Afscheid nemen & Gedenken

Wat blijft zijn de herinneringen

In 39 jaar gebeurt veel. Er zijn ontel baar veel mooie en ook verdrietige momenten geweest die zij samen hebben gedeeld en beleefd. Het ge mis is daarom groot. “We kaartten veel samen. Rikken en klaverjassen. Minimaal één keer per maand kwa men we samen en soms ging dat er verhit aan toe,” lacht Leny terug denkend aan de avond dat, in het heetst van de strijd, de met salade belegde toastjes tegen het nieuw aangebrachte behang vlogen.

“Voor het 40-jarige huwelijksfeest van René en Inge heb ik een fotoal bum gemaakt met al onze gezamen lijke belevenissen en anekdotes. Een dierbaar naslagwerk. Wat blijft zijn de vele, levendige herinneringen.”

Een vriend verliezen

Ondanks alle dierbare herinne ringen blijft het verschrikkelijk om iemand voor altijd te moeten missen. Een vriend verlie zen is pijnlijk, slaat een gat. René begon zijn werkzame carrière in de mediawereld als letterzetter bij BN de Stem. Daarna werkte hij zich via repro ductie fotografie op naar de lay-out redactie

waar hij zijn 40-jarig jubileum vier de en toen met vervroegd pensioen kon gaan.

Leny: “Elke denkbare mijlpaal op het gebied van werk, carrière en ook privé hebben we met elkaar meegemaakt. 25-jarige bruiloften vieren, samen opa en oma worden, onze 50-jarige bruiloft vieren. Alle verjaardagen. Geboortes van klein kinderen. Al die verschillende stadia hebben we met hem beleefd. Hij had een ontzettend droge humor en kon ineens een rake opmerking eruit flappen. Hij had ook een aantal vaste uitdrukkingen. Als je vroeg of hij soms een glas water zou willen was het antwoord steevast: ‘Wa ter? Dat wil ik nog niet eens in mijn schoenen.’”

René hield ook van zekerheid inbou wen en had een hekel aan risico’s nemen.

Dol was hij op kiekeboe spelen met zijn kleindochter. Hij heeft heel veel gelachen met zijn kleinkinderen.

Ook was hij sportief. Tennissen, fiet sen in de bergen, skiën maar altijd met een regelmatige onderbreking voor een goed glas bier op het ter ras.

“De traditie van samenkomen zetten we voort,” vertelt Leny. “We doen nu andere bord- en gezelschapsspelle tjes, hebben etentjes en maken er een gezellige dag of avond van.”

Dierbare herinneringen en anekdotes

De twee stellen zijn vaak met elkaar op vakantie gegaan. “We zijn in Pa rijs geweest, hebben vaak Embrun bezocht en gingen naar Egypte. Samen hebben we geskied in Bel wald en elke plek heeft haar eigen anekdote waar we nog altijd har telijk om kunnen lachen. René was een begenadigd skiër en ik en mijn man zijn er laat mee begonnen. Op een gegeven moment zag hij ons op een pittige piste en zei: ‘Wat knap dat jullie deze afdaling durven nemen.’ Daar was niks knaps aan en ook niet vrijwillig. We waren uit de lift gevallen.”

“In Londen, op de dag van onze te rugkeer mislukte het bakken van de ontbijtbroodjes. Zwart geblakerd kwamen ze uit de oven. ‘Ach, op deze dag is er nooit file, we hebben nog wel tijd om nieuwe te maken’ dachten we. Niets bleek minder waar. Het was hels op de weg en we hebben alle verkeersregels moeten overtreden om net voor het sluiten van de gate aan te komen rennen.”

“Of het moment dat René in een chi que nachtclub zijn peperdure wel komstdrankje omstootte. Beschaafd als hij was kon hij toch behoorlijk vloeken. Op een nette manier. Als in Potverdorie. Maar dan luid.”

“In Egypte gingen we op een kameel rijden. Eigenlijk durfde hij niet op

dit woestijnschip te klimmen maar overwon toch zijn angst en nam het risico. Als een zoutzak zat hij tussen de bulten. Jammerend dat hij het helemaal niet leuk vond, keek naar ons en zei: ‘Jullie staan veel beter op zo’n kameel.’”

Voor altijd in ons hart

Nog altijd komen we regelmatig bij elkaar. Op deze momenten halen we mooie herinneringen op aan René. Elke keer komen er weer nieuwe belevenissen, ‘oh ja’, ‘en toen’ mo menten boven waar we hartelijk om moeten lachen. Nu moeten we zon der hem verder en zullen we nieuwe herinneringen maken met zijn drieën maar René is voor altijd in ons hart.

Respectvol afscheid van een Indië-veteraan

Indië-veteraan en wapenbroeder Ad van Rijen overleed op 30 mei 2022 op 92- jarige leeftijd. Omdat Ad lid was van de Afde ling Midden-Brabant van de Bond van Wapenbroeders waren een aantal medewapenbroeders aanwezig bij zijn afscheids dienst in het crematorium in Tilburg en bij de uitstrooiing van zijn as bij het Nationaal Indiëmonument in Roermond. De cere moniële handelingen en het getoonde respect maakten grote indruk op de familie van Rijen.

worden betaald. Ad vond dit niet rechtvaardig. Dat vond hij recentelijk ook, toen excuses werden aangebo den door de Nederlandse regering.

Hij vond dat zowel de Nederlanders als de Indonesiërs verliezers waren.

Veteraan

Nederlands-Indië

Ad van Rijen zei vaak dat hij geen jeugd heeft gehad. Als puber maak te hij de Tweede Wereldoorlog mee en in september 1949 werd hij in een militair uniform gestoken en vertrok hij voor tweeëneenhalf jaar naar Ne derlands-Indië. Ad was eigenlijk nog nooit buiten zijn woonplaats Tilburg geweest. In het verre oosten heeft hij veel wacht gelopen, nam deel aan patrouilles en beheerde de kantine. Na zijn terugkeer in Nederland in april 1951 kon hij direct naar huis en aan het werk. Nazorg of iets derge lijks kende men in die tijd niet. Bij het inleveren van zijn uitrusting ontbrak een handdoek. Deze moest direct

Ad van Rijen ging met zijn echtgeno te Maria graag naar bijeenkomsten van Indië-veteranen en naar vetera nendagen. Daar ontmoette hij weer zijn sobats (maten). Met hen kon hij praten over zijn belevenissen tijdens zijn uitzending. Met hen kon hij zijn gevoelens delen. Thuis sprak hij niet veel over zijn Indië-periode. Maar in de loop der jaren werd het aantal aanwezige Indië-veteranen bij de di verse bijeenkomsten steeds minder.

Ad en Maria sloten zich begin 2012 aan bij de Afdeling Midden-Brabant van de Bond van Wapenbroeders. Bij deze afdeling zijn militairen, oud -militairen (waaronder veteranen van diverse missies) uit Tilburg en omliggende plaatsen, aangesloten.

Hier kon hij zijn verhalen nog wel kwijt.

Uitvaartdienst

Tijdens de uitvaartdienst in het cre matorium waren een aantal wapen

broeders aanwezig om met enkele ceremoniële handelingen afscheid te nemen van hun wapenbroeder. Bij het binnen brengen van de kist liepen de wapenbroeders voorop met hun banier. De secretaris van de afdeling sprak over de betrok kenheid van Ad en zijn echtgenote bij de activiteiten van de wapen broeders. Hij las een gedicht voor waarin het respect voor een vete raan de boventoon voerde. Daarna overhandigde hij de baret van Ad en zijn onderscheiding voor zijn inzet in voormalig Nederlands-Indië, die op de kist lagen, aan de weduwe Maria. Tijdens het afscheid vormden vier wapenbroeders een dodenwacht, ieder op een hoek van de kist. Deze handelingen en woorden van de wapenbroeders maakten diepe in druk op de aanwezigen en vooral op de familie. Maria van Rijen: “Dit betekende heel veel voor ons en er wordt nog steeds gesproken over de mooie bijdrage van de wapenbroe ders.”

Uitstrooien van de as Een deel van de as van Ad van Rij en is door de familie uitgestrooid bij het crematorium in Tilburg. Ad had de wens, dat een deel van zijn as uitgestrooid zou worden bij zijn maten in Roermond. Daar staat het Nationaal Indië-monument en ieder jaar wordt hier op de eerste zaterdag van september een grote herden king gehouden.

Bij het monument is een speciale plek waar de as van een Indië-ve teraan kan worden uitgestrooid.

Op 23 september 2022 waren de familie van Rijen en het bestuur van de wapenbroeders daar aanwezig. Dochter Monique hield een kort openingswoord, zoon Johan las een gedicht voor en daarna strooiden de weduwe en de twee kinderen de as uit. Tijdens het uitstrooi en en de daarop volgende 1 minuut stilte brachten de wa penbroeders de eregroet en neigden de banier. De secre taris van de afdeling las een gedicht voor over respect aan Indië-veteranen en de plech tigheid werd afgesloten met een woordje van de voorzitter van de afdeling. Enkele hartverwarmende reac ties. Echtgenote Maria: “Voor ons is dit mooie afscheid ei genlijk niet in woorden uit te drukken. Ad heeft nu de waar dering, de erkenning en het respect gekregen dat hij en de Indië-veteranen verdienen.”

Dochter Monique: “Ik ben er

van overtuigd dat ons pap trots is dat hij op zo’n respectvolle manier is herdacht. Voor ons nabestaanden is dit zeer fijn en wij kunnen nu alles met een goed gevoel afsluiten.”

Wapenbroeders houden de dodenwacht in het crematorium.

CEREMONIEEL BIJ AFSCHEID VAN AD VAN RIJEN MAAKT INDRUK

JSAd van Rijen bezocht vaak het Nationaal Indiëmonument in Roermond

Eerbetoon tijdens het uitstrooien. van de as in Roermond.

Aan het begin van dit jaar verliest Leny Schalke één van haar beste vrienden: René van Rij thoven. Zij en de wederzijdse partners vormden al ruim 39 jaar een hechte vriendschap met elkaar. “René is 70 jaar mogen worden,” vertelt Leny. “Hij was net opnieuw opa geworden van zijn vierde kleinkind, twee dagen later is hij aan kanker overleden.”

Frans hing écht aan het leven

Het eerste wat opvalt als je de woonkamer van Jacqueline van Rythoven binnenstapt, is de grote foto aan de muur van het hele gezin. Toen nog het hele gezin en dat maakt de foto uiteraard extra waardevol. Eén van de laatste uitstapjes die Jacqueline samen met haar man Frans van der Heijden en de gezinnen van hun drie zonen mocht beleven. “Dat was op een prachtige dag in september in de Biesbosch. Kort daarop moest Frans het leven loslaten. Iets wat hij absoluut niet wilde, maar kort voor zijn dood op 1 november 2021 uiteindelijk toch kon doen.”

Op jonge leeftijd werd vastgesteld dat Frans een erfelijke longziekte had. Hierdoor werd hij gedeeltelijk afgekeurd. Stil zitten was voor hem echter geen optie. Van het helpen van zijn zoon met diens kranten wijk, groeide hij uit naar bezorger van verschillende kranten en werd hij depothouder. Het vele buiten zijn, ook tijdens de wandelingen met de hond, deed hem goed. Mensen noemden Frans een verbinder. Hij luisterde naar mensen en wist bijvoorbeeld een boze, te leurgestelde abonnee van de krant altijd weer te vreden te krijgen zodat deze gewoon lid bleef.

Naarmate zijn klachten verergerden, werd het duidelijk dat hij een long transplantatie nodig had. Ruim vijf jaar moest hij wachten op het verlossende telefoontje dat er een geschikte donor was gevonden.

Toen dat bericht kwam in de avond van 21 september 2007 werd de an dijviestamppot aan de kant gescho ven en de zuurstoftank die Frans no dig had, bij het afval gezet door zijn

zoon. “Zo, pap die heb je niet meer nodig!”

Grote veranderingen

De jaren die volgden waren een groot cadeau voor Frans en zijn familie. Hij herstelde goed van de transplantatie en ging weer lopen, autorijden en op vakantie. Dat het gewone leven weer terug was ge keerd, was voor zijn vrouw Jacque

De traplift lieten ze evenwel zitten omdat er in het behandelend An thoniusziekenhuis in Nieuwegein was gezegd dat de donor zo’n vier of vijf jaar zijn leven zou kunnen verlengen. Deze werd echter met plezier gebruikt door de kleinkin deren en bleek ook heel handig te zijn als transportmiddel voor volle wasmanden.

Donor

Tijdens de driemaandelijkse contro les in Nieuwegein werd langzaam aan duidelijk dat de capaciteit van de long terugliep. Frans wist met zijn energie en levensvreugde lang tegen te houden dat hij weer aan de

zuurstof moest. Twee jaar voor zijn overlijden moest deze stap toch ge zet worden. De long was inmiddels 12 jaar oud. Dat er zoveel mooie jaren aan het leven van Frans zijn toege voegd door de donor, is iets waar hij en zijn familie ontzettend dankbaar voor zijn. De donor wordt sinds de transplantatie jaarlijks herdacht op 21 september, dan wordt er samen andijviestamppot gegeten en op de overlijdenskaart van Frans werd deze met nadruk benoemd en be dankt.

Verbinding

Het overlijden van Frans is een groot gemis voor de familie. “Hij was een

voorkomende, ouderwetse man,“ zo vertelt Jacqueline liefdevol. “Hij vond het vreselijk dat hij mij die laat ste periode niet meer kon helpen met de boodschappen of met het aantrekken van mijn jas.” Het losla ten van het leven viel hem zwaar, hij heeft nog lang naar medische mo gelijkheden gezocht maar die waren er niet meer. Voor zijn kinderen en kleinkinderen liet hij mooie woorden achter om in de toekomst toch nog met hen in verbinding te staan op belangrijke momenten in hun leven.

Simone Leijten

line wel even wennen. Na jarenlang zijn mantelzorger te zijn geweest, was ze hem soms ineens kwijt. Dan lag er een briefje op tafel ‘ik ben even weg.’ Hij liep in die jaren zelfs een sportblessure op. Zo anders zag het leven er ineens uit.

Van milieuvriendelijke begrafenis tot typisch Hollandse uitvaart

Zoals ieder mens verschilt, zo zal een uitvaart nooit hetzelf de zijn. Het is een moment om iemand te herdenken; en hoe mooi is het wanneer deze dag mooi aansluit bij de persoon die herdacht wordt? Hoewel tradi tionele diensten met koffie en cake nog veel voorkomen is er tegenwoordig een nieuwe trend in opkomst waarbij de uitvaart minder strikt en meer ontspan nen verloopt. Benieuwd welke opties er zijn? In dit artikel lees je over de diverse moderne mo gelijkheden.

Door Lisa Schuurmans

Ecologisch ingericht

Een van de grootste trends van de afgelopen jaren is de duurzame uit vaart. Steeds meer mensen hebben een voorkeur aan een groene her denking. Je kunt daar op verschil lende manieren een invulling aan geven.

Denk bijvoorbeeld aan een milieu vriendelijke kist, die zowel milieu bewust is gemaakt als biologisch afbreekbaar. Daarnaast kun je begraven worden op een natuur begraafplaats, bijvoorbeeld in een bosachtig gebied of op een heide.

Rouwvervoer

Denk bij vervoer niet direct aan de traditiegetrouwe zwarte lijkenwa gen, want tegenwoordig bestaat er ook de mogelijkheid om een rouwfiets te huren. Dat is zowel een milieuvriendelijke optie als een unie ke manier om een laatste fietstocht te maken, vol mooie herinneringen. Maar er bestaat ook de keuze tot een rouwkoets of rouwvervoer met paar en wagen. Mocht je tot het laatste moment bij de overledene willen blijven, dan kun je ook kie zen voor de rouwbus. Samen met de overledene en naaste familie rijd je dan naar de begraafplaats of het crematorium.

Technologische ontwikkelingen

Met de jaren mee ontstaan er steeds nieuwe technische ontwikkelingen die een mooie toevoeging kunnen geven voor de uitvaart. Zo worden er steeds meer uitvaarten live uit gezonden, waardoor het voor na bestaanden die niet bij de uitvaart aanwezig konden zijn tóch mogelijk wordt om de uitvaart te volgen. Daarnaast zijn er ook innovatieve re grafstenen ontwikkeld, waarbij het mogelijk is om een ingebouwd videoscherm in de grafsteen te ver werken waar dan bijvoorbeeld foto’s van de overledene op worden weer gegeven.

Persoonlijke touch

De samenleving is steeds individu alistischer geworden en dat leidt ertoe dat de traditionele diensten plaats maken voor een meer per soonlijke uitvaart. De overledene staat meer centraal en de uitvaart wordt ingericht op een manier waar

op de persoonlijkheid benadrukt wordt. Zo komen thema’s van be grafenissen steeds meer voor. Denk aan een bourgondische begrafenis met live muziek, of een Hollandse uitvaart met tulpen en een Delfts Blauw kleurenschema. De compleet zwarte dresscode wordt steeds meer losgelaten en soms wordt er voor gekozen om het leven van de overledene juist te vieren met vro lijke kleuren.

Gedenktekens

Naast trends in de uitvoering van de uitvaart bestaan er ook moderne ge

denktekens voor nabestaanden. Zo kun je de overledene altijd bij je dra gen door een medaillon te maken met een haarlok of andere bezitting van de overledene erin verwerkt.

Een andere manier, die misschien niet voor iedereen is weggelegd, is om een tatoeage te laten zetten waarin de as van je dierbare in de inkt is verwerkt. En wil je de as uit strooien, dan kun je tegenwoordig ook voor een ballonverstrooiing kie zen, waarbij je de persoon letterlijk loslaat door deze over de vier wind streken mee te laten vervoeren.

De uitvaart heeft een heel ander gezicht gekregen

WIJ VIEREN

NU HET

LEVEN!

Nog niet zo lang geleden was bijna elke uitvaart een teraar debestelling. De rituelen die ervan vergezeld gingen, wer den bepaald door het geloof. De laatste decennia is alles veranderd. Natuurlijk, je kunt nog steeds begraven worden met de oude religieuze riten, maar voor veel mensen hebben die geen betekenis meer. Nieu we gebruiken zijn ervoor in de plaats gekomen, want eenieder wil graag stilstaan bij het einde dat in elk mensenleven komt: de dood. Maar dan wel op een ei gentijdse wijze.

Door Kees van Kemenade

Toen Janus Kluytmans, kunstschilder uit Hilvarenbeek, overleed, werd er een eenvoudige blankhouten kist be steld. Zijn vele kunstbroeders hadden de wens te kennen gegeven om die te beschilderen met taferelen zoals zij die met hem al vele jaren op papier of het linnen hadden gezet. De natuur in de wijde omgeving was vaak het doel van hun tochtjes. In plaats van de geëigen de materialen om op te tekenen of te schilderen werd nu de kist gebruikt. Als een geste aan de overledenen veranderde de blankhouten kist nu in een hommage aan Janus, voor wie de kunst altijd een passie was geweest. Niets op de afbeeldingen herinnerde aan de dood; alles had te maken met het rijke leven van de man. Zo wilde men zich hem herinneren.

In Paradisum

Enkele decennia geleden waren alle uitvaarten, op enkele uitzonderingen na, religieuze plechtigheden. Eigenlijk stond alles vast, van de binnenkomst in de kerk tot het zegenen van de kist. Bij de tocht uit de kerk naar buiten klonk, als het een katholiek betrof, de hymne ‘In Paradisum’. Daarna ging de

familie de aanweigen bedankte. Dan volgde letterlijk de teraardebestelling, al of niet in aanwezigheid van familie en vrienden. Bij protestanten weken de gebruiken slechts op details af. De toenemende ontkerkelijking zorgde ervoor dat steeds minder mensen op een religieuze wijze begraven of zelfs gecremeerd wilden worden.

De as van de crematie Het begon allemaal met crematie, dat in de ne gentiende en begin twintigste eeuw in ons land gewoon verboden was. De overheid en vooral de kerken verzetten zich ertegen. Gelovi gen namen aan dat ooit aan het Einde

Tijden de geopend den en de mensen met ziel en lichaam zouden opstaan uit de dood. Weten schappelijke inzichten maakten duide lijk dat mettertijd in een graf gebeurt wat in een oven in een uur plaatsvindt. Ook de niet-gelovige heeft behoefte aan rituelen. Het aanbieden van de overlede in een lijkwade van textiel, het aanwezig zijn bij het openen van de crematieoven, als men dat wil. En vooral, hoe om te gaan met wat er overblijft: de as. Uitstrooien op een veld, of boven zee vanuit schip of vlieg tuig; in een bos waar men graag wan delde. Enthousiaste supporters gaven aan dat hun as uitgestrooid diende te worden op het veld waar hun club tri omfen vierde. Mijn broer liet voor de as van zijn echtgenote een speciale urn maken, die symbolisch iets over haar leven vertelde. Wij noemen dat fune raire kunst. Je kunt de urn thuis bewa ren of plaatsen in een columbarium, een urnenmuur, op de begraafplaats.

Een hele prachtige vind ik de as ver mengen met potgrond en daar een zaailing in planten.

Als het boompje groot genoeg is, kan het dan ergens in de tuin of ge woon buiten geplant worden. De stof uit de as is dan gewoon via de wortels opgenomen in de stam, takken en de bladeren. Ben je niet re ligieus en wil je ook niet gecremeerd worden, houd je ook nog van de natuur, dan kun je al een aantal jaren ervoor kiezen om in de natuur, op een speciale begraafplaats, begraven te wor den. Ook hier in een wade wordt het lichaam dan één met de na tuur waaruit wij

allen voorkomen. Gaandeweg gingen de plechtigheden en rituelen steeds minder over de dood van de man of vrouw, maar hoe men hem of haar wilde herinneren. Het leven van de overledene kwam cen traal te staan. Van welke muziek hield de persoon het meest? Queen? Dan draaien we ‘We are the Champions’ in de aula van het crematorium. Of klas siek? Dan maar van Richard Strauss ‘Im Abendrot’, gezongen door Jessye

Norman. Vooraf aan de crematie is de familie op zoek gegaan naar foto’s van de overlede ne. Met kinderen en kleinkin deren, tijdens vakanties, of gewoon thuis. Ont roerende en grappi ge opnamen die ons meenemen naar het mooie leven dat hij

of zij achter zich heeft. Het roept de herinneringen op die ooit vervaagden, maar nu weer levend worden.

Veranderende tijden brengen verande rende gebruiken rondom de uitvaart met zich mee. Van statisch zijn ze dy namisch geworden en daarom kunnen wij er zeker van zijn dat er steeds nieu we gebruiken zullen ontstaan. Want één ding blijft constant: wij willen de dode eer bewijzen door zich zijn leven te herinneren.

Beroemd in Best, een beetje berucht, maar bovenal bijzonder

Zonder Jurre is het een stuk stiller en saaier

Praatjes had Jurre Bakx genoeg, tot het ineens doodstil was. Twee jaar geleden op 1 augustus verongelukte de 22-jarige Bestenaar. Te jong, te vroeg, te onverwacht, en vooral, te oneerlijk. Weg gekke streken, weg toekomst.

Door Kim van Hout

Zo’n 150 meter rijden nog, en dan zou Jurre thuis zijn, die bewuste zaterdagavond. Om misschien met zijn vader nog even na te babbelen over het feestje waar hij net vandaan kwam, of zijn meisje Jolie nog even te bellen, of gewoon nog even met de voeten omhoog op de bank, een biertje drinken. Of…

Het lot bepaalt anders. Jurre vliegt met zijn mini Cooper uit de bocht tegen een boom op de Sonseweg en komt tot stilstand in de berm. Zijn familie is in shock, zijn vriendin, die vele, vele vrienden. Wat volgt is een stille tocht, een indrukwekkende uit vaart op een snikhete zomerdag, la ter een houten herinneringsbankje. En een indringende documentaire, over zijn leven.

Dat leven dat begint op 27 februari 1998, in Best, als derde telg van het gezin Bakx. Boven hem Minke en Pim, en daaronder een jonger broer tje, Wout. Later krijgt hij er nog voor ‘niets’ een stiefbroer- en twee zusjes bij (Max, Dieke en Mette), die Jurre ook direct in hun hart sluiten.

Jurre is een pienter ventje, gewiekst vooral, en als jong manneke al een echte ondernemer in de dop. Altijd al bezig met geld bij elkaar te schar relen. Op de camping in Italië ‘spa tiegeldflessen’, zoals hij die noemt, verzamelen en inleveren bij de eige naar. Om er wel bij te vermelden dat hij éigenlijk meer betaald zou moe ten krijgen, hij zorgt er toch voor dat de camping schoon blijft. Onder handelen, en dan is Jurre pas een jaar of zes. Met de jaren groeit zijn vlotte babbel, natuurlijk charme en daarmee óók zijn enorme aantrek kingskracht op mensen. Om Jurre kun je simpelweg niet heen.

Flinke zorgen

“Misschien zou Jurre schatrijk zijn geworden. Of straatarm, dat zou ook nog kunnen”, vertelt zijn vader Vincent ruim twee jaar na het fatale ongeluk. “Ik heb me weleens flinke zorgen gemaakt, ja, of het allemaal wel goed zou komen met hem.” Een jongen van hoge pieken, diepe da len, van alles of niets. Iemand die de randjes graag opzoekt, de grenzen, om er meer dan eens ook gewoon overheen te gaan.

Al die charmante karaktereigen schappen, zijn hebbelijk- en on hebbelijkheden, gekke streken en kwaliteiten, in de documentaire ‘Jurre’ van Marc van der Staak komt alles langs, in een uur en veertien minuten het hele leven van de jon ge Bestenaar in beeld. Van Jurre als baby, naar een ventje van een jaar of drie, tot zijn uitvaart in het Joe Mann Natuurtheater. “Een radicale gast, overal het uiterste uit willen halen, en vooral van in het moment leven”, omschrijven vrienden Sebastiaan en Thomas hun overleden vriend in de docu. Wijzen naar een gat in

de muur, vertellen over de gordijnen waar hij een keer inhing, en hoe alles naar beneden donderde. Stuk voor stuk souvenirs van Jurre. Al werd-ie zo bijna nooit genoemd. Wel Big J, Jurretje, Biggie Bakx, vieze Jurre, ko ning Jurre, Jurre Bakkes, of één van die andere bijnamen die hij door de jaren heen bij elkaar had verzameld. Geliefd, beroemd in Best, en voor uit, een klein beetje berucht. Als Jur re ergens binnenkomt, komt hij ook binnen. Vol bravoure, met zijn char mante kop, en altijd gepaard met het nodige kabaal. Nergens bang voor, en vooral, heel zelfverzekerd.

De extremen opzoeken, zonder ooit iemand echt tot last te zijn. Dingen uitvreten, en er altijd mee wegko men. Of zoals vriend Thomas zegt: “Als het ergens saai was, en die jon gen kwam binnen, dan was het me teen niet meer saai. Hij zette gelijk heel de boel op stelten. Het boeide hem geen reet, en dat was leuk.” En Dirk, weer een andere vriend: “Non stop het maximale eruit willen ha len, de eerste die de muziek op standje 100 zette, de eerste die op de bar stond te dansen.”

Met blote kont in de bus Van de basisschool, naar de mid delbare. Best een lastige periode, in die tijd gaan zijn ouders uit elkaar. En, leren is niet Jurre zijn ding, veel te saai. “In de klas zitten was zeker geen grote hobby van hem”, beves tigt Heerbeeck-decaan Wim, “maar alles daaromheen was zijn domein.”

Straf krijgt hij vaak genoeg. Zo mag hij een tijdje niet meer mee op ex cursie of reisjes na een impulsieve actie. Je broek omlaag trekken en je blote kont laten zien in de bus te rug naar het Heerbeeck, dát mag nu eenmaal niet. Ook is-ie vaste klant bij conciërge Jos, ‘regelmatig kwam hij op strafcorvee’. Al zien Wim en Jos hem altijd graag. “Het was zeker geen heilig boontje. Maar wat kon-ie het toch allemaal mooi vertellen. En wat ook sterk was van Jurre, hij was nooit rancuneus. Al had-ie straf ge kregen, en dat vond-ie dan niet leuk natuurlijk, kwam hij gewoon nog steeds gezellig een praatje maken.”

Al van jongs af aan op hockey, bij MHC Best, een soort van passie. “Al ging dat niet altijd even goed met zijn ándere passie: drinken”, zegt vriend Thomas. Vriend Dirk: “Hij gaf niet eens zoveel om het spelletje zelf, belden hem iedere zondag ochtend uit zijn nest, als wij al op het veld stonden. Ontelbaar keer. Maar hij ging altijd, al was het alleen maar om de derde helft niet te hoe ven missen.”

Van alle vrienden heeft Jurre áltijd de meeste centen. Drie, vier baan tjes tegelijk. Hij verdient gemakkelijk, maar geeft het net zo gemakkelijk weer uit. Geeft veel om geld, maar geeft er ook geen flikker om. Elke

knaak móet over de balk. Altijd gul, en alles delen. “Het zou een kwestie van tijd zijn geweest dat hij met een nieuwe Mercedes voorbij zou zijn komen rijden, vrolijk toeterend naar al zijn oud-leraren.” En oud-werkge ver en goede vriend Ard over hun eerste ontmoeting op een feestje: “Ik zei tegen een collega, ‘wie is die gast, die moeten wij hebben’. En Jurre komt, gaat ook werken in Ards friettent. “Dat heeft even geduurd, toen heb ik hem ontslagen. Maar ook dat heeft maar even geduurd, want ik hem heb hem vrij snel weer aangenomen. Het is gewoon zo dat je niet zonder Jurre kunt, maar dat zal voortaan wel moeten, helaas.” Familie, zijn vriendin, ze zijn hem al lemaal even lief, allemaal evenveel waard. En zijn vrienden natuurlijk, en die heeft hij veel. Liefst met zo veel mogelijk man op vakantie. Naar Renesse, Saint Tropez, of Albufeira in 2015. Daar klikt het goed met Vitor, de eigenaar van cocktailbar Miguels. “Ze waren met zijn zeven tienen, maar Jurre was het baasje. Zijn manier van denken, zijn manier van praten, dat viel op”, vertelt Vitor in de docu. Meer dan eens vraagt Vitor aan Jurre: “Wanneer kom je nou eens bij me werken?” En dat moment komt er ook. Samen met vriend Lukas vertrekt Jurre richting Portugal. Kloten, zuipen, maar ook keihard zwoegen. Portugal betekent een ommekeer. Als Jurre terugkomt, wordt hij wat rustiger, serieuzer, gaat werken bij Red Je Pakketje, en krijgt daar de kans om zijn echte kwaliteiten te to nen. Jurre begint als chauffeur, maar in no time volgt promotie op pro motie. Binnen een paar maanden stuurt hij 300 man aan. “Geen jak nikker”, vindt Tijs, de CEO van Red Je Pakketje: “Wel een heel talentvolle manager, die denk ik heel succesvol zou zijn geworden. Al zou-ie eerst wel een paar keer keihard op zijn bek zijn gegaan.”

Inmiddels heeft Jurre ook een vaste relatie, met Jolie. Het gaat lekker. “Al was het ook niet altijd de perfecte prins op het witte paard”, vertelt Jolie voor de camera. “Het raarste dat ik met hem heb meegemaakt? Dat-ie 50.000 euro had gewonnen met gokken en nog diezelfde nacht samen met een vriend het vliegtuig pakte naar Barcelona.” Hij blijft daar een paar dagen, is niet op tijd terug voor Jolie’s verjaardag, laat ook nog eens na om haar dan in ieder geval via de telefoon te feliciteren. “Met een vette kater, kocht hij nog snel een Marc Jacobs-tasje op het vlieg veld op de terugweg als cadeautje”, vertelt Luuk, de vriend die door Jurre mee op sleeptouw was geno men. Nog steeds schaterlachend als hij eraan terugdenkt.

’It is what it is’

Wat voor ongeleid projectiel hij soms ook was, Jurre heeft zijn naasten ook veel meegegeven, en misschien nog wel meer geleerd. Dat je nooit zomaar moet opgeven, over door zettingsvermogen, over altijd het tegendeel proberen te bewijzen. Om soms schijt aan dingen te heb ben, om te denken in oplossingen,

en vooral dingen durven te doen. En naast alle gekke dingen, is er die zorgzame Jurre, die niet alleen voor je klaar stond om een feestje mee te bouwen, maar ook als er iets gefixed moest worden, of als je hem nodig had. Altijd.

Op de achtergrond speelt de muziek die werd gedraaid bij het afscheid, met de bijna snikkende saxofoon in het nummer No Man No Cry van Jimmy Sax als rode draad. ‘It is what it is’ staat er op een tegeltje bij een foto van Jurre, in de huiskamer van Vincent. Nooit meer Jurre die uit bed gebeld wordt voor de hockey, nooit meer Jurre die een geintje uithaalt, nooit meer Jurre die mensen in de zeik zet en er mee weg komt. Het is in derdaad wat het is, maar het is wel al twee jaar een heel stuk stiller in Best. En zeker ook een heel stuk saaier.

Dit verhaal is tot stand gekomen naar aanleiding van een interview met Vincent Bakx, de vader van Jurre, en de documentaire over Jurre Bakx van Marc van der Staak. De documentairemaker begon met filmen net na het fatale onge luk. Een jaar later, 1 augustus 2021, ging de documentaire in première in het Bio Best Theater. De documentaire ‘Jurre’ is te vinden op YouTube.

Jurre (achteraan, tweede van links) en zijn familie. Zijn vader Vincent staat vierde van rechts (blauwe blouse met stippen).

De naam Appels roept bij velen in Waalwijk en omgeving het beeld op van vrachtwagens. Mede-oprichter Christ Appels krijgt een ode van zijn broer Henk die boeiend vertelt over zijn 16 jaar oudere broer.

“Ons gezin telde zes kinderen waarvan Christ de oudste was en ik de jongste. We woon den op Grotestraat 227 waar vader als boer de kost verdiende met een paar koeien, en kele varkens en paarden. Later kwam daar de kolenhandel bij. Doorleren na de lagere school was er voor ons niet bij. Vader had slechts één devies en dat was hard werken. De boerderij was niet bepaald een vetpot. Al spoedig werden de paarden ingezet voor een nieuwe loot aan het bedrijf: transport. De goederen die in de haven van Waalwijk werden aangevoerd, werden overgeslagen en met paard en wagen werden deze spullen voor onder andere de leerindustrie naar de fabrieken gebracht.”

Welke rol speelde uw broer in dat bedrijf?

“Christ nam het bedrijf van vader over waar paard en wagen vervangen werden door eerst één vrachtwagen en later meer. Mijn grote broer moest in 1947 naar Indië om de kolonie te behouden voor Nederland, iets wat uiteindelijk niet gelukt is. Ruim drie jaar is hij daar de privéchauffeur voor de commandant geweest. Hij was gelegerd in Palembang op het eiland Sumatra, een stad met nu meer dan een miljoen inwoners.

Christ baalde van die dienstplicht ondanks dat zijn vriend Cor van de Zande ook daar was. Eenmaal terug in Nederland zette hij de schouders onder het transportbedrijf, toen nog samen met twee broers, dat groeide als kool. Ik heb daar later ook gewerkt als ver antwoordelijke voor de garage waar onze wagens werden onderhouden. Jaren later is Christ terug gegaan naar Palembang en zag daar dat het land nauwelijks vooruitgang boekte ondanks zijn onafhankelijkheid.”

Waarom wilde uw broer iets doen voor Indonesië?

“Eeuwenlang was Nederland de baas ge weest in Nederlands-Indië. De kolonie werd over de ruggen van de inlanders leeggezo gen. Christ wilde iets terug doen. Inmiddels had hij in Jakarta, de hoofdstad van Indo nesië, een transportbedrijf opgericht on der de naam Samudera Indonesia met ons eigen bedrijf in Waalwijk als voorbeeld. Als rasechte zakenman gingen er hier maar ook ginds deuren voor hem open en bouwde hij een enorm netwerk op. Dat resulteerde onder andere in een inzamelingsactie door de Rotaryclub (met een opbrengst van ruim een half miljoen) voor de oprichting van een ziekenhuis op Sumatra. Giften stroomden

binnen. Met het geld kon een com pleet nieuwe inventaris worden aangeschaft. De zusters van Chari tas zijn tot op de dag van vandaag blij en dankbaar voor de inzet van broer Christ.”

Een zakenman met het hart op de goede plaats?

“Onze Christ kon keihard zijn, puur zakelijk maar ook heel meelevend en empathisch. Zo heeft hij zich ingezet voor de realisatie van de Landbouw Hogeschool Belitang op Zuid -Sumatra. Studenten legden in overleg met de Hogeschool Wageningen proefvelden aan, leerden hoe groenten verbouwd kon den worden, kregen les in hoe je aan jonge boeren kunt leren om zelf voedsel te verbou wen. Ja, je mag best weten dat ik reuzetrots ben op mijn broer die helaas op latere leef tijd steeds meer te lijden had van de ziekte Parkinson. De ooit zo sterke en stoere Christ gleed af naar een zeer afhankelijke man die ik iedere zaterdag meenam voor een ritje langs bekende plekjes in en om Waalwijk. Hij was voor mij meer dan een broer, een echte vriend. Met gepaste trots heb ik gezien dat hij in 1985 door Hare Majesteit benoemd werd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Op heel veel plaatsen is hij overstelpt met woorden van waardering. Zo ontving hij een eremedaille van de Kamer van Koophandel Waalwijk en Tilburg, werd hij gelauwerd als voorzitter van de Nieuwe Leest, was hij jaren lang voorzitter van de Liedertafel Oefening en Vermaak te Waalwijk welke hem uit dank baarheid het erelidmaatschap toebedeelde. De gemeente Waalwijk benoemde hem zelfs tot Ereburger.

Het heeft hem ongelofelijk veel pijn gedaan dat zijn Appels Transport door allerlei om

standigheden, waaronder een economische crisis, ter ziele is gegaan.

Ik denk, nu ik zelf in de avond van mijn le ven ben aanbeland, vaak aan onze Christ. Hij was mijn grote broer, de vriend die een voorbeeld voor mij was.

Tekst en beeld (broer Henk Appels gedenkt zijn grote broer): Henk Poelakker

De dood overkomt ons allemaal

Vroeg of laat krijgt iedereen ermee te maken: het overlijden van een dierbare. Als iemand ineens, of na een ziekbed het leven laat, kan dit een enorm gat slaan in je bestaan. Een verlies kan je lamslaan, of juist in de hoogste versnelling brengen. De dood is helaas onvermijdelijk en de enige ze kerheid in het leven. Dit overkomt ons allemaal. Er is geen draaiboek of stappenplan over hoe om te gaan met het verlies van iemand waarvan je veel hebt gehouden. Er zijn wel handvatten waaraan jij je vast kunt houden gedurende je rouwproces om het verlies te verwerken. Dit proces verloopt vaak grillig. Soms heb je het gevoel dat je er goed mee om kunt gaan om het volgende moment to taal verslagen, huilend op de bank te belanden. Niet in staat nog iets te doen.

Acceptatie

Dat wat je overkomt heb je niet in de hand. Accepteren en berusten in het feit dat iemand er niet meer voor je kan zijn, is het begin van je verwerkingsproces. Hoe je omgaat met hetgeen je overkomt, is wat uiteindelijk het verschil zal ma ken tussen blijven hangen in verdriet en het vooruit kunnen in je leven met mooie herinneringen. Door je niet te verzet ten tegen je rollercoaster aan emoties geef je ruimte aan je verdriet. Met elke traan die over je wangen rolt laat je iets los.

De draad weer oppakken

Dat er momenten zullen zijn dat je vervuld bent van zelfme delijden of overmand door verdriet is normaal. De kunst is om op zulke momenten uiting te geven aan je frustratie en gevoel van woede en onmacht. Voor de één is dat met je hoofd onder de dekens verdwijnen voor een dutje, de ander wil het liefst gillen of iets kapot gooien. Of een lan ge wandeling maken, een kijkje in fotoalbums, het praten met een vriend of vriendin. Doe wat je fijn vindt en wat je oplucht. En probeer daarna de draad weer op te pakken. Je normale routine te volgen. Lukt dit even niet, wordt dan niet boos op jezelf. Misschien lukt het over een uurtje wel, of de volgende dag.

Kalmte is een superpower

Er is geen standaard voor het verloop van een rouwproces. De één doet een paar maanden over het verwerken van een verlies, de ander zal jaren nodig hebben en sommigen lijken nooit met het verlies te kunnen leren leven. Kalm blijven op momenten dat het verdriet je naar de keel grijpt, zal ervoor zorgen dat je eerder in staat bent je werk of andere bezighe den weer op te pakken. Kalmte is een superpower.

Professionele begeleiding

Omgaan met jouw verlies kan alleen in je eigen tempo, op een manier die bij je past. Kom je er echt niet uit dan is het verstandig de hulp in te schakelen van een professional. Een rouwcoach, gespecialiseerd psycholoog of je huisarts. Iemand waarbij jij je goed voelt, iemand die je vertrouwt. Schaam je daar nooit voor. Om hulp durven vragen is geen teken van zwakte maar juist een uiting van kracht.

In actie komen

Door verlies van een dierbare kan je leven, denken en han delen ineens in een ander daglicht staan. Waar je eerst ach teloos aan voorbij ging, kan van onschatbare waarde blijken te zijn. Andersom geldt hetzelfde. Wat je als belangrijk zag kan niets (meer) te betekenen hebben. Herwaardering van wat er is, geeft je de kans situaties en dingen vanuit een an der, nieuw perspectief te zien. Kom met je nieuw opgeda ne kennis, ervaring en inzichten weer in actie en beweeg richting je verlangens en behoeften. Durf initiatieven te nemen. Beweeg dapper voort. Stapje voor stapje vooruit. Neem hobbel voor hobbel, in je eigen tempo, op je eigen voorwaarden.

Heb vertrouwen

Het besef dat werkelijk alles op deze wereld tijdelijk is, dat niets altijd hetzelfde blijft en verandering de enige constante in het leven is, leert je berusten in feiten. Het leven heeft altijd een onverwachte manier om je te dragen en verder te brengen. Laat je meevoeren in de flow van het bestaan en heb vertrouwen in het proces en vooral in jezelf en je eigen veerkracht.

Broer Henk Appels gedenkt zijn grote broer

Tweede van links Christ Appels

Christ op zijn trouwdag

“Je gunt elk kind een juf Denise”

DENISE SAHUSILAWANE WAS EEN TOPJUF

‘Rustig lopen in de gang’, staat boven de klapdeur. “Rennen”, spoort een groepje kinderen dat haast heeft elkaar aan, recht onder dat bordje. En: “Houd de deur voor mij open”, zegt een meisje streng tegen een jongen – die dat vervolgens gehoorzaam doet. Het is duidelijk, het schoolleven gaat gewoon door op basisschool Hartevel den in de Reeshof. “Dat zou juf Denise ook gewild hebben”, zegt de directeur in het gesprek naar aanleiding van het overlijden van Denise Sahusilawane, inmiddels enkele weken geleden.

Door Gerard Sanberg

De afspraak op Hartevelden is met juf Inger, maar juf Diana en directeur Jette schuiven ook aan. Het gesprek wordt dus gevoerd met Inger Kuijper, Diana Verkaaik en Jette Oonk. Inger was, naast jarenlange collega, ook goede vriendin van Denise. Zij is het meest aangedaan, blijkt uit de traan die tijdens het gesprek over haar wang rolt, maar alle drie zijn zij het erover eens: “Denise was een topjuf en wij missen haar!”

Echte buurtschool

OBS Hartevelden is in 2019 ontstaan uit een fusie tussen De Heerevelden en Jan Ligthart Huibeven. Denise werkte eerst op de Hee revelden: “Echte buurtscholen hoor. Als je hier een tijdje werkt, krijg je kinderen van oud-leerlingen in je klas. Dat schept echt een band met de ouders.” Een band scheppen met ouders en kinderen, dat was het uitge sproken talent van juf Denise, blijkt uit het gesprek met haar voormalige collega’s.

Toch onverwacht

Was het overlijden van Denise op 12 sep tember onverwacht? “Ja, eigenlijk wel”, ant woordt directeur Jette. “We wisten natuurlijk dat ze ziek was, dat ze slokdarmkanker had, maar na de zomervakantie kwam het ziek teproces in een stroomversnelling. In die zin was het onverwacht. Het was vlak na haar verjaardag ook. Ze is drie dagen 56 jaar ge weest.”

Ongeneeslijk

Het speelde natuurlijk al langer, maar Denise kwam wel naar school als ze zich goed ge noeg voelde: “Ze voerde nog gesprekjes met kinderen en ouders en zo.” Twee dagen vóór de zomervakantie had ze te horen gekregen dat het ongeneeslijk was. Er kwam een be handelplan en dat werd ook in gang gezet met een chemokuur. Maar er ontstonden complicaties, Denise kreeg longontsteking en toen ging het snel.

Swim to fight cancer

Inger: “Hoewel ik helemaal geen sportfiguur ben, deed ik vanwege haar mee aan de actie Swim to fight cancer. Dat was op 11 septem ber. Twee uur voor de start kreeg ik te horen dat Denise hard achteruit ging. Dat ze met morfine in slaap zou worden gebracht van wege de pijn en de benauwdheid. Ja, ik heb toch gezwommen hoor. Dat wilde ik als laat ste voor haar doen.” Inger zwom ruim 1900 euro bij elkaar, alles voor meer onderzoek naar kanker. De dag na deze actie overleed Denise.

School en gezin

Denise was niet alleen op school een graag geziene figuur, ook in de wijk kenden veel mensen haar. Haar man Naf was lang actief bij Sportvereniging De Reeshof. Twee kinderen had ze: Bjorn en Britte, die waren haar groot ste trots. Ze betrok haar gezin ook bij school: “De school was ook haar hobby, zou je kun nen zeggen”, beaamt Jette. “Britte heeft hier gezeten en die kwam nog regelmatig langs. Gewoon, bij moeder in de klas meehelpen. Heel leuk! En als er gesjouwd moest worden haalde ze haar man erbij.”

Ze werd niet treurig

“Ze organiseerde ook veel op school. Dat deed ze graag en daar stond ze ook op, dat zij bijvoorbeeld de kerstviering zou orga niseren”, herinnert directeur Jette zich. “Ze was er altijd bij als er iets te doen was. Ze was gewoon heel erg aanwezig op school en iedereen kende haar. Je kon altijd bij haar terecht. Vrolijk, opgewekt, met veel humor, ook toen de diagnose al was gesteld. Ze werd niet treurig.”

Flexibele kleuterjuf

Diana deed samen met Denise de opleiding. Toen ze klaar waren, was er weinig werk in het onderwijs en ze verloren elkaar uit het oog. Hier kwamen ze elkaar weer tegen: “Heel leuk was dat. Denise was eigenlijk kleuterjuf, maar ze kon met alle groepen overweg.” Jette valt haar bij: “Ja, als ze iets was, dan was het wel flexibel. Ze heeft groep een-twee gedaan, de kleutergroepen. Maar ook vier, en zes, en acht. En toen ik een formatiegesprek met haar had over het volgende jaar en iemand nodig had voor groep drie, reageerde ze soepel: ja, dat wil ik wel doen hoor.”

Bomvolle aula

“Ze kon goed met mensen omgaan”, weet Inger. “Ze had feeling voor alle leeftijdsgroe pen, dat was echt haar kracht. En met ouders ook, ze trad iedereen zonder vooroordeel te gemoet, open en vriendelijk. Die diversiteit, je zag dat ook op de crematie. Zo veel en zo verschillende mensen. De aula zat bomvol, en de wachtruimte ook. Honderden!”

Mooie herinneringen

In de hal van De Hartevelden is een gedenk plek ingericht, met foto’s en een kaarsje. Er liggen condoleancekaarten, maar het mees te indruk maken de herinneringen in het ge denkschrift. “Zo mooi”, zegt Jette. “Een ouder schreef: je gunt elk kind een juf Denise. Juist! De kinderen hadden het er ook moeilijk mee hoor. Een meisje vroeg aan mij: mag ik nu niet meer lachen?”

Maar zo is het natuurlijk niet, zie het voorval aan het begin van dit artikel: het schoolleven gaat door, zo hoort het en zo zou juf Denise het hebben gewild.

Met dochter Britte op speelplaats.

Bij de gedenkplek voor juf Denise, v.l.n.r. Jette Oonk, Diana Verkaaik en Inger Kuijper.

Ondanks abrupt afscheid geen onvervulde bucketlist

Vakantie, eten, vakantie, eten. Als het even kan, vullen Thaiè nne en Marco Vos hun vrije tijd met lekker eten en er samen gezellig op uittrekken… alleen naar zonnige bestemmingen welteverstaan. Hieraan komt op 23 juni van dit jaar abrupt een einde. Twee dagen na thuiskomst van hun vakantie naar Griekenland met vrienden komt Marco plotseling te overlijden.

Door: Nicole Verhoeven-Speek

“Ruim drie maanden bleef het gissen naar wat Marco fataal geworden is.

Obductie heeft nu uitgewezen dat hij is overleden aan een zeldzame vorm van clostridium perfringens, oftewel een bacterie die voedselver giftiging heeft veroorzaakt,” begint Thaiènne. “Voor onze kinderen, Lily en Maurits, en mij is het fijn dat er nu duidelijkheid is.” Thaiènne ver telt haar verhaal nuchter. Ze is er de persoon niet naar om haar tranen zomaar de vrije loop te laten. Wel verschijnt er geregeld een glimlach op haar gezicht, want er zijn veel mooie herinneringen aan Marco.

“In het weekend gezellig samen op de bank met koffie en gebak. En elke avond lekkere hapjes of een borrel plank. Daar kon Marco erg van ge nieten. Van sport kijken ook, maar daar vind ik weinig aan. Naar 'First Dates' bijvoorbeeld keken we wél graag samen. Toen ik vijftig werd, zei hij gekscherend: ‘zal ik je inruilen voor twee vrouwen van vijfentwin tig?'”

Griekenland

Terug naar juni. “Wintersport was niet aan ons besteed, wel zonnige bestemmingen als Turkije, Egypte, Cyprus. In juni werd het Griekenland met vrienden. Was erg leuk. De laat ste paar dagen van de vakantie voel de Marco zich echter niet zo lekker. We zochten er weinig achter, want na onze vakantie zou hij geopereerd worden aan een kleine navelbreuk. Dus misschien had hij gewoon wat last van die breuk.” Na thuiskomst ging het niet beter. Marco werd ’s nachts erg ziek en ’s morgens kreeg hij een koortsstuip. Na bezoek aan de huisartsenpost kreeg Marco me dicijnen, waarna het ver over was.

Toen de huisarts ’s avonds pols hoogte kwam nemen, belde hij uit voorzorg de ambulance. “Bij de eer ste hulp bleven wij vrij rustig. Overal hadden de artsen een logische ver klaring voor. Ook toen Marco naar de IC moest, omdat hij het benauwd kreeg, bleven wij in de modus van ‘het komt goed’. Zelfs toen de arts zei dat er een wonder nodig was, drong niet door hoe ernstig de situ

atie was. Dit gebeurde pas toen ons gevraagd werd afscheid te komen nemen.”

Verandering

Thaiènne en Marco zijn ruim dertig jaar samen geweest. Zij leerden el kaar kennen in februari 1992 in de bakkerij. Al een jaar later zijn de twee gaan samenwonen in Kaatsheuvel. Marco komt uit een echte bakkersfa milie en is dan ook zijn hele werkza me leven bakker gebleven. Uiteinde lijk als teamleider bij Borgesius. “Ook

al waren we zo verschillend, we vulden elkaar goed aan. Marco was gestructureerd, goed in organiseren, regelen. Als er bezoek kwam, moest er even gestofzuigd en opgeruimd worden. Dat deden we dan samen. Ik ben wat makkelijker.” Ondanks het gemis en ook al was het afscheid abrupt, geeft Thaiè nne aan, is er geen onvervulde, gezamenlijke bucketlist. Er is niets niet gezegd. ”Zo was een wens van ons, als liefhebbers van lekker eten, toch zeker een keer in een sterren

restaurant te gaan eten. Toen we vijfentwintig jaar getrouwd waren, hebben we dit gedaan. Gelukkig!”

Uitje

Marco’s overlijden houdt Thaièn ne veel bezig – het gaat op en neer – maar zij heeft de draad weer aar dig weten op te pakken. Vrij snel is Thaiènne weer gaan werken. “Ik werk bij de post, in het buitenge bied. Het zorgt voor afleiding, even wat anders. Mocht ik even volschie ten, is er niemand die dat ziet.

Ook in mijn vrije tijd ben ik weer ‘gewoon’ dingen gaan doen. Ik pro beer het en kijk wel hoe het gaat. Nog nooit was ik alleen op vakantie geweest. Dit heb ik nu onlangs voor het eerst gedaan. Een vriendin en ik hebben een midweek in een huisje in België gezeten. Een rit van drie uur, waarbij ik heb gereden en ook dat ben ik niet gewend. Dit eerste uitje zonder Marco werd er één met een lach en een traan.”

Thaiènne besluit: “Marco zou ge zegd hebben: ‘Goed gedaan’!”

Het zijn de kleine dingen die het doen…

Liana de Ruiter (57) werkt sinds een jaar als vrijwilliger bij The be Hospice Breda. Hier kunnen mensen vanaf 18 jaar met een levensverwachting van minder dan drie maanden in een hui selijke omgeving hun laatste tijd zo comfortabel mogelijk doorbrengen. Er is 24 uur per dag een verpleegkundige aan wezig, die overdag en ‘s avonds ondersteund wordt door een vrijwilliger. Liana: “Juist in de laatste levensfase kun je met ogenschijnlijk hele kleine dingen ontzettend veel voor mensen betekenen.”

Liana heeft een drukke praktijk als echtscheidingsmediator in Haagse Beemden. “Ik heb altijd al een speciaal gevoel gehad bij een hospice. Het klinkt misschien raar, maar ik vind de termi nale fase heel mooi. Mensen gaan terug naar de basis, naar wat écht belangrijk is. Ik had alleen eigenlijk nooit tijd om vrijwilligerswerk te doen.” Tot corona uitbrak. “Ik kreeg meer ruimte en be sloot me aan te melden als vrijwilliger bij de hospice aan de Grieglaan. Ik was op zoek naar zingeving en ben sowieso geen type om stil te zitten. Ik kon me teen op gesprek komen.”

Verwachtingen

Een sollicitatiegesprek helpt potentiële vrijwilligers om een idee te krijgen van wat er van ze verwacht wordt. Liana: “De taakomschrijving was wat breder dan ik had verwacht. Zo zijn wij er niet alleen voor de gezelligheid. We onder steunen ook bij de fysieke verzorging

van bewoners en hebben verschillende huishoudelijke taken.” Dat weerhield Liana er niet van door te zetten. “Ik wilde heel graag iets betekenen voor terminaal zieken en hun naasten. En je mag als vrijwilliger altijd je grenzen aangeven.”

Dankbaar

Liana heeft geen moment spijt gehad van haar beslissing. “Inmiddels loopt mijn praktijk weer als vanouds, maar ik plan mijn afspraken nu om mijn diensten in de hospice heen. Ik zou het vrijwilligerswerk daar niet meer willen missen. Het is ongelofelijk dankbaar om te doen; zowel voor de bewoners als voor hun naasten. Die hoeven even geen mantelzorger meer te zijn, maar kunnen weer terug naar hun rol van bijvoorbeeld kind of partner.”

Emotioneel Natuurlijk is het niet altijd makkelijk. “Er zijn best klusjes waar ik tegenop zie. En niet iedereen kan zich even makkelijk met zijn naderend afscheid verzoenen. Het is heel leerzaam om te zien hoe be woners daar elk op hun eigen manier mee omgaan. Ook ben je natuurlijk niet elke dag in de hospice. Soms ga je naar huis en weet je dat je een bewo ner niet meer terug zal zien. Zeker als het om jonge mensen gaat, raakt me dat best. Met de ene persoon bouw je ook sneller een band op dan met de ander. Maar ik kan over het algemeen heel goed met mijn emoties omgaan.”

Vieren

Het is in de hospice echt niet één grote trieste bedoening. Liana: “We zijn zeker

niet continu met de dood bezig, maar kunnen gelukkig ook samen met de be woners lachen. We proberen hun ver blijf zo comfortabel mogelijk te maken door te zorgen voor een prettige sfeer, door goede pijnbestrijding in samen spraak met de huisarts, en door fijne samenwerking met hun naasten.

Als bewoners hun huisdier bij zich op de kamer willen hebben, kan dat. We hebben hier al honden, konijnen en een kanariepietje gehad. Als iemand ’s avonds laat een kroketje wil, maken we dat. Oudere mensen vinden het fijn om samen te zingen. Voor een bewoner die Kerstmis waarschijnlijk niet meer zou halen, hebben we ooit in oktober kerstliedjes gezongen. Het is zo mooi als je iemand met zoiets kleins zo’n groot plezier kunt doen!”

Waardigheid

Liana vindt het belangrijk dat bewoners tot het laatst hun waardigheid kunnen behouden. “Met sommigen kun je geen contact meer krijgen, anderen kunnen heel duidelijk hun wensen aangeven. Ik herinner me dat de zoon van een van onze bewoonsters eens aangaf er moeite mee te hebben hoe zijn moe der erbij lag. Hij liet een foto van haar zien: een prachtige, verzorgde vrouw. Ik heb toen krulspelden bij haar inge zet en haar haar gedaan. Ze is de vol gende dag overleden. Ik vind het een heel mooi idee dat het laatste beeld dat haar nabestaanden van haar hebben, past bij de vrouw die ze was. Dat was belangrijk voor hun rouwproces. Ik vind het heel fijn dat ik daaraan heb mogen bijdragen.”

Liana de Ruiter

Een moeder beschermt haar kind, de moeder van een overleden kind beschermt de herinnering aan haar overleden kind

Bij de voordeur van Wit Hollandven 58 zie ik hun namen staan: Niels, Angèle, Noë en Sterre van den Brand. Niels (Goirle, 1983) en Angè le (Goirle 1980) willen graag hun verhaal vertellen voor deze Gedach teniskrant. Vertellen van hun bijzon dere dochter Noë, die nog net geen zes jaar jong, op 24 januari 2020 is overleden ten gevolge van een onge neeslijke hersenstamkanker (DIPG). Het is twee-en-een-half jaar geleden, maar het is nog zo vers, alsof het gis teren gebeurd is. De gebeurtenissen tijdens het halve jaar dat ligt tussen de eerste symptomen en het overlij den van Noë staan in hun geheugen gegrift, het zijn krassen geworden op hun ziel. In de woonkamer speelt Sterre (2016) haar spel, luistert ze mee? De hond ligt geduldig te wach ten. Aan de wand een grote foto van Noë, op tafel enkele zelfgemaakte ‘monumentjes’. Ik luister naar het verhaal en ben dankbaar dat zij het met ons willen delen.

Door Ben Loonen

Op vakantie

Het begon tijdens een vakantie van het gezin op Sicilië, augustus 2019. Er leek niets aan de hand. Noë was wel wat moe de laatste tijd en had wat hoofdpijn, maar ja: einde schooljaar, deelgenomen aan de avondvier daagse, zwemles. Maar op Sicilië werd het erger, tijdens ‘t zwemmen zakte ze naar de bodem, als ze liep wankelde ze alsof ze dronken was. De hevig verontruste ouders zoch ten meteen medische hulp. Ze ver tellen me uiterst gedetailleerd een horrorstory; ik vat hier maar samen dat je beter niet op Sicilië kunt zijn als je iets ergs overkomt. Na een martelgang langs diverse zieken huizen tot en met in Palermo, nadat Noë gezien was door een kinderarts en neuroloog en een MRI gemaakt was, kwam het verdict: het is niet goed, ga zo snel mogelijk terug naar Nederland. Met een air-ambulan ce uit Luxemburg werden Noë en Angèle naar Rotterdam vervoerd, naar het Sophia Kinderziekenhuis. Daar moest ze eerst in quarantaine om uit te sluiten dat ze de zieken huisbacterie mrsa meebracht. Niels

en Sterre kwamen met een gewone vlucht. Dit was het einde van de va kantie en het einde van het gelukki ge leventje van een doorsnee gezin.

Noë ziek en hartveroverend

Volgt een even gedetailleerd ver haal over de ziektegeschiedenis.

Na observatie en controle van alle gegevens gemaakt in Italië kwam koud de boodschap: het is hersen stamkanker en het is ongeneeslijk.

In Nederland treft het zo’n 6 tot 8 kinderen per jaar, er is (nog) geen geneeswijze. De levensduur na di agnose is gemiddeld zo’n 6 tot 9 maanden. Hierop werden ze door gestuurd naar het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en kwamen ze in een verschrikkelijk traject terecht.

De vochtophoping door de tumor in haar hoofd werd door middel van dexamethason verminderd, maar ze kreeg alsnog met spoed een drain.

Vrij snel daarna werd er gestart met bestralingen om haar leven wat te kunnen verlengen, drie weken van telkens vier dagen, ook weer een martelgang, telkens onder narcose.

Maar er was een snelle verslechte ring van Noë’s situatie. Besefte ze haar toestand? Dacht ze aan de dood? Angèle herinnert zich de vraag: ‘Mama, als jij dood bent, kun je me dan nog zien?’ Het is mogelijk dat ze via deze omweg de vraag stel de of ze haar ouders en zusje nog zou kunnen zien. Angèle en Niels vertelden haar over het balletje in het hoofd dat haar ziek maakte. Noë heeft later gezegd dat ze droomde van een tove naar die het balletje weg zou toveren. Maar hoe was ze tijdens de zes maanden die haar gegund werden? Po sitief, zeg gen Angèle en Niels, daar kunnen we nog veel van leren! Noë bleek tijdens haar ziekte een hartverove rend kind. Ze genoot van het ene uurtje op school, Den Bon gerd, dat ze nog aan kon; ze genoot

van het prinsessen- en piratenfeest je dat met hulp van Make-A-Wish werd gehouden bij Ome Neeff voor de kinderen van haar klas. Noë wilde niet hebben, maar geven. Met een soort verwondering keek ze naar het uitvallen van haar lichaamsfuncties, naar de rolstoel waarin ze terecht kwam. De laatste keer dat ze lachte was bij een optreden van de Clini Clown. Ze stierf thuis op 24 januari 2020. Angèle krijgt de beelden niet uit haar hoofd. Toen ze overleden was lag ze er zo rustig en vredig bij, je zag niet meer dat ze ziek was.

Maar hoe gaat het daarna? In een roze auto werd Noë uitgeleide gedaan, langs de route stonden de schoolkinderen met bellenblazers. Ze vroegen niet om bloemen, maar om een donatie aan Stichting Make -A-Wish. Op Nieuwkerk was er een dienst in de kapel, en na de crematie in Diessen een gezamenlijk eten in het restaurant van Nieuwkerk.

Noë en Sterre

Er is een fotoboek gemaakt dat Niels en Angèle nog niet hebben openge slagen. Dat is iets voor later, nu zit de hele film nog in hun hoofden en in hun emoties. Ze hebben veel hulp gehad, lotgenotencontact (onder andere Stichting Herberg Papi lio), therapie, want het ver lies van een kind is een enorme aanslag op je leven, op wie je bent. Het heeft hen veran derd, zeggen ze. Ze zijn dich ter naar elkaar toegegroeid, en zijn daar dank baar voor, want ze weten dat het ook anders kan uitpakken. Ze leg gen hun prioriteiten anders, de glans is van het leven af. Wat hebben ze van Noë geleerd? Po sitief blijven. Niet bij de

pakken neer zitten. Niet vervallen in somberheid. Leven in het nu en genieten van de allerkleinste dingen. Althans dat proberen ze.

Voor de omgeving en voor mensen die vroeger wel contact onderhiel den en hen nu eerder mijden, heb ben ze de boodschap: ontloop ons niet, doe gewoon zoals voorheen, noem de naam van Noë, je doet er ons geen pijn mee, integendeel. Want een moeder beschermt haar kind, de moeder van een overleden kind beschermt de herinnering aan haar overleden kind.

Om onderzoek mogelijk te maken naar DIPG en de genezing hiervan zijn verschillende stichtingen op gezet. Zelf hebben Niels en Angèle een donatiepagina via het Prinses Máxima Centrum geopend om bij te kunnen dragen aan het onderzoek naar activatie van het immuunsys teem in de strijd tegen DIPG, www. maximaalinactie.nl/team/team-noe.

Je weet pas wat je mist als het er niet meer is

Het is nu bijna vier jaar geleden dat mijn man is overleden ze zeggen dat het slijt . . . maar dat klopt niet ik kan u zeggen dat mijn verdriet, mijn gemis, groter is geworden in die voorbije tijd

Je staat in standje ‘overleven’ dat klinkt misschien wat overdreven je wilt zo graag laten zien dat je het kan maar naar de jaren, zonder hem, vervliegen mis ik hem steeds meer in de winter lijkt dat gemis nog groter en winter wordt het telkens weer

Gelukkig wordt ‘t ieder jaar ook weer lente de dagen met het zachte groen al het nieuwe leven om je heen waar je zo van kan genieten het naar buiten gaan helpt enorm om even te vergeten

Deze zomer heb ik hem deze brief geschreven:

Lieve Wim, Kan je het mij vergeven Ik ben je niet vergeten Maar begrijp jij dat nou Ik was vandaag heel even Gelukkig . . . zonder jou

De zon scheen Er stond weinig wind Ik ging fietsen met een vrind Het was een mooie tocht Door het Brabantse land

De koffie smaakte goed Wat dat met je doet Begrijp jij dat nou Ik was vandaag heel even Gelukkig . . . zonder jou

NOË VAN DEN BRAND (2014 – 2020)

Loes Westgeest

Lieve Willem,

29 jaar geleden alweer, maar het voelt als de dag van gisteren.

Twee agenten aan de deur met de vraag of er bij de buren iemand thuis is.

Dat was niet het geval. Jullie mam was met ons mam naar de stad. Jullie pap was werken en Edwin, jouw broer studeerde in Delft.

Geen idee had ik, wat mij, wat ons te wachten stond… geen gevoel van onheil. De agenten kwamen terug. Ze konden verder niemand bereiken, dus moesten ze mij, een meisje van 12, vertellen dat jij met je brommer onder een vrachtwagen was gekomen en dat je dit niet had over leefd.

Bam! Als een klap in mijn gezicht, zo on werkelijk, zo niet te bevatten, zo keihard. Het kon niet anders, ze moesten je ouders zien te bereiken, voordat het verhaal via de straat bij ze terecht zou komen. Mijn vader werd gebeld, jouw vader werd gebeld en zo werd de nachtmerrie lang zaam werkelijkheid.

Je vader werd naar huis gebracht door een collega en onze moeders kwamen (door een lekke band) al lopend vanuit Breda, naar huis.

Ik wilde en kon het niet aan om ze thuis te zien komen, dus ben ik naar mijn vriendin gegaan.

Daar kwam het besef, de tranen en direct ook het gemis en de vragen… Waarom, waarom jij?

Je stond zo midden in het leven, je was een bruisend persoon, vol energie, altijd klaarstaand voor ieder die je lief was. Zo veel plezier en humor. Dit bracht je ook over op anderen.

Je genoot van het leven alsof het maar kort zou zijn, zo werd dat door je ouders en broer omschreven en zo was het ook. Vandaag schrijf ik dit stukje voor jou, omdat je het verdient om herinnerd te worden en om je te laten zien hoe geliefd je was.

Voor mij was je er altijd, als ze mij wat deden, dan deden ze jou wat, zo waren jouw woorden.

Dat voelde heel fijn… en veilig en daar

ben ik je nog altijd dankbaar voor.

Je was als een oudere broer voor mij…

Je genoot zo van het leven, van je vrien den, vissen, hangen bij het kastje, sleu telen aan je brommer, de muziek van Queen, zweefvliegen… Ik kan me nog goed herinneren dat je voor de eerste keer solo mocht vliegen…

Die lach op je gezicht, die vergeet ik nooit meer.

Ook denk ik vaak aan je ouders en aan Ed win, hoe het voor hun moet zijn geweest en nog… Je zoon verliezen, je broer verlie zen, niet te doen!

Een immens gemis, maar geen keuze.

Ik heb altijd geprobeerd om ze te laten zien dat ik meeleefde, maar dat was ook heel moeilijk. Ik was nog zo jong en het gemis was zo groot.

Ik vind het knap hoe ze toch doorgegaan zijn met hun leven en hoe ze een manier hebben gevonden om ermee om te gaan.

Dat zal niet altijd makkelijk geweest zijn.

Lieve Willem, waar je ook bent, ik wil je laten weten dat ik je blijf herinneren, je positiviteit was zo aanstekelijk en bijzon der… Trots ben ik op je, op hoe jij was als persoon… je betrokkenheid, zo oprecht.

Misschien en hopelijk tot ooit, dan kun nen we samen een dansje doen, zoals we altijd deden met carnaval.

Bedankt dat je er altijd voor me geweest bent. Je verdient een standbeeld jij!

je nichtje

“Ik kan zo nog wel een paar jaar leven”

Op 12 juni dit jaar vierden we het leven. Wij hadden vijf redenen om een feestje te geven: een uitgestel de verjaardag en pensionering van mij, wij kennen elkaar dit jaar 30 jaar en Hans wordt dit jaar 80. Dat waren er vier. De vijfde reden werd: ‘Leef!’. Dat werd het thema van ons feest en het blijft ook ons thema voor de komende periode!

Door Lia van Gool

Rooskleurig

Het was een geweldige zondag, 12 juni 2022. Het was prachtig weer, we waren op een mooie locatie en we hadden een mooie groep mensen uitgekozen om sa men met ons het leven te vieren. En dat hebben we gedaan! Wat een superleuke middag was het, met leuke mensen om ons heen. We hebben onbevangen gefeest en genoten van het leven. Het leven zag er rooskleurig en mooi uit: we hadden de toe komst voor ons. De weken daarna keken we met veel plezier terug op het feest.

Noodlot

En toen sloeg het noodlot toe. Hans had al lang last van zijn rug en zijn linker boven been. Helaas hielp de fysio niet. In overleg met fysiotherapeute en huisarts werden verschillende keren foto’s van Hans zijn rug gemaakt en volgde een afspraak bij een orthopeed. Die afspraak was op 7 juli, een datum die als een donderwolk boven mijn hoofd blijft hangen. Wat een vreselijke man was die orthopeed. Met de deurklink nog in zijn hand vertelde hij dat hij niet zo’n goed nieuws had, dat er uitzaaiingen waren. “Uitzaaiingen, waarvan?”, was de vraag van Hans. “Botkanker,” was het botte antwoord. “En het is niet meer te genezen.” Kortweg: daar konden we het mee doen.

Onwerkelijk

Er volgden hectische weken. Wij renden van de ene afspraak naar de andere. Wij leefden in een roes. Het leek alsof er twee werelden waren: in de ene wereld heerste onheil en rampspoed, in de andere wereld ging het leven door. Onwerkelijk. “Is dit nou echt, word ik niet meer beter? Ik voel me helemaal niet ziek”, vond Hans. Helaas, het bleek echt. Dat zagen wij duidelijk op scans die gemaakt werden na het eerste bezoek aan de oncoloog.

In die hectische weken hebben wij heel veel dingen gedaan: een keer een terrasje, even lunchen, samen of met vrienden. Er kwamen mensen op bezoek, wij maakten van elk bezoek een feestje. Hoe dubbel het ook mag klinken, we vierden het leven! We haalden herinneringen op, onder meer aan de mooie cruises die we gemaakt hebben. We hadden nog graag één keer zo’n reis gemaakt. Helaas, dat gaat nu niet meer. Gelukkig hebben we de foto’s nog!

Paniek!

Op een gegeven moment werd Hans erg moe van de medicijnen. Jammer genoeg werd ook de pijn erger. Er restte niets an

Genieten van het feestje op 12 juni 2022

ders dan te beginnen met de morfineta bletten. In eerste instantie ging dat rede lijk. De dagen vlogen voorbij, tot de dag kwam dat Hans overal pijn had. Hij durfde het bed niet meer uit, kon niet meer lopen. Paniek! De huisartsenpost en het zieken huis gebeld. Na overleg werd de dosering morfine verhoogd. De pijn werd minder, maar die hogere dosis had ook effect op de gemoedstoestand van Hans: die ging met een snel tempo achteruit. Hij wist niet meer waar hij was, dacht dat we opgeslo ten zaten in ons eigen huis. Het was een dramaweek, met hallucinaties, wazige gesprekken, verdriet, onmacht, frustra tie. Toen leek het alsof er een wonder ge beurde. Hans knapte op. Hij kwam weer eens naar beneden om een kopje koffie te drinken. Er kwamen mensen op bezoek en Hans was fit genoeg om met iedereen te praten. Dat hij daarna doodmoe was, maakte niet uit. Hans en ik genoten! Wat fijn. Alsof die vervelende week maanden had geduurd, begonnen we aan een nieuw hoofdstuk.

Ring

Bijzonder in deze periode was dat Hans, ondanks zijn nevelige brein, een geweldig cadeau voor mij heeft geregeld voor mijn verjaardag. Via Facebook, de mail en on telbare telefoontjes met de juwelier kocht hij een prachtige ring. Die werd door de juwelier thuis gebracht. Een moment om mijn hele leven lang te koesteren.

Genieten

Tot op dit moment (begin oktober) gaat het goed. Misschien zelfs elke dag een bétje beter. We genieten weer, maken voor zichtig plannetjes. “Ik kan zo nog wel een paar jaar leven,” zei Hans eind september. Gelukkig, dan kan Hans zijn 80ste verjaar dag, in december dit jaar, in ieder geval nog vieren!

Leef blijft ons thema de komende periode

De schaterlach van Lisette kon je al van mijlenver horen

‘Ook al zie je haar niet, je hoort haar overal’, werd meer dan eens gezegd over Lisette Raaimakers-van Vroenhoven. Een échte Bestse.

In 1999 komt ze om bij een afschuwelijk auto-ongeluk bij een spoor wegovergang in Best. Haar dochter Joyce is dan pas elf jaar, en moet het sindsdien zonder haar moeder stellen.

Door Kim van Hout

Nog altijd woont Joyce Raaimakers (35) in Best, schuin tegenover haar vader. Schuin tegenover het huis ook waar ze is opgegroeid. Met haar vier jaar oudere broer Nicky, en Danny die twee jaar ouder is, vader Jan en haar moeder Lisette.

Tot 10 februari 1999, die steenkoude winterdag, overal sneeuw, en eigen lijk te slecht om naar buiten te gaan.

Toch vertrekt Lisette met de auto naar haar moeder, die aan de ande re kant van Best woont. Dat doet ze elke dag, om te helpen, en dan dus ook. Niemand die haar tegen kan houden. Ze pakt een andere weg terug dan anders, niet haar normale route. Filevorming, en midden op de spoorwegovergang komt Lisette vast te staan. De spoorbomen gaan om laag, het lukt niet om weg te komen. Hoe het precies allemaal is gegaan, dat weet niemand. Maar de trein raakt de auto in volle vaart, en Lisette komt om het leven. Ze is pas 41 jaar.

Die dag staat bij Joyce nog altijd in het geheugen gegrift, ook al is ze dan pas elf jaar oud. Ook dat ze ‘s och tends nog een beetje ruzie hebben.

“Over dat ik met een te kleine broek naar school wilde, en dat mocht ei genlijk niet van ons mam. Op school scheurde ik er natuurlijk uit.” En ze

weet ook nog precies dat moment, dat zij en Danny die dag uit de klas worden gehaald, en mee naar het kantoortje van de directeur moeten komen. ‘Jullie mama heeft een on geluk gehad’, vertelt hun tante daar.

“Ze knuffelde ons heel hard. ‘Wat heeft ze, waar is ze? Ik wil naar haar toe.’ Ik weet nog dat ik dat zei. Maar toen kwam de klap: ze is dood. En vanaf dat moment word je geleefd.”

Het is te kort, dat leven van Lisette, die wordt geboren aan de Buiten weg in Best op 5 september 1958.

Ze groeit op in de Goselingenstraat, als vijfde en jongste in het gezin Van Vroenhoven, als oogappeltje van ie dereen, maar vooral van haar vader.

Een vrolijk ding, altijd goed geluimd, en altijd al doet wat ze wil: plezier maken, lang leve de lol. “Kreeg ze als jong meisje op haar donder op school, moest ze eerder naar huis, en kwam ze nog even op haar klei ne paarse fietsje langs het raam, blij zwaaiend naar de rest van de klas.”

Al vrij vroeg geeft Lisette helemaal de brui aan school, gaat werken bij de BATA, ontmoet Jan, ze trouwen in 1978. Drie kinderen volgen, Nicky in 1983, Danny in ‘85 en Joyce comple teert het gelukkige gezin Raaimakers twee jaar later.

Echt een flapuit

Een fijne, warme jeugd kennen die drie telgen. Jan werkt zes dagen per week, en Lisette is altijd bij en er altijd voor haar kinderen. “Ze bracht ons naar school met de hond, als er iets werd georganiseerd op school was ze er ook. Vriendjes en vriendinnetjes zeiden vaak: ‘jij hebt echt de leukste moeder van de hele wereld’.” Ou ders van die vrienden worden ook weer Lisette's vrienden. Echt een flapuit, wat ze denkt, dat zegt ze ook. Het boeit haar gewoon niet zo wat anderen zeggen, of ergens van vinden. Niet heel streng en ze doet waar ze zin in heeft. En altijd die har de schaterlach, die hoor je overal. Als Danny en Joyce gaan paardrijden, gaat Lisette ook weer mee. Buurten in de kantine natuurlijk, met alles en iedereen, en zorgt zelfs voor een huurpony, Figaro. Ook al is ze zelf bang voor paarden, Lisette leert toch paardrijden. “Ze viel er zelfs nog een

keer van af, maar ging gelijk weer te rug het zadel in.” En zo is ze ook wel. Niet bij de pakken neerzitten, als ze iets wil, zorgt ze ervoor dat het ook gebeurt. Schroomt totaal niet om daar hulp voor in te schakelen. Maar dat is ook een wisselwerking. Andersom staat zij óók klaar voor anderen, en geeft graag. Een gat in haar hand, maar eigenlijk alleen om dingen voor de kinderen te kopen. Of zoals een tante van Joyce zegt over haar zus: “Als Lisette op bezoek kwam, ging ze eerst naar de winkel, iets kopen voor mijn kinderen.” En er staat altijd een grote bak Tupperwa re vol snoep bij haar thuis. Letterlijk een zoete inval, iedereen is welkom bij Lisette. Groot, klein, en net zo goed alle pubervrienden van Nicky. Al komt ze ook goed op voor haar ei gen gerief. Een feestnummer, verzot op carnaval. Het enige moment in het jaar dat Lisette tegen de kinderen zegt: ‘Nu even niet’. Joyce pakt het fo toboek er nog even bij, ‘dan kun je ook zien hoeveel we op elkaar lijken’.

Een foto van Lisette bij de dansma rietjes, op de kermis, met haar broers en zussen. En die van hun allereerste

vakantie in het buitenland, als gezin in Spanje. Dat is ook meteen de laat ste, in de zomer van 1998. “Mooie herinneringen, al heb ik minstens zo’n mooie herinneringen aan haai entanden zoeken in Breskens, aan al onze vakanties hier in Nederland. Daar hoef je niet per se ver voor weg te gaan.”

Lisette kende veel mensen, en veel mensen kennen haar nu nog steeds. “Dan hoor ik terug dat ons mam naar school ging als een leraar iets tegen ons had gedaan, wat in haar ogen niet kon. ‘Kom niet aan mijn jong’, zei ze dan. En pas nog, een man uit de straat die ineens over haar begon: ‘Och, jullie moeder, och, die hoor den we altijd’.” Een mooie mix van herinneringen is het. Die van Joyce zelf, aangevuld met verhalen die ze later weer hoorde. Omdat mensen het gelukkig nog steeds over haar moeder hebben, nog altijd over haar praten. Omdat oude vrienden en vriendinnen Joyce nog steeds feliciteren op haar moeders verjaar dag. Dát houdt haar levend. Of zoals Joyce besluit: “Ook al zie je haar niet, voor mij is ze er gewoon nog.”

Lisette in haar jonge jaren.

Joyce met het portret van haar moeder.

Lisette en haar drie kinderen.

Dood is niet dood, het is een leerschool

De 77-jarige Marijke Bijk-Gunneweg uit Baarle-Nassau moest het voor bije jaar afscheid nemen van haar zus Ria die ze intensief begeleidde en van haar man Hans. Twee totaal verschillende ervaringen: Hans leed aan Parkinson en was demente rend, voor hem kwam de dood als een bevrijding. Zo ook voor haar zus Ria, maar zij koos zelf bewust voor euthanasie en dat greep Marijke nog meer aan. Maar ze heeft als motto ‘niet zwelgen in verdriet, maar door gaan’ en kijkt vooral om zich heen naar wat ze nog wel heeft.

De band met haar zus die in het Noorden van het land woonde, was heel sterk. “Ze was m’n allesje” klinkt het dapper. “Nadat haar man Peter vorig jaar oktober overleden was, wilde ze zelf niet meer leven. Ze had epileptische aanvallen, leed aan sili conenvergiftiging, ze zat daar in haar

eentje en heeft bewust zelf gekozen voor de dood. Ze kon geen mensen om zich heen hebben, geen televisie kijken, die flitsen… Ze had zelf allerlei pillen in huis gehaald, maar na ge sprekken met huisarts en psychiater kon toch de keuze voor euthanasie gemaakt worden. Voor Marijke een pittige ervaring. ‘Bedankt voor al je goeie hulp en zorgen, ik zal je altijd in m’n hart dragen.’ Dat zei ze nog en patsboem, weg was ze, heel be wust.”

Met haar man Hans ging het heel an ders, rustig, overwogen. Vrachtwa genchauffeur Hans was haar jeugd liefde, maar hij was getrouwd en dus werd de relatie verbroken. Marijke trouwde met Wim, bouwde een creatieve carrière op en schilderde beroepsmatig. Ze verhuisden naar Benidorm in Spanje en daar over leed hij jaren later plotseling aan een

hartstilstand. Geen afscheid kunnen nemen was een hard gelag. Maar Wim was een heel andere persoon lijkheid dan Hans. Wim was hard en zakelijk aldus Marijke.

Per toeval hoorde ze via een familie lid dat Hans in Benidorm was en in de buurt woonde. Hij was inmiddels vrij man. Ze waren elkaar, ondanks dat ze er beide jaren woonden, nooit tegengekomen. “Met Hans was het echte liefde, een zachte man.” De oude liefde bloeide op. 22 jaar wa ren ze getrouwd; de laatste jaren zorgde Marijke steeds meer voor hem want Hans leed aan Parkinson. Ze gingen samen naar buiten, met de scootmobiel. Tot het niet meer ging; Hans dementeerde en de zorg werd te zwaar. In Baarle-Nassau woonden ze in een aanleunwoning bij Janshove en vlakbij kreeg Hans een plekje zodat Marijke hem elke dag kon ophalen en bezoeken. “Met Hans is het heel mooi gegaan, we hebben alles doorgesproken, alles geregeld.” Ze deed zelf de toespraak op de crematie. “De bruine pot” wijst ze, “daar zit ie in. Met verlichting en te zijner tijd als ik eraan toe ben dan strooi ik hem uit.”

Over sterven en het hiernamaals heeft ze uitgesproken ideeën: Ma rijke gelooft niet dat dat het einde is. Toen Hans stierf was een lach zijn laatste reactie. “Het lijkt een cocon, of je beschermd raakt om alles te kunnen regelen. In je hoofd denk je voorbereid te zijn, maar het komt altijd onverwachts. Ik heb zijn hand vastgehouden tot ze hem kwamen halen. Hans’ hersenen hebben we

beschikbaar gesteld voor Parkinson onderzoek; heel belangrijk, even je zelf opzij zetten en doen wat nodig is!”

Marijke is gelovig, realistisch ook. “Je krijgt kracht naar kruis, ik geloof

In het kaartje van Hans stond dit gedichtje:

Als jij gaat op reis, honderden kilometers ver. Naar het aards paradijs, vraag dan aan de zon onderweg dat zij haar stralen, laat schijnen op mijn ogen, haar warmte op mij neer laat dalen, om mijn tranen te drogen.

dat je mag vragen en hulp krijg je, alleen niet altijd meteen. Daar ben ik tevreden mee. Dood is niet dood, het is een leerschool. Kijk wat je hebt doorgemaakt, wat is de reden ervan.

“Ze was mijn schatje en een geweldige moeder”

Met deze woorden denkt Marcel Zeebregts terug aan zijn echtgenote en moeder van zijn twee kinderen. Pa trizia Zeebregts-Massoni (43) overleed op 22 augustus 2022 tijdens een vakantie in Zeeland aan een hartstil stand. Hoewel zij een erfelijke hartafwijking had, kwam haar overlijden toch als een ‘donderslag bij heldere he mel’. Met dit artikel wil Marcel zijn overleden echtgeno te, die voor hem en velen op een voetstuk stond, eren.

Sinds twee jaar hadden Marcel en Patrizia Zeebregts een caravan. Dit jaar hadden zij in Hoek (Zeeland) voor het eerst een staanplaats voor de gehele zomer. Half augustus werd Marcel ’s morgens wakker en hij hoorde een rare ademha ling bij Patrizia. Marcel: “Ik probeerde haar wakker te maken, maar dat lukte niet. Direct heb ik 1-1-2 gebeld en snel daarna was er politie, twee ambulances en een traumahelikopter bij de caravan. Patrizia werd met spoed naar het ziekenhuis in Terneuzen gebracht, waar zij nog zes dagen in coma bleef. Op maandag 22 augustus werd de beademing beëindigd en overleed mijn schatje. De doodsoorzaak was een hart stilstand. Haar vader was daar ook aan overleden.”

Wie was Patrizia?

Patrizia Massoni had een Italiaanse vader en een Neder landse moeder. Zij is in Eindhoven geboren en op 7-jarige leeftijd naar Goirle verhuisd. Zij ging naar de toenmalige ba sisschool ‘De Heibloem’, de school waar Marcel ook op zat.

Na de basisschool ging zij naar het Mill-Hillcollege. Daarna volgde zij een opleiding voor in de verzorging, maar zij kwam te werken op een administratiekantoor in Tilburg. Patrizia trouwde en kreeg twee kinderen: Lisa (17) en Enzo (12). Na haar scheiding ontmoette zij Marcel Zeebregts tijdens een reünie van BS De Heibloem. Zij trouwden en kregen doch ter Nova (6) en zoontje Marcelino (3). Marcel: “Ze was altijd ‘recht voor de raap’ en eerlijk. Ze zei iets zoals het was en nam geen blad voor de mond. Patrizia was zeer zorgzaam, voor mij en voor de kinderen. Ze was mijn soulmate; we de den alles samen. We gingen met de auto naar familie in Italië en zongen bijna de gehele weg mee met de muziek. We gin gen vaak op bezoek bij familie en vrienden. De laatste twee jaar was Patrizia heel graag met mij en de twee kinderen in de caravan in Zeeland. Steengrillen was haar liefhebberij en ze was trots op haar auto. Alleen ik mocht daarin rijden.”

Het afscheid

Gelukkig hadden Marcel en Patrizia al wel eens over de dood gesproken. Patrizia wilde begraven worden en niet gecre meerd. Zij wilde daardoor een plek creëren waar Marcel,

de kinderen en andere dierbaren naar toe zouden kunnen gaan. Haar afscheidsdienst werd gehouden in de zaal van Ome Neeff in Goirle. In deze zaal werd voor het eerst ge kust en werd ook het bruiloftsfeest gehouden. Het was een afscheidsdienst met veel muziek en veel foto’s. Ruim 160 personen, waaronder familie uit Italië, woonden deze dienst bij. Daarna heeft zij haar laatste rustplaats gevonden op de begraafplaats van St. Jan in Goirle. Marcel: “Haar graf ligt op een schaduwrijke plek. Mooi, want Patrizia had het altijd warm. Ik heb veel voor mijn schatje gemaakt en het laatste wat ik nu nog voor haar zelf kan maken, is haar grafzerk.”

Herinnering

Marcel: “Patrizia was mijn grote liefde. Ze was een zeer zorg zame moeder en zorgzaam voor iedereen. Ze was goudeer lijk. Ons zoontje Marcelino zegt steeds, dat mama nu een sterretje is en niet meer wakker wordt. Nova is daarentegen heel teruggetrokken. Ze praat er niet over en gaat verder met haar eigen leventje.”

De tekst op de overlijdenskaart zegt genoeg:

Je genoot intens van elk moment van het leven, gaf ons warmte, liefde en geborgenheid.

Tot en met de laatste dag ben je een voorbeeld voor ons geweest.

Dit zal altijd zo blijven.

Trouwfoto van Hans en Marijke Bijk.

Geschilderd portret van Wim, de eerst man van Marijke Gunneweg.

Marijke Bijk met de kaartjes die ze liet maken voor het afscheid van Hans en voor haar zus Maria.

Het gedachtenishoekje van Patrizia.

Patrizia Zeebregts.

Negenentwintig jaar na het overlijden van Michel Graafmans op 19-jarige leeftijd

Op 5 juli 1993 kwam Alphenaar Michel Graafmans om het leven. Dat zorgde niet alleen bij het gezin en de familie, maar ook bij zijn grote vriendenkring voor een enorme schok. Heel Alphen was ontdaan van zijn overlijden. Nu, bijna 30 jaar later, praten zijn muziekvrienden nog altijd vol respect en warmte over Michel.

Het initiatief voor een gesprek over Michel komt van Arthur Bernaerts. Arthur kende hem al in zijn tiener jaren en hij vindt een hommage aan het leven van Michel zeker op zijn plaats. In het bruin café bij Brenda schuiven ook de oud bandleden van ‘Black Out’ aan, de band waarmee het muziekleven en de intense band met Michel allemaal begon: Sander Bernae rts, Stefan van Hal en Remco van Rijen. Sander: “Hier in het bruin café hebben we veel opgetre den: samen muziek maken, daar genoten we van. Ook waren er regelmatig jamsessies met an dere muzikanten zoals Siem (de voormalige uitbater).”

Muziekliefhebber

Michel groeide op in het gezin van Piet en Lucian Graafmans aan de Baarle seweg, samen met zijn twee zussen Marcia en Sandra. Hij was nog maar zo’n 14-15 jaar toen al duidelijk was dat ie een echte muziekliefhebber was. Sander: “Ik kende Michel al van de scouting in Alphen.

Samen met Remco maakten we plannen om een band te beginnen: ‘Black Out’. Na wat samenspelen vonden we dat we ‘maar eens seri eus muziek moesten gaan maken’. Later sloot Stefan als bassist aan. Mi chel benaderde hem op een feest tent achter in de Wouwers. Toen was de band compleet. Michel was ook echt wel de aanjager en initia tiefnemer van de band. Hij was gi tarist en leadzanger; zonder Michel was ik waarschijnlijk niet in een band gaan spelen.”

Sociaal en betrokken Stefan: “Michel was als muzieklief hebber ook kind aan huis bij Johan Meeuwsen aan de Baarleseweg. Johan was DJ en dat vond Michel geweldig. Hij heeft ook een oude discotafel van Johan overgenomen en verzorgde al snel optredens bij de Jeugdinstuif en op feestjes.” Rem co: “Dan draaide hij niet alleen, maar zong er vaak ook bij; het was een compleet optreden. Gitaarles volg de hij bij Jantje van Hal, de vader van Stefan. Sander: “Michel was echt een leuke gast: enthousiast en ont zettend sociaal. In zijn doen en la ten ook heel volwassen, veel verder dan wij op die leeftijd. Na de mavo koos hij voor de opleiding verpleeg kunde, dat paste zeker bij hem. Als je ergens mee zat, was hij oprecht betrokken en belangstellend. Hij kon dan ook diepere vragen stel len, over onderwerpen waar wij op die leeftijd niet bij stil stonden. Hij had veel vrienden, van zijn leeftijd maar ook niet-leeftijdsgenoten zoals Johan, Jantje en Cees en Els van de slijter waar hij werkte.” Stefan: “We hebben jarenlang tijdens de jaar markt bij Café Welkom gespeeld: muziek van Creedence Clearwater Revival, Black Sabbath en de Stones. Op zondagavond was het repetitie, in de koelcel van het tuinbouwbe drijf bij Sander thuis. Daarna samen naar Don Quichot. Op vrijdag scou ting en op maandag den Heuvel…”

Van slag

Er ging een schok door Alphen toen het bericht kwam dat Michel op maandag 5 juli 1993 uit het leven stapte. Arthur: “De dag na de jaar markt. Dat was onwezenlijk, onvoor stelbaar. We waren compleet ont daan en verslagen. Ik weet nog dat we samenkwamen bij Sander thuis. In no time stond het hele huis vol.” Remco: “Wij hadden nauwelijks signalen gehad dat Michel ergens mee worstelde.” De uitvaart zorgde voor een bomvolle kerk in Alphen. Stefan: “De mensen stonden zelfs in volle gangen. Michel was een groot fan van Bruce Springsteen. Het num mer ‘The River’ werd ook gedraaid. Ik heb het daarna lange tijd niet aan kunnen horen en weggedraaid op de radio.” Sander: “Het favoriete nummer van Michel was ‘Born to Run’. Door alle emotie en verwar ring is dat nummer toen helaas niet afgespeeld…” Na het overlijden was het moeilijk om de draad weer op te pakken als band. Remco: “Vooral Jan van Hal heeft daar een belangrijke rol in gespeeld. Hij was al jaren onze geluidsman. ‘Ik wil niet dat jullie stoppen; dan kom ik wel meedoen’, zei hij. En nu, 30 jaar later, maken we nog steeds muziek…”

Bruce Arthur: “Michel en ik deelden onze liefde voor Bruce Springsteen. We zijn samen naar een optreden in Ahoy geweest, onvergetelijk! En volgend jaar komt Bruce naar Land graaf. Moeder Lucian gaat daar ook mee naartoe. Dat wordt een heel bijzondere dag…” Het overlijden van Michel heeft uiteindelijk ook positie ve dingen gebracht. Arthur: “Het had grote impact, maar het heeft intense vriendschappen gebracht. Alphen is wat dat betreft een hecht dorp. Daar heeft Michel zeker een bijdrage aan geleverd!” Arthur wil tot slot nog wat kwijt: “Veel dank aan Piet en Lucian om dit verhaal samen te mogen ver tellen en vast te leggen: Michel heeft dat zeker verdiend!”

(LvH)

Rouwen: Niet loslaten, wel losmaken en anders vasthouden

In maart 2018 verloren Mieke en Peter geheel onverwacht hun zoon Bas. Zus Ingrid verloor haar broer die ook haar beste vriend, maatje en grote steun en toeverlaat was. Een wirwar aan gevoelens overviel hen. De sterke onderlinge band zorgde ervoor dat ze dit verlies samen en individueel een plek konden geven. Uit liefde voor Bas vertellen ze hun verhaal om anderen te kunnen helpen. Dat zou hij zo gewild hebben.

Bas, 43 jaar en vader van vier kinde ren overleed plotseling in zijn slaap. Een grote sterke kerel, betrokken, bezorgd, bescheiden en humo ristisch. Een lieve zoon, een vriend door dik en dun voor zijn zus (Big bro) en bovenal een ‘alledag papa’ die er altijd voor zijn kinderen wilde zijn. Zo beschrijven Mieke, Peter en zus Ingrid hem.

Mieke weet het nog goed. De tele

foon ging en er klonken vier woor den: ‘Mieke, Bas is dood’. Met een oerkreet, zoals bij zijn geboorte, zak te de grond onder haar voeten weg. Peter hoorde op afstand de woor den Bas én dood en wist genoeg, bij hem geen oerkreet maar stilte en intens verdriet. Ingrid hoorde het nieuws op het werk met dezelfde woorden: ‘Bas is overleden’. Onge loof over het feit dat niet alleen haar

broer maar ook haar beste vriend overleden was. Haar ‘Big bro’ was er niet meer. Het was, voor dit hechte gezin, het begin van een moeilijke periode van rouwen. De eerste tijd werden ze geleefd door allerlei praktische zaken maar ze kwamen er al snel achter dat ze alle drie anders met hun emoties om gingen. De verslagenheid en het verdriet waren groot. Dit vroeg om ruimte, begrip en geduld. Hoe te rouwen werd voor de één een grote re zoektocht dan voor de ander. Te gelijkertijd zochten ze naar middelen om in verbinding te blijven met el kaar en met Bas. Zijn vingerafdruk en as werden verzegeld. Samen maak ten ze, met hun schoonzus Josien,

een kleurrijk kunst werk van glas in lood waarin as van Bas is ver werkt. Het werd het symbool van de verbinding tussen Bas, de kinderen en mama’s, zus en ouders. Hiermee bezig zijn bracht hen samen. Er was ruimte voor ideeën, het verhaal, het delen van herinneringen én emoties. Het kunstwerk heeft een mooie plek in huis gekregen.

Ondertussen was er ook ieders eigen proces van omgaan met het gemis van Bas. Zus Ingrid vond dit moeilijk en stortte zich vooral op het draaiend houden van haar ei gen gezin. Ze mist het intensieve dagelijkse contact met haar ‘Big bro’ nog steeds. Bezig zijn leidde haar af van deze gedachten. Aan rouwen is ze nog niet toegekomen, zegt ze zelf. Wel kijkt ze veel terug op haar telefoon naar de chatberichtjes, fo to’s en filmpjes die ze samen deel den. Het is het enige tastbare wat ze nog van hem heeft. Ze heeft er een prachtig boekwerk (zapptales) van laten maken wat vol staat met de appjes, foto’s en filmpjes van het laatste jaar. Ook kan ze zelfs naar ge luidsfragmenten luisteren. Dit boek is haar houvast en geeft haar troost in moeilijke tijden. Ook muziek van Michael Jackson geeft haar het ge voel dat Bas in de buurt is. Het over komt haar op de gekste momenten.

Mieke wist niet hoe ze zelf om moest gaan met het verdriet en de leegte. Ze was gekwetst en diep geraakt door het plotseling overlijden. Mieke had in eerste instantie vooral ruimte nodig om in haar verdriet te mogen kruipen. Als zij in haar verdriet kroop was Bas heel dichtbij en dat wilde ze koesteren en vasthouden. Ze kon goed praten over haar verdriet en angst met haar psycholoog. Ze was bang dat gedachten aan Bas gingen vervagen. Om herinneringen vast te leggen ging ze schilderen en maakt(e) ze (foto)boekjes voor de kleinkinderen. Dagelijks schrijft ze nog brieven aan Bas waarin ze schrijft over alledaagse dingen. Ze leest gedichten en gebruikt haar creativiteit om uiting te geven aan haar emoties. Het geeft haar rust en troost en de herinneringen aan Bas blijven zo voortleven. Mieke heeft het gezin altijd in verbinding gebracht met elkaar door te praten, creatief bezig te zijn te lezen en te

schrijven.

Ook het contact met de kleinkinderen vindt ze be langrijk. Ze wil hen kunnen vertellen wat voor man hun vader was.

Peter kon moeilijk praten en ze merkten samen dat ze elkaar steeds minder op konden vangen. Een goe de vriend vroeg hem te vergezellen op een wandeltocht. Dat leek hem wel wat en zo gingen ze samen de pelgrimsroute van Porto naar Santi ago de Compostella lopen. Hij ging zijn eigen pad letterlijk bewandelen. Voor Peter was deze tocht het be gin van het besef dat zijn zoon Bas overleden was. In gesprek met an deren die ze onderweg tegenkwa men ging hij zijn verhaal vertellen en praten wat hem overkomen was. Al wandelend kwam hij erachter dat hij worstelde met een schuldge voel richting Bas omdat hij met zijn problemen naar Mieke ging. Zij kon goed met hem praten en luisteren. Peter wilde hem vooral praktisch helpen. Hij had het idee dat hij daar door tekortschoot. De bevestiging dat moeders goed kunnen luisteren en dat vaders graag praktische hulp bieden, was een openbaring. Toen hij later naar de kapel ging, voelde hij een hand op zijn schouders. Het was een teken van Bas dat het goed was. Peter leest veel gedichten waar hij troost uit haalt.

Mieke en Peter hebben onlangs deelgenomen aan de lotgenoten groep Rouwenden die een kind verloren hebben ‘Onder de regen boog’ van Metgezel in Zingeving. Daar hebben ze hun ervaringen met andere kunnen delen, onder leiding van rouwdeskundigen Will van Eg mond en Frits Rauh. Samen zoeken naar veerkracht en het proces door lopen van niet loslaten maar wel los maken en dan anders-vasthouden.

De groep komt nog steeds, inmid dels op eigen initiatief, bij elkaar en is een ankerpunt geworden.

Met dank aan Mieke, Peter en Ingrid voor dit openhartig gesprek over het grote verlies van zoon Bas en Big bro van Ingrid.

Mariet Bastiaansen Adviseur Mentale Gezondheid gemeente Hilvarenbeek

Al 37 jaar had Inge MS. 30 jaar daarvan zat ze in een rolstoel. Toch was haar lijfspreuk ‘Wat is het leven toch mooi hè ma’. Ze was 17,5 toen ze MS kreeg. Ze had een opleiding voor di agnostisch laborant, waarna ze na de pre klinische periode een vaste baan zou krijgen. Maar na het onderzoek voor tbc kreeg ze krachtverlies in haar armen en benen. Daardoor kon ze haar werk in het ziekenhuis niet goed meer doen en kreeg ze een keuring waarvan de uitslag precies op de dag dat ze was geslaagd kwam en ma moest haar ver tellen dat ze was afgekeurd.

Haar leven was een aaneenschake ling van ziek zijn. Ze werd 14 dagen te vroeg geboren en woog 8 1/2 pond. Na 4 ½ maand had ik geen borstvoeding meer en ging over op flesvoeding… vanaf die tijd werd ze ziek. Agina of bronchitis: heel be nauwd en kreeg dan heel veel anti biotica. Meestal was het om de paar maanden weer raak en weer maar penicilline, soms zelfs iedere maand. Verder was ze heel erg bijdehand; zo gauw ze een lepel kon vasthouden, wilde ze zelf eten.

Ze was 13 maanden toen ze uit de kinderstoel viel doordat ze haar ap pel wilde pakken die gevallen was. Hierbij liep ze een schedelbasisfac tuur op, maar gelukkig reageerde ze nog overal goed op en ging het na een paar maanden – letterlijk met vallen en opstaan – weer wat beter.

Inge was ondanks haar ziekte MS een gelukkig mens

Maar ondertussen gin gen angina en bronchitis gewoon door tot de kin derarts zei “als ze weer keelontsteking krijgt dan neem ik haar zelf op om haar amandelen te knip pen,” daar de kno arts het niet wilde doen. Na 14 da gen was het weer zover en is toen opgenomen. 18 dagen heeft ze in het ziekenhuis ge legen, haar armpjes en billen stonden onder de prikken van het bloed afnemen en toedienen van medicijnen.

Ze praatte helemaal niet daar en was ook niet zin delijk maar thuis wel; daar geloofde men al helemaal niets van. Maar na drie da gen thuis zei ze zelf weer “mama plasje”.

Maar ze kreeg ook last van diarree en overge ven. Na diverse onder zoeken bleek dat ze een leverfunctiestoornis had. Toen ze 4 jaar werd is ze naar school gegaan. Dat deed ze graag, maar helaas was ze nog steeds heel vaak ziek. Zo kreeg ze onder meer een nierbekkenontsteking. Ze ging met haar 5 jaar naar de eerste klas, vond het geweldig fijn, haalde goe de cijfers en had vriendinnetjes. In de zesde klas kreeg ze de water pokken, gevolgd door de ziekte van Plaut-Vincent.

Ze ging naar de havo. Daarna naar het HLO. Intussen had ze een vriend met wie ze een huis wilde kopen.

Daarom ging ze in het ziekenhuis werken maar dat was (zoals gezegd) na een maand afgelopen. Daarna heeft ze toch nog als secretaresse gewerkt maar na zes weken kon ze geen pen meer vasthouden.

Ondertussen had een iriscopist en daarna de neuroloog vastgesteld dat ze MS had. Ze kreeg toen een heel zware kuur; haar prachtige haardos viel helemaal uit… o wat voelde ze zich ongelukkig. Ze kwam weer in het ziekenhuis terecht. Na

vier dagen hebben we haar mee naar huis genomen en haar hier zoveel mogelijk bege leid. Met medicijnen is ze weer wat opge krabbeld, het lopen ging weer wat beter.

Op een gegeven mo ment zei ze “mam ik ga met mijn vriendin parachute sprin gen”. Weet nog dat ik zei “meid waar be gin je aan, wees blij dat je weer op je be nen kan staan”. Maar na een jaar liet ze ons een video zien en wa rempel daar had ze een duosprong vanuit Leopolsburg in België.

Ze hield ook erg van mooie kleren, die ze vaak zelf maakte; met mij samen of ze ging alleen stof kopen en maakte het zelf. In die tijd volgde ze ook een man nequincursus. Ook haar rijbewijs heeft ze in die tijd gehaald en ze had een baan bij een ingeni eursbureau. Helaas maar weer voor korte tijd vanwege de MS.

Als alternatief is ze toen verschillende talen en medische termino logie gaan studeren. Vooral die laatste kwam haar goed van pas in het zie kenhuis bij de neuro

loog, dan wist ze heel goed waar deze het over had.

Samen met haar man zou ze naar Italië gaan voor vakantie. In plaats daarvan werd het het ziekenhuis. ‘s morgens werd ze wakker met bijna 40 graden koorts, ’s middags is ze toen naar het ziekenhuis gebracht. Daar werd ontdekt dat ze een vlees etende bacterie in haar buik had.

Ze is toen negen keer in vijf weken tijd geopereerd, waarbij het steeds weer kantje boord was. Ze lag aan drie infusen, maar heeft gevochten als een leeuw voor haar leven… niet voor niets haar sterrenbeeld. Na die vijf weken mocht ze eindelijk naar de afdeling waar ze vervolgens weer vijf weken verbleef.

Na tien weken ziekenhuis kwam ze thuis met wonden die nog elke dag verzorgd moesten worden. Na twee jaar is ze van haar man gescheiden die niet meer met de MS om kon gaan. Toen hebben wij de zorg sa men met thuiszorg overgenomen. Op 12 november 2021 is Inge(borg) overleden op 54-jarige leeftijd. Een week voordien zei ze nog “Wat heb ik toch geluk mam dat ik er nog ben, ondanks mijn MS… daar er zoveel mensen zo jong overlijden”.

Op 23 maart 2020 overleed je. In het Jeroen Bosch zie kenhuis op verdieping 6, ook wel bekend als de corona -afdeling. Het ziekenhuis was verlaten, op de bezoekers na die toestemming hadden om daar te zijn. We kregen een klein papiertje met een nummer erop, de vrijwilliger liet ons door. Nu niet naar verdieping 5 oncologie waar je in het vooraf gaande jaar zo vaak had gelegen maar de lift bracht ons naar de bovenste verdieping. Waar je liever niet wilde zijn.

Waar voorheen, wanneer je de lift uitstapte altijd de deuren van de afdeling wagenwijd open stonden en er een soort gezellige bedrijvig heid van verpleegkundigen, bezoe kers en patiënten heerste, waren diezelfde deuren nu gesloten. Met een doodskop erop werd duidelijk aangegeven… deze afdeling is niet zonder gevaar. Een balie met daar achter een verpleegkundige stond je te woord. ‘Voor wie kom je?’

En vervolgens overleg, of je door mocht lopen. De eerste keer dat ik hier kwam was op zaterdag 21 maart, samen met mijn zusje. Zij was ge beld door de verpleegkundige. ‘Uw moeder is koortsig en onrustig en we hopen dat ze mogelijk wat meer rust vindt wanneer ze u ziet.’ Uit zonderlijk want in de dagen ervoor mochten wij de afdeling niet op. Mijn zusje belde me op. ‘Ga je mee?’ Ze had toestemming om met twee per sonen te komen. Ze wilde niet alleen.

Bij mij gingen de alarmbellen af. O jee, dat betekent niet veel goeds. Dat gebeurt alleen wanneer het echt niet goed gaat. Ik was zenuwachtig en gespannen voor wat ik zou aan treffen. Ik stapte in mijn auto en reed van Tilburg, waar ik toen nog

Mamawoonde, naar Den Bosch. Naast het liftblok was een toilet met daar naast nog een kleine ruimte. Daar lag de kleding. De muts, het schort, spatscherm en handschoenen. We kregen instructies over de volgorde van hoe alles aan te trekken. In de daaropvolgende twee dagen zou ik het nog weer uitleggen aan familie leden van andere coronapatiënten.

Mijn zus en ik keken elkaar, een bétje giechelend, van de spanning aan.

Wat een bizarre situatie.

Ik werd begeleid door een verpleeg kundige naar de kamer van mijn moeder, we mochten niet tegelijk.

Mijn ogen moesten wennen aan het donker in haar kamer. Mijn moeder lag op bed. Ze herkende mij in eer ste instantie niet. ‘Ik ben het mama,’ zei ik en ze reageerde verrast. Blij om mijn stem te horen en mij te zien. Ik ben naast haar gaan zitten en hield haar hand vast. We praatten wat. Ik was blij om haar, na die dagen niet bij haar te mogen zijn, weer te zien.

Tegelijkertijd was ik bang want wat betekende dit. De sfeer was surre alistisch.

Na een tijdje ben ik weer bij haar weggegaan met de belofte de vol gende dag weer terug te komen. Ze

had hoge koorts, was onrustig en kon niet slapen. Ik vond het moeilijk haar daar te laten. Ze zei me gedag en vond het fijn dat ik snel weer te rug zou komen. Toen had ik nog niet kunnen vermoeden dat ik binnen 48 uur met een witte zak met haar spullen bij de lift daar zou staan. Met mijn zus en tante (de enige zus van mijn moeder). Een laatste blik wer pend op mijn moeder die afdaalde naar de kelder van het ziekenhuis. In plaats van thuis te overlijden in haar eigen bed, in haar nieuwe ap partement waar ze zo blij mee was. Zo kil. De liftdeuren schoven dicht en daar stonden we dan. Mama weggevoerd naar het mortuarium en wat voor ons overbleef was die witte zak, met haar spullen. Weer in diezelfde lift en nog één keer wierp ik een blik op de deur, de doodskop, hier kwam je niet levend vandaan.

Terwijl de dood juist nog even op zich leek te wachten. Mijn moeder had weliswaar de ziekte van Kahler maar van iedere infectie knapte ze steeds weer op. Maar toen kwam corona. De eerste momenten dat we ons realiseerden dat dit een pandemie van ongekende grootte en kracht was, was het voor ons me teen duidelijk, dit is zeer gevaarlijk voor mama. Ze had geen weerstand door de chemotabletten die ze altijd

slikte, bevattelijk voor ie der virus wat in de lucht hing. Hoe konden we haar hiervoor bescher men? Niet, bleek niet veel later. Corona was onverbidde lijk, de artsen radeloos. Hier had men geen antwoord op. Op dinsdag 17 maart ging mijn moeder naar het ziekenhuis. Ze had koorts. Er heers te nog onduidelijkheid en chaos; het was de begintijd van corona.

Een dag later stuurde ze een app: ‘Ik heb corona’. Ik schrok. Mijn ergste angst werd realiteit. We mochten niet bij haar langs gaan op de afde ling maar een verpleegkundige hielp mijn moeder met videobellen, een keer per dag. Verder konden we niets doen… behalve afwachten. En toen brak die dag aan, 23 maart 2022. Aan het begin van de middag hadden mijn zus en ik het gesprek met de arts en verpleegkundige. ‘We kunnen niets meer voor uw moeder doen. We wil len starten met palliatie ve sedatie.’ Vreselijk wat er dan door je heen gaat.

Mijn zus en ik zijn bij haar gaan zitten, ieder aan een kant van haar met haar hand in onze hand. Mama, wij zijn bij je. En we hebben gepraat, zoals we vroeger ook deden…

Ik zou nog zoveel willen vertellen maar ik weet het ook niet meer precies. Herinneringen worden

flarden van beelden en tegelijkertijd maakte heel veel, in de dagen van haar ziek zijn tot haar overlijden, een onuitwisbare indruk. Corona kreeg voor mij een gezicht. Ik wil haar op deze manier eren en herdenken.

Ze heeft, zoals duizenden anderen in ons land, corona niet overleefd. Ik wilde graag het verhaal achter de cijfers delen. Het verhaal een gezicht geven, dat van mijn moeder.

Mijn moeder, Hanneke van Heel, overleed op 68-jarige leeftijd aan de gevolgen van een blaasinfectie en het coronavirus op de corona-afde ling van het Jeroen Bosch ziekenhuis te Den Bosch.

Mama, ik mis je. Je dochter, Marieke

Met Thea van Heerebeek-van Erp ging een echte clubvrouw heen Een prachtig, warm afscheid bij VV De Bocht ´80

Thea van Heerebeek-van Erp (68) stond midden in een actief en sociaal betrokken leven toen zij op 30 mei van dit jaar plotseling overleed. Haar familie was in shock en is eigenlijk nog volop in rouw door het onverwachte verlies. Ze putten troost uit de prachti ge uitvaart die er voor Thea werd georganiseerd op de plek die haar tweede thuis was. Bij voetbalvereniging De Bocht '80 werd aan Thea's ‘laatste fluitsignaal’ zorg en liefde besteed.

In de huiskamer van de Oirschot se Ivanka van Die-van Heerebeek neemt een kast met glazen deurtjes een prominente plek in. Een hele plank is gewijd aan haar moeder Thea. Een rouwkaart, een lok haar en foto van haar en kleinzoon Bryan, gemaakt op het lustrumfeest van VV De Bocht '80 op 26 mei. Na bijna vijf maanden schiet Ivanka af en toe nog vol als ze de gebeurtenissen rond het Hemelvaartsweekend in woorden probeert te vangen. “Op 26 mei, Hemelvaartsdag, was er een groot lustrumfeest vanwege het 40-jarig bestaan van De Bocht '80. Ik heb ons mam daar later op de avond nog opgezocht en ze was helemaal blij omdat het feest einde lijk door kon gaan na twee jaar afstel. Maar ook omdat haar kleinzoon en oogappel, onze zoon Bryan, ook mee mocht helpen met oma op het feest. Ze was daar helemaal in haar element, je kan wel zeggen dat ons mam een echte clubvrouw was. Bij alle uit- en thuiswedstrijden van het eerste elftal was ze langs de lijn te vinden en ook in de bestuurskamer.

Ivanka van Die-van Heerebeek vertelt wat het overlijden van haar moeder Thea met haar en haar familie deed.

Ze kende er iedereen en iedereen kende haar”, zo vertelt Ivanka.

Geen hartslag

“Na die prachtige feestdag gaat het echter helemaal mis”, aldus Ivanka.

“Vrijdagochtend voelde ze zich niet

zo goed en ze heeft toen een af spraak gemaakt bij de dokter voor la ter op de dag. Rond half twee stapte ze samen met onze Bryan in de auto om naar De Bocht ‘80 te gaan voor een nabespreking. Maar 50 meter van huis ging het mis. Ze voelde zich niet goed in de auto, stapte uit en daar zakte ze in elkaar: hartstilstand. Binnen no-time was de huisarts aan het reanimeren. De First Responder nam het over en niet veel later het ambulancepersoneel. Het duurde heel lang voordat ze weer een beet je een hartslag had. Te lang.” Ivanka moet even pauzeren. Dan: “Bij de eerste hulp kreeg ze een tweede hartstilstand en de artsen zagen meteen dat het goed mis was. Zij maakten ons al snel duidelijk dat door het lange zuurstoftekort haar hersenstam zwaar beschadigd was en dat het mogelijk niet meer goed zou komen. Ze werd daarna in coma gebracht om de hersenen rust te ge ven.”

Moeilijk te bevatten

De snel opgetrommelde familie, buren en vrienden konden nog af scheid nemen. "Onze zoon is de hele tijd bij haar gebleven", vertelt ze. Op een zeker moment viel de beslissing om de beademing stop te zetten. Dan zie je de hartslaglijn steeds zwakker worden, totdat uit eindelijk de lijn vlak is…”, vertelt ze,

terwijl ze de door de haar bewaar de print van de laatste minuten van moeders hartslag laat zien. Ze lijkt het nog maar heel moeilijk te kun nen bevatten en ze vindt het vooral vreselijk dat ze in die laatste ogen blikken niet meer met haar moeder heeft kunnen spreken.

Nog volop in het leven

"Ons mam stond ook nog zo volop in het leven. Ze stond voor iedereen klaar, voor de club, maar ook als mantelzorger, of iemand te helpen met behangen. Ook deed ze veel vrijwilligerswerk voor de basisschool van haar kinderen, de clubs van de kinderen en voor Omroep Oirschot. Ze was ook echt van de gezelligheid, lekker lunchen met iemand en de jaarlijkse traditie: met de hele fami lie naar de kermis en daarna oliebol len eten bij mijn ouders. Ik denk dat zo'n beetje iedereen in Oirschot ons mam wel kende. Ik vermoed dat ze door veel mensen gemist zal wor den”, aldus Ivanka.

Leeg in huis

Dat geldt in ieder geval zeker voor Thea's naaste familie. "Ons pap vindt het leeg in huis zonder haar. Volgend jaar zouden ze vijftig jaar getrouwd zijn. Dat wordt nog een moeilijke dag denk ik. Maar ook mijn broer Bjorn,

de kleinkinderen Wesley, Kaylee, Kimberley, Bryan en ik natuurlijk: al lemaal missen we haar.” Ze laat een tekening zien van de laatste secon den van haar moeders hartslagcurve met haar datum van overlijden erbij. "Die laat ik op 25 oktober, op haar verjaardag, op mijn arm tatoeëren. Als herdenking aan haar”, vertelt ze met een glimlach.

Troost door mooie uitvaart Ondanks het nog altijd grote verdriet en het spreekwoordelijke ‘gat’ is er ook een mooie herinnering. “We hebben al snel na het overlijden van ons mam aan de voetbalvereniging gevraagd of we daar de uitvaart dienst zouden mogen houden, op haar favoriete plek. De vereniging ging direct akkoord en verleende alle medewerking. Ook op zulke momenten is het een hele hechte en warme club waar het om men sen draait. Daarnaast hebben we enorm veel steun gehad van Berdien Uitvaartbegeleiding, ze dachten met alles mee, ze waren betrokken en hartelijk, het was perfect geregeld en werkelijk alles was mogelijk, zoals dat Kaylee en Kimberley oma's na gels nog hebben gelakt. Het was een prachtige zonnige dag en er waren wel vierhonderd mensen aanwezig bij de uitvaart in de buitenlucht bij De Bocht '80. Het maakt het plotse linge verlies niet minder erg, maar we voelden ons gedragen. We ma ken nu nog allemaal momenten van hevige rouw door, maar dat mooie slotakkoord bij De Bocht, dat blijft je altijd bij. Daar put je troost uit", besluit ze.

De herinnering aan Thea van Heerebeek leeft voort bij veel Oirschottenaren, maar ook op een speciaal plankje in de kast van haar dochter Ivanka.

Thea van Heerebeek samen met kleinzoon Brian in actie op de plek waar ze het liefste was: bij vv De Bocht ’80.

Sommige mensen zeggen: Tijd heelt alle wonden

Dat kan wel zo zijn maar het gemis wordt met de dag groter

Dit verhaal gaat over Ton Willems, die in november 2021 in drie weken tijd van een (redelijk) gezonde man, via een verkoudheidje, corona, op de IC belandde en uiteindelijk overleed omdat zijn hele lijf er gewoon mee op hield.

Dat was een bizarre gebeurtenis in mijn en ons leven. Wie verwacht dit nou, hoe kun je je hier op voorbe reiden als je er steeds van uit gaat dat hij nog beter wordt. Maar als de laatste dag dan komt, ga je in de regelstand. Je krijgt er geen handlei ding bij dus doe je alles intuïtief en op gevoel in overleg met je kinderen die het ook niet weten.

Die laatste dag in het ziekenhuis, toen we te horen kregen dat er geen opties meer waren om te her stellen, komt nog regelmatig als een film langs. Telefonische mededeling, kinderen bellen, met zijn allen naar het ziekenhuis, gesprek met arts en verpleegkundigen, beslissingen nemen of we de machines uit laten zetten, moeten we nog een pastor laten komen et cetera et cetera.

Die pastor is nog wel geweest. Ik weet niet meer wat ie allemaal ge zegd heeft, alleen dat ie een dag jon ger was dan Ton. Hij sprak wat mooie

woorden en troostende teksten terwijl wij met zijn zevenen om Ton zijn bed stonden met de handen op zijn de kens en hoofd. Wat een verdriet, maar wel een intens mooi moment om dit toch nog samen te doen. Om 2 uur werd de beademing uitgezet en binnen 5 minuten gleed Ton weg zonder nog een zucht of geluid te maken. Zijn lijf was echt helemaal op.

We hebben er met zijn allen een prachtige uitvaart van gemaakt in Tiliander met dank aan Eelco die ons hier in goed ondersteunde. Ton was een behoorlijk bekende Oisterwijker, zowel in de voetbal wereld als in het horeca-gebeuren en hij werkte al 42 jaar voor dezelf

de baas in Oisterwijk. Hier geboren en getogen zijnde dus vele vrienden en bekenden waarvan er tig zich ver zameld hadden op De Lind om een erehaag voor hem te vormen. Wat

Natuurbegraafplaatsen

was dat indrukwekkend en troos tend! Ook de honderden kaarten en bloemen die we ontvingen gaven ons veel steun.

Dan heb je nog een aantal maanden regelwerk rond de financiën en de belastingen, en als je denkt dat al les dan klaar is, stroomt je huis vol water, zitten de afvoeren verstopt en lekken de dakgoten. Inmiddels bijna een jaar verder is alles gerepa reerd. Ik heb wel eens verzucht: “Ton hou eens op met spoken daarboven want jij kunt die klusjes niet meer op lossen.” Dat moet ik nu alleen doen.

Sommige mensen zeg gen: Tijd heelt alle won den. Dat kan wel zo zijn maar het gemis wordt met de dag groter. In alles kom je het tegen, elke dag, elk moment. Het voelt soms zo on machtig, waarom nu? Dit had over 20 jaar ook nog gekund toch? Zijn ouders zijn ook allebei zo jong gestorven dus hij zei wel eens: Ik word ook maar 63. Maar wie neemt dat nou serieus. Totdat het echt gebeurt!

Ik ben er wel van overtuigd dat een goed afscheid al een groot deel van de verwerking kan vergemakkelijken. Je bewaart de mooie herinneringen, mooie woorden en liefdevolle wen sen in je hart. Maar er blijven ook dagen van onmacht, frustratie, sla peloze nachten en groot gemis.

Onze dochter kon gelukkig nog net vertellen dat ze zwanger was toen Ton naar het ziekenhuis ging. In middels is onze tweede kleinzoon alweer vier maanden oud en weet de oudste kleinzoon nog goed wie opa was. Als hij een foto ziet van hem zegt ie: “Oooopa”. En bij de kleine tandem die bij de foto staat zegt ie: “Opa fiets, he oma?”

Laatst gingen we op het kerkhof de plantjes water geven. Toen hij weer bij me op de fiets zat, keek ie nog even achterom en riep hij heel hard: “DOEI OPA!!”

Dan smelt ik en weet ik dat hij nooit zal worden vergeten.

Door Karin van den Heuvel

De oudste manier van begraven

Her en der in het land zijn er plaatsen middenin de natuur waar je begraven kunt worden. Steeds vaker kiezen mensen voor een plekje in bijvoorbeeld een bos in plaats van dat zij op een keurig aangeharkt kerkhof willen liggen. Hoe komt het dat deze natuurbegraaf plaatsen meer en meer in trek zijn gekomen en wat kost het?

Eerst maar eens stil staan bij het fenomeen. Is het een gril, is het een trend of is het iets exclusiefs voor natuurfreaks? Feit is dat je op een natuurbe graafplaats als het ware teruggegeven wordt aan de natuur. Dat kan door een eenvoudige kist of een oplosbare urn in de grond te stoppen. Geen grafsteen, hooguit een naam op een stuk hout dat uiteindelijk ook vergaat.

Ander feit is dat het al lang niet meer vanzelfspre kend is dat je als overledene begraven of gecre meerd wilt worden. Mensen staan bewuster in het leven dan pakweg vijftig jaar geleden. Duur zaam leven is meer dan een loze kreet geworden. Het milieu zo min mogelijk belasten. Een dure grafsteen laat meer voetafdruk na dan een hou ten naamplaatje. Een kostbare lijkkist verbranden in een oven? Dat kan ook anders, klinkt steeds vaker. Bovendien is begraven in de natuur de oudste manier om een overledene terug te ge ven aan de natuur. Niet onbelangrijk: kinderen en kleinkinderen krijgen niet te maken met kosten en onderhoud van een traditioneel graf. Op de meeste natuurbegraafplaatsen wordt eeuwig durende rust gegarandeerd door je eenmalig ‘in te kopen’.

Geen synthetische kleding

Wie kiest voor cremeren kan de as in een urn begraven, bij laten zetten in een zogeheten co lumbarium of de as uit laten strooien op een veldje nabij het crematorium. Toch is dat voor sommigen weinig respectvol en voelt het minder natuurlijk aan. Vader of oma heeft bij leven al een plekje uitgezocht in de natuur waar hij/zij mag worden uitgestrooid. Op een natuurbegraaf plaats kun je in de meest eenvoudige kist (van hout, wilgentenen, karton et cetera) tussen de bomen begraven worden. De overledene draagt

dan geen synthetische kleding. Katoen en wol zijn toegestaan. Daar is men heel kri tisch in want ook de binnenzijde van de kist moet van natuurlijk materiaal zijn. Kenmer kend voor al deze begraafplaatsen is dat er diversiteit is. Op de ene plaats is parkeren makkelijker dan elders maar dat geldt even zo voor wel of juist geen aanwezigheid van horeca, toiletten et cetera. Kiest de ene be graafplaats voor ‘de natuur mag zijn gang gaan’ elders zijn er begraafplaatsen waar de mens wel degelijk ingrijpt waardoor deze begraafplaats het midden houdt tussen een kerkhof en een ongerept stuk natuur. Verspreid over heel Nederland zijn er tien tallen van dit soort begraafplaatsen. Het is verstandig om bij interesse zelf te ervaren hoe het voelt om juist op die ene plaats de laatste rust te krijgen.

Wat kost het?

Per natuurbegraafplaats zijn er flinke ver schillen. Het loont de moeite om niet alleen een kijkje te gaan nemen op een gewens te locatie maar ook om de prijzen te ver gelijken. De hierna genoemde prijzen zijn gemiddelden en kunnen per individueel afscheid sterk verschillen. Een uitvaart in clusief begraven op een traditioneel kerk hof, inclusief steen komt op € 10.000,-. Een crematie inclusief urn komt op € 7.000,-.

Wie kiest voor een natuurbe graafplaats moet rekening hou den met de volgende bedra gen: begraven € 5.000,- en het bijzetten van een urn 2.500,-.

Henk Poelakker

Van geboortebos tot herinneringsbos De Westrik in Biest-Houtakker

Een stukje op weg naar Hilvarenbeek vanuit Biest-Houtakker, aan de Klein Westerwijksestraat ligt een klein bos waar veel herinne ringen liggen begraven. De geplante bomen en de omringende natuur maken het bos tot een speciale plaats voor nabestaanden. “Ik heb er mijn dochter geplant” zei de moeder bij de tamme kastanjeboom midden op de Westrik. “Haar as hebben we hier teruggegeven aan de natuur, haar boom draagt nu al vruchten. Als wij er niet meer zijn, willen we ook graag bij onze dochter worden uitgestrooid, samen rust vinden.”

De Westrik is een bos van een hal ve hectare. Door Paul Meulemans, boswachter in het Belgische Ravels en de stichting Wel Gement is in 2019 een plan gemaakt om een gevarieer de inheemse aanplant te doen. Er staan nu beuken, winterlinde, de ge wone en Noorse esdoorn, wintereik en kastanjebomen omgeven door struiken en kreupelhout die een schuil- en broedplaats voor dieren vormen. Wandelend over de gravel paden kom je langs de bomen met gedenkplaatjes van een overledene. Elke boom is geadopteerd door de nabestaanden. Dat vraagt steeds om even stil te staan en de naam te lezen en je af te vragen wat de boom voor de nabestaande betekent. Henk van de Wouw heeft een plekje onder een beuk wat aan de rand achterin het bos. ”Henk was van de beuken” zegt Annie zijn vrouw, “en hij moet ruimte hebben, weg kunnen kijken over de landerijen”. Ze heeft nog een klein beetje as van haar man in huis maar het meeste is begraven op de Westrik. Zo heeft elke plek en

elke boom een verhaal. “Met de ja ren komt de groei” staat op de rug leuning van een bankje. Ook na de dood groei je door in de natuur van de Westrik. Soms is het aangrijpend als dat verhaal gaat over de baby Puck die er groeit met de linde boom. Voor zijn ouders een plek van herinnering, gesprek en rust. In het midden van het intieme bos is een strooiveld voor overledenen zonder adoptie van een boom gemaakt. Er ligt kreupelhout.

Bij de ingang van het bos herinnert een gedicht van Jacob Cats je aan het belang van zorg voor de natuur.

De Westrik is een ecologisch klei nood tussen de akkers met bomen die ons iets vertellen, misschien wel over het karakter van mensen. De robuuste eik die zelfs bij storm geen krimp geeft, de gracieuze beuk die met zijn dichte bladerdak zorgt voor beschutting, de statige linde die een bron is van nectar voor de bij, de bonte esdoorn met in de herfst een schitterend palet aan kleuren of de tamme kastanje als voedselboom voor mens en dier. Elke boom heeft zijn eigen verhaal, net zoals dat was met de mensen aan wie een derge lijke boom herinnert.

Het ontwikkelen van de Westrik is ja ren geleden begonnen met de wens van Theo en Net de Graaf (overleden in 2019 en 2017) om een geboorte bos in te richten op de gemeen schappelijk gronden, de Gemeynt, die Biest-Houtakker al eeuwen heeft. Zij waren toen kartrekkers in de stichting Wel Gement. Voor elk kind dat in Biest-Houtakker gebo

ren wordt, zou een boom worden geplant. Het is er nooit van geko men. Theo was ook sterk betrokken bij de Antoniuskerk in de Biest maar dat veranderde toen er veel kerken en ook die in de Biest gesloten wer den. Lennart de zoon van Theo en Net: “Door het verdwijnen van de kerk als gebedshuis, geeft het veel inwoners ook minder voldoening om op het kerkhof bij de kerk de eeuwige rust te vinden. We vroegen ons af of er alternatieven waren en zo ontstond het idee om een eigen herinneringsbos aan te leggen.” Het is heel bijzonder dat Theo en Net nu hun rust vinden op de Westrik onder een kastanjeboom.

Biest- Houtakker is een dorp met ruim duizend inwoners die in een

coöperatie gronden beheren die al in 1379 geschonken zijn door Jo hanna van Brabant om de armoe de van toen wat te verlichten. Er konden bomen worden geplant en dat bracht wat geld in het laatje. De wortels werden gekliefd en konden als brandhout worden gebruikt. De gronden zijn er nog steeds en vor men samen ‘de Gemeynt’ en wor den beheerd door de Regenten.

wHet is de ambitie van Wel Gement om nog op meer plekken nabij Biest Houtakker herinneringsplekken te ontwikkelen.

De Westrik, een intieme plek in de natuur met veel herinneringen voor iedereen die even rust en bezinning zoekt.

Een moeder om vooral dankbaar voor te zijn

Mijn moeder leefde voor haar gezin. Een liefdevol persoon, die alles waar een moeder voor staat betekenis gaf. Ze heet Eleanora Antonia van Geel-Kopala en is 5 juni jl. overleden aan de gevolgen van een bacteriële infectie.

Mijn vader is vier jaar (4 juni 1998) daarvoor overleden. We gingen er eerst vanuit dat zij ook op 4 juni zou overlijden. Het leek gezien de omslag in haar gezondheid,  dat ze die dag ‘gekozen’ had om naar mijn vader te willen gaan.

Haar grote liefde die ze op 15-jarige leeftijd heeft ontmoet. Een gouden setje samen! Soms heelt de tijd verdriet, maar bij mijn moeder had ik het idee – naarmate de tijd verstreek – dat ze mijn vader meer miste en daar eenzaam mee was.

Ondanks de kinderen, kleinkinderen en ja zelfs een achter kleinkind, die een onderdeel in haar leven waren, en betrok ken waren. Een persoon die vooral van betekenis  wilde zijn voor anderen, en zichzelf op de achtergrond zette. En met de gedachte dat het goed ging met de mensen waar ze van hield, tevreden was met haar leven.

Een moeder om vooral dankbaar voor te zijn, wat ze ons in haar leven heeft meegegeven, er onvoorwaardelijk voor ons was… en eraan bijgedragen heeft wie ik ben. Haar dochter!

Anita Cool

Wie prijst er ooit een mens, die oude bomen velt en in derzelver plaats geen nieuwe wederstelt?

Want hadden oudtijds toch, onze ouders niet geplant.

Wat zoude ons Neerland zijn, als louter veen en zand.

Foto: Locushaus