EAE-ko tokiko iraunkortasun txostena 2009 by Udalsarea 21

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2009

Txostenean sartu diren udalerri eta eskualde hauek Ekintza Planak ebaluatu eta iraunkortasun-adierazleak kalkulatu dituzte: Abaltzisteketa, Abanto-Zierbena, Aia, Albiztur, Alkiza, Alonsotegi, Amoroto, Amurrio, Andoain, Arama, Areatza, Aretxabaleta, Arrankudiaga, Arrasate, Arrieta, Arrigorriaga, Asparrena, Asteasu, Astigarraga, Aulesti, Azkoitia, Azpeitia, Baliarrain, Balmaseda, Barrika, Basauri, Beasain, Bedia, Berango, Bidegoian, Deba, Debabarrenako Eskualdea, Donostia-San Sebasti叩n, Durango, Eibar, Elgoibar, Erandio, Errenteria, Gamiz-Fika, Gatika, Gizaburuaga, Goierriko Eskualdea, Gordexola, Gorliz, G端e単es, Hernani, Idiazabal, Igorre, Irura, Ispaster, Itsasondo, Karrantza Harana, Larraul, Laudio, Laukiz, Legazpi, Leioa, Lemoa, Lemoiz, Lezama, Loiu, Maruri-Jatabe, Mendexa, Mungia, Munitibar, Muskiz, Ondarroa, Ordizia, Ordu単a, Orendain, Ormaiztegi, Portugalete, Sestao, Sopelana, Sopuerta, Tolosa, Urduliz, Urtuella, Uribe Kostako Eskualdea, Urretxu, Usurbil, Villabona, Zalla, Zarautz, Zeberio, Zestoa, Zierbena, Zumaia, Zumarraga

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2009

AURKEZPENA EAEko Tokiko Iraunkortasun Txostena Udalsarea 21en ekimena da, EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokiaren esparruan sortutako komunikazioelementurik garrantzitsuena. Iraunkortasun-politikak

sustatzeko

udalerriek

egindako

ahalegina

balioztatzea eta ahalegin hori euskal gizarteari ezagutaraztea dira Tokiko Iraunkortasun Txostenaren helburuak. Halaber, gizarte- eta ingurumenhobekuntzaren arloan lortutako emaitzak ezagutarazten ditu. Tokiko Agenda 21ek (TA21) tokiko iraunkortasun-politiken giltzadurak dira. Agenda 21en bidez, iraunkortasun-irizpideak herri politiketan txertatu eta esku hartzeko eremu berriak sustatu nahi dira. Aipatzekoa da Tokiko Agenda 21etatik eratorritako Tokiko Ekintza planetan alderdi sozial eta ekonomikoek geroz eta garrantzi sozial eta ekonomiko handiagoa dutela, eta hori bereziki egokia dela egungo egoera ekonomikoan. Ekonomia eta ingurumena txertatzea aspaldiko helburua da. Orain, inoiz baino beharrezkoagoa da integrazio hori lortzea, eta orain dugu aukera paregabea ekonomia berri baterantz â&#x20AC;&#x201C;iraunkorragoaâ&#x20AC;&#x201C; jotzeko. Iraunkortasunaren aldeko zehar-politika eraginkorrak sustatzea eta ekonomia berdea hedatzen

laguntzea dira Urdaibaiko Ituna izenez ezagutzen den “EkoEuskadi 2020”

Izan ere, administrazioak maila desberdinetan eta kasu honetan, tokikoak

Iraunkortasunerako Itun Sozialaren helburuak.

eraldaketa handia egin behar du eﬁkazia –helburuen lorpen-maila–,

TA21ek helburu horiek lortzen lagun dezakete, tokiko politiken bidez

eraginkortasuna -helburuen hobekuntzaren eta gastu publikoaren arteko

iraunkorragoak diren sektore ekonomiko berriak bultzatuta, lanpostu

erlazioaren murrizpena- eta kalitatea -herritarren iguripenen asebetetzea-

berdeak edo ingurumen-ﬁskalitatea, adibidez.

etengabe handitzeko. Eraldaketa hau inoiz baino beharrezkoagoa da

Egungo ingurumen- eta ekonomia-krisiari aurre egiteko, guztiz beharrezkoa da gure Erkidegoko administrazioetako garapen-politikak bateratzea . Zalantzarik gabe, Udalsarea 21 Sarea eta Tokiko Agenda 21 oinarrizko tresnak dira adostutako ekintzak gauzatzeko, eta administrazio-maila desberdinen arteko ideien joan-etorria errazteko.

egungo testuinguruan. Alde batetik, baliabideak eraginkortasun handiagoz erabiltzera behartzen gaitu; bestetik, soluzioak diseinatzeko berrikuntza eta sormena eskatzen dizkigu. 1.118 eragile teknikoren partaidetzarekin egin den tokiko 89 Ekintza Planen ezarpenaren azterketak, kudeaketa publikoaren ebaluazioan aurrera egiteko

TA21en ekarpenei dagokienez, bigarren alderdi azpimarragarria da azaleratzen

erabaki irmoa hartu dela erakusten du. Bestalde, udalerri guztien artean

ari diren giza eta ingurumen-alderdi berrien kudeaketa (klima-aldaketa,

kalkulatutako adierazleei esker, helburuen lorpen-maila hobeto ebaluatu

kontsumo iraunkorra edo bioaniztasunaren kudeaketa) integratzeko esparru bihurtu direla.

Horrela, Tokiko Agenda 21ak herri politiken berrikuntza

daiteke. Dokumentu honetan, bi eragiketa horiek bat egiten dute, eta batera aztertzen dira, politiken norabidea eta gauzatzea hobetzeko ondorioak

bultzatzen du, eta aurrea hartzen die etorkizuneko ingurumenaren eta gizartearen erronkei.

ateratzen laguntzeko. Era berean, Txosten honen bitartez administrazioaren herritarrekiko gardentasuna eta komunikazioa bultzatu nahi dira.

Klima-aldaketa lehen mailako erronka da, eta hala jasotzen da 2009ko ekainaren 5ean Patxi Lopez Lehendakariak aurkeztutako Urdaibaiko Itunean.

Udalerriek egindako ekintzen ebaluazio sistematikoa, iraunkortasun-

Mundu-mailan, berriz, abenduan Kopenhagen egin den Nazio Batuen

adierazleen kalkulua eta horiek plataforma bateratu batean txertatzea

Klima Aldaketari buruzko Konferentzia topagune garrantzitsua da, eta

Europan parekorik ez duen ekimena da, metodologia berbera aplikatuta

datorren hamarkadan arlo horretan egin beharreko nazioarteko ahaleginen

Sarean lanean diharduten udalerri-kopurua kontuan hartzen badugu. Horiei

integrazioa xedatuko du. Eusko Jaurlaritza eta EAEko udalak aurreratu egin

guztiei nire esker ona azaldu nahi diet egindako lanagatik, eta, era berean,

dira, eta klima-aldaketaren aurkako borroka, Udalsarea 21 Sareak bultzatuta, tokiko kudeaketan txertatu dute. Etorkizunean ahalegin horiek indartzen

EAEko hiri eta herriak txosten honetan proposatutako eragiketen antzekoak beraien udalerrietan egitera animatu nahi ditut .

jarraitzeko asmoa dute. Era berean, 2010. urtea biodibertsitatearen urtea izango da nazioartean. Hori dela eta, Eusko Jaurlaritzak eta Udalsarea 21ek jada abian dauden ekimenak sendotu eta udalerrientzako zerbitzuak ﬁnkatuko dituzte. Hirugarrenik, TA21ak eta Tokiko Iraunkortasun Txostenak tokiko herri-politika publikoen sustapenean duten rol-a aipatu behar da. Tokiko agenda 21ek EAEn duten kudeaketa-ereduak helburuetara bideratutako eta eﬁkazian,

Pilar Unzalu

eraginkortasunean eta kalitatean oinarritutako kudeaketa sustatu nahi du,

Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arrantza

emaitzak hobetzeko eta herritarren gogobetetzea handitzeko.

Saileko Sailburua

c Ihobe 2010 ARGITARATZAILEA: Ihobe SA, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa EDUKIAK: Dokumentu hau Ihobek egin du, Minuartia Enearekin elkarlanean ARGAZKIAK: Mikel Arrazola © “Argazki” artxiboa Eusko Jaurlaritza-Gobierno

VascoVasco DISEINUA: Artentraç ITZULPENA: Elhuyar LEGE-GORDAILUA: BI-286-2010 KLORORIK GABE ZURITUTAKO PAPER BIRZIKLATUAN INPRIMATUA ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA

Ezin da erreproduzitu, informazioa berreskuratzeko sistemetan gorde eta argitalpen honen zatirik transmititu, edozein dela ere bidea -elektronikoa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa eta abar- jabetza intelektualaren eskubideen titularraren eta editorearen baimenik gabe.

TOKIKO AGENDA 21EN GARAPENA ETA EBALUAZIOA

TOKIKO AGENDA 21EN EZARTZEA EAEN TOKIKO AGENDA 21EN KUDEAKETA-EREDUA EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN BEHATOKIA

TOKIKO AGENDA 21EN EZARPENA

TOKIKO EKINTZA PLANEN EZAUGARRIAK TOKIKO EKINTZA PLANEN EZARPEN-MAILA TOKIKO EKINTZA PLANEN EZARPEN-MAILA UDALERRIEN ARABERA

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

AALBORGEKO KONPROMISOEI EGINDAKO EKARPENA GAIEN ARABERAKO EZARPENA ETA EMAITZAK TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN ETA POLITIKEN ERAGINKORTASUNAREN EGOERA ETA JOERAK

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

TOKIKO AGENDA 21EKO PROZESUEN BARNE-KOORDINAZIOA ETA ZEHARKAKOTASUNA HERRITARREN PARTE-HARTZEA

BALANTZEA ETA ETORKIZUNEKO ERRONKAK

Ebaluatutako planen artean EAEn 2002an onartu

TOKIKO AGENDA 21EN EZARTZEA EAE-N

ziren lehen planak – dagoeneko 7 urtetako ezarpena dutenak– eta 2008an onartutako batzuk – duela urtebete soilik ezarritakoak– sartzen dira.

Tokiko Agenda 21ak (TA21) hedapen handia izan

Planen batez besteko exekuzio-epea 3 urte eta

du EAEn, 218 udalerritan ezarri delarik, hau da,

erdikoa da.

%98,8an. Gaur egun, 22 udalerri biltzen dituzten 3

2008an ebaluatutako 89 planen gehiengoa au-

Udaltalde 21 daude Araban. 2010. urtearen amaie-

rreikusitako exekuzio-aldian dago, epe hori 5 ur-

ran, horiek osatu ostean, EAEko udalerrien %96k

tekoa delarik, gutxi gorabehera. Hala, %16 lehen

beren Tokiko Agenda 21 izango dute.

edo bigarren urtean dago, eta %56 hirugarren edo laugarren urtean. Hala eta guztiz, azpimarragarria

2005etik aurrera, udalerri aurreratuenek urteko

da ebaluatutako Planen %20k 5 urte edo gehiago

kudeaketari Tokiko Ekintza Planaren (TEP) eba-

dutela eta beraz, haien iraunaldia bukatzear edo

luazioa eta iraunkortasun-adierazleen kalkulua

bukatuta dagoela eta berrikusi egin behar direla.

gehitu dizkiote. Partaide-kopurua etengabe han-

Zenbait udalerritan jada egin da berrikuspena, eta

ditu da, eta, azkenengo urtean, guztira 89 udalerri

orain bigarren Plana ebaluatzen ari dira. Datozen

izatera iritsiz.

urteotan, geroz eta handiagoa izango da udalerri

Planen ebaluaziotik eta adierazleen kalkulutik era-

horien kopurua, lehen belaunaldiko Ekintza Pla-

torritako informazioan oinarritzen da Txosten hau.

nen berrikuspenak gauzatu ahala.

25 Udalerri-kopurua

TOKIKO AGENDA 21EN GARAPENA ETA EBALUAZIOA

udalerrien %86,9tan eta Esukadiko biztanleriaren

22 20 15 10

5 2 0

3 1

Araba

1. edo 2. exekuzio-urtea

1 Bizkaia

3. edo 4. exekuzio-urtea

Gipuzkoa

5. exekuzio-urtetik aurrera

2. edo 3. TEP

1. Graﬁkoa Ebaluatutako Ekintza-Planen banaketa exekuzio-urtearen eta Lurralde Historikoen arabera Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

AUZOLAN 21: EKINTZA PLANEN BERRIKUSPENA Gauzatutako eginkizun nagusiak

• Gidalerro metodologiko pilotuak zehaztea • Metodologiaren pilotajea 7 udalerritako Tokiko Ekintza Planen berrikuspen-prozesuan • TA21en Ekintza-Planak berrikusteko metodologia bateratuak doitzea

Partaideak

Alonsotegi, Areatza, Arrasate, Azpeitia, Maruri-Jatabe, Tolosa eta Zarautz

Sortutako baliabide komunak

Tokiko Agenda 21en Ekintza Planak berrikusteko gida metodologikoa

exekuzio-urtearen tartea 1. edo 2. exekuzio-urtea

AUZOLAN 21: TOKIKO AGENDA 21EKO BULEGOAK

3. edo 4. exekuzio-urtea 5. exekuzio-urtetik aurrera 2. edo 3. TEP

1. Irudia TA21en segimendua egiten duten udalerrien banaketa Planen exekuzio-epearen arabera

Gauzatutako eginkizun nagusiak

• Parte hartu duten eskualdeen beharretara egokitutako Bulego •

21en ereduak formulatzea eta diseinatzea: helburuak, egitura eta zerbitzuak Udalerri eta eskualde partaideetan Bulego 21ak abian jartzea

Partaideak

Nerbioi-Ibaizabal, Debabarrena, Uribe Kosta, Tolosaldea eta Enkarterri Meatzaldea eskualdeak

Sortutako baliabide komunak

Bulego 21en helburuen, eginkizunen eta egituren erreferentziak

Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

Bizkaian eta Gipuzkoan, antzeko udalerri-kopurua

Urteko ziklo hori TEPen BERRIKUSPENAREKIN

Taula hauetan deskribatzen diren berariazko Au-

ebaluatu da. Araban, ordea, gutxi dira iaz ebalua-

osatzen da; indarraldia amaitzen denean egiten

zolan 21en bidez ekin zaie bi erronka horiei. Au-

tutako planak dituzten udalerriak.

da, berriki garatutako metodologia komunari ja-

zolan 21 proiektu pilotuak eta berritzaileak gau-

rraituz. Metodologia hori jada dozena-erdi uda-

zatzeko laguntza teknikoko eta ekonomikoko

lerritan aplikatu da, 2009an onartzekoak diren

zerbitzua da, eta ekintzarako konpromiso handia

bigarren Tokiko Ekintza Planak egitean.

duten udalerri-kopuru mugatu baten talde-lana-

TOKIKO AGENDA 21EN KUDEAKETA-EREDUA

Sareko 150 udalerri baino gehiagotan instalatu-

ren bitartez egituratzen da.

Kudeaketa-tresna eraginkorrak izatea da Tokiko

horien kudeaketa integratua errazten du. Infor-

Ekintza Planen helburua. Horretarako, Udalsarea 21

mazio guztia EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Be-

udalerri Sareak ezarpen-eredu bateratu bat zehaz-

hatokian integratzea, batezbestekoak ateratzea,

tu du. Eredu honek, TEPen urteko kudeaketa-zikloa

udalerrien arteko konparazioak egitea eta bilakae-

osatzen duen ondorengo zereginak biltzen ditu:

ra aztertzea ahalbidetzen du baita ere. ‘EAEko Tokiko Iraunkortasun Txostena 2008’

•

Jarduerak PROGRAMATZEA

dokumentuan proposatutako erronken artean

•

Jarduerak GAUZATZEA

Tokiko Agenda 21 hobetzera bideratutako bi ja-

•

Tokiko Ekintza Planaren EZARPEN maila

sotzen ziren: Tokiko Ekintza Planen berrikuspena

EBALUATZEA

hedatzea, eta Tokiko Agenda 21eko Bulegoen ga-

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK kalkulatzea

rapena bultzatzea.

•

TOKIKO AGENDA 21EN GARAPENA ETA EBALUAZIOA

tako MUGI 21 aplikazio informatikoak eginkizun

1.000

7.000

800

6.000 5.000

600

472

4.000 400

3.000 2.000

3.928

7.940

9.197

200

1.000 0

0 2007 39 TEP

Ebaluatutako ekintza-kopurua

2008 79 TEP

4.000

70 58

3.500 3.000

2.500

2.000

29 30

1.500

1.000

961

2.670

4.134

500 0

2009 89 TEP

Parte hartu duten eragileen kopurua

4.500

adierazleak

901

8.000

1.200 Parte hartu duten udalerriak

1.118

9.000

Parte hartu duten eragileen kopurua

Ebaluatutako ekintza-kopurua

10.000

2007

2008

Kalkulatutako adierazleak

2009

Parte hartu duten udalerriak

2. GraďŹ koa Ebaluatutako planen eta ekintzen eta parte hartu duten eragileen bilakaera

3. GraďŹ koa Udalerri-kopuruaren eta kalkulatutako adierazle-kopuruaren bilakaera

Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN BEHATOKIA 2009an, 89 udalerri eta eskualdek parte hartu dute

Informazio hori guztia Udalsarea 21eko Idazkaritza

kudeaketa aktiboaren prozesua sendotu nahi duten

Tokiko Ekintza Planaren ebaluazioan eta adierazleen

Teknikoaren MUGI 21 aplikazio informatikoan jasota,

udalerrien konpromisoa.

kalkuluan. Hala, 9.000 ekintzatik gora ebaluatu eta

adierazleak kalkulatu eta iraunkortasun prozesuen

4.000 adierazle baino gehiago kalkulatu dira. Datu

interpretazio globala egin daiteke. Txosten honetan,

horiek EAEko Iraunkortasunaren Behatokian txerta-

ondorio nagusien azalpen laburra egin dugu.

tuta, Euskal Autonomia Erkidegoko iraunkortasun-

Ebaluatutako Planen kopurua handitzeak udal-

politiken ahalegina eta eraginkortasuna baloratzeko

eragileen parte-hartzea handitu egin du, eta beraz,

informazio asko eta baliotsua eskuratzen da.

geroz eta gehiago dira Agenda 21ean burututako

Udalerriek egindako adierazleen kalkuluen eta Tokiko Ekintza Planen ebaluazioaren emaitzak txerta-

jarduerak urtero komunikatzeko konpromisoa hartu duten EAEko tokiko administrazioetako teknikariak.

tu, horien segimendua egin eta interpretatzeko pla-

Udalsarea 21entzat Planak ebaluatzeko metodolo-

taforma globala da EAEko Tokiko Iraunkortasunaren

gia bateratua ďŹ nkatzea erronka nagusietakoa da

Behatokia.

eta horretarako, beharrezkoa da Tokiko Agenda 21en

UDALERRIAK

EAE-KO EKINTZA PLANEN ETA TOKIKO AGENDA 21EN SEGIMENDU-PROZESUEN BILAKAERA ETA IRISMENA TOKIKO EKINTZA PLANEN EBALUAZIOAREN BILAKAERA ETA IRISMENA • Azken urtean %12 handitu da ebaluatutako Planen kopurua, 89 izateraino. Halaber, handitu egin da ebaluatutako ekintza-kopurua, udalerri guztietako ekintzak osotasuean hartuta 9.000 ekintzatik gora izanik. • Udalerrietan ﬁnkatu egin da TEPen ezarpenaren urteko ebaluazioa, gehienek Planak ebaluatzen jarraitu baitute. Horri esker, prozesuen kalitatea eta azkartasuna handituz doa. • Parte hartzen duten udal-eragileen kopurura 1.100dik gorakoa da; beraz, esan daiteke Planen ebaluazioak garrantzi handia duela tokiko euskal administrazioaren iraunkortasun-politikak ekintzetara bideratzeko.

EAE-ko TOKIKO IRAUNKORTASUN-TXOSTENA

TOKIKO IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEEN KALKULUAREN BILAKAERA ETA IRISMENA • Azken urte honetan nabarmen handitu da iraunkortasun-adierazleen kalkuluan parte hartu duten udalerrien kopurua, baita kalkulatutako adierazleena ere. Guztira, 4.000 adierazle kalkulatu dira, 74 udalerri eta eskualdeen partaidetzarekin. Hala eta guztiz, zenbait gai-eremuren joeren ebaluaketa globala egiteko erabili.

IHOBE UDALSAREA 21-EKO IDAZKARITZA TEKNIKOA: IHOBE EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN BEHATOKIA

• Udalerrieen artean, alde handia dago kalkulatutako adierazle-kopuruan. Horrek esan nahi du udalerriek egindako ahaleginak eta haiek dituzten baliabideak ezberdinak direla. Hala eta guztiz,

Tokiko Agenda 21en

segimendu-programetan urte gehien daramatzaten udalerrietan, oro har, handiagoa da kalkulatutako adierazleen kopurua. • Prozesua ﬁnkatuz doan heinean, handiagoa da adierazleen kalkuluaren kalitatea. Oraindik, ordea, zentzu horretan hobetu beharreko alderdi asko dituzte udalerriek.

2. Irudia EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

• Udalerri aurreratuenak adierazleen kalkuluaren helburua erdiesten ari dira, eta, orain, adierazle horien kudeaketan eta kanpo- eta barne- komunikazioan aplikatzeari ekin diote.

TOKIKO AGENDA 21EN GARAPENA ETA EBALUAZIOA

adierazleak ez dira kalkulatzen edo eguneratzen; beraz, ezin dira udalerrien

TOKIKO EKINTZA PLANEN EZAUGARRIAK

TOKIKO EKINTZA PLANEN EZARPEN-MAILA

Ebaluatutako Tokiko Ekintza Planek (TEP), batez

Ebaluatutako TEPen batez besteko ezarpen-maila %35

beste, 107 ekintza biltzen dituzte. Ekintza-kopurua

da, eta batez besteko exekuzio-epea, berriz, 3 urte eta

eta haien irismena asko aldatzen da, ordea, udale-

erdikoa. Exekuzio-epe horri zegokion %44ko ezarpen-

rrien tamainaren arabera. TEPetan gai eta izaera askotariko ekintzak sartzen dira, udalerriaren berariazko beharren eta Planari

TOKIKO AGENDA 21EN EZARPENA

kudeaketa-tresna gisa eman zaion garrantziaren

arabera. Ebaluatutako 9.197 ekintzetatik, gehienak

helburua ez da erdietsi. Planak erritmo egonkorrean ari dira exekutatzen, baina erritmo hori programatutako ezarpen-egutegiak zehaztutakoa baina motelagoa da. Hortaz, helburuaren eta benetako ezarpen-mailaren arteko aldea handituz doa urteak pasatu ahala.

ingurumenarekin lotuta daude. Hala eta guztiz, alderdi sozialek eta ekonomikoek garrantzia hartu dute, ondoko graﬁkoan ikusten denez. Alderdi sozialak eta ekonomikoak indartzeko joera ﬁnkatzen

Azken urtean, Planen ezarpenaren hazkundea %9,8 izan da, desiragarritzat jotzen den %11,5 baina zertxobait txikiagoa.

ari da, batez ere udalerri txikietan, landa-eremue-

Alde horien arrazoiak asko dira, eta hasierako plani-

takoetan eta beren Tokiko Ekintza Plana berrikus-

ﬁkazioaren eta exekuzioaren eraginkortasunari eta

ten dutenetan.

kalitateari lotuta daude. Ebaluatutako 9.197 ekintzen exekuzio-egoerari dagokionez, ekintza gehienak dagoeneko gauzatzen ari Ingurumen alderdiak % 45

dira. Horietatik %31 hasita daude, eta %25 aurreratuta. Datorren urteari dagokionez, Planen ezarpenmailaren handitzea lortzeko, dagoneko gauzatzen ari diren ekintzen exekuzioaren aurrerapenaren edota amaitzearen alde lan egin beharko da. Bestalde, ekintzen %28 oraindik ez da hasi. Planen batez besteko exekuzio-epea kontuan hartuta, beharrezkoa da datozen 2 urtetan hasi gabe dauden ekint-

Lurraldearekin lotutako alderdiak % 26

Gizarte eta ekonomia alderdiak % 29

Guztira: 9.197 ekintza

4. Graﬁkoa TEPetako ekintzen gaikako banaketa Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

zen exekuzioa hastea.

TEP-aren ezarpen-maila

%100 %80 %60 %40 %20 %0

%81,0 %70,5 %60,0 %49,5 %61,9 %39,0 %56,1 %48,1 %28,5 %40,8 %18,0 %32,8 %23,4 %14,2 1

3 4 5 Ezarpen-urtea

Amaitzen ari diren Hasteko dauden ekintzak % 6 ekintzak % 28 Amaituta dauden ekintzak % 10

Helburuzko ezarpen-maila Batez besteko ezarpen-maila

Ezarpen portzentaia 2.urtean

Planen batez besteko exekuzio-epea: 3,5 urte

%30 %25 %20

Hasita dauden ekintzak % 31

%24

%23

2005

2006

2007

%20 %17

%15

%13

%10 %5 %0 2002

Aurreratuta dauden ekintzak % 25

%24

2003

2004

TEParen onarpen-urtea

Guztira: 9.197 ekintza

5. Graﬁkoa Udalsarea 21eko udalerrietan Tokiko Ekintza Planen batez besteko ezarpen-mailaren bilakaera

6. Graﬁkoa Tokiko Ekintza Planeko ekintzen exekuzio-egoera Udalsarea 21en.

7. Graﬁkoa Tokiko Ekintza Planen ezarpen-maila exekuzioaren bigarren urtean, onarpen urtearen arabera.

Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

TOKIKO EKINTZA PLANEN EZARPEN-MAILA UDALERRIEN ARABERA TEP-en ezarpen-mailan alde handia dago udalerri

litzatekeena baino motelagoa izateak gainditu be-

batzuetatik beste batzuetara. Batzuek helburuzko

harreko oztopoak daudela adierazi dezake.

ezarpena bikoiztu egiten dute; beste batzuk, aldiz, Ebaluatutako azken urtean planen exekuzio-maila

buruzko ezarpena gainditu egiten dute, eta %50

handiena izan duten 10 udalerrien zerrenda azter-

ezarritako erritmoa baino askoz motelago ezartzen

tzen badugu (ikusi 8. Graﬁkoa), gehienek azken ur-

ari dira.

teotan onartutako Planak dituztela ikusiko dugu.

2005aren ondoren onartutako TEP-ek aurretik onar-

Horietan guztietan, lortutako hazkundea Sareko

tutakoek baino ezarpen-erritmo bizkorragoa dute.

gainerako udalerrietako batez bestekoa baino askoz

Aipagarria da baita ere 2005, 2006 eta 2007an

handiagoa da, eta urteko ezarpenaren helburuzko

onartutako Planek exekuzio-erritmo berbera dara-

balioa baino handiagoa, hau da, Planaren indarraldia

matela. Badirudi Planen exekuzio-erritmoa positi-

bukatutakoan exekuzio-maila egokia lortzeko beha-

boki ﬁnkatu dela, baina erritmo hori desiragarria

rrezkoa den balioaren gainetik dago.

TOKIKO AGENDA 21EN EZARPENA

geldituta daude. Oro har, udalerrien %21ek hel-

%25 %22

%21

%20

TEParen ezarpen-maila

%18

%17 %16

%16

%16 %15

%15

%14

%12 %10

%10

Azken urteko hazkundea

Helburuzko hazkundea Abaltzisketa

Baliarrain

Karrantza Harana

Durango

Itsasondo

Ordizia

Orendain

Zumaia

Gordexola

Larraul

Udalsarea 21eko batez besteko hazkundea

2007

2006

2007

2006

2004

2006

TEParen onarpen-urtea 8. Graﬁkoa Azken urtean Tokiko Ekintza Planen ezarpenean hazkuntza handiena izan duten 10 udalerrien zerrenda Iturri: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia Oharra: Adierazleak konparagarriak izateko, lehen Ekintza-Plana exekutatzen ari diren udalerriak soilik hartu dira kontuan.

TOKIKO AGENDA 21EKO TOKIKO EKINTZA PLANEN EZARPENA TOKIKO EKINTZA PLANEK BARNE HARTZEN DITUZTEN GAIAK

• Alde nabariak daude TEPen gauzatze-erritmoan: kasu batzuetan, urteko hazkundea %20koa da; beste batzuetan, aldiz, ia ezdeusa.

• TEPetan lantzen diren gaiak dibertsiﬁkatu egin dira, eta geroz eta alderdi sozial eta ekonomiko gehiago sartzen dira . Hori ondo etor daiteke egungo egoera ekonomikoan, udalerri batzuetan egoerari aurre egiteko planiﬁkazio-tresna moduan funtzionatu baitezakete TEPek. • Tokiko Ekintza Planen berrikuspenari esker, esku hartzeko eremu berriak sar daitezke, hala nola klima-aldaketa, kontsumo iraunkorra eta garapen sozioekonomikoa. Horrela, TEPak tokiko iraunkortasun-politikak hobetzeko eta berritzeko tresna gisa sendotzen ari dira.

• 2005etik aurrera ezarritako Tokiko Ekintza Planek aurrekoek baino ezarpen-maila handiagoa dute. Hauek dira, besteak beste, arrazoi nagusiak: Planen diseinuak hobetu egin dira, udalei emandako laguntza-zerbitzuak handitu eta hobetu egin dira, Eusko Jaurlaritzak eta Foru aldundiek laguntza-ildo gehiago jarri dituzte, eta berariazko langile teknikoak esleitu eta gaitu dira.

TEP-EN EZARPEN-MAILA ETA -ERRITMOA • TEPen batez besteko ezarpen-maila neurritsua da: batez beste 3 urte eta erdian planaren %35 gauzatzen da , helburuzko %44aren azpitik, beraz. • Planak nahiko erritmo egonkorrean gauzatzen dira ezarpen-urteetan, arrazoizkoa litzatekeena baino erritmo motelagoan. Azken urtean, Planen ezarpenaren batez besteko hazkundea %9,8koa izan da, helburuzko %11,5a baino zertxobait txikiagoa.

• Udal-talde batean gauzatze-erritmoa gelditu edo nabarmen moteldu da. Arrazoiak askotarikoak dira: langile teknikoen lidergo eta inplikazioan eta/edo lidergo politikoan zailtasunak egotea eta bere garaian diseinatutako Ekintza Planak udalen egungo beharretara eta kudeaketara ez egokitzea besteak beste. Azken kasu horretan, geroz eta beharrezkoagoa da Planak berrikustea, kudeaketarako indarra eta gaitasuna berreskura dezaten.

AALBORGEKO KONPROMISOEI EGINDAKO EKARPENA Tokiko Agenda 21eko Ekintza Planak ezarrita, EAE-

hobetzea eta zirkulazioa murriztea konpromisoei

ko udalerriek Aalborgeko 10 Konpromisoei ekarpe-

lotutako ekintzak nabarmentzen dira ondoren.

nak egiten dizkiete. Gauzatze-maila apaleneko Konpromisoak 7.a Horietatik guztietatik 9. Konpromisoa, Berdin-

Osasunaren aldeko tokiko ekintza eta 1.a Gober-

tasuna eta justizia soziala, izan da ebaluatutako

natzeko moduak izan dira. Bi kasu hauetan, gaiak

mugatuagoak dira, eta kasu batzuetan ez daude

bizimodu arduratsuak eta 6.a Mugikortasuna

TEPetan txertatuta.

626

9. Berdintasuna eta justizia soziala 3. Natur ondasun komunak

531

4. Kontsumo eta bizimodu arduratsuak 6. Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea 5. Hirigintza diseinatzea eta planiďŹ katzea 2. Iraunkortasunaren aldeko udal-kudeaketa 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra

438 360 289 240 231 229

10. Tokian tokitik mundu globalera 176

1. Gobernatzeko moduak 7. Osasunaren aldeko tokiko ekintza

68 0

100

200

300

400

Gauzatutako ekintza-kopurua

9. GraďŹ koa TEPen exekuzio-maila, Aalborgeko Konpromisoen arabera Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

500

600

700

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

3.a Natur ondasun komunak, 4.a Kontsumo eta

Aalborgeko Konpromisoak

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

TEPen ezarpenaren bidez gehien landutako gaia.

GAIEN ARABERAKO EZARPENA ETA EMAITZAK

Aalborgeko Konpromisoak TEPetako ekintza-mul-

Ongizate eta gizarteratzearen kasuan, herrialdea

tzoei dagozkien gai batekin edo batzuekin lotuta

jasaten ari den krisialdi ekonomikoa eta, batez

daude.

ere, langabezia, lehen mailako erronkak dira; be-

Aalborgeko Konpromisoek europako erreferen-

TEPen ezarpenean, Mugikortasuna eta garraioa

tzia-esparrua osatzen dute, EAEko Tokiko Agenda

eta Ongizatea eta gizarteratzea gaiei jarri zaie

21en ekintzak bideratuz eta nazioarteko konpa-

arretarik handiena. Ahaleginaren noranzko ho-

raketa egiten laguntzen dute baita ere.

rrek zentzuzkoa dirudi. Lehenengo kasuan, mu-

Bestalde, Udalsarea 21eko udalerrien TEPek bil-

gikortasunak lurraldean, hirietako ingurumenean

tzen dituzten ekintza-multzoa gaika sailkatzen da.

eta berotegi-efektua eragiten duten gasen isur-

Gaiak zatituta, eta politika- eta kudeaketa-tresnei

ketan duen eraginaren garrantziagatik. Iraunkor-

zuzenean lotuta daudenez, errazago ebalua daite-

tasunaren ikuspegitik, EAEn mugikortasunak,

ke udalaren jarduera.

beste gai batzuek ez bezala, joera negatiboa du.

raz, ausardiaz egin behar zaie aurre EAEko administrazioaren maila guztietan (gure kasuan, udaletan) garatutako herri-politiken bidez. Lurraldea eta plangintza eta Hondakinak gaiek ere arreta handia bereganatzen dute. Normala da, udalek arlo horietan eragiteko ahalmen handia baitute, eta gai horiek iraunkortasunaren ikuspegitik oso garrantzitsuak baitira. Arreta txikiena eskaini zaien arloak ingurumenkontrol eta -kudeaketari lotutakoak -ingurumen-arriskua, lurzorua, ura, atmosfera eta akus360

Mugikortasuna eta garraioa 313

Ongizatea eta gizarteratzea Lurraldea eta plangintza

201 198 179 175

Biodibertsitatea eta ingurumen naturala 135

Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea

Garapen ekonomikoa Euskara

129 Gai-esparrua

Kultura

123 103 99

Lan-merkatua Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa Osasuna

76 73 54

Etxebizitza

Berdintasuna

Akustika

41 38

Atmosfera Lurzoruak

Ingurumen-arriskua

Bizikidetza

20 0

100

150

200

250

Exekutatutako ekintza-kopurua

10. GraďŹ koa TEPen exekuzio-maila gaiaren arabera Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

dute; adibidez, bizikidetza.

257

Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra

Energia

gizarte-arloko esparruk ezarpen-maila txikia izan

264

Hondakinak Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketan Ura

300

tika- izan dira. Horiekin batera, beste zenbait

350

400

TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN ETA POLITIKEN ERAGINKORTASUNAREN EGOERA ETA JOERAK

informazioa ematen digu, bai orokorra, bai bera-

Aipatutako 3 alderdiak -iraunkortasun-adierazleak,

riazko gai-eremuetan. Informazio hori benetan

TEPen ezarpenaren ebaluazioa eta herritarren

lortutako emaitzekin egiaztatuta, neurrien eďŹ ka-

iritzia- batera interpretatzeak udalen ekintza-di-

zia -lortutako hobekuntzak- eta eraginkortasuna

seinua, -gauzatzea eta -komunikazioa etengabe

-egindako ahaleginaren bidez lortutako hobekun-

hobetzea dakar, eta, horrekin batera, lortutako

Tokiko

kalkuluak,

tzak- balora ditzakegu. Balorazio hori EAE mailan

emaitzak eta gizarteak duen iritzia ere hobetu egi-

ingurumenaren

egin daiteke, Behatokiko informazioaz baliatuta,

ten dira.

eta gizartearen egoera eta joeraren berri ematen

edo herri-mailan ,lortutako emaitzetan eta MUGI

Atal honetan, azterketa orokorrerako elementu

die udalerriei eta EAEko zati handi bati, informazio

21eko informazioan oinarrituta.

batzuk sartzen dira, gai orokorretan sailkatuak.

iraunkortasun

iraunkortasunaren

adierazleen

ikuspegitik,

hori Behatokian txertatu ondoren. Adierazleen bidez, urratsak norabide egokian ematen ari garen eta TEPetan planteatutako hobekuntza-helburuak lortzen ari garen ebaluatu dezakegu.

Azkenik, egokia litzateke gauzatutako politikei eta udalerriaren egoerari eta bilakaerari buruzko iritzi soziala ezagutzea. Horrela, gauzatutako politika publikoek herritarrak zenbateraino gogobetetzen

Bestalde, Tokiko Ekintza Planen ezarpena ebalua-

dituzten balora daiteke, eta herritarrei bizi-kalita-

tzeak ekintzak gauzatzeko egindako ahaleginaren

tea hobetu zaiela iruditzen zaien edo ez jakin.

Hala eta guztiz, udal-eskalan sakondu behar da gehienbat. TA21en segimendu-prozesua eta Udalerriko Iraunkortasun Txostenak bide egokiak dira horretarako.

LURRALDEAREKIN LOTUTAKO ALDERDIAK IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: LURRALDEAREKIN LOTUTAKO ALDERDIAK (2007) Udalsarea 21en batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora gune publiko irekiak dituzten herritarrak (%)

73,3

100

20,5

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora osasun-zerbitzuak dituzten herritarrak (%)

58,8

97,0

8,1

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora elikagai-saltokiak dituzten herritarrak (%)

69,5

98,0

2,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora garraio publikoko geltokiak dituzten herritarrak (%)

65,9

100

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora birziklatzeko edukiontziak edo instalazioak dituzten herritarrak (%)

82,8

100

32,7

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora ikastetxeak dituzten herritarrak (%)

52,7

95,0

Udalaren azalera artiďŹ zialdua (%)

17,0

94,6

1,2

Lurzoru abandonatuetako garapen berriak (%)

5,2

39,7

Babestutako lurzorua (%)

22,7

54,2

Oinez egin ohi diren lekualdaketak (%)

46,7

69,2

17,8

Autoz egin ohi diren lekualdaketak (%)

38,4

65,8

22,4

Garraio publikoan egin ohi diren lekualdaketak (%)

12,6

30,0

Bidegorrien Sarea (km/1.000 biztanle)

2,7

8,5

Adierazlea

Lortu nahi den joera

LURZORUAREN ERABILERA IRAUNKORRA

TOKIKO MUGIKORTASUNA ETA BIDAIARIEN GARRAIOA

Oharra: Taula honetan bildutako balioek udalerri bakoitzari buruz eskuragarri dagoen azken balioa dira batzuetan; ez dira beti 2007koak. Datu batzuk urtero egiten ez diren inkestetatik hartuak direlako gertatzen da hori.

KASUAN-KASU BALORATZEKO

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

EREMU PUBLIKO IREKIEN ETA ZERBITZUEN ERABILGARRITASUNA UDALERRIAN

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN TAMAINAREN ARABERA (2007) Adierazlea

<1.000 biz.

1.000 – 5.000 biz.

5.000-15.000 biz.

>15.000 biz.

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora osasun-zerbitzuak dituzten herritarrak (%)

26,7

36,2

67,5

77,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora elikagai-saltokiak dituzten herritarrak (%)

18,7

48,3

80,9

85,7

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora garraio publikoko geltokiak dituzten herritarrak (%)

48,5

38,0

70,4

86,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora birziklatzeko edukiontziak edo instalazioak dituzten herritarrak (%)

47,2

68,1

93,3

91,1

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora ikastetxeak dituzten herritarrak (%)

39,9

12,6

63,3

74,7

Udalaren azalera artiﬁzialdua (%)

3,2

13,9

14,6

27,9

Babestutako lurzorua (%)

38,2

19,5

29,4

14,7

Oinez egin ohi diren lekualdaketak (%)

32,0

38,0

44,9

54,5

Autoz egin ohi diren lekualdaketak (%)

47,0

47,6

43,1

30,3

Bidegorrien Sarea (km/1.000 biztanle)

2,8

3,4

2,5

2,4

EREMU PUBLIKO IREKIEN ETA ZERBITZUEN ERABILGARRITASUNA UDALERRIAN

LURZORUAREN ERABILERA IRAUNKORRA

TOKIKO MUGIKORTASUNA ETA BIDAIARIEN GARRAIOA

Egunero erabili ohi diren zerbitzu eta ekipamenduekiko distantzia giltzarria da herritarren bizi-kalitatean eta mugikortasun-eskaeran. Tarteko dentsitatea duten udalerri ertain edo handiek lortzen dituzte baliorik onenak.

EAEko 2008ko Ekobarometro Sozialean jasotako datuen arabera, herritarrek garraio publikoarekiko jarrera ona dute, Europako batez bestekoa baino hobea. EAEko administrazio publikoek eta bereziki, udalek egindako ahaleginek eragin handia izan dute horretan. Hala eta guztiz ere, ibilgailu pri-

Tokiko Agenda 21en ahalegin handienak mugikortasuna hobetzera bideratuta egon arren, iraunkortasunaren ikuspegitik mugikortasunaren joera ezegokia da oraindik. Lehenik eta behin, beharrezkoa ikusten da TEPetan mugikortasun-politikei lehentasuna ematen jarraitzea, eta

haiek egokitzea, eﬁkazia eta eraginkortasun handiagoa izan dezaten. Bigarrenik, egokitze horiekin batera, beharrezkoa da hiri-plangintza, garraio-azpiegitura edo sustapen ekonomikoaren eremuetan mugikortasun iraunkorrerako irizpide sendoak txertatzea. Azkenik, mugikortasunaren erronkari aurre egiteko maila guztietako politika publikoak -lurraldekoak, probintziakoak, eskualdekoak eta udalekoak- gehitu eta lerrokatu behar dira.

LURZORUAREN ARTIFIZIALIZAZIOA

Udalsarea 21en parte hartzen duten udalerrietan,

ko testuinguruaren, jarduera ekonomikoaren eta

lurzoruaren artiﬁzializazio-portzentajea %17 da,

biztanleriaren mende daude.

Lurzorua baliabide mugatua da, batez ere Euskal

razleak kalkulatu dituzten udalerrien artean hiri-

Autonomia Erkidegoan; hori dela eta, garrantzi

izaerako udalerri gehiago egoteak eragin du hori.

handia dute lurralde-antolamenduak eta hiri-

ia EAEko batezbestekoaren (%8) bikoitza. Adie-

Orain arte erdietsitako artiﬁzializazioaren balio absolututik haratago, une honetan bereziki garrantzitsua da, alde batetik, jada artiﬁzial bihur-

Nolanahi ere, artiﬁzializazio-mailaren balio-tar-

tutako lurrak berreskuratzea, lurzoru berri ge-

plangintzak.

tea oso zabala da, eta hor sartzen dira landa-

hiago erabil ez daitezen, eta, bestetik, hazkunde

2006 eta 2007 bitartean, EAEko lurzoruen artiﬁ-

eremuko udalerri txikiak ,%1etik beherako balio-

zializazio-erritmoa azkarra izan da, eta, batik bat, jarduera ekonomikoen ezarpenei eta etxebizitza-

batua erabiltzen duten herritarren portzentajea garraio publikoa erabiltzen dutenena baino askoz handiagoa da. Hori dela eta, beharrezkoa da garraio publikoak pribatuarekiko lehiakortasuna handitzea.

ak dituztenak, eta hiri-izaera duten udalerriak, %50etik gorakoak dituztenak.

berriei ahalik eta modu eraginkorrenean aurre egitea. Horretarako, beharrezkoa da aberastasun eta lanpostu maximoa eta lurzoruaren erabilera minimoa dakarten jarduera ekonomikoak hauta-

ren sustapenari lotua egon da. Krisialdiak feno-

Udalerri batzuen eta besteen artiﬁzializazio-

tzea, eta etxebizitza berriak ahalik eta lur gutxie-

meno hori moteltzea espero da.

mailaren arrazoiak ezberdinak dira, eta lurralde-

na okupatuz eraikitzea.

Bedia

< 1.000 biz.

Galdames

Laukiz

1.000-5.000 biz.

%17

Zestoa

Astigarraga

%10

Deba

Amurrio

5.000-25.000 biz.

Abanto Zierbena

%26

Ordizia

%34

> 25.000 biz.

Artiﬁzial bihurtutako lurzoruaren azalera

Tolosa Leioa

US21en batezbestekoa

%32 %95

Sestao %0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

11. Graﬁkoa Lurzoru artiﬁzialdua, udalerrika Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia Oharra: EAEko Tokiko Agenda 21en jarraipena egiteko III. Programaren esparruan adierazlea kalkulatu duten udalerriak bakarrik sartzen dira.

INGURUMEN ALDERDIAK IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: BALIABIDE NATURALAK, HONDAKINAK ETA INGURUMEN-KALITATEA (2007) Udalsarea 21en batezbestekoa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2006ko batezbestekoa

Etxeko ur-kontsumoa (l/biz/egun)

119,4

146,7

95,4

123,9

Saneamendu-sarera konektatutako etxebizitzak udalerrian (%)

74,2

99,9

1,2

Uraren banaketako galerak (%)

37,9

69,0

17,2

34,7

Etxeko gas natural eta elektrizitate-kontsumoa (tpb/biz/urte)

0,21

0,29

0,15

0,21

Argiztapeneko energia-kontsumoa (kW/biz/urte)

207,1

563,6

113,6

203,1

1,3

2,4

0,7

1,3

28,3

46,3

15,9

25,8

Ingurumena kudeatzeko sistemen ezarpen-maila (ISO 14001, EMAS, Ekoscan, Iraunkortasun txostenak) enpresetan (kopuru osoa)

Ingurumena kudeatzeko sistemen ezarpen-maila (ISO 14001, EMAS, Ekoscan, Iraunkortasun txostenak) erakunde publikoetan (kopuru osoa)

0,2

5,8

4,4

4,9 (2008)

6,3 (2008)

3,6 (2008)

4,9 (2007)

Adierazlea

Lortu nahi den joera

URAREN ZIKLOA

ENERGIA-KONTSUMOA

Hiri-hondakinen sorkuntza, biztanleko eta eguneko (kg/biz/egun) Gaika bildutako hondakinak (%)

ASPECTOS AMBIENTALES UDALERRIKO INGURUMENA KUDEATZEKO SISTEMAK

SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO IRAUNKORRA Ingurumen-heziketako jarduerak (jarduera-kopurua)

KLIMA ALDAKETA Berotegi-efektua eragiten duten gasen inbentarioa (tCO2e)

Oharra: Azaltzen diren berotegi-efektuko gasen emisioek ez dituzte lehen sektoreari eta sektore industrialari dagozkien emisioak jasotzen.

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

HONDAKINEN SORRERA ETA KUDEAKETA

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN TAMAINAREN ARABERA (2007) Adierazlea

<1.000 biz.

1.000 – 5.000 biz.

5.000-15.000 biz.

>15.000 biz.

Etxeko ur-kontsumoa (l/biz/egun)

116,1

123,3

120,3

116,0

Uraren banaketako galerak (%)

51,4

48,3

33,6

29,5

0,22

0,19

0,22

1,5

1,4

1,3

1,2

28,7

27,5

27,1

31,0

URAREN ZIKLOA

ENERGIA-KONTSUMOA Etxeko gas natural eta elektrizitate-kontsumoa (tpb/biz/urte)

HONDAKINEN SORRERA ETA KUDEAKETA Hiri-hondakinen sorkuntza, biztanleko eta eguneko (kg/biz/egun) Gaika bildutako hondakinak (%)

Hiri-hondakinen ekoizpena egonkortu egin da; gaikako bilketaren portzentajea, berriz, handitu, baina balioak

eta biztanleek etxeetan kontsumoa murrizteko jarrera ona adierazten dute. Beraz, kontsumoaren egonkortasun hori ﬁnkatzeko aukera ikusten da, eta jada mar-

Gaikako bilketaren balio apalak ez datoz bat EAEko gizarteak birziklatzearen alde adierazten duen jarrera onarekin, EBko batezbestekoa baino jarrera hobea, eta EAEko udalerrietan jarri diren gaikako bilketarako edukiontzien kopuru handiarekin. Horregatik, beharrezkoa da birziklapena mugatzen duten faktoreak sakonki aztertzea, eta EAEn eta handik kanpo emaitza hobeak lortzen dituzten udalerrietako arrakasta-faktoreak identiﬁkatzea.

txan jarritako politikak sendotuz gero, kontsumo hori gutxitu ahal izango da. TA21en testuinguruan Klima Aldaketaren Aurkako Udal Programak (KAAUP) sartzea egokia izan daiteke.

Sentsibilizazio-jardueren irismena handituz doa, eta 2004-2007 bitartean, klima-aldaketarekiko, hondakinekiko, energiarekiko eta mugikortasunarekiko herri-

Udalerrien artean alde handia dago gaikako bilketaren portzentajeetan. Udalerri batzuetan %40ko portzentajea lortu da. Balio egokienak dituzten udalerrien profila askotarikoa da, eta udalerri handiak, ertainak eta txikiak barne hartzen ditu.

tarren kontzientzia handitu egin da. Aitzitik, erosketa eta kontratazio publikoetan ingurumen-irizpideak txertatzeko, informazioan eta sentsibilizazioan ahalegin handia egin beharko da etorkizunean.

2.390

%34

2.000

%33

%30

%28

%20 %10

1.748

1.746

1.912

1.934

1.973

2.013

2.064

2.130

2.132

Zumaia

%36

Errenteria

%36

Zumarraga

%37

Zestoa

%38

Portugalete

%38

Ondarroa

%40

Urduliz

2.500

%46

%40

Etxeko energia-kontsumoa egonkortu egin da berriki,

Zalla

%50

Gatika

Urak arazteko sistemak dituzten biztanleen portzentajea hazi egin da. Hori dela eta, 2008an biztanleek 2004an baino garrantzi txikiagoa ematen diote uraren kutsadurari. Hala eta guztiz, 2007ko uren arazketa-balioak urrun daude 2010. urterako EAEko II. Ingurumen Esparru Programak (2007-2010) ezarritako helburuetatik (%97).

ez dira oso handiak (%28,7) oraindik, eta II. Ingurumen Esparru Programan 2010erako zehaztutako helburuen azpitik daude.

Sestao

Etxeko ur-kontsumoa txikia da, Estatuko gainerako udalerriena baino dezente txikiagoa. Hala eta guztiz, udalerri batzuetako kontsumo-neurketa hobetu beharra dago, batik bat udalerri txikietakoa. Uraren Esparru Direktibaren ezarpenak eta Uraren Euskal Agentzia abian jartzeak egoera hori hobetzen lagundu behar lukete.

kWh/biztanle

1.500 1.000

Gaikako bilketa

US21en batezbestekoa

12. Graﬁkoa Hiri-hondakinen gaikako bilketaren adierazle onenak dituzten 10 udalerrien zerrenda.

Mungia

Leioa

Aulesti

Errenteria

Amurrio

Basauri

Sestao

Lemoiz

Arrasate

Arrieta

500 %0

Etxeko energia-kontsumoa biztanleko

13. Graﬁkoa Biztanleko etxeko energia (elektrizitatea eta gas naturala) gutxien kontsumitzen duten 10 udalerrien zerrenda.

Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia Oharra: EAEko Tokiko Agenda 21en jarraipena egiteko III. Programaren esparruan adierazlea kalkulatu duten udalerriak bakarrik sartzen dira.

US21en batezbestekoa

GIZARTE ETA EKONOMIA ALDERDIAK IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: GIZARTEA ETA EKONOMIA (2007) Udalsarea 21en batezbestekoa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2006ko batezbestekoa

Lortu nahi den joera

2,1

4,4

0,7

2,1

KASUAN-KASU BALORATZEKO

Langabezian dagoen biztanleria aktiboa (%) (2008)

8,5

17,8

1,2

6,5 (2007)

Langabezian dagoen emakumezkoen biztanleria aktiboa (%) (2008)

11,1

21,6

3,2

10,0 (2007)

Biztanleriaren urtetik urterako aldaketa (%)

1,0

3,8

-2,6

1,5

Biztanleriaren zahartze-indizea (64 urte baino gehiago dituzten biztanleen % guztizkoarekiko)

19,0

25,5

11,1

19,0

7,1

4,7

96,1

396

112,3

50,6 (2006)

87,3

22,8

57,0 (2001)

BOEn eraikuntza (azken 5 urtetan amaitu diren BOEn eraikuntzak)

5,3

52,2

1,8

Etxebizitza hutsak (%)

18,1

30,9

11,3

21,2

4,7

12,3

-5,4

2,3

Udalerriarekin oro har duten gogobetetze-maila (1: oso eskasa/ 4: oso ona)

3,0

3,9

1,4

(…) etxebizitzen kalitatea, erabilgarritasuna eta eskuragarritasuna (1etik 4ra)

2,3

3,4

1,5

(…) lan-aukerak (1etik 4ra)

2,2

3,8

1,1

(...) natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 4ra)

3,0

3,7

2,4

(...) eraikitako ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 4ra)

2,9

4,0

2,1

(...) gizarte- eta osasun-zerbitzuen maila (1etik 4ra)

2,9

3,8

2,1

(...) kultura-, jolas- eta aisialdi-zerbitzuen maila (1etik 4ra)

2,7

3,7

1,8

(...) ikastetxeen kalitatea (1etik 4ra)

2,7

4,0

1,5

(...) garraio publikoko zerbitzuen maila (1etik 4ra)

2,6

3,6

1,6

(...) udaleko planiﬁkazioan eta erabakietan parte hartzeko aukerak (1etik 4ra)

2,1

3,6

1,3

(...) herritarren segurtasun-maila (1etik 4ra)

3,0

4,0

1,6

Adierazlea

POBREZIA ETA GIZARTE-BAZTERKETA Oinarrizko errentaren prestazioa jasotzen duten familiak (%)

LAN-MERKATUA

DEMOGRAFIA KASUAN-KASU BALORATZEKO

HERRITARREN PARTE-HARTZEA Herritarren parte-hartze bilerak (bilera-kopurua urteko) Herritarren parte-hartze bileretako parte-hartzaileak (saio guztietako parte-hartzaile desberdinak, guztira/urte)

EUSKARA Biztanleria euskalduna (%)

ETXEBIZITZA

EKONOMIAREN BIZITASUNA Enpresa-sorrera (udalerriko denden alten eta bajen balantzea/ 1000 biztanle)

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

HERRITARREN GOGOBETETZE-MAILA KOMUNITATEAREKIKO

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN TAMAINAREN ARABERA (2007) Adierazlea

<1.000 biz.

1.000 – 5.000 biz.

5.000-15.000 biz.

>15.000 biz.

Langabezian dagoen biztanleria aktiboa (%) (2008)

6,6

7,5

9,4

10,6

Langabezian dagoen emakumezkoen biztanleria aktiboa (%) (2008)

8,8

9,3

13,2

13,1

Biztanleriaren urtetik urterako aldaketak (%)

0,8

1,6

1,5

0,3

Biztanleriaren zahartze-indizea (64 urte baino gehiago dituzten biztanleen % guztizkoarekiko)

23,6

17,9

17,7

18,2

3,8

5,0

4,3

15,8

Udalerriarekin oro har duten gogobetetze-maila (1: oso eskasa/ 4: oso ona)

2,0

3,1

3,0

3,2

(…) etxebizitzen kalitatea, erabilgarritasuna eta eskuragarritasuna (1etik 4ra)

3,4

2,4

2,3

2,1

3,2

3,1

2,9

(...) eraikitako ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 4ra)

3,7

2,9

3,0

2,8

(...) ikastetxeen kalitatea (1etik 4ra)

2,3

2,4

3,0

2,7

(...) garraio publikoko zerbitzuen maila (1etik 4ra)

2,0

2,7

2,8

(...) udaleko planiﬁkazioan eta erabakietan parte hartzeko aukerak (1etik 4ra)

2,2

2,4

1,9

4,0

2,9

2,8

3,0

LAN-MERKATUA

DEMOGRAFIA

HERRITARREN PARTE-HARTZEA Herritarren parte-hartze bilerak (bilera-kopurua urteko)

HERRITARREN GOGOBETETZE-MAILA KOMUNITATEAREKIKO

(...) natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 4ra)

(...) herritarren segurtasun-maila (1etik 4ra)

ten dituzten alderdiak. Hala eta guztiz, TEPek ez dute eragin handirik eremu horietan. Egoera hori kontuan hartu behar da abian dauden edo laster abian izango diren Planen berrikuspen-prozesuetan.

Langabezia-tasa asko igo da, batik bat gizonezko biztanleria aktiboarena. Hala eta guztiz, EAEko udaletako langabezia-maila Estatuko gainerakotakoa baino txikiagoa da. 2006 eta 2007 bitartean enpresa-kopurua handitu egin bazen ere, joera hori aldatu egin da berriki, EB osoan gertatu den bezala, produkzio-egituraren suntsipena dela eta.

Parte hartu duten udalerrietan, etxebizitza eskuratzeko eta lan egiteko aukerak dira herritarrek okerren balioes-

KLIMA-ALDAKETAREN AURKAKO BORROKA TOKIAN TOKITIK Klima-aldaketa da ingurumen-politikaren erronka nagusia, nazioarteko eskalatik tokikoraino. Horre-

Herritarren gogobetetze-maila txikia da udal-planiﬁkazio eta -erabakietan parte hartzeko dituzten aukerei dagokienez. Baina, bestalde, parte hartzeko prozesuetara herritar gutxi inguratzen da. Zerbitzu sozialak eta osasun-zerbitzuak, herritarren segurtasuna eta ingurune naturalaren eta eraikitako ingu-

dituzten alderdiak.

Udalerri txikietan, ingurune natural eta eraikitakoaren kalitateari eta herritarren segurtasunari dagozkien emaitzak hobeak dira. Aitzitik, udalerri txiki horietako biztanleak ez daude gustura joera demograﬁkoa eta biztanleriaren zahartzearekin, lanera joateko lekuz aldatzeko beharrarekin, eta zerbitzu batzuetarako sarrera eta merkataritzari dagozkion alderdiekin.

EAEko gizarteak klima-aldaketarekiko duen sentsi-

klima-aldaketaren aurkako borrokari, berotegi-

bilizazioa EBko batez bestekoa baino handiagoa

efektuko gasen (BEG) isurpenak murriztera bide-

da. Sentsibilizazio-lan horretan, zalantzarik gabe,

ratutako ekintzen bidez. Ekintza horietatik, az-

eragin handia izan dute administrazio publikoek

pimarragarriak dira Energia eta Mugikortasuna

garatutako politikek, ekimenek eta komunikaziojarduerek.

la uste dute EAEko biztanleek, zeinentzat 2008ko

runearen kalitatea dira herritarrek hobekien balioesten

eta garraioarekin lotutakoak (ebaluatutako 9.197 ekintzen %16). Guzti horiek BEGen isurpenaren murrizketa dakarte. Lurraldea eta plangintza,

Ekobarometro Sozialaren arabera klima-aldaketa

Hasieratik, Udalsarea 21eko kide diren udalerrie-

Ura, Hondakinak, Sentsibilizazio eta kontsumo

den ingurumen-arazorik larriena.

tan TEPak ezartzeak ekarpen handia egin dio

iraunkorra, Komunikazioa eta herritarren parte-

AUZOLAN 21: KLIMA-ALDAKETAREN AURKAKO BORROKARAKO UDAL-ORDENANTZA

Parte hartzen duten udalerrietatik jasotako batez besteko emaitzen arabera, udalerriko isurpen-igorle nagusia garraioa da, guztizkoaren %61. Haren atze-

• Klima-aldaketaren aurkako Udal-Ordenantza onartzea

Gauzatutako eginkizun nagusiak

• BEGen inbentarioa eta isurketen proiekzioa egitea

• Udal-Programa egitea

tik, etxebizitzek sortutako isurpena dator (%17). Udalak, zerbitzuen sektorean sartua, emisioen %3 sortzen du. Udalean, isurpen gehien sortzen dituzten sektoreak eraikinak (%58) eta argiztapena (%34) dira. Gainerako sektoreekin alderatuta udalek sortzen dituzten

Partaideak

Amurrio, Areatza, Balmaseda, Durango, Legazpi eta Tolosa

isurpernak oso garrantzitsuak ez izan arren, isurpenak murriztu egin behar lituzkete, tokiko administrazioak eragiteko ahalmen handiena duten eremuak eta udalerrien erakusleihoak baitira.

Sortutako baliabide komunak

BEGen kalkulurako tresna eguneratua Klima-Aldaketaren aurkako borrokan erreferentzia diren Pogramak.

hartzea, eta Enpresen eta Administrazioaren ingurumen-kudeaketari lotutako ekintzek ere (TEPen dagozkien ekintzen %35) eragiten dute, neurri batean, klima-aldaketaren arazoan. Duela urte batzuetatik hona, indartu egin da Udalsarea 21en klima-aldaketaren aurkako borroka, esku-harmenerako eremu bihurtuta, eta berariazko tresnak ezarrita. Ekitaldeen bidez, udalerrietako gaikako lan-tal-

Zebitzuak % 12

Hondakinak % 10

Argiztapen publikoa % 34

Udal-ﬂota %8

Eraikinak % 58

deak, eta, berrikiago, Auzolan 21en bidez, BEGen taren aurkako Udal-Programak (KAAUP) diseinatzeko metodologiak eta tresnak garatu dira. Era berean, klima-aldaketaren aurkako udal-ordenantza bat garatu da eta jada sei bat udalerritan ezarri da. Klima-aldaketaren aurkako borrokarako ekintza udalen lehen mailako konpromiso bihurtzea da Udal-Ordenantza horren helburua. 2009an, jada 14 udalerrik kalkulatu dute beren BEGen udal-inbentarioa, Udalsarea 21ek garatutako kalkulua aplikatuta.

Etxebizitza % 17

Garraioa % 61

14. Graﬁkoa Udalerrietako berotegi-efektuko gasen isurien banaketa, sektoreka (2008)

15. Graﬁkoa Udaletako berotegi-efektuko gasen isurien banaketa, esparruaren arabera (2008)

Iturria: EAEko Iraunkortasunaren Behatokia Oharra: : Ez dira sartzen industria eta lehen sektorea. Lehen sektoreak emisioen %7a sortu du faktore kontuan hartu duten 5 udalerrietan.

Iturria: EAEko Iraunkortasunaren Behatokia

GAIEN ARABERAKO EKINTZA ETA EMAITZAK

udal-inbentarioak kalkulatzeko eta Klima-Aldake-

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

TOKIKO AGENDA 21EKO PROZESUEN BARNEKOORDINAZIOA ETA ZEHARKAKOTASUNA

Ebaluatutako TEPen hasitako ekintzen %68an ko-

mo egonkorrik. Udalerri horietan komunikazioa

ordinatzailea ez den beste eragile tekniko batzu-

eta barne-koordinazioa informalki gauzatzen di-

ek hartzen dute parte. Lurraldea, ingurumena,

rela jotzen da, beraz.

gizartea eta ekonomiari buruzko askotariko gaiak barne hartzen dituzten TEPen zeharkakotasun az-

Koordinazio-mekanismo

egonkorrak

dituzten

udalerri gehienek bilerak egiten dituzte aldizka,

pimarragarria erakusten du horrek.

urtean 2tan baino gehiagotan bilduz.

Zeharkakotasuna TEP-en ezarpena lortzeko erronka

Tokiko Agenda 21eko bileren funtzioari dagokio-

nagusietakoa da eta oso garrantzitsua da proze-

nez, udalerri gehienetan bilera horiek Planen

suak arrakasta izateko.

ebaluazioaren eta segimenduaren emaitzak ba-

Hori dela eta, komenigarria da barneko partehartzeari arreta handia jartzea, eta, horretarako, prestakuntza-, komunikazio- eta koordinaziojarduerak gauzatzea. Tresna garrantzitsuenetako bat da Udaleko Iraunkortasun Batzordea (UIB) izenez ezagutzen den Tokiko Agenda 21ekin lotutako koordinazio-organo egonkorra sortzea eta dinamizatzea. Udaleko Iraunkortasun Batzordea TEPen ezarpenarekin lotutako udal-eragile garrantzitsuenek osatzen dute. Udalerri handietan, eragile horiek teknikariak soilik izan ohi dira; udalerri txikiagoetan, berriz, kargu politikoak ere izan ohi dituzte. Parte hartzen duten udalerrien %21ek soilik dute UIB bat. %37k Tokiko Agenda 21en gaiak tratatzeko barne-koordinaziorako mekanismo orokor bat erabiltzen dute. Gainerako %42k ez dute mekanis-

lioztatzeko erabiltzen dira. Azpimarragarri da, ordea, udalerrien %30ek asmo handiagoko organo egonkorrak dituztela, eta tokiko iraunkortasunadierazleen emaitzen azterketetan programazio-, eguneratze- eta parte-hartze proposamenak eztabaidatzen direla.

%21

Koordinazio teknikorako mekanismo egonkorren bileren maiztasuna

%42

%41

%37

Koordinazio-bilerak honelakoak dira, batik bat…

%42

%30

%38

%17

Ez dago TA21 integratzen duen koordinazio tekniko orokorrerako organoa dago TA21en organo egonkorra dago: UIB

Informatzeko TA21en ebaluazioeta segimendu-prozesuaren emaitzak balioztatzeko (eguneraketa, programazioa…) TITren azterketa eguneratzeko ,programatzeko eta bertan parte hartzeko proposamenak egiteko

Ez dago Organo egonkorren bilera puntualak (1-2 azken urtean) Organo egonkorraren aldizkako bilerak (>=2 urtean)

16. Graﬁkoa Barruko parte-hartze mekanismoen ezarpena eta ezaugarriak

%32

Iturria: EAEko Iraunkortasunaren Behatokia

Ondoko irudietan, udalek azken urtean gauzatu-

Kasu hauek, eta txostenean jaso ezin izan diren

Horretaz gain, modu osagarrian, herritarren par-

tako barruko komunikazio-esperientzien adibide

beste asko, Tokiko Agenda 21ean udalen barne-

taidetzarako tresnak biltzen dira baita ere.

batzuen deskribapen laburra egiten da.

partaidetza sustatzeko ekintzen adibideak dira.

DONOSTIAKO INGURUMENEKO AHOLKU BATZORDEA (IAB) ETA GAIKAKO LAN-MAHAIAK

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

1998an TA21en Diagnostikoa eta ondorengo TA21eko EkintzaPlanaren diseinua hasi ziren. 11 GAIKAKO LAN-MAHAI eratu ziren, udal-teknikariz eta beste administrazioetako langilez osatutakoak.

•

2001ean, INGURUMENEKO AHOLKU BATZORDEA (IAB) sortu zen, kontsultak egiteko organo gisa. Batzorde hori 35 pertsonek osatzen dute: elkarteetako ordezkariak (auzo-elkarteak, ekologistak, naturalistak…) eta ordezkari politikoak, sindikalak eta unibertsitatearen arlokoak. IABko kide batzuek Lan-Mahaietan parte hartzen dute baita ere.

•

Lan-Mahaietako kideek TA21eko TEParen kudeaketa-prozesuan eta aldizkako bileretan parte hartzen dute, adierazleen emaitzak balioztatu eta interpretatzeko. Era berean, erdietsitako exekuziomailaren eta adierazleen bilakaeraren berri ematen zaio urtero IABri. 2007an, Klima Aldaketaren Aurkako Udal Programa egin zen, eta 2008an TA21ko Ekintza Plana berrikusi zen, Lan-Mahaien eta IABren partaidetzarekin eta haien artean ezarritako dinamikari jarraiki.

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

2008an, jendaurrean aurkeztu zen Klima Aldaketaren Aurkako Udal Programa. Programa horrek komunikazio- eta partaidetzajarduera osagarriak biltzen ditu: ekarpenak linean, auzo-tailerrak, gazte-taldeentzako jardunaldiak, hitzaldiak, osoko bilkurak alkatearekin eta abar.

Partaideak

TA21ean diharduten udaleko arduradun teknikoak, beste administrazio batzuetako teknikariak, udalerriko eragile nagusiak, mugimendu sozial, sindikal, ekologista eta unibertsitatearen arloko ordezkariak eta abar.

Lortutako onura nagusiak

•

Arduradun teknikoek TA21eko TEParen edukien ezagutza-maila handia lortu dute, eta haiekin identiﬁkatuta sentitzen dira, honek Planaren exekuzioa errazten duelarik.

•

Egituratutako lan-mahaiek eta ﬁnkatutako lan-dinamikak erraztu egin dute Klima Aldaketaren Aurkako Udal Programaren eraketa eta hura TA21eko TEPean txertatzea.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

TA21en koordinazio-mekanismo egonkorrak (Udaleko Iraunkortasun Batzordea-UIB)

DURANGOKO IRAUNKORTASUN BATZORDE TEKNIKO-POLITIKOA ETA HERRITARREN PARTE-HARTZE FOROA Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

2006 eta 2007 bitartean, TA21eko Ekintza Planaren eraketaren aurretiko diagnosi-fasean, bi partaidetza-mekanismo eratu ziren: Herritarren Parte-hartze Foroa eta Iraunkortasun Batzorde Politiko-Teknikoa.

•

2007an, TEPa onartu ondoren, Batzorde Politiko-Teknikoa bitan banatu zen: Batzorde Politikoa eta Mahai Politiko-Teknikoa. Lehenak herritarren partaidetzatik eratorritako ekarpenak jasotzen ditu. Bigarren mekanismoa, berriz, Planaren kudeaketari lotuago dago.

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

Herritarren Parte-hartze Foroa hiru lantaldetan banatuta dago (kutsadura akustikoa eta atmosferikoa, mugikortasun iraunkorra eta irisgarritasuna eta ikuspegi soziala). Talde horiek hilero elkartzen dira, TA21eko TEP-eko programen eta ekintzen inguruan lan egiteko.

•

Sei hilez behin, eta Batzorde Politiko-Teknikoak egiten duen TEParen ebaluazioarekin bat eginez, Fororako deialdia egiten da, Batzordearen eta gaikako lan-taldeen emaitzen eta ondorioen berri emateko.

TA21ean eragiten duten udaleko arduradun tekniko eta politikoak

Partaideak

•

Planaren ebaluazioeta segimendu-prozesuari eta langile teknikoen eta politikoen eta herritarren inplikazioari esker, Plana errazago exekutatzen ari da. Horren adierazgarri da Planaren ezarpen-maila Udalsarea 21eko gainerako udalerrien batezbestekoaren gainetik dagoela.

•

TA21eko Ekintza Plana udal kudeaketarako tresna erabilgarri, operatibo eta dinamikoa bihurtu da.

Lortutako onura nagusiak

HERRITARREN PARTE-HARTZEA Azken urte hauetan azaleratu den gobernantza-

rren parte-hartzea gehien bultzatu dutenak. Hala

Foroen %40 aktibo daude, urtean behin baino

eredu berriak herritarren eta tokiko eragileen iritzia

eta guztiz, Tokiko Agenda 21en garapena eta ﬁnka-

gehiagotan elkartzen baitira. %27 oso tarteka elkar-

aintzakotzat hartzen du erabakiak hartzerakoan.

pena asko aldatzen dira udalerri batetik bestera.

tzen dira, azken bi urteotan, behin edo bitan soilik bildu direlarik. Talde horri arreta berezia jarri behar

Herritarren aniztasuna eta sentsibilitateak integratu nahi dira, hartutako erabakiak egokiagoak izan daitezen, gizarteko testuinguruari eta beharrei erantzunez. Herritarren parte-hartzea da Tokiko Agenda 21eko prozesuen elementurik bereizgarriena eta, aldi be-

Erronka handiagoa da herritarrek TEPen exekuziofasean parte hartzea planaren diseinu-fasean par-

ezartzeko beharra izango lukete. Gainerako %33an

te hartzea baino. Horretarako, hasieran sortutako

Foroa ez dago aktibo , eta Planaren diseinu-fasea

tresna egonkorrak eta bereziki Tokiko Agenda 21en

amaitu zenetik ez dira ia inoiz elkartu.

Foroak mantentzen eta haiei funtzio berriak eransten saiatu dira udalerriak.

rean, haien erronka nagusienetako bat. Udalerriko

zaio, eta aldizkakotasunez elkartzeko dinamika bat

beste zenbait alorretan ere kudeaketa publikorako

Parte hartzen duten udalerri gehienek (%78k) Foro

planiﬁkazio-ekimenak gauzatzen ari dira; baina,

bat dute, eta udalerrien %18k gaikako organo osa-

zalantzarik gabe, Tokiko Agenda 21ak dira herrita-

garriak dituzte.

Herritarren parte-hartze mekanismoak (erantzun anizkoitza)

%18

Herritarren parte-hartze mekanismo egonkorren bileren maiztasuna (Foroak/Batzordeak)

%22

%26

%40

%60

%27

Ez dago parte-hartze saiorik Ez da bilerarik egin azken 2 urte baino gehiagotan Organo egonkorraren bilera puntualak (1-2 azken 2 urteotan) Organo egonkorraren aldizkako bilerak (>1 urtean)

Foroaren parte-hartze saio bakoitzeko batez besteko parte-hartzaileen kopurua

%29

Parte-hartze saioak honelakoak dira, batik batâ&#x20AC;Ś

%16

10-20

%38

%13

%55

5-10

%10

%39

> 20

Informatzeko Kexak eta eskaerak jasotzeko TA21en ebaluazioeta segimendu-prozesuaren emaitzak balioztatzeko TEPeko proposamenak egiteko, eztabaidatzeko eta adosteko

17. GraďŹ koa Herritarren parte-hartze mekanismoen ezarpena eta ezaugarriak

Iturria: EAEko Iraunkortasunaren Behatokia

Ondoko irudietan, azken urtean herritarren par-

Kasu hauek, eta txostenean jaso ezin izan diren bes-

te-hartzeari buruzko esperientzia batzuen labur-

te asko, Tokiko Agenda 21en bidez herritarren parte-

pena egiten da.

hartzea bultzatzeko ekintzen adibideak dira.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

Ez dago Organo egonkor orokorra dago: TA21en parte-hartze foroa Parte-hartze organo osagarriak daude, gai-esparruka

LEGAZPIKO HERRITARREN PARTE-HARTZE FOROA •

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

Legazpiko Agenda 21eko foroaren izaera eta funtzioak dokumentua egin eta balioztatu zen. Dokumentua Osoko Bilkuran onartu zen ondoren

•

2001etik egundaino, herritarren parte-hartze bilkurak egiten dira, aipatutako itunei jarraiki, eta urtero ondoren azaltzen den kudeaketa- eta antolaketa-dinamika jarraitzen da: urte-amaieran, foroaren osoko bilkura batean, urte horretan gauzatutako aktibitateak ebaluatzen dira; ondoren, hurrengo urtean landu behar diren interes gaiak identiﬁkatu eta hurrengo urterako saioak programatzen dira.

•

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

Lehen Ekintza-Planaren indarraldiaren azken urtean, Tokiko Iraunkortasun Txostena egin zen, Planaren eraginkortasuna neurtzeko eta TA21eko II Ekintza-Plana egin eta berrikuspenean kontuan hartu beharreko etorkizuneko erronkak identiﬁkatzeko.

•

Txostena komunikazio-tresna gisa erabili da, Udaleko eragileei eta herritarrei ordura arte erdietsitako emaitzen balantzea azaltzeko eta Planaren berrikuspen-prozesuaren hasieraren berri emateko.

•

Bukatu ondoren, Txostena eta ondorio nagusiak udalerriko ohiko komunikabideen bidez hedatu ziren.

Emaitzak interpretatu eta etorkizuneko erronkak zehaztu dituzte udaleko arduradun tekniko eta politikoek.

Partaideak

Foroan gai hauek landu dira, besteak beste: Hiri–Antolamenduko Plana, Mugikortasun Plana, Legazpiko Merkataritzaren Susperketa Plana, klima-Aldaketaren Aurkako Plana, Tokiko Agenda 21en Ekintza- Plana eta abar. Horretaz gain, sentsibilizazio-ekintzak, herriko ondare naturalen azterketa eta abar planiﬁkatu dira. Foroa irekia da, eta parte hartu nahi duten legazpiar guztiek (herritarrek, elkarteek, ikastetxeek, enpresek, eskualdeko erakundeek) eta Udaleko ordezkari politiko eta teknikoek hartzen dute parte.

Partaideak

Lortutako onura nagusiak

2007an, herritarren parte-hartzeari buruzko bi hausnarketabilkura egin ziren, herritarren parte-hartze foroaren osaketa, funtzioak, gaiak eta aldizkakotasuna denen artean adosteko. Saio horietan hainbat ordezkarik hartu zuten parte: ordezkari politikoak, teknikariak, auzoetako elkarteetako eta erakunde sozialetako ordezkariak (emakumeak, jubilatuak, minusbaliatu ﬁsikoak), hezkuntza arloko arduradunak, enpresak, merkataritzaerakundeak eta Legazpiko biztanleak.

ESPERIENTZIA AZPIMARRAGARRIA KOMUNIKAZIOAREN ARLOAN: ZARAUZKO TOKIKO IRAUNKORTASUN-TXOSTENA

Parte-hartzea dinamizatu egin da, aldizkako saioen maiztasunari eta partaidetza-mailari eutsita. Urtean, batez beste, 9 saio egiten dira, saio bakoitzean 25 eragilek parte hartzen dutelarik.

•

Foroko kideek hurrengo urteko gaien eta saioen planiﬁkazioan parte hartu ahal izan dute, eta horrek foroa ﬁnkatu egin du.

•

Herritarrek udalerrian eragina duten 5 Planen azterketan eta formulazioan eta hirigunea oinezkoentzat egiteko eta bidegorria erabiltzeko berariazko prozesuetan parte hartu dute.

Lortutako onura nagusiak

•

TA21eko I. Ekintza Planaren ebaluaziotik eta segimendutik eratorritako informazioa balioztatzea.

•

Lortutako emaitzei buruzko eta TA21eko II. Tokiko Ekintza Planak izan behar dituen erronkei buruzko barne-hausnarketa egitea.

•

Udal-eragileekin egindako elkarrizketek planaren berrikuspenprozesuaren hasieraren berri emateko eta lehentasunezko jarduera-eremuak identiﬁkatzeko balio izan dute.

AMURRIOKO TOKIKO AGENDA 21AREN BILAKAERARI BURUZKO URTEROKO KOMUNIKAZIOA

2005etik hona, Planaren ebaluazioaren emaitzen eta tokiko iraunkortasun-adierazleen bilakaeraren berri ematen da urtero Arnasa herritarren parte-hartze foroan, Amurrioko iraunkortasunari buruzko Aldizkarian (urtean 2-3 ale argitaratzen ditu) eta web-orrian.

•

2007an, Tokiko Agenda 21en Ekintza-Planen berrikuspen-prozesuarekin batera, tokiko iraunkortasun adierazleen berariazko argitalpen bat egin zen, non gaika, adierazleen balioak eta bilakaerak ezagutzera eman ziren. Bestalde, adierazle bakoitzaren kalkuluaren arrazoiak aztertu eta adierazle horiek hobetzeko gauzatutako jarduera nagusiak aurkeztu ziren. Horrez gain, udalak heldu beharreko jarduerak eta herritarrei zuzendutako proposamenak identiﬁkatu ziren.

•

Idiazabalgo foroa, sortu zenetik (2005), parte hartze mekanismo egonkor gisa ﬁnkatu da. Urtean 10-12 bat saio egiten dira. Saioetan, batez beste, 12 lagunek hartzen dute parte, udaleko ordezkari politiko eta teknikoak, ikastetxeak eta herritarrak. Landuko den gaiaren arabera, lotura handiena duten taldeei deialdi berezia egiten zaie.

•

Ekintza-Planeko ekintzak eta Planaren urteroko ebaluazioaren emaitzak aztertzen dira foroan, eta ezarpen-maila handitzeko jarduerak proposatzen dira.

•

Mugikortasun-planaren barruan mugikortasuna eta udalerriko hirigintza-lanak aztertu dira, mugikortasunaren eta irisgarritasunaren ikuspegitik.

•

Horrez gain, proposatutako beste jarduera batzuen antolaketan eta prestaketan parte hartzen du foroak; adibidez, mugikortasun-asteko jardueretan.

Gauzatutako eginkizun nagusiak

Udaleko arduradunak

Partaideak

Udaleko eragile teknikoak (lantzen diren gaien araberakoak) eta politikoak, ikastetxeetako ordezkariak eta herritar arruntak.

Partaideak

Lortutako onura nagusiak

•

Tokiko Agenda 21, ekintza-plana eta haren bilakaera eta iraunkortasunaren kontzeptua herritarren artean zabaltzea.

•

Herritarrei udalerriaren iraunkortasun-emaitzak hobetzeko haien inplikazioak eta partaidetzak duen garrantzia helaraztea.

Lortutako onura nagusiak

•

Foroan hurrengo urtean landuko diren gaiak aukeratzen dira, udalerriarentzat interes handieneko gaiei lehentasuna emanez.

•

Proposatutako jardueren antolaketan ere parte hartzen du foroak, honek herritarren inplikazioan eta jarduerek arrakasta handiagoa izaten laguntzen duelarik. Horrela, argiago ikusten dute herritarrek ardura partekatzeko premia.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

Gauzatutako eginkizun nagusiak

•

IDIAZABALGO HERRITARREN PARTE-HARTZE FOROA

BALANTZEA ETA ETORKIZUNEKO ERRONKAK

Lehenxeago azaldu dugunez, Tokiko Iraunkorta-

zatzeko urteko jarduera-ziklo gisa ďŹ nkatzea ego-

sunaren Behatokiak informazio zabala du. Bada,

kia eta beharrezkoa dela.

informazio hori oinarritzat hartuta, atal hone-

Era berean, Tokiko Ekintza-Planei eta adierazleei

tan balantze orokor bat egin eta etorkizuneko

buruz sortutako informazio guztia Behatokian

erronkak eta haiei aurre egiteko berariazko tres-

integratzeak, tokikoari laguntzera bideratutako

nak formulatzen dira.

udalaz gaineko politikak ebaluatzeko eta formu-

Balantzea eta erronken formulazioa tokiko ikus-

latzeko ikuspegi orokorra ematen du. Kasu ho-

pegitik egiten dira, baina kontuan hartu behar

netan, egokia litzateke aldizka azterketak egitea,

dira baita ere EAEko gainerako udalerriekin parte-

baina urtebete baino handiagoko denbora-tar-

katutako erronkak. Horiek udalaz gaineko ikuspe-

teak utzita, Sare-mailan nahikoa garrantzia duten

gitik landu behar dira, Udalsarea 21ek eskaintzen

joerak islatzeko. Beraz, ondoren azalduko ditugun

duen erakunde arteko koordinazioan oinarrituta.

erronkak datozen urteetarako dira.

Pilatutako esperientziak egiaztatzen du Udalsarea

Planteatutako tresnak, berriz, Tokiko Agenda 21en

21en Tokiko Agenda 21eko kudeaketa-eredua (jar-

esparruan sortzen diren askotariko egoereta-

dueren programazioa eta gauzatzea, eta Planaren

ra moldatzen dira. Prozesuen heldutasun-maila

ezarpenaren ebaluazioa eta adierazleen kalkulua)

kontuan hartuta, Udalsarea 21ek udalerri bakoi-

egokia dela, eta tokiko politikak diseinatu eta gau-

tzarentzako berariazko zerbitzu-zorro bat du.

Aurrerapen ekonomikoa, zuzentasun soziala eta ingurumenaren babesa bateratzeko plangintza eta ezarpena

Ekiteko plana: tresna erabilgarria eta udal-kudeaketan aplikatu beharrekoa

Era hitzartuan aurrera egiteko ikuspegia eta etorkizuneko helburuak

IRAUNKORRA

OPERATIBOA

ESTRATEGIKOA

TOKIKO AGENDA 21eko EKINTZA PLANA PARTE-HARTZAILEA Herritarren eta eragile ekonomiko eta sozialen iritzia eta proposamenak sartzea

ZEHARKAKOA Udalerrira hurbiltze zabala eta globala egitea, tokiko garapenarekin zerikusia duten gai ezberdinak eta hauen kudeaketaren arduradunak integratuz

3. Irudia Udalsarea 21eko Tokiko Agenda 21en prozesuen kalitate-ardatzak.

Zerbitzu horietako batzuk (ekintzarako Ekitalde

lantaldeak, gida metodologikoak edo trebakuntza eta formazioa, adibidez), erabat finkatuta daude. Konpromiso-maila handiko udalerriei eta prozesu helduagoei zuzendutako beste ekintza batzuk, ordea (Auzolan 21 edo Berringurumena, adibidez), hasiberriak dira, eta haien funtzionamendua pixkanaka ari da finkatzen. Ekintza guzti horietan beharrezkoa da landu beharreko gaiak aldizka eguneratzea, Behatokiko informazioaren eta Sareko udalerrien eskaeren bidez identifikatutako

finkatu eta areagotu egin da tokiko agenda 21en urteroko segimenduak ekintzarako trakzioelementu gisa duen funtzioa, eta eaeko udalerrien kudeaketa publikoa hobetzen lagundu du. Asko handitu da parte hartzen duten udalerrien kopurua, aurreko urteetako segimenduetan inplikatutako udalerrien ﬁdeltasunari esker, batik bat. Udalerrien heldutasun-maila desberdinak egiaztatu dira. Heldutasuna, adierazleen kalkuluen garapenean eta adierazleek udalkudeaketan eta barne- eta kanpo-komunikazioan duten aplikazioan islatzen da. Ondorioz, estrategikotzat hartzen da kalitate handiagoko segimenduen aldeko apustua, Sareko gainerako udalerrientzako etsenplu eta trakzio gisa.

beharren arabera. Atal honetan tresna garrantzitsuenak formulatzen dira. Ondoren, laburtuta azaltzen dira EAEko Tokiko

ERRONKAK RETOS 2009

Agenda 21en egoera eta aurrerakuntza, eta etor

tarako tresna eraginkor eta eﬁkaz gisa

kontuan hartzen dira lehenago aipatutakoa, eta Agenda 21eko prozesuen kalitatearen 5 arda-

Parte hartzen duten udalerrien konpromisoan , eta TA21en prozesuen segimendurako tokiko iraunkortasun-adierazleen

tzak: Estrategia, Operatibitatea, Zeharkakotasua, Iraunkortasuna eta Parte-hartzea.

TA21en prozesuen kalitatea hobetzea, herri-politiken kudeake-

kalkuluaren kalitatearen hobekuntzan aurrera egitea

TEP ebaluazioaren eta adierazleen emaitzak Planen jardueren komunikazioan, diseinuan eta exekuzioan aplikatu daitezen bultzatzea eta hauek herri-politiken hobekuntzan duten eragina bultzatzea.

TRESNAK

Udalsarea 21eko Batzorde Exekutiboa eta 2010-2015erako Plan Estrategikoa

Konprometitutako udalerriei zuzendutako TA21en ebaluazioeta segimendu-programak, MUGI 21 erabiliz.

Udaletako Tokiko Iraunkortasun Txostenak

TA21en kalitatearen ebaluazioaren bidezko aitorpen-sistema

BALANTZEA ETA ETORKIZUNEKO ERRONKAK

kizuneko erronkak eta tresnak. Horretarako,

planen batez besteko ezarpen-maila neurritsua da. exekuzio-erritmoari dagokionez, udalerri batzuetatik besteetara alde nabaria dago eta geroz eta handiagoa da. Udalerri batzuetan, planak era-

tep-en urteko gauzatze eta ebaluazioan diharduten eragile teknikoen kopurua handitzen ari da, eta jada milatik gora dira. Horiek, kudeaketa

bat geldituta daude; beste batzuek, berriz, bizitasun azpimarragarria eta programatutakoaren gainetiko ezarpen-erritmoa dute. Berriki onartutako Planak aurretik onartutakoak baina intentsitate handiagoz gauzatzen dira, onartu berriak direlako edo bigarren planak direlako. Beste arrazoi batzuren artean, eragin handia du hainbat plan zaharkituta egoteak, eta egungo beharretara eta egoerara ez egokitzeak. Duela 3 edo 4 urte onartutako Planak dituzten udalerri txiki eta landa-inguruneetakoetan, beharrezkoa ikusten da alderdi sozial eta ekonomikoak sartzea, Planak udal-jarduerak planiﬁkatzeko izaera integrala izan dezan.

publikoan integrazio eta zeharkakotasun irizpide, tresna eta kultura txertatzen laguntzen dute. Bestalde, positiboki egiaztatu da tokiko politikak, Lurralde Historikokoak eta EAEkoak osagarriak direla.

ERRONKAK

Administrazio-maila guztietan garatu beharreko iraunkortasun-politikak lerrokatzea.

ERRONKAK

Indarraldia gainditu duten Tokiko Ekintza Planak berrikustea.

Udalen TA21eko Ekintza Planen kudeaketan urteroko progra-

Udalsarea 21eko jardueretan Udaleko teknikarien parte-hartzea indartzea.

TRESNAK

mazioaren integrazioan aurrera egitea.

Udaleko Iraunkortasun Batzordeak

Udalsarea 21eko Batzorde Teknikoa

www.udalsarea21.net eta ezagutza partekatzeko tresnak

TRESNAK

TA21eko Ekintza Planen berrikuspenerako gida metodologikoa

TA21eko Ekintza Planen berrikuspenean laguntzeko euskarriak

Bulegoak 21en abian jartzea eta ﬁnkatzea, batez ere udalerri txikiz osatutako taldeei zerbitzu bateratua emateko.

tep-etan geroz eta presentzia positibo handiagoa dute alderdi sozioekonomikoek eta ingurumen-alderdi berriek (klima-aldaketa, adibidez).

tokiko agenda 21 ingurumen-sentsibilizazioa eta herritarren parte-hartzea sustatzeko eta artikulatzeko tresna baliotsua bihurtu da, nahiz

Bi kasuetan, erronken garrantziak eta larritasunak ahalegina handitzea eskatzen du, eta orain, inoiz baino gehiago, beharrezkoa da politikak ahalik eta modu eraginkor eta eﬁkazenean bideratzea, udal-ekintzaren ikuspegi integratuarekin lan eginez. Bioaniztasuna, kontsumo iraunkorra eta karbono urrikoa, klima-aldaketari egokitzea, eta hirietako ingurumeneko beste zenbait alderdi (mugikortasuna eta airearen kalitatea) bultzatu beharreko beste eremu garrantzitsu batzuk dira.

eta zailtasunak nabariak eta emaitzak mugatuak izan.

ERRONKAK

Kalitatezko prozesu parte-hartzaileak planiﬁkatzea eta garatzea fase guztietan: diseinutik ebaluazioraino.

hartzea bultzatzeko baliabideak garatzea.

ERRONKAK

Lan egiteko modu eta tresna berritzaileak sortzea, eta parte-

Klima-aldaketaren aurkako borrokan BEGen emisioak murriz-

TRESNAK

teko eta egokitzapena egiteko konpromiso zehatzak hartzea, eta horiek lortzeko beharrezko politikak deﬁnitzea.

Udalsarea 21eko eta udalerri kideetako arlo estrategikoetan

ezartzea: diseinutik ebaluazioraino.

biodibertsitatea, mugikortasun iraunkorragoa eta airearen

Kalitatezko prozesu parte-hartzaileak garatzeko gida praktikoa

kalitatea ekintzen irismena handitzea eta sakontzea .

Kalitatezko prozesu parte-hartzaileak aitortzea eta zabaltzea.

Erosketa eta kontratazio publiko berdea eta kontsumo

Parte hartzeko eta herritarren erantzukizuna bultzatzeko sistema eta modu berrien esperientzia pilotuak garatzen

iraunkorra sustatzea.

laguntzea.

TRESNAK

Klima-aldaketaren aurkako udal Ordenantza, BEGen neurketa, gimendua, eta klima aldaketara egokitzeko tokiko Estrategien garapena.

Hirietako ingurumenarekin lotutako alderdien kudeaketarako eta planiﬁkaziorako laguntza teknikoko eta ekonomikoko tresnak.

Ekintza berritzaileak garatzeko laguntza-mekanismoak.

BALANTZEA ETA ETORKIZUNEKO ERRONKAK

klima-aldaketaren aurkako udal Programen ebaluazioa eta se-

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2009