Evcil Hayvanlarda Meme Hastalıkları Türk Veteriner Jinekoloji Derneği’nin yayınıdır.
Editörler Prof. Dr. Mustafa KAYMAZ Prof. Dr. Murat FINDIK Prof. Dr. Ali RİŞVANLI Yrd. Doç. Dr. Afşin KÖKER
Giriş
YAZARLAR
Adnan Menderes Üni. Veteriner Fak.
Kafkas Üni. Veteriner Fakültesi
Prof. Dr. Hayrettin ÇETİN
Prof. Dr. Cihan KAÇAR
Prof. Dr. Beyazıt MUSAL
Doç. Dr. Duygu KAYA
Afyon Kocatepe Üni. Veteriner Fakültesi
Kırıkkale Üni. Veteriner Fakültesi
Doç. Dr. Erhan ÖZENÇ
Yrd. Doç. Dr. İlknur Pir YAĞCI
Ankara Üni. Veteriner Fakültesi
Mehmet Akif Ersoy Üni. Veteriner Fak.
Prof. Dr. Şükrü KÜPLÜLÜ
Yrd. Doç. Dr. Afşin KÖKER
Prof. Dr. Rıfat VURAL Mustafa Kemal Üni. Veteriner Fakültesi
Prof. Dr. Mustafa KAYMAZ
Doç. Dr. Gökhan DOĞRUER Dicle Üni. Veteriner Fakültesi
Doç. Dr. Yaşar ERGÜN
Prof. Dr. Servet BADEMKIRAN Ondokuz Mayıs Üni. Veteriner Fakültesi
Prof. Dr. Nihat ÖZYURTLU
Doç. Dr. Serhan Serhat AY Erciyes Üni. Veteriner Fakültesi Selçuk Üni. Veteriner Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Esra CANOOĞLU
Prof. Dr. Dursun Ali DİNÇ Fırat Üni. Veteriner Fakültesi
Prof. Dr. Hüseyin ERDEM
Prof. Dr. Ali RİŞVANLI Uludağ Üni. Veteriner Fakültesi Harran Üni. Veteriner Fakültesi
Doç. Dr. R. Gözde ÖZALP
Yrd. Doç. Dr. Birten EMRE Yüzüncü Yıl Üni. Veteriner Fakültesi İstanbul Üni. Veteriner Fakültesi
Prof. Dr. Sait ŞENDAĞ
Prof. Dr. M. Ragıp KILIÇARSLAN Prof. Dr. İsmail KIRŞAN
III
Giriş
IV
Giriş
ÖNSÖZ
Genital bir organ olarak kabul edilen, memenin hastalıklarına veteriner sahada sıklıkla rastlanmaktadır. Tüm hayvan türlerinde kendi içerisinde ayrı öneme sahip olan meme hastalıklarının daha iyi anlaşılabilmesi ve değerlendirilmesi için hazırlanan “Evcil Hayvanlarda Meme Hastalıkları” kitabı lisans ve lisansüstü öğrencilere, klinisyen veteriner hekimlere, akademisyenlere hitap edecek şekilde hazırlanmıştır. Bu kitap ayrıca Avrupa Birliği Veteriner Eğitim Kurumları (EAEVE) müktesebatına uygun olacak şekilde düzenlenmiştir. Türk Veteriner Jinekoloji Derneği tarafından görevlendirilen Editöryal Komisyonun hazırladığı bu kitapta da Veteriner Fakültelerindeki Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dallarında bulunan 24 öğretim üyesi tarafından Türkçenin korunması esas alınarak “Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü” kaynak olarak kullanılmıştır. Evcil Hayvanlarda Meme Hastalıkları kitabında görev alan tüm yazarlara teşekkür eder, kitabımızın tüm camiamıza faydalı olmasını temenni ederiz. Editöryal Komisyon
V
Giriş
VI
Giriş
İÇİNDEKİLER BÖLÜM I MEMENİN MORFOLOJİSİ 1. Meme Parankim Dokusu (Pars glandularis) ................................................................... 1 1.1. Meme başı (Pars papillaris).................................................................................... 5 1.2. Meme başı kanalı (Duktus papillaris) ..................................................................... 6 1.3. Fürstenberg rozeti .................................................................................................. 8 1.4. Meme başı sfinkteri ................................................................................................ 8 1.5. Meme başı sisternası (Sinus papillaris) .................................................................. 9 2. Memenin Asıcı Bağları .................................................................................................. 9 3. Dolaşım Sistemi ............................................................................................................ 9 3.1. Arteriyel sistem .................................................................................................... 10 3.2. Venöz sistem ....................................................................................................... 11 3.3. Lenfatik sistem ..................................................................................................... 11 3.4. Sinir sistemi ......................................................................................................... 13 4. Diğer Evcil Hayvanlarda Meme Bezi ............................................................................ 14 4.1. Karnivorlarda meme bezi ..................................................................................... 14 4.2. Küçük ruminantlarda meme bezi .......................................................................... 15 4.3. Tek tırnaklılarda meme bezi ................................................................................. 16 4.4. Domuzlarda meme bezi ....................................................................................... 17
BÖLÜM II MEMENİN FİZYOLOJİSİ 1. Laktasyon .................................................................................................................... 23 1.1. Mammogenezis.................................................................................................... 23 1.2. Laktogenezis ........................................................................................................ 24 1.3. Galaktopoezis ...................................................................................................... 25 2. Süt Sekresyonu ........................................................................................................... 26 2.1. Süt sekresyonunun hormonal düzeni ................................................................... 26 2.2. Kolostrogenezis ................................................................................................... 27 2.3. Kolostrum............................................................................................................. 27 2.4. Süt sentezi ........................................................................................................... 27 2.4.1. Laktoz sentezi .............................................................................................. 28 2.4.2. Protein sentezi .............................................................................................. 28 2.4.3. Süt yağının sentezi ....................................................................................... 29 2.5. Sütün indirilmesi................................................................................................... 29 3. Sütün Bileşimi.............................................................................................................. 30 3.1. Sütün bileşimi ve miktarını etkileyen faktörler ....................................................... 31 4. Yeni Doğuran Düvelerde Agalaksi (Sütün İnme Refleksinde Problem) ........................ 33 VII
Giriş
5. Laktasyonun veya Süt Sekresyonunun Sonlandırılması .............................................. 33 5.1. Kuruya çıkarma .................................................................................................... 33 5.2. Galaktora ............................................................................................................. 34 6. Laktasyonun Başlatılması ............................................................................................ 34 7. Köpeklerde Yalancı Gebelik ........................................................................................ 35
BÖLÜM III MEMENİN SAVUNMA MEKANİZMALARI 1. Anatomik (Mekanik) Savunma Sistemleri .................................................................... 41 2. Kimyasal Savunma Sistemleri ..................................................................................... 43 2.1. Lizozim ................................................................................................................ 43 2.2. Laktoferrin ............................................................................................................ 43 2.3. Laktoperoksidaz-tiyosiyanat-H2O2 ........................................................................ 43 3. İmmünolojik Savunma Sistemi ..................................................................................... 44 3.1.Nonspesifik savunma sistemi ................................................................................ 44 3.1.1. Makrofajlar.................................................................................................... 44 3.1.2. Nötrofiller ...................................................................................................... 44 3.1.3. NK hücreler (Natural Killer Hücreler-Doğal Öldürücü Hücreler)..................... 48 3.1.4. Sitokinler ...................................................................................................... 48 3.1.5.Tümör Nekrozis Faktör-alfa ........................................................................... 49 3.1.6. İnterlökinler ................................................................................................... 49 3.1.7. Colony Situmuling Faktör (CSF) ................................................................... 50 3.1.8. İnterferonlar .................................................................................................. 50 3.1.9. Komplement sistemi ..................................................................................... 50 3.1.10. Nitrik oksit (NO) .......................................................................................... 51 3.2. Spesifik savunma sistemi ..................................................................................... 51 3.2.1. Hücresel savunma sistemi ............................................................................ 51 3.2.1.1. T lenfositler ........................................................................................... 51 3.2.1.2. B lenfositler ........................................................................................... 53 3.2.2. Humoral savunma sistemi ............................................................................ 54 3.2.2.1. İmmünoglobülinler ................................................................................. 54
BÖLÜM IV MEME ve MEME DERİSİNİN HASTALIKLARI 1. Enfeksiyöz Etkenlere Bağlı Olan Meme ve Meme Derisi Hastalıkları ........................... 61 1.1. Virüslere bağlı olarak görülen hastalıklar.............................................................. 61 1.1.1. Papillomatozis (Bovine Papilloma Virus (BPV), Fibropapilloma, Siğiller)....... 61 1.1.2. Herpes virüslere bağlı mammillitis (Bovine Herpes II Virüsü, Bovine Ulserative Mammillitis) ........................................................................................... 63 1.1.3. Çiçek ve Vaccinia Mammillitis/Theilitis (Cowpox ve Bovine Vaccinia Mamillitis) .......................................................................... 64 VIII
Giriş
1.1.4. Yalancı Çiçek (Pseudocowpox, Sağımcı Nodülü) ......................................... 66 1.1.5. Şap ............................................................................................................... 68 1.2. Bakterilere bağlı olarak görülen hastalıklar........................................................... 71 1.2.1. İmpetigo ....................................................................................................... 71 1.2.2. Folikülitis ve Frunkulozis ............................................................................... 71 1.3. Mantarlara bağlı olarak görülen hastalıklar........................................................... 73 1.3.1. Dermatofitozis (Ringworm) ........................................................................... 73 1.4. Parazitlere bağlı olarak görülen hastalıklar........................................................... 75 1.4.1. Stefanofilariozis ............................................................................................ 75 2. Enfeksiyöz Etkenlere Bağlı Olmayan Meme ve Meme Derisi Hastalıkları .................... 75 2.1. Sağım makineleri nedeniyle oluşan lezyonlar ....................................................... 75 2.1.1. Meme başının ucunda kalınlaşma ve hiperkeratozis ..................................... 76 2.1.2. Siyah nokta ve Meme örümceği (Black spot, Black pox, Teat spider) ........... 77 2.2. Enfeksiyöz etkenlere bağlı olmayan dermatitis ..................................................... 77 2.3. Fotosensitizasyon (Fotosensitive dermatitis) ........................................................ 78 2.4. Donma ................................................................................................................. 79 2.5. Yanık ................................................................................................................... 79 2.6. Meme başı derisinde peteşiler, çatlaklar ve yarıklar ............................................. 80 2.7. İnsektlerin neden olduğu lezyonlar ....................................................................... 80 2.8. Ürtiker ve Anjiyoödem .......................................................................................... 81 2.9. Atopi (Allerjik İnhalant Dermatitis) ........................................................................ 83
BÖLÜM V MEMENİN DOLAŞIM BOZUKLUKLARI 1. Hiperemi ...................................................................................................................... 91 2. Sütte Kan Görülmesi (Hemoraji) .................................................................................. 91 3. Hematom..................................................................................................................... 92 4. Meme Ödemi ............................................................................................................... 93 4.1. Nedenleri ............................................................................................................. 94 4.2. Semptomlar ve teşhis........................................................................................... 95 4.3. Tedavi .................................................................................................................. 96 4.4. Korunma .............................................................................................................. 97
BÖLÜM VI SAĞIM ve SAĞIM MAKİNELERİNİN TEMEL İLKELERİ 1. Sağım ve Sağım Uygulamaları .................................................................................. 101 2. Sağım Çeşitleri .......................................................................................................... 101 2.1. Emzirme............................................................................................................. 101 2.2. Elle sağım .......................................................................................................... 102 2.3. Makine ile sağım ................................................................................................ 102 3. Makineli Sağım Uygulamaları .................................................................................... 104 IX
Giriş
4. Sağım Kuralları ve Sağım Hijyeni .............................................................................. 105 4.1. Sağımdan önce yapılması gereken işlemler ....................................................... 105 4.2. Sağım sırasında yapılması gereken işlemler ...................................................... 106 4.3. Sağımın hemen sonunda yapılması gereken işlemler ........................................ 108 4.4. Sağımdan sonra memelere yapılması gereken işlemler ..................................... 109 5. Sağım Makineleri ve Genel Özellikleri ....................................................................... 109 5.1. Vakum sistemi.................................................................................................... 111 5.1.1. Vakum pompası ......................................................................................... 111 5.1.2. Vakum boruları ve vakum tankı .................................................................. 112 5.1.3. Regülatör .................................................................................................... 113 5.1.4. Vakum göstergesi ....................................................................................... 113 5.1.5. Pulzatör ...................................................................................................... 114 5.1.6. Sağım başlığı (Sağım ünitesi, meme başlığı) .............................................. 116 5.1.6.1. İç lastiği (Emzik lastiği) ........................................................................ 116 5.1.6.2. Sağım pençesi (Süt pençesi) .............................................................. 117 5.2. Süt taşıyıcı sistem .............................................................................................. 117 5.3. Süt depolama ve soğutma sistemi...................................................................... 119 6. Sağım Makinesi Teknik Sorunlarının Sürü Meme Sağlığı ve Subklinik Mastitisler Üzerine Etkileri .......................................................................... 119 6.1. Sağım makinesinin travmatik etkisi .................................................................... 120 6.1.1. Vakum sorunları ......................................................................................... 120 6.1.2. Pulzasyon sorunları .................................................................................... 121 6.1.3. İç lastik veya emzik lastiği kaynaklı sorunlar ............................................... 121 6.1.4. Kör sağım (Over milking) ............................................................................ 121 6.1.5. İneklerin elektriğe duyarlılığı ....................................................................... 122 6.1.6. Sağım makinesinin memede ve meme başında oluşturduğu enfeksiyöz olmayan lezyonlar ..................................................................... 122 6.2. Sağım makinesinin mikroorganizmalar için taşıyıcı (Vektör) etkisi ...................... 123 6.2.1. Çevreden meme başına mikroorganizmaların taşınması ............................ 123 6.2.2. İnekler arasında mikroorganizmaların taşınması ........................................ 124 6.2.3. Meme başları arasında mikroorganizmaların taşınması .............................. 125 7. Sağım Makinelerine Uygulanan Teknik Bakım ve Servis Hizmetleri .......................... 126 7.1. Sağım sistemlerinin kontrolünde kullanılan mekanik işlevsel testler ................... 127 7.2. Mekanik işlevsel testlerin ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi ......................... 129 7.2.1. Vakum pompası kapasitesi ......................................................................... 129 7.2.2. Efektif yedek kapasite ................................................................................. 129 7.2.3. Regülatör hassasiyeti ................................................................................. 130 7.2.4. Regülatör kaçağı ........................................................................................ 130 7.2.5. Vakum sabitliği ........................................................................................... 130 7.2.6. Vakum düşüşü............................................................................................ 130 7.2.7. Vakum boru hattı kaçağı ............................................................................. 130 7.2.8. Vakum vanalarından vakum düşüşü ........................................................... 130 X
Giriş
7.2.9. Süt sağım sistemi kaçağı ............................................................................ 130 7.2.10. Sağım başlığına hava girişi ....................................................................... 130 7.2.11. Pulzasyon hızı .......................................................................................... 130 7.2.12. Pulzasyon hareket oranları ....................................................................... 131 7.2.13. Sağım başlıklarına yönelik test ve gözlemler ............................................ 131 7.3. Mekanik işlev testlerinin uygulamadaki sonuçları ............................................... 132 8. Sağım Sistemlerinde Otomasyon ve Robotik Sağım Sistemleri ................................. 133 8.1. Hayvanların tanımlanması ................................................................................. 136 8.2. Hayvan sağlığının ve reproduktif özelliklerinin izlenmesi .................................... 136 8.3. Süt verim ve kalitesinin izlenmesi ....................................................................... 137 8.4. Yemleme düzeni ve otomatik yemleme .............................................................. 137 8.5. Çevre koşullarının düzenlenmesi ....................................................................... 137 8.6. Sürü yönetimi ..................................................................................................... 137 8.7. Otomatik sağım .................................................................................................. 138 9. Koyun ve Keçilerde Sağım ........................................................................................ 139 9.1. Elle sağım .......................................................................................................... 140 9.2. Makineli sağım ................................................................................................... 141 9.3. Sağım hijyeni ..................................................................................................... 412
BÖLÜM VII MASTİTİS KONU 1 BÜYÜK RUMİNANTLARDA MASTİTİS 1. Mastitisin Tanımı ve Mastitisin Sonuçları ................................................................... 149 1.1. Somatik hücre sayısının artmasına bağlı ekonomik kayıp .................................. 151 1.2. Klinik mastitis olgularının neden olduğu ekonomik kayıplar ................................ 152 2. Mastitise Neden Olan Hazırlayıcı Faktörler ................................................................ 152 2.1. Hayvana bağlı faktörler ...................................................................................... 153 2.1.1. Irk ve yaş .................................................................................................... 153 2.1.2. Süt verimi - laktasyon dönemi ..................................................................... 153 2.1.3. Meme yapısı ............................................................................................... 154 2.2. İnsana bağlı faktörler ......................................................................................... 155 2.2.1. Eğitim ......................................................................................................... 155 2.2.2. Hijyen ......................................................................................................... 155 2.3. Yönetim ............................................................................................................. 156 2.3.1. Sağım yöntemleri........................................................................................ 157 2.3.1.1. Makineli sağım .................................................................................... 157 2.3.1.2. Elle sağım ........................................................................................... 158 2.3.1.3. Robotik sağım ..................................................................................... 158 2.3.2. Beslenme ................................................................................................... 158 3. Meme Yangısının Oluşum Mekanizması ................................................................... 159 XI
Giriş
3.1. Doğal (Innate) ve edinilmiş (Adaptif) bağışıklık yanıtı ......................................... 159 3.1.1. Oksilipidler (Eicosanoid, Eikosanoidler) ...................................................... 160 3.2. Yangı (İnflamasyon) ........................................................................................... 161 3.2.1. Bağışıklık patogenezisi: Patojene özel bağışıklık yanıtı .............................. 162 3.2.2. Meme dokusunda patojene özel histopatolojik değişimler........................... 166 3.3. Meme bezinin yangıya bağlı süt verimi düşüşüne uyumu ................................... 168 3.4. Geçiş dönemi immünolojisi ve mastitis ............................................................... 169 3.4.1. Laktasyonun başlamasının bağışıklık sistemi üzerindeki etkisi ................... 169 3.4.2. Beslenme ve bağışıklık sistemi hücre fonksiyonları .................................... 170 3.4.2.1. Enerji kaynağı olarak yağ asitleri ......................................................... 170 3.4.3. Hipokalsemi ve mastitis duyarlılığı .............................................................. 171 3.4.4. Ketozis – yağlı karaciğer sendromu ve mastitis duyarlılığı .......................... 172 3.4.5. Retensiyo sekundinarum, metritis, endometritis, kuru madde alımı ve mastitis duyarlılığı ....................................................................................... 172 3.4.6. Vitamin-iz elementler, oksidatif stres ve bağışıklık ...................................... 173 3.4.7. Yangı düzenleyici yağ asitleri ile besleme ................................................... 175 3.4.8. Mastitis nedeniyle kanda ve sütte meydana gelen değişiklikler ................... 175 4. Mastitislerin Sınıflandırılması ..................................................................................... 179 4.1. Perakut mastitis ................................................................................................. 179 4.2. Akut mastitis ...................................................................................................... 179 4.3. Subakut mastitis................................................................................................. 179 4.4. Subklinik mastitis ............................................................................................... 179 4.5. Kronik mastitis.................................................................................................... 181 5. Mastitise Neden Olan Bakterilerin Etiyopatogenik Etkilerine Göre Sınıflandırma ....... 181 5.1. Bulaşıcı mikroorganizmalar (Bulaşıcı Mastitis Etkenleri) .................................... 181 5.1.1. Stafilokoklar ................................................................................................ 181 5.1.1.1. Staphylococcus aureus ....................................................................... 182 5.1.1.2. Koagulaz negatif stafilokoklar.............................................................. 182 5.1.2. Streptokoklar .............................................................................................. 183 5.1.2.1. Streptococcus agalactiae .................................................................... 184 5.1.2.2. Streptococcus dysgalactiae ................................................................ 184 5.1.2.3. Streptococcus uberis .......................................................................... 185 5.1.3. Corynebacterium bovis ............................................................................... 185 5.2. Çevresel mikroorganizmalar............................................................................... 185 5.2.1. Escherichia coli .......................................................................................... 185 5.2.2. Klebsiella spp. (Klebsiella pneumoniae) ..................................................... 186 5.2.3. Pseudomonas aeruginosa .......................................................................... 187 5.2.4.Serratia spp. ................................................................................................ 187 5.3. Fırsatçı mikroorganizmalar ................................................................................. 187 5.3.1. Bacillus spp. .............................................................................................. 188 5.4. Nonspesifik enfeksiyon etkenleri ........................................................................ 188 5.4.1. Tüberkülozis ............................................................................................... 188 XII
Giriş
5.4.2. Brusellozis .................................................................................................. 188 5.4.3. Listeria monocytogenes .............................................................................. 188 5.4.4. Leptospirozis .............................................................................................. 188 6. Mastitis Olgularında Klinik Muayene ve Tanı Yöntemleri ........................................... 189 6.1. Anamnez............................................................................................................ 189 6.2. Klinik muayene ve sütteki morfolojik değişimlerin saptanması............................ 189 6.3. Mikrobiyoloji ve somatik hücre sayımı için süt örneği alım teknikleri ................... 191 6.4. Sütte yangısal değişimlerin belirlenmesi ............................................................ 193 6.4.1. Somatik hücre düzeyinin belirlenmesi ......................................................... 193 6.4.1.1. California Mastitis Test (CMT) ............................................................. 197 6.4.1.2. Partikül sayım metodu (Fossomatik, Delaval cell counter) .................. 200 6.4.1.3. Smear ................................................................................................. 200 6.4.1.4. Test simplets metodu .......................................................................... 201 6.4.2. Elektriksel geçirgenlik-iyonik değişimlerin saptanması ................................ 201 6.4.3. Enzim testleri .............................................................................................. 202 6.4.4. pH testi ....................................................................................................... 202 6.4.5. Proteomiks bazlı teşhis metotları ................................................................ 204 6.4.6. İmmunoassay metotları .............................................................................. 204 6.4.7. Biyoçip kullanımı ........................................................................................ 205 6.4.8. Biyosensör kullanımı .................................................................................. 206 6.4.9. Diğer yangı indikatörleri .............................................................................. 206 6.5. Tanı yöntemlerinin etkinliğinin karşılaştırılması ve uygun yöntemin seçimi ......... 206 6.6. Sütten patojenlerin izolasyonu ve identifikasyonu .............................................. 207 7. Moleküler Tanı Yöntemleri ......................................................................................... 207 7.1. Polimeraz Zincir Reaksiyonu .............................................................................. 208 8. Koliform Mastitis ve Ovaryum Üzerindeki Etkileri ....................................................... 209 8.1. Koliform mastitis (Endotoksin mastitis- Endotoksin şok) ..................................... 209 8.1.1. Koliform mastitislerin patogenezisi ve klinik belirtileri .................................. 210 8.1.2. Koliform mastitisin tanısı ............................................................................. 211 8.1.3. Koliform mastitisin tedavisi ve prognozu ..................................................... 212 8.1.4. Koruyucu tedbirler ...................................................................................... 213 8.1.5. Aşılama ...................................................................................................... 214 8.2. Koliform mastitislerin ovaryum fonksiyonları üzerine etkisi ................................. 214 9. Yaz Mastitisi .............................................................................................................. 215 10. Maya ve Mantarların Neden Olduğu Mastitisler ....................................................... 216 11. Mikoplazma Mastitisleri ........................................................................................... 216 12. Kuru Dönemde Mastitis ........................................................................................... 217 13. Düve Mastitisleri ...................................................................................................... 219 13.1. Patojenler ve etiyoloji ....................................................................................... 219 13.2. Düvelerde mastitislerin tanısı ........................................................................... 221 13.3. Düve mastitislerinde risk faktörleri .................................................................... 221 13.4. Düvelerde doğum öncesi meme içi enfeksiyonların tedavisi ............................. 223 XIII
Giriş
13.5. Düvelerde mastitislerden korunma ................................................................... 223 14. Anaerobik Bakterilerin Neden Olduğu Mastitisler ..................................................... 225 15. Mastitis Olgularında Antibakteriyel Tedavi, Tedavi Yaklaşımları ve Tedavi İlkeleri ... 226 15.1. Antibakteriyel ilaçların seçimi ........................................................................... 227 15.2. Antibakteriyel kombinasyonlar .......................................................................... 227 15.3. Antibakteriyel duyarlılık testleri ......................................................................... 229 15.4. Antibakteriyel ilaç kullanımına bağlı bakteri dirençliliğinin gelişimi .................... 230 15.4.1. Antibakteriyel direnç tipleri ........................................................................ 231 15.4.2. Antibakteriyel direncin yayılma mekanizması ............................................ 232 15.5. Mastitis olgularına tedavi yaklaşımları ve tedavi ilkeleri .................................... 232 15.5.1. Sistemik antibakteriyel tedavi.................................................................... 233 15.5.2. Meme içi tedavi ........................................................................................ 236 15.5.3. Uzayan tedavi ........................................................................................... 240 15.5.4. Destekleyici tedavi .................................................................................... 241 15.5.5. Kuru dönem tedavisi ................................................................................. 241 15.5.5.1. Antibiyotik uygulamaları .................................................................... 242 15.5.5.2. Kuru dönemdeki hayvanların barınma koşullarının düzeltilmesi ........ 243 15.5.5.3. Kuru dönemde beslenme .................................................................. 244 15.5.5.4. Kuruya çıkarma yöntemleri................................................................ 244 15.6. Tedaviye yanıtın izlenmesi ............................................................................... 246 15.7. Sütte antibakteriyel ilaç kalıntıları ..................................................................... 246 16. Mastitis Olgularında Antibakteriyel Harici Alternatif Tedavi Seçenekleri ................... 247 KONU 2 BÜYÜK RUMİNANTLARDA MEME SAĞLIĞI KONTROL PROGRAMLARI 1. Meme Sağlığı Kontrol Programının Temel Basamakları ............................................ 263 2. Sürüde Somatik Hücre Sayısını Azaltmaya Yönelik Uygulamalar .............................. 267 3. Meme Sağlığında Sağım Süreci ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ...................... 268 4. Meme Sağlığı Kontrolünde Sağım Makinesinin Temizliği........................................... 272 5. Sütte Kalıntı Oluşumunu Önlemek İçin Öneriler......................................................... 272 6. Meme Sağlığı Kontrolünde Kuru Dönem Tedavisi ..................................................... 274 7. Bakteriyolojik Değerlendirme İçin Steril Süt Örneklerinin Toplanması ........................ 278 8. Meme Sağlığı Kontrol Programlarında Mastitis Etkenine Yönelik Yaklaşımlar ........... 279 8.1. Çevresel mastitis etkenlerinin kontrolüne yönelik uygulamalar ........................... 279 8.2. Kontagiyöz mastitis etkenlerinin kontrolüne yönelik uygulamalar ....................... 281 9. Meme sağlığı Kontrolünde Sürüden Çıkarma Uygulamasına Yaklaşım ..................... 282 10. Meme Sağlığı Kontrol Programlarında Aşılama ....................................................... 284 11. Düve Mastitislerine Yaklaşım ................................................................................... 285 KONU 3 KÜÇÜK RUMİNANTLARDA MEME SAĞLIĞI ve MASTİTİS 1. Koyunlarda Mastitis ................................................................................................... 296 1.2. Etiyoloji .............................................................................................................. 296 1.2.1. Staphylococcus aureus............................................................................... 296 XIV
Giriş
1.2.2. Koliformlar .................................................................................................. 296 1.2.3. Koagulaz negatif stafilokoklar ..................................................................... 297 1.2.4. Çevresel streptokoklar ................................................................................ 297 1.2.5. Pasteurella spp. .......................................................................................... 297 1.2.6. Kontagiyöz agalaksi.................................................................................... 297 1.2.7. Maedi visna ................................................................................................ 297 1.3. Koyunlarda mastitise duyarlılık oluşturan faktörler ............................................. 297 1.4. Mastitisin sınıflandırılması .................................................................................. 298 1.4.1. Perakut mastitis .......................................................................................... 298 1.4.2. Akut ve kronik mastitis ................................................................................ 299 1.4.3. Subklinik mastitis ........................................................................................ 299 1.5. Teşhis ................................................................................................................ 299 1.5.1. Klinik muayene ........................................................................................... 300 1.5.2. Sütün muayenesi ........................................................................................ 300 1.5.2.1. California Mastitis Test ........................................................................ 301 1.5.2.2. Somatik hücre sayısı ........................................................................... 301 1.5.2.3. Enfeksiyon dışında SHS oranını artıran diğer sebepler ....................... 301 1.6. Tedavi ................................................................................................................ 301 1.6.1. Antibiyotik tedavisi ...................................................................................... 301 1.6.2. Klinik mastitis olgularında tedavi ................................................................. 302 1.6.3. Subklinik mastitis olgularında tedavi ........................................................... 302 1.6.4. Diğer tedavi yönteleri .................................................................................. 302 1.7. Koruma-kontrol .................................................................................................. 302 2. Keçilerde Mastitis ...................................................................................................... 302 2.1. Tanım, prevalans ve ekonomik önemi ................................................................ 302 2.2. Etiyoloji .............................................................................................................. 303 2.2.1. Hazırlayıcı nedenler.................................................................................... 303 2.2.1.1. Sağım şekli ......................................................................................... 303 2.2.1.2. Anatomik yapı ..................................................................................... 303 2.2.1.3. Irk........................................................................................................ 303 2.2.1.4. Laktasyon dönemi ve sayısı ................................................................ 303 2.2.1.5. Yetiştirme şekli .................................................................................... 304 2.2.1.6. Süt verimi ............................................................................................ 304 2.2.2. Yapıcı nedenler .......................................................................................... 304 2.2.2.1. Klinik mastitisler için yapıcı nedenler ................................................... 304 2.2.2.2. Subklinik mastitisler için yapıcı nedenler ............................................. 304 2.3. Klinik görünüm ................................................................................................... 304 2.4. Tanı yöntemleri .................................................................................................. 305 2.5. Tedavi ................................................................................................................ 307 2.6. Keçilerde mastitisten korunma ........................................................................... 308 KONU 4 KISRAKLARDA MEME SAĞLIĞI ve MASTİTİS XV
Giriş
1. Etiyoloji ...................................................................................................................... 311 1.1. Bakteriyel mastitis .............................................................................................. 312 1.2. Mikotik mastitis................................................................................................... 312 1.3. Paraziter mastitis ............................................................................................... 312 1.4. Avokado toksisitesine bağlı mastitis ................................................................... 312 2. Teşhis........................................................................................................................ 312 3. Tedavi ....................................................................................................................... 313 4. Prognoz ..................................................................................................................... 314 KONU 5 KÖPEK ve KEDİLERDE MEME HASTALIKLARI 1. Anatomi ..................................................................................................................... 317 2. Agalaksi..................................................................................................................... 319 3. Galaktostaz ............................................................................................................... 320 4. Galaktora................................................................................................................... 320 5. Mastitis ...................................................................................................................... 322 5.1. Akut mastitis ...................................................................................................... 323 5.2. Kronik mastitis.................................................................................................... 325 6. Meme Hiperplazisi ..................................................................................................... 325 7. Meme Kistleri............................................................................................................. 326 8. Meme Tümörleri ........................................................................................................ 326 9. Jinekomasti ............................................................................................................... 338 10. Meme Hastalıklarında Homeopatik Yaklaşım .......................................................... 338 10.1. Genel bilgi ve homeopatik sağaltımın esasları ................................................. 338 10.2. Meme travması ................................................................................................ 342 10.3. Sütte kan.......................................................................................................... 342 10.4. Meme ödemi .................................................................................................... 342 10.5. Agalaksi ........................................................................................................... 342 10.6. Yavruların ayrılması ......................................................................................... 342 10.7. Yavruların reddedilmesi ................................................................................... 342 10.8. Mastitis............................................................................................................. 343 10.9. Meme tümörleri ................................................................................................ 343 10.10. Eklampsi ........................................................................................................ 345 KONU 6 DOMUZLARDA MEME SAĞLIĞI ve MASTİTİS............................................................. 349
BÖLÜM VIII MEME CERRAHİSİ 1. Meme Başının Açık Yaraları veya Yırtıkları ............................................................... 359 1.1. Meme başı yaralarının sınıflandırılması ............................................................. 359 1.1.1. Perfore olmayan yaralar ............................................................................. 360 1.1.2. Perfore yaralar ............................................................................................ 360 XVI
Giriş
1.1.3. Fürstenberg rozeti bölgesindeki mukoza yaraları ........................................ 360 1.2. Meme başı yırtık ve yaralarının tedavisi ............................................................. 361 2. Meme Başından Süt Akımını Engelleyen Bozukluklar (Meme Başı Daralmaları, Stenozlar) .................................................................................................................. 363 2.1. Tanımı ............................................................................................................... 363 2.2. Nedenleri ........................................................................................................... 363 2.3. Teşhis ................................................................................................................ 366 2.3.1. İnspeksiyon ................................................................................................ 366 2.3.2. Palpasyon .................................................................................................. 366 2.3.3. Sondalama ................................................................................................. 368 2.3.4. Radyografi .................................................................................................. 368 2.3.5. Ultrasonografi ............................................................................................. 370 2.3.6. Endoskopi ve telorezektoskopi ................................................................... 376 2.3.7. Sinus laktiferusun punksiyonu .................................................................... 377 2.3.8. Deneysel teletomi ....................................................................................... 377 2.3.9. Biyopsi........................................................................................................ 378 2.4. Tedavi ................................................................................................................ 378 2.4.1. Konservatif tedavi ....................................................................................... 378 2.4.2. Sonda uygulaması ...................................................................................... 378 2.4.3. Şirurjikal müdahale ..................................................................................... 378 2.4.3.1. Kapalı operasyon ................................................................................ 379 2.4.3.2. Açık operasyon (Telotomi) .................................................................. 382 2.4.3.3. İmplantlar ............................................................................................ 384 2.4.3.4. Meme başının ampütasyonu ............................................................... 385 2.5. Meme başında uygulanan operasyonların komplikasyonları .............................. 385 2.6. Meme başında uygulanan operasyonların prognozu .......................................... 385 3. Meme Başının Tam Tıkanıklıkları .............................................................................. 386 4. Meme Başı Fistülleri .................................................................................................. 387 4.1. Meme başı fistüllerinin tedavisi .......................................................................... 387 4.1.1. Gerçek fistüllerin tedavisi ............................................................................ 387 4.1.2. Yalancı fistüllerin tedavisi ........................................................................... 387 5. Meme ve Meme Başına Uygulanan Diğer Tedavi Girişim ve Yöntemleri ................... 388 5.1. Fazla meme başlarının operatif olarak alınması ................................................. 388 5.2. Meme başının ampütasyonu .............................................................................. 389 5.3. Memenin köreltilmesi ......................................................................................... 389 5.4. Memenin amputasyonu (Mastektomi) ................................................................ 389 5.4.1. İneklerde Mastektomi ................................................................................. 389 5.4.2. Koyun ve keçilerde mastektomi .................................................................. 390 DİZİN............................................................................................................................. 393
XVII
Giriş
XVIII
Giriş
KISALTMALAR %
: yüzde
ICAM1: Intercelluler adhesion molecule 1
°C
: Santigrat derece
IFN
: İnterferon
AMS : Automated Milking System
Ig
: Immünoglobulin
ATP
: Adenosine triphosphate
IgA
: İmmünoglobulin A
BCP
: Brom Creosol Purple
IgG
: İmmünoglobulin G
BHBA : Beta hidroksi bütirik asit
IgM
: İmmünoglobulin M
BPV
: Bovine Papilloma Virus
IL
: İnterlökin
BTB
: Bromothymol blue
IL-1
: İnterlökin 1
C5
: Komplement C5
IL-1β : İnterlökin 1 beta
Ca
: Kalsiyum
IL-6
: İnterlökin 6
cc
: Cubic centimetres, santimetreküp
IL-8
: İnterlökin 8
CD
: Cluster of differentiation
IM
: İntramuskular
cfm
: Feet per minute
in.Hg : İnçcıva
cfu/ml : Colony Forming Unit, 1 ml’lik su
iNOS : Inducible nitric oxide synthase
numunesi içinde oluşan koloni sayısına
ISO
bağlı olarak ölçülür. CI
: Klor
cm
: Santimetre
: International Organization for Standardization
IU
: İnternasyonel ünite (International unit)
cmHg : Santimetre cıva
IV
: İntravenöz
CMT : California Mastitis Test
K
: Potasyum
CN-S : Coagulase Negative Staphylococcus
kg
: Kilogram
CO2
KNS
: Koagulaz negatif stafilokok
COX : Cyclooxygenase, sikloosijenaz
kPa
: Kilopaskal
CSF
kVp
: Tüp gerilimi potansiyeli
kW
: Kilowatt
/International Organization for Stan-
LDH
: Laktat dehidrojenaz
dardization
LOX
: Lipooksijenaz
dk
: Dakika
LPS
: Lipopolisakkaritler
DNA
: Deoksiribonükleik asit
LS
: Linear Score
FDA
: Food and Drug Administration
lt
: Litre
gr
: Gram
LT
: Lökotrienler
H2O2
: Hidrojen peroksit
LX
: Lipoksinlerin
: Karbondioksit
: Colony Situmulating Factor
DIN/ISO: Deutsches Institut für Normung
XIX
Giriş
m2
O2
: Oksijen
m3/dk : metreküp bölü dakika
PDS
: Postpartum disgalaksi sendromu
Mac-1 : Membran attack complex-1
PG
: Prostaglandin
MBC : Bakteriyi öldüren en düşük konsant-
PGD2 : Prostaglandin D2
mg
: Metrekare
rasyon
PGE2 : Prostaglandin E2
: Miligram
PGF2α : Prostaglandin F2 alfa PMN : Polimorfnükleer hücreler
MHC : Major Histocompatibility Complex, Doku uyuşum kompleksi
PPDS : Postpartum disgalaksi sendromu
MHz
: Megahertz
PUFA : Poly Unsaturated Fatty Acide
MIC
: Bakteriyel çoğalmayı engelleyen en
PZR
: Polimeraz Zincir Reaksiyonu
düşük konsantrasyon
ROS
: Reaktif oksijen türleri
ml
: Mililitre
SAA
: Serum amiloid A
mm
: Milimetre
SC
: Subkutan
MMA : Mastitis-metritis-agalaksi kompleks
SCC
: Somatic Cell Count
mmHg : Milimetre cıva
SDA
: Sabouraud Dekstroz Agara
MV-v : Maedi-Visna virus
SHS
: Somatik Hücre Sayısı
N2
: Azot
spp
: Taksonomide bir cinse ait tüm türleri
Na
: Sodyum
ifade eden bir kısaltma.
NaCl : Sodyum klorür
TLR
NaGase: N-acetyl-β-D-glucosaminidase
TNF-α : Tümör nekroz faktör alfa
NEFA : Esterleşmemiş serbest yağ asidi
TX
: Tromboksanlar
NFKB : Nuklear Factor Kappa B
VKS
: Vücut kondisyon skoru
ng
: Nanogram
αβ
: Alfa beta
NK
: Natural Killer, Doğal Öldürücü
γδ
: Gama delta
NO
: Nitrik oksit
µg
: Mikrogram
NOS
: Nitrik oksit sentetaz
μl
: Mikrolitre
NSAİ : Nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar NSAIDs: Nonsteroid (steroid olmayan) antiinflamatuvar ilaçlar
XX
: Toll like receptor
DİZİN 5-flurourasil, 334
Beslenme, 158, 170, 222, 224 Bez sisternası, 15, 16, 17 Bezi, 370, 374 Birinci allometrik evre, 24 Birinci izometrik evre, 24 Biyoçip, 205 Biyopsi, 325, 328, 378 Biyosensör, 206 Black pox, 77 Black spot, 76, 77 Blue bag, 389 B-mod real-time, 370 Bovine Herpes II, 63 Boxer, 327, 337 Bromokriptin, 321, 326 Brucella abortus S19, 81 Brucella abortus, 81, 95, 252 Brusellozis, 188 Bulaşıcı mastitis etkenleri, 181, 208, 220 Bulaşıcı mikroorganizmalar, 181, 218 Büyüme hormonu, 26, 170
A Actynomyces pyogenes, 375 Açılma oranı, 133 Adenokarsinoma, 329 Adenoma, 329 Adezyon, 161 Adrenalin, 30, 122 Aksama oranı, 133 Aktif involusyon, 43, 274 Akupunktur, 320 Akut mastitis, 179, 190, 233, 234, 241, 323, 324, 351, 364 Allerjik inhalant dermatitis, 83 Alternatif tedavi, 97, 216 Alveol, 4, 28, 166 Amoksisilin, 230, 235, 237, 238, 273, 276, 324 Amputasyon, 361, 390 Ana sağım, 104 Anaerobik bakteriler, 225, 276 Anamnez, 189, 321 Anaplastik karsinoma, 329 Anekojenik, 331, 332 Anjiyoödem, 81 Annular halka, 6, 9, 16, 239, 363, 371, 374, 379, 380 Annular ring, 9, 373, 374 Antibakteriyel direnç tipleri, 231 Antibakteriyel duyarlılık testleri, 229, 230 Antibakteriyel ilaçların seçimi, 227 Antibakteriyel kombinasyonlar, 227 Antibiyogram, 325 Antihistaminik, 80 Antiinflamatuvar, 160, 241 Antijen, 170 Antikor, 54, 204 Apokrin salgı, 306 Apparatus suspensoriyus mammariyus, 9 Apse, 323, 341, 363 Araşidonik asit, 45 Arcanobacter pyogenes, 266 Arteriya mammarika kraniyalis, 10, 11 Arteriya mammarika mediya, 10 Arterya abdominalis kraniyalis, 15 Arterya interkostalis, 15 Arterya pudenda eksterna, 10, 11, 15, 17 Arterya pudenda interna, 10 Arterya torasika interna, 15, 17 Asepromazin, 319 Aspergillus spp., 216, 312 Aşılama, 69, 214, 284 Atmosferik basınç oranı, 133 Atopi, 82, 83 Avokado toksisitesine bağlı mastitis, 312, 314
C California Mastitis Test, 154, 197, 198, 199, 257, 267, 282, 299, 301, 313 Cephalobus spp., 312 Chihuahua, 327 Clostridium perfringens, 95, 225, 276, 304, 309 Cluster of differentiation, 47 CMT, 132, 134, 137, 154, 156, 176, 197, 198, 199, 202, 206, 221, 243, 299, 306, 308, 313, 366 Coccer spaniel, 337 Coccidioides immidis, 312 Corynebacterium bovis, 185 Corynebacterium spp., 304, 312 Coulter counter, 306
Ç Çatlak, 81 Çevresel mastitis etkenleri, 279 Çevresel mikroorganizmalar, 185 Çevresel streptokoklar, 274, 297 Çiçek, 64 Çinko, 174
D Dachshund, 337 Dackel, 327 Danimarka modeli meme başı makası, 379 Deksametazon, 241 Dermatofitozis, 73, 75 Destekleyici tedavi, 212, 241 Dexon II, 362 Diapedezis, 91, 92 Doberman, 337 Dourin, 95 Draschia megastroma, 312 Duktus laktiferi, 6, 14, 15, 16, 17, 16, 120 Duktus papillaris, 360, 361, 363, 364, 367, 370, 371, 373, 376, 379, 380, 382 Düve mastitisleri, 219, 221, 224, 285
B B lenfosit, 49, 51, 52, 53, 54, 160 Bacillus cereus, 188, 276, 304 Bacillus spp, 188, 304 Bağışıklık patogenezisi, 162 Bağışıklık sistemi, 169, 170 Bağışıklık, 162, 169, 170 Bakır, 174 Bakteriyel mastitis, 312, 313, 314 Beagle, 327, 337 Benign, 326, 330, 331, 344
E Eicosanoid, 160 Eikosanoidler, 160
393
Dizin Eksternal, 276, 278, 359, 389, 390 Elektriksel geçirgenlik, 201, 202, 207 Elle sağım, 102, 104, 140, 142, 157, 158, 295, 298 Emaskülatör, 385, 389 Embriyonal dönem, 386 Emzik lastiği, 116, 121 Emzirme, 26, 101, 341 Endometritis, 173 Endoplazmik retikulum, 28 Endoskopi, 376 Endotoksin mastitis, 209, 212 Endotoksin şok, 209 Enrofloksasin, 238, 324 Ensizyon, 383, 384, 390 Enterobakteri, 253 Enzim testleri, 202 Epidermofiton, 73 Eritromisin, 238, 324 Escherichia coli, 43, 46, 48, 49, 52, 57, 58, 149, 150, 154, 162, 164, 167, 168, 171, 172, 179, 185, 186, 204, 205, 209, 210, 211, 213, 214, 218, 220, 224, 226, 227, 229, 230, 231, 237, 243, 249, 250, 254, 258, 270, 274, 276, 279, 280, 283, 284, 285, 286, 288, 291, 294, 296, 304, 309, 312, 322, 349
Halicephalobus deletrix, 312 Hatalı sağım, 92 Hematom, 92, 93 Hemoraji, 91 Hidroklortiyazit, 97 Hijyen, 155, 308 Hiperekojenik, 331, 332, 370 Hiperemi, 91, 325 Hiperkeratoz, 7 Hiperkeratozis, 76, 81 Hipokalsemi, 171 Histopatoloji, 330 Homeopati, 338, 345 Humoral savunma sistemi, 54 Hücresel savunma sistemi, 51 Hydrotaea irritans, 81, 215, 254
İ İç lastik, 114, 116, 121, 123, 133 İkinci allometrik evre, 24 İkinci izometrik evre, 24 İmmunoassay metotları, 204 İmmün, 266 İmmünoglobülin, 177 İmpetigo, 71, 74 İmplant, 384, 385 İnflamasyon, 161 İngiliz Setter, 337 İnspeksiyon, 366 İnsülin, 169 İnterferon, 50 İnterlökin, 44, 46, 49, 53 İnternal, 86, 278, 359 İnvolusyon, 166 İrlanda Setter, 337 İvermektinin, 75 İyodofor, 68, 271 İzoprizmatik epitel, 9
F Fasya trunki profunda, 9 Fenotiyazin, 319 Fırsatçı mikroorganizmalar, 187 Fibroadenoma, 329 Fibroadenomatözis, 325 Fibropapilloma, 61 Fibrosarkoma, 329 Fibrozis, 190 Fistül, 362, 387, 388 Fizyolojik hiperemi, 91 Fizyolojik meme ödemi, 13, 94, 95 Florfenikol, 238 Florokinolonlar, 213, 238 Floroskop ekranı, 101 Fluniksin meglumin, 241 Folikülitis, 71, 72 Fossomatik, 200, 299, 306 Fotosensitive dermatitis, 78 Fotosensitizasyon, 74, 78, 81 Fransız modeli meme başı genişleticisi, 379 Frunkulozis, 71 Furasamid, 97 Fusobacterium necrophorum, 77, 225, 226, 276 Fürstenberg rozeti, 6, 8, 41, 42, 106, 360, 363, 364, 367, 370 Fürstenberg venal ring, 9, 11
J J-5 bakterin aşısı, 284 Jetter, 272 Jinekomasti, 329, 338
K Kabergolin, 320, 321, 333 Kalsiyum boroglikonat, 241 Kalsiyum, 177, 241 Kanal papilloması, 329 Kapanma oranı, 133 Karantina, 69 Kazein, 29, 31 Kemoterapi, 334 Keratin tıkaç, 7 Keratin, 6, 7, 120, 275 Ketozis, 158, 172 Klebsiella pneumoniae, 186, 254, 270, 296, 304 Klebsiella spp., 186, 187, 209, 211, 213, 218, 226, 231, 237, 312 Klindamisin, 324 Klinik mastitis, 152, 175, 176, 179, 186, 192, 209, 217, 227, 232, 233, 241, 256, 262, 264, 265, 266, 267, 274, 280, 285, 288, 298, 302, 303, 304 Klinik muayene, 189, 246, 300 Kloksasillin, 273 Klor, 177 Klorotiyazit, 96 Koagülaz negatif stafilokoklar, 276
G Galaktopoezis, 25 Gebelik, 3, 24, 25, 35, 223, 325 Gentamisin, 238, 383 Gerçek fistül, 387 German Shephard, 327, 337 Glikoz, 171 Glikoz, 28, 31 Gram negatif, 50, 167, 178, 185, 186, 209, 211, 214, 231, 237, 288 Gram pozitif, 153, 162, 166, 225, 237, 254, 271 Güneş yanığı, 78, 79
H Habronema microstoma, 312 Habronema muscae, 312
394
Dizin Makineli sağım, 80, 104, 105, 107, 108, 109, 120, 122, 141, 157, 303 Makrofaj, 167 Makrolidler, 235, 237, 276 Malign, 326, 330, 331, 332 Maltese, 337 Mamma, 3, 19, 346 Mammektomi, 332 Mammogenezis, 3, 23, 24 Manhiemia hemolytica, 304 Masaj evresi, 104 Mastektomi, 169, 333, 389, 390 Mastitis kontrol programları, 151, 262 Mastitis, 8, 20, 36, 37, 41, 45, 49, 51, 56, 57, 58, 61, 84, 85, 92, 98, 120, 121, 136, 143, 144, 145, 149, 151, 152, 156, 157, 160, 165, 166, 175, 176, 177, 178, 179, 181, 182, 183, 185, 187, 188, 189, 192, 193, 196, 197, 198, 199, 202, 207, 208, 209, 217, 221, 222, 225, 226, 227, 228, 229, 232, 234, 242, 246, 247, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256,257, 258, 259, 262, 263, 264, 265, 268, 270, 279, 284, 287, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 296, 302, 303, 307, 309, 310, 311, 313, 314, 315, 320, 322, 323, 324, 341, 343, 349, 351, 364 Maya, 142, 216, 283 Membrana propriya, 4 Meme başı bazisi, 6, 9, 12, 13, 96 Meme başı çıkışı, 16 Meme başı kanalı, 6, 7, 8, 9, 15, 34, 153, 154, 167, 182, 186, 210, 218, 275, 277, 299, 300, 359, 373, 376, 379, 382 Meme başı kaplayıcıları, 276, 277 Meme başı sfinkteri, 8, 42, 365, 368, 381 Meme başı sinusu, 6, 9, 41, 123, 167, 239, 317, 360, 363, 364, 369, 370, 377, 380, 382, 383, 387, 388 Meme başı sisternası, 9, 16, 166, 190, 364, 365, 367, 368, 369, 376, 378, 380, 386 Meme başı, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 34, 41, 42, 61, 62, 65, 67, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 96, 102, 106, 108, 116, 120, 121, 122, 123, 153, 154, 166, 167, 182, 186, 190, 193, 194, 195, 210, 213, 218, 220, 239, 240, 242, 270, 271, 273, 275, 276, 277, 278, 279, 283, 299, 300, 308, 318, 322, 323, 359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 368, 369, 370, 371, 373, 376, 377, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384, 385, 386, 387, 389 Meme bezi, 3, 4, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 23, 29, 41, 42, 43, 45, 49, 52, 93, 159, 160, 162, 168, 219, 305, 317, 341, 366, 368, 374, 376, 390 Meme hiperplazisi, 325 Meme içi tedavi, 236, 237, 266, 283, 307 Meme kistleri, 326 Meme lobu, 18, 196, 202, 207, 262, 333, 366, 368, 376 Meme ödemi, 91, 93, 94, 95, 96, 221, 342 Meme örümceği, 77, 365 Meme tomurcuğu, 24 Meme travması, 342 Meme tümörü, 327, 328, 331, 333 Meme yapısı, 154 Metastaz, 330 Metritis, 173, 353 Microsporum canis, 73, 74 Microsporum gypseum, 73, 74 Microsporum nanum, 73, 74 Mikoplazma, 216 Mikoplazma, 266, 283 Mikotik mastitis, 312, 314 Mikrobiyoloji, 191, 208, 249, 252, 253, 254, 255, 259 Miyoepiteliyal hücreler, 29, 30 Monosit, 210 Musinöz karsinoma, 329 Muskulus sfinkter papillae, 8
Koliform mastitis, 162, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 234, 235, 236, 266, 350 Koliform, 123, 162, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 218, 234, 235, 236, 266, 276, 350 Koliformlar, 209, 211, 213, 296 Kolostrogenezis, 27 Kolostrum, 27, 55 Komplement, 46, 50 Kontagiyöz agalaksi, 297 Kontagiyöz, 222, 264, 265, 266, 278, 279, 281, 283, 297 Korb hücreleri, 4 Korpus mamma, 3, 14, 17 Kortikosteroid, 212 Kortizon, 378 Kotra, 141 Kör sağım, 7, 104, 121 Kronik mastitis, 45, 161, 180, 181, 189, 190, 191, 299, 300, 324, 325, 351 Ksilazin, 378 Kuru dönem tedavisi, 34, 241, 245, 274, 275, 277, 278, 280, 282, 307 Kuru dönem, 7, 8, 27, 32, 33, 34, 43, 51, 52, 55, 66, 92, 94, 95, 97, 153, 154, 158, 159, 186, 211, 217, 218, 219, 223, 241, 242, 243, 244, 245, 263, 268, 274, 275, 277, 278, 280, 282, 302, 307, 366, 388 Kuru madde, 27 Kuruya çıkarma, 33, 244, 265 Kutis, 5
L Labrador retriewer, 337 Lactolith, 368 Laktasyon dönemi, 41, 51, 183, 197, 233, 236, 301, 303, 324 Laktasyon sayısı, 197, 298, 301 Laktasyon tedavisi, 263, 307 Laktasyon, 4, 23, 32, 36, 41, 51, 53, 183, 186, 197, 211, 213, 233, 235, 236, 241, 263, 267, 273, 288, 298, 301, 303, 307, 311, 324, 364 Laktifer kanallar, 24 Laktoferrin, 43, 177, 213 Laktogenezis, 25 Laktoperoksidaz, 43 Laktosebum, 6 Laktoz, 23, 27, 28, 30, 177 Lenf yumrusu, 334 Lenfonodi subiliyakus, 11 Lenfonodili iliyasi mediyalis, 11 Lenfonodili inguinalis süperfisyalis, 11, 17, 318 Lenfonodili inguinalis, 11, 16, 17, 318 Lenfonodili intramammarii, 12 Lenfonodili mammarii, 11, 12 Lenfonodili servikale süperfisyalis ventralis, 17 Lenfonodili sternalis kraniyalis, 17 Leptospirozis, 81, 82, 188 Levamizol, 334 Ligatür, 383 Liner slip olgusu, 112 Linkomisin, 238 Listeria monocytogenes, 188, 256, 259 Lizozim, 43 Lobi glandula mammarika, 4 Lobulus glandula mammarika, 4 Lumpektomi, 332
M Maedi-Visna virus, 296 Major Histocompatibility Complex, 48
395
Dizin Mycoplasma agalactiae, 296, 297, 304 Mycoplasma capricolum, 304 Mycoplasma putrefaciens, 304
pH testi, 202, 204 Picornaviridae, 68 Plazma hücresi, 54 Pleksus lumbalis, 13 Pleksus venosus papilla, 11, 371, 371, 373, 374 Pleksus venosus papillaris, 11 Pnömatik pulzatör, 114, 116 Pointer, 327, 337 Polimeraz Zincir Reaksiyonu, 208 Polip, 380 Polivalent aşı, 284 Poodle, 327, 337 Potasyum, 94, 177, 234 Potens, 340 Pozitif basınç, 104 Prematüre doğum, 319 Progesteron, 26 Prognoz, 213, 314, 322, 324, 326, 361 Prokain penisilin, 234, 235, 237, 245, 362 Proksimal, 359, 384 Prolaktin, 25, 26, 35 Prostaglandin, 44, 178 Protein, 27, 28, 30 Proteomiks bazlı teşhis metotları, 204 Pseudocowpox, 66, 74, 81, 84, 85 Pseudomonas aeruginosa, 187, 276, 296 Pseudomonas spp, 304, 350 Pseudomonas, 187, 230, 252, 266, 276, 280, 283, 296, 304, 350 Pseudopregnancy, 35, 320 Pubertas, 337 Puls, 114, 115, 116, 126 Pulzasyon hızı, 115, 121, 123, 127, 130, 133 Pulzasyon oranı, 115, 121, 123, 270 Pulzasyon sayısı, 130, 270 Pulzasyon siklusu, 115 Pulzasyon, 114, 115, 121, 123, 127, 129, 130, 131, 133, 270 Pulzatör oranı, 115, 131, 133 Pulzatör, 111, 114, 115, 131, 133 Pyronin Y-metil green boya, 306 PZR, 188, 205, 208, 217, 233, 250, 254
N Natural Killer, 48 Negatif basınç, 104 Neomisin, 238 Nervus genitofemoralis, 13, 17 Nervus ilyohipogastrikus, 13, 16 Nervus interkostalis, 17 Nervus pudendus, 13 NF-kB, 45 Nitrik oksit, 51 Nodulektomi, 331, 332 Nokardia, 266 Nonspesifik enfeksiyon etkenleri, 188 Nonspesifik savunma sistemi, 44 Nonsteroid antiinflamatuvar ilaç, 361 Norfloksasin, 238 Novobiyosin, 273 Nötrofil, 44, 45, 46, 48, 162, 163, 166, 170, 172, 196, 313
O Obstruksiyon, 383 Oksidatif stres, 163, 173, 178 Oksilipidler, 160 Oksitetrasiklin, 238 Oksitosin, 350 Osteokondrosarkoma, 329 Osteosarkoma, 329 Ostiyum papillare, 6, 14, 16, 17 Otojen, 63 Otomatik sağım sistemleri, 111, 138, 139, 206, 248 Otomatik sağım, 111, 136, 137, 138, 139, 197, 206, 248 Ovaryan remnant, 321 Ovaryum, 24, 209, 214, 321, 322 Ovine Progressive Pneumonia virus, 296, 297
Ö Ödem, 81, 94, 96 Ön sağım, 156, 268 Ön süt muayenesi, 263, 268, 269 Östrojen, 25, 26, 35, 327 Östron, 94
R Radyografi, 330 Radyografi, 361, 368, 369 Rami labiyalis ventralis, 15 Rami mammarii, 15 Ramus labiyalis dorsalis et mammariyus, 11 Regülatör hassasiyeti, 130, 270 Regülatör, 111, 113, 127, 130, 133, 270 Rekombinant, 49 Reseptör, 231 Retensiyo sekundinarum, 172 Ring blok, 362 Ringworm, 73, 81, 85 Robotik sağım, 158
P Palpasyon, 323, 366 Papilla mamma, 3, 14, 17 Papilloma, 61, 62, 74, 81, 329 Papillomatozis, 61, 67 Papovaviridae, 61 Parapoxvirus, 84, 334 Paraziter mastitis, 312, 314 Pars glandularis sinus laktiferi, 3, 15, 16 Pars glandularis, 3, 15, 16 Pars papillaris sinus laktiferi, 3, 15, 16 Pars papillaris, 3, 5, 15, 16 Partikül sayım metodu, 200 Pasteurella spp., 296, 297, 304 Patolojik meme ödemi, 94 PDS II, 362 Pea, 364, 365, 379 Pekingese, 327, 337 Penisilin, 81, 181, 223, 228, 229, 235, 238, 273, 276 Perakut mastitis, 179, 298, 299 Perfore, 359, 360, 361, 362, 363, 387 Peteşiler, 80
S Sağım başlığı, 75, 76, 104, 111, 116, 122, 125, 126, 127, 130, 133 Sağım ekipmanları, 126, 156, 255, 263, 265 Sağım lastikleri, 267 Sağım makinesi, 91, 104, 105, 107, 111, 114, 119, 120, 122, 123, 125, 126, 127, 134, 143, 265, 267, 272, 281 Sağım pençesi, 108, 117, 126, 133, 157 Sağım ünitesi, 107, 108, 116, 136, 269 Sağım yöntemleri, 157 Sağım, 32, 75, 76, 77, 91, 96, 101, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120,
396
Dizin 122, 123, 124, 125, 126, 127, 130, 131, 132, 133, 134, 136, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 154, 155, 156, 157, 158, 166, 168, 182, 183, 197, 217, 253, 255, 262, 263, 264, 265, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 280, 281, 282, 283, 298, 303, 365 Sağımhane, 214 Salmonella, 214, 296 Samoyed, 337 Sefapirin, 237, 238, 245, 273 Sekonder meme tomurcuğu, 24 Selenyum, 161, 163, 173, 174 Septa interlobariya, 4 Septa interlobulariya, 4 Seratonin, 45 Serotonin antagonistleri, 322 Serratia spp., 186, 187 Serum albümin, 161, 177 Servo, 113 Setter, 327 Sfinkter, 17 Sıcaklık stresi, 264 Sinus laktiferus, 9, 16, 373, 374, 376, 377 Sinus papillaris, 8, 9, 16, 359, 361, 363, 373, 374 Sirkulus venosus papilla, 11 Sistemik antibakteriyel tedavi, 233, 234 Sitokin, 159, 161, 162 Sitoloji, 330 Siyah nokta, 77 Skuamöz hücre karsinoması, 329 Smear, 200 Sodyum, 94, 151, 177, 202 Somatik hücre sayımı, 41, 200, 151, 196, 202, 232, 243, 263, 266, 268, 299, 301, 306 Somatotropin, 3, 26 Son sağım, 104, 105, 108 Sonda, 361, 368, 378 Spasiyum inguinale, 10, 13 Spesifik savunma sistemi, 51 Srilata zaheeri, 75 Stafilokok, 235, 302 Staphylococcus aureus, 6, 20, 43, 49, 52, 56, 57, 58, 71, 74, 77, 80, 81, 106, 123, 150, 162, 163, 164, 166, 167, 168, 179, 180, 181, 182, 188, 196, 204, 218, 220, 222, 223, 224, 226, 227, 230, 231, 232, 234, 236, 241, 243, 245, 247, 248, 249, 251, 252, 257, 258, 266, 267, 270, 276, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 288, 290, 291, 293, 294, 296, 297, 298, 302, 304, 309 Staphylococcus auricularis, 304 Staphylococcus capitis, 304 Staphylococcus caprae, 304 Staphylococcus chromogenes, 182, 297, 304 Staphylococcus epidermidis, 182, 276, 297, 298, 304 Staphylococcus haemolyticus, 304 Staphylococcus hominis, 304 Staphylococcus hyicus, 71, 181, 182, 276, 297 Staphylococcus intermedius, 71, 181 Staphylococcus lugdenensis, 304 Staphylococcus scuiri, 304 Staphylococcus simulans, 182, 297, 304 Staphylococcus spp., 250, 312 Staphylococcus warnerii, 297, 304 Staphylococcus xylosus, 304 Stefanofilariozis, 75 Stephanofilaria stilesi, 75 Streptococcus agalactia, 123, 150, 164, 183, 184, 196, 222, 226, 241, 242, 243, 245, 253, 263, 267, 281, 283, 293, 304 Streptococcus dysgalactia, 81, 123, 150, 168, 183, 184, 215, 220, 225, 226, 241, 245, 281, 283, 286 Streptococcus spp., 312
Streptococcus suis, 304 Streptococcus uberis, 6, 57, 150, 160, 164, 166, 183, 185, 220, 226, 232, 241, 243, 245, 252, 254, 255, 258, 270, 271, 279, 283, 285, 286, 291, 294, 304 Streptokok, 167, 183, 235, 276 Strip kap, 190, 191, 269 Strongyloides westeri, 312 Su banyosu, 371, 373 Subakut mastitis, 179 Subklinik mastitis, 51, 150, 175, 176, 177, 178, 179, 191, 204, 207, 221, 258, 259, 262, 299, 302, 304, 305, 307, 308 Subkutis, 95 Süt alerjisi, 81 Süt depolama, 111, 119 Süt kanalları, 16, 29 Süt sentezi, 27 Süt sisternaları, 15, 16 Süt taşıyıcı sistemi, 117 Süt taşları, 364, 368, 379, 380, 386 Süt toplama tankı, 119 Süt verimi, 95, 135, 153, 179, 298, 304 Sütte kan görülmesi, 91 Sütün indirilmesi, 29
Ş Şap, 68, 69, 70, 74, 81, 84, 85, 86
T T lenfosit, 45, 47, 49, 50, 51, 52, 53, 160 Teat dipping, 66, 77, 109, 139, 242, 268, 271, 277, 281, 282, 290, 308 Tedavi, 64, 72, 79, 96, 152, 183, 184, 187, 188, 223, 226, 233, 234, 235, 240, 245, 247, 265, 266, 273, 277, 282, 301, 307, 311, 313, 321, 324, 325, 326, 331, 337, 339, 344, 361, 378, 388 Telitis, 320, 364, 367, 385 Telorezektoskopi, 377 Telotomi, 379, 382, 383 Terrier, 327, 337 Ters ağızlı meme başı makası, 379 Test simplets metodu, 201 Tetrasiklinler, 235, 324 TNM, 328, 330 Trichophyton equinum, 73, 74 Trichophyton mentagrophytes, 73, 74 Trichophyton verrucosum, 73, 74 Turnike, 388 Tüberkülozis, 188 Tümör nekrozis faktör-alfa, 49 Tümör, 44, 49, 326, 330, 380
U Udder, 3, 20, 36, 37, 58, 86, 97, 98, 143, 144, 145, 252, 290, 291 Ultrasonografi, 321, 330, 370, 371, 372, 391 Ulusal Mastitis Konseyi, 261, 263, 267 Uzayan tedavi, 240
Ü Üç boyutlu ultrasonografi, 374 Ürografin, 369 Ürtiker, 81
V Vaccinia Mammillitis, 64, 84 Vaccinia, 64, 84 Vakum boruları, 112, 126 Vakum değeri, 270 Vakum göstergesi, 111, 113, 133
397
Dizin Vakum pompası, 104, 111, 112, 126, 127, 129, 133, 272 Vakum regülatörü, 113, 280 Vakum sistemi, 111, 128, 133 Vakum, 76, 104, 108, 111, 112, 113, 120, 123, 126, 127, 128, 129, 130, 133, 157, 268, 270, 272, 280 Vena abdominalis subkutaneous, 11 Vena epigastrika kraniyalis süperfisyalis, 11 Vena epigastrika kraniyalis, 11, 15 Vena mammarika kaudalis, 11 Vena mammarika kraniyalis, 11 Vena papillares, 11 Vena pudenda eksterna, 11, 15, 16 Vena pudenda interna, 11 Vertikal -U- dikişi, 362 Vezikül, 341 Vicryl, 362 Virüs, 62, 63, 66, 68, 74, 281 Vitamin A, 174, 175 Vitamin C, 174 Vitamin E, 163, 174, 224, 278, 288 Vitamin K, 92
W Water-bath, 370 White Side Test, 299 Wood lambası, 73
Y Yağ, 27, 29, 30, 112, 115, 173, 174, 177 Yalancı çiçek, 66 Yalancı fistül, 387 Yalancı gebelik, 35, 36, 96, 320, 321, 322, 327 Yangı düzenleyici yağ asitleri, 175 Yangı, 44, 160, 161, 168, 170, 175, 212, 325, 330, 331 Yavruların reddedilmesi, 342 Yaz mastitisi, 215, 225 Yönetim, 156
398