Bouwen in het Noorden 71 by Uitgeverij Het Noorden

#71 2013

Herontwikkeling Gasterra Nieuw duurzaam A+ kantoorconcept

Ronde Tafel Gesprek

Samen doen en anders denken in Friesland

Op zoek naar nieuwe motors Suzan Wierenga

Van Gronings bod naar gronings model

Toekomst WOningcorporatie

Roeland van der schaaf

Johan baltes

D6 wordt gezeild door: onderdag juni

www.bihnregattacup.nl

Voorwoord

71 Redactieadres Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden tel 058-2153937 fax 058-2139157 info@uhn.nl, www.uhn.nl Hoofdredactie Henri J. Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Bert Heijnen, Arjen Bakker, Petroeska Siccema, Leonie Verhaar Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer

Ontwerp www.Ideefix.nl Stagiare Thijs van Beijeren Abonnement € 24,95 per jaar Losse nummers € 6,50

Uitgever & Administratie Uitgeverij Het Noorden Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden tel 058-2153937 fax 058-2139157 info@uhn.nl www.uhn.nl

Aan dit nummer werkten mee Herman Aalbers, Johan Baltes, Reinier Bron, Leo ter Beke, G. Bruggeman, Simon Benus, Marco Dijk, Johan Ekamper, Dirk van de Goot, Piet Gorter, Bert Hendriks, Henk Heikema, Hedzer van der Heide, Kor Hospers, Jos Jellesma, Johan Postma, Jacop Dijkstra, Danny Kok, Gerrit de Leeuw, Dik van der Leeden, Otto Lugers, Eric Mink, Marc Mulder, Jurjen van der Meer, Robert-Jan Mellema, Carel Möller, Bert Nijsingh, Albert Notebomer, Geert Nijhoff, Heiko Pruntel, Hans Pantjes, Rard Rijcken, Ramon Rolink, Harry Slump, Abe Sijperda, Janneke Schievink, Henk Spieker, Hardie Schreuder, Jippe Tinga, Nico van der Werf, Susan Wieringa, Gea Akkerman-Wielinga, Jan Wijbenga, Aart-Jan van Wijncoop, Joost Versluis, Jan Zuidema

Copyright © 2013 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd. Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

De wij economie zijn zelf

De gevolgen van de crisis woekeren nog steeds door. Sommigen noemen het de nieuwe werkelijkheid. Andere partijen zoeken elkaar in de keten op om samen een vuist te maken. Bijna elke dag is er wel een organisatie die een oplossing aan de hand doet om de gevolgen van de crisis op de woningmarkt te bestrijden. Groningen heeft een Gronings Bod, Gemeente Assen wil zelf huizen ontwikkelen. Corporaties anticiperen op de rechtstreekse heffing die hun investeringsbeleid grotendeels in de ijskast zet en moeten als gevolg daarvan hun organisatie herpositioneren. De Nederlandse Bank wil een loonimpuls. Al met al is het een versnipperd geheel van partijen en organisaties die reageren, maar het levert niets op. Zolang de landelijke overheid met een kasstelsel werkt en zolang dat de feitelijke situatie niet meer dan ombuigingen zijn, is het met al die ideeën dweilen met de kraan open. Het zijn op deze wijze meer publiciteitsstunten naar de achterban. Nee, dan kan de vastgoedwereld - huur en privaat, gemeenten, Bouwend Nederland, Woonbond, makelaars, Aedes en noem - maar op beter als sector de handen ineen slaan om tot een breed ‘Sociaal Woonakkoord’ te komen. Zo lukte het de werkgevers en de vakbeweging toch ook om tot een Sociaal Akkoord te komen en dat maakte de regering zelfs enthousiast! In zo’n akkoord zou bijvoorbeeld meegenomen kunnen worden dat banken verplicht worden een bepaald bedrag aan financiering van de woningmarkt beschikbaar te stellen, ongeacht hun andere verplichtingen. Of dat pensioenfondsen hypotheken gaan verstrekken aan hun eigen leden. Nu ben ik zelf ook al ideeën aan het aandragen… wellicht een uiting van ongenoegen dat ook bij veel ondernemers en woonconsumenten leeft. Wel voldoende middelen om een huis te kopen, maar geen financiering. Waar het om gaat is rust in de markt en voldoende mogelijkheden voor daadwerkelijke financiering; lokaal, regionaal of landelijk. En met de nieuwe leencondities, prima. Het stimuleert de woonmarkt, voorkomt faillissementen en werkeloosheid en lokaal kan weer woonbeleid worden gevoerd. Het is toch niet zo moeilijk om dat in te zien. De hele sector moet zich gezamenlijk roeren om met een visie te komen, wellicht een bijgesteld Wonen 4.0, gedragen door alle partijen. Tenslotte zijn wij als bouwer, ontwikkelaar, bestuurder, politicus, makelaar of woonconsument de economie! Ja, de economie zijn wij zelf. Henri J. Hendriks Hoofdredacteur

inhoudsopgave

Samen doen en anders denken

9 4 Nieuwsflitsen Van Gronings Bod naar Gronings Model

6 Huren is niet duur 8 Op zoek naar nieuwe motors 16

14 Toekomst woningcorporatie 15 Friese Bouwsoos: Marjet Ruiten

Feenstra WTZ voortvarend in nieuwe koers

20 DJ Hekwerk & Toegangscontrole groeit de tegen stroom in 23 59 Starters Appartementen Zaagdam, Groningen 18

26 Woningbouw Gockingaheerd, Appingedam 29 Woon- en Zorgcentrum de Schans, Emmen

Herontwikkeling GasTerra kantoor,Groningen

33 Verzorgingshuis Bertilla, Drachten 37 Renovatie Rode Dorp, Harlingen 43

40 Renovatie SNS bank naar PThU, Groningen 50 HEMA Stadskanaal stapt over op energiezuinige verlichting

Herstructurering wijk De Hoogte, Groningen

56 Nieuwbouw datacenter Evinova, Meppel 59 Buitencentrum en Sterrenwacht, Nijverdal 47

62 Nieuwbouw Zwemcenter, Zuidhorn 67 Nieuwbouw Brandweerkazerne, Zwolle Noord

Nieuwbouw bankgebouw Rabobank, Hardenberg

71 Nieuwbouw SBO de Catamaran, Emmen

Nieuwsflitsen Wijkbedrijf Bilgaard winnaar Slim&Snel WoonFriesland

Het consortium van Wijkbedrijf Bilgaard is via een nieuwe selectievorm uit 26 consortia tot winnaar gekozen voor zijn plannen voor de verbetering van de energieprestatie en het basisuitrustingsniveau van 330 huur- en koopwoningen én leefomgeving in De Kei en De Gealanden in Leeuwarden. Wijkbdrijf Bilgaard gaat de opdracht uitvoeren, omdat het betrokkenheid als innovatief uitgangspunt heeft genomen. Het consortium betrekt professionals in en uit de wijk zelf en schept banen. Maar ook een eigen energievoorziening en duurzame aandacht voor sport, groen in de wijk, alles vanuit eigen kracht van de wijk zijn de winnaarsingrediënten. Het consortium bestaat uit: Ekwadraat, KAW, KUUB, Acore, Bouwgroep Dijkstra Draisma en partners.

Arnoud Olie Drentse ondernemer van het Jaar Arnoud Olie, architect en algemeen directeur van B+O is tijdens de opening van de Drentse Bedrijven Contactdagen in Assen verkozen tot Drentse ondernemer van het jaar 2013. De titel wordt jaarlijks toegekend aan een ondernemer in Drenthe, die het verschil weet te maken door goed ondernemerschap te tonen en door de economie en werkgelegenheid in Drenthe te stimuleren. Volgens de jury is Olie een creatieve visionair, die leiderschap en vernieuwing toont in tijden van recessie. In de afgelopen jaren is B+O uitgegroeid tot één van de grotere architectenbureaus in Noord-Nederland. In januari besloot hij om B+O uit te breiden met drie nieuwe bedrijven: B+O Landschap en Stedenbouw, B+O Bouwkunde en Techniek en B+O Management en Advies. Daarnaast is de naam Bureau B+O Architecten gewijzigd in B+O Architectuur en Interieur.

De selectie van WoonFriesland vond dus niet plaats op basis van aanbesteding, maar was erop gericht om via een innovatieve zoektocht de processen in de bouwketen te verbeteren en daarnaast een methodiek te ontwikkelen om de verduurzaming te versnellen. De eerste selectie was op basis van een korte film waarin consortia hun visie op de verbetering van de 330 Leeuwarder woningen en woonomgeving presenteerden. Hieruit werden tien consortia geselecteerd voor een presentatie, waaruit drie consortia - De Uitkomst, Mienskip en Wijkbedrijf Bilgaard - tijdens een openbare jurering werden geselecteerd. WoonFriesland vormde samen met een vertegenwoordiger van de bewoners en de gemeente Leeuwarden de jury. WoonFriesland gaat de kwaliteit (energieprestatie en basisuitrusting) van een groot deel van zijn woningbestand verbeteren. Als onderdeel van het landelijke experiment Slim en Snel is WoonFriesland de eerste noordelijke corporatie die partijen uit diverse bedrijfstakken heeft uitgenodigd om in breed samengestelde consortia op innovatieve wijze, zowel qua product als proces, naar een goede aanpak te zoeken. Slim en Snel moet één van de antwoorden zijn om de processen in de bouwkolom te verbeteren en moet tegelijkertijd een methodiek zijn om de verbetering van de energieprestatie van de bestaande voorraad te versnellen. Het ingediende filmpje over Wijkbedrijf Bilgaard is te zien op youtube.com, Wijkbedrijf Bilgaard.

Kumij investeert in nieuw uniek bewerkingscentrum Kumij, producent van kunststof kozijnen, heeft een nieuw bewerkingscentrum geïnstalleerd om zijn positie op de markt te versterken en de kwaliteit te verhogen. ‘Een machine met een omvang van bijna 1000 m² met deze mogelijkheden is uniek in Europa,’ legt technisch directeur Ed de Groot uit. ‘Kumij wil innovatief zijn; we hebben daarom een miljoeneninvestering gedaan in materiaal dat klaar is voor de toekomst.’ Dit bewerkingscentrum vervangt zes van de huidige machines en maakt handmatige handelingen overbodig. De Groot: ‘Je kunt de markt niet veranderen, maar wel de kostprijs.’ Het 100 werknemers tellende, internationaal werkende Kumij maakt deel uit van de Rollecate Groep, een gevelbouwer in de woningen utiliteitsbouw, met divisies in aluminium, staal, kunststof, glas en composiet.

Bouw Relatiedagen wordt Bouwcompleet Bouw Relatiedagen in Hardenberg en Gorinchem gaan verder als Bouw Compleet. In Venray werd Bouw Compleet al eerder georganiseerd. ‘Hiermee bundelen we de krachten van onze drie unieke regionale bouwbeurzen,’ leggen de beide beursmanagers Lambert van Gameren en Frank Groenewegen uit, ‘en hebben we met Bouw Compleet nu een landelijke dekking.´ Op een zakelijke, professionele maar toch gastvrije wijze kunnen bezoeker en exposant op de beurzen informatie uitwisselen, contact leggen en inspiratie en ideeën opdoen. Van Gameren: Juist nu de conjunctuur in bouwend Nederland stagneert is er veel behoefte aan persoonlijk contact. Wij spelen hier graag op in met drie unieke regionale vakbeurzen, en met een uniek concept.’ Extra tijdens Bouw Compleet zijn kennisprogramma’s rondom diverse thema’s die spelen in de bouwbranche, zoals ‘Duurzaamheid en Energie’, BIM en bijvoorbeeld ‘Anders werken in de bouw’. Deze programma’s worden in samenwerking met gerenommeerde partijen als ICDUBO, Duurzaam gebouwd, Citadel, SBR en Stichting Vlok gerealiseerd. Tijdens Bouw Compleet Hardenberg wordt middels een kennisprogramma meer inzicht gegeven in zaken als Active House, Cradle2Cradle en Passief Huis. Meer informatie: www.bouwcompleethardenberg.nl

NFS Keurmerk S@les in de Bouw voor Paas

Graydon Award voor Bouwmij Hendriks

Aannemingsbedrijf Paas B.V. heeft in april het keurmerk van S@les in de Bouw ontvangen. S@les in de Bouw bevordert het gebruik van elektronische facturen en bonnen, waardoor het handmatig overtypen en inboeken van inkoopfacturen wordt teruggedrongen. Bij Paas BV is papieren documentatie vervangen door elektronische, opgebouwd volgens de S@les Standaard. Het voordeel van het werken volgens dit systeem is dat gegevens worden gedeeld en fouten worden gereduceerd. Het leidt tot kostenbesparing en is dus in het voordeel van opdrachtgevers.

Dit voorjaar heeft B.V. Bouwmij Hendriks uit Assen de Graydon Award ontvangen. Commercieel directeur Rick Kramer: ‘Deze award geeft aan dat wij een financieel gezond bedrijf zijn, dat wij ons aan gemaakte afspraken houden en op tijd betalen. Door de award mee te nemen in onze presentaties laten wij aan onze leveranciers, klanten en prospects zien dat wij een betrouwbare partner zijn. En dat is prettig zaken doen’, aldus Kramer. De beoordelingen voor het behalen van dit resultaat zijn gebaseerd op de meest complete en actuele bedrijvendatabase van Nederland. De informatie bestaat uit omzetcijfers, jaarcijfers, kredietwaardigheid, betaalgedrag en de algemene bedrijfssituatie.

Ter Steege Groep voltooit ontwikkelingen Het Palet Albert Smit, wethouder Stadsvernieuwing van de gemeente Assen en Bert Hallink, directeur van de Ter Steege Groep, hebben in maart een vaststellingsovereenkomst getekend waarin partijen zijn overeengekomen dat Ter Steege aan haar verplichtingen heeft voldaan en de wijk Het Palet voor haar deel heeft afgerond. Het Palet vormt door de gekozen stedenbouwkundige opzet een nieuwe schakel tussen Assen Oost en het centrum van Assen en is gesitueerd op het terrein van de voormalige exportslachterij Udema en Wilco conserven. Aan licht gebogen rustige straten staan nu 240 gevarieerde woningen: patiowoningen, rijwoningen en (half )vrijstaande woningen en appartementen, zowel huur als koop. Daarnaast is een aantal kavels uitgegeven voor particuliere opdrachtgevers. Van alle woningen en kavels zijn nog slechts twee kavels voor particulieren beschikbaar. In 2004 tekenden de gemeente Assen en Ter Steege Vastgoed de samenwerkings- en exploitatieovereenkomst met als doel herinrichting als woongebied.

Bouwagenda 2013 Donderdag 13 juni Wat is de succesvolle ontwikkeling van De Zuidlanden, Leeuwarden door Werner Brouwer, directeur GEM De Zuidlanden. Organisatie: Platform Wonen Leeuwarden Locatie: De Zuidlanden, 16.45-17.15 uur Programma en info: www.platformwonen.nl

Maandag 1 juli Netwerkbijeenkomst: Project Drachtstervaart, Drachten Transformatie naar historische waterstructuur tot in het hart van het centrum en metamorfose naar een zeer groot en dynamisch, modern en energiek kloppend hart voor de regio. Organisatie: Stichting Sociëteit De Friese Bouwkring Locatie: Drachten Programma en info: www.bouwsoos.nl

Maandag 2 september Netwerkbijeenkomst bouwsociëteit, Groningen Organisatie: Bouwsociëteit Groningen Locatie: Hotel Prinsenhof, Martinikerkhof 23, Groningen Programma en info: www.bouwsocieteitgroningen.nl

Vrijdag 6 september Netwerkbijeenkomst: Vakgerichte jaarexcursie Locatie: outdoor Organisatie: Stichting Sociëteit De Friese Bouwkring Programma en info: www.bouwsoos.nl

Maandag 9 september Netwerkbijeenkomst: bouwsociëteit, Drenthe Locatie: Hotel Restaurant Meursinge, Hoofdstraat 48 te Westerbork, 17.15-20.15 uur Organisatie: Stichting Bouwsociëteit Drenthe Programma en info: www.bouwsoos.nl

10, 11 en 12 september Installatie Vakbeurs Vakbeurs voor ondernemers en relaties uit de installatie- en sanitair branche Locatie: Energieweg 2, Hardenberg Organisatie: Evenementenhal Hardenberg, Programma en info: www.evenementenhal.nl/hardenberg

8 t/m 10 oktober Bouwcompleet Vakbeurs voor ondernemers en relaties uit de bouwwereld. Evenementenhal organiseert in samenwerking met diverse organisaties (ZZP News, Van Buuren, SBR, Belastingdienst, KvK en vele andere) een ZZP Event tijdens vakbeurzen Bouw Compleet Locatie: Energieweg 2, Hardenberg Organisatie: Evenementenhal Hardenberg, Programma en info: www.evenementenhal.nl/hardenberg

Opgave voor activiteiten voor de agenda: info@uhn.nl

Innovatie

‘Bouwers kunnen steeds beter rekenen:

huren is niet duur’

Sijperda Verhuur uit Sneek, verhuurspecialist voor de bouwsector, is onder leiding van directeur Jos Jellesma in de afgelopen zeven jaren uitgegroeid tot marktleider in het noorden. Het bedrijf is behalve in de bouwsector ook actief op andere markten, waaronder industrie, scheepsbouw en de evenementenbranche. Bepalend voor het succes is onder meer dat ze bij Sijperda Verhuur zich ‘het vuur uit de sloffen lopen’ voor klanten en hen bedienen met een zeer uitgebreid assortiment aan (gecertificeerd) materieel. Daarbij komt dat steeds meer bedrijven ontdekken dat huren van bouwmaterieel goedkoper en efficiënter is dan zelf investeren. Sijperda verhuur vestigingen

Innovatie

‘N

o-nonsensementaliteit en servicegericht werken’

- Jos Jellesma

Voordelen van huren Huren van bouwmaterieel voorkomt namelijk een behoorlijk kapitaalbeslag aan investeringen voor een bouwbedrijf. Daarnaast moeten er opslagkosten worden gerekend. Opslag betekent in feite dood kapitaal voor een bedrijf. Ook de bezettingsgraad van materieel wordt vaak niet meegenomen; zeker als het meer dan de helft van de tijd niet wordt gebruikt. Materieel vraagt daarnaast niet alleen om onderhoud, maar ook om certificering. Vervolgens gaan er heel wat manuren en transportkosten in zitten om materieel op de bouwlocatie en weer terug te krijgen. Het zijn kostenposten die vaak niet worden berekend, maar die wel aandacht behoeven. Jellesma: ‘Ik denk daarom dat als het economisch weer wat beter gaat, er meer wordt gekozen voor huren. Bouwers kunnen goed rekenen en willen die efficiencyslag bedrijfsmatig ook maken.’ Jellesma noemt als voorbeeld Engeland, waar een bouwbedrijf helemaal geen materiaal heeft en alles wordt ingehuurd. De werkelijke kosten worden dan als opslagkosten in een project doorgerekend naar de klant, waarmee Jellesma onderstreept dat ‘huren efficiënt is en dus niet duur’.

direteur Jos Jellesma

Dicht op de klant Sijperda bedient met twaalf vestigingen zijn klanten in Noord-Nederland: van Eemshaven tot Emmeloord, van Sneek tot Stadskanaal. ‘We willen dicht op de klant zitten.’ Er werken vijf rayonmanagers in de buitendienst in NoordNederland die de contacten in hun gebied onderhouden. Niet alleen in de bouwsector, maar ook op andere gebieden: van gaswinning en industrie tot scheepsbouw. De rayonmanagers hebben ook weer nauw contact met de vestigingen in hun gebied. Ook dat behoort tot de strategie van dicht op de klant zitten en weten wat er speelt om de klant te kunnen ontzorgen. Sijperda Verhuur wordt door deze werkwijze langzamerhand een heel breed georiënteerd bedrijf.

Generieke verhuurder Sijperda Verhuur heeft zich op een vijftal vakgebieden toegelegd: materieelverhuur, steigerbouw, toiletservice, evenementen en specialismen. ‘We zijn een generieke verhuurder’, legt Jellesma uit. ‘Met een hoogwerker gaan we tot 25 meter en anders wordt het een specialisme. Maar de vraag uit de markt verandert. Het kostenbesef groeit bij bedrijven. ‘We krijgen ook steeds groter materiaal, zoals zwaardere compressoren en pompen, maar ook grotere kantoorunits. Of bijvoorbeeld betonbekisting of hangbruggen. Klanten weten niet wat we allemaal hebben, daarom geven we nog steeds onze verhuurcatalogus uit, ook al staat alles op de website.’ Op die website kan men tegenwoordig ook online materieel reserveren. Dat kan zelfs via de nieuwste ICT-ontwikkeling: een app voor de smartphone.

Sijperda-gevoel

Klantgericht

‘We hebben duizenden artikelen om bedrijven te kunnen faciliteren’, licht directeur Jos Jellema toe. ‘Daar investeren we voortdurend in als we aanvragen regelmatig zien terugkeren. En anders lossen we het voor de klant op, we zeggen nooit nee.’ Daarbij wordt er met een no-nonsensementaliteit en servicegericht gewerkt. ‘De Friese mentaliteit van niet zeuren maar poetsen, afspraken maken en doen’, licht Jellesma toe. ‘We willen dat ‘Sijperda-gevoel’ naar de klant overbrengen.’ Daarmee is het bedrijf in de afgelopen 23 jaar uitgegroeid tot een betrouwbare partner van veel bouwbedrijven, van klein tot groot. Om klanten beter te bedienen en marktontwikkelingen te kunnen volgen, breidt Sijperda Verhuur ook het aantal vestigingen in het noorden verder uit.

Het bedrijf investeert voortdurend, vervangings- en uitbreidingsinvesteringen. Strategische overnames zoals Holwerda Cleaning Service vallen daar ook onder. Door deze overname kon de toiletservice worden toegevoegd aan de dienstverlening. Een ander voorbeeld is de opening van een nieuwe - twaalfde - vestiging in Stadskanaal. Jellesma: ‘Ons beleid is gericht op gestage groei, waarbij we voortdurend naar de markt kijken, en op het versterken van onze sterke punten van klantgerichtheid: we kunnen de klant bedienen met eigen transport. We zijn flexibel en servicegericht naar onze klanten, en maken daarbij geen onderscheid in groot en klein. En we werken met gecertificeerd materiaal.’ Het zijn de pijlers van het succes die maken dat Sijperda Verhuur de verhuurspecialist in Noord-Nederland is, zowel voor de professional als voor de professionele particulier. Jellesma: ‘We komen steeds meer in het topsegment van de grote bouwers.’ En dat onderbouwt zijn stelling dat bouwers steeds beter rekenen en overgaan op het inhuren van materieel. Zeven jaar geleden was dat nog heel anders.

Tekst: Henri Hendriks

‘Als je echt goed gaat rekenen is huren niet duur’, stelt Jos Jellesma. ‘Aannemers moeten eerlijker zijn naar zichzelf en alles meerekenen.’ Het voordeel van huur ligt in de efficiencyslag die een bedrijf met inhuren van materieel kan maken. Sijperda Verhuur laat zich inspireren door het Ryan Air-model: investeringsgoederen als vliegtuigen moeten vliegen, daarmee wordt omzet gemaakt en niet als ze aan de grond staan. Bouwmaterieel voortdurend verhuren is bedrijfsmatig efficiënt en effectief. Voor de verhuurder, maar ook voor de huurder.

GastColumn

nieuwe

Op zoek naar

motors

Waar gaat het eigenlijk heen in 2013? Deze vraag heb ik mij tijdens de bumpy road van afgelopen jaar regelmatig afgevraagd. Die vraag kwam terug bij de voorbereiding op een presentatie van Stichting Sociëteit De Friese Bouwkring die ik in januari gaf. In de uitnodiging werd ik aangekondigd met een ‘verrassende presentatie’. Dit dwong mij ook om over deze vraag na te denken. Iets over mezelf en het bedrijf vertellen is makkelijk, maar om in de toekomst te kijken is een heel ander verhaal. Door de vraag weer bij mezelf neer te leggen werd het makkelijker. Welke motors zie ik in 2013 en welke passen bij mij? Voor KAW zie ik drie grote gebieden waarop ons werk en onze houding van meerwaarde is: transitie, duurzaamheid en empowerment. Hierdoor ontstaan kansen om onderscheidend te zijn. Op gebied van transitie zien wij een grote behoefte om onze ruimtelijke omgeving te veranderen. De middelen om dit te realiseren zullen eveneens veranderen. Tot voor kort was de herstructurering van ‘wonen’ de motor voor stedelijke transities. Dit is achterhaald. Voor 2013 moeten we opzoek naar nieuwe motors. Bij verduurzaming stranden we momenteel op het feit dat de ambitie en mogelijkheid mijlenver uit elkaar liggen. Wij kunnen op gebied van duurzaamheid procesversneller worden, door ons vermogen om strategisch en concreet te kunnen handelen. Het derde gebied is empowerment. In het kader van empowerment zien wij het maatschappelijke krachtenveld zichtbaar veranderen. De overheid trekt zich terug, de mensen emanciperen en er ontstaan nieuwe vormen van collectiviteit. Voor ons betekent dit het opsporen, verbinden en faciliteren van nieuwe samenwerkingsvormen die werken aan een nieuwe werkelijkheid. Het Wijkbedrijf is een mooi voorbeeld van een project waarbij de drie motoren bij elkaar komen. Het Wijkbedrijf is ons antwoord op de uitdaging van Energiesprong om energievretende woningen en masse Slim en Snel te verduurzamen. In het Wijkbedrijf verbeteren bewoners en professionals samen de wijk. Het doel is 80% energiezuinigere huizen, een kindvriendelijke openbare ruimte, meer werk en gezondere bewoners. Met ons consortium Wijkbedrijf Bilgaard (Bouwgroep Dijkstra Draisma, KAW, Kuub, Ekwadraat en Acore Coaching) gingen we eind vorig jaar de Slim en Snel selectie van WoonFriesland in. Met trots kan ik vertellen dat we deze selectie hebben gewonnen. De koers die KAW vaart geeft mij nieuwe energie en die energie is mijn motor voor 2013. We hebben succes en dat wens ik u ook!

Suzan Wierenga | directielid | partner KAW

Ronde tafel

Beweging in de markt: samen doen en anders denken De prangende vraag die bouwers en bestuurders deze dagen bezighoudt is deze: hoe brengen we de markt in beweging? Aan een tafel in het Van der Valk Hotel in Sneek werden diverse

oplossingen aangedragen door de deelnemers: Gea Akkerman (wethouder ruimtelijke ontwikkeling, wonen, beheer, woonomgeving en duurzaamheid van de gemeente Súdwest

Fryslân), Henk Heikema (directeur Woningstichting de Wieren), Leo ter Beke (architect-

directeur Grunstra Architecten), Abe Sijperda (directeur adviesbureau Sijperda-Hardy), Reinier Bron (commercieel manager Jorritsma Bouw) en Marc Mulder (commercieel

directeur Pranger-Rosier Installaties). Discussieleiders: hoofdredacteur Bouwen in het Noorden Henri J. Hendriks en journalist Andries Veldman.

Henri Hendriks legt bij het begin van het gesprek het naast directeur van de Wieren en ook voorzitter van de Financieel Dagbad op tafel met daarin een artikel met zeventien Vereniging Friese Woningbouwcorporaties (VFW). Heikema: voorstellen om de woningmarkt los te trekken. Het oeverloze 'Ik worstel met onze investeringsopgave. We zoeken naar overleg dat onlangs tussen werknemers en werkgevers over middelen om investeringen te realiseren. We hebben minder deze kwestie plaatsvond, zet weinig zoden aan de dijk. Er is geld te besteden. Dan kun je hard gaan roepen dat anderen de oorzaak zijn, maar je kunt ook naar daadkracht nodig. De toon is gezet, de ij ontwerpen oplossingen zoeken. Ik denk dat die te discussie kan beginnen. alleen nog maar de vinden zijn in het samenwerken van nieuwe maat van 65 m2’ 'Waar worstel jij mee, Henk?' vraagt corporaties onderling, tussen corporaties Henri op de man af aan Henk Heikema, en gemeenten en tussen corporaties en - Leo ter Beke

‘W

RONDE TAFEL bouwers. Op alle fronten binnen en buiten onze organisatie moeten we kritisch kijken wat we kunnen doen. Waar kun je besparen en waar kun je met anderen je eigen positie versterken. Dat zijn de vragen die ons nu bezighouden. We moeten nog scherper worden en creatief kijken waar we geld vandaan kunnen halen om te investeren.'

Gea Akkerman Functie Wethouder ruimtelijke ontwikkeling, wonen, beheer, woonomgeving en duurzaamheid. Organisatie Gemeente Súdwest Fryslân

Investeringen De veel aangehaalde Nuon-gelden in Friesland - het vorstelijke bedrag van ongeveer 1,2 miljard euro dat de provincie Friesland op de plank heeft liggen en dat afkomstig is van de verkoop van het provinciale nutsbedrijf - komen snel ter sprake. Heikema: 'Als we daar een beroep op doen, vraag ik mij af: Lost dat wat op? Nee, een bijdrage uit dat fonds mag alleen maar uitgekeerd worden om een investering een laatste zetje te geven.' Het begrip levensloopbestendige woningen werkt De woningmarkt zit op verschillende manieren als een katalysator in de discussie. Architect Leo ter op slot, zo is de opinie aan tafel. Een panklare Beke, directeur van Grunstra Architecten, trekt de oplossing om die markt weer open te breken is er vraagstelling liever wat breder: 'De startersmarkt is niet. Er zal op diverse niveaus aan verschillende maar een deel van het probleem.' Henk Heikema: knoppen moeten worden gedraaid. De sleutel zit 'Ouderen willen liever huren.' Abe Sijperda: 'Er volgens het gezelschap in de startersmarkt en de komt behoefte aan levensloopbestendige woningen ouderenmarkt. Flexibiliteit en ik voorzie uitbreiding van eer behoefte aan is hierbij geboden. thuishulp.' Henk Heikema: levensloopbestendige 'Wij voorzien ook meer woningen dan starters.’ vraag naar kleinschalige Wethouder Gea Akkerman: 'Het gaat gewoon niet zorgvoorzieningen om ouderen – Gea Akkerman goed. Op basis van de betaalbaar in hun eigen bevolkingsprognose is er in onze gemeente ruimte omgeving te kunnen laten wonen.' voor 230 woningen per jaar, terwijl er nu gemiddeld circa 125 woningen gebouwd worden. Er lagen bij Reinier Bron, commercieel manager van Jorritsma ons in totaal 4000 bouwproducten op de plank, Bouw, hoort de opwinding enigszins verrast aan. De waarbij we dachten aan 1900 woningen. Die wens lijkt hier de vader van de gedachte. Reinier Bron: plannen, voor de komende vijf jaar, zijn inmiddels 'Het loopt geen storm. Er is bij ons weinig vraag naar. gereduceerd tot 825.' Van het gezicht van Akkerman Het is volgens mij nog altijd zo dat we bouwen voor valt af te lezen dat ook het laatst genoemde cijfer individuen die los van zorg kunnen leven. Zorg kun geenszins hard is. Het aantal bouwplannen kan nog wel lager uitkomen. De oorzaak? 'De financiële markten, daar ligt de oorzaak.' Maar toch zegt Akkerman: 'Wij horen weer goede geluiden vanuit de markt.'

‘M

Geluiden uit de markt

Henk Heikema Functie Directeur Orgamisatie Woningstichting de Wieren

Abe Sijperda is dagelijks bezig met het ontwerpen van technische installaties voor gebouwen. Hij managet een ploeg gemotiveerde medewerkers. Hij reageert op de laatste opmerking van de wethouder: 'Wij merken er weinig van. We hadden drie man voor het maken van bouwaanvraagberekeningen, nu is er werk voor één medewerker. Degenen die nu nog bouwen, zijn particulieren met eigen vermogen. Dat vind ik eigenlijk wel frappant. Of,' tegen Akkerman, 'zijn dat starters?' Gea Akkerman: 'Het beeld bestaat dat er behoefte is aan starterswoningen, maar ik vraag me af hoe groot die vraag is. Er staan in onze gemeente 340 woningen te koop onder de 150.000 euro waarvan circa 100 onder de 100.000 euro. Ik denk dat er veel meer behoefte is aan levensloopbestendige woningen.'

Ronde tafel Bron: Dat moet zeker, want los van elkaar hebben de partijen de financiering niet op orde.' Gea Akkerman: 'Er is een enorme omslag in denken gaande dat we het samen moeten doen.' Wanneer neemt wie het initiatief?, werpt Henri Hendriks op.

Initiatieven

je inkopen. Wij zien woongebouwen met zorg en individuele woningen met losse zorgvoorzieningen.' Henk Heikema: 'Ouderen krijgen te maken met zorg die niet te plannen valt. Het gaat om de mix van wonen en zorg die je goed moet organiseren.'

Henk Heikema: 'Dat verordonneer je niet. Ik denk dat gemeenten plannen in afspraken met meerdere partijen moeten vastleggen.' Gea Akkerman: 'Wij hebben behoefte aan duidelijkheid van het Rijk. Zolang die er niet is, weten we niet waar we aan toe zijn.' Die onduidelijkheid speelt adviesbureau Sijperda-Hardy ook parten. Sijperda: 'We hebben plannen op de plank liggen, maar de zorginstellingen zeggen: stoppen!' Dat is herkenbaar voor Leo ter Beke: 'We hebben plannen gehad waarbij we vijf jaar vooruit konden kijken, maar de veranderingen gaan zo snel. Ook wij kampen met de onzekerheid in de markt. Zolang die er is, weet je niet wat je kunt bouwen. Hou op met het om de paar maanden wijzigen van het beleid.' Reinier Bron: 'Gemeenten gaan steeds vaker op de stoel van de corporaties zitten. Er gaan geluiden op dat de gemeenten maar weer een eigen gemeentelijke volkshuisvestingsdienst moeten optuigen. Dan kunnen ze zelf plannen en bouwen.' Gea Akkerman: 'Zover zijn we nog niet.'

Leo ter Beke Functie Architect-directeur Bedrijf Grunstra Architecten

Leo ter Beke komt met een ontnuchterende constatering. Hij tempert het enthousiasme: 'De zorgmarkt ligt ook stil. Die markt is deels afhankelijk van de corporaties. Er is e zoeken naar volop behoefte, maar het Aan tafel dwarrelen de middelen om meningen, maar het blijft lukt nu even niet. Schaarste investeringen te realiseren’ onduidelijk wie op welke moet je kweken en dat is een langzaam proces. Ik geloof knoppen gaat drukken. Eén – Henk Heikema wel dat je hier en daar een ding is wel zeker: stilzitten duwtje kunt organiseren, maar stap niet van de vloer is geen optie. Reinier Bron wil initiatief nemen. op de zolder'. Marc Mulder, commercieel directeur 'We moeten niet afwachten.' Marc Mulder wil aan van Pranger-Rosier Installaties, roert een ander de slag met het bouwen voor diverse doelgroepen. vraagstuk aan: 'Wie zorgt er voor de infrastructuur?' 'We moeten universeler bouwen. Gebouwen moeten Henk Heikema: 'Je moet de koppen bij elkaar steken, geschikt zijn om in de toekomst andere functies want dit kan nooit één partij alleen doen.' Reinier te krijgen.' Henk Heikema beziet de discussie als corporatieman vanuit een andere hoek: 'Wij zijn maatschappelijk ondernemer, het gaat ons meer om maatschappelijk resultaat en minder om het rendement.'

‘W

Cofinanciering Leo ter Beke komt met een idee. 'Ik zie veel in cofinanciering via een commanditaire vennootschap. Zet partijen die veel grond in bezit hebben bij elkaar, laat ze hun grond inbrengen in een commanditaire vennootschap en zorg ervoor dat ze hun bezit over pakweg vijftien jaar kunnen verzilveren. Partijen die posities hebben zouden zo'n twintig procent in zo'n cv kunnen inbrengen. Ze krijgen een stem met evenveel zeggenschap als de andere deelnemers, dus niet een vijfde deel. Het is een kwestie van vertrouwen en respect. Ik denk dat we die kant op moeten gaan.' Wethouder Gea Akkerman wijst op het idee van Leo ter Beke en noemt het voorbeeld dat in Deventer is omarmd: de grondbank. 'De provincie Overijssel staat garant voor de grondbank.' Het volgende creatieve plan komt van Henk Heikema: 'De bouwmaat

Reinier Bron Functie Commercieel manager Bedrijf Jorritsma Bouw

RONDE TAFEL kan veranderen. We bouwden woningen met een oppervlakte van 100 vierkante meter, dat hoeft niet meer.' Leo ter Beke vult aan: 'Wij ontwerpen alleen maar oppervlakten van 65 vierkante meter, dat is de nieuwe maat.'

Gea Akkerman herkent de opmerkingen vanuit de praktijk. Ze noemt voorbeelden uit de dorpen Offingawier en Allingawier. erbestemmen is 'In die dorpen is geen behoefte niet een afdoende 'We hebben op de pof geleefd, aan grote veranderingen. Men antwoord op veranderende wil rust en ruimte. Ze zeggen zo constateert Abe Sijperda. marktomstandigheden’ 'In Duitsland zijn ze beter tegen mij: we willen niet dat er met de hypotheekverstrekking - Abe Sijperda hier onevenredig bijgebouwd omgesprongen.' Het is een wordt.' Abe Sijperda: 'Kijk constatering die staat als een huis, maar er moet verder naar Italië, waar dorpen verdwijnen. Huizen worden worden gedacht over oplossingen. Marc Mulder vindt overwoekerd met groen, nou prima.' Gea Akkerman dat er meer in de breedte naar de ontwikkeling van wijst op een vergelijkbaar (maar inmiddels vergeten) bouwprojecten moet worden gekeken. 'Er wordt veel beeld in eigen provincie: 'Iedere klokkenstoel staat te veel gekeken naar de bouwkosten, ik kijk liever naar symbool voor het feit dat daar vroeger een kerk heeft het totaal. Kijk niet alleen naar de bouwkosten. Betrek gestaan.' hierbij bijvoorbeeld ook de beheer- en energiekosten.' Hij vindt de discussie te eng. 'We denken te veel in Ook Marc Mulder vindt dat je met klagen over blokjes.' de krimp weinig bereikt. 'De school is niet meer noodzakelijk voor een dorp, maar eigenlijk begon Krimp het al met het verdwijnen van de fietsenmaker bij Gea Akkerman: 'We zijn ook korte-termijndenkers.' wie je ook je koelkast kocht. Die koelkast kopen we De wethouder brengt een nieuw thema te berde met nu bij de Mediamarkt en de fietsenmaker verdween de vraag wat de anderen hier van denken. 'Krimp is uit het dorp. We hebben het allemaal zelf laten volgens mij een gegeven. Mensen uit de dorpen willen gebeuren.' Leo ter Beke: 'Toch moeten we niet al in de stad wonen in verband met de voorzieningen die te belerend over de mensen in de dorpen spreken. daar zijn. Stimuleren wij dat als gemeente omdat wij Ik woon niet in een dorp, ik ken dat niet.' Door de krimp en recessie hebben gemeentes veel te maken investeren in de steden? Hoe zien jullie dat?' met leegstaande panden. De oplossing wordt veelal Akkerman heeft een gevoelig thema aangeroerd, zo gezocht in transformatie van de functie van het pand. blijkt al snel. Er moet niet al te krampachtig over de dorpen worden gedacht, en als er al voorzieningen Transformatie verdwijnen, dan komt dat voor een groot deel op Voor Akkerman is het dan ook niet zo dat als er rekening van de eigen dorpsbewoners. Abe Sijperda: leegstaande panden in een dorp tot woningen 'Krimp is een gegeven. Een dorp is een sociale worden getransformeerd, er ook per definitie mensen gemeenschap, de mensen die er wonen vinden het bereid zijn daar te gaan wonen. Krimp betekent er gezellig. Een schooltje is allang niet meer het automatisch trek naar de grotere steden. ‘Dat is een centrum van een dorp. Daar hecht ik wat minder onomkeerbaar proces.’ Voor Heikema is behoud belang aan.' Mark Mulder: van leegstaande gebouwen anbestedingen vragen 'Ook de winkel is niet meer door herbestemming om nieuwe, reëlere alleen relevant als het van belang.' Reinier Bron: 'De criteria’ gaat om waardevolle en faciliteiten in een dorp moet je beeldbepalende panden. goed onderhouden.' - Reinier Bron ‘Als corporaties zijn we Leo ter Beke vindt dat er met de krimp een niet meer in staat om leegstaande gebouwen alleen mentaliteitsverandering op gang is gekomen. 'In te herontwikkelen. Participatie van gemeente en Zweden stappen kinderen op de bus en gaan hiermee marktpartijen is een must, maar transformatie van naar school. Dat kan prima. Hou de woonkwaliteit gebouwfuncties is wel van belang voor de vitaliteit op peil en zorg gewoon met elkaar voor cohesie. Dat van dorp en stad. Niet voor het gebouw zelf.’ Leo de school dan dichtgaat is gewoon jammer, meer niet. ter Beke: ‘Transformeren ten gevolge van leegstand Dorpen zijn autonoom ontstaan langs vaarten en op is het omgekeerde proces van groei. Het analyseren plaatsen waar werk te vinden was, ik denk niet dat van het groeiscenario geeft meer informatie over dit verandert.' Reinier Bron: 'Ik denk toch anders. hoe om te gaan met krimp.’ Voor Reinier Bron is Het gaat om de faciliteiten in een dorp. Het gaat transformatie meer een vorm van innovatie en los om gewone dingen als even darten in het buurthuis je een maatschappelijk probleem op. Marc Mulder en daar een biertje kunnen drinken. Daar moet je ziet een actieve rol voor vele marktpartijen met een met je beleid rekening mee houden.' Abe Sijperda: regisserende overheid. Abe Sijperda: ‘Herbestemmen 'Ik denk ook niet dat de krimp is te keren. Je moet is niet een afdoend antwoord op veranderende het accepteren en hier en daar een woning slopen.' marktomstandigheden. Je moet vaker sloop van Henk Heikema: 'Krimp moet je goed regisseren. Zet bestaande gebouwen of woningen overwegen. Dat in op versterking van de sociale structuur en zorg en is veelal duurzamer.’

‘H

Abe Sijperda Functie Directeur Bedrijf Adviesbureau Sijperda-Hardy

‘A

Marc Mulder Functie Commercieel directeur Bedrijf Pranger-Rosier Installaties

verzorg het openbaar gebied in de dorpen.'

Ronde tafel Voorkeursbehandeling

Bij deze aanbestedingen wordt het project voor een absurd Henri Hendriks brengt een onderzoek ter sprake dat de provincie lage prijs aangenomen. We moeten toe naar een reële prijs. De heeft gedaan naar vakantieparken vanwege de vele aanvragen. aanbestedingsmarkt is verziekt.' Abe Sijperda: 'We doen het Tenslotte is gemeente Súdwest Fryslân een gemeente met veel zelf. De markt is zoekende met het design-and-build verhaal.' toerisme en wellicht ligt hier ook een oplossing. Voor Gea Marc Mulder: 'Bij de bouw van het theater in Sneek kwamen Akkerman is de ontwikkeling van vakantieparken interessant wij niet aan bod. We mochten niet meedoen omdat we niet en ook het bestemmen van woningen recent een theater hadden gebouwd, en dat e moet kennis tot recreatiewoning. Alles wordt nu uit inbrengen en samen terwijl we wel ziekenhuizen bouwen en het de kast gehaald om de bouwmarkt los te veel complexere Centrum voor de Kunsten afwegingen maken’ wrikken. Fel wordt er gereageerd op een aan de overkant van het water.' - Marc Mulder eventuele voorkeursbehandeling voor Friese bedrijven. De provincie Friesland en de Andere manier van denken gemeente Skasterlân worden bekritiseerd om hun handelswijze Henk Heikema: 'Het blijft een kwestie van: hoe ga je met bij bepaalde bouwprojecten. Leo ter Beke: 'De discussie komt op elkaar om? Kies je voor de warmtepomp of probeer je je ding te gang of je lege woningen in dorpen toch maar moet bestemmen verkopen voor de hoogst mogelijke prijs? Je moet toe naar een als recreatiewoning.' Gea Akkerman: 'Ik ben een voorstander van andere manier van denken. Je moet heldere keuzes maken: gaan flexibel omgaan met bestemmingen. De tijden veranderen veel we slopen in plaats van 80.000 euro tegen een renovatiewoning sneller dan vroeger. Een voorbeeld kan zijn dat we op sommige aangooien?' Marc Mulder: 'Je kunt gaan vechten binnen een locaties dubbelbestemmingen toestaan. Mensen zien toch graag project, maar dat zou ik niet doen. Je moet samen afwegingen een bewoonde woning, al is dat maar tijdelijk.' maken. Eerst moet je kennis inbrengen.' Leo ter Beke: 'Ik denk daar een slag anders over. Het moet niet zo gaan als bij het Leo ter Beke laat geen misverstand bestaan over de oplaaiende Koningslied, waarbij veel mensen ideeën leverden. Het geld discussie over de voorkeursbehandeling voor Friese bedrijven. dat je denkt te kunnen besparen is vaak al drie keer op door 'Wij zijn een Fries bedrijf, maar ik ben mordicus tegen een overleg en samenwerking.' voorkeursbehandeling. Dan kunnen wij onze tent wel sluiten. Als je dat doet, dan wordt het de dood in de pot. Wat gaan andere De meningen aan tafel zijn enerzijds verdeeld maar ook weer provincies doen? Ons meeste werk halen we buiten Friesland. gelijkgestemd. De problematiek wordt gedeeld en beleefd door Ik snap de emotie rond Thialf, maar ik zou adviseren om even alle partijen vanuit eigen invalshoek. Oplossingen worden wat langer na te denken.' gevonden vanuit diezelfde eigen invalshoek hetgeen logisch is, maar in deze situatie niet afdoende.

‘J

Aanbesteding

Fotografie: Sarah Jansen

In Het Ronde Tafelgesprek over de regio Zuidwest Friesland in Hotel Van der Valk in Sneek kwam het allemaal aan bod en prikte men onder meer door de oplossing van de woningmarkt via starterswoningen van Minister Blok heen. De wethouder voelt wel voor cofinanciering. Wat overheerst is het gevoel dat partijen het samen moeten doen en anders moeten gaan denken.

Tekst: Andries Veldman

Automatisch belanden we bij de aanbestedingsprocedures. Reinier Bron: 'Daar moeten nieuwe, reëlere criteria voor worden opgesteld die passen bij de omvang van het project. Als je een school van 10.000 m2 hebt gerealiseerd, dan kan je ook een school van 2000 m2 realiseren! Zo komen we ook op procedures; bij openbare aanbestedingen zit je zo met 15 partijen om tafel.

GastColumn

Toekomst

naar stabiele woonlastendoor woningcorporatie: energieneutraal wonen

Het huidige regeerakkoord heeft voor veel opschudding gezorgd binnen onze sector. Vooral het doorvoeren van de verhuurdersheffing is voor veel corporaties aanleiding geweest om stevig te draaien aan de investeringskraan: helemaal stoppen of sterk verminderen van investeringen in nieuwbouw, verbeteringen, duurzaamheid en innovatie. Dat is spijtig, want juist deze investeringen zijn nodig en dragen bij aan de instandhouding en betaalbaarheid van onze woningvoorraad. Vooral de betaalbaarheid voor onze huurders zien we de laatste jaren meer en meer onder druk komen. De woonlast (de som van huurprijs en energienota) stijgt progressief. Dit wordt deels veroorzaakt door de opgelegde extra huurverhoging, maar de oorzaak ligt grotendeels bij de steeds verder stijgende energienota. Huurders hebben belang bij een stabiele woonlast, immers een stijgende woonlast gaat ten koste van hun koopkracht. Er zijn inmiddels allerlei prima voorbeelden van nieuwbouwprojecten (bijv. Ecocredo, Borger-Odoorn, www. ecocredowoning.nl ) waar dit probleem is opgelost. Daar wordt de nieuwbouwwoning zo duurzaam gebouwd en uitgerust dat hij voorziet in de productie van voldoende energie voor het eigen gebruik. Bij nieuwbouw is het mogelijk dit te doen binnen de financiële kaders van de sociale woningbouw. De huurprijs blijft dan onder de zgn. huurtoeslaggrens. Een ideale oplossing voor bewoners. Bij normaal energiegebruik krijgen ze geen energienota meer, met als gevolg een stabiele woonlast. Als we kijken naar het gemiddelde bezit van corporaties krijgen we een ander beeld. Hierin bevindt zich een breed scala aan woningen waarbij leeftijd/kwaliteit en energielabels sterk variëren. Feitelijk leidt dit tot hoge energienota’s en dientengevolge woonlasten. In plaats van investeren in nieuwbouw zullen we, om betaalbaarheid in de bestaande voorraad te behouden, in de toekomst meer moeten investeren in het bestaande bezit. Ik denk dat het nodig is om hier verder te gaan dan de zgn. labelstappen (bijvoorbeeld van label F naar C) die we nu zetten. De uitdaging wordt om ook hier concepten te ontwikkelen die leiden tot ‘energienotaloze’ woningen. Deze innovatieve verbeterconcepten moeten ervoor zorgen dat een bestaande woning optimaal energiezuinig wordt: dus minimaal energieverbruik en daarnaast zelf voldoende energie opwekken om dit energieverbruik te dekken. Dergelijke verbeterconcepten leiden daarbij ook tot verlenging van de exploitatietermijnen van deze woningen.

Kijkend naar het financiële plaatje is er nog een aantal hobbels te nemen. De investeringen voor de labelverbeteringen leiden tot een hogere huur. Binnen het huidige stelsel van de huurtoeslag is het soms al lastig om dan binnen de grenzen te blijven. De nieuwe innovatieve verbeterconcepten zullen uiteraard ook de nodige investeringen vragen. Deze zullen vaak leiden tot huurverhogingen, waarmee de huurtoeslaggrens zal worden overschreden. De oplossing kan worden gevonden in een regeling waarbij, met toestemming vanuit Den Haag, de huurprijzen van deze energieneutrale woningen mogen stijgen tot op het niveau van de huurtoeslaggrens vermeerderd met een toeslag voor energieverbruik. Op die manier vergroten we de investeringsruimte en zorgen we tegelijkertijd voor een stabiele woonlast. Voor ons noodzaak om ook naar de toekomst toe voor betaalbaar wonen te kunnen zorgen en zowel kwaliteit als waardebehoud van ons bestaande bezit te borgen. Voor u, Bouwend Nederland, de uitdaging om tegen een betaalbare prijs dergelijke concepten te ontwikkelen en aan de man te brengen. Goed voor werkgelegenheid, kennisontwikkeling, innovatie etc. Zo helpen we elkaar en dragen tegelijkertijd bij aan de noodzakelijke verduurzaming van onze maatschappij: goed voor de toekomst van ons allemaal.

Johan Baltes directeur a.i. Lefier Zuidoost Drenthe

Friese Bouwsoos

Vernieuwing in de bouw met Marjet Rutten

Verantwoordelijkheid nemen De afgelopen decennia hebben we ontdekt dat er grenzen zijn als we denken in termen van groei. Wij hebben geen rechten, maar kunnen door slimme inzet van mensen en middelen waarde toevoegen aan de bebouwde omgeving door duurzaam te (ver)bouwen en bestaande grondstoffen te hergebruiken. Niet alleen fossiele grondstoffen raken

namelijk aan hun eind, maar ook veel bouwmaterialen zijn tot op dit moment niet geschikt voor recycling. Vanuit het Cradle to Cradle en het Turntoo principe worden methoden aangedragen om exploitatie en beheer in eigen hand te houden en zo verantwoordelijkheid te nemen voor de circulaire economie.

leiding nemen in de innovatie. Als we hierbij het proces vereenvoudigen en standaardoplossingen vaker gaan toepassen, is het eveneens rendabel.

Klantgericht samenwerken

Door veranderingen in de samenleving door onder andere social media zijn opdrachtgevers Total cost of ownership veel mondiger geworden. Het is veel Omdat we te veel gefocust zijn op belangrijker geworden om vanuit de investeringskosten en te weinig op de klant te denken en te luisteren naar totale levens- en gebruikscyclus van de eindgebruiker. Door transparantie een gebouw, zijn de economische en vertrouwen in samenwerking kunnen wij keuzes die we als bouwers, maken niet altijd ls je doet wat je de voordeligste. altijd deed, krijg die zichzelf Als we als je wat je altijd kreegâ&#x20AC;&#x2122; kunnen inleven in anderen, bouwers verder de succesfactor van de toekomst kijken dan alleen de bouw van een worden. Samenwerking leidt tot gebouw en meedenken met het totale een beter eindresultaat en geeft proces kunnen we als eigen sector

â&#x20AC;&#x2DC;A

gedeelde verantwoordelijkheid voor een zo goed mogelijk eindproduct. Het gaat niet meer om wat en hoe we bouwen, maar in het geloof waarom. We stralen zelfvertrouwen uit en staan voor wat we geloven: een degelijk eindproduct gestoeld op de uitgangspunten en gebruikseisen van de gebruiker.

Trots We mogen trots zijn op onze beroepsgroep en regie nemen in een veranderende maatschappij en bovengemiddeld presteren en beoordeeld worden voor het beste resultaat. Als de eindgebruiker ontzorgd wordt door een fullservice-bedrijf, dat totale verantwoordelijkheid heeft voor het eindproduct, is dat een winwinsituatie voor ons allen?

Tekst en Fotografie: Petroeska Siccama

Tijdens de bijeenkomst van de Friese Bouwsoos op 27 mei jongstleden daagde schrijfster en innovator Marjet Rutten ons als bouwers uit om op een andere manier naar vernieuwing te kijken. Niet zozeer het technisch innoveren moet in de komende jaren centraal staan, maar de cultuur- en structuurverandering in het bouwproces.

Trends

Het idee was dat een korting op de verhuurdersheffing van 50 miljoen euro een investeringsruimte creëert van € 200 miljoen. En dat zou de staatskas vanuit Groningen uiteindelijk een bedrag van 100 miljoen kunnen opleveren. De partijen waren en zijn zelfs bereid een prestatiecontract met minister Stef Blok te tekenen om die € 200 miljoen daadwerkelijk te investeren.

Rust in de economie

Roeland van der Schaaf

‘We krijgen de handen niet op elkaar met het Gronings Bod. Het is een lokaal resultaat. Maar ook niet met de G32, een stedennetwerk van 34 (middel)grote steden in ons land, die elkaar vinden in de stedelijke vraagstukken’, vertelt wethouder Roeland van der Schaaf. ‘De verhuurdersheffing treft alle gemeenten.’ Er is ook wel verbreding gezocht met Bouwend Nederland. ‘Ja, als je dan terugkijkt naar Wonen 4.0, dan is dat is een gemiste kans voor een plek in het regeerakkoord. Dat zou rust hebben gegeven voor de economie.’ Volgens de wethouder ontbreekt het in het regeerakkoord aan visie. Het is alleen een boekhoudkundige manier van managen. Hij stelt vast dat er geen ministerie van VROM meer is, geen volkshuisvestingsbeleid of wijkontwikkeling, zoals met Vogelaar en later Van der Laan. ‘Die deden goede dingen. Stadsontwikkeling werd op de kaart gezet.’ Nu is die stadsontwikkeling volstrekt afwezig, constateert de wethouder. Hij wil daarmee aangeven dat ook zijn woonbeleid, vormgegeven in het Nieuw Lokaal Akkoord - een samenwerkingsakkoord tussen de vijf corporaties en de gemeente voor de periode 2011-2014 - niet meer realiseerbaar is.

Van Gronings Bod naar Gronings Model In maart deden de Gemeente Groningen en de woningbouwcorporaties Nijestee, Lefier, De Huismeesters, Patrimonium en Steelande Wonen gezamenlijk een Gronings Bod aan minister Blok. Met dat bod wilden zij de minister overtuigen dat investeren meer oplevert dan heffen. Met hun Gronings Bod hoopten de gemeente en de vijf woningbouwcorporaties de gevolgen van de verhuurdersheffing in de stad te verzachten. De nieuwe realiteit dwingt ook de Groninger wethouder Roeland van der Schaaf om anders naar de woningmarkt te kijken. Hij gaat met de Groninger bouwpartijen een Gronings Model ontwikkelen en komt met een bouwoffensief Groningen als antwoord op de steeds meer in het slop rakende woningmarkt.

De opgave voor de corporaties bestond uit het realiseren van zo’n 275 jongerenhuisvestingeenheden per jaar, circa 200 woningen voor gezinnen, sociale huur als koop, voor ouderen 75-100 woningen, sloop van zo’n 150 matige huurwoningen, en verkoop van circa 200 huurwoningen per jaar. Daarnaast zou gedurende tien jaar een duurzaamheidsverbetering verwezenlijkt worden van jaarlijks 1.000 woningen. ‘Het is onze overtuiging’, legt Van der Schaaf uit, ‘dat de woningmarkt nog verder in het slop raakt als je deze investeringen afknijpt. Voor volkshuisvesting en bouwwereld is dit een ramp.’ De in oktober benoemde wethouder was daarvoor werkzaam in de volkshuisvesting, waarvan de laatste zeven jaar als Manager Strategie en Projecten bij Accolade (een woningcorporatie in Friesland) en heeft nu Ruimtelijke Ordening, Wonen, Wijkvernieuwing, Grondzaken en Monumenten in zijn portefeuille. Van der Schaaf: ´Er zijn geen plannen in Den Haag, terwijl er genoeg vraag is.´ Maar we moeten nu op een nieuwe manier kijken naar wat we willen. De markt is veranderd. En hoe geef je dan richting aan de opgaven in de woningmarkt, wijkvernieuwing en Meerstad?´

Trends

Woningmarkt

nog moet worden uitgezocht is welke gebieden geboden, evenals het ontwerpen en bouwen Er zit volgens de wethouder nog veel in de of wijken het meest te lijden hebben onder de volgens eigen plan. Van der Schaaf: ‘Er moet vraag verhuurdersheffing. zijn aan de hand van ontwikkelingen, maar de pijplijn in Groningen. e moeten nu op zienswijze is dat er altijd vraag naar buiten-stedelijk ‘We hebben nu voor een nieuwe manier Ook de werkwijze in woon- wonen in de stad zal blijven en dat kan Meerstad de reguliere markt kijken naar wat we willen’ en wijkontwikkeling bieden.’ Daarnaast is het financieel belang voor de afspraken in de regio teruggebracht verandert. ‘Vroeger zaten de gemeente groot. naar van 1100 naar 600 woningen. Op we met de corporaties en architecten samen over termijn kan die hoeveelheid weer omhoog.’ een wijk te praten om te zien wat de wijk nodig Gronings Model Wat betreft de jongerenhuisvesting is er het had,’ legt Van der Schaaf uit. ‘Nu zijn we als Het idee van het Masterplan is verlaten. Van der Bouwjong! project. De ambitie om zo’n 4500 overheid meer de buurman.’ Het is een totaal Schaaf: ‘Nu zijn wij blij met elke ontwikkeling. wooneenheden voor jongeren te realiseren andere opstelling. Het gaat nu meer om verbonden Het is stap-voor-stap een gebiedje ontwikkelen, wordt niet meer gehaald. Maar er zijn wel zijn en visie. Maar het ambitieniveau blijft meer organisch, maar we weten niet hoe het twee bewegingen. Er is gewoon behoefte onverkort overeind. Om dat niveau te bereiken is verloopt. Vroeger bedachten we hoe de vraag aan kwaliteit en er is groei van het aantal echter een ander verhaal.’ was, hoe die er uit ging eer flexibiliteit in de zien. Nu is het meer buitenlandse studenten zowel bij het hbo als de bestemming’ marketing en branding van universiteit. Van der Schaaf: ‘Vanuit onze visie De gemeente is daarom bereid anders te denken een gebiedje. We zijn nu betalen jongeren teveel voor slechte kwaliteit. Daar moet verbetering in komen.’ Een tweede en soepeler en realistischer te zijn. Het gaat meer met mensen in contact, we gaan in gesprek. beweging is de toenemende druk op de erom wat er kan in eigen invloedsfeer, en om Zo ontwikkelen we ook gericht. En dat heeft wethouder vanuit de wijken; men vindt dat datgene wat mogelijk is te faciliteren. ‘Je moet weer consequenties voor de keten. Iedereen moet er teveel studentenhuizen zijn en dat het aantal naar andere concepten, dus moet je als gemeente veranderen. Ook architecten. De wethouder sprak studenten in woningen te hoog is. Groningen ook flexibeler worden.’ Daarvoor moet er ruimte er onlangs over op de Groningse Bouwsociëteit. is tegen het idee van een campus, maar vindt gemaakt worden in de bestemmingsplannen. ‘We hebben met de bouwpartijen afgesproken concentraties op bepaalde plekken in de stad ‘Meer flexibiliteit in de bestemming, terwijl je om bij elkaar te gaan zitten om een Gronings wel oké. ‘Door de verhuurdersheffing worden andere zaken meer beschermen moet beschermen, Model te creëren.´ zoals bijvoorbeeld de de corporaties et ambitieniveau blijft getroffen en dat binnenstad.’ Het landelijke beleid mag dan top-down zijn en onverkort overeind. Om bedreigend, maar stilzitten is er in Groningen zou moeten worden dat niveau te bereiken is een De wethouder haalt niet bij. Van der Schaaf: ‘Na het Gronings Bod gecompenseerd ander verhaal.’ door particuliere voorbeelden aan, zoals hebben we nu de uitkomsten van het landelijke het verder loslaten woonakkoord verwerkt in het Bouwoffensief investeerders, maar de productieteruggang door corporaties wordt van de scheiding tussen winkel en horeca. ‘Die Groningen. Om projecten op gang te brengen nog niet opgevangen door de markt. Dat scheiding wordt al steeds diffuser, dus waarom en mogelijk te maken richt het offensief zich komt met name doordat kopers problemen niet?’ Of het verlagen van de parkeernorm vooral op het leveren van maatwerk, het waar ondervinden bij de financiering door banken.’ bij jongerenhuisvesting. ‘Om zo partijen bij mogelijk wegnemen van belemmeringen en het elkaar te laten komen, te versnellen.’ Ook zijn opzoeken en benutten van kansen in de markt.’ Het scheefwonen ziet Van der Schaaf, evenals er meer financiële maatregelen te bedenken, Concrete maatregelen die de gemeente neemt zijn de corporaties, als een Randstedelijk probleem. zoals erfpachtconstructies. En Meerstad, het bijvoorbeeld het versoepelen van parkeernormen voor nieuwbouw van met Van der Schaaf: ‘Jongeren moeten ook een grootschalige uitbreidingsplan wooncarrière kunnen doorlopen in plaats van Groningen met 10.000 e moet naar andere name jongerenhuisvesting, het verruimen van de van uit hun huis te worden gejaagd. Die nieuwe woningen in 2020 concepten, dus mogelijkheden voor rond een meer van 600 verhuurdersheffing zou een tijdelijk karakter moet je als gemeente startersleningen en het hectare, wordt ingezet als moeten hebben, dus we moeten er op een ook flexibeler worden.’ versnellen van interne experiment. creatieve manier naar kijken.’ processen en besluitvorming. Van der Schaaf Meerstad realiseert zich dat de gemeente alleen de markt Wijkvernieuwing creatiever Op het gebied van wijkvernieuwing doet ‘Voor Meerstad is het belangrijk om er tempo in niet kan vlottrekken: ‘Met het Bouwoffensief zich ook een nieuwe situatie voor. Van der te houden. We hebben vorig jaar al € 40 miljoen Groningen geven we aan wat ontwikkelaars, Schaaf: ‘Onze eigen ruimte is nu beperkt, afgeschreven en dit jaar nog eens € 25 miljoen. Er corporaties, initiatiefnemers en burgers van de ook het investeringsniveau van de corporaties zijn dan ook allerlei acties gaande voor Meerstad, gemeente kunnen verwachten. Daarnaast hopen is negatiever. De vraag is hoe we dat kunnen zoals startersleningen voor dit gebied. Daarnaast we al deze partijen te stimuleren om ook zelf actie continueren. Dat is ook een opgave.’ Wat wordt de mogelijkheid voor waterwoningen te ondernemen.’

‘W

‘M

‘H

Tekst: Henri Hendriks

‘J

Innovatie

van links naar rechts: Rard Rijcken,Bert Hendriks, Jan Wijbenga en Harry Slump

Feenstra

De politieke en economische ontwikkelingen van de afgelopen maanden zorgen voor een versnelde heroriëntatie van vele bedrijven die direct of indirect werkzaam zijn in de vastgoed.

als onderdeel van United Energy Works voortvarend in haar nieuwe koers

het energieverbruik. De reorganisatie afgelopen jaar van Feenstra Warmte Totaal Zorg (WTZ) was een voorbode Die nieuwe koers en focus vraagt om toelichting en die wordt gegeven van een nieuwe koers met een nieuwe focus. Het door Jan Wijbenga en Harry Slump, beiden commercieel manager regio installatiebedrijf heeft namelijk de krachten en Noord en Oost Nederland van Feenstra WTZ, commercieel directeur expertise samengebundeld met Isolatienet, Nuon zakelijke markt United Energy Works Bert Hendriks, en Rard Rijcken, Beveiliging, Ebatech en gaat door als belangrijk CEO van United Energy Works. onderdeel van United Energy Works (UEW). Met de ambitie om nieuwe energieconcepten Waarborgen continuïteit in de markt te zetten waarbij de eindgebruiker Ontwikkelingen volgen elkaar tegenwoordig snel op. Opdroging van centraal staat en besparingen realiseert. Dat nieuwbouwprojecten vroeg om heroverweging van de strategische koers vroeg niet alleen om reorganisatie, maar ook om van Feenstra WTZ. ‘Er zijn daarom in 2012 moeilijke en zeer belangrijke herpositionering en transformatie van Feenstra beslissingen genomen en er zijn keuzes gemaakt’, licht Rard Rijcken WTZ waarbij een langdurige relatie met de klant toe. Feenstra WTZ is al meer dan vijfenzestig jaar actief binnen de en eindgebruiker centraal staat. De bundeling Nederlandse installatiewereld, en heeft meer dan 800.000 installaties van alle disciplines van deze onder beheer. Daarmee heeft Feenstra eenstra WTZ blijft actief in verschillende bedrijven naar in heel Nederland, waaronder de Noord Nederland. Sterker één nieuwe organisatie United noordelijke provincies, een leidende nog, we willen verder uitbreiden in marktpositie. Dit biedt het bedrijf Energy Works helpt klanten het noorden door meer producten een zeer solide basis waarop naar de met de groeiende behoefte aan en diensten aan te bieden’ controle en eigenaarschap over toekomst kan worden gebouwd. Juist - Bert Hendriks deze dienstverlening, waarbij een

‘F

Innovatie van zonnepanelen op (sociale) woningbouw, de organisatie heeft alles in huis om haar klanten te bedienen. Volgens afspraak en met attractieve prijssteling.

Eindverbruiker centraal

Ceo Rijcken: ‘Het draait om de eindverbruiker die kan beschikken over zijn energie.’ Die Herplaatsing personeel eindverbruiker kan de consument zijn, maar ook Het betekende een jaar geleden het sluiten en een organisatie, zoals een woningbouwcorporatie afbouwen van nieuwbouw gerelateerde activiteiten met zijn bewoners. De behoefte aan controle en in Heerenveen. Harry Slump: ‘Voor een goede eigenaarschap van het verbruik aan energie wordt continuïteit zijn er te weinig grote nieuwbouw steeds groter door die eindgebruiker. En dan gaat projecten in het noorden.’ Maar voordat het het niet alleen om energie besparen maar om het bedrijf zover was, moest een aantal woelige gehele pakket van mogelijkheden: van warmte, fasen worden doorlopen. Die comfort tot zelf energie ij leveren dat wat opwekken, en van ventilatie operatie heeft er inmiddels de klant nodig in geresulteerd dat ervoor ca. en isolatie tot beveiliging heeft, wat zijn vraag is’ of elektrisch vervoer. Het 80 van de 125 medewerkers oplossingen zijn gevonden raakt ook vastgoedpartijen – Harry Slump door herplaatsen bij de die daarom hun diverse onderdelen van United Energy Works. De dienstverlening aan huurders willen verbeteren kennis en expertise blijft daarmee zoveel mogelijk en onderhoudsprocessen steeds efficiënter willen behouden in de eigen organisatie. ‘Dat is positief laten uitvoeren. Hendriks: ‘En dat vraagt om nieuws’, stelt commercieel manager Jan Wijbenga. een herijking van onze missie naar ’mensen ‘Het voordeel van een grote organisatie met een zelfstandig maken in energie’.’ Het vraagt ook steeds breder pakket van diensten en producten transformatie van onze bedrijven, waarbij wij ons is dat je kunt herplaatsen,’ voegt Rijcken eraan nu strategisch richten op ons gemeenschappelijke toe. De nog lopende projecten worden afgebouwd doel om mensen én bedrijven oplossingen te conform de gemaakte afspraken conform de hoge bieden voor alles op het gebied van energetische vraagstukken. kwaliteiteisen zoals onze klanten gewend zijn.

‘W

In de marktherpositionering is gekozen voor renovatie en service. Daarbij is de keuze gemaakt om een langdurige relatie met klanten te ontwikkelen. Bert Hendriks: ‘We hebben goed gekwalificeerd en loyaal personeel en veel goede relaties. Het is nu onze uitdaging om ons te blijven onderscheiden naar al onze bestaande en nieuwe klanten gebaseerd op een duurzame samenwerking. We willen als Feenstra WTZ ook aanwezig blijven in Noord Nederland, de provincies waar de bakermat van het bedrijf ligt. Sterker nog, we willen waar mogelijk uitbreiden in het noorden.We verwachten dit als onderdeel van United Energy Works zeer voortvarend en daadkrachtig te blijven doen. Omdat de marktontwikkelingen elkaar snel opvolgen is onderzocht waar de focus op moet worden gericht in de markt waarop Feenstra WTZ actief is en hoe het bedrijf daarop in kan spelen. Als onderdeel van United Energy Works zijn we in staat om onze portfolio van producten en diensten significant uit te breiden, aldus Hendriks. De producten en diensten laten zich clusteren in groepe van warmte en ventilatie, energie besparen, locaal energie opwekken, veiligheid en comfort en mobiliteit. Of het nu gaat om het onderhouden van een CV ketel, het beheren van de warmtepompinstallaties in oa het Abe lenstra stadion of het isoleren en plaatsen

Nieuwe concepten Bij ontzorgen wordt er als partner van een aannemer, zorgpartij of woningbouwcorporatie nagedacht over oplossingen waaraan bijvoorbeeld corporaties behoefte hebben, wat hun bewoners willen. ‘En we maken het waar’, stelt commercieel directeur Bert Hendriks. ‘Wij steken in op het langdurig ontlasten van de corporatie.´ Wijbenga en Slump geven voorbeelden, zoals de mogelijkheid van financiering oplossingen binnen de woningvoorraad gestuurd op transparante managementrapportages en vooral het aangaan van concrete prestatiecontracten. ‘Daarbij is onze insteek zoveel mogelijk om samen te werken en dubbele kosten uit het traject te halen’, geeft Jan Wijbenga aan.

Er kunnen ook afspraken gemaakt worden over kwaliteit en wat dit voor de klant en de eindgebruikers onder aan de streep oplevert. Slump: ’Wij zijn de ogen van de klant en als strategische partner van die klant kijken wij naar onderhoud en service, maar ook naar de Totaal concept isolatie, nieuwe bemetingen, energiemeters, ‘Als Feenstra WTZ kunnen wij onze klanten (led) verlichting, ventilatie. Maar we kunnen nu een totaalconcept bieden waarin we alles ook als partner van een aannemer of zorgpartij voor hen verzorgen,’ lichten Jan Wijbenga en meedenken en nieuwe concepten aanbieden’. Harry Slump de transformatie van Feenstra Eén van die concepten is de mogelijkheid om WTZ toe. Bert Hendriks vult aan: ‘We zijn de installatie door ons te laten financieren. volledig gericht op klanttevredenheid. We willen Wijbenga: ‘We kunnen afspraken maken met een langdurige intensieve de klant waarbij wij de ij ontzorgen relatie aangaan. Met de vier financiering op ons nemen aannemer, andere partners van United waardoor de kaspositie bij zorgpartij of een Energy Works hebben we de woningbouwcorporatie woningbouwcorporatie’ significant kan verbeteren veel knowhow in huis en – Jan Wijbenga kunnen we veel producten of we bieden een aannemer en diensten aanbieden die meer ruimte in zijn vaste aansluiten op klantbehoeftes.’ ´Ook willen renovatiebudget.’ Het management van Feenstra we ons onderscheiden in service met een WTZ ziet kansen door de investeringen in concurrerende en dus attractieve prijs´, laten de technische installaties over te nemen van de beide regiomanagers weten. Bert Hendriks: ‘We woningbouwcorporatie. ‘Dat geldt ook voor kijken nu op een andere manier naar de klant en een belegger of voor vastgoedbedrijven’, stelt nemen de lange termijn als uitgangspunt. Alleen Bert Hendriks. dan hebben we allemaal, inclusief de klant, de eindgebruiker, maar ook United Energy Works Feenstra WTZ positioneert zich nu als een en Feenstra WTZ, de juiste focus als het aankomt veelzijdig, klantgericht technisch bedrijf dat op investeringen en het bouwen van een goede klanten continu positief wil verrassen. Een relatie tussen klant en dienstverlener. bedrijf dat de ambitie heeft om langdurige en intensieve relaties aan te gaan om verantwoorde, Bij Feenstra WTZ gaat men de belofte waarmaken duurzame oplossingen te kunnen bieden. van wat ze zeggen over energie. ‘Wij leveren dat Om dienstverlening op het terrein van het wat de klant nodig heeft, wat zijn vraag is’, stellen woonen leefcomfort te vergroten, waarbij Slump en Wijbenga die een aantal voorbeelden klanttevredenheid centraal staat.

‘W

Fotografie: Sarah Jansen

Keuze voor service en renovatie

aandragen: ‘Wil de klant een ketel, dan krijgt hij een ketel, zoekt hij warmte dan krijgt hij warmte, wil hij 800 m3 energie dan leveren we dat. Hoe we dat doen is dan aan ons in samenspraak met de klant. We willen niet allen eigenaar van de techniek zijn.’ De nieuwe werkwijze is erop gericht om oplossingen te bieden tegen een financiering.

Tekst: Henri Hendriks

langdurige relatie met de klant en eindgebruiker centraal staat, is gekozen voor de toekomst naast het aanbieden van een veel breder producten- en dienstenpakket. Rijcken: ‘Dit was een strategische keuze opdat daarmee de positie van het bedrijf kan worden gewaarborgd en de klanten het meest optimaal kunnen worden bijgestaan.’

Innovatie

Schuifpoort Lypack Leeuwarden

DJ Hekwerk & Toegangscontrole groeit tegen de stroom in

In 2010 is Johan de Jong in Heerenveen gestart met zijn bedrijf DJ Hekwerk & Toegangscontrole. Tegen de economische stroom in; tenslotte was het geen beste tijd. Maar met kracht door daadkracht groeit het bedrijf. Het succes van die groei is gelegen in de bedrijfsmatige aanpak met de SOS-strategie: Samenwerken, Organisatie, Service. DJ Hekwerk & Toegangscontrole levert een scala aan producten en diensten op het gebied van terreinbeveiliging voor bedrijven, particulieren en overheid. Het gaat om levering, montage en onderhoudservice van hekwerken en poorten en daarnaast om toegangscontrole- en detectiesystemen. Voor beide takken van sport zijn aparte websites ontworpen: www.djhekwerk. nl en www.djtoegangscontrole.nl. Wat het bedrijf kenmerkt is dat alles gebaseerd wordt op Samenwerken, Organisatie en Service. De SOSstrategie van Johan de Jong. Schuifpoort te Assen

Samenwerken Vanaf de oprichting van het bedrijf heeft De Jong ingezet op samenwerken met andere partijen in de keten. ‘Dat doe je met toeleveranciers en met opdrachtgevers.’ Ook wordt er op het gebied van inkoop samengewerkt met collega-bedrijven. ‘Dat kan heel goed, als je maar goede afspraken maakt’, aldus De Jong. Zo is er een nauwe samenwerking met Installatie bedrijf Hoekstra in Drachten. De Jong: ‘Hoekstra heeft een servicegerichte afdeling en veel brede kennis als totaalinstallateur, waardoor wij een breed pakket kunnen aanbieden met montage en totaalservice.’

Innovatie

‘S

amenwerken, Organisatie en Service’

- Johan de Jong

Organisatie

Service De tweede S in SOS staat voor service. Het bedrijf levert een hoge graad van service bij uitvoering van opdrachten, calamiteiten en storingen. ‘En dan is het bij ons niet uurtje factuurtje. Dat kunnen we waarmaken door een concurrerende prijs te berekenen bij offertes. De prijs is niet altijd zaligmakend,’ stelt De Jong, ‘maar moet wel concurrerend zijn. Anders kun je de S van service niet inzetten.’ De klanten van DJ Hekwerk & Toegangscontrole hebben veelal dezelfde instelling. Dat is ook de bakermat van het succes van afgelopen twee jaren. Maar de tweede S heeft bij De Jong een dubbele betekenis: ‘Ik noem het ook wel eens snelheid in plaats van service. ‘Onze responstijd bij storingen is namelijk heel kort en dat wordt op prijs gesteld.’ Bij het verhelpen van storingen staat voor De Jong weer de service centraal.

Toegangssystemen De terreinbeveiliging start in feite bij het geven van toegang tot of het verlaten van een bedrijfsterrein. Dat is mogelijk met geautomatiseerde schuif- en draaipoorten, waarin detectie is geïntegreerd. De Jong: ‘Met de installatie van een slagboom is er naast controle ook beheer van de parkeerruimte en voertuigen mogelijk. Voor het fysiek afschermen van een terrein levert DJ Hekwerk & Toegangscontrole een variatie aan hekwerken, zoals gaas-, spijlen-, dubbelstaafmaten sierhekken. Daarnaast draaien schuifpoorten, speedgates en slagbomen. Met name de aluminium schuifpoort heeft vaak de voorkeur boven staal vanwege de esthetische uitstraling. De Jong: ‘De aluminium schuifpoort is zeer compleet uitgevoerd met o.a verlichting in de vrije doorgang en uitermate scherp geprijsd. Tevens is de aluminium schuifpoort veel minder storingsgevoelig dan de stalen uitvoering. Storingen passen ook niet in de beveiligingsketen.’ Andere controlesystemen die gecombineerd kunnen worden met de toegang zijn gsm-, sleutel-, en camerasystemen. De Jong: ‘Wij kunnen dat aanbieden door de samenwerking met onze toeleveranciers. De elektra wordt verzorgd door Hoekstra Installatie. De hele keten is afgedekt bij calamiteiten en onderdelen zijn volop leverbaar.’ Met een onderhoudsen servicecontract biedt DJ Hekwerk & Toegangscontrole service op gebied van storing, schade en onderhoud. De Jong: ‘DJ Hekwerk & Toegangscontrole ontzorgt, dat is onze slogan.’

Spijlenhekwerk + hekwerk detectie HG Transport, Heerenveen

Detectiesystemen Om vroegtijdig inbraak pogingen te registreren heeft DJ Hekwerk & Toegangscontrole een ruim aanbod aan mogelijkheden, zoals bewegingsdetectie of hoogspanningsschrikdraad op hekwerk en poorten. De Jong: ‘Indien het detectie systeem is aangesloten bij een alarm centrale met snelle opvolging heeft u gerede kans de inbrekers op heterdaad te betrappen zonder dat zij inpandig schade kunnen veroorzaken. Wij plaatsen regelmatig een stroomvoerend raster op het bestaande hekwerk of op een nieuw hekwerk, waarbij het doel is afschrikken en ontmoedigen. Het is modulair toepasbaar, bestaand of nieuw.’ DJ Hekwerk & Toegangscontrole heeft in de twee jaar van het bestaan van het bedrijf een fraaie portefeuille aan referentieprojecten opgebouwd, zoals Brandweerkazerne Leeuwarden, Container terminal MSC Leeuwarden, Datacenter Meppel, Spitsapotheek Oosterwolde, Lypak Leeuwarden en HG transport te Heerenveen. ‘Met eerlijk advies en onderhandeling en doen wat je zegt, zijn we zo ver gekomen,’ besluit Johan de Jong. Het bedrijf heeft zich een plek verworven als leverancier van terreinbeveiligingssystemen. De Jong ziet de toekomst ondanks de dunnere markt rooskleurig tegemoet.

Tekst: Henri Hendriks

In twee jaar tijd staat de organisatie van DJ Hekwerk & Toegangscontrole, met een vaste schil binnen, en een samenwerkingsverband voor montage, onderhoud en elektra met Hoekstra Installatiebedrijf. Het bedrijf is zo in staat om aannemers te ontzorgen. ‘Het gaat juist om ontzorgen’, stelt De Jong, ‘waarbij onze regel is: ‘afspraak is afspraak’.’ Als je zelf iets creëert moet je dat ook waarmaken en dat gebeurt dan ook bij DJ Hekwerk & Toegangscontrole. ‘Daadkracht is onze kracht.’ Johan de Jong heeft de afgelopen tien jaar altijd zo gewerkt.

Slagboom te Groningen

Woningbouw

Wisselwerking financiële haalbaarheid, tussen afzetmarkt, locatie en wettelijk

Zaagdam, gekenmerkt door een opvallende moderne en strakke gevelpartij, omvat 59 startersappartementen. De ontwikkelaar van het project in Groningen is Simon Benus Vastgoed, het ontwerp van Van Ringen Architecten en de realisering was in handen van Simon Benus Bouw. Bij de ontwikkeling is niet alleen gekozen voor een moderne aanblik, maar ook voor een verrassende betaalbaarheid. Een proces van afwegingen tussen financiële haalbaarheid, afzetmarkt, locatie en wettelijk kader.

‘V

ia een interactief proces zijn we op zoek gegaan naar het optimale eindproduct binnen het maatschappelijk ontwikkelkader’ - Simon Benus

Het nieuwe appartementencomplex ligt tussen het Damsterdiep en de Zaagmuldersweg. ‘Project Zaagdam is een nieuw herkenningspunt aan de Zaagmuldersweg’, vertelt Hardie Schreuder, projectleider bij Simon Benus Bouw. Simon Benus van Simon Benus Vastgoed beaamt dit. ‘Als vastgoedontwikkelaar hadden we ons oog laten vallen op de unieke locatie, die volgens ons geweldig geschikt is voor woningbouw omdat het op loopafstand van het centrum ligt, vlak bij het UMCG. Wij denken graag mee in projectontwikkeling, financieringsvraagstukken en nieuwe kansen zoals deze herontwikkeling.’

Woningbouw

‘P

roject Zaagdam is een mooi, nieuw herkenningspunt aan Zaagmuldersweg’

- Hardie Schreuder De oorspronkelijke bebouwing was een kantoorpand, niet geschikt voor renovatie. Dit pand werd daarom gesloopt en vervangen door een opvallend gebouw met een strakke en moderne stijl. Om de bestaande hoek in de straat te accentueren werd stedenbouwkundig om een stevig gebaar gevraagd. De Zaagmuldersweg is namelijk de belangrijkste wijkontsluitingsroute voor de Oosterparkwijk. Daarnaast is er een grote ruimtelijke en architectonische samenhang in deze wijk. Voor de vormgeving koos Jacob van Ringen Architecten voor een hoekpand met een duidelijke verspringing als afsluiting van het straatbeeld.

Interactief ontwerpproces ‘Via een interactief proces zijn we op zoek gegaan naar het optimale eindproduct binnen het maatschappelijke ontwikkelkader’, gaat Simon Benus verder. ‘Vanaf het idee is het ontwerpproces namelijk een constante wisselwerking tussen vier verschillende componenten: financiële haalbaarheid, afzetmarkt, locatie en wettelijk kader. Bij dit project speelde de wettelijke parkeernorm een grote rol. Dit was de reden dat het eerste plan niet door kon gaan. Vanwege de oppervlakte van de woningen was er namelijk te weinig parkeergelegenheid op eigen terrein.

Toen we pragmatisch de oppervlakte van de woningen verlaagden tot onder de 51 m2, hadden we per appartement nog maar een halve parkeerplaats nodig en werd de parkeernorm ruimschoots gehaald.’ Herman Aalbers van Aalbers Installatietechniek vertelt: ‘De appartementen zijn met een heel scherpe prijs - rond de € 125.000 - in de markt gezet met een heel hoog afwerkingsniveau. Daarbij kon men zelfs kiezen voor zeer luxe sanitair. Daar is ook veel gebruik van gemaakt.’

Logistiek Het voordeel van de geweldige locatie kostte ook heel wat hoofdbrekens in het bouwproces. ‘Het was logistiek lastig om langs een drukke verkeersader met heel veel fietsverkeer het bouwproces soepel te laten verlopen, ook vanwege de relatief kleine bouwplaats’, vertelt Schreuder. ‘Door onze voorbereiding, en omdat we zoveel mogelijk gewerkt hebben met prefab materiaal en rekening hebben gehouden met zo weinig mogelijk opslag op de bouw, liep het allemaal volgens planning. De onderaannemers waren zich terdege bewust dat de logistiek hun grootste valkuil was. We waren heel blij met de goede samenwerking met de gemeente Groningen. Die maakte het mogelijk om gebruik te maken van een wegomlegging’.

‘G

oede engineering heeft een positieve invloed op het bouwproces’

- Herman Aalbers

Woningbouw

Snellere bouwtijd

Schreuder: ‘Vanwege de verkeersdruk hebben we bouwfysisch advies ingewonnen om te voldoen aan de geluidsnorm. Door middel van dubbele schuifpuien en het gebruik van foamband en geluidswerende lijm werden de geluidsnormen gehaald. Ook aan de brandwerende eisen kon worden voldaan.’

In april is het Zaagdam complex opgeleverd. Simon Benus: ‘We zijn prima geslaagd in onze opzet om een leuk product voor een betaalbaar bedrag neer te zetten. De verkoop loopt goed, want van de 59 appartementen zijn er nog maar vijf beschikbaar.’ De bewoners van Zaagdam zijn niet alleen starters, maar ook mensen die aan het einde van hun wooncarrière het stadsleven prettig vinden. Tevens merkt de vastgoedontwikkelaar dat er belangstelling van particuliere beleggers.

59 starters appartementen Zaagdam, Groningen Opdrachtgever

: Simon Benus Vastgoed, Stadskanaal

Bouwteamleden Aannemer : Simon Benus Bouw, Stadskanaal Installateur E&W

Aalbers installatietechniek, Nieuw Buinen

OA & Leveranciers Bouwmaterialen : Bouwcenter Meijer, Foxhol Levering Prefab Beton

Smit Bedum, Bedum

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel :

Remix Droge Mortel, Borger

Levering van bouwmaterialen

Sijperda Verhuur, Sneek

Fotografie: Fokko van Calcar

Geluidswerende lijm

‘Naast het feit dat het buitengeluid een bouwkundige uitdaging was, is rekening gehouden met reductie van het geluid van het gebouw. Door het installeren van een geluidsarm ventilatiesysteem bleef het geluidsniveau voor de belendende gebouwen binnen de perken.’ Bijzonder in het materiaalgebruik zijn de achtergevel van SafeWood® Select hout, die brandwerend en onderhoudsvrij geïmpregneerd is door Fereco in Dalfsen en de Steni gevelbekleding, die vrijwel geen onderhoud vergt. De stijlvolle gevelbekleding van sandwichpanelen is geëngineerd en geproduceerd door Metaalbouw TSV.

Tekst: Petroeska Siccama

Aalbers Installatietechniek was al vroeg betrokken bij het bouwteam. Herman Aalbers: ‘Goede engineering heeft een positieve invloed op het bouwproces. We hebben veel werk vooraf gedaan om het leidingwerk bij de fabriek al goed in de wanden te krijgen. Op de bouw heeft zich dat vertaald in een veel snellere bouwtijd. Voor ons was geen woning gelijk, maar door het goede voorwerk liep alles als een trein. Wij waren blij dat we in een vroeg stadium mochten meedenken en zo konden voorzien in goede oplossingen voor zaken waar de bouw mee te maken kreeg. Verder hebben wij veel aandacht besteed aan de kwaliteit van de collectieve voorzieningen.’

Woningbouw

‘E

en zorgproject met een monumentaal karakter’

- Bert Nijsingh

Zorg op maat

voor Appingedam ‘Het was een vrolijke dag in Appingedam toen Olga Idema als een van de eersten de sleutels van haar nieuwe woning op de hoek van de Solwerderstraat en de Gockingastraat in ontvangst mocht nemen. Vijf woningen maken deel uit van een nieuwbouwproject van Woongroep Marenland, naast een appartementencomplex dat bestemd is voor zorgorganisatie NOVO.

In het centrum van het Groningse Appingedam stonden aan de Gockingastraat ooit dertig seniorenwoningen, geschakeld met de winkelruimtes aan de Solwerderstraat. Het totale complex was echter sterk verouderd. Woongroep Marenland koos er daarom voor om deze woningen te slopen en complete nieuwbouw te realiseren. Het totale project bestaat uit de bouw van vijf huurwoningen en 27 appartementen

Wooncomplex Gockingahof Naast de vijf huurwoningen bouwde Woongroep Marenland het wooncomplex ‘Gockingahof ’ met in totaal 27 appartementen. Hier wonen dertig mensen met een verstandelijke beperking. Evenals de vijf huurwoningen zijn ook de 27 appartementen voor NOVO, een zorgorganisatie die kinderen en volwassenen verschillende vormen van ondersteuning, begeleiding en behandeling biedt. Het uitgangspunt is daarbij dat de bewoners de regie over hun eigen leven voeren. De appartementen in Gockingahof bestaan uit

Woningbouw

een woonkamer met keukenblok, een slaapkamer en een douche- en toiletruimte. Er is een gemeenschappelijke ruimte, waar bewoners terecht kunnen voor een warme maaltijd, een kopje koffie of voor het houden van gezamenlijke activiteiten. Gockingahof ligt dicht bij dagbestedingslocatie Brasserie Nicolaas, in het oude centrum van Appingedam.

Huurwoningen

uitdrukking komt. Zich verplaatsen in de bewoner en in het nieuwe complex en aansluiting zoeken op de bestaande omgeving. ‘Een goed ontwerp komt beter tot zijn recht als de omgeving bij het totaal wordt betrokken en het een kwaliteit meekrijgt die verder gaat dan het gebouwde object zelf en daarmee een waardevolle bijdrage levert aan de stedelijke/rurale omgeving’, aldus de architect Buursma. Brands Bouwgroep bv uit Emmen heeft de bouw van het complex verzorgd.

De huurwoningen van Woongroep Marenland zijn geschikt voor kleine huishoudens. Van de vijf huurwoningen liggen drie woningen op de begane grond en zijn twee op de verdieping gesitueerd. De woningen hebben een woonkamer, keuken en twee slaapkamers en bieden uitzicht op de monumentale Solwerderstraat. De woningen sluiten aan op het nieuwe hof aan de Gockingastraat. Dit hof is ontstaan door de bouw van de 27 appartementen voor NOVO. Het is voorzien van moderne bestrating en bomen; er is een bankje geplaatst voor bewoners en passanten. De werkzaamheden aan het hof zijn uitgevoerd in opdracht van de gemeente Appingedam. Het ontwerp van de woningen komt overeen met het monumentale karakter van de omringende bebouwing en werd gerealiseerd door Architectenbureau SKETS uit Groningen.

Woningbouw Solwerderstraat / Gockingastraat, Appingedam

: Woongroep Marenland, Appingedam

Bouwteamleden Architect : SKETS, Groningen Aannemer : Bouwbedrijf Brands, Emmen

Onderaannemers & leveranciers Stucwerk & pleisterwerk

: Tappel de Haas, Emmen

Montage screens en uitvalzonwering : Venema zonwering, Haulerwijk Levering en montage ZORGPLUS schuifdeursystemen : BPZ, Tynaarlo Levering en montage stompe deuren : BPZ, Tynaarlo Montage screens en uitvalzonwering : Venema Zonwering

Tekst: Bert Heijnen

Opdrachtgever

Fotografie: Skets Architecten

‘Verder denken dan de opdrachtstelling en op zoek gaan naar nieuwe en verrassende oplossingen’, dat is het uitgangspunt van SKETS dat ook in dit ontwerp sterk tot

Woningbouw

Goed voorbeeld van scheiden van

wonen en zorg In de Emmer wijk Emmerhout transformeren Zorggroep Tangenborgh, Woonservice, VolkerWessels Vastgoed en Koenen Bouw samen het aanleungebied van woonen zorgcentrum De Schans. Drie woontorens komen in de plaats van 159 aanleunwoningen. De nieuwe appartementen worden gerealiseerd volgens het nieuwe credo van toekomstgericht bouwen, waarin zelfstandig wonen voorop staat. Ze worden daarom voorzien van domotica. Momenteel wordt de laatste van de drie nieuwe woontorens met 57 zorgappartementen en vijf grondgebonden woningen gerealiseerd. In 2011 werden de eerste twee torens al opgeleverd met daarin 117 levensloopbestendige zorgappartementen. De uit de jaren zeventig stammende aanleunwoningen waren erg gedateerd en zijn gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. Het centrale plein was nog up-to-date en kon blijven bestaan. De woontorens zijn via een doorloop verbonden met de vijf aanliggende woningen. ‘De verandering is groot’, vertelt Otto Lugers van Woonservice. De woningbouwcorporatie is samen met VolkerWessels Vastgoed (het voormalige Planoform Vastgoed) en Koenen Bouw de alliantie aangegaan om voor opdrachtgever Zorggroep Tangenborgh dit project te bouwen. ‘In het midden van elke nieuwe toren is een groot atrium gerealiseerd, dat op een speelse manier veel ruimtelijkheid geeft. Doordat de woningtypen verschillend zijn, is het beeld zeer gevarieerd.’

‘D

e wisselwerking tussen bewoners en medewerkers enerzijds en bouwers anderzijds verloopt zo soepel dat zij weinig overlast van ons hebben en wij van hen’ - Raymond Rolink

Woningbouw

Biedboek

‘B

Fokkens: ‘Omdat onze core business het leveren van zorg is en niet het bouwen, hebben wij onze wensen kenbaar gemaakt in de vorm van een ‘biedboek’. Hierin hebben wij alles gebundeld wat wij gerealiseerd wilden zien. Dit werd als grof raamwerk gepresenteerd en op die manier aangeboden aan de markt, die het op zijn manier mocht invullen. De bouwcombinatie die het werk kreeg, viel op door het feit dat onze vraag vertaald werd in een aansprekend woonen zorgconcept, waarbij een verantwoorde, rendabele exploitatie gerealiseerd kan worden. Om nog invloed te kunnen hebben op het bouwproces hebben wij van te voren enkele ijkmomenten afgesproken.’

- Otto Lugers

Traditioneel gebouwd

ouwen wat afgesproken is binnen het overeengekomen budget’

Ontzorgen ‘Dit is een heel goed voorbeeld van scheiden van wonen en zorg’, vertelt Erik Fokkens van Zorggroep Tangenborgh. ‘Dat is het nieuwe credo van toekomstgericht bouwen waarin zelfstandig wonen voorop staat. Door toepassing van domotica zijn wij in staat om de bewoners screen to screen te ontzorgen. Dit biedt onafhankelijkheid, met de meerwaarde dat er verbinding is met het zorgcentrum. Zorg en ontmoeting zijn op die manier dichtbij. Verder zijn de woningen zorgtoegankelijk en op de toekomst voorbereid. In het Programma van Eisen is veel aandacht besteed aan ruime draaicirkels, brede deuren, niet te veel drempels en een deur tussen de badkamer en de eerste slaapkamer, met een goede bereikbaarheid van de voorzieningen. De prijs konden we onder de huursubsidiegrens houden.’

Raymond Rolink, de projectleider van Koenen Bouw, licht het project toe: ‘Het werk bestaat uit boorpalen, een in het werk gestorte fundering, een kanaalplaatvloer, in het werk gestorte wanden, breedplaatvloeren met weggewerkte installaties, een gemetselde gevel, rubberen dakbedekking en het atrium met een lichtkap. Het materiaalgebruik is esthetisch, onderhoudsvriendelijk en financieel verantwoord; het bouwproces is traditioneel. Ondanks de slechte weersomstandigheden liggen we, vanwege het repetitie-effect, voor op schema. Doordat we al een woontoren hadden gebouwd, konden we efficiënter werken en de faalkosten en het tijdsbeslag tot een minimum beperken. Tevens bedachten we slimmere oplossingen voor tijdens de bouw.’

Woningbouw

oor domotica zijn wij in staat om bewoners te ontzorgen’

Bouwteamleden

- Erik Fokkens

Aannemer : Koenen Bouw, Emmen

Inleven biedt maximaal resultaat Lugers: ‘We streven allemaal naar hetzelfde doel: bouwen wat afgesproken is binnen het overeengekomen budget. We hebben heel goed eraan gewerkt om de kosten zo laag mogelijk te houden. Hierbij zijn we heel oplossingsgericht.’ Rolink staat daar volledig achter: ‘We verplaatsen ons in elkaars problemen en proberen samen tot een maximaal resultaat te komen. Dit is een kwestie van geven en nemen en de ander de ruimte geven, zodat deze niet ‘in de ankers’ hoeft te gaan. Een kwestie van inleven. Een creatief voorbeeld hiervan is het storten van de liftschachten. Door een visuele aanpassing in het ontwerp konden de aanzichten van de wanden zo veranderd worden dat de zichtlijnen er strak uitzien.’

Adviseur brand & geluid

: WNP Raadgevende Ingenieurs, Groningen

Onderaannemers & leveranciers Boorpalen : Hylkema funderingstechniek, Kampen Levering en montage deurkozijnsets

: BPZ, Tynaarlo

Tekst: Petroeska Siccama

‘D

: Stichting Woonservice, Westerbork

Gebruiker : Zorggroep Tangenborgh, Emmen

Fotografie: Woonservice

Woon- en zorgcentrum De Schans, Emmen

Eigenaar & gebouwbeheer

Levering en montage ZORGPLUS schuifdeursystemen : BPZ, Tynaarlo Levering en montage stompe deuren

: BPZ, Tynaarlo

Levering en montage hang- en sluitwerk : Raadsma, Dokkum Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

: Remix, Borger

1+1=3 verhaal Rolink vindt het een bijzonder project: ‘De wisselwerking tussen bewoners en medewerkers enerzijds en bouwers anderzijds verloopt zo soepel dat zij weinig overlast van ons hebben en wij van hen. Wij voelen ons bij Zorggroep Tangenborgh te gast en ervaren dat iedereen heel meegaand is en makkelijk omgaat met de hinder die een bouwproces toch met zich meebrengt. Voor mij is het een 1+1=3 verhaal.’ Ook Otto Lugers van Woonservice geeft dat aan: ‘Wij vinden vooral de samenwerking met de locatiemanager van Tangenborgh bijzonder. Het is een groot project voor ons, voor een specifieke doelgroep. Wij hebben veel informatie bij hem weg kunnen halen. Dit maakte de uitdaging erg leuk.’ Voor woningbouwcorporatie Woonservice zal de komende jaren het accent worden gelegd op transformatie van de bestaande voorraad en het creëren van nieuwe keuzemogelijkheden voor haar klanten. Zij voorziet in het marktsegment van wonen en zorg een toenemende verschuiving van intramurale voorzieningen naar langer zelfstandig thuis blijven wonen. Hoe die verschuiving uiteindelijk gestalte zal krijgen, is afhankelijk van de nu nog onduidelijke visie van de overheid en de eventuele marktwerking in de zorg. Scheiden van wonen en zorg vraagt hoe dan ook om een goede samenwerking tussen alle partijen, zoals bij De Schans heeft plaatsgevonden.

Zorg

Goede coördinatie vereist gefaseerd bouwen en renoveren ZuidOostzorg investeert € 23,5 miljoen in de omvorming van haar verpleegtehuis Bertilla in Drachten naar een ‘expertisecentrum voor ouderen’, waarbij de variatie in cliëntvraag leidend is voor het zorgaanbod gericht op welzijn, behandeling en onderzoek. De nieuwe opzet heeft op een multifunctionele onderlaag twee verdiepingen met vier groepen van 32 cliënten. ‘Van typische jaren zeventig bouw met donkere gangen en lage plafonds naar een heel transparant gebouw met veel licht,’ constateert Nico van der Werf van Bouwgroep Dijkstra Draisma. Als projectleider is hij nog tot eind dit jaar bezig met de gefaseerde nieuwbouw en renovatie van het verpleeghuis van ruim 17.000 m². Het ontwerp van de nieuwbouw is Van Manen en Zwart architecten uit Drachten.

‘S

trakke planning met logistieke uitdaging’

- Dirk van der Goot

In 2011 is gestart met de verbouw en nieuwbouw van het expertisecentrum. Ruime eenpersoonskamers met eigen sanitair voor cliënten zijn het uitgangspunt van de nieuwbouw. Deze bewoners hebben de beschikking over drie soorten appartementen van 20 tot 30 m² en diverse lounges en eetruimtes. Daarnaast komen er loungeruimtes voor de cliënt om zich samen met de familie terug te kunnen trekken. In het hart van het gebouw zijn rondom de entreehal de cliëntvoorzieningen zoals het restaurant, (doelgroep)winkels, multifunctionele ruimtes, poliklinieken en de therapie- en oefenzaal geconcentreerd.

Zorg

‘S

neller en goedkoper door droog stapelsysteem’

- Frans Gottmer

Begin 2012 volgde de renovatie van een klein deel van het oude complex. Daarna ging een volgend deel tegen de vlakte om plaats te maken voor nieuwbouw, die in december 2012 werd opgeleverd. Ten slotte wordt van mei tot december 2013 een laatste vleugel gerenoveerd. Van der Werf: ‘De organisatie moest doordraaien; de bewoners moesten hoe dan ook steeds ergens terecht kunnen. We waren dus wel genoodzaakt gefaseerd bouwen. Het casco werd in prefabbeton opgezet, dus dat ging op zich vrij vlot, maar qua tijdsplanning was het heel strak. De logistiek is met afstand de grootste uitdaging geweest.’ Dat vindt ook Dirk van der Goot van adviesbureau Sijperda-Hardy uit IJlst.

Tijd om te kiezen

Anderhalvelijnscentrum

Het adviesbureau verzorgde alle installatieconcepten. ‘Zaken als de verwarming en de brandbeveiliging zijn voor het hele complex centraal geregeld. Voor het eerste, centrale deel gesloopt kon worden, moesten wij dus zorgen dat er bypasses gelegd waren, zodat die installaties in de resterende delen konden blijven draaien. Later moeten de oude systemen weer samenwerken met die in de nieuwbouw.’ SijperdaHardy adviseerde ook over het soort nieuwe systemen voor bijvoorbeeld verwarming, verlichting en zorgalarmering en hielp ZuidOostzorg daar de juiste leveranciers voor te vinden. ‘Tijdens de bouw zelf zorgen wij vooral voor de afstemming tussen alle partijen. Dan gaat het om Bouwgroep Dijkstra Draisma voor de bouw, Wolters & Dros voor de w-installaties, Unica voor de reguliere elektra, en daarnaast nog Ascom voor de zorgalarmering en KPN voor de telefonie. Meestal worden deze domotica door de e-aannemer verzorgd, maar in dit geval hebben we die zaken apart aanbesteed, zodat de opdrachtgever zo lang mogelijk de tijd had om te kiezen voor de nieuwste technologie. Ze moeten er tenslotte jaren mee vooruit.’

Ook voor de nieuwbouw zelf zijn niet alle keuzes over de invulling direct gemaakt. Projectleider Van der Werf: ‘De begane grond van het eerste nieuwbouwdeel hebben we eerst alleen als casco uitgevoerd. Toen we begonnen dacht de opdrachtgever erover daar de eigen faciliteiten te maken; de kantoren en dergelijke. Maar gaandeweg besloot men dat hier juist publieksfuncties moesten komen, een anderhalvelijnscentrum.’ Hierin zijn onder andere huisartsen, tandarts, apotheker, een specialist in orthopedische hulpmiddelen en een laboratoriumorganisatie gevestigd aan een gezondheidsplein. Van der Goot: ‘Dat hebben we in drie maanden helemaal ge-upgrade.’

Vrije indeelbaarheid Ook voor de constructeur was het gefaseerd bouwen een grote uitdaging. Frans Gottmer van Jansen Wesselink uit Drachten zag zich onder meer geplaatst voor het feit dat een technische ruimte van een te slopen deel behouden moest blijven. ‘Daar hebben we dus een draagconstructie omheen bedacht.’ Ook het feit dat er zo min mogelijk overlast mocht zijn voor de bewoners maakte het werk lastig. ‘De funderingspalen zijn heel voorzichtig geheid, en precies zo diep als nodig. Zodra een deel gesloopt was ging de sonderingswagen het veld in.’ De constructeur was ook bij de vorige nieuwbouw in 1977 betrokken, dus men was op de hoogte van veel verschillen in bodemgesteldheid in dit deel van Drachten. ‘Maar op dit bouwterrein zaten de draagkrachtige grondlagen op wel heel verschillende dieptes.’ Een andere uitdaging in het PvE was de draagconstructie van het gebouw. Die mocht geen belemmering zijn voor de vrije indeelbaarheid, wat vraagt om zo weinig mogelijk dragende wanden en kolommen. Daarom is gekozen voor een ‘droog stapelsysteem’,

Zorg

waardoor er sneller gebouwd kon worden en er lagere bouwkosten en minder overlast voor de bewoners was. ‘Het is opgelost door kanaalplaten te gebruiken, waarmee grote vloeroverspanningen gerealiseerd kunnen worden.’ Tussen de kanaalplaten zitten geïntegreerde stalen onderslagen, die stalen kolommen dragen. ‘De onderkant van de vloeren kon hierdoor ook vlak worden gehouden, zodat er tussen vloer en plafond altijd mogelijkheden zijn voor kabels en installaties.’

: ZuidOostZorg, Drachten

Bouwteamleden Architect

: Van Manen en Zwart, Drachten

Constructeur : Ingenieursbureau Jansen Wesselink, Drachten Adviseur installaties

Aannemer :

Adviesbureau Sijperda-Hardy, IJlst Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward

OA & Leveranciers Sloop- en grondwerk

W.M.R, Rinsumageest

Terreinafrastering en poorten

W.M.R, Rinsumageest

Rijwielbergingen : W.M.R, Rinsumageest Stukadoorswerkzaamheden : Afbouw Perdok, Groningen Levering en montage ZORGPLUS schuifdeursystemen : BPZ, Tynaarlo Levering hang- en sluitwerk

Raadsma, Dokkum

‘K

walitatief bouwwerk met goeie samenwerking’ - Nico van der Werf

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Van Manen en Zwart

Bertilla gaat plaats bieden aan 217 cliënten en biedt met het expertisecentrum kwalitatief hoogwaardige, klantgerichte zorg. Bouwgroep Dijkstra Draisma verwierf de opdracht via een aanbestedingsselectie, waarbij de eerste selectie is uitgevoerd op kwaliteit. Vervolgens is de aannemingsovereenkomst opgesteld en kwam de definitieve prijsvorming tot stand. Gottmer, Van der Goot en Van der Werf kijken al terug op een goede samenwerking. Van der Werf: ‘Goede coördinatie door de faseringen was een absolute randvoorwaarde. En daar zijn we goed in geslaagd.’

verzorgingshuis Bertilla, Drachten

Opdrachtgever

Transformatie

Bewoners denken mee in het renovatieproces

Niet meer ‘dit hebben wij voor jullie wijk bedacht!’ als uitgangspunt, maar uitgaan van de behoeften en wensen van de bewoners was het credo bij de renovatie van het Rode Dorp te Harlingen. De uit 1924 stammende wijk bestaande uit 102 woningen, die oorspronkelijk werd ontworpen door architect Doeke Meintema, is uniek en kenmerkend en heeft een duidelijke identiteit. De buurt bestaat uit zeven typen woningen met karakteristiek afwijkende plattegronden. De woningen, die in 1974 voor de eerste keer gerenoveerd werden en toen werden voorzien van isolerende beglazing, moesten voor de komende dertig jaar up-to-date worden gebracht op het gebied van bouwkundige, thermische, geluidsisolerende en woontechnische kwaliteit.

Wisselwerking met huurders

‘E

r is een leuke interactie met de bewoners, doordat we ze heel vroeg betrokken hebben bij de planontwikkeling’ - Janneke Schievink

‘Er is een leuke interactie met de bewoners, doordat we ze heel vroeg betrokken hebben bij de planontwikkeling’, vertelt Janneke Schievink van De Bouwvereniging, de woningbouwcorporatie die de woningen in beheer heeft. Door middel van interviews

werden de wensen van de bewoners geïnventariseerd en verwerkt op een ‘groene’, ‘oranje’ en ‘rode’ lijst, om zo te kunnen schiften welke vragen ‘wel’, ‘misschien’ en ‘niet’ werden gehonoreerd. Wat vooral opviel was dat de bewoners van sommige woningtypen veel last hadden van het geluid van het toilet van de buren, omdat dit qua plattegrond in hun woning stak. Het toilet werd dus bij deze woningtypen verplaatst van de entree naar een uitbouw. De bewonerswens om een tweede toilet en een grotere dakkapel moesten helaas afvallen.

Waardering voor de wijk Schievink, die nog niet eerder op deze manier gewerkt had, was aangenaam verrast door de positieve beleving van de bewoners van ‘hun wijk’. ‘Het blijkt dat de mensen de stedenbouwkundige kwaliteiten prima kunnen uitleggen. Ze geven aan te genieten van het mooie lijnenspel van de verschillende straten. Het gaat de mensen niet zozeer om een zo groot mogelijk aantal vierkante meters van hun huis, maar om de sfeer, de speelsheid en de aardigheid van de buurt.’

Transformatie

‘D

oor een zeer korte bouwtijd per woningblok is het belangrijk om goed met elkaar samen te werken’ - Jan Zuidema

thermografische metingen gedaan om te kijken of er aan de doelstellingen was voldaan. Uitkomsten waren dat de woningen op het gebied van geluid voldeden en dat er in detail qua bouwfysische eisen de puntjes op de i moesten worden gezet. Dit resulteerde erin dat bij de volgende woningen de waarden goed waren.’

Kwaliteitsproject

Relatie opbouwen met bewoners

‘D

e sfeer op de bouw is zo goed, dat wij zingen op het werk’ - Jippe Tinga

Door middel van bewonersbijeenkomsten, nieuwsbrieven, bewonersspreekuren en overleg met de bewonerscommissie worden de huurders meegenomen in het proces. Schievink: ‘Op een gegeven moment stelde een mevrouw zulke inhoudelijk technische vragen, dat ik bouwtekeningen meenam naar bewonersbijeenkomsten. We hebben op deze manier echt een relatie opgebouwd met de mensen.’ Ook bij de selectie van aannemers die aan de aanbesteding mochten deelnemen is de bewonerscommissie betrokken. De aannemer zette een website op: www.hetrodedorp-harlingen. nl, zodat de betrokkenen en geïnteresseerden het project kunnen volgen.

Isolerende maatregelen ‘Het had nogal wat voeten in de aarde om de huizen in drie sprongen naar energielabel B te brengen. Welstand had aangegeven dat er niets aan het aanzicht van de huizen mocht worden veranderd. Omdat de huizen bestaan uit een steensmuur, werd er gebruik gemaakt van thermische en geluidsisolerende voorzetwanden in de woning. Er kwam mechanische ventilatie in de woningen en de radiatoren konden door de betere isolatiewaarde van de muren worden vervangen door kleinere varianten’, legt Schievink uit.

Twee proefwoningen Jan Zuidema van Jorritsma Bouw vertelt: ‘Voordat met de gehele renovatie werd begonnen, zijn er eerst twee proefwoningen van binnen en buiten gereed gemaakt en zijn er geluidsen

‘Wij merkten duidelijk verschil in maatvoering en detaillering tussen de deuren van de verschillende woningblokken’, zegt Jippe Tinga, projectadviseur bij Weekamp Raam en Deur Concept, die betrokken was bij de vervanging van ramen en buitendeuren. ‘Dat maakte het project voor ons ook zo interessant. Wij kunnen op deze manier laten zien dat meer aandacht voor ons product ook meer kwaliteit betekent.’ De voordeuren zijn door een architect ontworpen en door Weekamp RDC met GND garantie geproduceerd. De voornaamste uitdaging was de vertaling van de grote variëteit aan oude details van de woningen naar seriematig maatwerk. Zo variëren de kozijnen per woning. ‘Onze specialiteit: inmeten en zodanig produceren dat het gelijk past in de bestaande houten kozijnbehuizing, maakte dat het traject geruisloos verliep’, stelt Tinga tevreden vast.

Opleveringsuitdaging ‘Het bouwproces is wat aan de krappe kant’ vertelt Rein Ferwerda, uitvoerder van Jorritsma Bouw. ‘Het is vanwege de strakke planning een uitdaging om de opleveringsdatum te halen. De datum van uit- en inhuizing is in de winterperiode hartstikke moeilijk geweest’, legt hij uit. ‘De tijd is eigenlijk te kort om alles disciplines voldoende tijd te gunnen. Grootste probleem in de winter is het storten van de funderingen voor de bijkeukens en de bergingen. De afgelopen vorstperiode hebben we dit opgelost door de funderingsstrook te storten met een kachel eronder, zodat alles toch op tijd klaar kon zijn. Het aanpassen van de routing is ook geen optie, omdat er een duidelijke keuze is geweest in de volgorde van de aan te pakken woningen vanwege de gierzwaluwen, die broeden onder sommige daken. Dit zijn de projecten waar wij een grote uitdaging in zien. Wij doen er een schepje bovenop om tóch tot een perfect eindresultaat te komen. Wij zorgen voor een goed lopend bouwproces en een tijdige oplevering dat voor 100% aan de wensen van de opdrachtgever voldoet. Op deze manier zijn we de bouw meester.

Transformatie

‘V

anwege de strakke planning een uitdaging om de opleveringsdatum te halen’ - Rein Ferwerda

Goede samenwerking/werkklimaat ‘De sfeer op de bouw is zo goed, dat wij regelmatig zingen op het werk’, aldus Tinga. ‘De uitvoerder heeft de gave om te verbinden. Er is een sfeer waarin we samen dingen voor elkaar op willen lossen.’ ‘Dat is ook nodig,’ zegt Schievink, ‘want soms zijn er in één woningblok wel 50 mensen tegelijk aan het werk.’ Jan Zuidema van Jorritsma Bouw beaamt dit: ‘Door een zeer korte bouwtijd per woningblok is het belangrijk om goed met elkaar samen te werken.’

De Bouwvereniging, Harlingen

Bouwteamleden Constructeur : Ingenieursbureau Jansen Wesselink,Drachten Adviseur Bouwfysisch

WNP Raadgevende Ingenieurs, Groningen

Aannemer

Jorritsma Bouw, Drachten

Weekamp RDC, Dedemsvaart

OA en everanciers Raam- en deurvervanging

Systeemwanden : Cobra Afbouwtechniek, Noordbergum

Tekst: Petroeska Siccama

Renovatie Het Rode dorp, Harlingen

Opdrachtgever

Cobra afbouwtechniek te Noardburgum is als onderaannemer van Jorritsma Bouw verantwoordelijk voor de geluidsen thermisch isolerende maatregelen binnen de woning. De door Cobra afbouwtechniek toegepaste systemen passen heel goed binnen de eisen die vooraf aan het project zijn gesteld. De woningen worden van binnen geïsoleerd door middel van voorzet wanden, de verschillende wandentypes elk met hun eigen opbouw sluiten aan op de prestatie die wordt verwacht als het gaat om geluidsen thermische isolatie. Ook wordt er extra aandacht geschonken aan de details in de woning als het gaat om de isolatie zodat er een optimaal resultaat wordt bereikt. Voor de werkzaamheden van Cobra afbouwtechniek is ook een korte periode per woning beschikbaar. Doorlopend hebben wij 5-6 vaklieden op de bouw lopen die de werkzaamheden binnen de gestelde tijd kunnen realiseren, dit is uiteindelijk ook alleen mogelijk door de geweldige inzet en sfeer van de mensen die bij de bouw betrokken zijn.

Renovatie

Verbouwing

met oog voor de

historie

Het voormalige monumentale bankgebouw van de SNS Bank in Groningen is sinds de start van dit collegejaar getransformeerd naar een onderwijsgebouw van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Met bouwkundige ingrepen als een groot glazen daklicht en een rigoureuze aanpassing van het trappenhuis heeft OTH architecten een heldere structuur neergezet, waarmee het monument in ere hersteld is. Jurriëns Noord verzorgde de ombouw naar een chique studieomgeving. De PThU besloot in 2010 dat ze haar vestigingen in Kampen, Utrecht en Leiden wilde verruilen voor Groningen en Amsterdam, en dat ze aansluiting wilde zoeken bij respectievelijk de RuG en de Vrije Universiteit. De universiteit schakelde adviesen ingenieursbureau Oranjewoud in voor ondersteuning bij die herhuisvesting. ‘We hebben een totaalpakket geleverd: onderzoek, aankoop en verbouw, inclusief de selectie van de aannemer en andere partijen’, legt Jacob Dijkstra van Oranjewoud uit. De PThU wilde een representatief pand in de binnenstad, met ‘ontmoeten’ als hoofdthema. Bovendien moesten de vestigingen in Amsterdam en Groningen een vergelijkbare, herkenbare stijl krijgen. ‘In Amsterdam was vloeroppervlak in het hoofdgebouw van de VU beschikbaar, in Groningen kwamen onze vastgoedadviseurs bij het voormalige bankgebouw uit. Een gemeentelijk monument, vlakbij andere universiteitsgebouwen en met alle ruimte. We hebben uiteindelijk zelfs nog een stukje kunnen verkopen aan de Albert Heijn die ernaast zit.’

Hout, glas en stof Oranjewoud verzorgde naast het bouwproject management ook de technische advisering op het gebied van installatie en constructie, bouwfysica en akoestiek. Daarnaast haalde het OTH Architecten erbij, dat gespecialiseerd is in interieurarchitectuur. Het bureau uit Amsterdam zorgde ervoor dat het moderne onderkomen in Amsterdam en het statige oude gebouw in Groningen (met delen uit circa 1829, 1924, 1960 en 1993) ongeveer dezelfde uitstraling kregen: veel hout, glas en stof. Op beide locaties vallen bijvoorbeeld bijzondere combinaties van zitjes en boekenkasten op. ‘Men wilde beslist niet dat één locatie eruit zou springen: dan kiezen studenten straks allemaal voor het mooiste gebouw en hebben ze voor het andere geen mensen.’

‘E

en chique totaalpakket geleverd’ - Jacob Dijkstra

Renovatie

Ervaring met monumenten en prijs

Een wand van safekluisjes

In december 2011 heeft Jurriëns Noord het werk op basis van prijs en ervaring met monumenten uit een aanbesteding verworven. ‘Bij een op onderdelen ingrijpende verbouwing als deze kom je natuurlijk van alles tegen onderweg’, meldt Henk Spieker van Jurriëns. Zo stuitten de slopers bijvoorbeeld op een staalconstructie die, achter het plafond verborgen, restanten van een kluis draagt. Die kluis was opgebouwd uit 60 cm dikke, zwaar gewapende wanden. Bijkomend probleem was dat de bovengelegen verdiepingsvloer daar deels op rustte. ‘Die constructie was vooraf niet te zien. De opdrachtgever wilde vanuit financiële overwegingen geen verwijdering en een nieuwe draagconstructie, waarna het plan is aangepast.’ Dijkstra: ‘Sowieso merkten we gaandeweg écht dat we in een oude bank aan het slopen waren: op de gekste plekken kwamen we zware wapening tegen. Het slopen heeft daardoor 4,5 week langer geduurd dan voorzien.’

Ook bij het maken van een nieuw trappenhuis op de scheiding van het nieuwe en het oude deel van het complex moesten de bouwers een verrassing incasseren. Spieker: ‘De muur waarin we een aantal grote doorbraken moesten maken bleek constructief heel wisselend van samenstelling. Daarvoor zijn diverse extra constructieve voorzieningen opgenomen.’ Met behulp van sobere materialen heeft OTH een chique uitstraling weten te creëren. Spieker vindt het lovenswaardig dat de PThU budget vrij heeft kunnen en willen maken, waardoor de historie van het pand zichtbaar is gebleven. ‘Het is knap hoe OTH die historie in een moderne omgeving heeft weten te passen’.

Renovatie

‘E

en ontzettend mooi, open en licht gebouw’

- Henk Spieker

Van safekluisjes is bijvoorbeeld in de kapel een wand gemaakt. Ook oude kluisdeuren zijn behouden gebleven. In een resterend deel van een kluis zijn complete safekluiswanden herplaatst. Hoewel niet meer functioneel bruikbaar, maken dat soort elementen op boeiende wijze de historie van het pand kenbaar.

Belangrijkste ingrepen Een van de belangrijkste ingrepen is het gebruik van veel glas, zoals onder andere in een groot glazen daklicht. Op de plek waar voorheen door middel van een paar lichtkoepels geprobeerd werd licht in een donkere hal te brengen, reikt nu daglicht onbelemmerd tot midden in het gebouw. Zelfs de Martinitoren is zichtbaar geworden. Op deze plek heeft de architect het ontmoetingsgebied gesitueerd met pantry, wandbanken, studieplekken en losse zitjes te midden van een twee verdiepingen hoge boekenkast. Een nieuw aangebrachte vloersparing brengt het licht vervolgens tot diep in het souterrain waardoor de eens zo donkere kluisruimte nu functioneel te gebruiken is: de studiezaal en bibliotheek zijn er gehuisvest. Een andere ingreep is de aanpassing van het trappenhuis met lift, waarbij ook veel gebruik van glas is gemaakt. Hier zijn grote aanpassingen gedaan, waardoor de ruimte nu licht en ruim is en een heldere en eenvoudige structuur in oriëntatie voor de bezoeker biedt. Met name ingrepen als deze hebben het monument in ere hersteld.

Duurzame installatie

Tekst: Arjen Bakker

Ook de installaties van het gebouw zijn gemoderniseerd met nieuwe warmte- en ventilatievoorzieningen. De investeringskosten zijn door een efficiëntere warmteopwekking en - terugwinning snel terug te verdienen. De isolatiewaarde van de gevel is verbeterd door het enkel glas te voorzien van achterzetbeglazing. Ook is de elektrotechnische installatie volledig vernieuwd, waarbij energiezuinige verlichtingsarmaturen met een lange levensduur toegepast zijn.

Tijdens het werk werden de bouwers nog geconfronteerd met het faillissement van de producent van de trappen. ‘Gelukkig zat het meeste staal er toen al in, maar de glazen balustrades moesten nog worden gemaakt. Probleem hierbij was dat voor de bevestiging van de glazen balustrades aan de houten treden een afwijkende methode was bedacht. Om aan de veiligheidseisen te kunnen voldoen moest die afwijkende bevestigingsmethode in de toch al krappe bouwtijd nog verder worden uitgewerkt en getest.’ Het eindresultaat stemt alle partijen tevreden. Spieker: ‘Ik vind het prachtig dat het bouwteam waarin ieder haar eigen deskundigheid heeft - waaronder wij met onze expertise ten aanzien van restauraties - van een gesloten vesting als deze bank nu een ontzettend mooi open, licht gebouw heeft gemaakt.’ Jurriëns Noord heeft dan ook veel lof gekregen voor deze transformatie.

Transformatie Theologische Universiteit, Groningen

Bouwteamleden Bouwmanagement

: Oranjewoud, Drachten

Architect : OTH, Amsterdam Aannemer : Jurriëns, Noord, Groningen

OA & Leveranciers Levering trappen & staal

: Krepla, Ommen

Stukadoorswerkzaamheden : Afbouw Perdok, Groningen Levering en montage stompe deuren

: BPZ, Tynaarlo

Levering en montage hang- en sluitwerk : BPZ, Tynaarlo

Renovatie

Herontwikkeling

naar nieuw duurzaam

A+

kantoorconcept

Op donderdag 4 april jl. opende Z.K.H., toen nog de Prins van Oranje, Willem-Alexander officieel het nieuwe kantoor van GasTerra, een internationaal opererende handelsonderneming in aardgas, aan de Stationsweg in Groningen. Voor het nieuwe onderkomen is een bestaand ABN-AMRO regiokantoorgebouw duurzaam herontwikkeld van G naar A+ door de nieuwe eigenaar, Triodos Vastgoedfonds. Via een architectenselectie kreeg architectenbureau De Zwarte Hond de opdracht het ontwerp te maken. BAM Utiliteitsbouw Regio Noord kreeg na een aanbesteding de opdracht het werk uit te voeren.

Renovatie

Huurder GasTerra en eigenaar Triodos Vastgoedfonds delen samen waarden waar het gaat om maatschappelijke en ecologische belangen. Duurzaamheid is daarom een element dat bij de renovatie een belangrijke rol speelde. Het belangrijkste gegeven van het nieuwe onderkomen van GasTerra is vanuit het oogpunt van duurzaamheid naast het gebouw zelf ook de locatie geweest, zo stelt Jacob Kielman, commercieel directeur van GasTerra. De nabijheid van het Groningse Centraal Station, een belangrijk OV-knooppunt waar treinen, bussen en taxi’s samenkomen, heeft bij het personeel van GasTerra een omslag bewerkstelligd. Lag het oude kantoor vroeger ‘in de wei’, d.w.z. buiten de stad, en gingen velen daar met de auto naar toe, de nieuwe locatie nodigt juist uit om met het openbaar vervoer naar de werkplek te komen.

Nieuw kantoorconcept Behalve deze omslag in het denken m.b.t. de bereikbaarheid van het kantoor, is Kielman ook bijzonder te spreken over de nieuwe wijze van werken die in het kantoor mogelijk is door de inrichting met ‘open werkplekken’. Deze open structuur ontneemt het interieur van het gebouw het ‘hokkerige’ van een traditioneel kantoor. Niemand - van CEO en andere directieleden tot al het andere personeel - heeft een eigen werkplek; de receptioniste is de enige uitzondering. Het is al met al een open en papierarm kantoor geworden. Voor de ‘terloopse’ ontmoetingen zijn het centrale trappenhuis en tal van andere plekken in het gebouw geschikt. Zo hebben de ‘democratisering van de werkvloer’ en de inrichting van het gebouw aan het sociale aspect een bijzondere dynamiek gegeven.

Verduurzaming van G naar A+

‘H

et esthetische aanzien en de interne organisatie van het gebouw is fundamenteel gewijzigd’

- Jurjen van der Meer

Dit kantoorconcept is zowel sociaal als qua inrichting van het gebouw nieuw te noemen. Triodos Vastgoedfonds ziet het als een meer algemeen idee met toekomstwaarde. Een uitgekiende integratie van bouwkundige en installatietechnische ingrepen leidde tot verduurzaming van het gebouw: het ging van een energielabel G (type: tochtig hok) naar A+ en draagt zo bij aan toekomstige kostenbeheersing en het realiseren van maatschappelijke doelen. Het gebouw moet kunnen concurreren met kantoorgebouwen die pas over enige tijd, d.w.z. ná de huidige vastgoedcrisis gerealiseerd worden.De officiële opening door onze - toen nog - toekomstige koning richtte hierop de aandacht. Het maakt het gebouw tot ‘een mooi visitekaartje’ voor de maatschappelijke betrokkenheid van zowel Triodos als GasTerra.

Renovatie

Architectonische opwaardering In deze algemene overwegingen zijn de bouwkundige prestaties van het vernieuwde kantoor en de renovatie-activiteit zelf een belangrijk onderdeel. Die functionele nadruk heeft een architectonische opwaardering niet in de weg gestaan. De relatie tussen stad en gebouw wordt zo verankerd en dat betekent ook dat een langere levensduur wordt gegarandeerd. Het oude gebouw is in 1987 ontworpen door prof.ir. P.H. Tauber, die voor Groningen ook de Universiteitsbibliotheek ontwierp. Zijn ontwerp benadrukt de situatie door de twee hoofdvolumes niet haaks maar onder een kleine hoekverdraaiing t.o.v. elkaar te plaatsen. Op de hoek was ook de oude ingang.

Fundamentele wijziging Het nieuwe ontwerp van De Zwarte Hond (DZH) - met als architecten Jurjen van de Meer en projectarchitect Tjeerd Jellema - heeft het esthetische aanzien subtiel en de interne organisatie van het gebouw meer fundamenteel gewijzigd. Een van de redenen dat men DZH als architect heeft gekozen, is dat in hun eerste renovatievoorstel de gevels in tact bleven. Projectleider Heiko Pruntel van BAM Utiliteitsbouw: ‘Zo bleef het sloopafval beperkt, evenals het gebruik van nieuwe materialen. Alleen de kozijnen bij de werkplekken hebben we vervangen door geanodiseerde aluminium

raampartijen.’ Die tonen nu de gevel meer als een vlak. De onregelmatige plaatsing van de raamopeningen op de eerste drie verdiepingen versterkt dit. Deze vlakken zijn een onderdeel van het algemene esthetische voorkomen van het gebouw. Ze liggen namelijk tussen de twee glazen ‘skyboxen’ en het horizontale karakter van de beglaasde begane grond. De ‘skyboxen’ geven het gebouw een stedelijke allure, met name als die delen van het gebouw oplichten in het donker.

Van hoekverdraaiing naar een hoekoplossing De renovatie van het kantoorgebouw is wellicht te typeren in een verandering van de geleding van een stedenbouwkundige hoekverdraaiing naar een hoekoplossing die het gebouw als stedelijk object helderder neerzet. Maar waar ook de ambiguïteit of spanning van de verschoven volumes met het nieuwe beeld zichtbaar blijft. Niet in de laatste plaats door het transparante deel van de hoofdgevel aan de Stationsweg, waar de transparantie van het gebouw zelf - daar is ook de nieuwe ingang gekomen - en trappenhuis zichtbaar is. Dit past in de rest van het oeuvre van DZH: een robuuste en eenduidige vormentaal. Een ander mooi voorbeeld van het werk van DZH is het gebouw De Nieuwe Kolk te Assen, dat onlangs door de BNA tot Gebouw van het Jaar 2013 Regio Noord/Oost werd uitgroepen.

‘E

en duurzaam kantoor met open werkplekken en praktische locatie’ - Jacob Kielman

Renovatie

‘E

en mooi project met energetische opwaardering van G naar A+’ - Heiko Pruntel

Trappenhuis vormgegeven Pièce de résistance is ongetwijfeld het trappenhuis in het centrale atrium, geverfd in een opvallende gele kleur en ook zeer ruim vormgegeven, zodat er daar ook ruimte is voor forse planten. Het atrium verbindt nu veel beter de twee hoofdvolumes van het gebouw. Hier komen een bouwkundige ingreep en sociale intenties van het gebouw samen. Heiko Pruntel: ‘Omdat het gebouw oorspronkelijk volgens de architect een ‘constructieve overcapaciteit’ bezat, heeft deze voorgesteld om gedeelten van de vloeren te slopen.’ De overdimensionering geeft het interieur rondom de centrale trappen een verblijfscapaciteit die voor de kleine werkoverleggen zijn dienst bewijst, terwijl voor de mensen ‘met haast’ de oude ontsluitingen op de kopse kanten van het gebouw bewaard zijn gebleven. Het aantal liften is ook om redenen van duurzaamheid teruggebracht.

Fotografie: Harry Cock & Gerard van Beek

Heiko Pruntel is er ook trots op dat het gebouw een dergelijke energetische opwaardering van G naar A+ heeft gekregen. Het viel in die zin ook in de duurzaamheidsprijzen en is gebruikt als best-practicevoorbeeld in studieseminars. Pruntel: ‘Die opwaardering is het gevolg van een cumulatie van maatregelen: van zonnepanelen op het schuine dak op de hoek van het gebouw en isolerende groene daktuinen, tot en met het plaatsen van HR+++ glas om de thermische lekken te verminderen. Aan de noorden oostkant is zelfs driedubbel glas gebruikt.’ En omdat GasTerra in gas handelt, is het ook vermeldenswaard dat de warmtepomp niet zoals gebruikelijk elektrisch is maar functioneert op gas! Waarbij vermeld mag worden dat gaswarmtepompen efficiënter zijn dan elektrische warmtepompen. ‘Door het doordachte en terughoudende plan’, zo stelt Heiko Pruntel, ‘is het ook mogelijk geweest de renovatie redelijk snel te realiseren en dat is voor een binnenstedelijke situatie opmerkelijk maar ook belangrijk om het stedelijk functioneren niet al te zeer te belemmeren.’ Het vernieuwde GasTerrakantoor is niet alleen een visitekaartje voor het maatschappelijk functioneren van Triodos Vastgoedfonds en Gasterra, maar voor alle betrokken partijen.

Rennovatie GasTerra Kantoor, Groningen

Opdrachtgever : Triodos Vastgoedfonds, Zeist Huurder : GasTerra, Groningen

Bouwteamleden Architect : De Zwarte Hond Architecten, Groningen

Tekst: Geert Hoving

Aannemer : BAM Utiliteitsbouw Regio Noord, Groningen

Onderaannemers & Leveranciers Levering en montage deuren

: BPZ, Tynaarlo

Levering en montage hang en sluitwerk : BPZ,Tynaarlo Aluminium zetwerken

: Meilof Riks, Veendam

Renovatie

Groninger wijk

De Hoogte

in oude luister hersteld In oktober 2012 werd door Nijhuis Bouw, met de oplevering van de laatste woning, de herstructurering van de wijk de Hoogte in Groningen afgerond. De grondige aanpak van de wijk gebeurde in opdracht van woningcorporatie De Huismeesters. ‘Het was een boeiend maar vooral leerzaam proces voor alle betrokkenen’, licht Roelof Jong, technisch projectleider bij De Huismeesters toe. ‘Voor de aannemer was niet alleen het bouwproces leidend, voorop stond vooral het bewonersbelang’. De tussen 1920 en 1930 gebouwde wijk was destijds de eerste uitbreidingswijk van Groningen en bevat veel stijlkenmerken van de Amsterdamse School. In een tijdsbestek van 2,5 jaar werd het oude elan zoveel mogelijk teruggebracht. Zowel in de schil van het gebouw als binnen in de woningen zijn veel verbeteringen doorgevoerd, waardoor de woningen weer voldoen aan de eisen van het hedendaagse wonen. Maar er is meer veranderd. Verspreid over de wijk zijn er zo’n 130 woningen samengevoegd tot ruime gezinswoningen. Toen de herstructurering begon telde de wijk 495 woningen. Nu resteren er nog 430, waarvan 100 koopwoningen. De herstructurering maakt De Hoogte tot een gevarieerde wijk.

Programma van Eisen De door de corporatie uitgevoerde inventarisatie van de bewonerswensen en het vernieuwingsplan van KAW architecten en adviseurs vormde de basis van het project. Het Programma van Eisen werd uiteindelijk in het bouwteam vastgesteld. ‘Er werd een basisplan opgemaakt en de financiële afspraken werden in een raamcontract vastgelegd’, aldus Engel Busker, bedrijfsleider bij Nijhuis Noord. Het voornaamste uitgangspunt was om het oorspronkelijke karakter, de architectonische uitstraling en de detaillering van de woningen te

Renovatie

‘A

ls een geoliede machine gingen we door de wijk ’

- Engel Busker

Roelof Jong (links) en Engel Busker (rechts)

herstellen met toepassing van eigentijdse materialen. De woningen moesten energetisch sterk worden verbeterd en weer gereed worden gemaakt voor een exploitatietermijn van vijftig jaar.

Verbeteringen

‘E

en boeiend en leerzaam proces’

- Roelof Jong

Het Programma van Eisen resulteerde in een pakket van esthetische, kwalitatieve en energetische verbeteringen van de gevels, daken en vloeren en verbeterde woningindelingen. Oude metselwerkdetails en voegwerk werden hersteld. Gevels, daken en vloeren werden geïsoleerd. De oude houten kozijnen werden vervangen door een duurzame Accoyahouten variant. Daar waar nodig werden slanke aluminium kozijnen toegepast, om de detaillering van de vroeger veel gebruikte stalen kozijnen te benaderen. Ook werden er nieuwe dakpannen en bitumineuze dakbedekking aangebracht. In de woningen werden zowel de badkamer als het toilet vervangen en werden nieuwe cv-installaties en ventilatiesystemen geïnstalleerd.

Een grote diversiteit aan werkzaamheden dus. ‘De uitdaging van deze herstructurering was het plannen en organiseren van de exacte werkzaamheden per woning. Het project bestond uit 108 verschillende woningtypes. Dit betekende dat de omvang en de aard van de werkzaamheden bijna per woning verschilde. En dat terwijl wij de afspraak hadden gemaakt om vier woningen per week op te leveren’, vertelt de heer Engel Busker. ‘We hebben dit kunnen realiseren doordat we als een geoliede machine door de wijk gingen .’ Er was in iedere woning voor alle disciplines een complete werkomschrijving voorzien van plattegronden aanwezig.

Leefbaarheid Jong: ‘Bouwen in een straat die nog volop bewoond is, vraagt veel aanpassing van een aannemer.’ Bij de herstructurering van De Hoogte werd al snel onderkend dat bouwer en corporatie elkaar dagelijks moesten informeren omtrent de voortgang en planning, zeker ook met het oog op de leefbaarheid voor de bewoners in de wijk. Het snel op elkaar ingespeeld raken en werkprocedures afspreken zorgde voor een goed en duidelijk verlopend bouwproces.

Communicatie Voor een heldere communicatie met de bewoners hadden de projectopzichters van De Huismeesters veel contacten met bewoners, zodat zij direct allerlei vragen konden beantwoorden. Jong: ‘Zo praatten de medewerkers Wonen iedere twee weken de aannemer bij om belangrijke bewonerszaken en planning af te stemmen. Daardoor kon voorkomen worden dat er werd gesloopt naast een bewoonde woning, of dat daar een steiger vóór werd geplaatst. Bewoners werden thuis bezocht en door de opzichter geïnformeerd over hoe de woning er na renovatie uit zou komen te zien. Daarnaast werd men in de gelegenheid gesteld om eventueel nog kleine extra wensen kenbaar te maken. Het waren allemaal kleine maar o zo belangrijke afspraken die het bewonersbelang tijdens de uitvoering van de herstructurering ten goede kwamen. Op het wekelijks goed bezette spreekuur kregen bewoners alle informatie over het sociaal plan, hun verhuisdatum en naar welke wisselwoningen men tijdelijk zou verhuizen. Jong: ‘De bouwers leerden snel dat het anders dan anders moest.’

Logistiek

Daarnaast is een uitgekiend logistiek proces doorslaggevend. ‘Je wilt zo geruisloos mogelijk door de wijk, dat betekent weinig geluidsoverlast, geen vrachtverkeer en blijvende bereikbaarheid van de woningen voor bewoners en nooddiensten. En natuurlijk geen afval in de wijk’, aldus Engel Busker. De vroegere laboratoriumschool aan de rand van de wijk fungeerde als directieverblijf en logistiek centrum en was daarmee het kloppende hart van de bouwactiviteiten. ‘Alle benodigde elementen en materialen werden daar op maat gemaakt en in kant-en-klare pakketten met bescheiden transportmiddelen naar de huizen gereden’, legt Engel Busker uit.

Renovatie

Samenwerking met de opdrachtgever Roelof Jong: ‘Als ik terugkijk op het bouwproces, dan was er sprake van een bouwteam dat met veel toewijding en vakmanschap het gehele proces organiseerde.’ Daarbij zijn ook digitale mogelijkheden benut, waardoor snel en inhoudelijk kwalitatief gecommuniceerd kon worden. Jong: ‘In de nazorg kan nog steeds zeer snel gereageerd worden op klachten en storingen omdat Nijhuis in de wijk aanwezig is. Via een centraal klachtenregistratiesysteem van De Huismeesters wordt Nijhuis Bouw geïnformeerd.’ Engel Busker: ‘De samenwerking met De Huismeesters was geweldig. De communicatie is vroeg gestart. Het aantal benodigde wisselwoningen is samen vastgesteld, waarbij één week voor de aanpak van een specifieke woning de bewoners de gelegenheid kregen om te verhuizen.´ Daarna konden alle uitvoerende partijen, ondersteund door de uitstekende logistiek, de geplande werkzaamheden verrichten. ‘Als een geoliede machine gingen wij door de wijk. Het draait uiteindelijk allemaal om logistiek en een goede communicatie’, benadrukt Engel Busker.

‘Aannemer en woningstichting hebben alles gedaan om het renovatieproces voor de bewoners met zo weinig mogelijk overlast te laten verlopen en oog te hebben voor de leefbaarheid’, stelt projectleider Jong. De woningen zijn duurzaam gerenoveerd en hebben hun oorspronkelijke karakter en uitstraling terug gekregen.

Herstructuering wijk De Hoogte, Groningen Opdrachtgever

: De Huismeesters, Groningen

Bouwteamleden Architect : KAW architecten, Groningen Constucteur : Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen Aannemer : Nijhuis bouw vestiging Noord, Assen W Installateur

: GGB installaties, Zuidbroek

E Installateur

: Lindekroon, Dedemsvaart

OA & Leveranciers Steigerbouw : Klijnstra steigerbouw, Groningen Schilderwerk : Naber Schilderwerken, Smilde Stucadoorswerk : Prostuc, Assen Dakbedekking : gebr. Kranneborg, Garnwerd Bitumineuze dakbedekking

: Smit en Hollander, Groningen

Binnenwanden : Bosman de Hoop, Borger-Compascuum Levering deur

: RDC, Dedemsvaart

Leverancier bouwmaterialen

: Raab Karcher, Groningen

Leverancier bouwmaterialen

: Kuipers bouwmaterialen, Emmen

Leverancier acoya buitenkozijnen : Nijhuis Toelevering, Rijssen

Fotografie: Koos Boertjes

Woningcorporatie De Huismeesters had binnen dit project een sterke focus op energiebesparing, om de woonlasten voor haar huurders in de toekomst te beperken. De herstructurering heeft wat dat betreft zeker effect gehad. ‘We hebben de gevels, daken en vloeren geïsoleerd. In de nieuwe kozijnen hebben we HR++ beglazing toegepast. Ten slotte hebben wij de bestaande installatiesystemen verbeterd en hebben we een Climarad ventilatiesysteem toegepast’, vertelt Engel Busker. ‘Zo hebben we de woningen, die in het begin van de 20e eeuw zijn gebouwd, naar energielabel B en soms zelfs naar het A-label weten te brengen.’

Tekst: Engel Busker & Henri Hendriks

Energiebesparing

Renovatie

HEMA Stadskanaal stapt over op energiezuinige verlichting Vorig jaar bestond de HEMA in Stadskanaal 50 jaar. Reden voor filiaalhouder Erik Niemeijer om de zaak volledig te moderniseren. Onder hoofdaanneming

van Bouwbedrijf Speelman uit het Groningse Alteveer werd het pand tot op

het casco gestript. Dijk en Wijk Installatiegroep uit Veendam verzorgde de engineering en uitvoering van de elektrotechnische installaties en energiezuinige hoogfrequent- en ledverlichting.

‘De relatie met de HEMA in Stadskanaal bestaat al vele jaren’, vertelt Johan Ekamper van Dijk en Wijk Installatiegroep enthousiast over de samenwerking. Het installatiebedrijf beschikt over een brede expertise op het gebied van elektrotechniek, zoals automatisering, bekabeling, beveiliging, datacommunicatie, domotica, lichten energievoorziening en telecommunicatie. Ekamper: ‘Ook de E-techniek in de HEMA-vestiging Veendam hebben wij verzorgd.’

Energiezuinige verlichting

‘D

e complexiteit van een dergelijk project schuilt vaak veel meer in de logistiek dan in de technische uitvoering’ - Johan Ekamper

De zeer ingrijpende renovatie van het pand in Stadskanaal werd in twee fasen uitgevoerd. In de eerste fase waren het de kantoren en bijbehorende ruimten die werden gemoderniseerd. Bij de verbouw van de Hema is gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequent- en ledverlichting. Johan Ekamper over de voordelen van de hoogfrequentverlichting: ‘Hoogfrequentverlichting is een zeer energiezuinige verlichting die niet alleen het energieverbruik ten opzichte van conventionele verlichting tot

Renovatie

wel 65% beperkt, maar de lampen gaan ook tot 40% langer mee. Men heeft geen last meer van knipperende lampen, maar een constant hoog verlichtingsniveau. Voor een optimale presentatie van de producten in een winkel is dat van essentieel belang. In kantoren veraangenaamt deze verlichting het werkproces en het comfort. In een ruimte waar deze verlichting wordt toegepast, raakt men minder snel vermoeid. Ook springt de verlichting snel aan en heeft men veel minder problemen met netspanningvariaties. Allemaal voordelen die een overstap naar hoogfrequentverlichting economisch en qua gebruikscomfort zeer aantrekkelijk maken.’

Logistieke complexiteit In de tweede fase, die eind vorig jaar is uitgevoerd, werd de Hema twee weken gesloten om van een volledig nieuw interieur te worden voorzien. Dijk en Wijk Installatiegroep verzorgde de engineering en voerde het door Philips opgestelde verlichtingsplan uit en verzorgde de volledige uitvoering. Ook werd een nieuw Take Away en koffiebuffet geïnstalleerd. Johan Ekamper: ‘De complexiteit van een dergelijk project schuilt vaak veel meer in de logistiek dan in de technische uitvoering.’ Dat was ook nu het geval. Elke dag dat de winkel is gesloten, kost geld. De uitvoering diende daarom in zo kort mogelijke tijd te

worden gerealiseerd. ‘Dat betekent dat partijen snel en efficiënt als een goedlopend treintje op elkaar dienen in te spelen.’ Met regelmaat werden de avonduren benut om binnen het tijdschema te blijven, en te zorgen dat de verdere afwerking en inrichting niet stagneerde. ‘Een uitdaging die wij met verve zijn aangegaan’, stelt Ekamper vast.

Beautysalon HEMA Stadskanaal is als tweede HEMA-vestiging in Nederland ingericht met een Beautysalon. Waar Amsterdam de primeur had, werd bij deze renovatie in Stadskanaal een luxe Beautysalon ingericht. ‘In een Beautysalon speelt de verlichting natuurlijk een rol van betekenis,’ aldus Ekamper. ‘Een belangrijk aspect dat we met veel enthousiasme hebben geklaard.’ In enkele weken tijd zijn alle sloopwerken afgerond en zijn nieuwe tegelvloeren, wandbetimmeringen, systeemplafonds, installaties, koelcellen, koelmeubilair en interieurdelen aangebracht. Het resultaat is verbluffend en voldoet weer aan alle nieuwste HEMAnormen. Johan Ekamper constateert tevreden dat het verheugend is om bij de oplevering te horen dat de opdrachtgever zeer tevreden is. ‘Zowel qua kwaliteit als qua tijd van oplevering hebben we aan alle verwachtingen voldaan,’ aldus Ekamper.

Kantoor

Duurzaam bankgebouw met markante Rocxgevel Duurzaamheid en het Nieuwe Werken staan centraal in het ontwerp van het nieuwe adviescentrum van Rabobank Vaart en Vechtstreek in Hardenberg. ‘Het tegenovergestelde van wat we hadden’, roemt directeur bedrijfsmanagement Gerard Bruggeman van Rabobank Vaart en Vechtstreek het nieuwe adviescentrum van de bank in Hardenberg. ‘Niet meer klein en hokkerig, maar open, transparant en licht met een Greencalc+certificering.’ Daarnaast is het een blikvanger met een markante Rocxgevel van groene composieten bakken en een achtergevel van groen glas met zeefdrukprint.

Kantoor§

Langs de N34 in Hardenberg bouwde vof Zweers Bouwbedrijf en Van Dijk Bouw het ontwerp van Hamhuis Architecten, waarbij op een verlaagd maaiveldniveau geparkeerd kan worden. In het vijf bouwlagen tellende gebouw zijn kantoren rondom een van daglicht voorzien atrium gesitueerd. Door het verloop van de zuidgevel van 23 meter naar de noordgevel van 13 meter en de groene kleurstelling in de gevel heeft de architect zijn ontwerp in het cultuurhistorische landschap van Heemse weten in te passen.

Bewuste keuze aannemers De bank koos zeer bewust voor aannemers uit de eigen streek, legt Bruggeman uit: ‘Wij vinden het een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de lokale economie te steunen. Zeker bedrijven die klant bij ons zijn helpen we graag.’ Adviseur MAB Eigen Steen uit Den Haag – een Rabo-dochteronderneming – zorgde er uiteraard voor dat de bank kwalitatief sterke bedrijven selecteerde tegen een concurrerende prijs: ‘Die bedrijven bleken gelukkig ruim vertegenwoordigd in ons werkgebied.’

Voortraject Bij de samenwerking was Allard Zweers actief in het ontwikkeltraject, en werkte broer Gerko Zweers als uitvoerder mee in het bouwtraject. Robert-Jan Mellema van Van Dijk Bouw fungeerde namens de vof als projectleider en penvoerder. ‘Eind 2011 kregen we de opdracht, maar toen had ik het plan al helemaal tussen de oren. Ik zat namelijk al vanaf begin dat jaar aan tafel bij alle ontwerpteamvergaderingen met architect Hamhuis, constructeur Pieters Bouwtechniek uit Zwolle, installateur Otterman uit Hardenberg, installatieadviseur Wolf Dikken uit Wateringen, C2B Bouwmanagement uit Bilthoven en MAB Eigen Steen Ontwikkeling uit Den Haag. Voor het contract getekend werd hadden we ook al een deel van het werk zelf gedaan. Op eigen risico dus, maar dat durfden we wel aan.’

‘M

Bekleding met composietpanelen In de eigen timmerfabriek van Van Dijk maakten mensen van beide bouwbedrijven bijvoorbeeld al een deel van de duurzame HSBwanden waarmee gaandeweg het staalskelet met kanaalplaatvloeren zou worden dichtgezet. Ook deed de bouwer alvast de engineering voor de composietpanelen waarmee de HSB-wanden zouden worden bekleed. Samen met gevelplaten van glas met zeefdrukprint zorgen die voor een opvallende uitstraling van het bankgebouw; ook een voorwaarde van de gemeente. ‘Die beplating is geleverd door Rollecate en Pollux, actief onder de naam Rocx gevelconstructies. Het bestaat uit recyclebare, natuurlijke materialen en is dus zeer duurzaam. Maar je kunt niet het paneeltje dat je nodig hebt uit een heel grote plaat snijden; voor het produceren zijn mallen nodig. Die mallen moeten, voordat de productie van composietpanelen kan beginnen, worden uitgetekend en geproduceerd. ’ Uiteindelijk kwam die rekensom uit op 815 effen lichtgroene panelen: ‘We konden er tien tot vijftien op een dag maken, dus ga maar na welke productietijd daar in zit.’

Flexibel In de tussentijd konden de tien werklieden van de vof, de installateur en ongeveer vijftig onderaannemers aan de binnenkant met de afbouw aan de slag. ‘De indeling is tijdens het werk nog helemaal veranderd’, vertelt Mellema. Bruggeman legt uit waarom: ‘We hebben het Nieuwe Werken omarmd; flexibele werkplekken waar medewerkers uit ons hele werkgebied kunnen aanschuiven. Nu eens met die collega, dan eens met die. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor onze klanten. Voor niet-alledaagse bankzaken kunnen zij op afspraak terecht in ons adviescentrum.’ Mellema: ‘Die vrije indeling was constructief sowieso al mogelijk, in het ontwerp is hier rekening mee gehouden door het toepassen van een systeemplafond met bandraster en computervloeren waaronder de

et flexibele instelling is het project opgeleverd binnen de tijd’ - Robert-Jan Mellema

Kantoor

‘O

pen en transparante kantoor ingericht op het nieuwe werken’ - Gerard Bruggeman

kabels kunnen lopen, zodat ze niet afhankelijk zijn van vaste aansluitingen.’ Het vraagt om een flexibele instelling van de aannemers in het bouwproces. Het gebouw heeft een groot atrium dat het kantoor als het ware in tweeën deelt. Desgewenst kan de Rabobank er op termijn ook drie aparte delen van maken, als ze bijvoorbeeld een huurder wil laten intrekken. Bruggeman: ‘Je weet nooit hoe het bankwezen zich ontwikkelt, we willen ook flexibel zijn.’

Klantgericht bouwen Tijdens de bouw besloot de bank ook tot extra duurzame maatregelen, zoals led- in plaats van tl-verlichting en extra zonnepanelen op het dak. Het pand, met vierduizend vierkante meter bruto vloeroppervlak, haalt nu een A-score (Greencalc+) op duurzaamheid. Mellema: ‘Als bouwer verwacht je: dit is het bestek, zo gaan we het neerzetten. Maar ik begrijp heel goed dat een opdrachtgever tijdens de bouw nog op nieuwe ideeën komt; hij ziet nieuwe technieken, zijn personeel krijgt een eerste rondleiding en merkt dan nog dingen op. Ik vind dat je dan als aannemer moet proberen die aanpassingen nog voor elkaar te krijgen. Het is voor de klant immers een investering voor vele jaren.’ Mits niet té ingrijpend, moeten zulke aanpassingen ook gewoon binnen de oorspronkelijke tijdsplanning gedaan kunnen worden, vindt Mellema. ‘Het was een complexe klus voor beide bouwbedrijven,’ rondt Mellema af, ‘maar de oplevering liep volgens planning: binnen een jaar. Het helpt dat het uitstekend klikte tussen onze bedrijven – ook op de werkvloer.’ Het pand met zijn gevelelementen als toplaag is een eyecatcher en is duurzaam door materiaal-, water- en energiegebruik. Het heet formeel Adviescentrum Heemserhoek en is in mei 2013 met 140 medewerkers betrokken.

Nieuwbouw Kantoor Rabobank Hardenberg

Opdrachtgever

Rabobank Vaart en Vechtstreek, Hasselt

Bouwteamleden Aannemer : Bouwbedrijf Zweers en Zn, Ane Installateur E & W

Otterman Techniek, Hardenberg

Hylkema funderingstechniek, Kampen

OA & everanciers Fundatie palen

Tekst: Arjen Bakker

Aannemer : Van Dijk Bouw, Hardenberg

Levering en montage stompe deuren : BPZ, Tynaarlo

Kantoor§

Van links naar rechts Piet Gorter van MA2 architecten, Dik van der Leeden, directeur Evinova Gerrit de Leeuw, directeur bouwbedrijf Siebenga en Eric Mink, operationeel manager Evinova,

in een

InnovatieF innovatief

databeheeR datacenter

In Meppel heeft datacenter Evinova op 23 mei zijn deuren geopend. Het center zet de nieuwste trend van data opslaan in de cloud neer: toepassing van de laatste innovatieve technieken, de hoogste beveiligingsstatus in combinatie met een zeer marktgerichte benadering, waarbij klanten ook kantoorfaciliteiten kunnen afnemen. Bouwbedrijf Siebenga realiseerde de bouw in een Design & Build opdracht en werkte intensief samen met een hoofdaannemer voor de inrichting in een uniek, parallel lopend bouwproces. Bij het ontwikkelen van het datacenter in Meppel is er strategisch gekozen voor inbreng van kennis van de nieuwste innovatietechnieken en infrastructuur, om optimale bedrijfscontinuïteit te kunnen bieden met databeheer in de cloud. Wereldwijd zijn IT-experts gevraagd om mee te ontwerpen, en daarbij te zorgen dat het voldoet aan de eigen kwaliteitsnorm. Op deze manier kwam een goede samenwerking met Capgemini tot stand. ‘Hierdoor is Evinova nu de meest unieke plek in Nederland: innovation, top security, top connectivity & state of the art’, legt Dik van der Leeden, de van Capgemini afkomstige directeur van Evinova, uit.

‘H

ierdoor is Evinova nu de meest unieke plek’

- Dik van der Leeden

Regionale kansen ‘Data die worden opgeslagen in de cloud door publieke instellingen en het bedrijfsleven is

de ontwikkeling van de toekomst’, vertelt van der Leeden. ‘Wat ik ontdekte in gesprekken met relaties, is dat als bedrijven hun data in de cloud opslaan, zij dit in feite zo dicht mogelijk bij hun eigen vestiging willen hebben. Dat zou je niet verwachten. De afstand waarop de info wordt beheerd doet er toe voor klanten, evenals de vraag: kunnen we er naar toe?’ Dan is er ook de wettelijke verplichting dat data niet over de landsgrens worden gebracht. Twee KPN glasvezelkabels zorgen daarbij voor de noodzakelijke supersnelle digitale verbindingen. Van der Leeden stapte tijdens het bouwproces in. ‘Het bouwproces verliep voortvarend. De sterke punten van Evinova hoorde ik van de concurrentie in het westen: naast de toepassing van state-of-the-art technologie, ligt het ook nog eens boven NAP.’

Kantoor

‘S

neller door in een bouwteam te werken’

- Gerrit de Leeuw

bouwteam te werken: je bent sneller in de werkvoorbereiding. Het werken met een conceptbegroting draagt daar duidelijk aan bij.’ In zo’n combibouwproces leveren de twee aannemers als het ware een turn-key datacenter op.

Stofvrij bouwen ‘Bij het bouwen van een datacenter moet je rekening houden met een aantal specifieke voorwaarden,’ stelt architect Piet Gorter, ‘zoals brandwerendheid, compartimentering, koeling, warmtebeheersing en een stofvrije ruimte. De inrichter stelde behoorlijk wat bouwkundige eisen.’ De Leeuw: ‘We hebben daarom een externe adviseur aangetrokken, zodat we een goed bouwkundig advies aan de opdrachtgever konden geven.’ Dat resulteerde in besparingen: er werd gekozen voor een staalconstructie met prefab en sandwichpanelen voor de gevelbeplating.

Design & Build ‘Het bouwplan omvat vier bouwfasen, waarvan fase 1a en 1b nu zijn gerealiseerd, en bestaat uit twee hallen voor dataopslag waartegen twee lagen kantoorruimte met 1-12 flexkantoren voor klanten zijn aangebouwd’, licht Gerrit de Leeuw, directeur van bouwbedrijf Siebenga, toe. In de zomer van 2011 werd De Leeuw benaderd, en werd een budgetbegroting gemaakt. ‘Daarna wilde men ook esthetische aandacht en hebben wij Piet Gorter van M2 architecten er bij betrokken. We hebben vaker samen gewerkt aan verschillende projecten en zo is gaandeweg een Design & Buildopdracht ontstaan.’ De Leeuw: ‘Het was uniek dat er eigenlijk twee hoofdaannemers waren. Normaal bouw je eerst en komt de inrichter daarna. Daarnaast vraagt de ICT om stofvrij, en wij bouwen stof. Dat bijt elkaar en zorgt tegelijkertijd weer voor de uitdaging om iets goeds neer te zetten.’ Samenwerken en parallel bouwen werd ook noodzakelijk omdat de opleverdatum van 1 mei 2013 vast stond. De Leeuw: ‘We hebben een bouwtijd van zo’n 6 maanden gerealiseerd. Dat kan door in een

Het ontwerp van een een-laags datacenter met twee kantorenlagen paste in het bestemmingsplan. ‘Alleen de hoogte van de gevel is met een schijngevel bijgesteld’, vertelt architect Gorter. Dit op verzoek van de gemeente, vanwege de ligging van het complex aan de spoorbaan Groningen-Meppel. Achter deze schijngevel bevindt zich een aggregaat van 60.000 kWh en een olietank van 36.000 liter olie die als back-up dienen bij stroomuitval, om continue energie - en daarmee ook de beveiliging en koeling - te garanderen.

Koelen Een datacenter vraagt om een constante temperatuur van 23 graden. Daarom is er gekozen voor efficiënt koelen. Op het dak is witte pvc dakbedekking aangebracht om warmte buiten te houden en de gevelwanden zijn geïsoleerd. Binnen is gekozen voor een aantal airco’s, ‘omdat het hebben van meerdere apparaten efficiënter is dan het plaatsen van één koelkast’, licht operationeel manager Eric Mink toe. Deze airco’s blazen koele lucht onder de zwevende computervloer van het datacenter door, waarbij via roosters de lucht in de cooling alleys terecht komt. Dat is een innovatieve toepassing van de opstelling van racks, waarin de servers zich bevinden. Esthetisch ziet het datacenter er aan de binnenzijde futuristisch uit: zwart gekleurde cooling alleys staan op witte vloertegels op een zwevende vloer die wordt omgeven met wit gecoate wanden.

Energievoorziening Bij stroomuitval zorgt de innovatieve Caterpillar flywheel UPS in de ICT-room (een ruimte, gebouwd bovenop het datacenter) voor tijdelijke opvang (max. 17 sec.) van stroom, waarna de ernaast gelegen generator direct automatisch wordt

‘E

en energiezuinig en duurzaam mogelijk gebouw’ - Eric Mink

Kantoor§

‘E

en mooi gebouw met aantal specifieke voorwaarden’

- Piet Gorter

ingeschakeld. Eric Mink: ‘Alles wordt vanuit deze ICT-room procesmatig aangestuurd.’ Dat geldt ook voor de brandvoorziening, die bestaat uit 36 cilinders gevuld met een mengsel van vloeibaar gas, en zorgt voor een zuurstofarme omgeving waardoor brand in de kiem wordt gesmoord. ‘Alle toegepaste technologische en innovatieve oplossingen zorgen ervoor dat Evinova een uiterst lage PW-waarde heeft in vergelijking met vergelijkbare datacenters’, legt Eric Mink uit. Dit houdt in dat Evinova zo energiezuinig en duurzaam mogelijk is ingericht en ruimschoots voldoet aan de Europese richtlijnen op dit gebied. Dat resulteert in relatief lage energiekosten en een zeer beperkte CO2-uitstoot.

Tekst: Henri Hendriks

Beveiliging

De beveiliging is in drie lagen opgebouwd en begint met een 24uurs camerabewaking bij binnenkomst van de bezoeker. Deze kan alleen met een pas en vingerafdruk toegang krijgen tot het gebouw zelf. In het gebouw wordt de klant via toegangsdeuren begeleid naar zijn rack. Ook bij het verlaten moeten alle deuren met behulp van de pas weer worden ontsloten. De bouw speelt een bescheiden rol in het investeringsplaatje. Bouwbedrijf Siebenga realiseerde de eerst twee fasen - 1a en 1b.

Er is grond naast het huidige pand voor uitbreiding naar fase 2a en 2b. Bouwbedrijf Siebenga heeft een unieke ervaring opgedaan in parallel bouwen met de inrichter in een Design & Buildopdracht, met als eindresultaat het datacentergebouw van de toekomst. Inmiddels heeft provider Yourhosting uit Zwolle besloten al zijn uitbreidingen onder te brengen bij Evinova en neemt de provider daarnaast kantoorruimte af. Van der Leeden ziet ook toekomstmogelijkheden voor databeheer voor overheden, zorg en welzijn, accountancy en advocatuur en tal van MKB’s.

Nieuwbouw Evinova Datacenter, Meppel

Opdrachtgever

: Datacenter Evinova, Meppel

Bouwteamleden Aannemer : Bouwbedrijf Siebenga, Heerenveen Architect

: MA2, Mantgum

OA & everanciers Hekwerk, schuifpoorten en toegangscontrole : DJ Hekwerk, Heereveen Levering hang- en sluitwerk : Raadsma, Dokkum Levering van bouwmaterialen : Sijperda Verhuur, Sneek

Kantoor

Verrassend C2C ontwerp voor

SBB-bezoekerscentrum In de lommerrijke omgeving van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug is de stedelijke verlichting minimaal, waardoor de observatie van de nachtelijke sterrenhemel niet of nauwelijks wordt beïnvloed. Diegenen die in een verstedelijkt gebied wonen, zien minder sterren aan de nachtelijke hemel dan mensen op het platteland. Met die geringe ‘lichtvervuiling’ in het natuurgebied is het logisch dat er een sterrenwacht is opgenomen in het bezoekerscentrum De Paarse Poort van Staatsbosbeheer, gelegen aan de Grotestraat te Nijverdal. Een ontwerp op basis van C2C (cradle to cradle) concept van Nijhoff Architecten en gerealiseerd door Van Dijk Bouw. Staatsbosbeheer (SBB) was de opdrachtgever van de uitbreiding van dit centrum met meerdere functies. Het centrum is een visitekaartje voor een nieuwe generatie Buitencentra die bij de mooiste natuurgebieden gaan komen. SBB, groene organisaties en lokale (recreatie-)ondernemers werken er onder één dak samen. Hier zijn dat het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN), het Centrum voor Natuur- en Milieu Educatie (CNME), het Nationaal Park en een sterrenwacht met planetarium. Vrijdag 19 april jl. opende de Overijsselse gedeputeerde Hester Maij dit Buitencentrum Nijverdal, met daarin o.a. de nieuwe Sterrenwacht Hellendoorn. Ruimtevaarder André Kuipers was bij die opening de speciaal genode gast.

Lastig maar prachtig

In het verleden had Gerhard Nijhoff sr. van Nijhoff Architecten uit het nabij gelegen Wierden het oude, veel bescheidener bezoekerscentrum ontworpen. Het was een laag, cirkelvormig gebouw met een holle kern met een betonnen wand. Enige tijd geleden verwierf dit bureau van Staatsbosbeheer ook de opdracht dit zelfde centrum te verbouwen en flink uit te breiden met nieuwe functies. Henk Smit, senior-ontwerper bij Nijhoff Architecten, heeft deze kleine, maar bijzonder complexe opgave uitgedacht, waarbij ieders vakmanschap op de proef werd gesteld. ‘Niet alles is hiervoor uitgetekend, maar op vragen die de aannemer tijdens de bouw nog stelde wist hij altijd het antwoord’, zo vertelt projectleider Aart-Jan van Wijncoop van Van

‘E

en ontwerp op basis van cradle to cradle’

- Geert Nijhoff

Kantoor§

Koepel van Alucobond-panelen

‘E

en soepel verlopend ontwerp-en bouwproces’

- Aart-Jan van Wijncoop

Dijk Bouw. ‘Een samenwerking die daarom ook in de fase van de directievoering door het architectenbureau steeds vlot is verlopen. Ook de ervaring van opdrachtgever SBB leidde tot een soepel verlopend ontwerpen bouwproces.’ In één jaar tijd was de bouw van dit ‘lastige maar prachtige’ kleinood gereed.

C2C Het bestaande gebouw was de basis voor de uitbreiding, waarvan het uiteindelijk ook letterlijk het middelpunt is geworden. Volgens het principe ‘cradle to cradle’, dat als uitgangspunt gold voor de opdrachtgever SBB en daarmee voor dit ontwerp, bleven van de oude structuur de betonwanden en de spanten gehandhaafd. Voor de kozijnen en de nieuwe spanten is FSCgekeurd larikshout gebruikt dat afkomstig is uit de eigen bossen van SBB. Rondom het oude, maar nu verhoogde kerngebouw bestond al een cirkelvormige uitbreiding. Nieuw is een aparte berging, die aan de achterkant is gelegen. Deze loopt hellend naar beneden af en houdt zich zo klein. Twee grote kwartcirkelsegmenten die tegenover elkaar liggen, maken het gebouw compleet. Het zijn – afgezien van de koepeltoren – de bepalende gevels van het gebouw. De gevels ervan hebben zichtbaar houten kozijnen. Ze zijn imposant met de spanten buiten voor het glas langs en de eveneens in hout uitgevoerde brise-soleil (vaste zonwering). Omdat de gevels hier relatief hoog zijn daalt het dak naar binnen toe en deelt het met de cirkelvormige oudbouw een brede zakgoot. Hier verzamelen zich de afgevallen naalden van bomen in de omgeving.

Het vloeroppervlak is met deze uitbreiding ruim verdubbeld, van 545 naar 1300 m². De blikvanger is natuurlijk de bronskleurige draaibare koepel van Alucobond-panelen die zich boven de laagbouw verheft en waarin de 40 cm spiegeltelescoop van Sterrenwacht Hellendoorn zich bevindt. AartJan van Wijncoop: ‘Met een dichte spiraaltrap langs de oude kern is deze sterrenkijker en ook het uitkragende stalen platform, de Sky-Walk, ontsloten. De krachten van die uitkraging worden opgevangen door twee stalen liggers die door de kern heenlopen en op de betonnen wanden ervan rusten. In de gevel van de spiraaltrap zitten mechanisch te openen ramen die de binnentemperatuur regelen.’

De koepel geeft samen met de Sky-Walk de entreekant een speciaal, uniek aanzicht. De cirkelvormen of delen ervan geven in hun symmetrie het gebouw als geheel een autonoom voorkomen, ook al zijn voor- en achterkant duidelijk architectonisch gearticuleerd. Die bereikbaarheid van de hooggelegen functies maakt van het dak van de toegevoegde vleugels met recht een ‘vijfde gevel’ en verdient daarom een bijzondere esthetische en functionele attentie. Het is deels bekleed met sedumplanten die als onderdeel van de dakbedekking de isolerende waarde verhogen en verder zijn er de oplopende daken van de kwartcirkelsegmenten die afgedekt

Kantoor

Met de omschreven gelede uitbreiding is ook commercieel gedacht en zijn binnenin diverse te combineren ruimtes ontstaan voor zalenhuur. SBB heeft daarnaast de samenwerking gezocht met andere op de natuur georiënteerde partners zoals het lokale IVN en CNME. Met deze partners is een aantal boeiende arrangementen ontwikkeld waardoor het centrum niet alleen een sterrenwacht is maar ook een Groen Educatief Beleefcentrum. Of, zoals Gerhard Nijhoff sr. het proces en resultaat samenvatte: ’De rups werd uiteindelijk een vlinder’.

Buitencentrum en sterrenwacht, Nijverdal

Opdrachtgever

: Staatsbosbeheer Regio Oost, Deventer

Bouwteamleden

Fotografie: Geert Nijhoff

zijn met zgn. geplatoniseerde vurenhouten planken en 72 zonnepanelen die een bijdrage leveren aan de energievoorziening van het centrum. Speciale aandacht is besteed aan het onderhoud in de zin van het bladvrij houden van deze daken en ook van de ruimte tussen het Plato-hout en het EPDMdakfolie.

Aannemer : Van Dijk Bouw, Hardenberg Installateur : Aalbers Installatietechniek, Nieuw-Buinen

Onderaannemers & Leveranciers Traplift : Euroliften, Aalsmeer

Tekst: Geert Hoving

Architect : Nijhoff Architecten, Wierden

ZwEmbad

Bouw zwembad

in eigen ontwikkeling

In navolging van hun succesvolle ZwemCentrum Kollum zijn de initiatiefnemers Hans Pantjes en Michiel Vaatstra uit Kollum ook in Zuidhorn een ZwemCentrum gestart. Een beproefd succes, dat jaarlijks 135.000

bezoekers uit alle doelgroepen trekt. Notebomers Bouwgroep ontwikkelde het project in eigen beheer en voerde de bouw ‘op maat’ uit, volgens de specifieke wensen van opdrachtgever ZwemCentrum Kollum. Westermann Installatietechniek voorzag de installaties van de modernste technieken zoals zoutelektrolyse. ZwemCentrum Zuidhorn heeft een bad met een omvang van 14x6 meter en een diepte van 1.40 meter. Het bad heeft een zeer persoonlijke uitstraling. Daarbij is de temperatuur van het water 32 0C en dat is hoger dan normaal. Hierdoor was veel aandacht nodig voor klimaatbeheersing. Hans Pantjes is blij met het gebouw. ‘Het is meer een café dan een zwembad. Door sfeerverlichting en achtergrondmuziek wordt rust en gezelligheid gecreëerd, iets wat in onze bedrijfsvisie voorop staat. Persoonlijke aandacht en vertrouwen schijnen door in ontwerp en bedrijfsvoering. De transparantie in het gebouw straalt vertrouwen uit, die nodig is om onze doelgroep te bedienen. De badmeester zit in het diepe water op dezelfde hoogte als het kind en kan op niveau praten.’

Ontwerp in eigen beheer

‘B

ouwen begint met vertrouwen’

- Albert Notebomer

Begin 2008 werd begonnen met de planvorming voor een nieuw ZwemCentrum in Zuidhorn volgens hetzelfde concept als de faciliteit in Kollum. ‘Wij wilden graag opnieuw voor de gebruiker een

totaalplan maken, waarbij we de deskundigheid zoveel mogelijk uit eigen bedrijf konden halen zodat kosten werden gedrukt,’ vertelt Albert Notebomer van Notebomers Bouwgroep. Het uitgangspunt is dat het ZwemCentrum zich, zonder enige vorm van subsidie of een jaarlijkse bijdrage door de gemeente, op commerciële basis zelfstandig moet bedruipen.

Uitgaan van functionaliteit Notebomer: ‘Vanuit de gebruikersfunctionaliteit hebben we de plattegronden en de hoogten ingetekend. De gevels waren een logisch gevolg daarvan. Hierbij huurden we advies in van Architectenbureau KB uit Drachten. De aanwijzing van Welstand was om houten gevelbekleding te bevestigen op de sandwichconstructie. Dit leverde een heel fraai resultaat op. Qua functionaliteit hebben we meer kleedruimten gecreëerd dan in Kollum en een extra ureumfilter aangebracht. Vanuit kostenoverwegingen hebben we gebruik gemaakt van stalen dakplaten in plaats van de betonnen variant.’

ZWEMBAD

‘P

ersoonlijke aandacht en vertrouwen schijnen door in ontwerp en bedrijfsvoering’

- Hans Pantjes

Zoutelektrolyse

Vocht- en ventilatieregulering

‘Bij nieuwe zwembaden wordt steeds meer gebruik gemaakt van zoutelektrolyse in plaats van chloor en zwavelzuur; het is een natuurlijke manier van waterzuivering,’ vertelt Hedzer van der Heide van Westermann Installatietechniek. ‘Deze vorm van waterzuivering maakt gebruik van membraantechnologie en werd specifiek gevraagd door de klant.’

Notebomer: ‘Het is niet alleen een gebouw met een bijzondere uitstraling, het is ook een bouwfysisch hoogstandje vanwege de combinatie van zwembaden horecafunctie. Omdat het temperatuurverschil tussen deze twee functies meer dan tien graden is, waarbij het vochtigheidsgehalte aanmerkelijk verschilt, moest er veel aandacht worden besteed aan de vocht- en ventilatieregulering. Dit was ook de grootste uitdaging van de bouw. De materiaaleigenschappen van het stalen dak moesten ook worden meegenomen bij de berekening. Hierbij werden we geadviseerd door W2N engineers uit Drachten.’

Pantjes: ‘Bij zoutelektrolyse is geen milieuvergunning meer noodzakelijk. Het zout desinfecteert goed en wordt omgezet in een chloorvariant die minder agressief is. Het is 80% beter voor CARA- en astmapatiënten. Het vergde wel €40.000 tot €50.000 meer investeringskosten.’

‘D

oor vrije hand in ontwerp en techniek leverde dat moeiteloos een werkzame installatie op’ - Hedzer van der Heide

ZwEmbad soepel. Door onze traditionele manier van werken konden we maatwerk leveren, waarbij de gebruiker waar krijgt voor zijn geld. Om in de winter de tegenslag van het weer te kunnen opvangen, hebben we veel moeten verwarmen en ontvochtigen. Bij het aanbrengen van het tegelwerk mag het beton niet teveel vocht bevatten. Dit vergde extra voorzieningen.’

‘Vanwege de vrije hand in ontwerp en techniek leverde dat een moeiteloos werkende installatie op,’ vertelt Van der Heide. ‘Westermann Installatietechniek is gespecialiseerd in zwembaden en de aannemer had al eerder met ons gewerkt. De installatie bestond uit de ketels, de luchtbehandelingskast met WTW, haar- en zandfilters en de buffertank. Onze grootste uitdaging was om alle installaties in de beschikbare ruimte te krijgen, maar door een 3D-ontwerp was dit van tevoren goed inzichtelijk te maken.'

Fotografie: Zwemcenter Zuidhorn

Maatwerk Notebomer: ‘Het sterke punt bij dit project is, dat we als bouwer en eigenaar het vertrouwen kregen van de huurder. Bouwen begint met vertrouwen en we hebben aan de basis meegedacht om binnen het budget een plan te creëren dat perfect aansluit bij de wensen en de exploitatie van de opdrachtgever. Dit is arbeidsintensief en vergt veel kennis en knowhow, maar doordat we veel tijd geïnvesteerd hebben in de voorbereiding liep de uitvoering heel

NIEWBOUW ZwemCentrum, Zuidhorn

Projectontwikkelaar : Notebomers Bouwgroep, Surhuisterveen Opdrachtgever : ZwemCentrum, Kollum

Bouwteamleden Architect : Architectenbureau KB, Drachten

Tekst: Petroeska Siccema

Constructeur : W2N engineers, Drachten

Aannemer : Notebomers Bouwgroep, Surhuisterveen Installateur : Westermann Installatietechniek, Leeuwarden

Onderaannemer & Leveranciers Leverancier bouwmaterialen : Bouwcenter Meijer, Foxhol Metselmortel : Remix Droge Mortel

Het uiteindelijke resultaat is volgens Albert Notebomer een ‘vijfsterrenzwembad’ met een bijzondere beleving en entourage. Op 27 maart werd het ZwemCentrum Zuidhorn door de wethouder geopend. De bijzondere zwembadformule, waarbij sfeer, aandacht en kwaliteit samensmelten tot zwemplezier, heeft geleid tot een tweede vestiging. Met als groot voordeel voor de gemeente dat ze ontlast is van de jaarlijkse bijdrage voor een zwemvoorziening.

web . print . marketing

www.idee-fix.nl

Overheid

Bijzondere toepassing van

polystyreen wanden Met zijn verschillende overstekken, zijn gestapelde bouwdelen en zijn grote transparantie is de nieuwe brandweerkazerne in Zwolle op de hoek Middelstraat-Dennenstraat een bijzonder gebouw geworden. Het ontwerp, in de vorm en met de uitstraling van een villa, is van architectenstudio Herman Herzberger. Projectarchitect was Laurens Jan ten Kate. De nieuwe brandweerkazerne werd gerealiseerd door Jorritsma Bouw uit Bolsward.

‘E

en volledig nieuw bouwsysteem in Nederland’ - Kor Hospers

De verdere professionalisering en de vorming van veiligheidsregio’s waren mede aanleiding voor de bouw van een nieuwe brandweerkazerne in Zwolle. Als locatie werd een voormalig schoolterrein gekozen. Het ontwerp van architectenstudio Herman Herzberger is vanwege de relatief beperkte kavel in relatie tot het gewenste programma, zeer compact uitgevoerd. Aandachtspunt is de kop van het gebouw aan de Dennenstraat. Hier komen verschillende aspecten samen die in het architectonische ontwerp op elkaar afgestemd moeten worden: terugkeer van brandweerauto's, in- en uitrit van personenauto's en bestaande bomen en een geluidsmuur op de erfgrens. Alcedo voerde daarvoor een akoestisch onderzoek uit voor het bepalen van de geluidsniveaus ten gevolge van de inrichting op die nabijgelegen woningen rondom het onderwijsgebouw. Vervolgens is een speciaal op die realisering gericht bestemmingsplan 'Brandweerpost Noord' opgesteld, met een aparte bestemming Bedrijf – Brandweerkazerne in 2011. In de brandweerpost heeft nagenoeg iedere functie een ander vloerpeil, waardoor deze functies op een natuurlijke wijze van elkaar worden gescheiden. De beperkte hoeveelheid binnenwanden zorgen voor een open gebouw.

Overheid

De vloeren cirkelen omhoog rond een vaste kern, waarin zich het noodtrappenhuis bevindt. Naast het noodtrappenhuis is een tweede open route gerealiseerd. Een van de bijzonderheden is het openluchtsportveld op het dak, dat bereikbaar is via een trap aan de buitenzijde. Op die wijze sluit het pand ook aan bij de wijk.

Hoogwaardige organisatie In de architectuur diende nadrukkelijk tot uiting te komen dat de brandweer een kwalitatief hoogwaardige organisatie is, die dienstverlenend aanwezig is voor de burgers van de stad. Op die manier ontstond een gebouw met een ‘open’ uitstraling, waardoor zichtbaar wordt wat er gebeurt. Alle binnenfuncties zijn in één groot en open volume samengebracht, dat op vier pijlers zweeft boven de garage. Hier bevinden zich alle kantoren, het restaurant, de 24-uursdienst, de sportzaal en de fitnessruimte. Door middel van meerdere vides, open werkeilanden en glazen wanden is het onderlinge

contact gewaarborgd en ontstaat een opmerkelijke ruimtelijkheid.

Optimale duurzaamheid ‘De brandweerkazerne moest tevens een duurzaam gebouw worden’, zegt Kor Hospers van Jorritsma Bouw. Er werd een groot aantal duurzame oplossingen toegepast. Het meest revolutionair zijn de PS-wanden. Wanden opgebouwd uit polystyreen bouwblokken, die vervolgens aan de binnen- én aan de buitenzijde worden afgewerkt met stucwerk. Zowel de staalconstructie als de aluminium raam- en deurkozijnen zijn volledig in de wanden opgenomen. ‘Dit is een volledig nieuw bouwsysteem dat niet eerder in Nederland werd toegepast’, aldus Hospers. ‘Het is niet alleen een heel lichte manier van bouwen, maar het zorgt tevens voor een uitermate aangenaam en energiezuinig binnenklimaat. De PS-wanden reguleren

zowel koude als warmte, waardoor het energieverbruik sterk wordt beperkt.’ Het dak is verder van witte bitumen dakbedekking en van zonnecollectoren voorzien.

dit neer op jaarlijkse kapitaallasten van bijna zestienduizend euro. Omdat de jaarlijkse besparing op energiekosten ruim 21.000 euro bedraagt, is die investering volledig gedekt.

Duurzaam en milieuvriendelijk

Daarmee werd deze brandweerkazerne volledig binnen de gewenste bouwtijd en binnen het budget gerealiseerd. Ook is met 7,9 een forse verbetering van het GPR-resultaat gerealiseerd, terwijl was ingezet op een 7. Zowel de gemeente Zwolle als de brandweer tonen zich, hoe kan het ook anders, zeer verheugd met de bereikte resultaten en met de brandweerpost met de uitstraling van een villa.

Besparing gas, elektra en CO2 Het duurzame maatregelenpakket zorgt voor een besparing op het gasverbruik van bijna 8.000 kubieke meter per jaar. Op het elektraverbruik wordt ruim 30.000 kWh per jaar bespaard en de CO2besparing bedraagt 36 ton per jaar. Opzet van het duurzaamheidsbeleid van Zwolle is dat de investeringen die nu worden gedaan, op termijn worden terugverdiend. Dat principe werkt ook bij het besluit om de brandweerpost extra duurzaam te maken. Voor de (aanvullende) maatregelen was nu 241.000 euro nodig. Boekhoudkundig komt

NIEUWBOUW Brandweerkazerne, Zwolle Noord

Opdrachtgever

: Gemeente Zwolle, Zwolle

Bouwteamleden Aannemer : Jorritsma Bouw, Bolsward Architekt : Achitektuurstudio Hertrzberger, Amsterdam

Oa & leveranciers Overheaddeuren

: HÖrman, ’sGravendeel

Grondwerk en bestrating : Hoogeboom, Raalte

Tekst: Bert Heijnen

Het was een wens van het college van Zwolle om de nieuwbouw zo duurzaam en milieuvriendelijk mogelijk te laten produceren. De genomen maatregelen zorgen er onder andere voor dat de rapportcijfers op het gebied van duurzaamheid uitstekend zijn. Op een schaal van 1 tot 10 zijn die scores voor bijvoorbeeld energie een 8, voor toekomstwaarde een 8,2 en voor gebruikskwaliteit een 8,4. Het gemiddelde GPR-resultaat komt op 7,9.

Fotografie: Henri Hendriks

Overheid

Sla uw slag op de Green en Bouw aan uw Netwerk

Donderdag 29 mei 2014 Voor deelname & informatie: 058-2153937 info@uhn.nl

School

SBO De Catamaran als Frisse School Een schoolgebouw realiseren dat voldoet aan het Programma van Eisen - Frisse Scholen, zoals ontwikkeld door Agentschap NL. Dat is de ambitie die ten grondslag ligt aan de nieuwbouw

van SBO De Catamaran, basisschool voor speciaal onderwijs in Emmen. Een gebouw met een

schoon binnenmilieu, dat daarnaast energiezuinig en duurzaam is. De bouwkundige werken, het interieur en de terreininrichting werden gerealiseerd door aannemer Jansman Bouw uit Luttenberg, die ook de technische installaties coördineerde. Het ontwerp, gebaseerd op een catamaran, is afkomstig van Cita Architecten.

‘V

oor het ontwerp de naam van de school als uitgangspunt genomen’ - Carl Möller

Een school als instituut valt niet samen met het gebouw waarin ze gehuisvest is. Om dat verschil te overbruggen stelde de architectuur (als discipline) in de negentiende eeuw dat een bepaald type gebouw, zoals een school, ook een bepaald ‘karakter’ had, of althans dat zou moeten hebben. Bij de openbare school voor speciaal onderwijs De Catamaran heeft architect Carl Möller van Cita Architecten bna dit verschil tussen gebruik en vorm opgelost door de naam van de school als uitgangspunt te nemen voor de formele compositie van het gebouw. Het resultaat is in aanzien

een helder, symmetrisch gebouw waarvan de plattegrond ruimte biedt voor een opstelling van uitzonderlijke functies in het ruim overspannen middelste gedeelte. In de jaren zestig wijk Angelslo van Emmen is in november 2012, na slechts een klein jaar bouwen, het nieuwe schoolgebouw voor De Catamaran opgeleverd. De opdrachtgever is de afdeling Openbaar Onderwijs Emmen. Zoals gezegd heeft de architect de catamaran, een zeilboottype met twee ‘drijvers’, als uitgangspunt genomen voor het ontwerp van dit gebouw.

School Pedagogisch gezien is de school een ‘onderwijsvaartuig’ dat het kind verder kan helpen in zijn ontwikkeling en zo verder fantaserend is die voortgang tweeledig - tweedelig zoals er twee drijvers zijn bij een catamaran - zowel geestelijk als lichamelijk. Maar dit idee is architectonisch gezien niet alleen overdrachtelijk gebleven; ook in de structuur van de plattegrond en het frontale aanzicht van het gebouw is het duidelijk herkenbaar.

Tekst: Geert Hoving

Fotografie: Carl Möller

De zestien leslokalen (ateliers en studio’s) voor het diverse onderwijs zijn gelijkelijk verdeeld over de twee ‘drijvers’ van twee verdiepingen. In het ‘vrije’ middengebied van het gebouw zijn de algemene ruimtes, zoals de balie, de centrale hal annex aula en ruimtes voor begeleidende diensten als artsen gesitueerd. De gymzaal is daarbij op de verdieping geplaatst conform de wensen in het PvE. Door de gymzaal op de verdieping onder te brengen, konden de meest representatieve functies op de begane grond komen. Hierdoor kon het middengedeelte transparant uitgewerkt worden. Het totale programma omvat 2500 m² die over 2,5 verdieping zijn verdeeld. De footprint van de school zelf is 1155 m², maar ook de inrichting van de buitenruimte is onderdeel van het programma. Dit alles – bouwkundige werken, interieur en terreininrichting – werd gerealiseerd door aannemer Jansman Bouw uit Luttenberg die ook de technische installaties coördineerde. Jansman Bouw, bekend met het uitvoeren van diversiteit aan utiliteitswerken, realiseerde reeds tientallen schoolgebouwen, nieuwbouw en renovatie. Als

‘E

en intensieve samenwerking met constructeur, architect en leverancier’ - Joost Versluis

erkend leerbedrijf kon Jansman voldoen aan de eis van de gemeente om leerlingen alle ruimte te bieden. Jansman werd genomineerd voor Beste leerlingbouwplaats 2012 en eindigde daarbij op een gedeelde 2e plaats. Die catamaranvorm betekende ook dat het gebouw voor Jansman Bouw en projectleider Joost Versluis een uitdagende klus was, met name voor de gehanteerde bouwmethode. Versluis: ‘De grote prefab breedplaatvloeren en -wanden boden het voordeel dat het hele gebouw in relatief korte tijd neergezet kon worden. Dit vereiste wel de nodige voorbereidingen, waarvoor een intensieve samenwerking met constructeur, architect en leverancier nodig waren. ‘Na de bestekfase’, vertelt Versluis ‘heeft Jansman in samenspraak met opdrachtgever en ontwerpers diverse optimalisaties doorgevoerd. Jansman is gewend om “mee te denken ten aanzien van het ontwerp” vanuit zijn ervaring bij design & build opdrachten. De grote betonelementen die soms tot wel 15 ton wegen, zijn gesteld met een rupskraan, een uiterst wendbare en overal inzetbare machine. ‘Innovatief was hier een speciale stelmoer waardoor we de wanden eenvoudig op hoogte konden stellen.’ Al met al een uitdaging voor de bouwvakkers die er later ook voor zorgden dat de platen, net zoals andere kwetsbare details, onbeschadigd bleven. De betonwanden waren zogenaamd ‘schoon werk’, d.w.z. direct ook het eindresultaat. Harwig bv uit Emmen heeft opdracht gekregen voor de realisatie van de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Met de warmtekoude-opslaginstallatie (WKO) en de energie-opwekkende dakbedekking van Energiedak®, die samen zorg dragen voor de energiehuishouding, is een systeem geïnstalleerd met een hoge duurzaamheidklasse. Het systeem zorgt ook voor een energieprestatie die 30% lager ligt t.o.v. de geldende EPCnorm en voor een comfortabel binnenklimaat. Voor het binnenklimaat van de school zijn dan ook de uitgangspunten uit de publicatie Frisse Scholen gehanteerd. Bouwkundig zijn alle onderwijsruimten daarom ook minimaal 3.20m hoog, is het gebouw op de zon georiënteerd en is het voorbereid op de installatie van PV-cellen. Architect Möller complimenteerde aannemer Jansman Bouw met het bereikte resultaat waarin kwetsbare details tot aan de oplevering overeind zijn gebleven. Ook aan het schone beton is veel zorg besteed. In het hele gebouw – en dat benadrukt de accuratesse van de samenwerkende partijen – zijn geen aftimmerlatjes of andere ad hoc-oplossingen te vinden! Versluis: ‘De maatvoering is daarbij essentieel geweest. Voor de beheersing daarvan hebben we Total Station systeem ingezet.’ Een tool die alleen ingezet kan worden door goed opgeleide medewerkers. Op 25 april 2012 werd het officiële startsein gegeven voor de nieuwbouw van De Catamaran en in januari 2013 betrokken de leerlingen de nieuwbouw.

SBO De Catamaran, Emmen

Opdrachtgever & Gebruiker

: SBO De Catamaran, Emmen

Leden bouwteam Architect : Cita architecten, Utrecht Aannemer : Jansman bouw, Luttenberg Onderaannemers & leveranciers Grondwerk : gebr. Lambers, Emmen Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel : Remix, Borger