Lehenengo pausuak genero-ikuspegia tokiko Agenda 21 prozesuetan txertatzeko

9. zkia. 2009ko otsaila

lehenengo pausuak genero-ikuspegia tokiko agenda 21 prozesuetan txertatzeko

9

Jarraibide metodologikoak

www.udalsarea21.net Udalsarea 21eko lan-koadernoen bildumaren aurkibidea: 1. zenbakia. 2006ko urria « EAE-ko Tokiko Agenda 21 prozesuak aztertzea. Oztopoak eta estrategia arrakastatsuak identifikatzea aurrerapauso gehien eman dituzten udalerrietan kudea ditzaten».

2. zenbakia. 2006ko urria

«Oztopo eta estrategiak ekintza-planak abiarazteko. 21 Bulegoak: ereduak formulatzea».

3. zenbakia. 2007ko iraila

«Natur inguruneko udal-eskumenei buruzko gida».

4. zenbakia. 2008ko urtarrila

« Iraunkortasunaren eta Tokiko Agenda 21en dimentsio soziala. Tokiko Agenda 21etan alderdi sozialak sartzeko irizpideak».

5. zenbakia. 2008ko urtarrila

«Klima-aldaketa. Udaleko CO2e-emisio baliokideen kalkulua. Tresnari buruzko erabiltzaile-eskuliburua».

6. zenbakia. 2008ko urtarrila

«Sailkatutako jardueren erregularizazioa. Laguntza tresnak». (1. zatia)

7. zenbakia. 2008ko urtarrila

«Sailkatutako jardueren erregularizazioa. Laguntza tresnak». (2. zatia)

8. zenbakia. 2009ko otsaila

«Klima-aldaketaren aurkako tokiko estrategiak martxan jartzeko gida».

9. zenbakia. 2009ko otsaila

«Lehenengo pausuak genero-ikuspegia Tokiko Agenda 21 prozesuetan txertatzeko. Jarraibide metodologikoak».

IDAZLE TALDEA: Ekitalde 9: Genero-ikuspegia Tokiko Agenda 21ean

ARGITARALDIA: 1.a, 2009ko otsaila © IHOBE, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa Urkixo Zumarkalea, 36-6.a. 48011 Bilbao Tel.: 94 423 07 43 • Faxa: 94 423 59 00 www.ihobe.net argitaratzailea: IHOBE, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa diseinua eta diagramazioa: Canaldirecto itzulpena: Elhuyar lege gordailua: XXXXXXXX

Zornotzako Udala Areatzako Udala Bediako Udala Bilboko Udala Donostiako Udala Durangoko Udala Elorrioko Udala Igorreko Udala Lemoizko Udala Maruri-Jatabeko Udala Txorierriko Mankomunitatea Zallako Udala Zarauzko Udala Erandioko Behargintza Uribe Kostako Mankomunitatea EUDEL, Berdinsarea IHOBE, Udalsarea 21eko Idazkaritza Teknikoa Minuartia Enea Farapi

Udalsarea 21eko Idazkaritza Teknikoa

ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA. Debekatuta dago publikazio hau erreproduzitzea, informazioa berreskuratzeko sistemetan gordetzea eta publikazio honen zati bat transmititzea, erabilitako bitartekoa edozein dela ere (elektronikoa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa, etab.), jabetza intelektualaren eskubideen titularraren eta editorearen idatzizko baimenik gabe.

9. zkia. 2009ko otsaila

lehenengo pausuak genero-ikuspegia tokiko agenda 21 prozesuetan txertatzeko Jarraibide metodologikoak

9

www.udalsarea21.net

AURKIBIDEA

05. orrialdea 04 04

01. SARRERA 1.1. Dokumentuaren aurkezpena 1.2. Metodologia

06. orrialdea

02. GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

15. orrialdea

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

06 09 12

15 17 18 20

18. orrialdea 28 28 29

47. orrialdea 47 47 52

61. orrialdea

2.1. Termino-glosarioa 2.2. Iraunkortasuna genero-ikuspegitik aztertzearen ondorioak 2.3. Testuinguru arauemailea

3.1. Metodologia garatu aurreko ondorioak 3.2. Tokiko Agenda 21 prozesuan genero-ikuspegia faseka sartzeko hasierako oharrak 3.3. Tokiko Agenda 21eko ekintza-planetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak 3.4. Tokiko iraunkortasunaren adierazleak genero-ikuspegitik interpretatzeko irizpideak

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK 4.1. Gai-eremuak 4.2. Lan-lerroak, lehentasunezko gai-eremuen arabera 4.3. Tokiko Agenda 21en ekintza-lanetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak, gai-alorka

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK 1.1. Tokiko Agenda 21en genero-ikuspegia txertatzeko egindako saiakuntzen aurkezpena 1.2. Tokiko agenda 21 prozesuetan genero-ikuspegia txertatzeko metodologiasaiakuntzaren emaitzak eta ondorioak 1.3. Ekitalde-ko saiakuntza-fitxa deskribatzaileak

II. Eranskina. gaien araberako esperientzia praktikoak

01.

SARRERA

1.1. DOKUMENTUAREN AURKEZPENA Ekitalde 9: Genero-ikuspegia Tokiko Agenda 21ean lantaldean 2007ko maiatzetik 2008ko maiatzera egindako lanaren emaitzak dituzue dokumentu honetan.

EAE-ko udalerrietako Tokiko Agenda 21 prozesuetan genero-ikuspegia txertatzea da helburu orokorra, Agenda 21eko 24. kapituluaren, Aalborgeko Konpromisoen eta EAEko berdintasun-politiken arabera.

Helburu zehatz hauekin egituratu eta planteatu da lana: — Iraunkortasun kontzeptua genero ikuspegitik aztertzea: generoaren eta iraunkortasunaren arteko lotura nabarmentzea ingurumen-, gizarte- eta ekonomiaalorretan.

— Tokiko Agenda 21en diseinu- eta gauzatze-faseetan (diagnostikoa egitetik tokiko Ekintza-Planak idaztera, Tokiko Iraunkortasun Adierazleak definitzera, EkintzaPlanak kudeatzera, gauzatzera, ebaluatzera eta berrikustera bitarte) genero-ikuspegia txertatzeko metodologia bat lantzea eta prozesu osoan herritarrek parte hartzeko behar diren mekanismoak azpimarratzea.

— Udaletako berdintasun-planekiko koordinazioa bermatzea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako 4/2005 legean eta «EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako IV. Plana. VIII Legealdirako Jarraibideak» dokumentuan ezarritakoarekin bat.

— Tokiko Ekintza-Planetako ekintza zehatzetan —mugikortasunari eta hiri-diseinuari, zerbitzuei

:::::::

eta segurtasunari eta abarri dagozkienetan—, genero-ikuspegia txertatzeko irizpideak zehaztea.

— Horren guztiaren esperientziak identifikatzea, ebaluatzea eta partekatzea.

1.2. METODOLOGIA Taldearen jarduerak eginkizun hauen bidez antolatu dira: 1. Ekitaldeko kideen hasierako hausnarketa.

— Oinarrizko dokumentazioa biltzea eta lantzea.

— Iraunkortasunaren kontzeptua genero-ikuspegitik lantzeko hausnarketa-tailerra.

2. Tokiko Agenda 21ean genero-ikuspegia txertatzeko hastapenezko egokitze eta garatze metodologikoa.

— Lan-materialen eraketa.

— Taldearen lan-saioa egokitze eta garatze metodologikorako.

— «Tokiko Agenda 21ean genero ikuspegia txertatzeko hasierako jarraibideak» laneko dokumentuaren prestakuntza.

3. Ekitaldeko kide diren udalerrietan hasierako metodologiaren saiakuntza.

— Lan-materialen lanketa.

— Ekitaldeko kide diren udalerrietan hasierako metodologia abian jartzeko laguntza ematea eta jarraipena egitea (gidaritza).

4. Emaitzak eztabaidatzea eta metodologia optimizatzea.

— Emaitzak eztabaidatzeko eta hasierako metodologian egin beharreko hobekuntzak identifikatzeko lan-saioa — «Tokiko Agenda 21ean genero-ikuspegia txertatzeko jarraibide metodologikoak» dokumentuproposamena lantzea.

— EAEko, estatu espainiarreko eta nazioarteko esperientzia praktikoen bilketa.

— Azken dokumentuaren eztabaida eta materialen prestaketa.

5. Emaitzen lanketa eta aurkezpena.

— Dokumentua prestatzea.

— Emaitzak aurkezteko euskarriak prestatzea.

— Emaitzen aurkezpena Udalsarea 21en.

Hona eginkizunak gauzatzeko egutegia (alde batera utzi dira helburuen eta taldearen zereginen zehazte-fasea eta 12 hilabeteetan egin beharreko talde-bilerak).

Bestalde, koaderno honetako lehen Eranskinean, abian jartzeak eta emaitza esanguratsuenak jaso ditugu.

1.1. irudia. Ekitaldearen lan-egutegia

1. Ekitaldeko kideen hasierako hausnarketa 1.1. Oinarrizko dokumentazioa biltzea eta lantzea 1.2. Iraunkortasunaren kontzeptua genero-ikuspegitik lantzeko hausnarketa-tailerra

Maiatza

Apirila

Martxoa

Otsaila

Urtarrila

Abendua

Azaroa

Urria

Iraila

Abuztua

Uztaila

Ekaina

EGINKIZUNAK

Maiatza

EGUTEGIA

• •

2. Tokiko Agenda 21ean genero-ikuspegia txertatzeko hastapenezko egokitze eta garatze metodologikoa 2.1. Lan-materialen lanketa 2.2. Taldearen lan-saioa egokitze eta garatze metodologikorako 2.3. «Tokiko Agenda 21ean genero ikuspegia txertatzeko hasierako jarraibideak» laneko dokumentuaren prestakuntza

• • • • • •

3. Ekitaldeko kide diren udalerrietan hasierako metodologiaren saiakuntza 3.1. Lan-materialen lanketa 3.2. Ekitaldeko kide diren udalerrietan hasierako metodologia abian jartzeko laguntza ematea eta jarraipena egitea (gidaritza)

• • • • • • •

4. Emaitzak eztabaidatzea eta metodologia optimizatzea 4.1. Emaitzak eztabaidatzeko eta hasierako metodologian egin beharreko hobekuntzak identifikatzeko lan-saioa

•

4.2. «Tokiko Agenda 21ean genero-ikuspegia txertatzeko jarraibide metodologikoak» dokumentu-proposamena lantzea

•

4.3. EAEko, estatu espainiarreko eta nazioarteko esperientzia praktikoen bilketa

•

4.4. Azken dokumentuaren eztabaida eta materialen prestaketa

•

5. Emaitzen lanketa eta aurkezpena 5.1. Dokumentua prestatzea 5.2. Emaitzak aurkezteko euskarriak prestatzea 5.3. Emaitzen aurkezpena Udalsarea 21en

• •

•

:::::::

02.

GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

2.1. TERMINO-GLOSARIOA Erabilitako terminologiak zaildu egiten ditu hemen landutako gaiak; izan ere, gaia ondo ezagutzen ez dutenentzat teknikoegiak diren hitzak erabiltzen dira batzuetan.

Hala, material hau erabiltzean lanaren zati hau kontuan hartzera animatzen ditugu irakurleak, bai materiala ulertzen laguntzeko, bai materialari ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Ahalduntzea Genero-ikuspegiaren kontzeptu nagusia. Emakumeen posizio soziala, ekonomikoa eta politikoa indartzea barne hartzen du. Sexuen arteko botere-harremanak gutxitzea edo deuseztatzea du helburu. Nabarmendu behar da «boterea» terminoa ez dela erabiltzen manuedo ezarpen-zentzuarekin, zerbaitetarako ahaltasunzentzuarekin baizik, hau da, harreman sozial batzuetan edo guztietan eragina, boterea eta lidergoa izateko, norberaren gaitasunak eta trebeziak aintzatestea eta aintzatespen horren arabera jokatzea.

Norbere bizitzaren kontrola eskuratzeko emakumezkoek zein gizonezkoek daramaten prozesua da: beren agenda ezartzen dute, gaitasunak eskuratzen dituzte (edo dituzten gaitasunengatik eta ezaguerengatik aintzat hartzen dituzte), autoestimua areagotzen dute, arazoei irtenbideak ematen dizkiete, eta autogestioa garatzen dute.

Prozesua eta emaitza da, aldi berean.

Bizitzan hautaketa estrategikoak egiteko gaitasun gehiago izatea da, gaitasun hori mugatua egon ohi zen eta egon ohi den testuinguruetan.

:::::::

Androzentrismoa Gizonezkoei dagozkien berezkotasunak eta ezaugarriak unibertsoaren ardatz, munduaren azterketa- eta analisi-parametro eta giza espeziearen esperientzia unibertsaltzat hartzen dituen ustea. Gizateria eta gizasemea nahasten ditu. Sexismo-era espezifiko bat da.

Emakumeak ezkutatzea eta definiziorik eza ditu ezaugarri nagusiak.

Aukera-berdintasuna Esku-hartze batean edo ematen diren zerbitzuetan parte hartzeko aukera-berdintasuna. Bizitza sozialean, ekonomikoan eta politikoan aurrera egiteko emakumeek eta gizonek aukera berdintsuak izan ditzaten «jokaleku orekatua» sortzea da helburua.

Baliabideak Baliabideak bitartekoak eta ondasunak dira, eta hor sartzen dira bitarteko eta ondasun ekonomikoak (familiaren diru-sarrerak), produktiboak (lurra, ekipoak, tresnak, lana, kreditua), politikoak (lidergo-gaitasunak, informazioa eta antolakuntza) eta denborazkoak.

Ekintza positiboa Talde sozial, etniko edo minoritario bati, edo bidegabekeria sozialengatik baztertua izan den talde bati zenbait baliabide, zerbitzu edo ondasun eman edo banatzeko lehentasunezko tratua ematen dioten politikak ezartzea xede duen ekintzari deitzen zaio «ekintza positibo», eta gizarteko sektore ahulenen bizi-kalitatea hobetzeko eta iraganean jasandako bazterkeria edo kalteak ordaintzeko aplikatzen da.

Lehentasunezko tratuaren eta xede horiek erdiestera espresuki eta positiboki zuzendutako hautapen-mekanismoen bidez, baztertutako talde horien ordezkaritza areagotzea da, hortaz, asmoa. Hala, hautapen «partziala» egiten da, bereizkeria eragiten duten ezaugarrietan oinarritua, preseski. Konpentsazio-mekanismo gisa erabiltzen da, hain zuzen ere, oztopo gehiago gainditu behar dituztelako talde horiek, ez baitaude beste batzuen abiapuntu berean. Aukera gehiagoko beste talde batzuen kondizio beretan baliabideak eskuratzeko aukera eman nahi zaie, beraz, ekintza positiboaren bidez.

Feminismoa

Ekofeminismoa

Genero Premia Praktikoak

Mugimendu feministak eta mugimendu ekologistak helburu erkideak (eskubide berdinak, hierarkiak deuseztatzea...) izatea eta beste aukera teoriko eta praktiko batzuk elkarrekin jorratzea —lehenago egin izan den bezala— proposatzen duen korronte feminista.

Emakumea Garapenean Emakumeen ekarpena ikusezin bilakatu zela eta horregatik garapeneko ekimen askok porrot egin zuela jabetzearen ondorioz sortu ziren Emakumea Garapenean (EG) ikuspuntutik gauzatutako proiektuak. Garapenerako lankidetzan eta garapen-ekimenetan emakumea parte hartzaile eta onuradun gisa sartzeko garatu ziren Emakumea Garapenean proiektuak.

Eremu publikoa/eremu pribatua Produkzioaren eremua (saripeko lanarekin lotutakoa) eta ugalketarena (ugalketarekin eta familia-unitatearen mantentzearekin lotutakoa), politikoa eta pertsonala, soziala eta barru-barrukoa, publikoa (kalea, hiria, herria, erakundeak) eta pribatua (etxea) bereizteko erabiltzen da dikotomia hori. Dikotomia hori, batzuetan, ez da mugatzen erraza, bi eremuak elkarri lotuta baitaude beti. Kontzeptua interesgarria da errealitatea aztertzen laguntzen digun neurrian; dena den, horrek ez du esan nahi gure bizitzan banaketa hori erabatekoa denik, hala dirudien arren.

Etxeko lanak Etxeko ekoizpena eta mendekotasunen bat duten pertsonen zaintza eta/edo laguntza barne hartzen ditu.

Etxeko produkzioaren kontu sateliteak Etxean egindako lanei eta etxeko kideen kontsumorako ekoizten diren ondasunei eta zerbitzuei buruzko informazioa biltzea eta jarduera hori zenbatestea ahalbidetzen duen mekanismoa.

Harreman sozial historikoak, lehengoak eta oraingoak, bete-betean gaitzesten dituzten eta esperientzia femeninotik sortuak diren teoria sozialen eta praktika politikoen multzoa. Feminismoek emakumearen eta gizonaren arteko desberdintasun soziala kritikatzen dute, oro har, eta emakumeen eskubideak sustatzea eta sexu-genero sistema gaitzestea aldarrikatzen dute. Teoria feministek zalantzan jartzen dute sexuaren, sexualitatearen eta botere sozial, politiko eta ekonomikoaren arteko erlazioa. Hainbat korronte dago eta, hortaz, «feminismoez» aritu behar dugu, hau da, pluralean, eta ez singularrean.

Genero Premia Praktikoak (GPP-ak) emakumezkoek identifikatzen dituzte, sozialki definitutako beren roletatik abiatuta eta hurbileko baldintza materialei erantzuteko. GPPak bizimoduaren gabeziekin lotu ohi dira; esaterako, hezkuntza, osasun edo lanerako sarbidea.

Arreta premia mota horietan jartzeak ez du zalantzan jartzen ez sexuaren araberako lan-banaketa, ez mendekotasunezko posizio soziala.

Generoa Sozialki eraikiak diren eta gizarteak sexu bati eta besteari modu berezituan esleitzen dizkien rol-, harreman-, pertsonalitatearen ezaugarri, jarrera, jokabide, balio-, botere erlatibo eta eraginen sorta da generoa. Sexu biologikoa ezaugarri genetikoek eta anatomikoek zehazten dute; generoa, ostera, nortasun eskuratua eta ikasia da, eta asko aldatzen da kultura baten barruan eta kultura batetik bestera. Generoa erlazionala da, ez baitagokie soilik emakumezkoei edo gizonezkoei, bien arteko harremanei baizik.

Generoa eta garapena Emakumea Garapenean (EG) proiektuak emakumeen estatus sozialean aldaketa iraunkorrak eragiteko gai ez zirela eta, horri erantzuteko, Generoa Garapenean (GG) ikusmoldea sortu zen. Emakumeek eta gizonek proiektuetan eta jardueretan parte hartzeko eta bitartekoak baliatzeko eta kontrolatzeko duten modu berezitua zehazten duten alderdi sozialetan, ekonomikoetan, politikoetan eta kulturaletan oinarritzen da EG ikuspegia. Emakumezkoak talde gisara hartu eta arreta hor jarri ordez, gizonezkoen eta emakumezkoen artean sozialki ezarritako harremanetan jartzen du arreta ikuspegi horrek.

Generoa kontuan hartzen duen aurrekontua Aurrekontuak gizonengan eta emakumeengan duen eragin berezitua aztertzen da generoa kontuan hartzen

:::::::

02. GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

02

duen aurrekontuaren bidez. Generoa kontuan hartzen duen aurrekontua ez da gizonezkoak eta emakumezkoak elkarrengandik bereizita jasotzen dituen aurrekontu bat. Politika, plan eta programa nazional guztietan genero kontuak zeharka txertatzea du helburu nagusia.

Generoaren araberako azterketa Programek, proiektuek, politikek eta legeek gizonengan eta emakumeengan duten eragin berezitua ikusteko modu sistematiko bat da generoaren araberako azterketa. Sexuen arabera banandutako datuen eta barne hartutako biztanleriari dagokion generoarekin lotutako informazioaren bilketarekin hasten da prozesu hori.

Banakako eta taldeko interesen eraginez gizartean ezarrita dauden rolak, harremanak eta prozesuak aldatzeko gizonezkoek eta emakumezkoek, eragile sozial gisara, dituzten esku-hartze anizkunak ere barne har ditzake generoaren araberako azterketak.

Generoaren Premia Estrategikoak edo Interes Estrategikoak Genero Interes Estrategikoak (GIEak) emakumezkoek identifikatzen dituzte, mendekotasunezko posizio sozialetik abiatuta. Interes horiek desafioa planteatzen diete sexuen araberako lan-banaketari, botereari eta kontrolari, hala nola ohiko parametroen arabera definitutako rolei eta arauei. GIEak testuinguruaren arabera aldatzen dira, eta zenbait gai uki ditzakete; esate baterako, legezko eskubideak, familia barruko indarkeria, soldata-berdintasuna eta emakumeak bere gorputzaren kontrola izatea.

ekitatearen jomuga batek emakumezkoek jasan izan dituzten desabantailak konpentsatzeko neurriak barne hartzen ditu.

Genero-zeharkakotasuna Genero-zeharkakotasuna deritzon politikan berdintasuna sustatzeko ahaleginak ez dira mugatzen emakumeen aldeko neurri espezifikoak hartzera, eta ekintza eta politika orokor guztiak esplizituki mobilizatzen dira berdintasuna erdieste aldera.

Edozein alor edo mailatan bultzatzen den edozein ekimenek —legeak, programak eta politikak barne hartuta— gizonen eta emakumeen bizitzetan izango duen eragin berezituaren diagnostikoa egiten du genero-ikuspegia txertatzeko prozesuak/zeharkakotasunak.

Eremu politiko, ekonomiko eta sozial guztietan, politikak eta programak diseinatzeko, gauzatzeko, haien segimendua egiteko eta ebaluatzeko prozesuan emakumeen eta gizonen interesak, kezkak eta esperientziak aintzat hartzeko estrategia bat da, gizonen eta emakumeen arteko desberdintasunak errepikatu eta betikotu ez daitezen.

Giza garapena Pertsonen aukerak areagotzeko prozesua da giza garapena. Aukera horietatik, garrantzitsuenak hauek dira: bizitza luze eta osasuntsua, hezkuntza eta bizimodu egokia izateko behar diren baliabideak eskura izatea.

Askatasun politikoa, giza eskubideen bermea eta norberekiko errespetua dira beste aukera batzuk (Nazio Batuen Garapen Programa, 1990).

Genero-berdintasuna

Mainstreaming-a

Estereotipoen, genero-rol hertsien, eredu hegemonikoen edo aurreiritzien mugetatik at, gizaki orok, emakume zein gizon, bere gaitasun pertsonalak garatzeko eta hautatzeko askatasuna duela da generoberdintasunaren abiapuntua. Gizonezkoen eta emakumezkoen jokamolde, jomuga eta behar espezifikoak aintzat hartu direla eta modu berean baloratu eta sustatu direla esan nahi du genero-berdintasunak. Ez du esan nahi gizona eta emakumea gauza bera izatera iritsi behar dutenik, baizik eta haien eskubideek, erantzukizunek eta aukerek ez dutela gizon edo emakume jaio izanaren mende egon behar.

Emakumeak garapenaren «korronte nagusian» txertatzea helburu duen ikuspegi politikoa (metodologia, azterketa, politika eta plangintza guztietan generoikuspegitik eragin beharra aintzat hartzea). Emakumeen posizio soziala eta ekonomikoa hobetzea da berehalako helburua. Ikus Zeharkakotasuna.

Genero-ekitatea Bakoitzak dituen beharren arabera, emakumezkoei eta gizonezkoei tratu zuzena ematea da genero-ekitatea.

Kontzeptu hori abiapuntu hartuta, tratuak berdinak izan daitezke edo ezberdinak, baina betiere parekoak eskubideei, onurei, betebeharrei eta aukerei dagokienez. Garapen-lanaren testuinguruan, adibidez, genero-

:::::::

Parekotasuna Sexuen arteko desberdintasunak direla medio emakumeei eta gizonei tratu berdina edo parekoa ematea desegokia dela irizten dion planteamendua. Trataera ezberdinaren beharra azpimarratzen du, baina baldintza berekin.

Parte hartzeko garapena Eragile esanguratsuen arteko elkarrizketan oinarritutako aliantzak eraikitzea lehenesten duen garapena da.

«Agenda» guztien artean, eta bilatzen diren, onartzen diren eta begirunea zaien askotariko ikuspegi lokalak

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

eta ezaguerak aintzat hartuta, ezartzea da prozesuaren helburua. Parte hartzeko garapena negoziazioprozesuan oinarritzen da, eta kanpo-eragileek definitutako agenda programatikoak ezartzea saihesten du.

Sexua Gizakia gizon edo emakume gisara definitzen duten ezaugarri biologikoak. Ezaugarri biologikoen multzoak ez dira elkarren baztertzaile, horietako asko partekatuak baitira. Zenbait pertsonarengan ez dira argi bereizten, baina ezaugarri horiek gizakiak bi taldetan banatu ohi dituzte: emakumeak eta gizonak.

Sexuaren arabera banandutako datuak Sexua oinarritzat hartuta bereizitako informazioaren bilketa. Adibidez: zenbait emakume- eta gizon-talderen rol sozio-ekonomikoei buruzko datuak.

Sexuen arabera berezitutako inpaktua Emakumeen eta gizonen bizitzan eragin berezitua duten jardueren emaitzak.

Sexu-genero sistema Gizarte bakoitzak sexu biologikoaren (gizakiak eme edo ar jaiotzen dira) jazoeraz egiten duen interpretazioa da sexu-genero sistema, eta sexu bakoitzarentzat bereizitako uste, balio, ohitura, arau, praktika, aukera eta portaera sozialen multzoa justifikatzeko eta legitimatzeko balio du. Antolaketa sozialeko printzipio bat delako du horrelako garrantzia sistemak.

Ugaltze-ekonomia Ordaintzen ez diren eta finantzarioak ez diren jardueren multzoa, nagusiki emakumeek egin ohi dituztenak, etxean eta komunitatean.

Ugaltze-lanak Familia-unitatearen (unitate horrek edozein forma duela ere) ugaltzearekin, ongizatearekin eta mantenuarekin loturiko eginkizun guztiak sartzen dira ugaltze-lanetan.

Giza ugalketarekin eta hazkuntzarekin hertsiki lotutakoez gain, familia-unitateko kide guztien ongizaterako beharrezkoak diren mantenuarekin eta intendentziarekin loturikoak ere ugaltze-lanak dira, etxean ala etxetik kanpo egin.

Zeharkako bereizkeria Itxuraz neutroa den xedapen, irizpide edo jarduera batek pertsona bati sexuagatik, arraza edo jatorri etnikoagatik, erlijio edo sinesmenengatik, minusbaliotasunagatik, adinagatik edo orientazio sexualagatik eragozpen bat sortuz gero gertatzen da, non eta

xedapen, irizpide edo praktika hori bidezko xede batek ez duen objektiboki justifikatzen.

Zuzeneko bereizkeria Sexuagatik, arraza edo jatorri etnikoagatik, erlijio edo sinesmenengatik, minusbaliotasunagatik, adinagatik edo orientazio sexualagatik pertsona bati antzeko egoeran dagoen beste pertsona bati baino tratu okerragoa emanez gero, zuzeneko bereizkeria dago.

2.2. IRAUNKORTASUNA GENERO-IKUSPEGITIK AZTERTZEAREN ONDORIOAK Iraunkortasunerantz egiteko genero-ikuspegia txertatu beharraz arduratutako zenbait pertsonaren eskutik jaio zen Ekitalde hau. Hona behar horren arrazoiak: emakumeen ikuspegia eta bizipenak txertatzea gure gizarteetako populazioaren erdiaren errealitatea gehitzea delako, eta, ondorioz, diagnostikoak eta diseina daitezkeen ekintzak hobetzea dakarrelako. Ez da ahantzi behar, bestalde, emakumeei esleitu ohi zaien rolak haiek ohitura iraunkorragoak izatea dakarrela, oro har, eta emakumeen rolari esleitutako jokabideak edo ohiturak positibo bilakatzen, balioztatzen eta hedatzen lagun dezakeela horrek. Bestalde, Generoa-Iraunkortasuna erlazioa uztartzearen, bat eginaraztearen edo, gutxienez, erlazio horretaz hausnarketa egitearen beharra sumatzen da, ÂŤberdintasunik gabe, iraunkortasunik ez dagoelakoÂť eta udal-eremuko bi lan-arlo oso antzekoak direlako.

Generoaren ikuspegitik iraunkortasun kontzeptu bat adostea izan da Ekitalde honen helburuetako bat, ondorengo hedatze metodologikoan oinarri teoriko eta praktiko gisa baliagarri izan zedin. Horrelako eginkizun integratzaileari ekiteak bi politiken inguruko hausnarketa egitera behartzen gaitu, hots, iraunkortasunaren eta emakumeen eta gizonen arteko berdintasunaren inguruan hausnarketa egitera.

Bi politikek dakarte gizartearen ikuspegi kritikoa eta eraldatzailea, eta ibilbide teoriko eta praktiko luzea egin duten gizarte-mugimendu banatatik, ekologismotik eta feminismotik, sortu dira biak. Haien arteko interakzioa urria, puntuala eta aldizkakoa izan bada ere, interkonexio sendoa erdiesteko urratsak eman nahi ditu Ekitalde honek. Izan ere, partaideek beharrezko ikusi dute hori garapen iraunkorraren alorrean egiten den edozein esku-hartzek genero-ikuspegia izatea, eta alderantziz.

Teoria ekologikoak eta feministak agerian jarritako elementu komunen eta dibergenteen azterketa integratzai-

:::::::

02. GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

02

leari ekiteko, Brundtland Txostenean (1987) jasotako garapen iraunkorraren kontzeptuari lotuko gatzaizkio, alegia, «datozen belaunaldiek beren beharren asetzea arriskuan jarri gabe gaur egungo beharrak asetzen dituen garapena».

Kontzeptu horren arabera, giza jarduerak iraunkorra izan behar du, bai ekonomia- eta gizarte-alorretan bai ingurunearen alorrean; hortaz, datozen belaunaldiez, bizitza-kalitateaz, gizaki guztiek ongizatea (hezkuntza, enplegua, errenta, osasuna eta abar) erdiesteko aukeraberdintasunaz kezkatu behar duen jardueraz ari gara.

Eredu horrek aurreko hazkunde-erak albora utziko lituzke, hots, helburu ia bakartzat ekonomikoak eta materialak zituzten eta gizakiak baliabide naturalak erabateko doakotasunez eta ondoriorik gabe menderatzerik eta ustiatzerik izango zuen ustea oinarritzat zuten ereduak. Azken finean, iraunkortasunak naturaren eta gizateriaren arteko harreman harmonikoa proposatzen du.

Zenbait autore feminista haratago doaz eta, hausnarketa kritikoa eginez, diote orain arte gailendu den eredu ekonomikoak naturaren esplotazioaz gain emakumeen lanaren esplotazioa ere onartu duela. Duela urte gutxi arte emakumeen funtsezko eginkizuntzat jo izan den hori (ekoizpena eta ugalketa) doakotzat eta agorrezintzat ere hartu izan da. Orduan, lehen esandakoarekin bat, iraunkortasunak gizakien arteko harreman harmonikoa, eta, beraz, emakumezkoen eta gizonezkoen artekoa, izan behar duela proposatzen du, eta, ondorioz, «ezinezkoa da iraunkortasunaz hitz egitea ekitateaz ere hitz egiten ez bada».

Ekonomiaren muga faltsuak Ekonomia konbentzionalaz ekologismoak egiten duen kritikarekin bat etorri arren, feminismotik funtsezko ekarpena egiten zaio. Bizitza-eremuaren (pribatua) eta saripeko lanaren (publikoa) arteko banaketa hertsia zalantzan jartzean datza ekarpena.

Alde horretatik, analisi feminista ekologismoa baino askoz haratago doa, ekoizpena/ugaltzea dikotomia eta beste dikotomia batzuk (besteak beste, publikoa/ pribatua, ekonomikoa/ez-ekonomikoa eta merkatua/ familia dikotomiak) zalantzan jartzen ditu eta. Ohiko ekonomiaz feminismoak egiten duen kritikaren ardatz nagusia batez ere emakumezkoek egiten duten lan ez-ordaindua da, eta nabarmentzen du lan-merkatuaren azterketa ekonomikoak ez duela kontuan hartu lan-indar sozialaren, pertsonen ekoizte-prozesuaren eta ugaltzeprozesuaren arteko lotura. Haien proposamenek lanari buruzko industriaurreko ideia berreskuratzen dute, nolabait, alegia, lana giza bizitza sortzeko eta birsortzeko praktika jarraitua dela, non bi eremuak, ekoizpenarena eta ugalketarena, elkarloturik baitaude erabat eta, hortaz, biak batera hartu behar baitira aintzat.

10 :::::::

Bizitza-kalitatea eta giza premiak Ekologismoak eta feminismoak bat egiten duten beste gune bat da bizitza-kalitateari, giza garapenari eta gizakiaren funtsezko premiei buruzko eztabaida. Bizitzakalitateaz hitz egiteko, ongizatearen eta funtsezko giza premia batzuk asebetetzearen arteko lotura aztertu behar da. Teoria ekologistak zein feministak bat datoz ikuspegi neoliberala gainditu beharraz; izan ere, ikuspegi horretan bizitza-estandarrek irizpide ekonomiko edo monetarioari jarraitzen diote eta «ondasun-saskia» baino ez dira. Gizakiok funtsezkoak diren premia biologiko eta sozial batzuk ditugu, eta haien asebetetzearen oinarrian ingurune-baldintzak daude.

Baina premia biologiko eta sozial horiez gain, premia emozionalak eta afektiboak asebetetzeko beharra planteatzen du pentsamolde feministak. Eta nagusiki emakumeek etxean egiten duten eta funtsezko giza premiak asetzearen oinarrian dagoen lan ez-ordaindu horretara garamatzate premia horiek berriro ere.

Kuantifikatu ezin denez, Giza Garapenaren adierazleak finkatzeko orduan erakundeek —esate baterako, Nazio Batuen Garapen Programak— aintzat hartzen ez duten egoera dugu.

Bizitza-kalitatearen eta giza premien definizio horren ondorioz ekologismoak kapitalismoaz egiten duen kritika zalantzan jartzen du feminismoak, hark ez duelako giza bizitzaren muina galdu izana planteatu ere egiten eta salatzen. Autore feminista batzuen arabera, gizateria prozesu naturalak simulatu edo kontrolatu behar dituen gestore ekologiko bilakatzeko arriskua du horrek. Hortaz, iraunkortasun ekologikoaren izenean, emakumeen gorputza erabiltzea onartzera iris gaitezke, populazioa kontrolatzeari buruzko eztabaidan agerian geratu den bezala.

Jarduera ez-monetarioak Dirutan zer ondasun zenbatetsi behar liratekeen, horra guztien artean izan beharreko beste eztabaida bat.

Ekonomia ekologikoaren jarduera zein zaintza-ekonomia ez dira merkatu-ekonomiak. Biak ekonomia ez-monetarioak dira, haien jardueretako batzuk ez direlako ordaintzen edo merkatu-preziorik ez dutelako. Baina, gainera —eta batez ere— «dirutan adierazi ezineko ekonomiak dira», haien esparru ekonomikoen barruan aintzat hartzen diren jarduera edo baliabide guztiei ezin zaielako merkatu-prezio bat ipini (Bosh, Carrasco eta Grau, 2005:353).

Horrek ez du esan nahi, noski, kanpora uzten diren kostu batzuei (adibidez, poluzio-kostuei) merkatuprezioak ezartzeko ahaleginik egiten ari ez denik, baina nahikoa lanarekin. Irizpide horiek eztabaidagarriak dira —eta eztabaidapean daude— eta emaitzak mugatuak dira oraindik, ingurumen-tasek, kutsatzebaimenek eta abarrek izan duten eraginak erakusten

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

duenez. Lan ez-ordainduari ere prezio bat jartzen ari zaio, hala nola «etxekoandrearen» soldatari dagokionez. Alabaina, batzuek diotenez, emakumeen lana dirutan adierazteko ahalegina, zenbait kasutan, gehiago da baliabide publikoak aurrezteko bidea egindako lan soziala aintzatesteko saioa baino, eta, gainera, ez da iristen eginkizun horretan emandako denbora dirutan berdintzera.

Denbora: erlojutik harantz Feminismoaren eta ekologismoaren beste elkarguneetako batek «denboraren» ideiarekin du zerikusia.

Ekonomiaren ikuspegi nagusietatik, baliabide urri eta homogeneotzat hartu izan da denbora, kantitatea bakarrik aintzat hartu beharreko baliabidea. Eskasia horren konponbidea da hautaketa pertsonala egitea saripeko lanari eta aisialdiari eskainitako denbora-kantitateen artean (lan-merkatua aztertzeko eredu sinpleek egiten duten bezala) edo saripeko lana eta merkataritzakoa, aisialdikoa eta etxekoa bereiztea. Hala, gizakiaren premiekin zerikusi gutxi duen erloju-denboraren gainean eraiki da denbora publikoa (denbora industriala), lineala eta homogeneoa. Eta autore feministaren batek gogorarazten digunez, eraikuntza kontzeptual kulturala da «natural bilakatu dena (denboraren ideia), haren dimentsio fisiko eta kronometragarriarekin parekatu delako Mendebaldeko kulturan, eta egutegia eta erlojua gizakiaren konbentzioak direla ahaztu delako (Bosh, Carrasco eta Grau, 2005. 361. or.).

Denbora ekonomikoaren (epe motzera, baliabideen erabileran, lan-indarraren epe motzeko ustiaketa) eta denbora ekologiko (epe luzera, baliabideen berritzean) eta biologikoaren (lan-indarra, pertsonak, ugaltzeko erritmoa) arteko bateratasunik eza argia da eta ezin zaio irtenbiderik eman gaur egungo kultura kapitalista eta industrialetik. Giza bizitzaren ugaltzedenboraren kostua ekoizpen-egituretatik kanpoko emakumeen erantzukizuntzat jo izan delako iraun du bereizketa horrek.

Zantzu ekologikoa eta zibilizazio-zantzua Paralelismo oso interesgarriak aurkitzen ditugu proposamen ekologisten eta feministen artean «zantzu ekologikoa» edo defizit ekologikoa eta «zibilizazio-zantzua» iraunkortasun ezaren adierazletzat hartuz gero. Naturatik at, hau da, sistema ekonomikoaz autonomia-ideia faltsua oinarri harturik, jardun, bizi edo bizimodua mantentzearen ezinezkotasuna adierazten du lehenengoak, eta, ondorioz, naturarekiko mendekotasun iraunkorreko harremana izan beharra. Egingarri eta beharrezkotzat iragartzen du hori ekologismoak.

Egun, zibilizazio-zantzuaren kontzeptua sortu da, iraunkortasun-ezaren adierazle gisara hori ere. Kontzep-

tu horrek «agerian uzten du sexuaren araberako lanbanaketak iraunkortasunean eta giza bizitzaren kalitatean dituen eragin desberdinak» (Novo, 2007:7).

Eztabaidagai bihurtzen da gizon hornitzailearen autonomiaren ideia faltsua, zeinak ezin izango bailuke egungo sisteman jardun eremu pribatua deitzen zaionetik ari diren emakume askoren jarduera ez-ordainduaren sostengu etengaberik gabe. Emakumeen (giza bizitzaren jarraipenaren bermatzaileak) jarduera ez-ordainduak oinarrizko eta benetako giza premiak —banakoak eta sozialak, zaintze-beharrak, segurtasun emozionala, otordu-prestaketa eta abar— asetzen dituelako soilik funtziona dezakete lan egiten duten pertsonek eta egungo sistema ekonomikoak. Gizonentzat emakumeentzat baino negatiboagoa da balantzea, bere bizimoduari eusteko zaintze-energia eta afektu gehiago kontsumitzen dituelako, oro har, ekartzen dituenak baino.

Zeharkakotasuna eta parte-hartzea Amaitzeko, aipa dezagun Tokiko Agenda 21ek zein Tokiko Berdintasun Planek zeharkakotasuna eta partehartzea beren gain hartzen dituztela beren prozesuen edo ekintzen «ardatz egituratzaile» edo estrategia sustatzaile gisa. Lan egiteko modu segmentatuagoak, hierarkizatuagoak eta espezializatuagoak gainditu eta modu berriak dakartzaten desafioak dira iraunkortasuna eta berdintasuna, batez ere, aipatutakoak bezalako gai konplexuei ekiteko eraginkor direnik erakutsi ez dutelako modu haiek. Aurreko inertziarekin hausteko kudeaketa-kultura konplexuagoa, elkarrizketara irekia, eskatzen du horrek, dudarik gabe.

2.3. TESTUINGURU ARAUEMAILEA Testuinguru arauemailea Tokiko Agenda 21i dagokionez Euskal Autonomia Erkidegoan, Garapen Jasangarriaren Euskal Ingurumen Estrategiak (2002-2020) eta II. Ingurumeneko Esparru Programak (2007-2010) EAEko udalerrietan Tokiko Agenda 21ak ezartzearen aldeko esku hartzea finkatzen eta sendotzen dute. Apustu argia da 2002an Udalsarea 21 sortu izana EAEn, Tokiko Agenda 21en ezarpen eraginkorra sustatzeko helburuarekin.

Sareak berak eskura jartzen dituen mekanismoen bidez (batzorde teknikoa, Ekitaldeak eta abar) baliabideak, ezaguerak eta esperientziak partekatzen dituzten udalerriak 180 baino gehiago dira jada 2008an.

Nazioartean, berriz, tokiko iraunkortasunaren aldeko konpromisoaren azken adibideetako bat Aalborgeko Konpromisoen dokumentua da, hots, Tokiko Agenda 21 prozesuak hedatzeko nazioarteko erreferentzia-

::::::: 11

02. GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

02

esparrua. Udalsarea 21ek eta EAEko udalerri ugarik izenpetu dituzte konpromiso horiek.

Esparru horrek, azken hiru urteetan EAEn eman zaion bultzadarekin batera, testuingurua sortu du 2008an Euskadiko 70 udalerri iraunkortasunaren aldeko Ekintza-Planak ezartzen aritzeaz gain, iraunkortasuneko politiken ebaluaketa eta segimendua egin dezaten.

Hala, Ekintza-Planen betetze-maila, urteka eta gaika, eta, Tokiko Iraunkortasunaren Adierazleak kalkulatuz, politika horiekin lortzen ari diren emaitzak ezagutzeko aukera dute.

Berdintasunari buruzko arau-testuingurua Europan, Emakumeek eta gizonek tokian tokiko bizimoduan izan behar duten berdintasunerako Europako Gutuna (Plangintza eta Garapen Iraunkorra epigrafea, 24., 25., 26., 27. eta 28. artikuluak), iraunkortasun- eta berdintasun-gaietan esku hartzea arautzeko tresna da.

24. artikulua. Garapen iraunkorra 1. Sinatzaileak onetsi egiten du garapen iraunkorraren printzipioak bete-betean errespetatu behar direla lurraldearen etorkizunerako plangintza eta estrategiak garatzeko. Era berean, onartu egiten du plangintza eta estrategia horiek ekonomia, gizarte, ingurumen eta kultura arloko dimentsio orekatua kontuan hartu behar dutela, baita emakumeen zein gizonen arteko berdintasunaren premia ere.

2. Beraz, sinatzaileak emakumeen eta gizonen arteko berdintasunaren printzipioa hartu behar du kontuan, lurraldearen garapen iraunkorrari begira plangintzaren edo estrategien garapenaren oinarrizko faktorea da eta.

25. artikulua. Hiriko eta tokian tokiko plangintza 1. S inatzaileak onartu egiten du oso garrantzitsua dela bere espazioa, garraioak, ekonomia eta lurzoruak erabiltzeko planak eta politikak garatzea, emakumeen eta gizonen arteko berdintasun-eskubidea egia bihurtzeko baldintzak sortze aldera.

2. Sinatzaileak bermatu egiten du politika eta plan horiek sortu, egin, onartu eta ezartzeko: — Benetako berdintasuna tokian tokiko bizitzako alderdi guztietan sustatuko duela. — Emakumeen eta gizonen premia bereziak kon-

12 :::::::

tuan hartuko dituela; esate baterako, lana, zerbitzuak eta bizitza kulturala eskuratzeko aukera, hezkuntza eta familiako erantzukizunen betearazpena. Horretarako, tokian tokiko datu interesgarriak edo beste batzuk eta erakunde sinatzaileak egindako genero-balioespenak hartuko dira kontuan. — Emakumeen eta gizonen premiak aintzat hartzen dituzten egokitzapen handiak egingo dituela.

26. artikulua. Mugikortasuna eta garraioa 1. Sinatzaileak onetsi egiten du mugikortasuna eta garraiobideak oinarrizko baldintzak direla emakumeek eta gizonek euren eskubide asko, lanak, jarduerak, enplegua, hezkuntza, kultura eta funtsezko zerbitzuak betearazteko aukera izan dezaten. Era berean, onartu egiten du udalerri edo eskualde baten garapen iraunkorra eta arrakasta kalitate handiko garraio-zerbitzu publiko eraginkorraren eta azpiegituren garapenaren eraginpean daudela.

2. Sinatzaileak onetsi egiten du batzuetan emakumeek eta gizonek premia eta ohitura desberdinak dituztela, praktikan, joan-etorrien eta garraioen arloan, zenbait faktore direla medio (dirusarrerak, seme-alabekiko eta euren ardurapeko beste pertsona batzuekiko erantzukizunak edo lan-ordutegiak). Hori dela eta, emakumeek gizonek baino gehiagotan erabiltzen dituzte garraio publikoak.

3. Beraz, sinatzaileak honako konpromiso hauek hartzen ditu: a) Oso kontuan hartuko ditu emakumeek eta gizonek joan-etorrietan eta garraioen erabileran (hiriko eta landa-inguruneko garraio publikoak) dituzten premia desberdinak. b) Bere lurraldeko herritarrei eskainitako garraiozerbitzuek lagungarri izan behar dute, emakumeen eta gizonen premia bereziei zein premia erkideei erantzuteko eta tokian tokiko bizimoduan emakumeen eta gizonen arteko benetako berdintasuna lortzeko.

4. Bere lurraldeko garraio publikoen eta lotune intermodalen hobekuntza sustatuko du sinatzaileak, emakumeek eta gizonek garraioaren arloan dauzkaten premia bereziei eta premia erkideei erantzuteko. Bestetik, erregularrak, ekonomiari begira bideragarriak, seguruak edo irisgarriak izan behar dute, eta garapen iraunkorra sustatu.

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

27. artikulua. Garapen ekonomikoa 1. Sinatzaileak onartu egiten du garapen ekonomiko orekatua bezain iraunkorra lortzea ezinbestekoa dela Udalaren edo eskualdearen arrakastari begira, eta arlo horretan garatutako jarduerek eta zerbitzuek ikaragarri susta dezaketela emakumeen eta gizonen arteko berdintasuneranzko aurrerapena.

2. Sinatzaileak onetsi egiten du emakumeen lanaren maila eta kalitatea areagotu beharra dagoela eta iraupen luzeko langabeziarekin zein ordainsaririk gabeko lanarekin lotutako txirotasun-arriskua oso handia dela emakumeen artean.

3. Garapen ekonomikoarekin zerikusia daukaten jarduerei eta zerbitzuei dagokienez, sinatzaileak oso kontuan hartuko ditu emakumeen eta gizonen premiak eta interesak, bai eta berdintasunera iristeko eta neurri egokiak hartzeko moduko aukerak ere. Ekintza horien bidez: — Emakume enpresariei lagunduko die.

— Enpresei finantza-laguntza eta beste era bateko laguntza ematean, emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna sustatzen dela ziurtatuko du.

— Prestatzen ari diren emakumeei eskatuko die «gizonentzakoak» izan ohi diren lanpostuak eskuratzeko trebetasunak eta gaitasunak garatzeko eta eskuratzeko, eta alderantziz.

— Enplegu-emaileei eskatuko die prestatzen ari diren edo bekadunak diren emakumeak kontratatzeko, «gizonenak» izan ohi diren trebetasunak eta gaitasunak baldin badituzte, eta horren araberako lanpostuak eskaintzeko, eta alderantziz.

28. artikulua - Ingurunea 1. Sinatzaileak onetsi egiten du bere lurraldeko ingurumenaren kalitatea hobetu behar duela, bai eta hondakinei, zaratari, airearen kalitateari, biodibertsitateari eta eguraldi-aldaketaren eraginari buruzko toki-politikak ere. Horrez gain, onartu egiten du emakumeek eta gizonek ingurumenaren arloko zerbitzuez eta politikez gozatzeko legezko eskubidea daukatela.

2. Sinatzaileak onetsi egiten du hainbat eta hainbat lekutan emakumeen eta gizonen bizimoduak desberdinak direla, emakumeek eta gizonek tokizerbitzuak eta atari zabaleko eremuak desberdin erabiltzen dituztela edo ingurumen-arloko arazo desberdinak dituztela.

3. Hori dela eta, ingurumen-arloko politiken eta zerbitzuen garapenari dagokionez, sinatzaileak modu berean eta bete-betean kontuan hartuko ditu emakumeen eta gizonen bizimoduekin lotutako premia bereziak eta belaunaldien arteko elkartasun-printzipioa.

EAEn aukera berdintasuneko politikaren arau-testuingurua Berdintasunaren Legea eta IV. Plana dira.

4/2005 Legeak, Emakume eta Gizonen arteko Berdintasuna Sustatzekoa, iraunkortasun-politiketan generoikuspegia kontuan hartzea sustatzen du (46. artikulua): 1. Euskal herri-aginteek beharrezkoak diren neurriak hartuko dituzte beren ingurumen, etxebizitza, hirigintza eta garraioko politiketan zein programetan genero-ikuspegia txertatuta dagoela bermatzeko, eta, besteak beste, hauek hartuko dituzte kontuan: pertsonen segurtasuna; etxeko lanak egitea eta pertsonen zaintza erraztea; bizitza pertsonala, familiakoa eta lana uztartzen laguntzea, baita politika eta programa horiek diseinatu eta betetzeko emakumeen partaidetza handiagoa bultzatzea ere.

Bestalde, legeak ezarritakoarekin bat, EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasuna Sustatzeko IV. Planak (VIII. legealdiko jarraibideak) plan horientzako egitura edo hezurdura sustatuko du. Egituraren lehenengo maila ardatz estrategikoak eta arloak dira.

Ardatz estrategikoak EAEn emakumeen eta gizonen berdintasuna sustatzeko xedea erdiesteko lau bide nagusiak dira. Lau ardatz hauek finkatu dira, zehazki: 1. Mainstreaminga 2. Jabekuntza 3. Bizitza pertsonala, familia eta lana uztartzea 4. Emakumeen aurkako indarkeria IV. Planaren egitura-elementu nagusiak lau dira: ardatzak, arloa, programak eta helburuak. Lau elementu horiek izango dira aukera-berdintasunerako tokiko planen muina, eta emakumeen eta gizonen berdintasunaren arloan euskal herri-aginteen jarduera gidatu behar duen 4/2005 legeko 15. artikuluak, 1. puntua, dioenarekin bat datoz. Hala, jarraibide horiek abiapuntu hartuta, Udal bakoitzak bere berdintasun-plana landuko eta onartuko du, eta, plan horretan, EAEko emakumezkoen eta gizonezkoen berdintasunerako IV. planean jasotako helburuak betetzeko prozesuak, epeak eta baliabideak finkatu eta zehaztuko ditu.

::::::: 13

02. GENERO IKUSPEGIAREN ETA IRAUNKORTASUNAREN TESTUINGURUA

02

Hirigintza, garraio publikoa eta ingurunea dira herriadministrazioei dagozkien arloak eta horiei aplikatuko zaie 46. artikuluak dioena. Udalerriaren tamainaren eta beste faktore batzuen arabera —hala nola lurralde-

14 :::::::

antolakuntza eta hirigintzaren, garraioko sozietate publikoen eta Tokiko Agenda 21 garapenaren gestore diren ala ez— aldatzen dira arlo horietan Udal bakoitzak dituen eskumenak.

TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03.

3.1. METODOLOGIA GARATU AURREKO ONDORIOAK Lan-saioetako adierazpen esanguratsuenak laburbiltzeko eta lehenesteko taldeak egin duen saiakeraren emaitza grafikoa aurkezten dizuegu, iraunkortasunaren hiru dimentsioetako bakoitzaren eta berdintasunaren arteko loturaren alderdi nagusiekin.

Ikus daitekeen moduan, jasangarritasunaren ingurumen-alderdiari buruzko hiru adierazpen nabarmendu ditu hausnarketa-taldeak, eta gai hauen garrantzia indartzen dute baieztapen horiek:

a) iraunkortasunaren eta berdintasunaren erronkak bateratzeko, herritik hasita lan egitea; b) bizi-kalitatea lortzeko bidean orain arte kontuan izan ez diren alderdiak nabarmentzea (esate baterako, ondasun ukiezinak); eta c) bizi-kalitatearen bilaketa erkidegoa eta taldea aintzat hartuta egitea (ikus 3.1. irudia).

Eremu publiko edo profesionalaren eta eremu pertsonal eta etxeko eremuaren arteko lotura —estua— sendotzeko eta garapen profesionalaren aurrean ugaltzezereginek galdutako garrantzia berreskuratzeko eta hierarkizazioa ezabatzeko herri administraziotik lan egiteak duen garrantzia azpimarratzen du iraunkortasunaren alderdi sozialak (ikus 3.2. irudia).

3.1. irudia. Berdintasunaren eta Tokiko Agenda 21en ingurune-dimentsioaren arteko loturari buruzko adierazpenen lehenespena 4,0

3,7

3,5

3,2

3,4

3,0 2,5 2,0

1,8

1,5 1,0 0,5 0,0

Pertsonen egunerokotasuna berreskuratzea dakar iraunkortasunak

Ondasun materialak bezain garrantzitsuak edo garrantzitsuagoak diren ondasun ukiezinen, esaterako estimuaren edo zainketaren, asebetetze-maila egokia behar du gizakiak

Bizimodu iraunkorra erdiesteko talde-ikuspegitik abiatu behar da, emakumeen eskubide batzuei banakoaren ikuspegitik ekin behar bazaie ere

Gertutasuna eta herritarren ezaguera dela medio, iraunkortasunaren eta berdintasunaren desafioak batera daitezke tokiko erakundeetatik

::::::: 15

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03

3.2. irudia. Berdintasunaren eta Tokiko Agenda 21en alderdi sozialaren arteko loturari buruzko adierazpenen lehenespena 3,8

4,0

3,6

3,5

3,0

3,0 2,5 2,0 1,5

1,4

1,0 0,5 0,0

Bizitza profesional edo publikoaren eta bizitza pribatuaren arteko bereizketa ez da benetakoa, iraunkortasunerantz joateak, beraz, haren desgerpena dakar

Bizitza profesional edo publikoaren eta etxeko bizitza eta bizitza pribatuaren arteko bereizketak pribatua eta etxekoa baztertzea eta mende jartzea dakarren hierarkizazioa eragin du

Bereizketa faltsu horrek eginkizunen banaketa ekarri du; banaketa horretan, gizonek jarduera publikoa beregain hartu dute, eta emakumeek, ugaltze-jarduera, eta, hala, bizitza sostengaezin bilakatu da

Eremu profesional edo laneko-eremuaren eta eremu pertsonal edo etxeko eremuaren arteko lotura estua agerian jartzeko lan egin dezakete tokiko erakundeek

3.3. irudia. Berdintasunaren eta Tokiko Agenda 21en dimentsio ekonomikoaren arteko loturari buruzko adierazpenen lehenespena 4,0 3,5 3,0 2,5

3,4

3,2

2,9

2,6

2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

Etxeko lanak eta zaintzelanak zenbatespen ekonomikoetatik at gelditu dira, hortaz ez dute ez balio monetario zuzenik ez prestigio sozialik

Etxeko jarduera ezordaindua aktibitate publiko eta ordainduaren ostengua da, onartzen ez bada ere, eta antolaketa ekonomiko sostengaezina da hori

Gehienetan emakumeek egin ohi dituzten zaintze-lanak eta zenbait baliabide natural agorrezin, eskaintza amaigabeko baliabide bailira baliatzen ditu sistema ekonomiko ofizialak

Pertsonak zaintzeari eta etxeko lanak egiteari balio soziala eta ekonomikoa emateko eta erantzukidetasuna sustatzeko ahal den guztia egiten saiatu behar dute toki-administrazioek

3.4. irudia. Berdintasunaren eta Tokiko Iraunkortasunaren Alorretan herri-administrazioek duten eginkizunari buruzko adierazpenen lehenespena Tokiko Agenda 21en parte hartzen duten eragileak sentsibilizatzeko/trebatzeko eta berdintasunaren eta baterako hezkuntzaren printzipioak txertatzeko lan-bitarteko iraunkorrak erabiltzea

3,3

Udalerrian kontzientziazioa eta konpromisoa sustatzeko jarduera zehatzak, adierazgarriak eta nabariak bideratzea

2,4

Herritarren parte hartze prozesuetan emakumeen —oro har hartuta—, eta emakume-taldeen ordezkaritza sendotzea haien ikuspegia jasotzea bermatzeko

2,4

Iraunkortasuna zein berdintasuna herrian lantzea tokian tokiko errealitatera eta premia zehatzetara egokitzeko

3,7

0,0

16 :::::::

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Azkenik, eta iraunkortasunaren alderdi ekonomikoari dagokionez, pertsonak zaintzeari (haurrak barne hartuta) eta etxeko lanak egiteari balio soziala eta ekonomikoa emateak duen garrantzia azpimarratzen da.

Era berean, gizarteak ohartu behar du etxeko jarduera ez-ordaindua aktibitate publiko eta ordainduaren sostengua dela —onartzen ez badugu ere— eta horrek antolakuntza ekonomiko sostengaezina sortzen duela (ikus 3.3. irudia).

Laburbiltzeko, eta elkarren beharra duten eta antzekotasunak dituzten bi arlo horietan ahaleginak bateratzeko herri administrazioek duten eginkizunari dagokionez, herri- mailatik esku hartzeko mekanismoak aztertzen eta lehenesten dira Genero Ikuspegia Tokiko Agenda 21ean txertatze aldera.

Irudi horretatik ondorioztatzen denez, garrantzi berezia ematen zaio Udalen eta herri-erakundeen Tokiko Agenda 21 lantzeko prozesuan parte hartzen duten eta/edo agenda horiek koordinatzen dituzten pertsonak sentsibilizatzeari eta trebatzeari. Halaber, oso garrantzitsutzat jotzen da bi lan-arlo horiek (Generoa eta Iraunkortasuna) herri-mailan lantzea Udalaren benetako premietara egokitzearren. Izan ere, premia horiek nabarmen alda daitezke Udal batetik bestera, Udalaren tipologiaren arabera.

3.2. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUAN GENERO-IKUSPEGIA FASEKA SARTZEKO HASIERAKO OHARRAK Tokiko Agenda 21 prozesuak hiru fase hauetan egituratzen dira, hasieratik, Euskadin: I. Abian jartzea II. Diseinua III. Inplementazioa eta segimendua Gaur egun, ia prozesu guztiak III. fasean daude, hau da, inplementazio- eta segimendu-fasean. Prozesuari 2001 eta 2003 bitartean ekin zioten udalerriei dagokienez, berriz, lehenengo Ekintza-Planaren indarraldia gainditu da, eta, beraz, berrikuste-prozesuan daude, bigarren Ekintza-Plana zehazteko bidean, alegia.

Testuinguru horretan, Ekitaldeak lehenetsi duen ikuspegi metodologikoa jarraibide batzuk ezartzearena da, genero-ikuspegia indarrean dauden planetan eta inplementazio-fasean dauden planetan txertatzeko. Baina jarraibide horiek berdin har daitezke kontuan diseinueta/edo berrikuste-faseetan ikuspegi hori txertatzeko planak zehaztean.

3.1. ilustrazioa. Tokiko Agenda 21 prozesuan genero-ikuspegia faseka sartzeko irizpideak eta jarraibideak

I. ABIAN JARTZEA

definizio teknika

ERAKUNDEEN EGITURAKETA

SENTSIBILIZAZIOA ETA KONPROMISOAK

EGUNGO EGOERAREN AZTERKETA

II. DISEINUA*

IRAUNKORTASUNAREN DIAGNOSTIKOA** Berrikuspena*

udal komunikazioa

PROZESUAREN DEFINIZIOA

EKINTZA PLANA/ADIERAZLE

herritarren parte hartzea

III. INPLEMENTAZIOA ETA SEGIMENDUA

PLANAREN INPLEMENTAZIOA*

SEGIMENDU PLANA Iraunkortasun adierazleak**

Planaren ebaluazioa

* Prozesu horietarako Tokiko Agenda 21 ekintza-planetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak diseinatu dira. ** Prozesu horietarako interpretazio-jarraibideak diseinatu dira.

::::::: 17

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03

Tokiko Ekintza Plana abian jartzerakoan, segimendua egiteko Tokiko Iraunkortasunaren Adierazleak erabiltzea lehenetsi da; datuak sexuaren arabera bereizteko aukera ematen dute askotan adierazle horiek.

Laburbiltzeko, Ekitalde honetan, Ekintza-Planetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak landu dira, erreferentziatzat hartuta inplementazio-fasean dauden Ekintza-Planak, baina, egungo eta/edo etorkizuneko diseinu- eta berrikuste-prozesuak ere aintzat hartu dira, Ekintza-Planak zehazteko jarraibide horiek kontuan hartzeko aukera izan dezaten.

Bestalde, Tokiko Iraunkortasunaren Adierazleak generoikuspegitik interpretatzeko irizpideak diseinatu dira erreferentziatzat Udalsarea 21eko Udalerriek erkide duten Adierazle Sistema hartuta, baina, egungo eta/edo etorkizuneko diseinu- eta berrikuste-prozesuak ere aintzat hartu dira, Ekintza-Planak zehazteko irizpide horiek kontuan hartzeko aukera izan dezaten.

3.3. TOKIKO AGENDA 21EKO EKINTZA-PLANETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO JARRAIBIDEAK Inplementazio-fasean dauden Udaletan, Tokiko Agenda 21en kudeatze-ereduak plana eguneratzeko aukera ematen du, urteko ebaluaketa- eta programazio-prozesuaren ondorioz. Plana eguneratzeko metodologia Euskadiko Udaletan Tokiko Agenda 21en Ekintza-Planen urteko programazio eta ebaluazioko gida metodologikoa (IEA saila 60. zk. 2006ko urria) dokumentuan jasota dago.

MUGI 21 aplikazioan ere oinarritzen da eguneratzeprozesua. Gida horretan, plana eguneratzeko hainbat aukera ageri dira. Hauek, laburbilduta: — Berriz formulatzeko ekintzak identifikatzea.

— Bikoiztuak dauden ekintzak identifikatzea.

— Planean kontuan hartzen ez ziren baina martxan dauden ekintzak identifikatzea.

Dagokigun kasu honetarako, modeloaren funtzionaltasun hori —MUGI 211 aplikazioarena, zehazki— plana eguneratzeko prozesuan euskarri gisara erabiltzeko aukera baliatzea adostu zen Ekitaldean. Hona prozesua, zereginetan zehaztuta:

1. zeregina. Tokiko Agenda 21en Ekintza-Planeko ekintzen azterketa, gaika Ekintza-Planean jasotako ekintzak banan-banan aztertzean datza, baliabide hauek erabiliz: — Tokiko Agenda 21eko Ekintza-Planeko ekintzetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak (koaderno honetako 4. kapituluan ageri dira).

— MUGI 21 aplikazio informatikoa.

— Plana eguneratzeko metodologia, dagokigun kasura egokituta eta bi aukera hauek erabiltzera mugatuta: berriz formulatu beharreko ekintzak eta planean sartu beharrekoak (onartutako Ekintza-Planean jasota ez dagoen ekintza).

2. zeregina. Ekintza-Plana eguneratzea Ekintza hauek identifikatzean datza eginkizuna: — Berriz formulatu beharreko ekintzak: azterketa baten ondoren, beste eduki bat duten ekintzak eta/edo,

3.2. ilustrazioa. Tokiko Agenda 21en Ekintza Planen egitura orokorra Udalsarea 21eko udalerrietan eta osoko bilkuran onartzeko aukerak ILDO ESTRATEGIKOAK Ekintza-plana egituratzen duten helburu nagusiak

Jarduketa-programak Ildo-estrategiko bakoitzaren helburu zehatzak

Ekintzak Programaren helburua erdiesteko jarduketa edo proiektu zehatzak — Izenburua

Ekintza-plana onartzeko mailak

— Deskribapena — Gauzatzeko epea — Lehentasuna — Gauzatzeko ardura — Gai-alorra — Lotutako adierazleak

1

MUGI 21 aplikazio informatiko bat da, Udalsarea 21 osatzen duten udalerriei Tokiko Agenda 21eko prozesuak kudeatzen eta horien jarraipena egiten laguntzen diena.

18 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

izenburuz aldatu gabe, Deskripzioaren eremua baino aldatzen ez duten ekintzak. — Ekintza-Planean jasota ez dauden ekintzak: azterketa baten ondoren planean sartzen diren ekintzak dira, Udalaren Berdintasun Plana aldi berean aztertzetik sortuak gehienak.

Eta, ondoren, izaera horrekin markatu behar dira MUGI 21 aplikazioan, 1. moduluaren (Ekintza-Planaren kudeaketa) bidez (ikus 3.3. eta 3.4. ilustrazioak).

3. zeregina. Ekintza-Planaren eguneraketaren berri ematea Udaleko eragile teknikoei eta politikoei Aldatutako ekintzetako batzuk inplementatzean aurretik prozesuan parte hartu ez duten pertsonak inplikatuta egon daitezkeenez, formalki baliozkotu aurretik eguneratzearen berri eta inplementaziorako behar diren baliabide metodologikoak (jarraibideak) eman behar zaizkie.

3.3. ilustrazioa.

Mugi 21 aplikazioko 1. Modulua- Ekintza Planaren Kudeaketa pantaila. Hortik, berriz formulatu behar diren eta/edo onartutako Ekintza-Planean oraindik jaso ez diren ekintzak marka daitezke

3.4. ilustrazioa.

Mugi 21 aplikazioko 2. ModuluaEkintza-Planaren inplementazio mailaren ebaluaketa-pantaila.

Hortik, berriz formulatu diren eta/edo onartutako Ekintza-Planean oraindik jaso ez diren ekintzei buruzko txostenak atera daitezke

::::::: 19

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03

4. zeregina. Eguneratutako plana formalki balioestea Udalean Emaitzak balioesteko bide formalari buruzko erabakia Udaleko pertsonalaren esku uzten da. Dena den, prozesu honek udalbatzak onartutako plan bat aldatu behar duenez, udalbatzak onestea gomendatzen da.

Azpiadierazle horiek MUGI 21 aplikazio informatikoaren laguntzarekin kalkulatzen dira. Aplikazio informatiko horretako 3. moduluan, adierazle-sistema kudeatzekoan, genero-irizpideak adieraz daitezke azpiadierazle bakoitzerako emaitzak interpretatzeko, eta, gainera, dagokion azpiadierazleak ematen duen informazioa osatzeko datu kualitatibo eta kuantitatibo osagarriak dituzten beste artxibo batzuekin lotzeko aukera ematen du (ikus 3.5. ilustrazioa).

3.4. TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN ADIERAZLEAK GENERO-IKUSPEGITIK INTERPRETATZEKO IRIZPIDEAK

Hona sexuaren arabera banandurik azter daitezkeen sistema erkideko azpiadierazleen emaitzak interpretatzeko irizpideak2.

HASIERAKO OHARRAK

Datuak banandurik izateko aukera ematen duen adierazle+azpiadierazle bakoitza interpretatzeko kontuan izan beharreko alderdi batzuk aipatuko ditugu.

EAEko udalerrietarako diseinatu den tokiko iraunkortasunaren adierazle-sistemak 10 azpiadierazle baino gehiago ditu, oinarrizko 12 adierazle erkidetan sailkatuta, eta 30 azpiadierazle espezifiko baino gehiago udalerriek aukeratzeko.

1, 3 eta 12 adierazleei dagozkien azpiadierazleen kasuan, datuak ekobarometroaren eta/edo antzeko inkesten bidez eskuratu badira, garrantzitsua da galdera nola egin den kontuan izatea.

3.5. ilustrazioa.

Mugi 21 aplikazioko 3. Modulua- Adierazle sistemaren kudeaketa pantaila. Hortik, sexuaren arabera banandutako azpiadierazlearen datuari iruzkinak egin dakizkioke

2

Bestela kalkulatzeko baliabiderik ez duten udalerriei ekobarometroak eskaintzen dizkie 1, 3 eta 12 adierazleak. 2007ra arte, ekobarometroak ez zituen datuak sexuaren arabera banandurik ematen txostenetan, informazio hori oinarri-datuetan eskura daitekeen arren. 2008tik aurrera, ordea, ekobarometroaren txostenek sexuaren arabera banandurik ematen dituzte datuak.

20 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

IRAUNKORTASUN ADIERAZLEAK INTERPRETATZEKO IRIZPIDEAK Gai-alorra: LURRALDEA ETA PLANEAMENDUA

1. adierazlea

Eremu publiko irekien eta zerbitzuen erabilgarritasuna udalerrian Emaitzak interpretatzeko azpiadierazle bakoitzeko aintzat hartu beharreko alderdiak

1 (01) azpiadierazlea: 5.000 m2 baino gehiagoko eremu publiko irekiak erabilgarri Kalitatezko eremu publiko irekiak hurbil eta erabilgarri izateak hobetu egiten du pertsonen bizitzakalitatea, batez ere ugaltze- eta zaintze-lanetan aritzen direnena. Horrelako baliabide bat hurbil izateak lana eta familia uztartzen laguntzen du (joan-etorrietan denbora gutxiago ematen da) eta lan horiek egiteko baldintzak hobetzen. Kontuan izan behar da, bestalde, eremu ireki horiek emakumeentzako toki seguruak izan behar dutela. Eremu hori zer jarduera-motatarako erabiltzen den, desberdin eragin diezaieke emakumeei eta gizonei; hortaz, komeni da talde batentzat edo bestearentzat mesedegarriagoa den aztertzea.

Adierazlearen emaitza interpretatzeko, alderdi hauen azterketak ematen duen informazio osagarria aintzat hartu behar da, eta udalerri bakoitzaren testuinguruan kokatu: — Eremuaren irisgarritasuna: ibilbidean eta eremu horretan gainditu beharreko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzen duten garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...).

— Ugaltze- eta zaintze-lanak zein mendekotasunen bat duten pertsonen jarduerak errazteko eremuak dituen ekipamenduak.

— Ibilbidearen eta eremuaren segurtasun-maila.

— Eremu horretan egiten den jardueraz onura (erreala eta/edo daitekeena) ateratzen duten pertsonen portzentajea (sexuaren eta adinaren arabera bananduta).

1 (02) azpiadierazlea: Beste edozein azalerako eremu publiko irekiak erabilgarri Kalitatezko eremu publiko irekiak hurbil eta erabilgarri izateak hobetu egiten du pertsonen bizitzakalitatea, batez ere ugaltze- eta zaintze-lanetan aritzen direnena. Horrelako baliabide bat hurbil izateak lana eta familia uztartzen laguntzen du (joan-etorrietan denbora gutxiago ematen da) eta lan horiek egiteko baldintzak hobetzen. Kontuan izan behar da, bestalde, eremu ireki horiek emakumeentzako toki seguruak izan behar dutela, ahal den neurrian. Eremu irekiek ez dute zertan erabilera eta irisgarritasun bera izanik gizonentzat eta emakumeentzat, eremu ireki zer motatakoa den (ez da gauza bera futbol-zelai bat edo haur-parke bat).

Adierazlearen emaitza interpretatzeko, alderdi hauen azterketak ematen duen informazio osagarria aintzat hartu behar da eta udalerri bakoitzaren testuinguruan kokatu: — Eremuaren irisgarritasuna: ibilbidean eta eremu horretan gainditu beharreko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzen duten garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...).

— Ugaltze- eta zaintze-lanak zein mendekotasunen bat duten pertsonen jarduerak errazteko eremuak dituen ekipamenduak.

— Ibilbidearen eta eremuaren segurtasun maila.

— Eremu horretan egiten den jardueraz onura (erreala eta/edo daitekeena) ateratzen duten pertsonen portzentajea (sexuaren eta adinaren arabera bananduta). (.../...)

::::::: 21

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03 1 (03) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: osasuna Azpiadierazle horren emaitza aztertzeko, komeni da kontuan hartzea gaixoen zaintze-lanak arintzeko zenbat baliabide dauden erabilgarri. Horretarako, populazioaren ezaugarriak (esaterako, adineko jende asko dagoen) zein osasun-zentroen ezaugarriak ezagutzea komeni da.

Adierazlearen emaitza interpretatzeko, alderdi hauen azterketak ematen duen informazio osagarria hartu behar da kontuan, eta udalerri bakoitzaren testuinguruan kokatu: — Populazio-mota (sexua, adina, maila ekonomikoa...), eskualdeka.

— Osasun-zentro motak (osasun-zentroa, ospitalea, anbulatorioa...) eta haien kokapena.

— Eskaintzen dituzten zerbitzuak eta eman gabe gelditzen direnak.

— Ematen diren zerbitzuen kalitatea.

1 (04) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: janaria Azpiadierazle horren emaitza aztertzeko, udalerri horretan dauden janari-denden ezaugarriak ezagutu behar dira, eta, distantziaz gain, irisgarritasuna eta ordutegiak ere aintzat hartu, hori guztia garrantzitsua baita lana eta familia uztartzeko aukerak ebaluatzeko.

Adierazlea interpretatzen denean, beraz, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: — Irisgarritasuna: oztopo arkitektonikoen kopurua; zer garraiobide behar den; garraiobideen maiztasuna eta kalitatea; ordutegien egokitasuna.

— Saltokiek inguruko populazioaren premia guztiak betetzen dituzten ala ez.

1 (05) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: garraio publikoa Azpiadierazle horren emaitza aztertzeko, distantziaz gain, geltokien irisgarritasuna eta zerbitzuaren kalitatea ere (maiztasuna, fidagarritasuna, ibilbideak, ibilgailuen ezaugarriak eta egoera, prezioa, geltokien egoera, bezeroari ematen zaion zerbitzua eta abar) izena behar dira kontuan.

Adierazlea interpretatzeko, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: — Geltokien kokapenaren egokitasuna.

— Geltokietara iristeko oztopo arkitektonikoak.

— Ibilgailuen irisgarritasuna.

— Zerbitzuen fidagarritasuna eta maiztasuna.

— Ibilbideen egokitasuna.

— Geltokietara iristeko ibilbidean, eta geltokian bertan, dauden segurtasun gabeko guneen kopurua (eta ibilgailuen segurtasuna ere bai).

— Ordutegien egokitasuna, bizitza pertsonala, lana eta familia uztartzeko erraztasunei dagokienez.

1 (06) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: birziklapena Hori interpretatzeko, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: — Ekipamenduak dauden tokira iristeko oztopo arkitektonikoak.

— Ekipamenduen irisgarritasuna eta haiek erabiltzeko erraztasunak.

— Eremura iristeko ibilbidearen eta eremuaren beraren segurtasun maila.

(.../...)

22 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

1 (07) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: hezkuntza Azpiadierazlea interpretatzeko, alderdi hauek hartu behar dira aintzat: — Irisgarritasuna: ekipamenduak dauden tokira iristeko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzeko garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...).

— Eremura iristeko ibilbidean eta eremuan bertan dauden segurtasun gabeko guneen kopurua.

1 (08) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: finantza-etxeak Azpiadierazlea interpretatzeko, alderdi hauek hartu behar dira aintzat: — Irisgarritasuna: ekipamenduak dauden tokira iristeko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzeko garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...).

— Eremura iristeko ibilbidean eta eremuan bertan dauden segurtasun gabeko guneen kopurua.

1 (09) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: kirol-eremuak Distantziaz gain, irisgarritasuna ere kontuan hartu behar da. Emakumeen eta gizonen beharrak eta nahiak asetzeko kirol-eremuak izan behar dute. Izan ere, gizonek eta emakumeek ez dituzte kirol berak praktikatzen (futbol-zelai bat, esate baterako, gizonek emakumeek baino gehiago erabiliko dute).

Azpiadierazlea interpretatzeko, alderdi hauek hartu behar dira aintzat: — Irisgarritasuna: ekipamenduak dauden tokira iristeko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzeko garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...); ordutegien egokitasuna, bizitza pertsonala, lana eta familia uztartzeko erraztasunei dagokienez.

— Eremura iristeko ibilbidean eta eremuan bertan dauden segurtasun gabeko guneen kopurua.

— Kirol-eremuak erabiltzen dituzten emakumeen eta gizonen portzentajea.

1 (10) azpiadierazlea: Oinarrizko zerbitzuak erabilgarri: kultura-eremuak Azpiadierazle hori ebaluatzeko, alderdi hauek hartu behar dira kontuan, udalerrian dauden kulturaeremuei dagokienez: — Irisgarritasuna: eremura iristeko oztopo arkitektonikoak; eremura iristen laguntzeko garraiobideak (maiztasuna, ordutegiak, ibilgailu egokituak...); ordutegien egokitasuna, bizitza pertsonala, lana eta familia uztartzeko erraztasunei dagokienez.

— Eremura iristeko ibilbidean eta eremuan bertan dauden segurtasun gabeko guneen kopurua.

— Kultura-eremuak erabiltzen dituzten emakumeen eta gizonen portzentajea.

::::::: 23

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03

Gai-alorra: MUGIKORTASUNA ETA GARRAIOA

3. adierazlea

Tokiko mugikortasuna eta bidaiari-garraioa Emaitzak interpretatzeko azpiadierazle bakoitzeko aintzat hartu beharreko alderdiak

3 (01) azpiadierazlea: Biztanle bakoitzak egunean egiten dituen joan-etorrien batez bestekoa 3 (02) azpiadierazlea: Biztanle bakoitzak egunean egiten duen distantziaren batez bestekoa 3 (03) azpiadierazlea: Biztanle bakoitzak eguneko joan-etorrietan ematen duen denboraren batez bestekoa 3 (04) azpiadierazlea: Joan-etorrien arrazoia eta asteko maiztasuna Emakumeek eta gizonek ez dituzte joan-etorri mota berak egiten. Oro har, gizonek egiten duten batez besteko ibilbidea emakumeek egiten dutena baino luzeagoa da, joan-etorri gehienak lanarengatik egin ohi dituztelako. Emakumeek, oro har, joan-etorri gutxiago eskatzen dituzten lanak aukeratzen dituzte, lana eta familia errazago uztartze aldera. Ugaltze-lanak direla eta, emakumeek joan-etorri gehiago egiten dituzte; gizonek, ordea, joan-etorri gutxiago egiten dituzte, baina luzeagoak. Hori guztia hartu behar da kontuan azpiadierazle horren emaitzak interpretatzeko.

3 (05) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: oinez 3 (06) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: bizikletaz 3 (07) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: motozikletaz 3 (08) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: autoz 3 (09) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: taxiz 3 (10) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: autobusez 3 (11) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: metroz 3 (12) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: tranbiaz 3 (13) azpiadierazlea: Garraiobidea eta egindako distantziak: zenbait garraiobide konbinatuz 3 (14) azpiadierazlea: Ibilgailu bakoitzeko bidaiari-kopuruaren batez bestekoa Emakumeek eta gizonek ez dituzte joan-etorri mota berak egiten. Oro har, gizonek egiten duten batez besteko ibilbidea emakumeek egiten dutena baino luzeagoa da, joan-etorri gehienak lanarengatik egin ohi dituztelako. Emakumeek, oro har, joan-etorri gutxiago eskatzen dituzten lanak aukeratzen dituzte, lana eta familia errazago uztartze aldera. Ugaltze-lanak direla eta, emakumeek joan-etorri gehiago egiten dituzte; gizonek, ordea, joan-etorri gutxiago egiten dituzte, baina luzeagoak. Hori guztia hartu behar da kontuan azpiadierazle horren emaitzak interpretatzeko.

24 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Gai-alorra: ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA

10. adierazlea

Pobrezia eta gizarte-bazterketa Emaitzak interpretatzeko azpiadierazle bakoitzeko aintzat hartu beharreko alderdiak

10 (01) azpiadierazlea: Pobrezia eta gizarte-bazterketa 10 (02) azpiadierazlea: Pobrezia-maila: Gizarte-larrialdietarako laguntzen jasotzaileak Adierazleak ematen digun informazioa esplizituagoa izango da GLL jasotzen duten familien ezaugarriak aztertuz gero batezbestekoez baino ez badugu hitz egiten, pobrezia eragiten duten faktoreak zein kolektibo kaltetuenak ezkutuan geldituko baitira bestela. Datuak argitzeko, zehazki, irizpide hauek hartu behar dira kontuan: — Sexua: Emakumeen eta gizonen artean —pobrezia-mailari dagokionez— alderik badagoen jakitea garrantzitsua da; izan ere, gizartean duten tokiagatik beste modu batera eragiten dieten faktore estrukturalak izan daitezke egoera horretara iristeko kausen sorburua.

— Adina: Era berean, pertsonaren adina (bizitza-zikloaren zein unetan dagoen) kontuan izan beharreko beste alderdi bat da. Estutasun-egoera hori adin-tarte batzuetan beste batzuetan baino ohikoagoa den, eta zergatik, atzematea garrantzitsua da.

— Jatorria: Gure udalerrietako biztanleetako asko ez dira EAEkoak, kanpotik etorriak baizik. Era berean, egoera horren kausak ulertzeko, funtsezkoa da immigratuak izateak estutasun-egoera horretara iristeko eraginik baduen jakitea.

— Laguntza jasotzeko arrazoia: Laguntzak eskatzeko arrazoien bidez, estutasun-egoeraren jatorria jakin eta taldeak eta faktoreak identifika ditzakegu.

— Ikasketa-maila: Gehien erasandako taldeak zein diren hobeto identifikatzeko garrantzitsua da ikasketa-mailak estutasun horretan eraginik baduen ala ez jakitea.

— Antzinatasuna (laguntza jasotzen daramaten denbora): Gizarte-larrialdiko laguntzen eskatzaile gisa zerbitzuarekin harremanetan zenbat denbora daramaten jakinez gero, pobrezia-egoeran luze daramaten taldeak diren edo laguntza estutasun-une zehatz bat gainditzeko eskatu duten jakin ahal dugu.

Datuak goian aipaturiko irizpideen arabera aztertzeko, garrantzitsua da kasu guztietan sexu-aldaera sartzea (adibidez, talde ahulenetako bat adineko jendea dela detektatuz gero, emakumeei eta gizonei berdin eragiten dien ala ez bereiztea), esku-hartze eraginkorrak eta, behar izanez gero, generoaren arabera berezituak, diseinatu ahal izateko.

::::::: 25

03. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIAREN ZEHAZTEA ETA EZAUGARRIEN FINKATZEA

03

Gai-alorra: LAN-MERKATUA

11. adierazlea

Langabezia-tasa Emaitzak interpretatzeko azpiadierazle bakoitzeko aintzat hartu beharreko alderdiak

11 (01) azpiadierazlea: Langabezia-tasa Populazio aktiboari buruzko datuak sexuaren arabera banandurik badaude dira benetan adierazgarriak, gizonen eta emakumeen arteko aldea handia baita oraindik.

Adierazlea interpretatzean, beraz, alderdi hauen arabera banandurik hartu behar dira kontuan datuak: — Sexua: Gaur egun ere, emakumeei gehiago eragiten die langabezia-tasak; gizonen eta emakumeen artean saihestu ezin den diferentzial bat dago, beraz. Garrantzitsua da kasu bakoitzean diferentzial hori zenbatekoa den jakitea.

— Adina: Langabeziak ez dio berdin eragiten adin-talde bati edo besteari. Talderik kaltetuena zein den jakin behar dugu.

— Jatorria: Betiere talderik kaltetuenak identifikatzeko asmoz, aintzat hartu behar dugu pertsonen jatorriak eraginik baduen ala ez langabezian.

— Ikasketa-maila: Gehien erasandako taldeak zein diren hobeto identifikatzeko garrantzitsua da ikasketa-mailak egoera horretan eraginik baduen ala ez jakitea.

Datuak goian aipaturiko irizpideen arabera aztertzeko, garrantzitsua da kasu guztietan sexu-aldaera sartzea (adibidez, gazteek langabezia gehiago jasaten dutela detektatuz gero, emakumeei eta gizonei berdin eragiten dien ala ez bereiztea), esku-hartze eraginkorrak eta, behar izanez gero, generoaren arabera berezituak diseinatu ahal izateko.

26 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

GAI ZEHATZIK GABEKO ADIERAZLEAK

12. adierazlea

Herritarren gogobetetze-maila udalerriarekin Emaitzak interpretatzeko azpiadierazle bakoitzeko aintzat hartu beharreko alderdiak

12 (01) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila orokorra udalerriarekin 12 (02) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila udalerriarekin, bizitzeko eta lan egiteko tokiei dagokienez 12 (03) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila etxebizitzaren kalitateari, erabilgarritasunari eta eskuragarritasunari dagokienez 12 (04) azpiadierazlea: H erritarren gogobetetze-maila lan egiteko aukerei dagokienez 12 (05) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila eremu naturalen kalitateari eta kantitateari dagokienez 12 (06) azpiadierazlea: H erritarren gogobetetze-maila eraikitako eremuen kalitateari eta kantitateari dagokienez 12 (07) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila gizarte- eta osasun-zerbitzuen mailari dagokionez 12 (08) azpiadierazlea: H erritarren gogobetetze-maila kultura-, jolas- eta aisialdiko zerbitzuen mailari dagokionez 12 (09) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila ikastetxeen kalitateari dagokionez 12 (10) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila garraio publikoaren mailari dagokionez 12 (11) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila Udalaren plangintza- eta erabaki-prozesuetan parte hartzeko aukerei dagokienez

12 (12) azpiadierazlea: Herritarren gogobetetze-maila herritarren segurtasun-mailari dagokionez Herritarren gogobetetze-maila eta horren zergatiak desberdinak izan daitezke gizonentzat eta emakumeentzat; hortaz, alderdi hauek kontuan hartzea komeni da: — Inkestan parte hartu dutenen sexua: Gogobetetze-maila ebaluatzea ahalbidetzen diguten alderdien inguruko pertzepzioa desberdina izan daiteke emakumeentzat eta gizonentzat, alderdi horietako bakoitzari buruz batzuek eta besteek dituzten iguripenak eta erabiltzeko moduak desberdinak izango baitira, segur aski.

— Adina: Gogobetetze-maila ebaluatzea ahalbidetzen diguten alderdien inguruko pertzepzioa desberdina izan daiteke adin bateko edo besteko pertsonentzat, alderdi horietako bakoitzari buruz batzuek eta besteek dituzten iguripenak eta erabiltzeko moduak desberdinak izango baitira segur aski.

— Jatorria: Gogobetetze-maila ebaluatzea ahalbidetzen diguten alderdien pertzepzioari dagokionez, EAEkoak ez diren pertsonen artean berezitasunen bat dagoen jakitea interesgarria litzateke, horrek aukera emango bailiguke baliabide horiek eskuratzean edo horren inguruan dituzten iguripenei dagokienez alderik dagoen hautemateko.

— Ikasketa-maila: Ikasketa-mailak ere eragina izan dezake iguripenetan eta gogobetetze-mailan.

Datuak goian aipaturiko irizpideen arabera aztertzeko, garrantzitsua da kasu guztietan sexu-aldaera sartzea (adibidez, gazteen gogobetetze-maila zaharrena baino handiagoa dela detektatuz gero, emakumeak eta gizonak horren aurrean berdin agertzen diren ala ez bereiztea), esku-hartze eraginkorrak eta, behar izanez gero, generoaren arabera berezituak diseinatze aldera. ::::::: 27

EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21-EKO GAI-EREMUAK

04.

4.1. GAI-EREMUAK Udalsarea 21en duela gutxi (2008n) garatu den eta Tokiko Agenda 21en prozesuekin lotuta dagoen gaieremukako eraketa da azterketa honen abiapuntua.

Hona, lau talde nagusitan egituratuta, EAEko udalerrietako Tokiko Iraunkortasun Planetan jasotako ekintzei loturiko gai-alorrak (ikus 1. laukia).

4.2. LAN-LERROAK, LEHENTASUNEZKO GAI-EREMUEN ARABERA Tokiko Iraunkortasun Planetan genero-ikuspegia txertatzeko jarraibideak aztertu ziren Ekitaldean. Jarraibide horiek Tokiko Agenda 21ekin lotutako zer gai-alorretarako gara zitezkeen aztertu zen (ikus 2. laukia).

1. laukia. EAEko udalerrietako Tokiko Iraunkortasun Planetako ekintzei loturiko gai-alorren zerrenda

LURRALDEA

INGURUNEA

Lurraldea eta planeamendua

Ura

Biodibertsitatea eta ingurunea Mugikortasuna eta garraioa

Hondakinak Energia Atmosfera Klimaren aldaketa eta eragin globala

Sentsibilizazioa eta kontsumo jasangarria Komunikazioa eta herritarren parte hartzea

GIZARTEA ETA EKONOMIA Garapen ekonomikoa Lan-merkatua Ongizatea eta gizarteratzea Kultura Osasuna

Akustika

Euskara

Lurrak

Berdintasuna

Ingurune-arriskua

Etxebizitza

Jarduera ekonomikoen ingurune-kudeaketa

Bizikidetza

Udal administrazioaren ingurune-kudeaketa

28 :::::::

HEZKUNTZA, KOMUNIKAZIOA ETA PARTE HARTZEA

2. laukia. Tokiko Agenda 21eko gai-alorren zerrenda. Alor horiekin loturiko ekintzetan genero-ikuspegia txertatzeko irizpideak eman dira

LURRALDEA

INGURUNEA

Lurraldea eta planeamendua

Ura

Biodibertsitatea eta ingurunea Mugikortasuna eta garraioa

Hondakinak Energia Atmosfera Klimaren aldaketa eta eragin globala

HEZKUNTZA, KOMUNIKAZIOA ETA PARTE HARTZEA Sentsibilizazioa eta kontsumo jasangarria Komunikazioa eta herritarren parte hartzea

GIZARTEA ETA EKONOMIA Garapen ekonomikoa Lan-merkatua Ongizatea eta gizarteratzea Kultura Osasuna

Akustika

Euskara

Lurrak

Berdintsauna

Ingurune-arriskua

Etxebizitza

Jarduera ekonomikoen ingurune-kudeaketa

Bizikidetza

Udal administrazioaren ingurune-kudeaketa

4.3. TOKIKO AGENDA 21EN EKINTZA-LANETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO JARRAIBIDEAK, GAI-ALORKA Hona hemen Tokiko Agenda 21en Tokiko Iraunkortasun Planen ekintzetan genero-ikuspegia sartzeko kontuan hartu behar diren irizpideak. Esku-hartze bakoitzean genero-ikuspegia kontuan hartzeko jarraibide batzuk ematea da irizpide horien helburua, baina koaderno honen ezaugarriak direla medio, ez dago sakontze-lanik egiterik.

Gai-alor bakoitzerako, honako eremu hauek daude: — Gai-alorra.

— Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia.

— Dagokion gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura (esparru teorikoa).

— Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartu behar diren irizpideak.

— Adibideak.

Hona aurrez hautatutako gai-alor bakoitzerako irizpideak, fitxetan jasota.

Koaderno honen 2. Eranskinean, argibide interesgarriak agertzen dira, gai eremu ezberdinetan sailkatuta.

::::::: 29

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra LURRALDEA ETA PLANEAMENDUA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Hirigintzako planeamendu orokorrean eta hortik eratorritakoan iraunkortasun-irizpideak txertatzea.

— Hirigune andeatuak berreskuratzea eta eraikinak birgaitzea.

— Ondarea eta arkitektura tradizionala zaintzea.

— Eraikuntzan ingurune-irizpideak txertatzea.

— Hiriko berdegunea.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Berdintasunerako Legeko V. Kapituluko 46. artikuluak egiten du zilegi, alderdi juridikotik, atal hori.

Honela dio: Euskal herri-aginteek beharrezkoak diren neurriak hartuko dituzte beren ingurumen, etxebizitza, hirigintza eta garraioko politiketan zein programetan genero-ikuspegia txertatzen dela bermatzeko, eta, besteak beste, hauek hartuko dituzte kontuan: pertsonen segurtasuna; etxeko lanak egiten eta pertsonak zaintzen laguntzea; bizitza pertsonala familia eta lanarekin uztartzen laguntzea, eta politika eta programa horiek diseinatu eta betetzeko emakumeek partaidetza handiagoa izan dezatela bultzatzea.

Pertsonen ongizaterako ezinbestekoak diren eguneroko eginkizun guztiak aintzat hartzen dituena da genero-ikuspegidun hirigintza. Hirigintza-planeamenduak garrantzi handia hartzen du bizitza pertsonala, familia eta lana bateragarri egin behar dituzten pertsonen (batez ere emakumeek egin behar diote aurre arazo horri gaur egun) bizimodua eta erritmoa baldintzatzen dituelako. Horrexegatik azpimarratzen dira bereziki zerbitzuak eta ekipamenduak, irisgarritasuna eta mugikortasuna. Hori dela eta, generoikuspegitik sortzen den hirigintzak ezaugarri hauek ditu: — Zonifikazioa eta monofuntzionaltasuna baztertzea (esaterako, bizitegi-, lan-, merkataritza-, edo aisia-eremuak), herriak edo auzoak pertsonen beharrizanak osorik asetzea galarazten dutelako.

Zonifikazioak eta monofuntzionaltasunak joan-etorrien ugaritzea (eta horrek denbora gehiago behar izatea) eta zerbitzu eta ekipamendu batzuetara ezin iristea dakartza; izan ere, eguneroko bizimoduan oinarrizko direnez, hurbil egon behar lukete.

— Oztopo arkitektonikoak kentzea, ezen mendekotasunen bat duten pertsonen zein haien kargu daudenen mugikortasunari trabak jartzen baitizkiote, batzuen autonomia murrizteaz eta besteen karga areagotzeaz gain.

Genero-ikuspegidun hirigintza bereizten duen beste alderdi bat segurtasuna da. Auzo edo herri askotako segurtasun-ezak edo segurtasun-ezaren sentsazioak murriztu egiten ditu, askotan, emakumeen mugikortasuna nahiz eremu publikoez gozatzeko gaitasuna. Eremu publikoak emakumeak seguru sentitzeko moduko tokiak izateko helburua bere egiten du genero-ikuspegia duen hirigintzak. Hori lortze aldera, beraz, segurtasun-eza eragiten duten faktoreak eremuetatik ezabatzeko neurriak hartu beharko dira, eta, eremu berriak diseinatzean, hainbat irizpide kontuan hartu beharko dira segurtasunik gabeko gunerik sor ez dadin.

Emakumeek gizarteari egindako ekarpenak ere hartu behar dira kontuan, balio sinbolikoa duten hiriko elementuen bidez (kale-izenak, monumentuak, eraikin esanguratsuak eta abar), sarri askotan gizonenak baino ez direlako aintzat hartzen, eta desoreka handia dakarrelako gizonei eta emakumeei egiten zaien aintzatespenari dagokionez.

Azkenik, emakumeek plangintzan, diseinuan eta hobekuntzetan parte hartzea, eta, are gehiago, parekotasunez parte hartzea bermatu behar da, udalerri bakoitzean lana eta familia uztartzeko zer zailtasun

30 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

dauden, mendekotasunen bat duten pertsonen autonomia zerk murrizten duen eta segurtasun-eza zerk eragiten duen esateko egokienak emakumeak eurak baitira. Horregatik, parte-hartze zein erabakiesparruetan, gizonen eta emakumeen arteko parekotasuna sustatu behar da aipatutako prozesuetan (Berdintasun Legeko atariko tituluko 3. artikuluaren arabera, pertsona anitzeko administrazioorganoetan ordezkaritza orekatua dela irizten zaio sexu bietako bakoitzak gutxienez % 40ko ordezkaritza badute).

Generoaren gaineko trebakuntza ezinbestekoa da genero-ikuspegia txertatzerik izateko, eta, hortaz, neurriak hartu behar dira esparru horietan dagoen aditu-falta konpontzeko (teknikariak eta politikariak prestatzea, kanpo-adituen aholkularitza...).

Administrazioaren araudiari eta jarduerari dagokienez, generoaren araberako eraginari buruzko azterketen eta neurri zuzentzaileen derrigortasuna ezartzen du Berdintasunerako Legeak (IV. kapituluko 18., 19. eta 20. artikuluak). Hori guztia hiri-planeamenduarekin loturiko edozein alderdiri ere aplika dakioke.

Genero-eraginari buruzko azterketen helburua da araudiak edo administrazioaren jarduerak emakumeengan eta gizonengan izan dezaketen eragin diferentziala ebaluatzea.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Emakumeen aintzatespen sozialari eta sinbolikoari dagokienez: — Etorkizunean emakumeen aintzatespena kontuan hartzea kale, parke, plaza, monumentu eta elementu sinbolikoei izena jartzean eta hirigintzako lan berrietan eta/edo eraikin, monumentu eta abarretan.

Lurralde-antolamenduaren eta hirigintza-planeamenduaren bidez erantzukidetasuna eta bateragarritasuna sustatzeari dagokionez: — Gehiegizko zonifikazioa saihestea eta erabilera anitzeko eremuak sustatzea (monofuntzionaltasunak joan-etorri gehiegi dakartza eta bateragarritasuna zailtzen du).

— Sustatzea irisgarritasuna eta oztopo arkitektonikoak kentzea.

— Bateragarritasuna errazte aldera, udalerriko zerbitzuak eta ekipamenduak estrategikoki kokatzea.

— Uztartze-beharrei erantzuteko, ekipamendu eta zerbitzuen ordutegiak egokitzea.

Emakumearen aurkako indarkeria dela-eta ezarritako irizpideekin bat: — Toki ez-segururik sortzen ez uztea, edo seguruak ez direnak neutralizatzea.

— Gehiegizko zonifikazioa saihestea eta erabilera anitzeko eremuak sustatzea, monofuntzionaltasunaren ondorioz eremu horietako asko jenderik gabe geratzen direlako eguneko ordu batzuetan, egun batzuetan eta/edo urte-garai batzuetan, eta horrek segurtasun-eza sortzen duelako.

Emakumeen ordezkaritza sinbolikoari dagokionez: : — Ordezkaritza horretan dagoen desoreka neurtzea eta zuzentze-neurriak proposatzea.

Herritarren parte-hartzearekin egiten diren hirigintzako planeamenduaren berrikuste-prozesuei dagokienez: — Parte-hartze prozesuetan aritzeko aukera izatea emakumeek ere.

— Prozesua aurrera eraman behar duten udal langileak berdintasunaren gaineko gaietan trebatzea eta/edo sentsibilizatzea, edo aditu baten lankidetza izatea.

Administrazio-organoetako parekotasunari dagokionez: — Dauden desorekak zuzentzeko neurriak hartzea.

::::::: 31

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra LURRALDEA ETA PLANEAMENDUA (jarraip.)

Adibideak Zonifikazio-mapa Eremu bakoitzaren erabilera (aisialdia, bizitegia, industria...) aintzat hartu eta udalerriaren zonifikazioa ebaluatzean datza. Kontuan hartu erabilera anitzeko eremuak izatea dela emaitzarik hoberena.

Zerbitzuen eta ekipamenduen mapa Zerbitzuak eta ekipamenduak espazioan kokatzea da xedea, zerbitzurik edo ekipamendurik gabeko eremuak edo zerbitzu eta ekipamendu horietara iristeko zailtasunak dituzten eremuak identifikatzeko..

Bateragarritasunaren mapa Ugaltze-eginkizunei dagokienez kritikoak diren hiriko alderdiak —esate baterako, osasun-zerbitzuen edo aisialdiko ekipamenduen kokapena eta irisgarritasuna— mapa batean kokatzea da xedea.

Ordezkaritza sinbolikoaren mapa Kale-izendegian, monumentuetan eta erakinetan gizonek eta emakumeek duten ordezkaritza sinbolikoa aztertzea da helburua.

Hiri debekatuaren eta/edo beldurraren mapa Emakumeek arriskutsutzat jotzen dituzten tokiak, edo eraso bat jasateko «aproposak» izan daitezkeenak mapa batean jasotzea.

32 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Gai-alorra MUGIKORTASUNA ETA GARRAIOA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Mugikortasun-planak definitzea eta martxan jartzea.

— Garraio publikoa aztertzea, hobetzea eta sustatzea.

— Udalerrian joan-etorriak egiteko bizikletaren erabilera sustatzea.

— Oinez edo bizikletaz ibiltzea eta ibilgailu pribatua baztertzea sustatzeko esku hartzea eremu publikoetan (oinezkoentzako eremuak, bidegorriak, bizikleta-aparkalekuak eta abar).

— Oztopo arkitektonikoak gutxitzea.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura

Hiriko mugikortasunari dagokionez, lotura estua dago gai-alor honen eta aurrekoaren (lurraldea eta planeamendua) artean, lehenengoak nabarmen baldintzatzen baitu pertsonen mugikortasuna.

Genero-ikuspegia aintzat hartzen duen garraio publikoak, hiri-plangintzaren kasuan bezala, pertsonen ongizaterako ezinbestekoak diren eguneroko eginkizun guztiak hartzen ditu kontuan, eta, hala, produkzio-lanak (saripeko lanak) eskatzen dituen joan-etorri beharrei erantzuteaz gain, ugaltzelanak (etxeko intendentzia eta zaintze-lanak) eskatzen dituenei ere erantzuten die. Modu horretara, bizitza pertsonala, lana eta familia, bereziki emakumeena, uztartzen laguntzea du helburu bi arrazoi hauengatik: gaur egun emakumeek dituztelako eginkizun horiek uztartzeko zailtasun handiagoak eta garraio kolektiboa edo publikoa beraiek erabiltzen dutelako gehien.

Garraioaren kalitateak eragina du emakumeen joan-etorrietako segurtasunean, eta, beraz, kontuan hartu beharreko beste alderdi bat da.

Garraioarekin eta mugikortasunarekin lotutako diseinu-, planeamendu- eta erabaki-esparruetan emakumeek parte hartzea funtsezkoa da, dituzten oztopoak eta behar diren hobekuntzak inork baino hobeto ezagutzen dituztelako. Garraio publikoa gehien erabiltzen dutenak emakumeak direnez, haien parte-hartzea, paritarioa izan ordez, nagusi izatea komeni dela deritzogu.

Administrazio-organo eskudunetako parekotasunari dagokionez, ikus aurreko atala (lurraldea eta planeamendua).

Garraio publikoaren erabilera sustatzea eta garraio pribatuaren erabilera murriztea ingurumenaldetik garrantzitsua dela ikusita, ibilgailu pribatua erabiltzeko emakumeek eta gizonek duten modu berezitua kontuan izan behar dugu: gizonek erabiltzen dutenez gehien, haiei zuzendu behar dizkiegu garraio kolektiboa edo publikoa sustatzeko ahaleginak.

Errepideetako ezbehar gehienetan biktimak gizonak direnez (DGTren datuen arabera), egokia dirudi ezbeharrak gutxitzeko kanpainak ere haiei zuzentzea.

Bideragarria eta gomendagarria da garraio publikoaren plangintza genero-ikuspegitik bideratzeko hobetu behar diren alderdiak identifikatzeko azterketak egitea eta hobekuntzak proposatzea.

::::::: 33

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra MUGIKORTASUNA ETA GARRAIOA (jarraip.)

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Garraio publikoa diseinatzeari edo hobetzeari dagokionez, erabiltzaileen premiak, batez ere emakumeenak, kontuan hartzea erantzukidetasuna eta bateragarritasuna errazteko. Esaterako: — Ibilbideak aldatzea (auzoen arteko lotura, era guztietako zerbitzuak jartzea, eta abar).

— Ordutegiak eta maiztasunak aldatzea (puntako orduetan, ibilgailu gehiago; bestelako garraio-zerbitzuekin bateragarri egitea; osasun-, kultura-, aisia-zerbitzuetako eta merkataritzako ordutegiekin bateragarri egitea...).

— Zerbitzuaren fidagarritasuna indartzea.

— Tarifak egokitzea.

— Ibilgailuak egokitzea eta mugitzeko zailtasunak dituzten pertsonen, mendekotasunaren bat duten pertsonak zaintzen dituztenen, gurpil-aulkian dabiltzanen eta haur-aulkiekin, erosketa-gurdiekin eta antzekoekin ibili behar dutenen irisgarritasuna mugatzen duten oztopo guztiak kentzea.

— Bestelako garraio-zerbitzu batzuk, hainbat premietara egokituak, aintzat hartzea (adibidez, minibusa, taxi-busa, taxi kolektiboa eta eskaripeko garraioa).

— Ordutegiei eta ibilbideei buruzko informazioaren hedapena eta haren formatua hobetzea: erraza, irakurterraza, ulergarria, eguneratua...

Emakumearen aurkako indarkeriari buruz ezarritako irizpideei jarraiki, mugikortasunak eta garraioak egokituta egon behar dute, joan-etorrietan edo geltokietan erasoren baten biktima izateko arriskua minimizatzeko.

— Garraio publikoaren segurtasuna areagotzeko neurriak hartzea. Garraio publikoan zenbait neurri hartzea —esate baterako, «eskaripeko» geralekuak (batez ere gaueko zerbitzuetan)—, eta geltokien kokapena eta egokitzapena.

Garraio publikoa erabiltzeko sentsibilizazio-kanpainetan gogoan izatea ibilgailu pribatua nagusiki gizonek erabiltzen dutela, eta gidatzeko modu oldarkorragoarekin.

Bide-hezkuntzako kanpainetan, ezbehar-kopuruaz jabetzeko kanpainetan eta antzekoetan gogoan izatea kanpainak nagusiki gizonei eta, oro har, gazteei, zuzentzea.

Bizikletak mailegatzea eta/edo alokatzea sustatzeko ekimenetan era guztietako erabiltzaileak —esaterako, haur txikiak dituztenak— kontuan hartzea (haur-aulkia edo/eta atoia duten bizikletak, haurrentzako bizikletak... eskuragarri jartzea).

Adibideak Mugikortasun iraunkorreko plana berrikustea Udalerriak horrelako planik badu, genero-irizpideak kontuan hartu diren egiaztatzea da xedea, hau da, aztertutako datuak sexuaren arabera bereizirik dauden, erabaki- eta diseinu-prozesuetan emakumeek parte hartzea ahalbidetu den eta bateragarritasuna errazteko eta segurtasuna bermatzeko emakumezko erabiltzaileen premiak aitzat hartu diren jakitea.

Emakumeen garraio-premiei buruzko tailerra hots, garraio publikoaren gabeziak eta emakumeen premiak identifikatzea alderdi hauei dagokienez, besteak beste: zerbitzuei buruzko informazioa, ibilbideen diseinua, ordutegiak, loturak, garraio-modu ezberdinen konbinagarritasuna, puntualtasuna, fidagarritasuna, prezioa, txartelen salmenta-era, geltokiak, segurtasuna eta gizabidea.

34 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Udalerrietako «eskola-ibilbideak» Neska-mutilen autonomia garatzen laguntzeaz gain, haiek zaintzen dituztenen bizitza pertsonala, familia eta lana uztartzen laguntzea da xedea. «Eskola-ibilbideak» trazadura errazeko ibilbideak dira, malguak, haurrek oinez egiteko modukoak, eta ikasleek gehien erabiltzen dituztenen artetik aukeratuak. Programa hori garatzeko zenbait eragileren parte-hartzea behar da; hauena, besteak beste: neska-mutilena, eskola-komunitatearena, familiena, udal administrazioarena eta auzoko establezimendu eta elkarteena.

::::::: 35

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra INGURUNEAREN KUDEAKETA JARDUERA EKONOMIKOETAN Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Jarduera ekonomikoetako ingurune-kontrola eta espedienteen izapidetzea.

— Udalerriko jarduera ekonomikoetan ingurunea kudeatzeko sistemak ezar daitezen sustatzea.

— Tokiko iraunkortasunarekin lotutako gaiei buruzko herrian jarduerak sustatzea eta batzea eta enpresa-sektorea eta Udala koordinatzea.

— Nekazaritza eta ekoizpen ekologikoak sustatzearekin zerikusia duten ekintzak.

— Industria-sektorea Tokiko Agenda 21i atxikitzea (Udala/enpresa planak).

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Enpresetan, bistakoa da gizonen eta emakumeen artean desberdintasuna dagoela. Beraz, Tokiko Agenda 21etik kudeaketa-eredu eta/edo sistema iraunkorragoak sustatzeari begira esku hartzeko dauden aukerei dagokienez, garrantzitsua litzateke aintzat hartzea beste eredu batzuk daudela, desberdintasun horiekin amaitzea eta enpresa-eredu bidezkoagoak eta aurreratuagoak erdiestea helburu dutenak; adibidez, enpresen eta/edo korporazioen Erantzukizun Sozialarena.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Erantzukidetasuna eta bateragarritasuna errazteari dagokionez, udalerriko enpresetan ingurumena kudeatzeko sistemak ezartzeko ekintzetan, haiek berriz definitzea eta/edo hedatzea, sistema osoago batzuk —esate baterako, Enpresaren Erantzukizun Soziala edo Bateragarritasun Planak— bultzatuz.

Lehenespen-, hautaketa- edo aintzatespen-sistemen bidez enpresak sustatzeko ekintzetan ere aplika daiteke hori guztia.

Tokiko iraunkortasunarekin lotutako gaiei buruz herrian jarduerak sustatzeari eta batzeari eta enpresasektorea eta Udala koordinatzeari dagokionez, udalerriko jarduera ekonomikoetan emakumeen eta gizonen egoera desberdina aintzat hartu behar da Tokiko iraunkortasunari begirako enpresaren eta Udalaren arteko koordinazioaren alorrean, kontuan izan behar da emakumeentzat eta gizonentzat aukera berdinak izatearen printzipioa. Horrenbestez neurri bateratuak hartu behar dira jarduera ekonomikoetan emakumeen eta gizonen kopurua orekatzeko.

Nekazaritza eta ekoizpen ekologikoaren sustapenean, sektoreko emakumeen eta gizonen egoera desberdina aintzat hartu eta horren arabera jokatu behar da. Ekintzaren bat bideratu aurretik, egoeraren eta genero-eraginaren diagnostikoa egin behar da, eragina positiboa, eta ez-baztertzailea, izango dela bermatzeko.

Emakume baserritarraren egoera berezia da bizitza pertsonala, familia eta lana uztartzeko zailtasunei dagokienez, besteak beste, etxea eta lana toki berean dituelako, eta, hori dela eta, egun osoan zehar, etengabe, ekoizpen- eta ugaltze-jarduerak gainjartzen direlako. Baserriaren kokapenak ere, hirigunetik urrun, zaildu egiten du bateragarritasuna. Gainera, oztopo handiagoak dituzte ustiategiaren buru izateko (bateragarritasun-arazoak direla medio) edo, buru badira, aintzat hartuak izateko.

36 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Gai-alorra SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO JASANGARRIA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Kontsumo jasangarrirako planetatik datozen ekintza lokalak.

— Bidezko merkataritza sustatzeko ekintzak.

— Sentsibilizazio-ekintza orokorrak, tokiko iraunkortasunarekin zerikusia duen sektore eta esparru orotarako.

— Ingurune-hezkuntzarekin (adibidez, Eskolako Agenda 21) lotutako ekintzak.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Garrantzitsua da kanpainen hartzaile nagusiak zein diren jakitea, haien ezaugarrietara egokitzeko eta eraginkortasuna areagotzeko. Kontuan izan behar da emakumeek eta gizonek mezua modu ezberdinean jaso dezaketela eta, era berean, batzuengana edo besteengana iristeko bide batzuk egokiagoak izan daitezkeela beste batzuk baino. Pentsa dezagun garraio publikoa erabiltzea sustatzeko kanpainetan: zalantzarik gabe, ahalegin handiagoa egin behar da mezu horiek gizonengana irits daitezen eta eragina izan dezaten.

Uraren eta energiaren kontsumoarekin, hondakinak birziklatzearekin eta abarrekin lotutako ekintzetan, bereziki, oso garrantzitsua da erantzukizun guztia emakumeen gain ez uztea. Gai horiekin (etxeko lanen esparrukoak baitira) lotutako mezuen hartzaileak, lehenik, emakumeak izan behar luketen arren, erantzukidetasuna —etxeko lanen erantzukizuna gizonek ere beren gain hartzea— bultzatu behar dugu.

Kontuan izan behar da zenbait produktuk estereotipo sexistak edo indarkeria susta ditzaketela, batez ere, jostailu eta joko batzuek; hori dela eta, kontsumo arduratsurako sentsibilizazio-kanpainetan alderdi horiek ere zaindu behar dira.

Baterako hezkuntza nesken eta mutilen gaitasunak eta banakotasuna hartzen ditu aintzat, sexua alde batera utzita. Balio-berdintasunetik heztea da, beraz, hezkidetza. Eskolako A21ean, hezkidetzaren irizpideak hartu behar dira kontuan, beste edozein heziketa-ekintzatan bezala.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Komeni da herritar guztiengana iristen diren hedabideak, formatuak eta mezuak erabiltzea. Mezua nori zuzendu nahi diogun hartu behar dugu kontuan, bai eta emakumeentzat eta gizonentzat hedabide, hizkuntza, estilo edo formatu berezituak erabili behar ditugun ere, mezuaren eragina bi kasuetan bera izan dadin.

Era berean, mezuak emakumeengan eragin bat eta gizonengan bestelako bat izan dezan, edo mezua modu berezituan hel dakien nahi dugun izan behar dugu kontuan. Lehen esan dugunez, ibilgailu pribatuaren erabilera murrizteko eta errepideko ezbeharrak urritzeko kanpainak gizonei zuzendu behar zaizkie nagusiki.

Uraren eta energiaren kontsumoaren eta erabileraren inguruko sentsibilizazio-ekintzetan eta hondakinak sortzeari eta kudeatzeari buruzkoetan, erantzunkidetasuna sustatu behar dugu, kontsumo eta erabilera horiek etxeko lanekin lotuta baitaude. Sentsibilizazio-kanpaina guztietan, era batekoak edo bestekoak izan, hizkuntza eta irudiak arreta bereziz zaindu behar dira, sexismoa saihesteko.

Merkataritza arduratsua sustatzeari dagokionez, besteak beste hau bultzatu behar dugu, joko eta jolas ezsexistak eta ez-belikoak erostea, edo, beste modu batera esanda, estereotipo sexistak eta/edo indarkeria hedatzen dituztenak ez erostea.

Ingurumen-heziketan eta Eskolako Agenda 21an hezkidetzaren irizpideak hartu behar dira aintzat, eta balioak bultzatu, pertsona osotasunean garatu eta eredu ez-sexistak sustatu behar dira.

::::::: 37

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra KOMUNIKAZIOA ETA HERRITARREN PARTE HARTZEA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Tokiko Agenda 21eko gai-alorrekin lotutako herritarren partaidetza sustatzea eta dinamizatzea.

— Tokiko iraunkortasun prozesuari buruzko informazioa (plana gauzatzearen emaitzak, tokiko iraunkortasunaren adierazleak...) herritarrei helarazteko ekintzak.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Komunikazioa oso baliabide boteretsua da, erabiltzen den komunikabidea edozein dela ere, eta, askotan, oharkabean, emakumea gutxiesten duten estereotipoak heda daitezke edo rol sexisten banaketa susta daiteke, mezua beste edozein alorretakoa izan arren. Tokiko Agenda 21en, oso ohikoak dira zenbait gaialorrei buruzko eta taldeei zuzendutako sentsibilizazio-kanpainak eta berdintasuna, erantzukidetasuna eta bateragarritasuna ere txerta daitezke kanpaina horietan.

Hiritarren parte hartzea tresna gero eta usuagoa da eta Tokiko Agenda 21 bezalako prozesuetan objektibotasuna eta jarraipena bermatzeko baliagarria. Emakumeen ikuspegia eta premiak jasotzea bermatzeko, eta, dagokigun kasuan, iraunkortasunaren alderdi guztien egokitasuna bermatzeko IV PLANAk gehien azpimarratzen dituen alorretako bat da. Horrexegatik da bereziki garrantzitsua udalerriko emakume guztien ordezkari diren emakumeen eta emakume-elkarteen parte-hartzea ziurtatzea.

IV PLANEKO ahalduntzeari buruzko ardatzean helburu hau ageri da, zehazki: «Herritarrek parte hartzeko prozesuak abiaraztea eta hirigintzaren, garraio publikoaren eta ingurumenaren eremuetan egiten diren parte-hartze prozesuetan emakumeen eta emakume-elkarteen partaidetza bermatzea».

Garrantzitsua da hirigintzaren, garraio publikoaren eta ingurunearen eremuetan plangintza, diseinua eta hobekuntzak egiteko ardura duten pertsonak sentsibilizatzea, prozesu horietan guztietan emakumeen eta emakume-elkarteen parte-hartzeak duen garrantziari dagokionez. Lehenik eta behin, emakumeen eta emakume-elkarteen parte-hartze defizita nabarmendu nahi da, eta, era berean, parte-hartze prozesuak egokitzearen beharra (batez ere ordutegiei, denborei eta kokapenei dagokienez) agerian jarri nahi da, parte-hartzea errazte aldera.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Parte-hartzeari dagokionez: 1. Parte hartzen duten emakumeen eta gizonen kopurua orekatua izatea, oro har. Horretarako egin beharrekoa: a) Grafiko orokor bat, parte hartzen duten emakume eta gizon guztiekin.

2. Parte hartzen duten pertsonek udalerriko biztanleria ordezkatzea, gutxi gorabehera bederen (emakumeen %, gizonen %, adin ezberdinetako pertsonen %; hobe beste datu batzuk ere izatea: immigranteen % edo minusbaliotasuna dutenen %). Zenbat eta hobeto jaso gizarte-aniztasuna, hobe. Egoera irudikatzen laguntzeko, grafikoak egin: a) Populazioaren adin-piramidea. b) Adinaren eta sexuaren araberako grafikoa, parte hartzen duten emakume eta gizon guztiekin. Horren emaitzak populazioaren adin-piramidearekin erkatu. c) Udalerriko biztanleen jatorriaren grafikoa (sexuaren arabera banandua). d) Parte hartzen duten herriko eta kanpotik etorritako pertsonen grafikoa (betiere sexuen arabera banandua). Bi grafikoak erkatu. e) Parte hartzen duten minusbaliatuen grafikoa (betiere sexuen arabera banandua).

3. Adin-tarte bakoitzean emakumeen eta gizonen kopurua parekoa izatea eta populazio osoaren ordezka dezatela.

38 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

4. Parte hartzen duten emakumeen eta gizonen ordezkaritza orekatua izatea: a) Parte-hartzearen kalitateari dagokionez («kalitateaz» ari garela, «zer kargurekin edo zeren ordezkari parte hartzen den» esan nahi dugu: alkate, zinegotzi edo elkarte baten ordezkari gisa). b) Duten karguari dagokionez, prozesuan kargu-motaren bat balego (lehendakari, batzordekide, idazkari...). c) Ordezkatzen duten erakunde-motari dagokionez (merkatariak, enpresariak, erakundeak, auzoak...) d) Ikasketa-mailari dagokionez.

5. Generoan adituak diren pertsonak egotea.

Deialdia egitean, alderdi hauek kontuan izaten saiatu: 1. Komunikatzeko eta harremanetan jartzeko bide egokiak erabiltzea (bide bakoitza jende mota batentzat da egokia).

2. Talde batzuk beren burua kanpo ikustea eragin dezaketen hizkuntza edo mezuak saihestea (hizkera oso teknikoak, adibidez, gai horretan jantzia ez den jende askok bere burua kanpo uztea ekar dezake).

3. Hizkera sexistaren modalitate oro (estiloagatik edo edukiagatik) saihestea.

4. Bilerak egiteko egunak eta ordutegiak jartzean arretaz jokatzea, mendekotasunen bat duten pertsonen ardura dutenei bilerara joateko arazorik ez sortzeko (adibidez, eskolatik irteteko ordua).

5. Erraztasunak ematea eta mendekotasunen bat duten pertsonak zaintzeko zerbitzuak jartzea, bilerara joatea errazte aldera.

6. Bilera egiteko irisgarritasun-arazorik ez duten tokiak aukeratzea (mendekotasunen bat duten pertsonez gain, ibilgailu pribaturik erabiltzen ez dutenak ere kontuan izatea, alegia).

7. Gauzatutako prozesu bat aztertzean, gizonen eta emakumeen kopuruari dagokionez aurreikusten zen parte-hartzearen (edo bilerara deitu ditugunen) eta parte-hartze errealaren artean desorekarik dagoen aztertzea Desorekarik balego, horren arrazoiak aztertzea.

Parte-hartzearen kalitateari dagokionez, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: 1. Pertsona orok izan dezala parte hartzeko aukera.

2. Bilera egiteko eremuak ez dezala jendea kikildu eta parte-hartzea eragotzi (adibidez, toki handiegia, mikrofono bat erabili beharra...)

3. Parte hartu behar duten pertsonak parte hartzeko teknikoki gaituak izateaa eta/edo parte hartzeko prestakuntza jasotzea.

4. Emakumeek eta gizonek iritzia eman dezatela gai guztien inguruan, kasuan kasu lantzen den gaiari buruzko haien ezaguera- edo ziurtasun-maila edozein delarik ere.

Komunikazioari dagokionez, irizpide hauek hartu behar dira kontuan: 1. Zer familia-tipologiaz ari gara gure argitalpenetan? Amak eta aitak ezberdin tratatzen ditugu? Nolakoak dira droga legalak kontsumitzen dituzten nesken eta mutilen estereotipoak? Zer genero-ikuspegi erabiltzen dugu argitalpenetan jorratzen ditugun gaietan?

2. Hizkuntza integratzailea eta ez-sexista erabiltzea.

3. Irudi integratzaileak eta ez-sexistak erabiltzea.

4. Edukiek ez indartzea estereotipo sexistak.

5. Erabiltzen den hizkuntzak inor kanpoan ez geraraztea (oso teknikoa delako, adibidez).

6. Populazio osoarentzat egokiak eta irisgarriak diren komunikabideak erabiltzea (bide jakin batzuk talde jakin batzuetara heltzeko).

7. Mezuak populazio osoari zuzentzea, edo emakumeei eta gizonei bereizirik zuzentzen badizkiegu horrela egiteko arrazoiak daudelako izatea.

::::::: 39

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra GARAPEN EKONOMIKOA* Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Tokiko garapen ekonomikoa sustatzea eta, bereziki, osotasun ekologikoa babestearekin bat datozen jarduerak (izaera iraunkorreko jarduerak, turismo jasangarria eta abar).

Gai-alorra LAN MERKATUA* Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Informazioa, orientazioa eta prestakuntza, eta lan-mundura biltzea — Lan-merkatuan eragozpenak dituzten populazio-sektoreak lan-mundura biltzea berriro.

— Udalerrian lan-eskaintza duina eta jasangarria sustatzeko ekintzak.

Gai-alorren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Berdintasun Legeko 3.2. artikuluak legitimatzen du juridikoki atal hori. Honela dio: Euskal herri aginteek neurri egokiak hartu behar dituzte emakumeek eta gizonek eskubide politikoak, zibilak, ekonomikoak, sozialak eta kulturalak, eta arauetan aitortu lekizkiekeen gainerako oinarrizko eskubideak aukera berdinekin baliatzen dituztela bermatzeko, boterea eta baliabide eta etekin ekonomikoak eta sozialak eskuratu eta kontrolatzea barne. Legen honen ondoreetarako, aukera-berdintasunaz ari garela, zera esan nahi da: agintea eta baliabide eta onura sozial eta ekonomikoak eskuratzeko abiagune edo hasierako baldintzak ez ezik, horiek guztiak gauzatzeko eta behar den moduan kontrolatzeko baldintzez ere ari garela.

Kontuan hartu emakumeek gehiago jasaten dutela langabezia, hari buruzko azterketa orokorrak agerian uzten duenez, eta, ondorioz, arreta berezia eskaini behar zaiela, besteak beste, lana sustatzeari, prestakuntza eta informazioa emateari, udalaz gaindiko programak bideratzeari eta ekintzaileei laguntza emateari. Are gehiago, horiek guztiek ekintza positiboaren xede izan behar dute. Gogoratu behar da, horrenbestez, emakumeek oztopoak izaten dituztela ekonomikoki eta sozialki gora egiteko, batez ere, uztartze-arazoengatik, eta, besteak beste, guraso bakarreko familiek, mendekotasunen bat duten pertsonen familiek, erantzukidetasunik ez dagoen familiek pairatzen dituztela egoera larrienak.

Garapen ekonomikoa bultzatzeko politiketan genero-ikuspegia txertatzeko mekanismoak abian jarri behar lituzke udalerriak. Esate baterako, hauek: — Aurrez egoeraren azterketa egitea: (langabezia-tasa, aktibitate-tasa, erosteko ahalmena eta beste adierazle ekonomiko batzuk, sexuaren arabera bananduta.

— Generoari buruzko trebakuntza ematea langileei.

— Alor honetan ezartzekoak diren neurrien genero-eraginari buruzko diagnostikoak egitea aurrez.

— Neurri zuzentzaileak hartzea.

— Indarrean dagoen araudia egokitzea.

40 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Udalerriko egoera eta aurretik egin diren jarduerei buruz dauden datuak (prestakuntza-programetan, sustatzaileentzako programetan, Auzolagun eta antzekoetan parte hartu duten gizon eta emakumeak) kontuan hartuta, enpresa berriak sortzea sustatzearekin eta prestakuntza, orientazio eta lanmerkaturatzearekin zerikusia duten ekintzetan emakumeen eta gizonen parte hartzea parekatzea.

Erantzukidetasuna eta bateragarritasuna errazten duten zerbitzuak eta baliabideak (haurtzaindegiak, eguneko zentroak, egoitzak, gaixoak zaintzeko zerbitzuak, eskolaz kanpoko jarduerak, aisialdia...) eta haien kalitatea aintzat hartzea. Izan ere, horrek libre egoteko denbora, batez ere emakumeena, mugatzen du, bai eta soldata edo aintzatespen handiagoko lanpostuetara iristea ere, daudenak sustatzeari zein berriak sortzeari dagokienez (pribatuak eta publikoak).

Udala lankidetzan ari den lanbide-orientazioko kanpainetan, berdintasuna bultza dezaten sustatzea (hau da, lan-orientazioak ez ditzala lan-estereotipo sexistak bultza).

Udalak berak sustatzen dituen lanpostuetan eta maila-igotzeetan aukera-berdintasuna bultzatzea.

Udalaren zuzeneko zerbitzuen kontratazioan, emakumeak gehiengoa diren zerbitzuetan —hala nola, etxez etxeko zerbitzuan, garbiketan edo hirugarren adineko egoitzetan— langile horientzako lanbaldintza duinak bermatzea kontratazioko baldintza-pleguetan.

* Bi gai-alor horien arteko lotura estua denez, antzera landu dira biak ala biak, eta, ondorioz, kategoria berak erabili dira biak definitzeko.

::::::: 41

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Hirugarren adina, gazteak, pobrezia eta gizarte-bazterketa, immigrazioa, lankidetza.

— Zerbitzu publikoetara, hezkuntzara, heltzea.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Gai-alor honetan (garapen ekonomikoarekin zerikusi argia du) genero-ikuspegia duten neurriak sartzeko, garrantzia handia du sexuaren arabera banandutako datuak izatea eta horiek aztertzea, neurriak udalerriko emakumeen egoera errealera egokitzearren. Biderik zuzenena eta errazena da emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunak —gure gizartearen ezaugarri diren eta edozein udalerritan agertzen diren desberdintasun horiek— ikusterik izateko. Gizarte Larrialdiko Laguntzen, Oinarrizko Errenten, Gizarteratzeko Gutxieneko Diru Sarreren eta beste laguntza batzuen (esaterako, indarkeriaren biktima diren emakumeentzako laguntzak) eskaerei buruzko datuak baliagarriak izan daitezke azterketa hori egiteko.

Kalte ekonomikoak (eta sozialak) jasateko emakumeen eta gizonen artean dagoen aldeaz gain, komeni da emakumeei eta gizonei desberdin eragiten dieten faktoreak ere identifikatzea (emakumeei dagokienez, ohikoenak dira gehiegizko familia-zamak, denbora falta edo laguntza falta; gizonei dagokienez, berriz, familia- edo gizarte-sare falta).

Kasu guztietan garrantzitsua da baliabideak emakumeen eta gizonen egoera berezituetara egokitzea, betiere kolektiborik kaltetuena zein den ondo aztertuta.

Alor horrek garrantzi handia hartu du ongi errotutako udalerrietako Tokiko Agenda 21 planetan (batzuk bigarren ekintza-planean sartuta daude) bai eta, oro har, EAEn, Udalsarea 21en duela gutxi sartu diren udalerrietan, diseinatu diren azken Tokiko Agenda 21 planetan eta udalerri txikietakoetan ere.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Erantzukidetasuna eta bateragarritasuna bultzatzeari dagokionez, pertsonen zama ekonomikoak, sozialak eta psikologikoak gutxitzeko zerbitzuen sorrera sustatzen duten ekintzetan, arreta berezia jarri behar zaie zaintze-lanak egiten dituzten pertsonen (gehienbat emakumeak) premiei. Horren adibide dira, besteak beste, eguneko zentroak, etxez etxeko laguntza, haurtzaindegiak, eskola-orduz kanpoko jarduerak, egoitzak, zerbitzu horiek erabiltzeko diru-laguntzak eta zaintzaileei laguntzeko tailerrak.

Laguntza-zerbitzuekin zerikusia duten ekintzetan, eta osasun-arazoak eta zaintze-beharra duten pertsonei buruz udalerrian dagoen informazioa aintzat hartuta, zerbitzuen eta pertsona horien premien artean ahal den egokitzapenik handiena lortzeko ahalegina egin behar da, haiek zaintzeaz arduratzen direnei lana errazte aldera.

42 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Gai-alorra ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA (lankidetza) Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Hirugarren adina, gazteak, pobrezia eta gizarte-bazterketa, immigrazioa, lankidetza.

— Zerbitzu publikoetarako, hezkuntzarako, sarbidea.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Hona garapenerako lankidetza-proiektuetan genero-ikuspegia sartzea argi eta garbi justifikatzen duten alderdiak, laburbilduta: 1. Ez dago garapenik emakumeentzat eta gizonentzat eskubide- eta aukera-berdintasunik ez badago.

2. Berdintasun horren sustapenak garapen-prozesuaren zati izan behar du, ezinbestean.

3. Berdintasunetik abiatutako garapen-prozesuak gaur egun emakumeen eta gizonen artean ezarriak dauden botere- eta mendekotasun-harremanak aldatzea dakar.

4. Sexu biologiko batekoa edo bestekoa izateak gizakiaren garatzeko era edo aukerak eta biziraupenetik harantzagoko funtsezko giza premiak asetzea baldintzatzen dituela zalantzan jartzea dakar garapenean genero-ikuspegia txertatzeak.

5. Garapenean emakumeak barne hartzea boterea eskuratzea «ahalduntzea» errazteko prozesutzat hartu behar da, emakumearen autonomia areagotzeko eta aldaketa-eragile bilakatzeko gaitasun gisara hartuta, eta ez ekoizpen-faktore soiltzat edo garapen ekintzen eraginkortasuna eta efikazia areagotzeko bitartekotzat.

6. Emakumeekin lanean aritzea beste lankidetza-sektore bat gehiagotzat hartu izan da maiz, hezkuntza, osasuna edo nekazaritzaren parekoa. Emakumeek jasaten duten diskriminazioak eremu sozial, ekonomiko eta politiko guztiak gainditzen dituenez, eskubide- eta aukera-berdintasunaren sustapenak presente egon behar du garapenerako lankidetza-alor guztietan.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Arrazoi horiengatik guztiengatik, parte hartzen duen lankidetza-proiektuetan genero-ikuspegia txertatzea sustatu behar du Udalak, eta gutxienez ezaugarri hauek dituzten proiektuei eman behar die lehentasuna (xehetasun gehiago nahi izanez gero, kontsultatu adibideen ataleko gidak): — Arrisku-egoeran dauden emakume, emakume gazte eta neskekin lan egitea izatea helburu (besteak beste, errefuxiatu eta desplazatuekin, indarkeria pairatzen dutenekin, indigenekin eta pobrezia gorrian bizi direnekin).

— Proiektuak hornitzen eta sortzen dituen baliabideetara eta onuretara emakumeak iristea eta haien kontrola ahalbidetzea.

— Erabaki-hartzeetan emakumeek parte hartzea.

— Erabaki-hartzearen alderdi guztietan, emakumeen parte hartzeko gaitasun indibiduala eta kolektiboa sustatzea, gizonen pare, giza eskubideen betetze-mailaren segimendua egin dezaten.

— Proiektuaren fase guztietan emakumeen parte-hartzea bermatzea.

— Genero-gaietan pertsonal espezializatudun taldeak izatea.

— Arazoa eta premiak identifikatzeko tresna egokiak erabiltzea (proiektua lantzen ari den zonaldeari buruzko datuak sexuaren arabera bananduak, esku hartuko den herrialdeko emakume-elkarteekin eta berdintasun-erakundeekin kontsultak...) beren ekintzen generoaren araberako eragina ebaluatzea planifikatuta izatea.

::::::: 43

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra KULTURA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Kulturaren sustapena eta kulturarako sarbidea.

— Udalerriko balioak eta bertako artistak balioestea.

— Teknologia berrietarako sarbidea eta prestakuntza.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Kulturaren alorrean ere, emakumeek egindako ekarpenak argiegi ez nabarmentzeko joera historikoa dago, bai kultur ibilbideei , bai ekoizpen artistikoari dagokienez.

Emakumeen parte-hartzea, askotan, ikusle soila izatea besterik ez da; beraz, garrantzitsua da, ekoizle edo sortzaile gisa ere parte har dezaten sustatzea. Gizonekin, ordea, kontrakoa gertatzen da, hots, gutxiago parte hartzen dute ikusle gisara, eta gehiago sortzaile gisara.

Emakume askok, bateragarritasun-eza dela medio, ez dute denborarik.

Era berean, kontuan izan behar da, kultura-jardueretan edo ekoizpenetan igortzen diren mezuen bidez eduki sexistak hedatzen direla maiz. Hortaz, eduki horiek aztertu egin behar dira.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Kultura-ibilbideak sortzearekin, sendotze eta/edo hedatzearekin eta sustatzearekin lotutako ekintzetan emakumeen aintzatespen sozial eta sinbolikoari dagokionez: — Emakumeen ekarpenak nabarmentzea.

Herriko artistak sustatzearekin lotutako ekintzetan emakumeen aintzatespen sozial eta sinbolikoari dagokionez: — Emakumeak identifikatzea eta barnean sartzea.

Emakumeen ekoizpen artistikoari eta sormen-lanari dagokienez: — Emakumeen esku baliabide egokiak eta eskuragarriak jartzea.

Kultura-jardueretako gizonen parte hartzeari dagokionez: — Haien parte-hartzea sustatzea.

Erantzukidetasuna eta bateragarritasuna sustatzeari dagokienez, kultura-jardueren kokapena eta ordutegiak planifikatzean, kontuan izan behar da beren kargu mendekotasunen bat duten pertsonen denbora.

Komunikabideak erabiltzea barne hartzen duten ekintzetan, komunikabideetan emakumeak duen partehartzea aintzat hartzea: — Herriko komunikabideetako emakumeen eta gizonen egoera-desberdintasuna azaleratzea eta hedatzea.

— Herriko komunikabideetako sail, alor edo eginkizunetan eta erantzukizuneko mailetan emakumeen parte-hartzea areagotzea.

Emakumeen aurkako indarkeriari buruz finkatu diren irizpideekin bat, irudiekin nolabaiteko lotura duten kultura-ekintzetan (filmak, antzezlanak edo dantza-ikuskizunak hautatzea eta sustatzea...), sexuagatik eta duintasunari dagokionez pertsona gutxiesten edo handiesten duten edo pertsona objektu sexual soiltzat agertzen duten irudi eta eduki mediatikoak murriztu egin behar dira, eta emakumeen aurkako indarkeria justifikatzen, garrantzia kentzen edo bultzatzen dutenak kendu.

44 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Gai-alorra OSASUNA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Ohitura eta bizimodu osasuntsuak sustatzea eta horri buruzko heziketa ematea.

— Kirol-jarduerak.

— Hurbileko hiri-ingurunearen osasungarritasuna eta elikagaien kalitatea hobetzeko neurriak.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Kirolarena Tokiko Agenda 21 ekintza-planetan gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari den alorra da.

Kirola egiteak osasunarekin duen zerikusitik dator hori, bai eta osasunaren eta ingurunearen arteko loturatik ere, populazioaren osasun-egoera orokorra hobetzeko ohitura osasungarriak sustatzearen ikuspegitik ikusita.

Gizonen eta emakumeen arteko ezberdintasun handienak kirol-alorrean nabarmentzen dira, dena den.

Emakumeek gutxiago hartzen dute parte kirol-jardueretan, ia modalitate guztietan; gizonek baino adin goiztiarragoan uzten diote kirola praktikatzeari; emakumeen kirolek (salbuespenak salbuespen) ez dute gizonen kirolen adineko hedadura eta prestigioa; klub eta federazioetako goi-karguak gizonen esku daude gehienbat; kirol-eskaintza gehiena gizonen zaletasun edo lehentasunak asebetetzeko egina da... Hori dela eta, ekipamenduak eta aurrekontuak emakumeen zerbitzura eta eskura baino, gizonenera daude gehiago. Kirola egitearen eragin osasungarriei emakumeek onura txikiagoa ateratzea da ondorioetako bat.

Udaletatik parekotasun bertikala eta horizontala, hau da, emakumeen eta gizonen kopurua kirola egiten dutenen artean zein erabaki-eremuetan orekatua izatea, horra sustatu beharreko arloetako bat.

Emakumeek kirola egitea bultzatu behar da. Horretarako, haien lehentasunak eta mugak (libre egotea, zerbitzuetara heltzerik izatea, ordutegia, gertutasuna eta abar) ezagutu behar dira, ezinbestez.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak ZEHAZTeko kontuan hartzeko irizpideak Udalak eta udalerriko kirol-elkarteek eta -klubek batera jarduten duten ekintzetan, parekotasun bertikala eta horizontala sustatu behar da, IV PLANAK finkatutako irizpideei jarraitzearren eta kirolaren alorrean finkaturik dagoen desberdintasuna haustearren.

Udal instalazioetan kirol-eskaintzak sustatzeko Udalak zuzenean jarduten duen ekintzetan, emakumeen eta gizonen kirol-praktika dibertsifikatu egin behar da, eta emakumeei gizonezkoak aritu ohi diren kirolak praktikatzeko aukerak eman, eta alderantziz: — Emakumezko eta gizonezko kirol-taldeei eta/edo kirolariei ematen zaizkien sariak orekatzea.

— Herriko komunikabideetan bi aldeei buruzko informazioa ematea.

— Gizonen eta emakumeen kirol-modalitateei edo klubei ematen zaizkien laguntzak eta subentzioak orekatzea.

— Udal-kiroldegietako eskaintza egokitzea eta zerbitzuak, ekipamenduak eta guneak emakumeen eta gizonen interes eta zaletasun berezituetara egokitzea.

— Hezkuntza-komunitatea kirolaren dibertsifikazioan inplikaraztea.

Erantzukidetasuna eta bateragarritasuna sustatzeari dagokionez, kiroldegien kokapena eta ordutegiak planifikatzean, kontuan izan behar da beren kargu mendekotasunen bat duten pertsonen denbora.

::::::: 45

04. EKINTZA ZEHATZETAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO AUKERA DUTEN TOKIKO AGENDA 21EKO GAI-EREMUAK

04

Gai-alorra EUSKaRA Gai-alor honekin lotutako Tokiko Agenda 21eko ekintzen tipologia — Euskara-planekin lotutako ekintzak.

— Hizkuntzaren normalizazioa sustatzeko ekintzak.

— Euskara ikasten eta euskaraz bizitzen laguntzen duten ekintzak.

Gai-alorraren eta genero-ikuspegiaren arteko lotura Euskara planekin lotutako ekintzak.

Hizkuntzaren normalizazioa sustatzen duten ekintzak.

Euskara ikasten eta euskaraz bizitzen laguntzen duten ekintzak.

Tokiko Agenda 21 Planeko ekintzak zehazteko kontuan hartzeko irizpideak Euskara sustatzearekin lotutako ekintzetan, euskaraz ere hizkera ez-sexista erabiltzea sustatu behar da (lexikoarekin loturiko alderdiei dagokienez gain, erabilerarekin loturiko alderdiei dagokienez; esate baterako, hau bezalako erabilera sexistak: «X. jauna erakusketara joan zen emaztearekin eta semearekin»).

Euskaraz bizitzea eta euskarazko kultura sustatzearekin lotutako ekintzetan, arreta berezia jarri behar da, beren lanetan (literatura, bertsolaritza...) euskara erabiltzen duten emakumeen kultura- eta artesorkuntza sustatzen, identifikatzen eta bultzatzen.

46 :::::::

I. Eranskina

SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

1.1. Tokiko Agenda 21EAN GENERO-IKUSPEGIA TXERTATZEKO EGINDAKO SAIAKUNTZEN AURKEZPENA Herrian —prozesuan edo gauzatze bidean— martxan diren saiakuntzak plazaratzea zuen helburuetako, hasieran, Ekitalde honek, genero-ikuspegia txertatzeko formulatutako garapen metodologikoa probatzearren eta, bide horretatik, Koaderno honetan jasotako irizpideak eta jarraibideak nabarmen aberastearren.

Parte hartzen zuten Udalek berek aukeratu zituzten probatu beharreko saiakuntzak, Ekitaldearen hasieran prozesua zein unetan zegoen eta Tokiko Agenda 21eko eta/edo berdintasuneko udal langileak Ekitaldean parte hartzen zuten aintzat hartuta.

Saiakuntza hauek egin dira: — Genero-ikuspegia txertatu eta iraunkortasunaren aldeko Ekintza-Planak eguneratzea: • Uribe Kostako eskualde-plana.

• Areatzako plana.

• Maruri-Jatabeko plana.

• Zallako plana.

— Genero-ikuspegidun ekintza zehatzak gauzatzea:

• Emakumeen aintzatespenaren adierazpide sinbolikoen mapa egitea, aintzatespen hori aztertu eta etorkizunean urratsak emateko Areatzan eta Erandion emakumeen eta gizonen aintzatespen sinbolikoa orekatua izan dadin udal konpromisoa bermatzeko.

• Tokiko Agenda 21eko herritarren partaidetzaorganoetan emakumeek duten ordezkaritza aztertzea: emakumeen ordezkaritza Donostiako Ingurumenaren Aholku Batzordean.

1.2. TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN GENEROIKUSPEGIA TXERTATZEKO METODOLOGIA-SAIAKUNTZAREN EMAITZAK ETA ONDORIOAK Ekitalde honen garapenean, hiru udalerrik eta eskualde batek (Uribe Kostako eskualde-plana eta Maruri-Jatabeko, Areatzako eta Zallako planak) eraman dute Tokiko Agenda 21 Ekintza-Planetan genero-ikuspegia txertatzeko prozesuaren gidaritza.

Hori dela eta, lau plan horiek eguneratu egin dira eta, aurrez aurkeztutako metodologiari dagokionez, ekintzetako batzuk berriz formulatu eta/edo berri batzuk ere sartu behar izan dira.

::::::: 47

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

1. grafikoa. Genero-ikuspegia txertatzeagatik aldatu diren planen portzentajea Ekintza-planean aldatutakoaren portzentajea

% 50 % 40

% 45 % 41 % 33

% 32

% 30 % 22

% 20 % 10 %0 Uribe-Kosta

Maruri-Jatabe

Areatza

Batez bestekoa

Zalla

2. grafikoa. Genero-ikuspegia txertatzeagatik aldatu diren planetan berriz formulatu eta sartu diren ekintza berrien kuantifikazioa Eguneratutako planetan aldatutako ekintzen kopurua

Aldatutako ekintzen kopurua

25 22

21

20 17

15

14

1

10 5

4

2

2

0 Uribe-Kosta

Maruri-Jatabe

Areatza

Zalla

Eguneraketa mota

Berriz formulatutako ekintzak

Irizpide metodologikoak Tokiko Agenda 21 EkintzaPlanetan jasotako ekintzekin lotutako gai-alor bakoitzerako zehaztu direnez, lau planen artean guztira aldatu diren ekintzen (83 ekintza) gai-alorkako banaketa aurkeztuko dugu hemen (ikus 3. grafikoa).

48 :::::::

Aldatutako ekintzak

Osagarri gisa, Aalborgeko Konpromiso bakoitzaren araberako banaketa aztertu da (ikus 4.grafikoa).

EAEko emakumeen eta gizonen berdintasunaren aldeko IV. planak ezartzen dituen lau ardatz estrategikoen araberako banaketa ere aztertu zen (ikus 5. grafikoa).

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

3. grafikoa. Genero-ikuspegia txertatzearren eguneratutako lau Ekintza-Planetan guztira aldatu diren ekintzen banaketa, Tokiko Agenda 21en gai-alorren arabera Eguneraketa gai-alorren arabera

% 16 % 14

% 14 % 12

% 14

% 11

% 10

% 10

%9

%8 %6

%6

%6

%6

%4

%4 %2

%5

%5 %3

%3

%2

%2

%1

%1 Etxebizitza

Berdintasuna

Euskara

Osasuna

Kultura

Ongizatea eta gizarteratzea

Lan-merkatua

Garapen ekonomikoa

Komunikazioa eta herritarren parte hartzea

Sentsibilizazioa eta kontsumo jasangarria

Udal administrazioaren ingurune-kudeaketa

Energia

Hondakinak

Ura

Mugikortasuna eta garraioa

Biodibertsitatea eta ingurunea

Lurraldea eta saneamendua

%0

4. grafikoa. Genero-ikuspegia txertatzearren eguneratutako lau Ekintza-Planetan guztira aldatu diren ekintzen banaketa, Aalborgeko Konpromisoen arabera Eguneraketa Aalborgeko konpromisoen arabera

% 40

% 37

% 35 % 30 % 25 % 20

% 18

% 15 % 10

% 10

%5

% 10

%9 %3

10% 5%

%2

%0 10. Tokikotik globalera

9. Berdintasuna eta justizia soziala

8. Tokiko ekonomia bizi eta jasangarria

7. Osasunaren aldeko tokiko ekintza

6. Mugikortasun hobea eta zirkulazioaren murrizketa

5. Plangintza eta hirigintzaren diseinua

4. Kontsumoa eta bizimodu arduratsuak

3. Guztion ondasun naturalak

2.Iraunkortasunerako udal kudeaketa

1. Gobernu-erak

%0

5. grafikoa. Genero-ikuspegia txertatzearren eguneratutako lau Ekintza-Planetan guztira aldatu diren ekintzen banaketa, EAEko emakumeen eta gizonen berdintasunaren aldeko IV. planak ezartzen dituen lau ardatz estrategikoen arabera %8 % 25 % 23

Mainstreaming-a Emakumeen ahalduntzea eta parte hartze sozioekonomikoa Bateragarritasuna eta erantzunkidetasuna Emakumeen aurkako indarkeria

% 44 ::::::: 49

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

Hona saiakuntza dela-eta eguneratu diren EkintzaPlanetan berriz formulatu edo sartu diren ekintza berrien adibide batzuk:

URIBE KOSTAKO ESKUALDE-PLANEAN BERRIZ FORMULATUTAKO EKINTZA 1.1.3. Prestakuntza eta barne-sentsibilizazioa

Lehengo formulazioa

Mankomunitateko langileen prestakuntza eta barne- sentsibilizazioa (lanpostuan sortzen diren hondakinak urritzeko hitzaldia, energia aurreztea, erosketa berdea, Tokiko Agenda 21ean esparru soziala eta ekonomikoa txertatzea...).

1.1.3. Prestakuntza eta barne sentsibilizazioa Mankomunitateko langileei prestakuntza ematea eta haiek sentsibilizatzea (lanpostuan sortzen diren hondakinak urritzeko hitzaldia, energia aurreztea, erosketa berdea, Tokiko Agenda 21ean esparru soziala eta ekonomikoa txertatzea...) bai eta prestakuntza espezifikoa ematea ere gai hauei buruz: berdintasun-printzipioa, berdintasun-politikak, genero-ikuspegia eta nola administrazio publikotik bideratutako ekintza eta/edo jarduera bakoitzak eragin desberdina izan dezakeen emakumeengan edo gizonengan.

Formulazio berria

Zein gai-alor (G.A.), Aalborgeko Konpromiso (A.K.) eta Berdintasunaren aldeko IV. planaren ardatz estrategikori (A.E.) dagokion

G.A.: Udal administrazioaren ingurumen-kudeaketa.

A.K.: 2.na: Iraunkortasunaren aldeko udal-kudeaketa.

A.E.: Mainstreaminga.

MARURI-JATABEKO PLANEAN BERRIZ FORMULATUTAKO EKINTZA

Lehengo formulazioa

2.1.2. Bi zentro sustatzea: Kultura-zentro bat eliza inguruan, eta kirol-zentro bat udaletxe inguruan — Maruri-Jatabeko kiroldegiaren eta gaztelekuaren inguruan sortutako gunea dinamizatzea udalerriko talde guztientzat.

— Maruri-Jatabeko herritarren arteko interakzioa eta harremanak bultzatzea.

2.1.2. Bi zentro sustatzea: Kultura-zentro bat eliza inguruan, eta kirol-zentro bat udaletxe inguruan — Maruri-Jatabeko kiroldegiaren eta gaztelekuaren inguruan sortutako gunea dinamizatzea udalerriko talde guztientzat.

Formulazio berria

— Udalerriko talde guztientzako moduko ekintzak eskaintzen saiatzea, beren kargu beste pertsona batzuk dituztenentzat egokiak izan daitezkeen ordutegietan. Era berean, mendekotasunen bat duten pertsonentzat zaintza-zerbitzuak jartzea, eskaintzen diren jarduera horietara zaintzaileek joaterik izan dezaten.

— Sentsibilizazio-kanpainen bidez eta familia-bizitza, lana eta aisialdia uztartzen lagun dezaketen ordutegien bidez, emakumeen artean kirola sustatzea.

— Maruri-Jatabeko herritarren arteko interakzioa eta harremanak bultzatzea.

Zein gai-alor (G.A.), Aalborgeko Konpromiso (A.K.) eta Berdintasunaren aldeko IV. planaren ardatz estrategikori (A.E.) dagokion

50 :::::::

G.A.: Osasuna.

A.K.: 7.na: Osasunaren aldeko tokiko ekintza.

A.E.: Bateragarritasuna eta erantzukidetasuna.

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

ZALLAKO PLANEAN BERRIZ FORMULATU DEN EKINTZA BAT 2.1.1 Bidegorria udalerriko mugetaraino luzatzea

Lehengo formulazioa

Ordezko garraio ez-kutsatzailea sustatzearren, bidegorria udalerriko mugetaraino luzatzeko lanei ekingo zaie.

2.1.1 Bidegorria udalerriko mugetaraino luzatzea

Formulazio berria

Ordezko garraio ez kutsatzailea sustatzearren, bidegorria udalerriko mugetaraino luzatzeko lanei ekingo zaie, eta, bide segurua izan dadin, behar bezala argiztatuko da.

Zein gai-alor (G.A.), Aalborgeko Konpromiso (A.K.) eta Berdintasunaren aldeko IV. planaren ardatz estrategikori (A.E.) dagokion

G.A.: Mugikortasuna eta garraioa.

A.K.: 6.na: Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea.

A.E.: Emakumeen aurkako indarkeria.

EKINTZA-PLANEAN EZ ZEGOEN EKINTZA, AREATZAKO PLANEAN SARTUA 1.4.3. Emakumeen eta gizonen parte-hartzea orekatzea, enpresa berrien, prestakuntzaren eta lanbide-orientazioaren eta sarbidearen sustapenean.

formulazioa

Jarduera ekonomiko berrien, prestakuntzaren eta laneko sarbidearen sustapenean emakumeen eta gizonen parte-hartzearen parekotasuna bermatzeko bideak jarri behar dira. Lanmerkatuan emakumeek duten egoera kontuan izan behar da.

Ildo estrategikoa eta hura txertatzen den programa

1. AREATZAKO EGOERA SOZIOEKONOMIKOAREN HOBEKUNTZA SUSTATZEA

Zein gai-alor (G.A.), Aalborgeko Konpromiso (A.K.) eta Berdintasunerako IV. planaren ardatz estrategikori (A.E.) dagokion

1.4 Prestakuntza- eta enplegu-programa

G.A.: Berdintasuna.

A.K.: 9.na: Berdintasuna eta justizia soziala.

A.E.: Ahalduntzea eta parte hartze soziopolitikoa.

::::::: 51

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

1.3. EKITALDEAN EGINDAKO SAIAKUNTZEN FITXA DESKRIBATZAILEAK AREATZAKO ORDEZKARITZA SINBOLIKOAREN MAPA Aurrekariak Areatzan Tokiko Agenda 21 Ekintza-Plan bat eta berdintasunerako plan bat daude. Berdintasunaren aldeko udal politikaren esparruan Berdintasun Foro bat dago, eta haren lankidetza izan dugu ariketa hau egiteko.

Saiakuntzaren deskribapena Lehenbizi, prozesurako behar zen informazioa bildu zen: — Udalerriko kale, plaza, parke eta abarren izen guztiak zituzten planoak (tamaina, udalerriaren araberakoa); — Kale, plaza, parke eta abarren izen guztien zerrenda; — Monumentuen zerrenda eta kokapena; — Pertsona ospetsuren baten izena (adibidez, Joxe Miel Barandiaran Institutua) duten eraikin berezi guztien zerrenda; — Koloreztatzeko materiala (errotulagailuak edo lapitzak); — Kale-izendegian eta monumentuetan agertzen diren emakumeei buruzko dokumentazioa; — Udalerriko emakume ospetsu edo emakume-talde esanguratsuei buruzko dokumentazioa.

Informazio hori bildu ondoren, Berdintasun Foroaren lankidetzarekin, lan hauek egin ziren Lehenengo Tailerrean: — Aurrez prestatutako txantiloi batean, emakumeei, gizonei eta beste batzuei (erakundeak, oroipen-datak...) eskainitako kaleak (plazak, parkeak...), monumentuak eta eraikin bereziak identifikatu ziren.

— Txantiloi berean, ordezkaturik agertzen ziren emakumeak eta emakume-taldeak eta merezimendu horren arrazoiak identifikatu ziren.

— Txantiloi berean, bakoitzaren garrantzia neurtu zen, emakumeei eskainitako kaleak erdialdean edo hirigunetik kanpo dauden irizpide hartuta, monumentuen kokapenaren esanahiaren arabera (erdialdeko lekua eta leku esanguratsua den ala ez) eta emakumeei eskainitako eraikinen gailentasunaren arabera (proposatutako eskalarekin).

— Planoa hiru kolorerekin markatu zen, hauek bereiziz: emakumeei eskainitako kaleak (plazak, parkeak...), gizonei eskainitakoak, eta beste batzuei (erakundeak, oroitzapen-datak...) eskainitakoak. Monumentuak hiru kolorerekin markatu ziren, irizpide berari jarraituz. Eraikin bereziak hiru kolorerekin markatu ziren, irizpide berari jarraituz.

— Ariketaren amaieran, oso adierazgarria da planoa.

Bigarren Tailerrean, atariko emaitzak (mapa sinbolikoa soilik) aurkeztu ziren, eta hirugarren saio bat egin beharko zela erabaki zen, grafikoak aztertzeko, kale izenetarako hautagai izan zitezkeen emakumeen zerrenda egiteko, kokapena zehazteko eta abarretarako metodologia zehazteko. Era berean, herri osoari irekitako parte-hartze prozesu baten bidez, Mª Cruz de Gurutzeta Sarirako emakume hautagaien zerrenda osatu behar zela erabaki zen.

Informazio hori guztia jaso ondoren, excell-en landu zen, emaitza grafikoak eta kuantifikatuak ateratzeko; bestalde, koloreztatutako planoak eskaneatu egin ziren, euskarri grafiko osagarria izateko.

52 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Emakumeen ordezkaritza sinbolikoaren emaitzak atera dira, kale, plaza, parke, monumentu eta eraikinen arabera. Grafiko kuantifikatuetan irudikatu dira, baita lehenengo begiratuan bistaratzea ahalbidetzen duen plano batean ere.

Hurrengo eginkizunak hauek dira: — A zken emaitzak Berdintasun Foroan aurkeztea, han egin baitzen identifikazio-lana, eta, gero, Areatzako emakume guztiei zabaltzea.

— Hainbat informazio-iturri kontsultatzea, etorkizunean kale, plaza, parke, monumentu eta/edo eraikinei izena jarri behar zaienean emakume-izenen zerrenda bat izateko, hala nola emakumeen eta gizonen berdintasunaren aldeko lanean nabarmendu diren pertsona edo erakundeei aintzatespena erakusteko M. Cruz de Gurutzeta Sarirako hautagaitza-zerrenda osatzeko.

— Emaitzak eta proposamenak udaleko hirigintza batzordeari aurkeztea.

— Emakumeen ordezkaritza sinbolikoa sendotzeko konpromisoa jasotzen duen ekintza berria, TA21 Ekintza-Planean sartua, udalbatzara eramatea, hark onar dezan.

Harremanetarako datuak Arratiako Mankomunitatea Tokiko Agenda 21en eskualdeko koordinatzailea Arratian udalsarea21.arratia@bizkaia.org Tel.: 946 736 088 Areatzako Udala Berdintasuna eta Euskarako Zinegotzigoa areatzakoudala.areatza@bizkaia.org Tel.: 946 739 010

::::::: 53

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

ERANDIOKO ORDEZKARITZA SINBOLIKOAREN MAPA Aurrekariak Erandion, talde bat osatu zen espresuki prozesu hau gauzatzeko, eta ikuspegi osoa eta zehatza eman zezaketen bertako edadetuei parte hartzea eskatu zitzaien.

Lantaldea osatzeko, Erandioko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunaren aldeko I. Planaren lantzeprozesuan parte hartu zuten udalerriko elkarteei dei egin zitzaien. Udalerria eta bertako historia ezagutzen zutenez, informazio oso baliagarria eman zuten beste bi erakunde ere aritu ziren lanean.

Saiakuntzaren deskribapena Lehenbizi, prozesurako behar zen informazioa bildu zen: — Udalerriko kale, plaza, parke eta abarren izen guztiak jasotzen zituzten planoak (tamaina, udalerriaren araberakoa); — Kale, plaza, parke eta abarren izen guztien zerrenda; — Monumentuen zerrenda eta kokapena; — Pertsona ospetsuren baten izena (adibidez, Joxe Miel Barandiaran Institutua) duten eraikin berezi guztien zerrenda; — Koloreztatzeko materiala (errotulagailuak edo lapitzak); — Kale-izendegian eta monumentuetan agertzen diren emakumeei buruzko dokumentazioa; — Udalerriko emakume ospetsu edo emakume-talde esanguratsuei buruzko dokumentazioa.

Informazio hori bildu ondoren, eta lehen aipatutako talde horren lankidetzarekin, lan hauek egin ziren Lehenengo Tailerrean: — Aurrez prestatutako txantiloi batean, emakumeei, gizonei eta beste batzuei (erakundeak, oroipen-datak...) eskainitako kaleak (plazak, parkeak...), monumentuak eta eraikin bereziak identifikatu ziren.

— Txantiloi berean, ordezkaturik agertzen ziren emakumeak eta emakume-taldeak eta merezimendu horren arrazoiak identifikatu ziren.

— Txantiloi berean, bakoitzaren garrantzia neurtu zen, irizpide hauen arabera: emakumeei eskainitako kaleak erdialdean edo hirigunetik kanpo dauden, , monumentuen kokapenaren esanahia (erdialdeko lekua eta leku esanguratsua den ala ez) eta emakumeei eskainitako eraikinen gailentasuna (proposatutako eskalarekin).

— Planoa hiru kolorerekin markatu zen, hauek bereiziz: emakumeei eskainitako kaleak (plazak, parkeak...), gizonei eskainitakoak eta beste batzuei (erakundeak, oroitzapendatak...) eskainitakoak.

— Monumentuak hiru kolorerekin markatu ziren, irizpide berari jarraituz. Eraikin bereziak hiru kolorerekin markatu ziren, irizpide berari jarraituz.

— Ariketaren amaieran, oso adierazgarria da planoa.

— Udalerrian aintzatespena merezi zuten emakumeak edo emakume-taldeak identifikatu ziren.

Informazio hori guztia jaso ondoren, excell-en landu zen, emaitza grafikoak eta kuantifikatuak ateratzeko; bestalde, koloreztatutako planoak eskaneatu egin ziren, euskarri grafiko osagarria izateko.

54 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Emakumeen ordezkaritza sinbolikoaren emaitzak atera dira, kale, plaza, parke, monumentu eta eraikinen arabera. Grafiko kuantifikatuetan irudikatu dira, baita lehenengo begiratuan bistaratzea ahalbidetzen duen plano batean ere.

Hurrengo eginkizunak, hauek dira: — Erandioko emakumeen memoria historikoa berreskuratzea, ahozko transmisioaren bidez: Lehen hezkuntzako eskoletan egiteko jarduera. — Eskuratutako informazioa aztertzea, eta monumentuetarako hautagai izan daitezkeen emakumeak eta/edo emakume-taldeak identifikatzea.

Harremanetarako datuak Erandioko Behargintza Behargintzako koordinatzailea behargintza@erandioko-udala.net Tel.: 944 175 616 Erandioko Udala Berdintasun teknikaria berdintasuna@erandioko-udala.net Tel.: 944 175 616

::::::: 55

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

Tokiko Agenda 21-EN INGURUAN DONOSTIAKO HERRITARREN PARTE-HARTZERAKO ERATU DEN ORGANOAN EMAKUMEEK DUTEN ORDEZKARITZAREN AZTERKETA Aurrekariak Donostian, Tokiko Agenda 21en inguruan, Ingurumenaren Aholku Kontseilua (I.A.K.) eratu da. Arau erregulatzaile bat du Kontseiluak, zenbait funtzionamendu-organorekin. Ariketa honetan, Kontseiluaren Osoko Bilkuran jarri dugu arreta, herritarrak hobekien ordezkatzen dituen organoa baita, parte-hartzeari dagokionez.

Saiakuntzaren deskribapena Azterketa egiteko, lehenbizi udalerriari buruzko informazioa bildu zen; besteak beste, populazioaren adin-piramidea, eta, ondoren, bilkura osatzen dutenei buruzko datuak (ez-pertsonalak), hala nola sexua, adin-tartea, ikasketa-profila, ordezkatzen duten erakundea eta duten kargua.

Funtzionamenduarekin lotutako alderdiak ere —esaterako, bilkuren maiztasuna, tokia eta ordutegiak— ere aztertu ziren.

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Kontseiluaren Osoko Bilkuran emakumeek eta gizonek duten ordezkaritzari buruzko emaitzak atera dira, bai eta adin-tartearen eta ordezkatzen duten erakundearen araberako emaitzak zein parte-hartzean izandako aldaketei buruzkoak ere, hau da, hasieran zein deitu zuten eta iraunkorki zeinek parte hartzen duen.

Hurrengo eginkizunak hauek dira: — Emaitza horiek Kontseiluaren Osoko Bilkurari aurkeztea, gehiago aztertu eta emakumeen ordezkaritza indartu behar den ikusteko.

Harremanetarako datuak Donostiako Udala Ingurumen teknikaria ingurunea@donostia.org Tel.: 943 483 390

56 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

URIBE KOSTA ESKUALDEKO EKINTZA-PLANAREN EGUNERAKETA GENERO-IKUSPEGITIK Aurrekariak Ekitalde hau abian jartzean, Tokiko Agenda 21 eta Berdintasun alorretako arduradunek ekin zioten jada zenbait ekimen —hala nola Ekitalde honetan bien parte-hartzea eta genero-ikuspegia txertatzeko TA21 plana berrikusteko asmoa bideratzeko— koordinazio- eta lankidetza-ildo finkatzeari.

Saiakuntzaren deskribapena Ekitaldean parte hartzearen ondorioz, bi arloetatik batera eta koaderno honetan aurkeztutako jarraibideetan oinarrituta bideratu zen Tokiko Agenda 21 planaren azterketa-prozesua.

Tokiko Ekintza-Plana eguneratzeko, prozesu paraleloa gauzatu zen; batetik, bi teknikarik plana berrikusi zuten, Ekitaldearen irizpideei jarraiki eta Berdintasunaren aldeko Plan Bateratua aintzat hartuta. Horren ondorioz, ekintza batzuk aldatu eta beste batzuk sartu ziren.

Bestetik, zenbait tailer egin ziren herritarren partaidetzarekin, hots, eskualdeko emakumeen eta udaletako teknikari eta politikarien partaidetzarekin, eta hortik ere beste ekintza batzuk atera ziren Ekintza-Planean sartzeko.

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Hamalau ekintza berriz formulatu dira, eta bi ekintza berri sartu dira planean; alegia, planaren % 41 aldatu da. Bestalde, hizkera ez-sexista erabiltzearren, plan osoaren idazketa zuzendu da.

Gehien aldatu diren gai-alorrak hauek dira: Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra; Osasuna, Ingurumenaren udal kudeaketa eta Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea.

Hurrengo eginkizuna prozesuaren emaitzen berri mankomunitateko zuzendaritzari ematea eta aldaketak berrestea da.

Harremanetarako datuak Uribe Kostako Mankomunitatea Uribe Kostako Mankomunitateko Tokiko Agenda 21en teknikaria agenda21@uribekosta.org Tel.: 946 762 674 Uribe Kostako Mankomunitatea Uribe Kostako Mankomunitateko Berdintasun teknikaria berdintasuna@uribekosta.org Tel.: 946 762 674

::::::: 57

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

MARURI-JATABEKO EKINTZA PLANAREN EGUNERAKETA GENERO IKUSPEGITIK Aurrekariak Maruri-Jatabe 850 biztanle dituen baserri-giroko herri bat da, eta ezaugarri nabarmenetako bat sakabanaketa da;horren ondorioz, garraio pribatua asko erabiltzen da herri barruko joan-etorrietan zein herritik kanpo ateratzeko.

Gidaritzaren deskribapena Ekitaldean parte hartzearen ondorioz, Udalean, Tokiko Agenda 21 prozesuan, buru diren bi pertsonek, hots, Gizarte Langileak eta Euskara Teknikarik, batera eta koaderno honetan aurkeztutako jarraibideetan oinarrituta bideratu zuten planaren azterketa-prozesua

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Hamazazpi ekintza berriz formulatu dira, eta ekintza berri bat sartu da planean; alegia, planaren % 45a aldatu izana da emaitza. Gainera, hizkera ez-sexista erabiltzearren, plan osoaren idazketa zuzendu da. Gehien aldatu diren gai-alorrak hauek dira: Mugikortasuna eta garraioa, Ongizatea eta gizarteratzea eta Bioaniztasuna eta natura-ingurunea Planaren eguneraketa Udalbatzan onartzea da hurrengo eginkizuna.

Harremanetarako datuak Maruri-Jatabeko Udala Maruri-Jatabeko Udaleko gizarte-langilea. gizarte.maruri@maruri-jatabe.net Tel.: 946 742 253

58 :::::::

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

AREATZAKO EKINTZA-PLANAREN EGUNERAKETA GENERO-IKUSPEGITIK Aurrekariak Tokiko Agenda 21 koordinatzen duen eskualdeko teknikariak eta Udaleko Berdintasun zinegotziak bultzatu dute prozesua Areatzan. Berdintasunaren aldeko Plan bat zegoenez, Koaderno honetan aurkezten diren gai-alorkako jarraibideak baliabidetzat hartuta Tokiko Agenda 21 plana aztertzetik abiatu zen prozesua, baina, era berean, Berdintasunaren aldeko plana aztertu zen.

Saiakuntzaren deskribapena Lehenengo saioan, Areatzako Tokiko Agenda 21en prozesuari buruzko informazioa eman zitzaien Berdintasun Foroko partaideei, eta Tokiko Ekintza Planaren kopia banatu zitzaien bertan zirenei, Ekintza-Planean genero-ikuspegia txertatzeko ekarpenak egiteko aukera izan zezaten hurrengo saioan.

Ekitaldeko parte- hartzea zela medio, Tokiko Agenda 21en teknikariak eta berdintasuneko zinegotziak elkarrekin aztertu zuten TA21 plana, eta, ondoren, Berdintasun Foroarekin adostu zuten. Planaren urteko segimendua egiteko interes handia agertu zuten Forokoek. Bigarren saio horretan, hizkera sexistako ekintzak berridatzi, genero-ikuspegia txertatu eta ekintzen deskribapenak egokitu eta ekintza berriak proposatu ziren.

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Hogeita bi ekintza berriz formulatu dira, eta lau ekintza berri sartu dira planean; alegia, planaren % 33 aldatu da. Ekintza berrietako hiru, Berdintasun Planetik datoz; laugarrena, berriz, emakumeen ordezkaritza sinbolikoa areagotzeko konpromisotik (Ekitalde honen gidaritzapean, ordezkaritza sinbolikoaren mapa egitea izan zen abiapuntua). Bestalde, hizkera ez-sexista erabiltzearren, plan osoaren idazketa zuzendu da. Gehien aldatu diren gai-alorrak hauek dira: Ingurumenaren udal-kudeaketa, ongizatea eta gizarteratzea, mugikortasuna eta garraioa, eta berdintasuna.

Planaren eguneraketa udalbatzak onartzea da hurrengo eginkizuna.

Harremanetarako datuak Arratiako Mankomunitatea Tokiko Agenda 21en eskualdeko koordinatzailea Arratian udalsarea21.arratia@bizkaia.org Tel.: 946 736 088 Areatzako Udala Berdintasuna eta Euskarako Zinegotzigoa areatzakoudala.areatza@bizkaia.net Tel.: 946 739 010

::::::: 59

I. Eranskina. SAIAKUNTZEN EMAITZAK ETA ONDORIOAK

I

ZALLAKO EKINTZA-PLANAREN EGUNERAKETA GENERO-IKUSPEGITIK Aurrekariak Zallan Tokiko Agenda 21 koordinatzen duen teknikariak bultzatu du prozesua, Ekitalde honetako parte-hartze-aren bidez.

Saiakuntzaren deskribapena Tokiko Agenda 21 planaren azterketa-prozesua koaderno honetan jasotzen diren jarraibideetan oinarrituta bideratu zen.

Emaitzak eta hurrengo eginkizunak Hogeita bat ekintza berriz formulatu dira, eta bi ekintza berri sartu dira planean; alegia, planaren % 22 aldatu da. Bestalde, hizkera ez-sexista erabiltzearren, plan osoaren idazketa zuzendu da.

Gehien aldatu diren gai-alorrak hauek dira: kultura, osasuna, energia, komunikazioa eta herritarren parte-hartzea, lan-merkatua, ongizatea eta gizarteratzea, euskara eta berdintasuna.

Planaren eguneraketa udalbatzak onartzea da hurrengo eginkizuna.

Harremanetarako datuak Zallako Udala Udaleko Tokiko Agenda 21en teknikaria agenda21@zalla.org Tel.: 946 670 300

60 :::::::

II. Eranskina

GAIEN ARABERAKO ESPERIENTZIA PRAKTIKOAK

LURRALDEA ETA ANTOLAMENDUA

MUGIKORTASUNA ETA GARRAIOA

Hiri debekatuaren /edo beldurraren mapa: Anne Michaud-en gida: «Guide d’aménagement pour un environnement urbain». http://ville.montreal. qc.ca/pls/portal/docs/page/femmes_ville_fr/ media/documents/Guide_amenagement_ environnement_urbain_securitaire.pdf

«Garraio publikoa Gipuzkoako emakumeen beharretara egokitzeko azterketa». Gipuzkoako Foru Aldundia, Lurzoru eta Garraio Zuzendaritza, Lurralde Antolaketa eta Sustapenerako Departamendua.

Data: 2007ko otsaila – 2007ko uztaila

Basauriko hiri debekatuaren mapa: https://sv010. basauri.net/berd/DetalleGuia.asp?Idioma=C&Apl= BERD&CodP=_17_21_&CodH=_17_21_32_&ind_fic ha=200804BERD1199959515621&menu=71 Donostiako hiri debekatuaren mapa:

http://plazandreok.blogspot.com/2006/08/ el-mapa-de-la-ciudad-prohibida-en_04.html «GEODA. Emakumeak eta ingurumena» programa.

Andaluziako Juntaren Ingurumen Saila, eta Andaluziako Emakumearen Institutua: http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/ site/web/menuitem.82e20c64048aa656002335c3 61525ea0/vgnextoid=0c7298f74b88e010VgnVCM1 000000624e50aRCRD Kanarietako Tokiko Agenda 21etan eta hirigintzaplanetan genero-ikuspegia sartzeko gida metodologikoa: http://www.gobiernodecanarias. org/cmayot/servlet/ViewDocu?id_documento= 761&id_pagina=1 Hirigintzan, hiri-plangintzan eta tokiko garapenean genero-ikuspegia sartzeko informazioa: http://www.generourban.org/

Eskolarako bidea Donostian: http://www.donostia. org/info/ciudadano/movilidad_msostenible.nsf/ vowebContenidosId/NT0000090A?OpenDocument &idioma=cas&id=A562342314843&cat=Camino% 20Escolar&doc=D Eskolarako bidea Bartzelonako Udalean: http://w3.bcn.es/V01/Serveis/SubPresentacio/ 01SubPresentacioIniciCtl/0,2155,10062992_ 10222299_2_38608287,00. html?accio=detallCivisme Eskolarako bidea bizikletan: http://www.bicifamiliar. org/es/recursos/i/224/68/el-camino-escolaramics-de-la-bici Eskolarako bidea Gasteizen: http://www.vitoria-gasteiz.org/wb021/http/ contenidosEstaticos/adjuntos/6147.pdf Generoaren ikuspegia eskualdeko garraioaren planean, Iruñea (Espainia): http://habitat.aq.upm.es/bpes/ onu00/bp344.html Generoen ikuspegia garraio publikoan sartzea, Montreal (Kanada): http://habitat.aq.upm.es/dubai/00/ bp668.html

::::::: 61

II. Eranskina. GAIEN ARABERAKO ESPERIENTZIA PRAKTIKOAK

II

ARDUERA EKONOMIKOEN INGURUMEN-KUDEAKETA

noticia/2006/09/21/orientacion-profesionalgenero-elegir-profesion-estereotipos-27144.html

«Adiskidetzerako tokiko hitzarmenak» (Emakumearen Nafarroako Institutua), www.navarra.es/home_es/ Temas/Igualdad+de+genero/Conciliacion/ default.htm

CONCILIA. Administrazioan bizitza pertsonala eta lana bateratzeko plan integrala: http://www.map.es/ iniciativas/mejora_de_la_administracion_general_ del_estado/funcion_publica/concilia.html

«Adiskidetzerako baliabideak kudeatzeko egoitza bat sortzea», www.cfnavarra.es

EMEKIN. Gipuzkoako Foru Aldundiaren ekintzaileprograma, emakumeei zuzendutakoa: http://www.emekin.net/web/default.asp?idioma =eu&m=6&busq=&numero http://www.emekin. net/boletines/es/antonio_inigo_intervencion.pdf

SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO IRAUNKORRA Kontsumo arduratsua, Zaragoza: http://www.consumoresponsable.org/ Sevillako kontsumo arduratsuaren plataforma. Bisita gidatua supermerkatu batean: http://www.consumoresponsable.com/ Kontsumo arduratsurako baliabideen eta jardueren gida: http://directorio-guia.congde.org/guiaderecursos/ matdetalle.php?id=413&entidad=48 Andaluziako Juntaren jolas eta jostailu ez-sexisten eta indarkeriarik gabekoen kanpaina: http://www.juntadeandalucia.es/ institutodelamujer/-Campanas-del-juego-y-eljuguete-no-.html Amnistía Internacionalen jostailu ez-sexisten kanpaina eta dokumentazioa: http://www.redinfancia.org/ redlocal/campanias-docs/campanias/ juguetes;jsessionid=C33484A3341F47B7C2B4C6D DC255FFEB

KOMUNIKAZIOA ETA HERRITARREN PARTE-HARTZEA «Herritarrek parte hartzeko gida metodologikoa genero ikuspegiarekin», Emakumearen Garapenerako El Salvadorko Institutua (ISDEMU), Nazioarteko Lankidetzarako Espainiako Agentzia (AECI): http://www.americalatinagenera.org/documentos/ publicaciones/doc_529_guia_facilitadora.pdf

GARAPEN EKONOMIKOA «Lanbide-orientazioaren GPSa generorik gabe», Gasteizko Udala. http://www.educaweb.com/

62 :::::::

ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA Gizarteratzean genero berdintasuna hobetzea. Optima programa: Emakumearen Andaluziako Institutua eta Emakumeak fundazioa (Andaluzia): http://practicasinclusion.org/media/04p01_ igualdad_gen.pdf

ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA (lankidetza) Emakumea eta generoa dimentsio guztietan. http://guiagenero.mzc.org.es/ Genero-ikuspegia proiektuetan eta garapen programetan sartzeko gida metodologikoa / De La Cruz, Carmen.- Gasteiz: Emakunde; Hegoa, 1998.- http://biblioteca.hegoa.efaber.net/ registros/show/6861

kULTURA Emakumeak kulturan eta artean. Mexikoko Emakumeen Institutu Nazionala: http://www.e-mexico.gob. mx/work/resources/LocalContent/20481/4/ Lasmujeres.pdf ATENEA emakumeen kultura elkartea. http://www.ateneacultural.net/20-anos-de-atenea

OSASUNA «Kirol-federazioak berdintasunaren zirkuitu iraunkorrean. Emakumeen eta gizonen berdintasuna ezartzeko gida». PAREKATUZ ETA ASFEDEBI (Bizkaiko Kirol Federakundeen Elkartea). http://www.asfedebi.com/pub/afdb/asfedebi/ contenidos/emakumeak/guia_de_implantacion.pdf

LEHENENGO PAUSUAK GENERO-IKUSPEGIA TOKIKO AGENDA 21 PROZESUETAN TXERTATZEKO

EUSKARA EMAKUNDE: Hizkuntza, hitzak baino zeozer gehiago. Hizkuntzaren erabilera ez-sexistarako proposamenak. EMAKUNDE. 1998.

«Euskararen erabilera ez sexista. Gidaliburua».

EMAKUNDE: http://api.ning.com/files/y7GDSLwWr wGCzIAHNlAwB*kbhjTuxYxF7-iXKvJSWsJksOvsx6SG 75EbLw2IOXTJcl6e7qi*vk6jmVIV0DkQBwXMVNFqK gbL/Euskeraerabileraezsexistagidaliburua.pdf

BESTE ESPERIENTZIA BATZUK Denen arteko ardura sustatzeko kanpainaren adibidea: http://es.youtube.com/watch?v=iGuB0jXU70A&fe ature=related Erantzukizun soziala eta emakumeen eta gizonen berdintasuna: http://www.slideshare.net/ agestico/responsabilidad-social-corporativa-eigualdad-de-gnero

::::::: 63