EAE-ko tokiko iraunkortasun txostena 2008 by Udalsarea 21

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008 LABURPEN EXEKUTIBOA

Idazkaritza Teknikoa

c ihobe 2009 ARGITARATZAILEA: Ihobe, SA Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa. EDUKIAK GAUZATZEA: Dokumentu hau Ihobek, Ingurumen Jarduketarako Sozietate

Publikoak egin du Minuartia Enea aholkularitza taldearen lankidetzarekin ARGAZKIAK: Mikel Arrazola c “Argazki” artxiboa Eusko Jaurlaritza - Gobierno Vasco DISEINUA: Artentraç ITZULPENA: Elhuyar LEGE GORDAILUA:

Klororik gabe zuritutako paper birziklatuan inprimatua

ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA

Ezin da erreproduzitu, informazioa berreskuratzeko sistemetan gorde, ezta argitalpen honen zatirik transmititu, edozein dela ere erabilitako bidea –elektronikoa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa, eta abar– jabetza intelektualaren eskubideak dituenaren eta editorearen baimenik gabe.

Idazkaritza Teknikoa

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008 LABURPEN EXEKUTIBOA

1. MARKO OROKORRA ETA TESTUINGURUA EAEn Tokiko Agenda 21en hedapena Tokiko Agenda 21en kudeaketa eredu komuna EAEko tokiko iraunkortasunaren behatokia

2. TOKIKO AGENDA 21 EZARTZEA Tokiko Ekintza Planen ezaugarriak Tokiko Ekintza Planen ezarpen orokorra

3. EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

Aalborgeko konpromisoei egindako ekarpena Tokiko Ekintza Planaren ezarpena gaika Tokiko iraunkortasunaren egoera eta joerak eta politiken eraginkortasuna

4. HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

5. BALANTZEA ETA ERRONKAK

6. UDALSAREA 21: EKINTZARAKO TRESNAK HEDATZEA

Barruko koordinazioa eta Tokiko Agenda 21en prozesuen zeharkakotasuna Herritarren parte-hartzea

MARKO OROKORRA ETA TESTUINGURUA

Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) Tokiko Iraunkortasunaren Txostena (TIT) Udalsarea 21, Iraunkortasunerako Udalerrien Euskal Sarearen ekimena da, eta haren helburua Tokiko Agenda 21en (TA21) Tokiko Ekintza Planen ezarpen-maila eta EAEko tokiko iraunkortasun adierazleen bilakaera urtero ebaluatzen da. Tokiko iraunkortasunaren txostena Udalsarea 21en EAEko Tokiko Iraunkortasunaren behatokiaren esparruan sortu da. Sare horretan, EAEko 197 udalerri eta udalaz gaineko administrazio publikoak biltzen dira: Eusko Jaurlaritza, Foru Aldundiak eta Euskal Udalerrien Elkartea, EUDEL. Dokumentu honek 2007 eta 2008ko EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Txosteneko eduki azpimarragarrienak laburbiltzen ditu. Horiek jarraipena izango dute aurten, 2009ko edizioan.

EAEn Tokiko Agenda 21en hedapena EAEko II. Ingurumen Esparru Programak (2007-2010) ezarri eta onartzen du Tokiko Agenda 21 dela ingurumena hobetzeko eta programa tokiko esparruetatik hedatzeko tresna nagusia. 2009 hasieran, TA21en Tokiko Ekintza Planak dituzten udalerriak 218 dira, hau da, euskal udalerrien %86,9. Biztanleen kopuruari dagokionez, EAEko biztanleen %98,8 TA21 duen udalerri batean bizi dela esan nahi du.

Eredu horren ezarpena errazteko, UDALSAREA 21ak metodologia komuna zehaztu zuen eta sareko 150 udalerri baino gehiagotan ezarrita dagoen TA21en kudeaketa integratu baterako MUGI 21 aplikazio informatikoa garatu zuen. Horrek, prozesuaren kudeaketa eraginkorragoa egitea ahalbidetzen du, baita ondoren datuak integratzea, batez bestekoak ateratzea eta udalerrien arteko konparazioak egin eta bilakaera aztertzea ere.

TA21a duten Udalerriak, US21eko kideak

TA21a duten Udalerriak TA21arik gabeko Udalerriak

Irudia1. Tokiko Agenda 21 duten eta Udalsarea 21eko partaide diren udalerrien banaketa

EAEko tokiko iraunkortasunaren behatokia Bigarren Plan Estrategikoan (2006-2009), Udalsarea 21ak “Kalitatearekiko konpromisoa” azpimarratzen du eta hori lortzeko bidea “bere kide guztiei eskatu beharreko prozesu eta jarduera guztiak ebaluatu eta hobetzea da”. Konpromiso horrekin batera, zenbait jarduera zehazten

Tokiko Agenda 21 en kudeaketa eredu komuna Tokiko Ekintza Planak (TEP) kudeaketa tresna eraginko-

dira. Horien artean aipagarriak dira, lehenik eta behin, udalerrietan iraunkortasun adierazleak kalkulatzeko eta Tokiko Ekintza Planak balioesteko urteko laguntza programak ezartzea.

rrak izango dira udalerrientzat. Helburu horren bidez, Udalsarea 21etik ezarpen eredu komuna zehazten da. Eredu horretan biltzen diren zereginek Tokiko Ekintza Planen urteko kudeaketa zikloa osatzen dute:

· · ·

Jarduerak PROGRAMATZEA Jarduerak GAUZATZEA Tokiko Ekintza Planaren EZARPENAREN URTEKO EBALUAZIOA

TOKIKO EKINTZA PLANEN EBALUAZIO PROZESUEN NORAINOKOA ETA UDALSAREA 21EKO UDALERRIEN ADIERAZLEEN KALKULUA (2009):

90 udalerri eta eskualde parte-hartzaile Ebaluatutako 9.830 ekintza 90 TOKIKO EKINTZA PLANETAN bilduta Kalkulatutako 2.500 adierazle 1.100 udal teknikari parte-hartzaile

IRAUNKORTASUN ADIERAZLEAK kalkulatzea Bigarrenik, EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behato-

2009 hasieran, jada 90 dira urteko kudeaketa zikloa bere

kia dago, adierazleen kalkuluaren emaitzen eta Tokiko

funtzionamenduan sartu duten udalerri eta eskualdeak.

Ekintza Planen ebaluazioaren integrazioa, segimendua

Eredu komun horrek lagundu egiten du udaletan Tokiko

eta interpretazioa egiteko plataforma orokorra.

Ekintza Plana modu eraginkorrean eta arlo guztietan integratzen.

TEPen ebaluaziotik sortutako datuak eta udalerri bakoitzeko adierazleak sarearen Idazkaritza Teknikoaren

Urteko ziklo hori, Tokiko Ekintza Planaren BERRIKUSPENA-

MUGI 21 ingurune informatikoan daude sartuta, hala,

REKIN osatzen da; indarraldia amaitzen denean egiten da

datuen azterketa eta interpretazioa egiteko. Informa-

metodologia komuna jarraituz. Aurreikuspenen arabera

zio horretatik abiatuta, eta aurreko urtean zehaztutako

2009 erdialdera hamar bat udalerrik izango dute bigarren

hobekuntza konpromisoen ebaluazioarekin, urtero

TEP, gaur egungo behar eta erronketara egokitua.

EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Txostena egiten da.

MARKO OROKORRA ETA TESTUINGURUA

UDALERRIAK

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008

UDALSAREA 21-EKO IDAZKARITZA TEKNIKOA: IHOBE EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUNEN BEHATOKIA

Irudia2. EAE-ko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

4 | MARKO OROKORRA ETA TESTUINGURUA

TOKIKO AGENDA 21-EN EZARTZEA

Tokiko Ekintza Planen ezaugarriak Ebaluaturiko TEPek batez beste 112 ekintza biltzen dituzte eta horiek betetzeko, batez beste 13 eragile behar dira, batez ere, udal zerbitzu teknikoak. Ekintzen gaikako banaketari dagokionez, lehen alderdi azpimarragarria aintzat hartutako eremuen aniztasuna da, alderdi sozio-ekonomikoak eta gizartearen partehartzea (%30) lurraldeari buruzko alderdiak (%26) eta ingurumen alderdiak (%44) gero eta era orekatuagoan barneratzen dituena. Zenbait kasutan udalerriek ia ingurumen irizpidea baino aintzat hartzen ez duten Tokiko Ekintza Planen aldeko apustua egin dute, eta beste batzuetan, ordea, gizarte eta ekonomia alderdiak barneratu dituzte. Azken profil hori, badirudi nahiko egokia dela udalerri txikietan, izan ere, horietan TA21 tokiko politika publikoen multzoaren planifikazio estrategikorako tresna eta erreferente izan baitaiteke. Duela gutxi, berariaz klima aldaketari dagozkion ekintzak hasi dira eransten, hala nola, berotegi efektuko gasen isuriak arintzeko edo zenbatzeko estrategiak prestatzea. Oraindik nahiko pisu txikia badu ere, TEP berrienetan sartu izanak adierazten du garrantzi handiagoarekin azaleratuko den eremua izango dela Tokiko Ekintza Planak berrikusten diren unetik.

TOKIKO AGENDA 21-EN EZARTZEA

Tokiko Ekintza Planen ezarpen orokorra EAEko 2008. urteko Tokiko Iraunkortasun Txostenetik zenbait ondorio ateratzen dira 2008an 71 udalerritan ezarritako TEPen ezarpen mailaren ebaluazioari dagokionez. Ondorio horien artean aipagarriak dira:

%80 %70,5 %60,0

%60 %49,5 %39,0

%40

%35,7

%28,5 %20

•

%18,0

%57,0

%43,8

%25,3

%16,2 TEPen ezarpen maila nahiko ona, baina ez nahikoa. Batez beste, bi urte eta erdian gauzatzen da planaren

zatze helburu egokia %34a lortzea litzateke.

da, TEPen batez besteko iraunaldiaren amaierarekin

Udalsarea 21ko batez besteko ezarpen-maila

ezarpen urteetan zehar, baina arrazoizkoa izango laugarren eta bosgarren urtetik aurrera handitu egiten

Helburuko ezarpen-maila

TEPak nahiko erritmo egonkorrean gauzatzen dira litzatekeena baino erritmo motelagoan. Alde hori

Exekuzio-urtea

%30,4, haien indarraldiaren erdialdean, beraz. Gau-

•

%50,5

1. Grafikoa. Udalsarea 21eko udalerrietan Tokiko Ekintza Planen ezarpenaren batez besteko garape- naren bilakaera (2008)

bat, hain zuzen.

•

Azken hiru urteetan hasitako Ekintza Planen hazkunde erritmoak aurreko urteetakoena bikoizten du. Udalei emandako zerbitzuak gehitzea eta hobetzea, eta Eusko Jaurlaritzak eta Foru Aldundiek ezarpenerako emandako diru-laguntza eta giza baliabide

amaituta dauden ekintzak: %8

amaitzen ari diren ekintzak: %10

hasi gabe dauden ekintzak: %32

gehiago egotea, zalantzarik gabe, joera positibo horren onerako izan dira.

•

Ekintzen %32 ez da oraindik hasi. Ondorioz, egokia litzateke, ekintza multzo horiek udalek era zehatzagoan aztertzea, haiek ezartzeko trabak zeintzuk diren identifikatzeko (baliabide ekonomikorik edo teknikorik ez izatea, arduradunik ez izatea, ekintzaren definizio eskasa, ekintzaren formulazioa zaharkitua, eta abar) baita haiek gainditzeko neurriak ere.

6 | TOKIKO AGENDA 21-EN EZARTZEA

aurreratuta dauden ekintzak: %21

hasita dauden ekintzak: %29

Guztira: 7.940 ekintza 2. Grafikoa. Tokiko Ekintza Planeko ekintzen gauzatzearen egoera Udalsarea 21en (2008)

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

Aalborgeko konpromisoei egindako ekarpena Aalborgeko konpromisoek nazioarteko erreferentzia esparrua osatzen dute EAEko Tokiko Agenda 21en prozesuak hedatzeko. Udalsarea 21ek konpromiso horiek 2004an sinatu zituen, tokiko beste 110 erakunderekin batera, Iraunkortasunerako Hiri eta Herrien IV. Topaketan (Aalborg+10). Tokiko Ekintza Planen gauzatzearen ebaluaziotik abiatuta, sareko udalerri kideek Aalborgeko 10 konpromisoei egindako ekarpenaren balorazioa egin da. Azterketa horren ondorio nagusiak ondorengoak dira:

â&#x20AC;˘

3. Natur ondasun komunak, 9. Berdintasuna eta justizia soziala, 4. Kontsumo eta bizitzeko modu arduratsuak eta 6. Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea ekintza burutu gehiago dituzten Konpromisoak dira, bai planifikatutako ekintzak, bai ezartze-maila kontuan edukita.

â&#x20AC;˘

7. Osasunaren aldeko tokiko ekintza, 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra eta 1. Gobernatzeko moduak Konpromisoei loturiko ekintzak, ezartzemaila baxuenekoak dira. Kasu honetan, planifikatutako ekintzak gutxi dira eta, gehienak, oraindik ez dira burutu.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

3. Natur ondasun komunak

166 157

9. Berdintasuna eta justizia soziala 6. Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea

5. Hirigintza diseinatzea eta planefikatzea 2. Iraunkortasunaren aldeko udal kudeaketa 10. Tokian tokitik mundu globalera 1. Gobernatzeko moduak 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra

128

Aalborgeko Konpromisoak

4. Kontsumo eta bizitzeko modu arduratsuak

111 89 81 53 44 43 40

7. Osasunaren aldeko tokiko ekintza 0

100

120

140

160

180

Gauzatutako ekintza kopurua

3. Grafikoa. TEPen betetze maila Aalborgeko Konpromisoen arabera (2008)

Tokiko Ekintza Planaren ezarpena gaika

ekintzen ezarpen mailari buruz egindako azterketa seg-

Udalsarea 21en esparruan, Tokiko Ekintza Planetan

tokiko politikek zer ahalegin egiten duten. Horren bidez,

bildutako ekintza guztiak 24 gai eremu espezifikotan sail-

Aalborgeko konpromisoen inguruan egindako balorazioa

katzen dira eta lurralde eta ingurumen izaera eta izaera

osatzen da, udal kudeaketaren alderdi zehatzago batzue-

sozio-ekonomikoa dute. Gaikako kategoria horiek hartuta,

tan sakonduz.

â&#x20AC;˘ Mugikortasuna eta garraioa, Ongizatea eta gizarte justiziarekin batera dira ekintza gehien biltzen

dituzten esparruak, bai planifikatutako akzio ko-

mentatuaren bidez jakin daiteke horietako bakoitzean

â&#x20AC;˘

Ezarpen maila txikiena duten ekintzak ingurumen kontrolari loturikoak dira, batez ere, Atmosferari, Akustikari eta lurzoruei dagozkienak, eta nolabaite-

puruengatik, bai gauzatze bidean egin duen aurrera-

ko kudeaketa administratiboa behar duten alderdiei

pen handiagatik. Horiekin batera, azpimarragarriak

loturikoak, hala nola Jarduera ekonomikoen ingu-

dira Lurralde eta plangintzan, Sentsibilizazioan eta

rumenaren kudeaketa eta ingurumen arriskuari

kontsumo iraunkorrean, Hondakinak eta Ur alorre-

dagozkienak. Horiekin batera, ezarpen oso txikiko

tan egindako ekintzak.

beste zenbait gizarte arloko esparru identifika daitezke; horien artean aipagarriena, etxebizitza.

8 | EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

Mugikortasuna eta garraioa

264

Ongizatea eta gizarteratzea

242

Lurraldea eta plangintza

184

Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra

174

Hondakinak

170

Ura

152

Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa Garapen ekonomikoa

139 133

Biodibertsitatea eta natura ingurunea Energia

Kultura

Euskara

Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa

Gaikako esparruak

119 94 78 76 70 56

Lan-merkatua

Osasuna

Berdintasuna

Akustika

Etxebizitza

Atmosfera

Lurzoruak

41 32 31

Ingurumen-arriskua

10 0

100

150

200

250

300

Gauzatutako ekintza kopurua

4. Grafikoa. TEPen gauzatze maila gaika (2008)

Tokiko iraunkortasunaren egoera eta joerak eta politiken eraginkortasuna

politiken eraginkortasuna eta efikazia, bai tokiko mai-

Udalek egiten du Udalsarea 21eko Tokiko Iraunkortasuna-

txostenaren azken helburua etorkizunean politikak di-

ren adierazleen urteko kalkuluak iraunkortasunari begira

seinatzeko eta prestatzeko jarraibide eta irizpide oroko-

udalerriak zer egoeratan dauden eta zer joera duten az-

rrak ematea da.

latik, bai udalaz gaineko politiketatik, udalerrien ekintzei euskarria emateko sortu direnak. Horrekin guztiarekin,

tertzeko informazio oso baliagarria ematen dute. Jarraian kalkulatutako adierazle komun nagusien emaiTEPak gauzatzearen ebaluazioek emandako informazioak

tzen eta oinarrizko ondorioen laburpen bat aurkeztuko

eta adierazleek emandakoak ahalbidetzen dute egindako

dugu, gai multzo handitan banatuta.

ahalegina lortutako hobekuntza mailarekin egiaztatzea. Horren bidez, orokorrean balioetsi daiteke ezarritako

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

LURRALDEAREKIN LOTURIKO ALDERDIAK (2006) Batez besteko balioa

Adierazlea

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

EREMU PUBLIKO IREKIEN ETA ZERBITZUEN ERABILGARRITASUNA UDALERRIAN Etxetik 5 minutura edo gutxiagora gune publiko irekiak dituzten herritarrak (%)

68,7

100,0

16,1

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora osasun zerbitzuak dituzten herritarrak (%)

57,5

97,0

8,1

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora elikadura saltokiak dituzten herritarrak (%)

69,1

98,0

2,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora garraio publikoko geltokiak dituzten herritarrak (%)

63,7

100,0

0,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora birziklatzeko edukiontziak edo instalazioak dituzten herritarrak (%)

82,6

100,0

32,7

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora ikastetxeak dituzten herritarrak (%)

52,2

95,0

0,0

Udalaren azalera artifizialdua (%)

14,9

69,8

1,2

Lurzoru abandonatuetako garapen berriak (%)

6,3

39,7

0,0

Babestutako lurzorua (%)

25,6

63,5

0,0

Oinez egin ohi diren lekualdaketak (%)

39,5

66,0

22,3

Autoz egin ohi diren lekualdaketak (%)

39,4

70,5

30,4

Garraio publikoan egin ohi diren lekualdaketak (%)

21,2

73,0

0,0

Bidegorrien Sarea (km/1.000 biztanle)

2,1

8,9

0,0

LURZORUAREN ERABILERA IRAUNKORRA

TOKIKO MUGIKORTASUNA ETA BIDAIARIEN GARRAIOA

Oharra: Taula honetan bildutako balioek udalerri bakoitzari buruz eskuragarri dagoen azken balioa dira batzuetan; ez dira beti 2006koak. Datu batzuek urtero egiten ez diren inkestetatik hartuak direlako gertatzen da hori.

•

Artifizial bihurtutako lurzoruaren batez besteko balioa ertaina da. Dena den, orografia oso aldapa-

•

lako balio eta/edo joerak. Ondorioz, mugikortasun

hiri garapenerako lurzoru egokia bitarteko natural

ereduari maila ezberdinetan eragiten dien ekonomia,

mugatua da. Beraz, zentzuz eta modu iraunkorrean

hirigintza eta azpiegituren arloko politikei kohe-

kudeatu behar da. Hainbat udalerritan abando-

rentzia eman behar zaie. Horrez gain, tokiko mailan

natutako lurzoruetan egin berri diren garapenak

egindako ahaleginak handitu behar dira eta politika

kudeaketa modu horren adierazgarri dira.

Tokiko mugikortasun ekintzak bultzatzeko udalaz

gaineko administrazioen zenbait finantzazio programa egoteak, eremu horretako ekintza maila altuaren

alde eragiten du eta II. Ingurumen Esparru Programaren zuzentarauekin bat dator.

nak egin arren, EAEko tokiko adierazleek eta adierazle globalek, oraindik ere ez dituzte behar beza-

tsua daukaten lurraldeetan, kasu honetan EAEn,

•

TA21en harira mugikortasunaren inguruan ahalegi-

zehatzen eraginkortasuna hobetu behar da.

•

Bioaniztasunari eta natur inguruneari lotutako

ekintzek ezarpen maila baxua dute. Dena den, ezar-

pen mailaren igoera nabari da, eta horretan zalan-

tzarik gabe eragina izan du Tokiko Ekintza Planen

biodibertistate ekintzetarako finantzazio lerroak sendotu izanak.

10 | EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

INGURUMENAREKIN LOTURIKO ALDERDIAK (2006) Adierazlea

Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

120,8

140,6

102,1

31,1

42,4

21,5

0,20

0,28

0,11

URAREN ZIKLOA Etxeko ur-kontsumoa (l/biz/egun)

72,9

Saneamendu-sarera konektatutako etxebizitzak udalerrian (%) Uraren banaketako galerak (%)

99,1

0,0

ENERGIA KONTSUMOA Etxeko gas naturalaren eta elektrizitatearen kontsumoa (tpb/biztanle/urte)

143,2

244,1

35,5

1,33

2,54

0,74

Ingurumena Kudeatzeko Sistemaren ezarpen maila (Estandarizaziorako Nazioarteko Erakundea 14001, EMAS, Ekoscan, iraunkortasun txostenak) enpresetan (kopurua guztira)

4,2

Ingurumena Kudeatzeko Sistemaren ezarpen maila (Estandarizaziorako Nazioarteko Erakundea 14001, EMAS, Ekoscan, iraunkortasun txostenak) erakunde publikoetan (kopurua guztira)

0,7

5,9

7,5

4,6

Argiztapeneko energia-kontsumoa (kW/biztanle/urte)

HONDAKINEN SORRERA ETA KUDEAKETA Hiri-hondakinen sorkuntza biztanleko eta eguneko (kg/bizt./egun)

25,9

Gaika bildutako hondakinak (%)

41,7

11,4

UDALERRIKO INGURUMENA KUDEATZEKO SISTEMAK

SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO IRAUNKORRA Ingurumen heziketa jarduerak

KLIMA ALDAKETA Berotegi Efektuko Gasen inbentarioa (tCO2e/biz/urte)

• Etxeko ur-kontsumoa txikia da, itxuraz, udalerriek

•

eman dituzten datuen arabera. Aldiz, banaketan galera handiak daude eta urrun dago 2010 urterako II. Ingurumen Esparru Programaren helburuetatik (%25). Halaber, udalerri batzuetako kontsumoak neurtzeko ezintasun handiak daude eta horrek, neurri batean, sare osoaren analisia egin ahal izatea galarazten du.

orekatua du udalak bere gain hartzen dituen arduren eta herritarrei ematen zaizkien arduren artean. Dena

den, Udal Administrazioaren ingurumen kudeaketako ekintzen ezarpen maila (%25), Sentsibilizazioa eta

•

kontsumoa (%29) baino txikiagoa da.

Klima aldaketari aurre egiteko borrokari egindako

ekarpen nagusia Mugikortasun, Energia, Kontsumo

Nahiz eta hondakinen eremuak jarduera maila nabarmena duen, hiri hondakinen adierazleek ez dute, orokorrean, ez ekoizpen indizeetan beherakadarik, ez gaikako bilketan nahikoa gorakadarik adierazten, II. IEPan 2010erako zehaztutako helburua lortzea ahalbidetuko dutenik (hiri hondakinak %35 birziklatzea).

eta sentsibilizazio eta Hondakinak ekintzetatik sor-

Gaikako bilketa abian jarri zenetik pasatu zen denbora eta lortu diren balioak kontuan hartuta, orain da unea faktore mugatzaileak gainbegiratzeko udalerrietako balio horiek handitu daitezen lortzeko. Eta hori kontuan hartuta, kudeaketa ereduak, bilketa azpiegituren hornikuntza, edo/eta hobetzeko premia duten komunikazio jarduerak egokitzea.

Euskal Planeko (2008-2012) helburuak eta ondorioak

TEPetan Administrazioaren ingurumen jokabidea hobetzeko eta biztanleen Sentsibilizazioa eta kontsumoa hobetzeko aurreikusitako ekintza kopurua handia da, eta nahikoa antzekoa, eta hori, garrantzitsua da ahaleginaren intentsitateagatik eta nahiko arrazoizko oreka du. Sinbolikoki, nahiko banaketa

tutako Berotegi Efektuko Gasen isuria arintzea da.

Horiek TEPen %30 osatzen dute eta, orotara 2.300 ekintza osatzen dituzte. Hortik ondoriozta daiteke TA21en Tokiko Ekintza Planak garrantzi handiko

tresnak izan daitezkeela Klima Aldaketaren aurkako

•

murrizteko neurriak ezagutarazteko.

Berotegi Efektuko Gasen isuriak kalkulatzeko metodologia komuna garatzea eta jada 17 udalerritan ezarri izana sarearen arrakastarako faktorea da. Kalkulu

horren bidez, urteetan zehar udalerri bakoitzak izan duen bilakaera jakin daiteke, eta egoerak konparatzeko aukera ematen du. EAEn, Espainian edo Europar Batasuna-27an lortutako batez besteko balioaren

antzekoa da, nahiz eta metodologian dauden aldeak

eta eskuragarri dagoen informazioa desberdina izan, zuzenean konparatzeko aukera mugatzen dute.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

| 11

(tCO2e/bizt./urte)

8 7 6 5 4 3 2 1 0

5,8

5,7

Udalsarea 21-eko udalerrien batez bestekoa

FEMP-eko udalerrien batez-bestekoa

7,3

6,7

6,3

EAE

Espainia

EB-27

5.Grafikoa. Berotegi Efektuko Gas isurien konparaketa biztanleko (2006) Oharra: azaltzen diren emisioek ez dute lehen sektorea ezta sektore industriala eta energia transformatzen dutenen industriei dagozkien emisioak jasotzen. Aplikatutako metodologiak eta erabilitako informazio iturriak ez dira kasu guztietan berdinak izan. Honek, balio ezberdinen arteko konparazio-maila neurri batean mugatu egiten du.

GIZARTE ETA EKONOMIA ALDERDIAK (2006) Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2,3

4,0

0,3

7,2

22,00

1,7

24,8

53,8

12,4

1,9

3,7

0,5

19,5

25,9

14,1

Herritarren parte-hartze bilerak (bilera kopurua)

4,6

24,0

0,0

Herritarrek parte hartzeko bileretako parte-hartzaileak (saio guztietako parte-hartzaileak, guztira/urte)

62,7

222,0

0,0

59,8

97,5

0,7

5,7

51,3

Adierazlea

POBREZIA ETA GIZARTE BAZTERKETA Oinarrizko errentaren prestazioa jasotzen duten familiak (%)

LAN MERKATUA Langabezian dagoen biztanleria aktiboa (%) Udalerri berean bizi eta lan egiten duten biztanleen tasa (%)

DEMOGRAFIA Biztanleriaren urtez urteko aldaketak (%): Biztanleriaren zahartze-indizea (64 urte baino gehiago dituzten biztanleen %)

HERRITARREN PARTE-HARTZEA

EUSKARA Biztanleria euskalduna (%)

ETXEBIZITZA BOEen eraikuntza (azken 5 urteetan amaitu diren BOEen eraikuntzak) Etxebizitza hutsak (%)

17,4

34,1

3,6

1,1

10,0

-22,6

EKONOMIAREN BIZITASUNA Enpresen sorrera (udalerriko establezimenduen alten eta bajen balantzea/1.000 biztanle)

12 | EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

aspectos sociales y económicos (2006) Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

Udalerriarekin oro har duten gogobetetzea (1: oso eskasa / 5 oso ona)

3,3

4,4

1,4

(...) etxebizitzen kalitatea, erabilgarritasuna eta eskuragarritasuna

2,4

3,8

1,5

(...) lan-aukerak (1etik 5era)

2,3

3,8

1,1

(...) natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

3,3

4,6

2,4

(...) eraikitako ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

3,0

4,0

2,1

(...) gizarte- eta osasun-zerbitzuen maila (1etik 5era)

3,1

4,2

2,1

(...) kultura-, jolas- eta aisialdi-zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,8

3,7

1,8

(...) ikastetxeen kalitatea (1etik 5era)

2,9

4,0

1,5

(...) garraio publikoko zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,7

4,0

1,6

(...) udaleko planifikazioan eta erabakietan parte hartzeko aukerak (1etik 5era)

2,4

3,6

1,5

(...) herritarren segurtasun-maila (1etik 5era)

3,3

4,6

1,7

Adierazlea

HERRITARREN GOGOBETETZEA TOKIKO ADMINISTRAZIOAREKIKO

• Gizarte hobekuntzari eta tokiko aurrerabide eko-

publikoari, eraikitako inguruneari, gizarte eta osasun

eta sendotu egin dira ebaluatutako Tokiko Ekintza

zerbitzuei, eta kultura eskaintzari.

Planen baitan. Guztira %30era iritsi dira. Udalerri txikiagoak eta TEPak berrikusi dituztenak dira esparru horiei garrantzi gehien eman dietenak.

•

aldiz handiek balio handiagoa ematen diote garraio

nomikoari bideratutako ekintzek garrantzia irabazi

Herritarren gogobetetzeari buruzko adierazleek beharrizan desberdinak islatzen dituzte udalerri handi

•

Etxebizitzarako sarbidea da herritarren artean okerren balioesten den alderdietako bat, eta horrek ez du, TA21en Tokiko Ekintza Planetan duen garrantzi txikiarekin bat egiten. Nahiz eta gertaera hori udalaz gaineko administrazioek duten pisuak baldintzatzen

eta hiritar izaera dutenen artean batetik, eta txiki

duen, TEPen berrikuspenetan kontuan hartu beharre-

eta landakoen artean bestetik. Azken horietan etxe-

ko alderdia da.

bizitzari, natur inguruneari, hiri segurtasunari edo parte-hartze publikoari ematen diote garrantzia,

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI EREMUAREN ARABERA

| 13

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA ZEHARKAKOTASUNA

Barruko koordinazioa eta Tokiko Agenda 21en prozesuen zeharkakotasuna TA21en ezarpena eraginkorra izan dadin, oinarrizkoa da teknikarien eta ordezkari politikoen esku-hartzea, izan ere, TA21ak udalen kudeaketako gai esparru zabaletan eta tresnetan du eragina. Prozesuaren zeharkakotasuna, beraz, berezko balio bat da, eta horregatik, garrantzitsua dirudi zehatz-mehatz ebaluatzea. Lortutaku helburuek adierazten dute TEpetako ekintzen %70ean koordinatzailea ez den beste udal esparruek parte hartzen dutela, eta horrek, zeharkakotasun maila azpimarragarria erakusten du. Bestetik, nabarmentzekoa da galdetutako udalerrien heren batek Tokiko Agenda 21ekin lotutako koordinaziorako organo egonkor zehatzak dituztela, aldiz, badaude beste asko, koordinazio tekniko orokorra dutenak, zenbait unetan TA21ekin zerikusia duten alderdiak sartzen dituztenak. Organo

horiek

gehienetan

informatzeko

funtzioa

besterik ez badute ere, gero eta udalerri gehiago daude TEPak ebaluatzean eta adierazleak kalkulatzean lortutako emaitzen balidazio funtzioak sartzen ari direnak eta zenbait kasu zehatzagoetan TEPetako ekintzak erkatzen eta programatzen.

Herritarren parte-hartzea

Lau udalerritik batek bakarrik ditu urtean bitan baino ge-

TA21en prozesuak hedatzeko oinarrizko bigarren osagaia

hiagotan biltzen diren parte-hartze organoak, eta egoera

herritarren parte-hartzea areagotzea da. Haren bidez,

hori okertu egiten da Tokiko Ekintza Plana onartu zenetik

TEPen diseinuaren kalitatea hobetu nahi da, baita ondo-

igarotako denbora pasa ahala.

rengo ezarpena erraztu eta bultzatu ere. Halaber, kasuen %62,5ean, antolatutako parte-hartze Egindako azterketatik ondorioztatzen da udalerrien er-

saioak informazioa emateko bakarrik direla edo kexak eta

diak baino gehiagok badituela parte-hartze foro ustez

eskaerak biltzeko direla ikusten da.

egonkorrak, gaikako edo sektoreko beste tresna batzuekin osatzen direnak kasuen %2,5ean. Udalerrien artean dagoen aldea handia bada ere, egindako azterketak erakusten du prozesu parte-hartzaileek dinamismo txikia dutela, batez ere, TEPak ezartzeko garaian.

Parte-hartze saioak honelakoak dira, batik bat...

Herritar parte-hartze mekanismoak

%21

%12

%16

%31

%25

%32

%58 Informatzeko

Ez dago

Organo egonkor orokorra dago: parte-hartze foroa

Recopilaci贸n de quejas y demandas

Parte-hartze organo osagarriak daude, sektoreka

TEPeko proposamenak egiteko, eztabaidatzeko eta adosteko

Kexak eta eskaerak jasotzeko

Parte-hartze organo osagarriak daude, gai-esparruka

Herritar parte-hartze mekanismo egonkorren bileren maiztasuna (foroak/batzordeak) %26

Foroaren parte-hartze saio bakoitzeko batezbesteko parte-hartzaileen kopurua

%18 %10

%23

%46 Ez dago parte-hartze saiorik

%50

Ez du bilerarik egin azken bi urte baino gehiagotan Organo egonkorraren bilera puntualak (1-2 azken 2 urteotan)

5 - 10

10 - 20

>20

Organo egonkorraren aldizkako bilerak (>2 urtean)

6. Grafikoa. Herritarren parte-hartze mekanismoaren ezarpena eta ezaugarriak (2008)

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

| 15

BALANTZEA ETA ERRONKAK Aztertutako eta interpretatutako informazioa oinarritzat hartuta, EAEko Tokiko Iraunkortasunaren txostena 2008k zenbait ondorio orokor ateratzen ditu eta 2009rako zenbait erronka ezartzen ditu. Hona hemen laburbilduta:

1 Iraunkortasunerako Udalerrien Euskal Sarearen Tokiko Ekintza Planen kudeaketa eredu komunaren ezarpena egonkortu eta zabaldu egin da sareko udalerrien artean. 2008an, jada, 71 udalerri eta eskualdetan zegoen ezarria, 800 eragile baino gehiagoren parte-har-

tzearekin, aldiz 2009an 90 udalerrik eta 1.100 eragilek baino gehiagok hartuko dute parte. Horrek guz-

tiak, udal teknikariek gehiago parte-hartzea dakar,

baita ezagutza metodologiko handiagoa izatea ere,

eta TEPen ebaluazioaren kalitatea eta eraginkortasuna eta adierazleen kalkulua hobetzea. Dena den, udalerriek kalkulatutako adierazleen irismena

eta kalitatea hobetzeko beharra ikusten da, haien

benetako ezarpena maila tekniko, politiko eta sozialean hobetzeko.

2009rako ERRONKAK

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Kalitatearen etengabeko hobekuntza hobestea eta parte-hartzaileen konpromisoa handitzea. Udalen Tokiko Agenda 21en ekintza planen kudeaketan urteko programazioa txertatzeko

â&#x20AC;˘

urratsak ematea. Kalkulatutako adierazleen kalitatea eta kopurua egonkortzea eta handitzea eta interpretazio, komunikazio eta ezarpen zereginak indartzea, urtero lortutako adierazleen kudeaketaren emaitzetan.

2 Udalerrietan arazo eta traba handiak daude beraien herritarren parte-hartze prozesuak indartzeko eta dinamizatzeko. Orokorrean, herritarren parte-hartzea Tokiko Agen-

2009rako ERRONKAK

da 21en prozesuen ezarpenean egin gabe dagoen

zereginetako bat da. Parte-hartze organo egonko-

•

rrak badaude ere, ez dute aldizka bilerak egiteko

TA21en jarraipenari eta adierazleei buruzko herritarrenganako komunikazioa sustatzea, Tokiko

ohiturarik, ezta funtzionatzeko dinamika egokirik

ere. Baina, badaude parte-hartze prozesu azpima-

iraunkortasun txostenak prestatzea bultzatuz

rragarriak eta beste batzuk bultzada bat emateko ikuspegiarekin.

•

udalerrietan. Sare guztiaren parte-hartze prozesuak hedatzeko traba nagusienak ebaluatzea eta hobetzeko proposamenak egitea.

3 Tokiko Ekintza Planen ezarpenak eta urteroko ebaluazioak teknikariek udaletan iraunkortasun eta zeharkakotasun politiketan parte-hartzea bultzatzen du. Eragile teknikoak TEPen bidez mugitu egiten direla

2009rako ERRONKAK

ikusten da. Ekintzen %70ean Tokiko Agenda 21eko koordinatzailea ez den teknikari edo politikariek

parte hartzen dutelarik. Halaber, ebaluazioa ekin-

•

administrazioko 1.100 eragile tekniko eta politikori

•

tzaren trakzio mekanismoa da eta tokiko euskal eragiten die. Horiek, urtero ikusten dute islatuta, ebaluatuta eta onartuta, bai politikoki bai sozialki, beren kudeaketa. Dena den, egindako ahaleginei

Udaletako iraunkortasun batzordeak dinamizatzea. Tokiko Ekintza planen ebaluazioaren ezarpen praktikoa bultzatzea programazioa hobetzeko eta TEPak gauzatzeko.

balio handiagoa eman behar zaie, bai kudeaketa

alorrean, bai komunikazioan, eragile horiek interesa izaten jarrai dezaten etorkizuneko balioespen prozesuetan.

BALANTZEA ETA ERRONKAK

| 17

4 Tokiko Ekintza Planen ezarpen-maila nahiko positiboa da, eta indarrean dagoenetik bi urte eta erdira %30a lortu du. Udalerrien arteko gauzatze erritmoetan gero eta

2009rako ERRONKAK

alde handiagoak daudela egiaztatu da. Alde horretatik, aipagarriak dira azken hiru urteetan hasitako

•

TEPak aurreko urteetan hasitako TEPen ezarpen

Buruzagitza politikoa indartzea prozesuetan ahalegin gehien egiten duten udalerriei erreko-

maila bikoizten baitu eta gainera, zenbait kasutan, geldituta daude. Hauek izan daitezke arrazoi

•

nagusiak: Udalsarea 21etik emandako laguntza

zerbitzuak handitzea eta hobetzea, Eusko Jaurlaritzak

eta Foru Aldundiek ezartzeko emandako laguntza

•

lerro gehiago egotea, jarraipen programak ezar-

nozimendu eta ikuspegi publikoa emanez. Iraunaldi handiena duten Tokiko Ekintza Planak berrikustea, metodologia komun bat jarraituz. Udalsarea 21eko udalerri mota bakoitzera egokitutako zerbitzuak eta TEPentzako babes ekono-

tzea, udalerriko egoeratik hurbilago dauden TEPen

mikoa sendotzea.

diseinua hobetzea eta giza baliabide gehiago egotea.

5 Tokiko Agenda 21 klima aldaketaren aurkako tresna eraginkorra da eta gero eta hedatuago dago. Tokiko Ekintza Planek Berotegi Efektuko Gasen isu-

2009rako ERRONKAK

riak gutxitzen dituzte udalerrietatik, energia, mugikortasuna, hondakinak eta kontsumoaren inguruko 2.300 ekintzen bidez. Dena den, beharrezkoa

•

Klima aldaketaren aurkako borrokari egindako ekarpena indartzea eta bistaratzea Tokiko

da ekintza zehatzak bultzatzea klima aldaketaren

Agenda 21etatik, eta Tokiko Ekintza Planen be-

aurkako borroka prestatu eta bultzatzeko.

• •

rrikuspenetan klima aldaketa sartzea. Berotegi Efektuko Gas isurien inbentarioaren kalkulua bultzatzea. Klima aldaketaren aurkako udal ordenantza ezartzea.

18 | BALANTZEA ETA ERRONKAK

UDALSAREA 21: EKINTZARAKO TRESNAK HEDATZEA

Udalsarea 21ek hainbat zerbitzu ipini ditu udalerri kideen eskura, tokiko iraunkortasunaren esparruan aurrera egiten ahalik eta gehien laguntzeko. Kideen aniztasuna eta EAEko tokiko iraunkortasunari buruzko txostenetako ondorioak kontuan hartuta, zerbitzuak egokitu eta zatitzen dira. Gaur egun, Udalsarea 21ek hogeita hamar zerbitzu inguru ematen ditu. Zerbitzu horiek 2006-2009 aldirako Plan Estrategikoan bildutako helburu operatiboen eta haietako ekintza zehatzen arabera daude definituta. Era askotako zerbitzuak daude: informatiboak, trebakuntzakoak, metodologikoak, informatikoak, finantzaketa alorrekoak, aholkularitza eta laguntza teknikoari buruzkoak eta errekonozimendukoak. Sareak xede duen udalerrian Tokiko Agenda 21en ezarpen mailaren arabera bereizten ditu bere zerbitzuen eskaintzak. Hala, horietako bakoitzak maila bakoitzaren behar zehatzak bete ditzake, eta aldi berean, prozesuan egindako ahalegina eta lortutako kalitatea aitor dakioke.

UDALSAREA 21: EKINTZARAKO TRESNAK HEDATZEA

| 19

konpromiso +

errekonozimendu +

ZERBITZU AURRERATUAK

UDALSAREA21 SARIAK

LAGUNTZA EKONOMIKOAK

ERDI MAILAKO ZERBITZUAK

mugi 21

EKOBAROMETROAK

TOKIKO EKINTZA PLANEN EBALUAZIOA ETA SEGIMENDUA

OINARRIZKO ZERBITZUAK

www.udalsarea21.net

GIDA METODOLOGIKOAK

IRAUNKORTASUNEAN TREBATZEA

3. Irudia: Udalsarea 21-ak udalerri kideei eskainitako zerbitzuak

20 | UDALSAREA 21: EKINTZARAKO TRESNAK HEDATZEA

JARDUNBIDE EGOKIAK

Ondoren, eskainitako zerbitzurik esanguratsuenak eta 2008rako lortutako garapen-maila bildu dira. SAREAREN ZERBITZUAK

JARDUERA ADIERAZLEA

2008KO BALIOA

OINARRIZKO ZERBITZUAK Informatzeko Ihobe-Line telefono-zerbitzua Iraunkortasunean trebatzea

263

Kontsulta kopurua

Prestakuntza jardunaldien kopurua: Trebakuntza jardueretara bertaraturikoen kopurua

200 6

Gida metodologikoak

Argitalpen kopurua

Jardunbide egokiak

Identifikatutako jardunbide egokien kopurua

Web www.udalsarea21.net

Bisita kopurua

144.000

ERDI MAILAKO ZERBITZUAK MUGI 21 aplikazio informatikoa

Erabiltzaileen udalerri eta eskualde kopurua

Udal ekobarometroak

Ekobarometroa duten udalerrien kopurua

(1)

Ekitaldeak (gaikako lantaldeak) (2) Tokiko Ekintza Planen ebaluazioa eta segimendua

150 24 6

Ekitalde aktiboak Ekitaldeetan parte hartzen duen udalerri kopurua Tokiko Ekintza Planaren ebaluazioa duten udalerrien kop. Iraunkortasun adierazleak kalkulatuta dituzten udalerrien kopurua

134 71

ZERBITZU AURRERATUAK 5

Udalsarea21 sariak

Udalerriei emandako sari kopurua

Eusko Jaurlaritzaren eta Foru Aldundien laguntzak

Tokiko Ekintza Planak ezartzeko diru-laguntzaren zenbateko osoa (e)

Auzolan 21 (3)

Berringurumena (4)

17.750.000 â&#x201A;Ź

Auzolan 21 proiektu komunen kopurua

Auzolan 21en parte hartu duten udalerrien kopurua

Proiektu kopurua

Egokitutako aurrekontuaTokiko Ekintza Planak ezartzeko diru-laguntzaren zenbateko osoa (e)

500.000 â&#x201A;Ź

Udal ekobarometroak: Herritarrek ingurumenaz duten iritziari buruzko inkesta; hortik ateratzen den informazioa tokiko iraunkortasunaren adierazleen kalkuluan erabiltzen da.

(1)

(2) Ekitaldeak: udalerrietako gaikako lantaldeak ekintzaren bidezko ikasketara eta sarerako baliabide komunak sortzera bideratuak. (3) Auzolan 21: proiektu pilotuak eta berritzaileak egiteko laguntza tekniko eta ekonomikoko zerbitzua, ekintza konpromiso handia duten udalerri kopuru mugatu baten talde lanaren bitartez.

Berringurumena: II Ingurumen Esparru Programan zehaztutako lehentasunezko esparruetan proiektu berritzaileak garatzea. Proiektu horiek ingurumenean sortzen den eragina gutxitzen nabarmen laguntzen dute(2008an, klima aldaketa, airearen kalitatea eta bioaniztasunarekin erlazionatutako proiektuak).

(4)

www.udalsarea21.net

UDALSAREA 21: EKINTZARAKO TRESNAK HEDATZEA

| 21

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008

LABURPEN EXEKUTIBOA