπειδή, ὅμως δέν εἶμαι εἰδικός, εἶναι φρονιμότερο, νομίζω, νά ἐκφραστῶ μόνο γενικά καί ἁπλά, μέ γνώμονα τό ἐρέθισμα πού μου δίνει ὁ τίτλος τοῦ Συνεδρίου. Λοιπόν, ἀγαπητοί μου, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δέν βιώνει πλέον τή ζωή ὅπως οἱ ἄνθρωποι παλαιοτέρων ἐποχῶν. Ἡ συνείδηση, τό ὑποσυνείδητο καί τό ἀσυνείδητο της ὕπαρξής του, τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι γεμάτο ἀπό τή λεγόμενη πληροφορία, σέ τέτοιο βαθμό, πού ἡ κοινωνική πραγματικότητα δέν προλαβαίνει, καλά – καλά, ὅπως γνωρίζετε, νά ἀφομιώσει μία εἴδηση καί ἔρχεται ἀστραπιαία ἡ ἄλλη καί ἡ ἄλλη κ.ο.κ. Ἀσχέτως, τώρα, τῆς ποιότητας τῶν

κάθε μορφῆς εἰδήσεων, μόνο τό πλῆθος τους, δημιουργεῖ ψυχικό κορεσμό, ἀπό τόν ὁποῖο ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ζητεῖ νά ἁπαλλαγεῖ, νά ἀδειάσει ἀπό τήν κόπωση αὐτή τῆς ψυχῆς, πού ἐναποτίθεται στό συνειδητό, στό ὑποσυνείδητο καί στό ἀσυνείδητο καί ὄχι νά προσθέσει καί ἄλλες πληροφορίες. Πολλά ἔχουν εἰπωθεῖ, πάνω σ᾽ αὐτό τό θέμα, ἀλλά θά ἀναφέρω μόνο μία χαρακτηριστική ρήση, πού μ᾽ ἀρέσει, τοῦ Νικολάϊ Γκόγκολ Βασίλιεβιτς, (1809 - 1852), πού ἀπό τότε, μέ τά λίγα μέσα πού ὑπῆρχαν, μέ τή διόραση τῆς ὀρθόδοξης ψυχῆς, ἔγραψε ὅτι: «ἕνα τεράστιο χασμουρητό ἀνοίας θά περικλείσει ὁλόκληρο τόν κόσμο». Αὐτή ἡ ἄνοια, πού εὔκολα ἀνιχνεύεται στή σημερινή κοινωνία τῆς πληροφορίας, μποροῦμε νά τήν κατανοήσουμε καλύτερα ἄν ἀναφέρουμε καί τήν προφητική ρήση, ἑνός συγγραφέα, μέ παγκόσμια ἀκτινοβολία, τοῦ Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, (1821 - 1881), ὁ ὁποῖος ἔγραψε, στό ἔργο του: «ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής», γιά τήν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων ὅτι θά γίνει μία: «...γενική καί ὁμονοοῦσα μυρμηγκοφωλιά. Γιατί ἡ ἀνάγκη γιά μία παγκόσμια συνένωση εἶναι τό τρίτο καί τελευταῖο μαρτύριο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης». Γιά τή λέξη «τρίτο», φέρετε στόν νοῦ τούς πειρασμούς τοῦ Χριστοῦ στήν ἔρημο. Αὐτό τό περιβάλλον, τώρα, τοῦ «μαρτυρίου τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης», τοῦ Ἐν Ἐσόπτρῳ | 19

Ἡ ψαλτική τέχνη στήν σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα

σχηματισμοῦ «μίας παγκόσμιας συνένωσης», ὁμοιάζει ὄντως μέ μία «γενική καί ὁμονοοῦσα μυρμηγκοφωλιά». Ἡ ἐσωτερική πλήρωση τοῦ ἀνθρώπου ὁδηγεῖται, ὅπως διάβασα, πρό ἐτῶν, σέ ἕνα σύγχρονο περιοδικό, τό ὁποῖο εἶχε ἕνα χαρακτηριστικό, προτρεπτικό τίτλο, πού ἔλεγε: «Testing the global Ethic», δηλαδή, ἄς γευθοῦμε τήν παγκόσμια ἠθική. Ὁδηγεῖται αὐτή ἡ «ὁμονοοῦσα μυρμηγκοφωλιά», στή γεύση μίας παγκόσμιας ἠθικῆς. Ἡ ἠθική αὐτή, γιά νά σταθεῖ χρειάζεται μαζανθρώπους καί χωρίς ἄλλο, καταφεύγει στόν πνευματικό συγκρητισμό τῆς σύγχρονης ἀθεΐας, δηλαδή, μέ δύο λόγια, ἔχουμε πλέον τόν τύπο ἀνθρώπου μίας νέας τάξης πραγμάτων πού, ὅλο καί περισσότερο, ὑποχωρεῖ μπροστά στό γρήγορο, στό κερδοφόρο καί στόν ἄτσαλο καλπασμό τοῦ ὑλιστικοῦ μπουχτίσματος. Αὐτό εἶναι, σέ γενικές γραμμές, τό περιβάλλον τῆς σύγχρονης κατάστασης καί μέσα σέ αὐτό πρέπει, τώρα, νά δοῦμε πώς δρᾶ καί ἡ μουσική πρόσληψη. Κάθε ἄλλη προσέγγιση πού δέν θέλει νά δεῖ τό γενικότερο αὐτό περιβάλλον, μᾶλλον προτιμᾶ νά ἀπομονώνεται αὐτάρεσκα στή θριαμβολογία τοῦ παρελθόντος. Ἡ γενική ποιοτική κατάπτωση τοῦ πολιτισμοῦ τῆς στρατωνισμένης μάζας, ἀποπροσανατολίζει ἀπό κάθε ἰδιαίτερη ποιότητα. Ἡ σύγχρονη ψυχική κόπωση, πού προαναφέραμε, ἔφερε καί τή μουσική τοῦ χάους, ἀφοῦ ἡ ψυχή ἀπό τήν ὑπερπλήρωση τῆς προρρηθείσης πληροφορίας, τῆς ἄλογης χρήσης τῆς ὕλης καί γενικά του ἄγχους ἐκβάλλει σέ αὐτό, ὡς ἀντίδραση ἀπό τήν ἀσθένειά της, πού γίνεται: ἄγχος - ἀγχόνη. Μπροστά σέ αὐτή τήν ἐκρηκτική κατάσταση, ὅλοι ἐμεῖς, ἀπό πλευρᾶς τῆς Ἐκκλησίας, συνήθως, ἀντιτάσσουμε τήν 20 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...καί μόνο τό ὅτι εἶναι παράδοση καί στήν περίπτωσή μας μουσική παράδοση, σημαίνει ὅτι θά περάσει διαφορετικά ἤ εὐκολότερα, ἀπό ἄλλες πληροφορίες, σήμερα, μέσα στήν ψυχή; Φυσικά καί ὄχι, καθώς στήν ἐποχή ἐτούτη, ὅπως ξέρετε, ὅλα τίθενται ὑπό τό πρίσμα τῆς ἀμφισβήτησης καί πέφτουν καί χάνονται μέσα στό κενό της καταναλωτικῆς συνείδησης... παράδοση καί στήν περίπτωση τῆς μουσικῆς, τήν Ἐκκλησιαστική Μουσική ἤ τήν εὐρύτερη Βυζαντινή Μουσική. Πολύ σωστά. Τίθεται, ὅμως, τό ἐρώτημα καί τά λέω μέ συστολή, ξέροντας ποιοί μέ ἀκούουν: ἄραγε τό ὅτι πρόκειται περί παραδόσεως, ὡς ἱστορική συνείδηση, αὐτό φτάνει γιά νά ἀδειάσει τήν ψυχή ἀπό τή σύγχρονη κόπωση; Πῶς ἐνεργοῦσε ἡ μουσική στή λατρεία; Παραπέμπω στό βιβλίο τοῦ Γεώργιου Ἰ. Παπαδόπουλου, Προέδρου τοῦ ἐν Κων/πόλει Μουσικοῦ Συλλόγου, «Ὀρφέως», ὑπό τόν τίτλο: «Συμβολαί εἰς τήν ἱστορίαν τῆς παρ᾽ ἡμῖν ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς», ἔτος ἔκδοσης, 1890. Δηλαδή καί μόνο τό ὅτι εἶναι παράδοση καί στήν περίπτωσή μας μουσική παράδοση, σημαίνει ὅτι θά περάσει διαφορετικά ἤ εὐκολότερα, ἀπό ἄλλες πληροφορίες, σήμερα, μέσα στήν ψυχή; Φυσικά καί ὄχι, καθώς στήν ἐποχή ἐτούτη, ὅπως ξέρετε, ὅλα τίθενται ὑπό τό πρίσμα τῆς ἀμφισβήτησης καί πέφτουν καί χάνονται μέσα στό κενό της καταναλωτικῆς συνείδησης. Ἡ θέση, ἐκείνη, πού παρουσιάζει τή μουσική μας παράδοση, οὔτε λίγο οὔτε πολύ, κάτι σάν πανάκεια ἤ ὡς ἕνα πεῖσμα τοῦ παρελθόντος ἤ ὡς ἐκτέλεση μίας ἄγευστης ἐπαναληπτικότητας ἤ

• ὡς ἐπιδερμική νοσταλγία, δέν ὑπάρχει περίπτωση νά μή βρεῖ ἀπέναντί της τή σκληρή σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα πού, ὅπως εἴπαμε, ἄρρωστη ὅπως εἶναι, κουρασμένη ἀπό τό βάρος τῆς πληθύος τῆς κοινωνίας τῆς πληροφορίας, ἐπιζητᾶ τήν ἀνάπαυση στό ἄδειασμα ἀπό τό ὑπέρογκο ψυχικό της φορτίο. Γιά νά τό καταλάβουμε καλύτερα, θά δώσω ἕνα παράδειγμα ἀπό τόν χῶρο μίας ἄλλης ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, ἐκείνη τῆς Ἁγιογραφίας. Σέ παλαιότερες ἐποχές οἱ τοῖχοι τῶν ἐκκλησιῶν γέμιζαν ἀπό ἁγιογραφίες. Γιατί; Μά διότι, αὐτό, ἦταν ἕνας τρόπος μετάδοσης τῆς πληροφορίας, τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὁ ἄνθρωπος, μέσα στήν ἐκκλησία, ἐλάμβανε πληροφορίες πού δέν τίς εἶχε, ὅπως στή σημερινή ἐποχή καί ἑπομένως καλῶς ἔκανε ἡ τότε ἐκκλησιαστική πραγματικότητα, μέ τό νά πληροφορεῖ μέ αὐτόν τόν τρόπο τόν λαό τοῦ Θεοῦ. Ἀντιθέτως, σήμερα, συμβαίνει κάτι ἄλλο. Ἐπειδή ἡ πληροφορία ἔρχεται, ἀπό πολλές πηγές, σέ βαθμό καταιγιστικό, ὅπως τόν περιγράψαμε παραπάνω, ὁ ἄνθρωπος σήμερα εἰσερχόμενος στήν ἐκκλησία, ὄχι μόνο ἀδυνατεῖ, ἐκ τῶν πραγμάτων, νά λάβει ἐπί πλέον πληροφορίες, ἀλλά ζητεῖ νά ἀπαλλαγεῖ, νά ἀδειάσει, νά ξεκουραστεῖ ἀπό τόν ὑπερκορεσμό τῆς ψυχῆς. Ἐδῶ, τώρα, ἀντί ἡ ἐκκλησιαστική πραγματικότητα νά ἐνανθρωπιστεῖ, νά σαρκωθεῖ (Χριστούγεννα), ὅπως ὁ Κύριος τῆς Ἐκκλησίας, νά πάρει τήν ἀσθένεια καί νά τή θεραπεύσει καί νά βρεῖ ἄλλους συμβατούς τρόπους γιά νά μεταφέρει τήν πληροφορία, τί κάνει; Ἀντιστέκεται προβάλλουσα ἰδεολογικά τήν παράδοση, ὡς ἱστορική συνείδηση, πῶς; Ἁγιογραφώντας, σήμερα, μέχρι καί τήν τελευταία γωνία κάθε ἐπι-

...Ἐπειδή ἡ πληροφορία ἔρχεται, ἀπό πολλές πηγές, σέ βαθμό καταιγιστικό, ὅπως τόν περιγράψαμε παραπάνω, ὁ ἄνθρωπος σήμερα εἰσερχόμενος στήν ἐκκλησία, ὄχι μόνο ἀδυνατεῖ, ἐκ τῶν πραγμάτων, νά λάβει ἐπί πλέον πληροφορίες, ἀλλά ζητεῖ νά ἀπαλλαγεῖ, νά ἀδιάσει, νά ξεκουραστεῖ ἀπό τόν ὑπερκορεσμό τῆς ψυχῆς. Ἐδῶ, τώρα, ἀντί ἡ ἐκκλησιαστική πραγματικότητα νά ἐνανθρωπιστεῖ, νά σαρκωθεῖ (Χριστούγεννα), ὅπως ὁ Κύριος τῆς Ἐκκλησίας, νά πάρει τήν ἀσθένεια καί νά τή θεραπεύσει καί νά βρεῖ ἄλλους συμβατούς τρόπους γιά νά μεταφέρει τήν πληροφορία, τί κάνει; Ἀντιστέκεται προβάλλουσα ἰδεολογικά τήν παράδοση, ὡς ἱστορική συνείδηση... φάνειας τοῦ λειτουργικοῦ χώρου, χωρίς νά ἀφήνει οὔτε ἕνα, ἔστω, μικρό σημεῖο πού νά μή τό γεμίζει. Πολλάκις, μάλιστα, μή ὑπακούοντας στό τί κομίζει αὐτή ἡ παράδοση, τί θέλει νά πεῖ ὅταν τοποθετεῖ σέ κάποιο συγκεκριμένο σημεῖο τοῦ Ναοῦ, αὐτό ἤ τό ἄλλο ἁγιογραφικό θέμα, κατασκευάζει, ἡ ἁγιογραφία στήν ἐποχή μας, ἄγευστες, ἐν πολλοῖς, ἀντιγραφές, ὄχι παντοῦ, πού ἄλλοτε εἶναι πρωτοτυπίες πού προξενοῦν τουλάχιστον τόν γέλωτα στούς ἐπαΐοντας, ἄλλοτε δέ μεγαλώνει τό χάσμα μεταξύ τοῦ τί συμβαίνει γύρω, μέ χρωματογραφία πού μόνο υἱοθέτηση τοῦ σύγχρονου «κίτς» μπορεῖ νά ὀνομαστεῖ, τῆς ἰδιάζουσας ἐκκλησιαστικῆς ἀδιαφορίας. Κατά συνέπεια, ἡ παράδοση ἔτσι δέν ζωοποιεῖ, δέν γίνεται βοηθός γιά νά εἰσέλθει ἡ ψυχή στόν χῶρο τοῦ μυστηρίου τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ἀλλά πρόξενος ἀπαξίωἘν Ἐσόπτρῳ | 21

Ἡ ψαλτική τέχνη στήν σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα

σής της, ἀφοῦ δέν προσεγγίζεται μέ συνείδηση σχέσης, ἀλλά μέ συνείδηση, κατ᾽ οὐσίαν, διακοσμητική. Ἀκριβῶς ὅ,τι συμβαίνει, στήν ἐποχή μας, καί μέ τά θεολογικά πράγματα, γενικά μπορῶ νά πῶ, ὅτι ἐνῶ ἀσχολοῦνται μέ τά βάθη τά παραδοσιακά, στήν πράξη θά λέγαμε ὅτι ἡ χριστιανική πραγματικότητα ἐνεργεῖ μόνο μέ ἕνα ξερό μεταπρατικό τρόπο, παραβλέποντας τό τραῦμα τῆς συνείδησης, τοῦ ὑποσυνείδητου καί τοῦ ἀσυνείδητου τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, καλώντας στήν ἀποδοχή τῆς παράδοσης, ἐντελῶς σχηματικά. Μέ ὅλες τίς παραπάνω, ἀπό δῶ καί ἀπό κεῖ, μικρές καί σκόρπιες ἀνταύγειες, ἑνός ἁπλοῦ καί μόνον προβληματισμοῦ, ὅπως τοῦ παραδείγματος τῆς Ἁγιογραφίας, τολμῶ νά θέσω καί γιά τόν χῶρο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς τήν αὐτή προβληματική: Τί μπορεῖ νά κάνει, ὅπως λέει ὁ τίτλος τοῦ Συνεδρίου, ἡ ψαλτική τέχνη στή σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα; Ἐπιτρέψτε μου, ἕνα προσωπικό τόνο. Δάσκαλός μου στή μουσική, ὑπῆρξε ὁ κ. Δημήτριος Νερανζῆς, καθώς καί ἄλλων φίλων καί ἐξαιρετικῶν συμμαθητῶν μου. Αὐτός, ὡς ἕνας παραδοσιακός Δάσκαλος καί ἱεροφάντης τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, μοῦ ἔδειξε ὄχι ἁπλῶς τήν ἱστορική συνείδηση, ἀλλά τήν «μουσικήν ἐπιτηδείαν», τῆς Ἁγίας του Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τόν εὐγνωμονῶ αἰωνίως ὄχι μόνο γιά αὐτό, ἀλλά καί διότι μέσα ἀπό αὐτό, βοηθήθηκα ἔμπρακτα, (σχέση) καί ὄχι ἰδεολογικά, (ἱστορική συνείδηση), γιά τήν περαιτέρω προσέγγιση τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας. Ὁδηγήθηκα, βαθύτερα, ἐκεῖ πού ὁ λόγος ἐπενδύεται μέ ψαλμούς καί ὕμνους, μέ καθαρά λειτουργικό τρόπο 22 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Βλέπετε, ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία καί ἡ ἀπώλεια τῆς λεπτότητας, (sensibilite), εὐαισθησίας, τῆς ψυχῆς ἀπό τήν κακή ἐξοικείωση μέ τά θεῖα, μπορεῖ νά φθάσει στήν πνευματική ἀφασία. Τό ἔζησα αὐτό ὡς μαθητής, κοντά στόν Δάσκαλό μου. Δέν εἶναι, λοιπόν, μόνο τό φορτίο τῆς βεβαρημένης πνευματικῆς ἀτμόσφαιρας τῆς ἐποχῆς μας, ὡς προείπαμε, ἀλλά καί ἡ ἐσωτερική ἀνεπάρκειά μας πού δέν ἀναγνωρίζει, τί ἀξία ἔχουν οἱ ἐκκλησιαστικές τέχνες, πού δέν ἔχει τή δύναμη νά ἀξιολογήσει ὅτι, μέσω αὐτῶν μπορεῖ, νά κάνει θαύματα καί νά μεταδώσει τόσα, ὅσα δέν μπορεῖ ἀκόμα καί ἕνας πολύ καλά πειθαρχημένος λόγος νά μεταδώσει καί ποῦ, δυστυχῶς, δέν κατανοεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησιαστική Μουσική δέν εἶναι μουσική ὑπόκρουση, γιά νά τελέσει ὁ λειτουργός τίς Ἱ. Ἀκολουθίες, τή Θ. Λειτουργία καί τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά ἔμπρακτη θεολογία... καί ἐκεῖ πού ἡ ὕπαρξη διψᾶ νά ἀνάγεται στή δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Κάθε ἕνας ἀπό ἐσᾶς τό ζεῖ καί τό ξέρει αὐτό τό αἴσθημα. Ἀναφερόμενος, στόν σεβαστό Δάσκαλό μου, δέν μπορῶ νά μήν ἀναφερθῶ παράλληλα στόν ἀοίδιμο Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο, τή σύγχρονη αὐτή δεξαμενή τῆς ἔμπρακτης παραδοσιακῆς εὐλάβειας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ὁ ὁποῖος ἔγινε ἡ αἰτία νά ἔχομε στήν Κρήτη τόν Δημήτριο Νερανζῆ, αὐτός πού τόν κράτησε κοντά μας, ἀφήνοντας στήν ἄκρη τήν ἐκκλησιαστική μιζέρια τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἐννοῶ κληρικούς καί λαϊκούς, αὐτή πού ἐμποδίζει τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἔργου

• καί τῶν Ἱεροψαλτῶν. Αὐτό τήν ἐμποδίζει. Σ᾽ αὐτό τό σημεῖο, ἀφοῦ κάναμε ἀναφορά στόν Κρήτης Εὐγένιο, νά κάνουμε ἀναφορά καί σέ ὅλους τους λοιπούς φίλους της Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, αὐτούς πού δέν εἶναι σ᾽ αὐτή τή ζωή καί φυσικά σέ κείνους τούς μακαριστούς Δασκάλους τῆς Μουσικῆς μας, πού βρίσκονται στήν ἄλλη ζωή. Ἄς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τους! Βλέπετε, ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία καί ἡ ἀπώλεια τῆς λεπτότητας, (sensibilite), εὐαισθησίας, τῆς ψυχῆς ἀπό τήν κακή ἐξοικείωση μέ τά θεῖα, μπορεῖ νά φθάσει στήν πνευματική ἀφασία. Τό ἔζησα αὐτό ὡς μαθητής, κοντά στόν Δάσκαλό μου. Δέν εἶναι, λοιπόν, μόνο τό φορτίο τῆς βεβαρημένης πνευματικῆς ἀτμόσφαιρας τῆς ἐποχῆς μας, ὡς προείπαμε, ἀλλά καί ἡ ἐσωτερική ἀνεπάρκειά μας πού δέν ἀναγνωρίζει, τί ἀξία ἔχουν οἱ ἐκκλησιαστικές τέχνες, πού δέν ἔχει τή δύναμη νά ἀξιολογήσει ὅτι, μέσω αὐτῶν μπορεῖ, νά κάνει θαύματα καί νά μεταδώσει τόσα, ὅσα δέν μπορεῖ ἀκόμα καί ἕνας πολύ καλά πειθαρχημένος λόγος νά μεταδώσει καί ποῦ, δυστυχῶς, δέν κατανοεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησιαστική Μουσική δέν εἶναι μουσική ὑπόκρουση, γιά νά τελέσει ὁ λειτουργός τίς Ἱ. Ἀκολουθίες, τή Θ. Λειτουργία καί τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά ἔμπρακτη θεολογία. Ἄν, λοιπόν, κρατήσουμε τό ἕνα πόδι πίσω στή μουσική μας παράδοση, ὡς προείπαμε, ὡς θεολογία, πού θεραπεύει καί ὄχι μονάχα ὡς χάρισμα τῆς φωνῆς ἤ τῆς γνώσης τῆς μουσικῆς, πού φυσικά αὐτό σημαίνει ἀνεκκλησίαστο βίωμα καί τό ἄλλο πόδι τό πατήσουμε πάνω στό πεδίο πού θέτει τό θέμα τοῦ Συνεδρίου σας, «Ἡ ψαλτική τέχνη στή σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα»,

τότε δημιουργεῖται ἕνας ἐλπιδοφόρος βηματισμός, πού θά μᾶς ἀναγκάζει νά μαρτυρήσουμε εὐθαρσῶς ὅτι χρειάζεται μελέτη, προγραμματισμός καί ἐνίσχυση τῆς μουσικῆς ἐκκλησιαστικῆς παιδείας. Δυστυχῶς, δέν κάνουμε τό καθῆκον μας καί ἀναφέρομαι σέ ὅλες τίς πλευρές καί μέ καλόπιστη κριτική διάθεση. Δέν φτάνουν τά εὐχολόγια, οἱ δέ παρουσιαζόμενες ἐντάσεις, οἱ συνήθεις νεοελληνικές ἐντάσεις, δέν βγάζουν πουθενά. Ἐπί πλέον, ἡ ἐκκλησιαστική μας μουσική εἶναι ἔμπρακτη θεολογία καί ὡς τοιαύτη δέν νοεῖται κεχωρισμένη τῆς λειτουργικῆς ἐπιστήμης. Ἐδῶ θυμοῦμαι, μέ δέος, ὅσα δίδασκε καί ἔλεγε ὁ ἀρίζηλος, μεγάλος σκαπανέας καί Καθηγητής τῆς λειτουργικῆς ἐπιστήμης, ἀείμνηστος Ἰωάννης Φουντούλης, ὁ ὁποῖος μᾶς δίδαξε, ἐκτός τῶν ἄλλων, τό γιατί ἡ χρήση τῆς μουσικῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, δέν πρέπει νά ἀφίσταται τῆς ὅλης λατρείας τῆς Ἐκκλησίας, γινόμενη αὐτόνομη ἠθοποιητική ἐπίδειξη. Τό ξέρει πολύ καλά, ὁ πολύ στενός του συνεργάτης, ὁ συντοπίτης μου, Καθηγητής Πανεπιστημίου, κ. Ἀντώνιος Ἀλυγιζάκης, δόκιμος καί ἄξιος ἐργάτης τῆς Μουσικῆς μας, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νά σᾶς περιγράψει, μέ τήν ἀκαδημαϊκή του κατάρτιση, τί λάβαμε ὅλοι ἐμεῖς οἱ φοιτητές ἀπό τήν τέλεση τῶν ἀρχαϊκῶν τύπων τῆς λατρείας, στή Θεολογική Σχολή τῆς Θεσσαλονίκης καί τί ἀγγίξαμε ἐν τή πράξει, ὡς λειτουργική γεύση, κατά τήν τέλεση τῶν Ἀρχαίων Θ. Λειτουργιῶν τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν παλαιῶν Ἱ. Ἀκολουθιῶν, κατά τά τότε λειτουργικά φροντιστήρια, τῆς ἐν λόγω Θεολογικῆς Σχολῆς. Τά βιβλία τοῦ Καθηγητῆ Ἀντ. Ἀλυγιζάκη, ἀλλά ἰδιαίτερα ἐκεῖνα μέ τίς λειτουργικές ἀσκήἘν Ἐσόπτρῳ | 23

Ἡ ψαλτική τέχνη στήν σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα

σεις, αὐτῶν τῶν ἀρχαϊκῶν τύπων, τῆς λατρείας, δίνουν πολύ χῶρο γιά γόνιμο προβληματισμό σέ σχέση μέ τό σήμερα. Ἀκόμα ἐπιθυμῶ νά ἀναφερθῶ στόν ἕτερο Καθηγητή, τόν κ. Γρηγόριο Στάθη. Δέν θά πῶ γιά τίς ἐξαιρετικές μελέτες του καί τήν ἀξιοσύνη του, δέν εἶμαι ὁ κατάλληλος γιά νά μιλήσω γιά τήν προσφορά του. Θά πῶ μόνο κάτι πού θυμᾶμαι ὡς φοιτητής, στή Θεσσαλονίκη, σέ κάποια μουσική συνάφεια, κατά τήν ὁποία εἶχε ἔλθει ὁ κ. Γρηγ. Στάθης. Ἐνώπιον ἀρκετῶν διακεκριμένων Ψαλτῶν τῆς Βορείου Ἑλλάδος, εἶχε ἐρωτήσει ἄν γνωρίζουν, πόσα εἶναι τά καταγεγραμμένα χερουβικά ἀπό παλαιά χειρόγραφα, κάποιων συλλογῶν, ἄν θυμᾶμαι καλά. Κανείς δέν γνώριζε καί ὅταν ἀπάντησε, περίπου 1000 χερουβικά, ρώτησε, στή συνέχεια, πόσα ἀπό αὐτά γνώριζαν οἱ παριστάμενοι ψάλτες, φυσικά ἐλάχιστα. Ἐδῶ τώρα, ὅπως καταλαβαίνετε, ὑπαινίσσομαι τήν κατάσταση ἐκείνη τῆς ἐκτύπωσης νέων μουσικῶν συνθέσεων, πού μερικές φορές, μάλιστα, ὀνομάζονται «πρότυπες»! Τή στιγμή πού δέν εἶναι, ἀρκούντως, ἐφαρμοσμένα τό Εἰρμολόγιο τοῦ Ἰωάννου, νά λέω ἕνα, καθώς καί ἄλλα κλασικά ἔργα μεγάλων Δασκάλων, τί στιγμή πού τίθεται τό ζήτημα τῆς λεγομένης παλαιᾶς γραφῆς, τῶν παλαιῶν σημαδοφῶν κ.λ.π. καί τή στιγμή πού ἀκόμα καί τά Μοναστήρια, δέν ἀκολουθοῦν τά παλαιά μαθήματα, κακοποιοῦν τίς μῆτρες τῶν Εἱρμῶν, τῶν Προσομοίων καί τῶν λοιπῶν βάσεων τοῦ Εἰρμολογίου ἤ ἀλλάζουν, μερικοί, τά μουσικά μέτρα ἐπ᾽ ὠφελείᾳ, ὅπως λένε, τοῦ νοήματος, ὡς νά ἤσαν ἀγράμματοι ἐκεῖνοι πού τά γράψαν κ.λ.π. Δέστε, ἐπίσης, π.χ. τήν περιθωριοποίηση τοῦ σεμνοπρεποῦς λεγομένου «στίλ24 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...μποροῦμε νά καταγράψουμε ἕνα πλῆθος ἄκριτων πρωτοτυπιῶν ἐντυπωσιασμοῦ πού ἐπενεργοῦν κακῶς, ὄχι μόνο ἐπιφανειακά, ἐπί τῆς θεμελιακῆς δομῆς τῆς ὑμνολογίας, τῆς λατρείας, τοῦ τυπικοῦ καί τῆς μουσικῆς ἐκτέλεσης, μέ περιφρόνηση πρός τούς παλαιούς, μεγάλους Δασκάλους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, μέ τή σύνθεση ἡδυπαθῶν, θυμελικῶν μελῶν... βωτου» τοῦ Δοξασταρίου τοῦ Ἰακώβου καί τή χρήση πολλῶν ἄλλων ὀθνείων συνθέσεων, στίς Ἐνορίες καί στίς Μονές. Αὐτά, στίς μέρες μας, λέγονται παράδοση! Ὡς γνωρίζετε, καλύτερα ἀπό μένα, μποροῦμε νά καταγράψουμε ἕνα πλῆθος ἄκριτων πρωτοτυπιῶν ἐντυπωσιασμοῦ πού ἐπενεργοῦν κακῶς, ὄχι μόνο ἐπιφανειακά, ἐπί τῆς θεμελιακῆς δομῆς τῆς ὑμνολογίας, τῆς λατρείας, τοῦ τυπικοῦ καί τῆς μουσικῆς ἐκτέλεσης, μέ περιφρόνηση πρός τούς παλαιούς, μεγάλους Δασκάλους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, μέ τή σύνθεση ἡδυπαθῶν, θυμελικῶν μελῶν. Τί νά πῶ ὅτι, στήν Ἑλλαδική ἐπικράτεια, πᾶνε νά ἀλλοιωθοῦν ὁ τέταρτος καί ὁ δεύτερος ἦχος; Ὅτι πάει νά καθιερωθεῖ, ἐσχάτως, ὁ ἠλεκτρονικός ἰσοκράτης; Ὅτι πάει νά εἰσαχθεῖ ἕνας λειτουργικός συναισθηματισμός, νέων συνθέσεων γοητείας, πολλάκις προερχόμενος ἀπό Ἱ. Μονές, πού ψάλλονται κατά τή διάρκεια τοῦ κοινωνικοῦ – «νόει ἅ λέγω» - καί ὄχι μόνο. Στήν πραγματικότητα, ὑποκρύπτεται ὁ αἰθέρας τοῦ συναισθήματος θρησκευτικῶν τραγουδιῶν, προτεσταντικῆς κατεύθυνσης, μέ μεταλλαγμένο τόν συναισθηματισμό τους, ἀφοῦ καμουφλάρονται καί ντύνονται, στήν ἐποχή μας, μέ ὀρθόδοξα περι-

•

βλήματα καί κλίμακες, ἕρποντος ὑποδορίως ἑνός ἐντελῶς ἀντορθόδοξου ἤθους. Χωρίς ὑγιές μουσικό ἐκκλησιαστικό, ὀρθόδοξο φρόνημα, ἐλλοχεύει ὁ κίνδυνος ἡ μουσική τῆς λατρείας νά φθάσει ἕως τοῦ σημείου τοῦ φαντασιακοῦ συναισθήματος, δηλαδή νά γίνει ψυχική νόσος, τύπου μάλιστα μανίας. Πρόκειται, δηλαδή, περί τῆς τμήσης, θεωρίας καί πράξεως, μέ πλοκή σύνθεσης, μόνο περιγραφικῆς δεξιοτεχνίας. Λέει: ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ὁ Ἁγιορείτης: «Καταλαβαίνετε τί πάει νά γίνῃ; Θά φύγῃ ἡ παράδοση καί θά μείνῃ ἡ παράβαση! Καταλαβαίνετε πόσο σοβαρό εἶναι αὐτό;», ἐρωτᾶ ὁ Ἅγιος. Καί γιά νά μή νομισθεῖ ὅτι παράδοση εἶναι μόνο ὅτι ξέρουμε γιά τούς τελευταίους αἰῶνες, καλό θά ἦταν νά πᾶμε τό πόδι, πού λέγαμε, πίσω. Αὐτό τό πόδι πρέπει νά πάει ἀκόμα λίγο πιό πίσω, στίς ἀποτεθησαυρισμένες δομές τῆς ἀρχαϊκῆς λατρείας καί σέ σχέση μέ τό σήμερα, νά χαράξουμε μία τέτοια πορεία πού ἀφ᾽ ἑνός μέν, νά εἶναι ἐν τῇ παραδόσει ἀφ᾽ ἑτέρου δέ, νά γίνεται εὔληπτη ἀπό τή σύγχρονη κουρασμένη ψυχή πού ἀναζητᾶ τήν ἀνάπαυση τοῦ Θεοῦ. Ἡ σημερινή δομή τῆς λατρείας, ὅπως μᾶς δίδαξε ὁ Καθηγητής Ἰ. Φουντούλης, αἰωνία του ἡ μνήμη, ἐγώ λέγω τήν εὐχή του νά ἔχουμε, εἶναι μῖγμα τοῦ ἀσματικοῦ καί τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ. Ποιές ἦταν οἱ μελωδίες τοῦ μέν καί ποιές ἦταν οἱ μελωδίες του δέ; Ἔχει ἐνσκήψει σοβαρά ἡ σημερινή ἐκκλησιαστική πραγματικότητα, πάνω σέ αὐτά; Στά λειτουργικά βιβλία, στά λάθη τους, στή συμβολή κυρίως τῶν Κληρικῶν, μετά τῶν Ἱεροψαλτῶν, γιά τήν κατάργηση τῆς τάξεως τῆς καθ᾽ ἡμέραν ἀκολουθίας, ὅταν γίνεται λειτουργική σύναξη καί δέν προβλέπεται

...Χωρίς ὑγιές μουσικό ἐκκλησιαστικό, ὀρθόδοξο φρόνημα, ἐλλοχεύει ὁ κίνδυνος ἡ μουσική τῆς λατρείας νά φθάσει ἕως τοῦ σημείου τοῦ φαντασιακοῦ συναισθήματος, δηλαδή νά γίνει ψυχική νόσος, τύπου μάλιστα μανίας. Πρόκειται, δηλαδή, περί τῆς τμήσης, θεωρίας καί πράξεως, μέ πλοκή σύνθεσης, μόνο περιγραφικῆς δεξιοτεχνίας... διάταξη ἑορτάσιμης ἡμέρας καί ἄλλα τινά. Ποιά ἡ χρήση τῶν ἀργῶν μελῶν, π.χ. ἀργῶν Καταβασιῶν, ἀργῶν Δοξολογιῶν, ἀργῶν Χερουβικῶν κ.λ.π., πού προσωπικά τόσο ἀγαπῶ, σέ σχέση μέ τή σημερινή, (realite), πραγματικότητα; Ἔτσι ἁπλά, θέτω ἕνα ἄλλο ἐρώτημα, γιά ἕνα ἀναστοχασμό τῶν ἱεροψαλτικῶν πραγμάτων. Ἄν συνεχίσει κανείς εἶναι εὔκολο νά ἀπαριθμήσει πολλά καί εἶναι φυσικό νά μέ ἐρωτήσετε: τί κάνει ἡ Ἱερά Σύνοδος; Πολύ εὔλογο τό ἐρώτημα. Ἡ Ἐκκλησία στήν ἐποχή μας, δέν εἶναι ἕτοιμη νά κάνει τίς τομές ἐκεῖνες – ὅταν λέω τομές δέν ἐννοῶ συμβιβασμό μέ τόν ἐκσυγχρονισμό πού εἰσηγοῦνται μερικοί - τίς τομές, λοιπόν, ἐκεῖνες πού εἶναι ἀνάγκη νά γίνουν, προκειμένου νά ἐκκλησιάσει τή ζωή τῶν περισσοτέρων ἀνθρώπων καί δή νέων. Σᾶς τό λέω αὐτό, ἀπό διαπιστώσεις πού ἐξάγονται ἀπό τήν ποιμαντική διακονία. Εἶπαν, κάποτε, στόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο: «Σεβασμιώτατε, νά ἀρχίζει τό πρωί ἡ ἀκολουθία ἀντί στίς 7, στίς 7.30, διότι τά ὡράρια τῶν ἀνθρώπων ἄλλαξαν στήν ἐποχή μας». Καί ἐνῶ συμφώνησε, ἀπόλυτα, τό ἤθελε αὐτό, στή συνέχεια, σταμάτησε λίγο, σκέφθηκε καί εἶπε: «Ὄχι, παιδιά μου, γιατί θά Ἐν Ἐσόπτρῳ | 25

Ἡ ψαλτική τέχνη στήν σύγχρονη ἐκκλησιαστική καί κοινωνική πραγματικότητα

μᾶς ποῦν ὅτι ἀλλάζουμε τή θρησκεία»! Εἶναι ὁ φόβος ἀπό τό τραῦμα τῆς νεοελληνικῆς πραγματικότητας, εὑρισκόμενος ἐν τῷ βάθει, συνειδητοῦ, ὑποσυνείδητου καί ἀσυνείδητου, μέ ἀποτέλεσμα νά βλέπουμε στήν πράξη, τή δυσκολία τῆς Ἐκκλησίας νά ἐνεργήσει καί ἀπό τήν ἄλλη τίς θεωρίες διανοούμενων ἤ χαρισματικολογούντων θεληματιῶν, πού ἐκλαμβάνουν τό κάθε τί, μέσα ἀπό τή διάσταση τῆς λεγομένης καταστροφικῆς ἰδιωτικῆς εὐσεβείας καί τῆς ἀνυπακοῆς, τοῦ ἀνεκκλησιάστου βίου. Αὐτός ὁ ὕπουλος ἐκκλησιαστικός τραυματισμός, συμπαρομαρτούντων καί ἄλλων πνευματικῶν κακῶν, ἐκκολάπτουν, κατά τήν ταπεινή μου γνώμη, γιά τήν παράδοση, τήν ὁποία καί σεῖς ὑπηρετεῖτε, συγχωρέστε μου τόν ὄρο, ἕνα εἶδος διακοσμητικοῦ συμβόλου, προκειμένου αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ νέα παράδοση νά δύναται ἀνενόχλητη νά ἐνεργεῖ κατά τό ἴδιον αὐτῆς θέλημα, ὁσάκις καί ὅποτε καί ὅπως αὐτή νομίζει. Θέλω νά κλείσω, σιγά – σιγά, μέ μία δημοσιευμένη ἐγκύκλιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, στίς 8/1/1880... «τό μέλος τούτων θέλει διδάσκεσθαι καί ψάλλεσθαι εἰς τό ἑξῆς ἐκ τῶν καθιερωθέντων ἔκπαλαι ὑπό τῆς Ἐκκλησίας μουσικῶν βιβλίων, ἤτοι τοῦ συντόμου Ἀναστασιματαρίου Πέτρου τοῦ Βυζαντίου, τοῦ συντόμου Δοξασταρίου Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, τοῦ Εἰρμολογίου Π. τοῦ Βυζαντίου, καί τοῦ ἀργοῦ Δοξασταρίου Ἰακώβου Πρωτοψάλτου, τά ἀμέσως ἐκ τῆς ἀρχαίας γραφῆς ἐξηγηθέντα ὑπό τῶν ἀειμνήστων διδασκάλων Γρηγορίου καί Χουρμουζίου, καί ἐκδοθέντα εἰς τύπον τό μέν Ἀναστασιματάριον κατά πρῶτον ἐν Βουκουρεστίῳ ὑπό Π. τοῦ Ἐφεσίου, καί ὑπό Χουρμουζίου, τό δέ 26 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

σύντομον Δοξαστάριον κατά πρῶτον ὑπό τοῦ αὐτοῦ Π. Ἐφεσίου, καί ὑπό Θ. Φωκαέως, τό Εἰρμολόγιον δέ κατά πρῶτον ὑπό Χουρμουζίου, καί ὑπό Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, τό δέ ἀργόν Δοξαστάριον ἅπαξ ὑπό Θ. Φωκαέως, τῶν δέ νεωτέρων μελοποιημάτων, τῶν ἐν διαφόροις ἐκδόσεσι περιφερομένων, ἀπαγορεύεται ἡ χρῆσις ἐν ταῖς ἱεραῖς ἐκκλησίαις, ὡς στερουμένων τῆς ἁπλότητος καί τοῦ εὐρύθμου, τῶν χαρακτηριστικῶν της ἀρχαίας ἱερᾶς ψαλμωδίας, δύνανται δέ ταῦτα νά χρησιμεύωσι πρός ἰδιαιτέραν μελέτην ἑκάστου». Τά νεώτερα μελοποιήματα ὄχι ἁπλῶς τά ἀπαγορεύει, ἀλλά ἐξηγεῖ τό γιατί, «διότι στεροῦνται τῆς ἁπλότητος καί τοῦ εὐρύθμου πού εἶναι χαρακτηριστικά τῆς ἀρχαίας ἱ. ψαλμωδίας». Δηλαδή, θά λέγαμε, ὅτι ἡ πολυπλοκότητα πού ὑπαινίσσεται εἶναι κάτι σάν τό μπούχτισμα τῆς ἁγιογραφίας πού προεῖπα. Ἡ ἐκκλησιαστική μουσική, εἶναι ἀρχαϊκή. Εἶναι ὁ βηματισμός, τό ἄσμα τοῦ βηματισμοῦ, γιά τήν εἴσοδο στό Μυστήριο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί ὄχι ἡ πολυπλοκότητα. Καί συνεχίζει ἡ ἐγκύκλιος, ὡς ἑξῆς: «Γ. Ἐκ τοῦ παππαδικοῦ μέλους ψάλλονται χερουβικά μέν κατά πάσαν κυριακήν τά τῆς ἑβδομάδος σύντομα, καί τά τοῦ Πέτρου τοῦ Βυζαντίου, ἐν ἐκτάκτοις δέ περιστάσεσι, καί τά τοῦ Γρηγορίου καί Κωνσταντίνου τῶν Πρωτοψαλτῶν, κοινωνικά δέ τῶν Κυριακῶν ψάλλονται τά τοῦ Δανιήλ καί τοῦ Πέτρου, κοινωνικά δέ τῶν ἑορτῶν τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ καί τῶν ἁγίων ψάλλονται τά τοῦ Πέτρου, Δανιήλ καί Γρηγορίου τῶν Πρωτοψαλτῶν. Δοξολογίαι δέ μεγάλαι ψάλλονται αἱ τοῦ Π. τοῦ Πελοποννησίου, τοῦ Π. Βυζαντίου, τοῦ Π. Βυζαντίου, Ἰακώβου, ἡ τοῦ Δανιήλ καί Γρηγορίου, αἱ δέ σύντομοι δοξολογίαι Μανουήλ Πρωτοψάλτου,

•

ταῦτα δέ πάντα ἐκ τῶν δοκίμων ἀρχαίων ἐκδόσεων Χουρμουζίου, Θ. Φωκαέως καί τῆς Πανδέκτης Ἰωάννου Πρωτοψάλτου». Στό παρακάτω μέρος τῆς Ἐγκυκλίου, ἀκοῦστε...: «Δ. Ἐν ταῖς πανηγύρεσι τῶν ἱερῶν ἐκκλησιῶν ἀπαγορεύονται ψάλλεσθαι διά λόγους οὖς οἶδεν ἡ Ἐκκλησία τά ἀνοιξαντάρια καί τό ὀκτάηχον Θεοτόκε παρθένε, ἄτινα μόνον ἐν ταῖς ἀγρυπνίαις χρησιμεύουσι καί διά τοῦτο ἐτονίσθησαν, ψάλλεται δέ μόνον τό Μακάριος ἀνήρ τοῦ Μανουήλ, καί ἐν ὠρισμέναις τισί περιστάσεσι τά κεκραγάρια Ἰακώβου Πρωτοψάλτου. Ἐν δέ τῇ ἱερά λειτουργίᾳ ἀπαγορεύονται, ἅμα τῇ ἐξόδῳ τῶν Ἁγίων, αἱ μεγάλαι φωναί, καί τά κρατήματα, καί ἐπιβάλλεται τοῖς ψάλταις ἴνα σιγῶσι, μέχρι τῆς εἰσόδου τῶν λειτουργῶν εἰς τό ἅγιον Βῆμα, ἀπαγορεύονται πρός τούτοις καί τά λεγόμενα λειτουργικά, ἀνταποκρίνονται δέ τῷ ἱερεῖ οἱ χοροί ἐν ταῖς ἐκφωνήσεσιν αὐτοῦ διά ταπεινῆς καί ἡσύχου μονωδίας κατά τό ἔθιμον τῆς Μ. Ἐκκλησίας, τά δέ τυπικά οὐδέποτε πρέπει νά ἐγκαταλιμπάνωνται, ἐκτός τῶν μεγάλων ἑορτῶν, ἐν αἶς ψάλλονται τά ἀντίφωνα...». Καταλαβαίνετε, ἀπό τά παραπάνω, ὅτι ὑπῆρχε κανόνας ἐκκλησιασμένης ὑπακοῆς. Μέσα στό σημερινό ξεχαρβάλωμα, σᾶς παρακαλῶ νά ἐνσκήψετε σέ αὐτά καί νά κάνετε καί 3ο καί 4ο Συνέδριο. Θά κλείσω μέ μερικές φρασοῦλες, πού μ᾽ ἀρέσουν. Γιά μέν τά στραβά, κάπου εἶναι γραμμένο: «Τό στραβό κάποια στιγμή, θά βρεῖ τόν δρόμο του, ἀλλά κι ἄν δέν βρεῖ τόν δρόμο του, εἶναι προτιμότερο νά πεθάνει, ἀληθινό». Γιά δέ τά ἀληθινά, μοῦ τό εἶπε, κάποιος, Ἁγιορείτης Μοναχός: «Τό ἀληθινό, τιμᾶται περιφρονούμενο, τό δίκαιο, δικαιώνεται ἀδικούμενο καί ἡ ζωή ἀνίσταται ἐκ

τοῦ τάφου στραυρούμενη καί θαπτώμενη». Τό τρίτο, σήμερα εἶναι ἡ μνήμη τοῦ Ἁγ. Πορφυρίου, τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ Πατήρ τῆς εἰσηγήσεως τῆς «Ἐπίγειας Ἄκτιστης Ἐκκλησίας», τό λέγαμε καί τό πρωί στήν Ἱ. Σύνοδο, πού λέει: «Σ᾽ αὐτήν πρέπει νά μποῦμε». Λέει «Ἐπίγεια», πού εἶναι τό ἱεροκανονικό σύστημα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά συνεχίζει λέγοντας τήν «Ἄκτιστη Ἐκκλησία», καί ὁ ὁποῖος, Ἅγιος Πορφύριος, ἔλεγε πολλά γιά τό πῶς ἀντιμετωπίζεται ἡ σημερινή κόπωση τῆς ψυχῆς. Ὑπάρχουν βιβλία πού τά γράφουν. Θά πρέπει νά φιλανθρωπεύσουμε ὅλοι μας, ὑπέρ τοῦ σημερινοῦ πάσχοντος ἀνθρώπου. Οἱ ἰδεολογίες δέν σώζουν, τά βιώματα σώζουν. Καί μιᾶς καί εἶναι σήμερα ἡ μνήμη τοῦ Ἁγ. Πορφυρίου, νά ζητήσουμε τήν εὐχή του, γιά νά γίνουμε «Ἐπίγεια Ἄκτιστη Ἐκκλησία» καί οἱ Ψάλτες μας νά ψάλουν, ὡς οἱ ἱεροφάντες στό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας πού δέν θέλει νά προκαλέσει τό συναίσθημα, ἀλλά θέλει νά στρέψει τόν ἄνθρωπο στόν ἔσω κόσμο τῆς ἄκτιστης πραγματικότητας, τῆς λατρείας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας – τό τρίτο, λοιπόν, εἶναι ἀπό τόν Ὀδυσσέα Ἐλύτη, πού τό ἀφιερώνω στούς Ψάλτες, ἀφοῦ μεταφέρω καί πάλι τήν εὐλογία καί τήν ἀγάπη τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης: «Ὅτι χαθεῖ χάνεται γιά πάντα, ὅτι σώσεις μές στήν ἀστραπή καθαρό, στόν αἰῶνα θά διαρκέσει». Εὐχαριστῶ πολύ.2 Δεκεμβρίου, ἡμέρα μνήμης τοῦ Ἁγ. Πορφυρίου, τοῦ Καυσοκαλυβίτου.

✽ Ὁλόκληρη ἡ ὁμιλία ἔχει ἀναρτηθεῖ στήν ἱστοσελίδα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας www.imga.gr •

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 27

ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Ἡ λεκτική βία εἶναι πραγματική ἔχει σημασία καί πονάει

Ἡ

τῆς κ. Φοίβη Γλύστρα

λεκτική βία δέν ἀφήνει σημάδια, δέν ἔχει μώλωπες καί πόνο σωματικό. Ἀφήνει ὅμως πληγές, πού σέ κάποιες περιπτώσεις εἶναι ἀδύνατο νά κλείσουν. Ἀλλάζει τή συμπεριφορά, τή σκέψη, τήν αὐτοεκτίμηση, τήν κοινωνικότητα, τήν αὐτοεικόνα καί τήν ψυχολογία τοῦ θύματος. Μία γυναῖκα πού κακοποιοῦταν λεκτικά ὡς παιδί, κάνει βουτιά στόν ἑαυτό της, συνειδητοποιεῖ τή βαριά κληρονομιά πού τῆς ἄφησε ἡ τραυματική παιδική της ἡλικία καί καταλήγει στό πιό σοφό συμπέρασμα: ὁ κύκλος τῆς βίας πρέπει κάπου νά κλείνει. Διαβάστε τήν ἱστορία τῆς Melinda Fowler: Στά 20 μου ἡ θετή μου μητέρα εἶπε στόν ἀδερφό μου καί σέ μένα “Αν εἶχα ὅπλο τότε, θά ἔπρεπε νά τό εἶχα χρησιμοποιήσει”. Ἀναφερόταν στήν ἐποχή πού ἤμασταν μικρά κι αὐτός ἦταν ὁ τρόπος της νά ἀπολογηθεῖ γιά τόν τρόπο πού μᾶς μιλοῦσε –γιά τό πῶς μᾶς ἔβριζε, μᾶς φώναζε, μᾶς ἀπειλοῦσε, μᾶς κορόϊδευε, μᾶς ἰσοπέδωνε. Αὐτή ἦταν ἡ ἀπολογία της γιά ἐκεῖνες τίς νύχτες πού ὁρμοῦσε ἔξω –λείποντας γιά μέρες, μερικές φορές- καί γιά τίς τύψεις καί τή ντροπή μας πού τῆς προκαλέσαμε τέτοιο ξέσπασμα. Θέλω νά δεχτῶ τήν ἀπολογία της –πραγματικά θέλω. Τώρα πού ἔχουμε μεγαλώσει, ἔχει γίνει πιό εὐγενική καί ὑποστηρικτική. Ἔχουμε ἀρχίσει νά κατα-

28 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

λαβαίνουμε ὅτι εἶναι μία τραυματισμένη ψυχή, μία ἀπ’ τίς ψυχές πού κακοποιήθηκε πολύ ὡς παιδί. Ἀλλά εἶναι δύσκολο νά τό προσπεράσω. Εἶναι δύσκολο νά συγχωρήσω. Τό σχόλιό της γιά τό ὅπλο ἦταν μόνο ἡ ἀρχή τῆς διαδικασίας συνειδητοποίησης γιά τό τί μοῦ ἔχει συμβεῖ καί γιά τήν τεράστια ἐπίδραση πού εἶχε ἡ συμπεριφορά της πάνω μου. Γιά τήν ἀκρίβεια, ἔχω ἁπλῶς ξεκινήσει νά τό συνειδητοποιῶ τώρα… Ὅτι, ναί, κακοποιήθηκα λεκτικά τόσο ἐγώ ὅσο κι ὁ ἀδερφός μου. Ξεκινάω νά ἑνώνω τά κομμάτια τοῦ μεγαλύτερου πάζλ στόν κόσμο –ἑνός πάζλ πού θά προτιμοῦσα νά μήν φτιάξω. Ἔλεγα πάντα στόν ἑαυτό μου “ Ἦταν μόνο λόγια. Δέν ἅπλωσε ποτέ χέρι πάνω μας”. Ἔλεγα στόν ἑαυτό μου ὅτι θά ἔπρεπε νά ἤμουν πιό δυνατή, ὅτι δέν θά ἔπρεπε νά ἀφήνω τά λόγια της νά μέ βλάπτουν. Ἔλεγα στόν ἑαυτό μου, ὅτι δέν ἔπαθα τόσο κακό ὅσο ἄλλα παιδιά. Δέν ὑπῆρχαν σημάδια, δέν ὑπῆρχε σωματικός πόνος. Δέν ἔπρεπε νά κρύψω κάτι. Καί, κάποια στιγμή, μία φίλη δημοσίευσε ἕνα ἄρθρο ἀπ’ τό Psychology Today μέ τίτλο “ Ἡ βαριά κληρονομιά τῆς λεκτικῆς βίας στά παιδιά”. Τό ἄνοιξα, βρῆκα τήν περιγραφή ἑνός θύματος λεκτικῆς βίας κι ἐνίωσα σάν κάποιος νά ἔγραψε γιά μένα: “Ὅταν ἕνα παιδί κακοποιεῖται λεκτικά, εἶ-

•

ναι δύσκολο νά καταλάβει ἄν εἶναι φοβισμένο, ταπεινωμένο, πληγωμένο ἤ θυμωμένο.” Διάβασα καί κουνοῦσα καταφατικά τό κεφάλι μου. Θυμόμουν πόσο φοβισμένη ἤμουν –φοβική συχνά- ὡς ἔφηβη καί πῶς καταπίεζα τήν ὀργή μου μέχρι νά βράσει καί νά ξεχειλίσει, γιά νά μέ ντροπιάσει. Συνέχισα νά διαβάζω: “ Ἡ ἐσωτερίκευση τοῦ μεταφερόμενου μηνύματος –τῶν ὑποτιμητικῶν, ἐπικριτικῶν, ταπεινωτικῶν

λέξεων- ἀλλάζει τήν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου, τήν αὐτοπεποίθηση καί τήν συμπεριφορά του. To μυαλό καταγράφει κάθε ἀποτυχία, κάθε λάθος, κάθε ὀπισθοχώρηση ὡς βαθιά ριζωμένο στόν χαρακτῆρα ἐλάττωμα καί τό θῦμα σκέφτεται “Ἀπέτυχα ἐπειδή εἶμαι χαζή καί δέν ἀξίζω τίποτα” ἤ “Δέν μοῦ κάνει ἐντύπωση πού ἔφυγε. Ποιός θά μποροῦσε νά μ’ ἀγαπήσει • πραγματικά;”.

Μ Ε Ε Ν Δ Ι ΑΦ Ε Ρ Ο Ν Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ Ν Ε Ο Υ Σ

Ἡ ἀληθινή ἀγάπη

τοῦ Ἁγίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου

ανείς δέν μπορεῖ νά φτάσει στά μέτρα τῆς ἀγάπης γιά τόν πλησίον, ἄν δέν ζήσει κρυφά, μέσα του, τήν ἐλπίδα τοῦ Θεοῦ. Καί δέν μποροῦν νά ἀγαπήσουν ἀληθινά τούς ἀνθρώπους ὅσοι δίνουν τήν καρδιά τους σ’ αὐτό τόν ἐφήμερο κόσμο. Ὅταν ἕνας ἄνθρωπος ἀποκτήσει τήν ἀληθινή ἀγάπη, τόν ἴδιο τόν Θεό ντύνεται μαζί μ’ αὐτήν. Εἶναι ἀνάγκη, λοιπόν, αὐτός πού ἀπέκτησε τόν Θεό νά πεισθεῖ ὅτι δέν μπορεῖ νά ἀποκτήσει, μαζί μέ τόν Θεό, τίποτε πού νά μήν εἶναι ἀναγκαῖο, ἀλλά νά ἀποδυθεῖ καί τό ἴδιο του τό σῶμα, δηλαδή καί αὐτές τίς μή ἀναγκαῖες σωματικές ἀναπαύσεις. Ἕνας ἄνθρωπος, πού εἶναι ντυμένος, στό σῶμα καί στήν ψυχή, μέ τήν κοσμική ματαιοδοξία καί πού ποθεῖ νά ἀπολαύσει τά ἀγαθά τοῦ κόσμου, δέν μπορεῖ νά φορέσει τόν Θεό –νά γίνει θεοφόρος- μέχρι νά τ’ ἀφήσει. Γιατί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶπε ὅτι «ὅποιος δέν ἐγκαταλείψει ὅλα τά κοσμικά καί δέ μισήσει τήν κοσμική ζωή του, δέν

μπορεῖ νά γίνει μαθητής μου (Λουκ. 14, 26). Ἄν λοιπόν δέν μπορεῖ νά γίνει μαθητής του, πῶς ὁ Κύριος θά κατοικήσει μέσα του; Ἡ ἀγάπη «οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» Ὅταν ἔλθει κάποιος καί σοῦ ζητήσει αὐτό πού ἔχεις, μήν πεῖς μέσα στήν καρδιά σου ὅτι θά τό κρατήσω αὐτό γιά μένα, γιά νά μέ ἀναπαύει, καί ὅτι ὁ Θεός θά ἱκανοποιήσει τήν ἀνάγκη τοῦ ἀδελφοῦ σου μέ ἄλλο τρόπο. Γιατί αὐτά τά λόγια τά λένε οἱ ἄδικοι, πού δέ γνωρίζουν τόν Θεό. Ὁ δίκαιος καί ἐνάρετος ἄνθρωπος τήν τιμή πού ἔκανε ὁ ἐνδεής ἀδελφός του δέν τή μεταβιβάζει σέ ἄλλον, οὔτε τήν εὐκαιρία τῆς ἐλεημοσύνης θά ἐπιτρέψει στόν ἑαυτό του νά τή χάσει. Ὁ φτωχός καί ἐνδεής ἄνθρωπος λαμβάνει τά ἀναγκαῖα ἀπό τόν Θεό, διότι κανένα δέν ἐγκαταλείπει ὁ Κύριος. Σύ ὅμως, πού θέλησες νά ἀναπαύσεις τόν ἑαυτό σου μᾶλλον παρά τό φτωχό ἀδελφό σου, ἀποποιήθηκες τήν τιμή πού σοῦ ἔκανε ὁ Θεός καί ἀπομάκρυνες Ἐν Ἐσόπτρῳ | 29

Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους: Ἡ ἀληθινή ἀγάπη

τή χάρη του ἀπό σένα. Ὅταν λοιπόν δώσεις ἐλεημοσύνη, νά εὐφραίνεσαι καί νά πεῖς: Δόξα σοι ὁ Θεός, πού μέ ἀξίωσες νά βρῶ κάποιον νά ἀναπαύσω. Ὅταν ὅμως δέν ἔχεις τί νά δώσεις, μᾶλλον νά χαρεῖς καί νά πεῖς εὐχαριστῶντας τόν Θεό: Σέ εὐχαριστῶ, Θεέ μου, πού μου ἔδωσες αὐτή τή χάρη καί τήν τιμή νά γίνω φτωχός γιά τό ὄνομά σου, καί πού μέ ἀξίωσες νά γευθῶ τή θλίψη τῆς σωματικῆς ἀδυναμίας καί τῆς φτώχειας, πού ὅρισες στό στενό δρόμο τῶν ἐντολῶν σου, ὅπως τή γεύθηκαν οἱ ἅγιοί σου, πού περπάτησαν αὐτό τόν δρόμο. Ἡ ἀγάπη εἶναι τό δεῖπνο τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ Ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ βασιλεία, πού μυστικά ὑπόσχεται ὁ Κύριος στούς Ἀποστόλους ὅτι θά φᾶνε στή βασιλεία του. Διότι τό «νά τρῶτε καί νά πίνετε στό δικό μου τραπέζι στή βασιλεία μου» (Λουκ. 22, 30) τί ἄλλο εἶναι παρά ἀγάπη; Ὅποιος βρῆκε τήν ἀγάπη, κάθε μέρα καί ὥρα τρώγει τόν Χριστό κι ἀπό αὐτό γίνεται ἀθάνατος ( Ἰωάν. 6, 58). Διότι «ὁ τρώγων ἀπό τόν ἄρτο πού ἐγώ θά τοῦ δώσω, ποτέ (εἰς τόν αἰῶνα) δέ θά πεθάνει». Μακάριος λοιπόν εἶναι ἐκεῖνος πού τρώγει ἀπό τόν ἄρτο τῆς ἀγάπης, πού εἶναι ὁ Ἰησοῦς. Ὅτι, βέβαια, αὐτός πού τρώγει ἀπό τήν ἀγάπη, τρώγει τόν Χριστό, τόν Θεό τῶν πάντων, τό μαρτυρεῖ ὁ ἀπόστολος Ἰωάννης, ὅταν λέγει ὅτι «ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη» (Α' Ἰω. 4, 8). Ὅποιος ζεῖ στήν ἀγάπη, λαμβάνει ἀπό τόν Θεό ὡς καρπό τή ζωή, καί σ’ αὐτό τό κόσμο ὀσφραίνεται ἀπό τώρα ἐκεῖνο τόν ἀέρα τῆς ἀνάστασης, στόν ὁποῖο ἐντρυφοῦν οἱ κοιμηθέντες δίκαιοι. Ἡ ἀγάπη στόν ἁμαρτωλό 30 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Μή μισήσεις τόν ἁμαρτωλό, γιατί ὅλοι εἴμαστε ὑπεύθυνοι γιά τίς ἁμαρτίες μας. Και ἄν ἀπό θεῖο ζῆλο κινεῖσαι ἐναντίον του, κλᾶψε μᾶλλον γιά λογαριασμό του. Καί γιατί νά τόν μισεῖς; Τις ἁμαρτίες του νά μισήσεις καί νά εὐχηθεῖς γι’ αὐτόν, γιά νά γίνεις ὅμοιος μέ τόν Χριστό, ὁ ὁποῖος δέν ἀγανακτοῦσε κατά τῶν ἁμαρτωλῶν, ἀλλά προσευχόταν γι’ αὐτούς. Ἀλλά καί ἐμᾶς, γιά πολλά ἁμαρτήματα μᾶς περιγελᾶ καί μᾶς χλευάζει ὁ διάβολος. Γιατί λοιπόν νά μισοῦμε τόν ἄνθρωπο πού ὁ διάβολος τόν περιγελά ὅπως καί ἐμᾶς; Καί γιατί, ἄνθρωπέ μου, μισεῖς τόν ἁμαρτωλό μήπως τάχα εἶσαι δίκαιος ἐσύ; Καί ποῦ εἶναι ἡ δικαιοσύνη σου, ἀφοῦ δέν ἔχεις ἀγάπη; Γιατί δέν ἔκλαψες γι’ αὐτόν, ἀλλά τόν καταδιώκεις; Μερικοί ἀνθρωποι εξαιτίας τῆς ἀνοησίας τους ὀργίζονται ἐναντίον τῶν ἁμαρτωλῶν, γιατί πιστεύουν ὅτι ἔχουν διάκριση νά κρίνουν τά ἔργα τους. Ἡ ἀγάπη εἶναι καρπός προσευχῆς Ἡ ἀγάπη εἶναι καρπός προσευχῆς. Ἡ ἀγάπη ἀρχίζει ἀπό τη θέα της (κατά τήν προσευχή) καί ὁδηγεῖ τόν νοῦ ἀχόρταγα στον πόθο της, ὅταν ὁ ἄνθρωπος κάνει ὑπομονή στήν προσευχή χωρίς ἀμέλεια («ἀκηδία»), ὅποτε μόνο προσεύχεται μέσα σέ σιωπηλά ἐνθυμήματα τῆς διάνοιας μέ θεϊκή πύρωση καί θέρμη. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἔρχεται μέσα μας ἀπό τή συνομιλία μαζί του.

Ἀπό τό βιβλίο «Τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Ἰσαάκ, Ἐπισκόπου Νινευΐ, τοῦ Σύρου, Τά Εὐρεθέντα Ἀσκητικά», Λειψία 1770, Ἀνατυπούμενα ἐπιμέλεια Ἰωακείμ Σπετσιέρη, • Ἱερομονάχου, Ἀθήνα».

Τμῆμα: ἐκδηλώσεων ὁμιλιῶν Ἀπό τήν ἐκδήλωση τῆς παρουσίασης τοῦ βιβλίου τοῦ Καθηγητῆ Ἀρχαιολογίας: «Αntonino Di Vita», «Η ΓΟΡΤΥΝΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Δεκαπέντε αἰῶνες ἀστικοῦ βίου», πού διοργάνωσε τό Πολιτιστικό μας Κέντρο καί ἡ Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ἡρακλείου. Κατά τήν ἐκδήλωση μίλησαν ἡ κ. Παυλῖνα Καραναστάση, Καθηγήτρια κλασσικῆς ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης, ἡ κ. Χριστῖνα Τσιγωνάκη, Ἐπίκουρη Καθηγήτρια βυζαντινῆς ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης, ὁ κ. Δημήτριος Χ. Σάββας, Προϊστάμενος τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος. Τήν ἐκδήλωση πλαισίωσε μέ ὕμνους καί κάλαντα τῶν Χριστουγέννων, ἡ Χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζ. • Μουσικῆς «Ἅγιος τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, 18/12/2016. Τό Μουσεῖο Χριστιανικῆς Τέχνης «Ἁγ. Αἰκατερίνη Σιναϊτῶν», τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου πραγματοποίησε χριστουγεννιάτικη ἐκδήλωση σέ αὐτό, κατά τήν ὁποία μίλησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κύριλλος μέ θέμα: «Ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων μέσα ἀπό τήν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως». Ὁ Καθηγητής μουσικῆς, κ. Ἀνδρέας Γιακουμάκης, ἑρμήνευσε μέ τούς συνεργάτες του παλαιά κρητικά κάλαντα τῶν Χριστουγέννων, ὅπως τά κατέγραψε στά χειρόγραφά του ὁ μουσικός Παῦλος Βλαστός. Τά κάλαντα αὐτά ἀκούστηκαν γιά δεύτερη φορά μετά ἀπό ἑνάμισι σχεδόν αἰῶνα. Ἡ ἐπιμελήτρια τοῦ ὡς ἄνω Μουσείου κ. Ἔφη Ψιλάκη, ἀνέλυσε τήν πολυπρόσωπη εἰκόνα «Τί σοι προσενέγκωμεν, Χριστέ», πού ἐκτίθεται στό Μουσεῖο τῆς Ἁγ. Αἰκατερί• νης Ἡρακλείου, 27/12/2016. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 31

Τμῆμα: ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, ἱερατικές συνάξεις

Μίλησε ὁ κ. Ἀντ. Καφᾶτος, Ὁμ. ΚαθηΜίλησε ὁ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Θεμιστο- γητής, κλινικῆς προληπτικῆς ἰατρικῆς & κλῆς Χριστοδούλου, μέ θέμα: «Ποιμαντικές διατροφῆς, τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ Παν/ καί λειτουργικές ἐπισημάνσεις στήν ὀρθό- μίου Κρήτης, μέ θέμα: «Ἡ σημασία τῆς νηστείας τῆς Ἐκκλησίας μας, στήν πρόληψη δοξη λατρεία», 11/10/2016. χρονίων νοσημάτων», 17/11/2016.

Τμῆμα: Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς «Ἅγ. Τίτος»

Ἀπό τή λήξη τῶν δραστηριοτήτων τῶν τμημάτων τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, ὅπου συμμετεῖχε ἡ χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ π. Νικολάου Κοκολάκη, Καθηγητοῦ τῆς Σχολῆς,12/6/2016. Ἀπό τήν πανήγυρη τοῦ Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, ὅπου ἔψαλε ἡ χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ κ. Ἀντωνίου Μαθιουδάκη, Καθηγητοῦ τῆς Σχολῆς, 25/8/2016. 32 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Τμήματα: α) χορωδία παραδοσιακῆς μουσικῆς «Κεντρώας Κρήτης Μελωδοί», β) «Κρῆτες Ριζίτες», γ) «Ριζίτισσες»

Ἀπό τίς συναυλίες - ἀφιερώματα, γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο, στό Πολιτιστικό μας Κέντρο, 17/8/2016 καί στή Bασιλική τοῦ Ἁγ. Μάρκου Ἡρακλείου, 22/8/2016, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ κ. Κων/νου Σταυρουλάκη, Καθηγητῆ Μουσικῆς.

Ἀπό τίς συναυλίες: «Παραδοσιακά μουσικά ξόμπλια», μέ παραδοσιακά τραγούδια, στό Πολιτιστικό μας Κέντρο, 19/8/2016 καί στόν Ζαρό, 25/8/2016, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ κ. Κων/νου Σταυρουλάκη, Καθηγητῆ Μουσικῆς.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 33

Τμῆμα: Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης, διανομή τροφίμων γιά ἄπορους Στίς 12/8/2016, τό τμῆμα «κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης» τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, διένειμε 400 τσάντες μέ τρόφιμα, πρός ἀσθενέστερες οἰκονομικά οἰκογένειες. Ἡ προμήθεια τῆς πλειονότητας τῶν ἐν λόγῳ τροφίμων ἔγινε μέ δωρεά τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Αὐστραλίας, πρός τήν Ἐκκλησία Κρήτης. Ἐκφράζουμε θερμές εὐχαριστίες πρός τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Αὐστραλίας κ. Στυλιανό καί πρός τούς ὁμογενεῖς τῆς Αὐστραλίας. Συσσίτια γιά ἄπορους καί ἐνδεεῖς Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν: Ἀπό τό 2009 μέχρι τίς 31/10/16, διένειμε 21.700 μερίδες φαγητοῦ. (Τηλ. 6977694647) Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου: Ἀπό τό 2011 μέχρι τίς 31/10/16, διένειμε 11.580 μερίδες φαγητοῦ. (Τηλ. 6977435087) Ἱ. Ν. Ἁγ. Εἰρήνης Πύργου Μονοφ: Ἀπό τό 2006 μέχρι τίς 31/10/16, διένειμε 35.808 μερίδες φαγητοῦ. (Τηλ. 6975853535) Βοηθεῖστε τό ἔργο τους.

Δωρεές Γιά τό Πολιτιστικό Κέντρο: Σεβ. Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 997€, Ἐνορία Παναγιᾶς Μονοφ. 100€, Ἐνορία Χουστουλιανῶν 200€, Ἱ. Ν. Ἁγ. Στυλιανοῦ Ἐνορίας Στερνῶν 115€, ἐπιμορφούμενοι 2.035€, κ. Θεόδωρος Τερζάκης 1.000€, κ. Νικόλαος Μαζωκοπάκης 300€, π. Βασίλειος Κοκαράκης 100€ (ὑπέρ ἀναπαύσεως τοῦ μακαριστοῦ πατρός του Μιχαήλ Πρεσβυτέρου), π. Ἰωάννης Καλογιαννάκης 250€ (ὑπέρ μνήμης τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπ. Κρήτης κυροῦ Τιμοθέου). Γιά τό τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης: Δωρεά τροφίμων, κατά καιρούς, ἀπό τό Lidl Μοιρῶν. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ πολύ τούς δωρητές καί δέεται καί ὑπέρ αὐτῶν. 34 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2014 (Ἀποφάσεις 2,3/9-2- 2015 τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου) Μητροπ. Γραφείου. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2013, 26.084,31€, 7% ὑπέρ Μ. Γραφείου 35.167,66€, εἰσφορές, δωρεές, ἐπιδοτ. 63.491,65€, τόκους 190,03€, ἐπιχορήγηση γιά τρόφιμα 25.000€, ὑπέρ δημοσίου 534,07€. Σύν. ἐσόδων 150.467,72€. Ἔξοδα γιά: Ἐπικοινωνίες 3.849,54€, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 5.110,83€, δημ. σχέσεις 1.927,36€, συντήρηση καί ἐπισκευή ἐγκαταστάσεων 465,81€, συντήρηση καί ἐπισκευή μεταφ. μέσων 1.314,04€, λοιπ. δαπάνες 1.894,30€, τέλη κυκλοφορίας – γεωργικά 1.316,80€, γραφική ὕλη 2.407,15€, ἀναλώσιμα εἴδη 1.097,93€, εἴδη καθαριότητας 846,77€, εἴδη διατροφῆς 258,67€, καύσιμα 3.225,56€, ἀσφαλιστικές εἰσφορές 1.289,85€, δαπ. διοικήσεως λειτουργίας 28.670,12€, ἀπόδοση εἴσπραξης ὑπέρ δημοσίου 1.674,02€, ἐπιχορήγηση ὑπέρ Πολιτιστικοῦ Κέντρου 48.000€, ἐπιχορήγηση γιά τρόφιμα 24.878,11€. Σύν. ἐξόδων 128.226,86€. Ὑπόλ. 31/12/2014, 22.240,86€. Πολιτιστικοῦ Κέντρου -Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2013, 10.362,24€, Ἱ. Μητροπόλη 48.000€, Μονές, Ἐνορίες, ἰδιώτες 78.450,70€, ἐπιστροφή φόρου 584,48€, ἀπό τό πρόγραμμα Leader γιά τήν κατασκευή τοῦ Κέντρου τουριστικῆς πληροφόρησης Μεσαρᾶς 50.853,45€, τόκους 97,93€, ἡμερολ. τσέπης 21.475€. Σύν. ἐσόδων 209.823,80€. Ἔξοδα γιά: τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης 10.655,70€ ἀπόδοση φόρου 4.052,48€, οἰκοδομικά ὑλικά-ὑδραυλικά-ἠλεκτρολογικά β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. 9.902,44€, ἐργολάβος γιά κατασκευή β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. καί Κέντρου τουριστικῆς πληροφόρησης Μεσαρᾶς 119.088,64€, συντήρηση καί ἐπισκευή μονίμων ἐγκαταστάσεων 793,13€, ἔξοδα κίνησης ἐπιμορφωτῶν 2.447,00€, εἴδη καυσίμων θέρμανσης 2.911,91€, γραφικά ἐκτυπώσεις 1.184,14€, ἔξοδα 2ου Διεθνοῦς Συνεδρίου, εἰσιτήρια-φιλοξενία 5.508,44€, ξυλουργικά εἴδη 18.066,30€, λογιστής 139,90€, τυπογραφικά 7.949,50€, σύνδεση παροχῆς ΔΕΗ 14.025,67€, διάφορα 786,78€. Σύν. ἐξόδων 197.512,03€. Ὑπόλ. 31/12/2014, 12.311,77€. Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2015 (Ἀποφάσεις 1,77/10-3- 2016 τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου) Μητροπ. Γραφείου: Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2014, 22.240,86€, 7% ὑπέρ Μ. Γραφείου 31.307,04€, εἰσφορές, δωρεές, ἐπιδοτ., προγραμματική σύμβαση διανομ. τροφίμων 117.600,36€, τόκους 104,15€, ἐπιχορηγήσεις, διανομή τροφίμων 33.218,38€. Σύν. ἐσόδων 204.470,79€. Ἔξοδα γιά: Ἐπικοινωνίες 4.519,54€, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 6.724,50€, δημ. σχέσεις 147,91€, συντήρηση καί ἐπισκευή ἐγκαταστάσεων, ἀνέγερση Γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως 36.428,99€, συντήρηση καί ἐπισκευή μεταφ. μέσων 1.545,33€, λοιπ. δαπάνες 1.665,05€, τέλη κυκλοφορίας – γεωργικά 1.237,47€, γραφική ὕλη 3.581,20€, ἀναλώσιμα εἴδη 1.054,16€, εἴδη καθαριότητας 930,53€, εἴδη διατροφῆς 448,96€, καύσιμα 4.000,93€, Λογία Οἰκουμ. Πατριαρχείου 5.007,50€, δαπ. διοικήσεως λειτουργίας 26.176,17€, ἀπόδοση εἴσπραξης ὑπέρ δημοσίου 1.820,39€ ἐπιχορηγήσεις- πρόγραμμα διαν. τροφίμων 94.828,43€, δαπάνες γεωργίας 3.869,15€. Σύν. ἐξόδων 193.986,21€. Ὑπόλ. 31/12/2015, 10.484,58€. Πολιτιστικοῦ Κέντρου -Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2014, 12.311,77€, δωρεές 14.099,10€, Μονές, Ἐνορίες, 36.123€, ἀγορά ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ 21.517€, ἔρανος τμ. Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης 5.521,80€, τόκους 62,76€, ἀπό τό πρόγραμμα Leader γιά τήν κατασκευή τοῦ Κέντρου τουριστικῆς πληροφόρησης Μεσαρᾶς 58.971,97€, ἡμερολ. τσέπης 30.070€. Σύν. ἐσόδων 178.677,40€. Ἔξοδα γιά: τμῆμα Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης 9.881,80€ ἀπόδοση φόρου 4.337,99€, οἰκοδομικά ὑλικά-ὑδραυλικά-ἠλεκτρολογικά β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. 13.381,25€, ἐργολάβος γιά κατασκευή β΄ ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ. καί Κέντρου τουριστικῆς πληροφόρησης Μεσαρᾶς 58.332,95€, συντήρηση καί ἐπισκευή μονίμων ἐγκαταστάσεων 2.816,37€, ἔξοδα κίνησης ἐπιμορφωτῶν 4.159,00€, γραφικά 813,00€, τυπογραφεῖο-ἐκτυπώσεις 9.544,99€, ἀμοιβές ἐπιμορφωτῶν 7.734,87€, ξυλουργικά εἴδη 23.585,20€, λογιστής 140€, ἀγορά ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ 29.500€, διάφορα 1.399,98€. Σύν. ἐξόδων 165.627,40€. Ὑπόλ. 31/12/2015, 13.050€. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 35