Rotterdamse Cultuur Krant by UITGEVERIJ 11

GRATIS!

NOVEMBER & DECEMBER 2018

rot terdamse

CULTUUR

DOE

Foto

MEE

Platf

wijk in

orm

beel

d IN MEMORIAM Willem A. Donker 1938 - 2018

krant

KUNST • LEZEN • REIZEN • HISTORIE • WERK • MUZIEK • duurzaamheid • FOTOGRAFIE IN DEZE E

ITIE • Sande r de Kra mer • Italië in Rotterd • RAW S am treetph otograp • Cultuu h y Galler r in New y York Cit • Duurz y ame de c emberk • Ode a ado’s an Ren ata Dor resteijn • Slaver nij & Ve rzet • Verha len Platf orm

rotterdams e CULTUUR krant VEELZIJDIG & INFORMATIEF Uitgeverij 11

r ot t er da m s e CULTUUR krant

ROTTERDAMMERT

‘Waar we een ander mens tegenkomen, is een gelegenheid tot vriendelijkheid´ ~ Senenca (c. 4 BC – 65 AD)

MIJN ROTTERDAM Sander de kramer aka

Mensen helpen is zijn roeping. Dat heeft hij van zijn moeder, maar het is ook de aard van het beestje. Sander de Kramer kan niet tegen onrecht... We kennen hem als tv-presentator en journalist en als oprichter van de Straatkrant voor daken thuislozen. Tegenwoordig vliegt hij meerdere keren per jaar naar Sierra Leone waar hij talloze kansarme kinderen - en de gemeenschap waarin zij leven - vooruit helpt met allerlei projecten. Sander is kortom, iemand die zich met woord én daad inzet voor een betere wereld. Een Rotterdammert om trots op te zijn!

Chief Ouwe Dibbes

www.sundayfoundation.nl Jouw gevoel voor rechtvaardig-

land Next Top Model, zit haar

vond dat ik mijn hart moest

‘Alles bij elkaar ben ik ander-

blindeerde auto het terrein

is dat we niet alleen ‘de hap-

heid komt van je moeder. Kun je

carrière in de lift. Wist je dat ze

volgen. Het werd uiteindelijk

half jaar goed ziek geweest.

op, dat was een spannend mo-

py few’ helpen, maar de hele

dat uitleggen?

gevraagd werd voor dat pro-

Nederlands en Rechten. Totaal

Een keerpunt was een Belgi-

ment. Gelukkig heb ik altijd een

community een zetje geven.

‘Mijn moeder is een rasidealist.

gramma tijdens een haring-

foute keuze. Ik vond er geen

sche therapeut die - kort sa-

bewaker bij me met een AK-47.

Ik denk dat we ondertussen

Ze gaf zwemles aan gehandi-

party? Ze ging mee omdat ik

h*l aan, veel te stoffig. Ik heb

mengevat - zei dat ik me niet zo

Ik voel me veilig. Ook staan de

zo’n 200.000 mensen geholpen

capten,

het vroeg. Leuk he, hoe dingen

de studies niet afgemaakt, en

moest aanstellen. Dat was een

Chiefs uit de regio- vergelijk-

hebben.’

kunnen lopen...’

ben via een omweg in de jour-

eyeopener. Ik ging anders naar

baar met onze burgemeesters

nalistiek terecht gekomen. He-

mijn lot kijken. Inderdaad, mijn

en wethouders - achter me.

In 2013 heb je de Majoor Bos-

lemaal op mijn plek.’

symptomen waren vervelend,

Dat scheelt. Toen ik begon in

shardt prijs gekregen, een on-

maar er zijn ergere dingen. Ik

Sierra Leone heb ik alle Chiefs

derscheiding die staat voor

stuurde

levensmid-

delen naar Polen en demonstreerde voor native americans die van hun land gezet werden.

Je bent geboren in Krimpen aan

Haar inzet heeft mij altijd geïn-

den IJssel. Voel je je toch een

spireerd. Mijn vader is een echt

Rotterdammer?

Als ik jou zo hoor, denk ik ‘zon-

leerde de piep in mijn oor ac-

om me heen verzameld en ge-

kwaliteiten als onbaatzuchtig-

zakenman. Ik ben een mix van

‘Absoluut. Rotterdam is mijn

dagskind’. Hoor je dat vaker?

cepteren en kreeg bij beetje

vraagd of zij me wilden helpen

heid, liefde en betrokkenheid

beide, ik zet mijn handelsgeest

stad, ik zou nergens anders

‘Al mijn hele leven. Ik heb ook

mijn energie weer terug. Ik slik

om de kinderen uit de mijnen

bij de medemens. Hoe was dat

in voor het goede doel.’

willen wonen. Mijn grootmoe-

veel geluk. Maar ik geloof ook

nog wat pillen voor een aantal

te krijgen. Ook werken we uit-

voor jou?

der woonde in Kralingen, ik

in de wet van positiviteit. Als je

symptomen, maar in grote lijn

sluitend met lokale mensen; zij

‘Heel, heel bijzonder. Majoor

Op jouw reizen kom je veel on-

zat op het Libanon Lyceum en

iets écht wilt en je stapt er op-

ben ik weer helemaal het man-

bouwen de scholen, geven de

Bosshardt is mijn grote voor-

recht tegen. Hoe ga je daarmee

voetbalde bij Excelsior. Als tie-

timistisch in, dan lukt het. Als

netje. In Sierra Leone hebben

lessen, naaien kleding, maken

beeld. Hoe zij zich inzette voor

om?

ner was mijn actieradius Kra-

je positief over dingen denkt,

ook 10.000 mensen voor mij

netten, enzovoort. Het meren-

de samenleving... Zij deed dat

‘Ik heb iets te veel gezien. Voor

lingen-Crooswijk. Ik ben groot

komt het jouw kant op. Ik ge-

gebeden. Dat heeft ook vast

deel van de mensen is blij met

vanuit haar geloof in God. Ik

het programma ‘Reisadvies ne-

geworden met Nighttown en

loof ook in de kracht van jezelf

geholpen!’

ons!’

doe het vanuit mijn geloof in

gatief’ was ik in Rwanda in een

de MTC parties van Ted lan-

zijn. Als je jezelf bent, kom je

kerk met duizenden afgeslach-

genbach.’

een heel eind.’

Je gaat zo’n acht keer per jaar

In 2010 ben je zelf ook tot Chief

naar Afrika. Is dat niet onrustig

gekroond...

schedels. Er zitten veel kleine

Wat wilde je toen worden ‘later

Heb je ook ervaring met tegen-

voor je gezinsleven?

‘Ja, een hele eer. Ik had al de

Sander’s telefoon gaat meerde-

trauma’s in mijn hoofd, wegge-

als je groot was’?

slagen?

‘Ik stel mijn idealen boven mijn

bijnaam ‘Ouwe Dibbes’ en dat

re keren tijdens het gesprek. Hij

stopt in laadjes. Af en toe gaat

‘Journalist. Als kind maakte ik

‘Jazeker. Ik ben een periode

privéleven. En Wendy doet

werd ‘Chief Ouwe Dibbes’. Ik

verontschuldigt zich en zegt dat

er een laadje open, dan heb ik

al kaartenbakken met bekende

heel ziek geweest. Een of an-

veel. Zij zorgt dat de boel op

heb ook een prachtige lemen

hij deze écht even moet opne-

er last van. Zo ging ik eens naar

Nederlanders die ik wilde inter-

der tropisch virus. Ik had geen

rolletjes loopt en neemt waar

hut gekregen, mijn huis in

men. ‘Hee Dik, hoe is het nou?

een huis kijken om te kopen.

viewen. Eén ervan was Johan

energie, evenwichtsproblemen

mogelijk de wind uit mijn zei-

Afrika: een stukje paradijs op

Zeg, die betaling voor het feest-

Er stond daar een doodshoofd

Cruijf en die heb ik later mogen

en tinnitus, een piep in mijn

len. Ik moet dit nu eenmaal

aarde. Misschien ga ik daar wel

maal is nog niet binnen in Sierra

in de kast, geen idee waarom.

interviewen voor De Wandeling.

oor. Van iemand die de hele

doen, vanuit een oerwoede

oud worden. De tegenprestatie

Lenone weet jij daar iets van? ‘ Ze

Het bracht zoveel nare herin-

Het was zo’n leuk gesprek dat

wereld over ging, veranderde

over het onrecht in de wereld.

is dat ik - Rotterdammer op de

praten nog even door en conclu-

neringen naar boven. Ik ben

Johan me aansluitend mee uit

ik in een geknakt vogeltje. Op

Toen ik elf jaar geleden kindsla-

steppe - hen zal helpen met al-

deren uiteindelijk dat alles goed

meteen weggegaan en had

eten nam en we vrienden wer-

een gegeven moment was ik zo

ven zag werken in de mijnen in

les wat ik kan.’

gaat komen. Dan belt iemand uit

geen enkele interesse meer in

den. Laatst mochten we zijn

ziek, dat ik overwoog naar Afri-

Sierra Leone, heb ik een belof-

dat huis.’

schoenen veilen voor Sierra

ka te gaan om daar te sterven.

te gedaan aan mezelf: al wordt

Kun je iets meer vertellen over

you waka waka! Liesten, liesten ...

Leone: 30.000 euro! Daar bou-

Het goede is, dat mijn zoon

het mijn dood, die kinderen

de projecten in Sierra Leone?

The money is on the way, it must

Zie je dat grote gevoel voor

wen we nu een school van voor

Krijn uit die periode is voort-

moeten uit die mijnen.’

‘Samen met Hugo Borst heb

come in the account tomorrow.

rechtvaardigheid ook terug bij

gehandicapten en weesmeis-

gekomen. Want Wendy wilde

ik de Sunday Foundation op-

And about the dinner, the child-

je kinderen?

jes. Dat is toch geweldig.’

graag dat er iets van ons zou

En dat is gelukt! Geweldig. Maar

gericht.

ren from the mines should also

doorleven als ik er niet meer

heb je geen vijanden gemaakt

daar

kunnen

be invited and all the caretakers.

te mensen met doorkliefde

‘Mijn zoon is nog te klein. En

rechtvaardigheid. Ik heb een hekel aan uitbuiting.’

Sierra Leone. ‘Hi chief how are

Sunday,

geen

omdat

Sander

Sanne heeft op het moment

Maar wat ging je nou studeren?

was. Ze stopte met de pil en

in het proces?

zeggen. We bouwen scholen,

andere dingen aan haar hoofd,

‘Oh ja. Ik wilde eigenlijk Afri-

werd zwanger... Mooi he!’

‘De tussenhandelaren in de

kindertehuizen, zetten land-

40.000 likes krijgen op Insta-

kaanse Taal en Cultuurweten-

mijnbouw, de bazen van die

bouwprojecten op, verzorgen

Ben je druk met de organisatie

gram bijvoorbeeld. Sinds ze

schappen studeren. Mijn vader

Hoe ben je uiteindelijk weer be-

kindslaven, zijn niet blij met

mikrokredieten, te veel om

van projecten in Sierra Lenone?

mee heeft gedaan met Hol-

vond het niks, mijn moeder

ter geworden?

me. Er reed een keer een ge-

op te noemen! Heel belangrijk

‘Het gaat de hele dag door. Het

De lemen hut van Sander in Sierra Leone

Eén van de scholen van de Sunday Foundation

Voormalig kind-mijnwerkers

Yes, great. Bye!’

Sanders mooi dochter Sanne

ROTTERDAM is een lifestyle geworden. Er moet ook veel geregeld worden. Binnenkort ga ik erheen met een groep zakenmensen. Zij gaan helemaal back to basic: slapen in een lemen hut, geen internet, wassen in de rivier. Dus er moet veel geregeld worden. Als ik daar ben, vergaderen we op zijn Afrikaans: alle Chiefs in de kring - een groot deel van hen is vrouw - en dan zingen ze wat er gedaan moet worden. Heel bijzonder!’

DOE MEE !

WIJK IN BEELD Overschie Wij nodigen fotografen uit om in deze krant hun wijk in beeld te brengen met foto’s. Fotograaf en documentairemaker Debbie Klein bijt het spits af met de wijk Overschie.

Nog even terug naar Rotterdam...

Meer van Debbie: instagram.com/rotterdam_overschie_pictures

‘Ik hou van Rotterdam en mis haar als ik er niet

Meer wijken: instagram.com/rotterdamse_wijken

ben. We wonen nu nog in Capelle, maar hebben net een huis gekocht in Nieuw Terbregge. Ik kan

Ook meedoen met deze rubriek? Mail goedeboekjes@gmail.com

niet wachten! Ik breng Rotterdam natuurlijk ook naar Sierra Leone. Je moest eens weten hoeveel Feyenoord, Sparta en Excelsior shirtjes ik daar heen gebracht heb! Iets heel anders, wist je dat Rotterdammers heel vaak het woord ‘natuurlijk’ gebruiken? Let er maar eens op...’ Wat zijn jouw favoriete plekken in Rotterdam?

r ot t er da m s e CULTUUR krant

Kunst!? U ziet het goed! Het woordje ‘Kunst’ staat niet meer in de titel deze krant. Niet omdat Kunst geen belangrijke pijler meer is. Integendeel! We blijven schrijven over kunst in Rotterdam en uitnodigen tot het insturen van verhalen, gedichten, foto’s etcetera. We hebben het woordje ‘Kunst’ uit de titel gehaald omdat de Rotterdamse Cultuur Krant gewoonweg lekkerder bekt. En omdat wij denken dat deze titel een breder publiek aanspreekt. Want dat is wat we willen met deze krant: een breed publiek aanspreken, namelijk alle Rotterdammers! Daarbij dekt ‘Cultuur’ de hele lading. Want cultuur omvat alles wat mensen met elkaar maken, doen en afspreken. En Kunst hoort daar als vanzelfsprekend bij. Vandaar... Veel leesplezier!

De Redactie

‘Jeetje, moet ik echt dingen noemen? Dan het Kralingse Bos. En de Euromast voor het uitzicht. Ik heb een Euromastkaart en ga bij allerlei

KUNST OP STRAAT

weerfenomenen - mist bijvoorbeeld - lekker op de Euromast zitten genieten. Ik vind het Maastheater ook een gave plek, en het Zalmhuis met prachtig uitzicht op de Maas. En natuurlijk (!)

Titel: Triomf Door: Kees Verkade Jaar: 1995 Locatie: Blaak 333

Borgo d’Aneto, een heerlijk Italiaans restaurantje op Zuid. Rotterdam is een waanzinnige stad. Als ik niet oud ga worden in Afrika, dan blijf ik

Dit beeld werd ge-

hier.’

Sander de Kramer in het kort :

Park Zestienhoven is een nieuwe wijk aan de rand van Rotterdam. Vele huizen staan er al, maar er wordt nog steeds volop gebouwd in deze kinderrijke buurt. De blauwe glijbaan correspondeert mooi met het blauwe dakbedekking die nu nog zichtbaar is.

maakt in opdracht van

Dura

Bouw

Groep en gemaakt door Kees Verkade

• Getrouwd met Wendy • Vader van Krijn (3) en Sanne (19) • Eet sinds zijn 8e vegetarisch

(Haarlem,

1941).

Verkade

heeft

ruim 4.000 beel-

• Boek: Over vaders en zonen van Hugo Borst

den op zijn naam

• Vakantie: Valencia, Spanje

staan, waaronder

• Op de verlanglijst: Australië en de Noordpool

talloze standbeel-

• Lievelingsgetal: zeven (getal van de volheid)

den en bustes van

• Maaltijd: cassavebladeren met rijst

bekende mensen. Hij woont en werkt in

• Muziek: Ramses Shaffy, Laat me / We zullen doorgaan

Monaco, waar hij kind aan huis is bij de Gri-

• Schrijver van: Steppen met één been (2001), SOS

maldi-dynastie.

Rotterdam: bizarre woorden en daden uit de Maas-

Triomf toont drie figuren in een opwaartse

stad (2004), Van miljonair tot krantenjongen: bizarre

beweging: waar de onderste gebukt gaat

levensverhalen van de straat (2009), Botsauto door

onder een zware last en de middelste zich

Rotterdam (2009)

los worstelt, maakt de bovenste zich vrij en richt zijn armen jubelend ten hemel. Het beeld vormt een soort spiraal en geeft van

MAIL & WIN

alle kant een mooi aanzicht. (bron: bkor.nl)

Wie is de auteur van Chief Ouwe Dibbes? Mail je antwoord voor 5 december naar goedeboekjes@gmail.com en maak kans op een gesigneerde editie van dit inspirerende boek!

Ook in de Spaanse polder, het grootste industrieterrein van Nederland zijn er een hoop bouwactiviteiten te zien. Er is een grote herorganisatie aan de gang en daarbij worden veel panden gesloopt. Een beeld van een stapel sloopstenen is tekenent voor het gebied. Dit beeld zag ik aan De Lugt. Ik vind het een mooie combinatie van vlakken. De lichtblauwe gevel met een stuk beton ervoor; een afvalbak die straks in de grond gaat verdwijnen.

Chief Ouwe Dibbes €17,50 De opbrengst is voor de Sunday Foundation

Deze foto heb ik genomen op de binnenplaats aan de Burgemeester Noletlaan. Verrassende beelden vind je juist door een kijkje te nemen in de steegjes en achterpaden van huizen.

Adverteren / Adopteren Wilt u samenwerken, adverteren of een redactionele pagina adopteren? Neem dan contact op voor de mogelijkheden met anne@bakker.info

Colofon Concept & Realisatie: UITGEVERIJ 11

Coverfoto:

www.goedeboekjes.nl

Ossip van Duivenbode

info@goedeboekjes.nl Deze krant komt zes keer Aan deze editie werkten

per jaar uit. De wintereditie

Toen Sander in 2007 tijdens een reportage over Sier-

mee: Ofira Nebelstein (re-

komt begin november uit.

ra Leone geconfronteerd werd met kindslaven in di-

dactie), Eveline Duermeijer, Bernice Balendiran (stagi-

aire), Floor Lemans (layout

mag hergebruikt worden

In de tien jaar die volgden maakte hij zijn debuut

ondersteuning), Merel Vuil

zonder toestemming van

als internationaal geldsmokkelaar, was hij assistent

(correcties)

de uitgever.

Met dank aan iedereen die

UITGEVERIJ 11 is niet

een bijdrage aan deze editie

verantwoordelijk voor zet

heeft geleverd!

en/of drukfouten.

amantmijnen, beloofde hij deze kinderen te redden.

bondscoach van het nationaal elftal van Sierra Leone en werd hij gekroond tot Chief Ouwe Dibbes. Maar meer dan dat: hij haalde de kinderen uit de mijnen, en organiseert sindsdien allerlei projecten om de hele regio vooruit te helpen. Chief OUwe Dibbes - een mix van reisreportage en biografie - vertelt het verhaal van Sander en zijn indrukwekkende werk in Sierra Leone.

r ot t er da m s e CULTUUR krant

CULTUUR

Deze pagina maakten wij in samenwerking met Dante Alighieri Rotterdam. Ook een pagina adopteren voor uw cultuurboodschap? Neem contact op voor de mogelijkheden!

DANTE ALIGHIERI ROTTERDAM Zin in Italiaans? Kom dan naar Dante Alighieri Rotterdam! Vereniging Dante Alighieri Rotterdam viert en verspreidt op allerlei manieren de Italiaanse taal en cultuur in Rotterdam. De vereniging bestaat al meer dan 95 jaar en heeft zo’n 750 leden. Ze organiseert Italiaanse taallessen en diverse activiteiten op het gebied van Italiaanse kunst, cultuur, culinair, cinema, reizen, historie en meer. Houdt u van Italië? Word dan lid voor slechts € 18,50 per jaar (€10,- voor scholieren/studenten) en maak deel uit van een wereldwijd netwerk van Italiëlief hebbers. U profiteert bovendien van de voordelen die de Dantepas u biedt! Geïnteresseerden zijn welkom op een van bijeenkomsten (zie Agenda). TAALCURSUSSEN Dante Rotterdam organiseert voor haar leden taalcursussen op alle niveaus, van lessen voor beginners tot conversatielessen voor (ver-)gevorderden. De reguliere taalcursussen starten eind september en vinden plaats op woensdagochtend en -avond. Wilt u sneller Italiaans leren dan zijn er intensieve cursussen op donderdagavond, deze starten eind september en begin februari. De lessen zijn in kleine groepen en de ervaren docenten zijn native speakers. De leslocaties zijn het Goethe instituut aan de Westersingel (ochtend) en het Marnix Gymnasium aan de Essenburgsingel (avonden). Voor vragen over de cursussen: cursus@danterotterdam.nl

AGENDA Dante Rotterdam organiseert lezingen en andere activiteiten over zeer uiteenlopende onderwerpen rondom het thema Italië. Deze zijn gratis toegankelijk voor Dante leden en tegen een vergoeding voor introducés en andere belangstellenden. Zo is er op 11 november de lezing Proeftuin Italië door historicus en Italië kenner Arthur Weststeijn over de politieke bewegingen in het land. En op 16 december een lezing over de beroemde Toscaanse wijn Vino Nobile, uiteraard met wijnproeverij. Op 13 januari vindt de Nieuwjaarsbijeenkomst plaats, voorafgegaan door een mooie Italiaanse film. Informatie over deze bijeenkomsten is te vinden op: www.danterotterdam.nl

DANTE PAS Leden ontvangen de Dantepas, een kortingspas die geldig is bij toonaangevende Italiaanse zaken en organisaties in de stad. Op vertoon van de pas krijgen leden bijvoorbeeld korting op Italiaanse films bij LantarenVenster en KINO. Andere Dantepas partners met voordelen voor Dante leden zijn een aantal restaurants, diverse wijn- en delicatessenwinkels en een cosmetica winkel. De lijst wordt regelmatig uitgebreid en is te vinden op de website van de vereniging. De Dantepas fungeert ook als bewijs van lidmaatschap bij activiteiten van Dante Alighieri en andere partijen.

www.danterotterdam.nl

Wie was Dante eigenlijk?

Società Dante Alighieri

Dante Alighieri werd geboren in Florence in

kon evenaren en vervangen.

De Società Dante Alighieri werd in 1889 opge-

Tegenwoordig is de vereniging er voor iedereen

1265. Hij schreef vanaf zijn jeugd gedichten

Tussen 1307 en 1320 schreef Dante zijn be-

richt in Rome. In eerste instantie was het doel

die belangstelling heeft voor de Italiaanse taal

in het Florentijnse dialect, geïnspireerd door

langrijkste werk, de Commedia (later door

van de organisatie om Italiaanse emigranten in

en cultuur. Nederland telt 15 Dante comitati,

zijn geliefde Beatrice. Zijn eerste werken, ver-

Boccaccio

genoemd),

het buitenland te helpen hun taal en cultuur op

verspreid over het land. Het comitato van Rot-

zameld in de Vita Nova luidden een nieuwe

waarin hij een imaginaire reis door de drie

peil te houden. Hiervoor werden over de hele

terdam is opgericht op 1 november 1921, bijna

stijl van dichten in, de Dolce Stil Nuovo, wat

rijken van het hiernamaals beschrijft: hel,

wereld comitati (verenigingen) opgericht; 87 in

100 jaar geleden. Een klein deel van de bijna 750

zoveel betekent zoete, nieuwe stijl.

louteringsberg en hemel. Dante is zowel

Italië zelf en 423 in zo’n 60 andere landen.

leden heeft de Italiaanse nationaliteit.

Tussen 1295 en 1302 nam Dante deel aan het

auctor (auteur) als actor (acteur) in zijn ei-

goddelijk/ Divina

openbare en politieke leven. Toen hij vervol-

gen gedicht, dat lange tijd Il Dante genoemd

gens een periode als vertegenwoordiger in

werd. Op deze reis wordt hij vergezeld door

Rome was, kwamen Dante’s politieke tegen-

de dichter Vergilius tot aan de hemelpoort,

standers aan de macht en werd hij verban-

waarna Beatrice hem gidst tot voor God.

facts & figures

KUNST & CULTUUR

nen uit Florence. Vanaf die tijd reisde hij door

La Divina Commedia wordt gerekend tot de

Italië - Republica Italiana - is een schiereiland

Rond het begin van de jaartelling was wat nu

Italië van hof naar hof.

grootste meesterwerken van de westerse

in Zuid-Europa waartoe ook de eilanden Sicilië,

Italië is. het centrum van het Romeinse rijk. Dit

Tijdens de eerste jaren van zijn omzwervin-

literatuur en tot de belangrijkste culture-

Sardinië en Elba en een aantal kleinere eilan-

Romeinse rijk heeft een belangrijke stempel ge-

gen (1304 - 1306) schreef hij de filosofische

le prestaties van de Middeleeuwen. Dante

den behoren. Italië omvat 300.000 km² en heeft

drukt op onze cultuur. Later speelde Italië, en

traktaten de Convivio (gastenmaal) en De Vul-

wordt beschouwd als de grootste dichter

62.137.802 (2017) inwoners. De hoofdstad is

vooral de regio Toscane, een belangrijke rol in

gari Eloquentia (de spraakkunst van de volk-

van de Italiaanse literatuur en de vader van

Rome (Roma). Vaticaanstad, met de Paus aan

de Renaissance. Deze periode - 15e en 16e eeuw-

staal). Dit werk was een pleidooi voor een

de Italiaanse taal. In 1319 vestigt Dante zich

het hoofd, is een onafhankelijke staat.

bracht toonaangevende kunstenaars voort zoals

taal die in heel Italië gesproken zou worden

in Ravenna waar hij in 1321 sterft. Veel later

en die zo mooi en edel was, dat het het Latijn

werd hier voor hem een tombe gebouwd.

Italië voor beginners

Botticelli, Michelangelo en Leonardo da Vinci. Highlights

Colosseum in Rome (Roma) was het grootste amfitheater in het Romeinse Rijk. Het werd gebouwd in de 1e eeuw na Chr. met de krijgsbuit van de plundering van Jeruzalem in 70.

Florence (Firenze) is een belangrijke historische stad die vooral bloeide als economisch, cultureel, politiek en artistiek centrum van de late middeleeuwen tot de renaissance.

De Italiaanse keuken is rijk in eenvoud, gevarieerd en seizoensgebonden. Kaas, wijn, koffie, pasta, pesto, verse groenten en kruiden...

Venetië (Venezia) is een stad in het noordoosten van Italië, beroemd om haar rijke historie en romantische kanalen.

fOTOGRAFIE

r ot t er da m s e CULTUUR krant

Deze pagina maakten wij in samenwerking met RAW Streetphoto Gallery. Ook een pagina adopteren voor uw cultuurboodschap? Neem contact op voor de mogelijkheden!

STRAAT FOTOGRAFIE

RAW

Streetphoto Gallery Presentation

Straatfotografie is een genre binnen de fotografie waarbij mensen en publieke plekken, zoals straten, parken en metrostations gefotografeerd worden. Meestal zonder styling, zo puur en echt mogelijk. Wat ontstaat, levert kunstzinnige candid-camera foto’s op het snijvlak van documentaire-fotografie, toeristische kiekjes en fotojournalistiek. In Rotterdam, vlakbij Centraal Station aan de Coolsetraat 75, is RAW Streetphoto Gallery gevestigd, de eerste en enige gallery voor straatfotografie in Nederland. We spraken met Alexy Shifman (1985), eigenaar en initiafienemer RAW, over het hoe, wat en waarom van straatfotografie. grafie zal in de komende eeuw de

tieke brug slaan tussen Nederland

overhand krijgen. Door tentoon-

en Israël. Ik breng fotografen uit

stellingen te organiseren vanuit

het Midden-Oosten naar Rotter-

deze visie, is onze galerie een con-

dam en Nederlandse kunstenaars

ceptuele en experimentele plek.’

naar Tel Aviv.’

Hoe helpt RAW Streetphoto Gal-

Waar ben je op het moment

lery startende fotografen voor-

zoal mee bezig?

uit?

‘Op het moment werken we sa-

‘RAW Streetphoto Gallery heeft

men met het Griekse kunstinsti-

een persoonlijk programma ont-

tuut Tsalapata Complex. Binnen-

wikkeld voor opkomende foto-

kort gaan we van start met het

grafen. Twee maanden lang helpt

onderling uitwisselen van ten-

curator Marth von Loeben ze om

toonstellingen om fotografen een

kritische kennis van fotografie op

duwtje te geven naar het interna-

Waar kom je vandaan en hoe

carrière te beginnen en te experi-

te doen, een sterke artistieke sta-

tionale niveau. De eerste tentoon-

ben je terecht gekomen in Rot-

menteren met nieuwe ideeën. De

tement neer te zetten en fotose-

stelling was al te zien in de RAW

terdam?

kernambitie van mijn galerie is dan

ries te maken op basis van nieuwe

Streetphoto Gallery in oktober.

‘Ik ben geboren en getogen in

ook het creëren van een platform

ideeën. Na deze achtweekse trai-

Daarnaast werk ik aan een nieuw

Sint-Petersburg, Rusland. Op mijn

om kunstenaars te ondersteunen.

ning heeft de fotograaf de moge-

type tentoonstelling met onze

22e ging ik scheeps- en water-

Op dit moment is RAW Streetphoto

lijkheid om zijn of haar eigen ten-

Amerikaanse

bouwkunde studeren in Frankrijk.

Gallery de enige galerie op het ge-

toonstelling in RAW Streetphoto

Love. We maken een jaarlijks te-

Door werk en andere avonturen

bied van straat- en experimentele

Gallery te maken. Dit persoonlijk

rugkerende global circle exhibiti-

kwam ik acht jaar geleden terecht

fotografie in Nederland. We heb-

curatorprogramma helpt starten-

on: een tentoonstelling die de we-

in Rotterdam. Ik werd verliefd op

ben onlangs ook een galerie geo-

de fotografen om het volledige

reld rondreist van Rotterdam naar

de stad en besloot om hier te blij-

pend in Tel Aviv, Israël.’

proces van het maken van een

Tel Aviv, New Mexico, Los Angeles,

tentoonstelling te begrijpen en

Londen en Hong Kong. We starten

onder de knie te krijgen.’

in februari 2019. Heel spannend! ‘

ven en mijn ambities te realiseren.’ Wat versta je onder experimentele

partner

@anaciffoni Curitiba, Brasil

@bill.photos

Curator

Wat heeft een bouwkundig inge-

fotografie?

nieur met straatfotografie?

‘In RAW Streetphoto Gallery werk

Je hebt ook een galerie geopend

Wat kunnen we de komende pe-

‘Als kind fotografeerde ik veel en

ik samen met kunstcurator Marth

in Tel Aviv. Wat is jouw relatie

riode verwachten in RAW?

was ook betrokken bij projecten

von Loeben. We hebben een con-

met Israël?

‘Drie november openen we in

van kunstmusea in Sint-Peters-

cept van hybride fotografie ont-

‘Het was al heel lang een droom om

Rotterdam met de tentoonstelling

burg. Van mijn eerste zelfverdien-

wikkeld, gebaseerd op het men-

met Israëlische kunstenaars te sa-

van de grote Marocco-fotograaf

de salaris op mijn 14e, kocht ik

gen van verschillende disciplines

menwerken. Israël is een fascine-

Zaharia Wakrim. Het is een

een fotocamera. Toen ik later in

met als basis het gevoel van het

rend land met veel creatieve men-

grote eer om het werk van deze

Rotterdam werkte als scheepsar-

leven ‘outside’. Denk aan hybride

sen. Toen zich een kans voordeed

getalenteerde kunstenaar te

chitect, miste ik de kunst in mijn

relaties, hybride economie, hybri-

om een zustergalerie te openen in

mogen exposeren! Ook is RAW

leven. Ik moest iets veranderen.

de oorlog ... Hybride fotografie is

Tel Aviv, heb ik die met beide han-

Streetphoto Gallery onderdeel

Zo kwam ik op het idee van RAW

nog volop in ontwikkeling. Door

den aangepakt. Mijn schoonzus

van het International Photograp-

Streetphoto Gallery.’

het mengen van artistieke media

Tatiana beheert de galerie, mijn

hy Festival in Israël in november

en samen te werken met kunste-

broer verzorgt het online gedeel-

en tijdens Rotterdam Art Week in

Waarom straatfotografie?

naars, krijgt het concept ‘hybride’

te. De galerie GLOSS Gallery. Het

februari 2019 zijn we onderdeel

‘In Nederland zijn weinig plekken

steeds meer vorm.

mooie is dat ik nu internationaal te

van het Rotterdam Photo Festival.

om als startende fotograaf een

Hybride kunst en hybride foto-

werk kan gaan. Ik kan nu een artis-

Genoeg te zien dus!‘

@chokhafotos Vrindavan, India

@jan_haasjes_photographer Rotterdam Zakaria Wakrim (1988) leeft en werkt in Spanje en Marokko. Zijn experimentele fotowerk creëert een diepe reflectie rond de concepten Verandering en Identiteit. Zijn foto’s zijn visuele, conceptuele verhalen over lokale identiteit. Belangrijk thema zijn verande-

ringen in Noord-Afrika en de vervagende grenzen tussen het oude en het nieuwe. Het documenteren van deze veranderingen, helpt om het proces te begrijpen en de rol daarin van identiteit als een startpunt voor cultuur. www.zakariawakrim.com

@marcislindsay Mexico City. Mexico

Bekijk de volledige presentatie op rawstreetphotogallery.com

r ot t er da m s e CULTUUR krant

‘Vrijheid is een deugd, slavernij immoreel. Niemand is slaaf, als zijn daden vrij zijn’ ~ Epictetus c. 55 – 135 v.Chr. Ex-slaaf en Filosoof

In het Romeinse Rijk waren het vooral de filosofen die zich uitspraken tegen slavernij. Seneca (4 v.Ch. - 65 n.Ch.) bijvoorbeeld, schreef kritisch over slaven-gladiatorenwedstrijden. In zijn Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucili) waarschuwt hij voor het gevaar van het volgen van de massa, omdat slecht gedrag moeilijk te weerstaan is als je je mee laat slepen door de slechte moraal van de massa.

...

Wat we hier hebben (gladiatorengevechten) is moord, puur en eenvoudig. ... Je realiseert je toch wel dat slechte voorbeelden uiteindelijk terugslaan op diegenen die ze geven? ... Wanneer een geest ontvankelijk is en niet vasthoudt aan wat goed is, moet deze uit de menigte worden gered: het is zo gemakkelijk om mee te doen met de meerderheid. Zelfs Socrates zou aan het wankelen gebracht kunnen worden door een grote massa: zo moeilijk is het om slechtheid te weerstaan, als zij komt met zoveel volgers.

SLAVERNIJ

HISTORIE

Opstand en Verzet

Slavernij, als de ene mens eigendom is van de ander, gaat zover terug als de geschiedschrijving oud is. Het Romijnse rijk (± 30 v.Chr. - 400 n.Chr.) werd gebouwd door slaven, het Ottomaanse rijk (± 1400 - 1900) kende een levendige slavenhandel en de opbouw van de Nieuwe Wereld (Amerika) werd grotendeels gerealiseerd over de ruggen van miljoenen slaven die vanuit Afrika werden overgevaren. Aan het eind van de 18e eeuw nam de verontwaardiging over slavernij steeds verder toe. Een kleine honderd jaar later, in 1863, werd in Nederland de slavenarbeid en - handel officieel afgeschaft. Hier gingen vele opstanden aan vooraf. Verzet kwam door de eeuwen heen van binnenuit en buitenaf.

Spartacus

Spartacus was een Romeinse slaaf.

met zo’n 70 andere gladiatoren. Ze

Crassus liet acht legioenen aanruk-

In 73 v.Chr. leidde hij een grote sla-

vluchtten naar de vulkaan Vesuvi-

ken en ook legeraanvoerders Pom-

venopstand die twee jaar duurde.

us en organiseerde daar een leger

peius en Lucullus vochten mee

Volgens de Romeinse geschied-

van ontsnapte slaven en gladia-

tegen het leger van Spartacus. Uit-

schrijver Varro Reatinus behoorde

toren. Ook vrouwen en kinderen

eindelijk werd het leger verslagen,

Spartacus tot een vrije familie en

sloten zich bij hen aan. Het leger

al werd het lichaam van Spartacus

werd hij op jonge leeftijd onrecht-

versloeg meerdere Romeinse legi-

nooit gevonden. Als waarschuwing

matig door het Romeinse leger ge-

oenen, die waren gestuurd om de

en uiting van macht, werden 6000

In Rotterdam maakte een Damescommit-

vangen genomen en verkocht aan

opstand te onderdrukken, waar-

gevangen slaven langs de 200 kilo-

tee zich halverwege de 19e eeuw sterkt

een gladiatorenschool.

onder die van Marcus Crassus, in

meter lange weg Via Appia van Ca-

voor afschaffing van slavernij. In een bro-

In 73 v.Chr. ontsnapte Spartacus

die tijd de rijkste man van Rome.

pua naar Rome gekruisigd.

...

chure riepen de vrouwen andere vrouwen

Tula Rigaud

op om ook hun invloed uit te oefenen in deze politiekmaatschappelijke kwestie.

Tula was een Afrikaanse slaaf op de

genis. Meer rebellen sloten zich bij

organiseerden guerilla campagnes:

...

plantage van Meester Caspar Lode-

hen aan onder leiding van Bastian

ze stalen voedsel en vergiftigden

Laten wij onzen invloed uitoefenen op onze echtgenooten, op onze broeders, of op onze andere betrekkingen. Laten wij niet rusten voor dat wij het roemrijk werk der Vrij stelling hebben zien aanvangen. (...) Het is voor het geluk van duizende hulpelooze vrouwen dat wij bij u pleiten. Was getekend: De Vrienden der Negers.

wijk van Uytrecht in Bandabou op

Karpata. De groeiende groep ging

waterbronnen. Op 19 september

Curaçao, in Nederlands West-Indië.

langs de plantages om slaven te

werden Tula en Karpata verraden

Hij ontsnapte en leidde de Curaçao

bevrijden. Op het hoogtepunt had-

door een slaaf. Ze werden ge-

Slavenopstand van 1795.

den Tula en Karpata zo’n 1000 man

vangen genomen en de revolutie

Tula mobiliseerde zo’n 50 man op

verzameld.

kwam tot een eind. Op 3 oktober

de plantage en informeerde Lo-

De opstand, die begon op 17 au-

1795 werd Tula geëxecuteerd. Te-

dewijk niet langer slaaf te zijn. De

gustus 1795, duurde meer dan

genwoordig wordt hij op vereerd

groep vertrok richting Lagun, waar

een maand. Tula en zijn rebellen

als strijder voor mensenrechten en

zij 22 slaven bevrijdde uit de gevan-

trokken zich terug in de bossen en

onafhankelijkheid.

Engeland schaft in 1807 als eerste

Onder andere de echtgenotes van

opzij. Tien jaar later, in 1853, ver-

Europese land de slavenhandel af,

de predikanten van de Engelse en

schijnt ‘De Hut van oom Tom’ van

Het Damescommittee schreef in 1841

mede dankzij felle protestacties

Schotse kerk, vrouwen van Engelse

Harriet Beecher Stowe, waarin het

een brief aan koning Willem II. De petitie

van Engelse vrouwen. Belangrijke

kooplieden en fabrikanten en vrou-

leed op de plantages levendig be-

was ondertekend door 128 Rotterdamse

woordvoerder van de Engelse an-

wen uit de gegoede burgerij sloten

schreven wordt. Dit boek wakkert

vrouwen.

tislavernij-beweging

Elisabeth

zich aan bij de anti-slavernij bewe-

de discussie opnieuw aan.

Fry, een quaker en voorvechter van

ging. De abolitionisten, zoals zij ook

In 1855 belooft de regering met

sociale rechtvaardigheid. In 1840

genoemd werden, richtten zich met

een wetsvoorstel tot afschaffing te

houdt zij in Nederland een vurig

petities tot koning Willem II.

komen. In 1863 wordt slavernij met

anti-slavernij pleidooi en inspireert

Uit angst voor onrust in de kolo-

het invoeren van de emancipatie-

daarmee vrouwen in Rotterdam.

niën, schuift de koning de kwestie

wet uiteindelijk afgeschaft.

Etymologie

Moderne slavernij

Abolutionisme

...

Het is op den toestand der Slaven in de West-Indische bezittingen dat wij, ondergetekende, vrouwelijke ingezetenen der Nederlanden, nederig Uwer Majesteit’s aandacht zouden wenschen te vestigen. Terwijl wij zelve de vrijheid, dat grootste der aardsche voorregten, genieten, kunnen wij niet langer met onverschillige ooren aanhooren de roepstem dergenen die van dezelve verstoken zijn. Er gaat uit Suriname eene kreet op die ons luide toeroept al onze beste pogingen te werk te stellen, om Uwe Majesteit te bewegen aan de Afschaffing der Slavernij te willen bevorderlijk zijn.

...

Schotel (en kop) met een abolitionistische scène Tijd: c. 1853 - c. 1863. Eigendom: Rijksmuseum Deze kop en schotel zijn waarschijnlijk gemaakt voor een Nederlandse anti-slavernij commissie. Dergelijke vrouwengroepen verkochten borduurwerk, sieraden en porselein en kochten met de opbrengst slaven in Suriname vrij. In 1856 kregen op deze manier 79 slaven hun vrijheid terug. De decoratie van dit bordje is naar een ontwerp van de Engelse porseleinfabrikant Josiah Wedgwood, een voorstander van de anti-slavernijbeweging.

Het woord slaaf is afgeleid van de naam van een volk uit de Balkan; de Slaven. De Balkan (lett. ‘bebost gebergte’) behelst het gebied rondom een grote bergketen in het huidige Bulgarije. De volken op de Balkan werden Slavisch genoemd omdat zij dezelfde taal spraken; dezelfde slovo, dat woord of spraak betekent. Toen de Balkan vanaf de 9e eeuw geplunderd werd door onder andere de Duitsers, werden grote groepen mensen gevangen genomen. Hierdoor kreeg het woord slaaf - iemand van het Slavische volk - zijn nieuwe betekenis, die van lijfeigene.

Bronnen: ijzereneeuw.nl, historischnieuwsblad.nl, nationaalarchief.cw, historiek.net, Rijksmuseum, NRC, Global Slavery Index

Moderne slavernij betekent een si-

slavernij en gedwongen huwelijken.

tuatie waarbij ‘een persoon onder

Volgens de index leefden in 2016 in

controle staat van een ander per-

Nederland zo’n 30.000 mensen on-

soon die geweld en dwang toepast

der moderne slavernij.

om die controle in stand te houden, en als het doel van die controle uitbuiting is’. Volgens deze definitie publiceerde de Global Slavery Index in 2016 een schatting van 45,8 miljoen slaven wereldwijd, waarvan 58% woont in India, Pakistan, China, Bangladesh en Oezbekistan. Denk hierbij aan dwangarbeid, schuldslavernij, kindslavernij, seks-

r ot t er da m s e CULTUUR krant

GROEN

DUURZAME KADO’S Goed voor jou én de wereld

WIJ waren erbij

GreenBook

Op 22 september waren we op de 2e editie van het Klimaatfestival in Utrecht, georganiseerd door Milieudefensie. Milieudefensie is een onafhankelijke organisatie die werkt aan een duurzaam, eerlijk Nederland. We hebben veel opgestoken over duurzaamheid en lichten een aantal zaken uit...

Ben jij iemand van lijstjes? Dan is Green Book echt iets voor jou! Een super mooi notebook met afwasbare pagina’s. Het hele productieproces is duurzaam en het scheelt natuurlijk heel veel papiertjes... GreenBook komt met een zwarte pen en een doekje om je schrijfsels weer uit te vegen. Voor de hoes kun je kiezen uit verschillende kleuren vegan leather. En ook de inhoud komt op maat: je kunt kiezen uit verschillende soorten pagina’s, van weekplanners tot to-do lijstjes. Hét ideale cadeau voor drukke mensen!

ourgreenstory.com/greenbook Vanaf €25,-

De Heer Jan Terlouw Ten eerste hebben we met veel aandacht en respect geluisterd naar de geïnspireerde voordracht van de heer Jan Terlouw, die ons meenam langs de politieke wereldgeschiedenis en de rol daarin van het milieu. Terlouw waarschuwt voor de gevaarlijke ontwikkeling waarbij het grote kapitaal meer invloed heeft/krijgt dan de politiek en de groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Hij roept de politiek op om wetten te maken vóór het milieu. De technologie is daar, alleen moet de wetgeving maatregelen durven nemen die leiden tot een duurzamere industrie.

RotPot Fermenteren is gezond, lekker én een goede manier om voedselverspilling te voorkomen. Het is een oude bereidingstechniek, waarbij gisten en bacteriën natuurlijke suikers omzetten in milde zuren. Denk aan zuurkool. Als je eenmaal weet hoe het moet, kun je al je groenterestjes fermenteren! Sanne Zwart organiseerde al cursussen fermenteren, en kwam gaandeweg op het idee van de RotPot: een complete doe-het-zelf kit waarmee je thuis de lekkerste zuurkool of kimchi maakt door middel van fermentatie. Je kunt kiezen uit verschillende potten, elk met een eigen kruidenmix en duidelijke handleiding. Je kunt de pot online bestellen. Hij komt per post of even afhalen in het foodlab aan de Coolhaven 148-A.

rotpot.nl Vanaf €22,49

Detox Kitchen Groenten

Dopper Insulated

Super handig kookboek met recepten zonder zuivel, tarwe en suiker. Georganiseerd op groentesoort. Dus wil je iets met bloemkool, courgettes, boerenkool, erwten, bieten, kikkererwten enzovoort... Dan kies je uit de index het gerecht van je keuze. Ideaal als je wat vaker plantaardig wil koken!

Een duurzame waterfles waarin water 24 uur lang koud of 9 uur lang warm blijft. Dus lekker fris water op warme dagen, en heerlijke warme thee in de winter! En dat alles zonder afval. Want er beland veel te veel plastic in onze oceanen... Dopper is een duurzame waterfles met een missie: Schoon drinkwater uit elke kraan, in elke oceaan!

scriptum.nl € 24,95

51% vd Rotterdammers pakt,

als het even kan, de fiets

Bekijk de voordracht op milieudefensie.nl

2 CHECK JE Groene stoom Ook liepen we tegen de mensen van WISE aan, een club die samen met o.a. Greenpeace en de Consumentenbond onderzoekt welke stroomleveranciers in Nederland nu écht groen zijn. Ze kijken hierbij niet alleen naar de energie en of die groen is, maar naar de hele bedrijfsvoering. NUON en NLE scoren bijvoorbeeld niet goed, Pure Energie, Qurrent en Vandebron wél. Op wisenederland.nl kun je checken of je bij een duurzame stroomleverancier zit, én heel gemakkelijk overstappen.

dopper.com Vanaf € 29,50

66% vd Rotterdammers zet de verwarming niet hoger dan noodzakelijk

43% vd Rotterdammers maakt zoveel mogelijk gebruik van het OV ipv de auto

76%

zuinige auto gekocht of rijdt in een zuinige auto

14% vd Rotterdammers heeft of wil zonnepanelen

Duurzame tips voor minder afval We produceren 520 kilogram afval per inwoner per jaar. Slechts de helft hiervan wordt gerecylced. De rest wordt grotendeels verbrand, wat zorgt voor vervuiling en broeigassen. Wil je bijdragen aan een schonere wereld? Afval scheiden helpt. Minder afval produceren is beter! BOODSCHAPPEN Vermijd groenten en fruit dat verpakt zit in plastic. Koop je losse appels, kiwi’s of bananen? Laat dat plastic zakje zitten, vruchten kunnen prima los in je tas.

AFWAS Boycot de plastic afwasborstel: kies voor hout. Wil je wat moeite doen? Maak dan je eigen afwasmiddel. Dat scheelt plastic verpakkingen én chemisch residu in het afwaswater. Hier vind je recepten: aromalifestyle.nl & greenevelien.com

BABIES Probeer eens katoenen luiers. Het is minder werk dan je denkt! Stop met snoetenpoetsers, handen- en billendoekjes. Ze veroorzaken veel afval en er zitten chemicaliën op die niet goed zijn voor baby noch milieu. Gebruik een nat washandje: werkt net zo goed, geeft geen afval en het is goedkoop. BLOEMEN Vraag om een papieren wikkel of nog beter: geen wikkel. Je gooit het thuis toch meteen weer weg! Geef je de bloemen kado? Een lintje om een boeket staat minstens zo feestelijk.

cijfers: rotterdam.nl

35% vd Rotterdammers koopt of gebruikt 20% vd Rotterdammers heeft een apparaten die weinig energie verbruiken van het dakoppervlak in Rotterdam is plat. Dat betekent kansen voor groene daken, zonnepanelen en wateropvang!

3 VERNIETIG CO2 RECHTEN Op carbonkiller.org kun je CO2 rechten kopen en vernietigen. Het zit namelijk zo: per land worden een x aantal CO2 rechten verkocht. Bedrijven kopen die rechten op, en mogen een bijbehorende hoeveelheid CO2 uitstoten. Carbonkiller.nl - een initiatief van Wise Nederland - heeft ook toegang tot die CO2 rechten. Via de site kun je ze kopen en vernietigen. Zo kun je heel direct bijdragen aan minder CO2 uitstoot. 4

Duurzame mode Wil jij graag duurzame mode kopen, maar weet je niet waar je dat kan vinden? Drie studentes liepen tegen datzelfde probleem op en besloten er iets aan te doen. Ze startten Project Cece, de grootste verzamelwebsite voor duurzame en eerlijke kleding van Nederland. Bij elk product zie je in één oogopslag aan welke keurmerken en duurzaamheidslabels deze voldoet. projectcece.nl

r ot t er da m s e CULTUUR krant

HANS

De vermorste tijd van de humaniteit

STADSZAKEN

PIET HEIN Wat doen we met zijn beeld? Tekst: CBK Rotterdam

Door Hans E. Merts

Deze column draag ik op aan Nobel peace prize joint winnaar Nadia Murad. Een spiegel van de tijd van ‘nu’, waar beelden van ‘toen’ doorheen dwarrelen en ‘de morele mens’ in het ‘nu’ vaak in verwarring achterlatend. Morele verontwaardiging tot gevolg. De vermorste tijd van de humaniteit. Een verkenning.Vrijheid, gelijkheid en broeder/ zusterschap? Het Mao verkeersplein in Bejing. Het Adolf Hitler plantsoen te Berlijn, het Hirohito plein in Tokio. We zouden het niet pikken. Of, heelt de tijd niet alleen verse wonden maar ook traumatische herinneringen? Maar waarom dan wel Witte de Withstraat of de Coentunnel? Of, het Bin Jalmoed plein? Het zegt u hoogst waarschijnlijk niets. Slaven, lijfeigenen en horigen. Ze zijn van alle tijd en van iedere cultuur, van iedere beschaving. Beschaving hoor ik u denken? IS stond bekend om hun uitbuiting. De yezidi vrouwen waren net als de zogeheten ‘troostmeisjes’, tijdens WO2 door en voor de Japanners, gereserveerd voor fysiek misbruik. Eeuwenlang kende de moslimwereld slaafsoldaten, de zogeheten ‘Mamelukken’. Wat dacht u van de kindsoldaten in Afrika dezer dagen. Kinderarbeid in India opdat H&M u van dienst kan zijn? Het verschil? Eerder gradueel, dan principieel.

Het beeld van zeeheld Piet Hein is toe aan restauratie. Weer laait de ‘foute helden’- discussie op. Maar is dat terecht? Piet Hein was immers geen Witte de With... Eind 2017 stelde het AD al eens de vraag: Wat

bracht), sprak met mededogen over het lot

doen we nu met Piet Hein? De vraag gaat over

van Afrikanen, en hekelde de behandeling

het monument dat de toen nog zelfstandige

die tot slaaf gemaakte indianen in Amerika

gemeente Delfshaven eind 19e eeuw van deze

ten deel viel: ‘Is het een wonder dat de indi-

zeevaarder liet maken. Het beeld, vervaardigd

aan zijn leed op ons wil wreken? Vriendschap

door de beeldhouwer Jos Graven (1836-1877),

moet van ónze zijde komen, want wij bezoe-

werd aanvankelijk geplaatst nabij de plek waar

ken hen – zij hebben ons niet opgezocht. Laten

Piet Hein in 1577 werd geboren.

we er op toezien dat we God’s boosheid niet

Toen Delfshaven zich in 1886 bij Rotterdam

opwekken door ons schuldig te maken aan

voegde werd het beeld opgenomen in de Rot-

onbehoorlijke handelingen en gedragingen’.

terdamse stadscollectie. In 1966 verhuisde het monument naar de huidige locatie. (zie

Saaie Piet

ook bkor.nl). Het beeld, een rijksmonument,

Volgens wetenschapsjournalist Simon Rozen-

verkeert vandaag in zo’n slechte staat dat het

daal valt er weinig aan te merken op Piet Hein.

grondig moet worden gerestaureerd of op kor-

Hij zegt zelfs over Hein dat hij: ‘Eigenlijk een

te termijn moet worden vervangen door een

saaie piet was.’ In Admiraal Zilvervloot (2003),

kopie. Daarmee zijn uiteraard kosten gemoeid.

de biografie van Piet Hein, schrijft historicus

Dus, wat nu? Verwijderen we Piet Hein uit ons

Ronald Prud’Homme van Reine dat de Delfsha-

straatbeeld of schenken we hem een tweede

venaar ‘met de slavenhandel niets van doen

leven?

had’. De WIC zou pas zes jaar na de dood van

Foto F. Eveleens

Piet Hein met de slavenhandel zijn gestart. Dat

Hoe gaat we om met ons verleden?

drong er daarna in de Rotterdamse raad op

neemt niet weg dat Hein werkzaam was voor

De aanleiding voor de vraag wat nu aan te van-

aan dat er een debat over zeehelden met een

een commerciële onderneming die zich had

gen met het monument, is te vinden in de re-

dubieuze reputatie gevoerd moest worden, en

gespecialiseerd in praktijken als oorlogsvoe-

‘Zwarte’ was, geloof ‘t of niet, de benaming die ‘gewoon’, was voor onze negroïde medemens. Tot diep in de jaren ‘60 en ‘70 van de vorige eeuw. Schaamteloos, zou men nu oordelen. ‘Hij was maar een neger’, zong de Zangeres zonder Naam nog vol mededogen.

cente discussie die ook in Rotterdam intensief

dat er nagedacht zou moeten worden over het

ring en piraterij.

gevoerd wordt, over onze omgang met het sla-

standbeeld van Piet Hein. Dat onderzoek komt

vernijverleden. Wat was de verantwoordelijk

er en moet eind 2020 afgerond zijn.

Grieken, Romeinen, Europese grootmachten in 17e, 18e en 19e eeuw, de Arabische wereld ten tijde van de opkomst van de Islam, IS in de 21e eeuw, de Verenigde Staten toen en wellicht nu: allen vonden het misbruik van de medemens, om de factor ‘arbeid’ uit te buiten tot op het bot de normaalste zaak van de wereld. Het neo-liberalisme doet niet anders. ‘Greed is good!’ Uitbuiting schijnt bij de mens te horen. ‘Zouden wij daar ooit afscheid kunnen nemen?’, vraag ik mij wel heel naïef af. Liberté, égalité, fraternité? Na WO 2, vindt in navolging van de Volkenbond, de oprichting van de Verenigde Naties plaats. De zogeheten Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, vindt plaats op 10 december 1948, de bekroning van de humaniteit? Tot de Franse Revolutie kende Europa een standenmaatschappij. De derde stand naast de Adel en de Kerk waren de horigen, de lijfeigenen. Met de Verlichting ging eindelijk het Licht aan in donker Europa, met de Nieuwe Wereld als belofte van gelijkheid. Ik stel voor: Ter lering, niet ter vermaak: Laat de Witte de With (-straat), de naam behouden en laat historici aanvullend op het naambord kort en krachtig helder uiteenzetten waar WdeW naar onze huidige humanitaire maatstaven een scheve schaats heeft gereden. Ter lering. Vermaak lijkt me nogal misplaatst. Ps: De Zilvervloot is gewoon door Piet Hein gejat van de Spanjaarden. Zeeroverij dus. Geboren in Delfshaven en van galeislaaf opgeklommen tot neerlands zeeheld. Een ordinaire jatmoos dus, wel een 010 ‘held!’, dat dan weer wel.....

van Nederland daarin, en hoe kunnen we die

Dus, wat nu? Feit blijft dat onze omgang met het verleden

verantwoordelijkheid nu op een relevante ma-

Wie was Piet Hein eigenlijk?

niet neutraal kan zijn. Als we een straat vernoe-

nier inbedden in onze kennis van en omgang

Piet Hein (1577-1629) was een zeevaarder

men naar een ‘zeeheld’ zonder daarbij echt te

met het verleden?

en marinebevelhebber. Hij stond bekend

reflecteren op diens daden, of zonder deze op

De discussie werd in 2017 aangezwengeld door

als nuchter, vindingrijk, onverschrokken en

zijn minst te vermelden op datzelfde bordje,

het centrum voor hedendaagse beeldende

bekwaam in de handel. Met die eigenschap-

laten we zien dat we deze daden goedkeuren

kunst Witte de With, in de Witte de Withstraat.

pen trad hij eerst in dienst van de Verenigde

en zelfs het eren waard vinden.

Want hoe kon het dat we al die tijd eigenlijk wel

Oost-Indische Compagnie (VOC).

Hetzelfde geldt voor het oprichten én onder-

wisten dat de beste man ‘fout’ was geweest,

Later verwierf hij het bevel over een aantal

houden van monumenten voor omstreden

maar dat we zijn achternaam toch ruimschoots

missies van de West-Indische Compagnie

zeevaarders en kolonisten. Piet Hein zal een

gebruikten in de naamgeving van straten en, in

(WIC). Op volle zee – vaak in oorlogssituaties

extra plaquette krijgen maar het blijft natuur-

dit geval een kunstinstelling (die zelf notabene

en omringd door piraterij – legde de Delfshave-

lijk de vraag of en hoe de gemeente de andere

beweert te reflecteren op het hedendaagse en

naar een opmerkelijke clementie aan de dag.

‘helden’ een passender plek zal geven, en of

op de manier waarop kunst in het verleden tot

Hein had respect voor de Spaanse vijand (hij

deze lieden daarmee definitief van hun voet-

stand kwam en beleefd werd.) De partij Nida

had bijna tien jaar in gevangenschap doorge-

stuk zullen vallen.

Siebe Thissen is hoofd BKOR, de afdeling van het CBK Rotterdam dat zich ontfermt over beelden in de buitenruimte. We vroegen hem hoe het komt dat Piet Hein ineens het imago heeft gekregen van ‘foute held’. Thissen: ‘Hein hoort helemaal niet in dat rijtje thuis. Echter, sommige mensen associëren iedere 17e eeuwse zeeheld met de VOC en de WIC en dus met een ‘fout’ koloniaal verleden en dus met slavenhandel. Wat opvalt is dat ‘rechts’ (zij die ons glorieuze VOC-verleden graag verheerlijken of daar trots op zijn) net doet alsof iedereen Piet Hein van zijn sokkel wil trekken. Alsof ons erfgoed onder druk staat en een linkse, multiculturele horde de beelden wil vernietigen. Niets daarvan. Over Piet Hein lijkt bijna iedereen het juist met elkaar eens. Een bijzonder figuur, die leefde in een complexe tijd en ons toont dat de 17e eeuw niet zomaar in simpele schema’s te vangen is. Feit is dat we in Rotterdam niet veel koloniale figuren op sokkels hebben. Piet Hein lijkt een excuus om weer aandacht te vragen voor het koloniale verleden van de stad. Doorgaans stuur ik critici door naar het beeld van Tsaar Peter de Grote, dat was pas een slechterik. Maar voor hem bestaat er helaas geen belangstelling. Voor het beeld van Hein zijn twee mogelijkheden: 1. Beeld naar binnen (opslag), kopie op straat; 2) Beeld buiten laten, repareren/restaureren, onderzoeken welke kleur hij ooit had (verf is namelijk verdwenen), en vervolgens geheel met een hars behandelen. Binnenkort wordt hierover besloten.’

Rotterdammers over Piet Hein Of het beeld mag blijven? Hij was uitgesproken tegen slavernij... Hij trachtte zo vreedzaam mogelijk de Zilvervloot te veroveren... Hij zorgde voor vitamine C voor zijn manschappen... ~ Henning Het is onze geschiedenis. Goed of slecht. Dat wordt in iedere tijd anders beoordeeld. Ga naar Portugal, Spanje, Italië etc. Overal zie je beelden van helden uit de geschiedenis. Waren die allemaal correct? Misschien niet, maar hoort wel bij je verleden. ~ Loes Zijn reputatie was al aan het afbrokkelen. Mag wel weg, hoor. ~John Lekker belangrijk, ons druk maken om een stukkie beton, gewoon laten staan en ons druk maken om belangrijker zaken, zoals armoe, bejaardenzorg, ziektekosten, eigen bijdrage, werkloosheid, zwervers zonder woning, jongerenopvang, dividendbelasting, drugsproblematiek, etc. ~ Hans Opknappen die handel. Wie schaamt zich voor zijn eigen geschiedenis? Denk aan tijdgeest en niet dat gezeur achteraf. Dat is zoooo politiek correct. Hoe zullen ze over 300 jaar over onze daden gaan denken? Moeten wij daar nu alvast op gaan voorsorteren? Kom op zeg! ~ Fred

DUURZAAM Wij vragen ondernemers: Wat doe jij voor het milieu? Aan het woord zijn Renate en Frank, eigenaar van Sharp Sharp, een plantaardige bakker aan de Hillelaan 28-29. sharpsharp.nl

r ot t er da m s e CULTUUR krant

WERK

NIET LULLEN

Rotterdammers over werk Hannie Mans (61) is eigenaar van het derde servies, een vintage servieswinkel op de Nieuwe Binnenweg.

‘Ik zeg op alles: doen! You only live once!’

AMBACHT Handgemaakte producten zijn populair. Wie kiest voor een ambacht en waarom? Aan het woord is Sonia Angulo. Sonia is coupeuse en maakt kleding op maat voor dames en aangepaste kleding voor mensen met een handicap. Daarnaast geeft ze cursussen en workshops. ‘Twee jaar geleden heb ik de overstap gemaakt

de aarde en de samenleving is. Als ontwerpers droegen wij bij aan dit gedrag door nieuwe boeken, meubels enzovoort te maken. Dit voelde niet goed. De connectie tussen mens, dier en milieu is aan het verdwijnen. We willen met ons werk juist proberen om impact te maken en verandering teweeg te brengen. Dit doen we nu als plantaardige bakkers.’

Leg uit! ‘Wij hopen mensen te inspireren om duurzamere keuzes te maken en zo met zijn allen onze footprint te verkleinen. Het gaat erom dat we ruimte geven aan al het moois op onze prachtige aarde. Het gaat om een

en zuivel. Dit gaat niet van de ene op de andere dag, maar hoe bewuster je wordt, hoe meer je om je heen kijkt en ziet op welke manier je verschil kan maken.’

Hoe doen jullie dat in je werk? ‘Wij runnen Sharp Sharp zoals we leven: zo groen en duurzaam mogelijk. De keuzes die we maken voor inkoop, verpakking en ingrediënten zijn goed onderzocht en weloverwogen. We zoeken voortdurend naar

Rotterdam ‘Ondertussen ontmoette ik mijn vriend, die in Rotterdam woonde. Na een jaar heen en weer reizen - ik woonde in Amsterdam - trok ik bij hem in. Ik vond een baan bij de gemeente Rotterdam als beleidsadviseur onderwijs. Dat was al een stuk leuker, want ik ging op bezoek bij scholen en het werk was divers. Het was geen droombaan, maar ik kreeg twee kinderen, werkte drie dagen en het was allemaal prima te combineren.’

nieuwe ingrediënten en materialen om nóg groener te ondernemen. In onze nieuwe zaak hebben we bijvoorbeeld zoveel mogelijk gewerkt met gerecycled materialen, van de plantenkas tot het pallet houten plafond en de vintage meubels. Daarnaast gaan we nog meer ingrediënten lokaal inkopen, want dat is altijd het duurzaamst. ‘

Nog duurzame tips voor de lezer? ‘Neem je voedingskeuzes onder de loep en kies vaker voor een plantaardig alternatief! Je voeding aanpassen, heeft veel impact. Plantaardige voeding verkleint je footprint. Onze no-cheesecake met ingrediënten uit het buitenland is bijvoorbeeld nog steeds vijf keer minder vervuilend

ineens veel tijd om te naaien. Ik naai al sinds de middelbare school, maar wilde het graag beter leren. Het geeft voldoening om met mijn handen te werken en iets te maken. Ik ging op les bij de Rotterdamse Snijschool en kreeg de smaak goed te pakken. Omdat ik al

Zus ‘In 2008 kreeg mijn zus de diagnose ‘eierstokkanker’. Het was een erfelijke aandoening. Ik liet me onderzoeken en bleek het gen ook te hebben. Én borstkanker! Mijn zus heeft nog vier jaar geleefd, drie en een half jaar langer dan de artsen hadden voorspeld. Ik heb 15 maanden behandeling gekregen: ik ben geopereerd, bestraald en heb chemokuren gehad. Het was een moeilijke periode, maar ook een nieuw begin. Ik heb het gevoel alsof ik een tweede leven heb gerkregen. Mijn kinderen zeggen dat ik yolo ben geworden. Ik zeg op alles: doen! You only live once!’

kleding naaien voor anderen. Zo ont-

Servieswinkel ‘De servieswinkel heb ik overgenomen van mijn zus. Ik heb een loods met 350 vierkante meter servies geërfd. In het begin werkte ik drie dagen in de winkel en drie dagen bij de gemeente. Twee jaar geleden ben ik met pensioen gegaan. Sindsdien richt ik me helemaal op de winkel. Het is een uit de hand gelopen hobby. Rustig aan doen is niets voor mij. Ik wil de winkel groter maken. Als ik geen winst maak, kan ik net zo goed een andere hobby nemen. Ik wil succes voor mezelf en voor mijn zus.’ Ondernemen ‘Het ondernemen heb ik gaandeweg geleerd. Dat je BTW aangifte moet doen bijvoorbeeld. Dat had niemand mij verteld. Tot ik een enorme aanslag kreeg van de Belastingdienst! Nu begrijp ik het. Ook in het klantencontact ben ik gegroeid. Waar ik in het begin te veel probeerde te pleasen - een vrouweneigenschap- stel ik nu vriendelijk doch duidelijk grenzen. Als klanten aankomen met zielige verhalen bijvoorbeeld, en van alles van me verwachten. Maar het is goed te doen hoor! Een beetje gedoe hoort erbij. Dat heb je met elke baan, dat is het leven. ‘

stond gaandeweg het idee om er mijn werk van te maken.’

‘Inmiddels maak ik maatkleding voor dames: mooie kleding voor elke dag of voor een speciale gelegenheid. Ook maak ik aangepaste kleding voor mensen met een handicap. Bijvoorbeeld voor iemand die in een rolstoel zit en een broek wil die makkelijk aan gaat. Of een speciale blouse voor iemand die moeite heeft met kleine knoopjes. Het leuke is dat mijn oude werk als revalidatiearts hier goed uitkomt! Ik vind het leuk om te zoeken naar oplossingen voor fysieke beperkingen...’ ‘Ook heel leuk om te doen zijn de cur-

Buitenlandse markt ‘Erg leuk vind ik de samenwerking met de Hogeschool. Daar geef ik voorlichting aan studenten van de afdeling communicatie. Wat ik zoal doe om buitenlandse klanten te krijgen. Mijn servies is bijvoorbeeld erg populair bij Japanners. De leerlingen doen onderzoek naar hoe ik mijn buitenlandse netwerk kan uitbreiden. Dat is mijn grootste doel: meer buitenlandse klanten. Via de Hogeschool ben ik nu in contact met een Amerikaanse klas. Helemaal geweldig. Komend jaar gaan we Amerika veroveren!’

sussen en workshops. Ik geef bijvoorbeeld korte cursussen van drie of vier keer waarbij je zelf een kledingstuk maakt, een rok of kinderbroekje bijvoorbeeld. Ook geef ik korte workshops van twee uur, waar je kleding leert repareren of met stofresten iets moois maakt. Op vrijdagochtend hou ik open atelier. Je kunt dan bij mij aan je eigen project komen werken en ik help waar nodig. Tot slot ga ik vanaf januari ook aan de slag als naaicoach in de bibliotheek in Schiebroek. ‘ Altijd al willen leren naaien? Kijk snel op de website van Sonia en zoek

dan een cheesecake gemaakt met lokaal geproduceerde melk en kaas!’

naar

veel voor mezelf had gemaakt, ging ik

Beleidsmedewerker ‘Mijn werkende leven ben ik begonnen als docent op het MBO. Ik heb tien jaar voor de klas gestaan. Maar het kostte zoveel vrije tijd en er was geen carrière perspectief. Ik besloot er een studie naast te doen. Bestuurskunde, want dat was de enige studie waarbij ik compensatie kreeg voor mijn HBO opleiding. Mijn doel was: meer verdienen en minder werken. Drie dagen vond ik zat. Wat ik vergat, was om te kijken of ik het werk wel leuk vond. Toen ik na die studie een baan vond als beleidsmedewerker bij het ministerie, bleek dat ik er niet het type voor was. Ik spendeerde mijn dagen met lange nota’s schrijven. Verschrikkelijk.’

proces van bewustwording. Leren leven met minder spullen, stoppen met vis, vlees

revalidatiearts

stopte met mijn werk als arts en had

‘Jazeker! Door onze studies zagen we wat de impact van ons consumptiegedrag op

van

coupeuse. Het ging heel natuurlijk. ik

Foto Paul Kampman

Is duurzaamheid een (belangrijk) thema voor jullie?

Pandjes ‘Mijn vriend - ik ben van de generatie die geen meerwaarde ziet in het huwelijksbriefje - en ik zijn eigenlijk huisbaas van beroep. Ik heb een pand in Amsterdam, hij heeft een aantal panden in Rotterdam. Maar omdat je nooit op één paard moet wedden, is het altijd goed om meerdere nevenactiviteiten en inkomstenbronnen te hebben. Een plan B is essentieel.’

‘Het is nooit te laat om te worden wat je had kunnen zijn’

de cursus/workshop die bij jou past!

Mary Anne Evans (1819 – 1880) was een Engelse schrijfster, vertaler, journalist en dichteres die onder pseudoniem George Eliot publiceerde, omdat ze als vrouw in het Victoriaans tijdperk weinig tot geen kansen kreeg. Bekende werken zijn Middlemarch en Daniel Deronda.

soniaangulocouture.nl

r ot t er da m s e CULTUUR krant

LEZEN

boekbespreking Dagelijks werk

Ode aan Renate Dorresteijn

• Door Eveline Duermeijer

Met Dagelijks werk gunt Renate Dorresteijn

lezers, geen schrijvers.

(1954-2018) ons voor de laatste keer een in-

van de man voor de clitoris werd beantwoord

dagelijks werk. Voor een ieder die houdt van

met opmerkingen als ‘Jij bent zeker nog nooit

een liefdevolle en nuchtere kijk op het leven

behoorlijk geneukt.’

van alledag. De kunst van zelfreflectie. En het

tieme en ruimhartige blik in haar gedachten-

Persoonlijk en wars van taboe

goed en leven als schrijfster. Op eigenzinnige

Persoonlijke en taboerijke onderwerpen wor-

en scherpe wijze reflecteert ze op haar eigen

den niet geschuwd door Dorresteijn. Over

Liefde voor schrijven

artikelen en lezingen van de afgelopen vijfen-

haar veelbesproken kinderloosheid zegt zij:

‘Fictie laat ons zien wat het betekent om mens

veertig jaar, die niet of slechts op kleine schaal

‘Mijn eigen vrijwillige kinderloosheid heeft

te zijn en hoe moeilijk het is een fatsoenlijk

werden gepubliceerd. Een ‘schaduwoeuvre’ of

me ongetwijfeld geïspireerd om levenslang te

mens te blijven als de omstandigheden on-

‘oefenoeuvre’, zoals ze het zelf noemt. Met the-

schrijven over zelf in elkaar geknutselde ge-

fatsoenlijk worden… Literatuur helpt ons, ons

ma’s die haar boeiden en later terugkwamen

zinsconstellaties die niet bestaan bij de gratie

met anderen te identificeren en ook onszelf te

in haar romans. Over de verhouding tussen

van bloedbanden.’ En relativerend: ‘Wat die an-

begrijpen.’ Zo omschrijft Dorresteijn haar voor-

mannen en vrouwen, vrijwillige kinderloosheid

deren meestal ook geloven is dat vrijwillig kin-

liefde voor het schrijven en lezen van romans.

en ouder worden. Het laat ons zien hoe haar

derloze vrouwen verstokte kinderhaters zijn.

Verhaallijn, karakter en zelfs de titel van haar

schrijverschap zich vormde en zij uitgroeide tot

Het zou hen verbazen hoeveel aanleunkinde-

nieuwe en laatste roman had ze al bedacht.

een van Nederlands bekendste schrijfsters met

ren er voortdurend op mijn stoep staan.’

Maar met het oog op haar eigen naderend af-

een ijzersterk en herkenbaar eigen geluid.

meesterlijke vermogen om het leven en de eindigheid ervan met woorden te omvatten.

scheid door een ongeneeslijke ziekte, koos de Seksualiteit en zelfspot

schrijfster voor een andere weg. ‘Bij je volle be-

De lezer als bondgenoot

Ronduit hilarisch is haar met zelfspot door-

wustzijn je laatste roman schrijven, bij elke zin

‘Zo, dat was niet mals. Sterkte ermee. Met

drongen terugblik op een lezing in 1988 voor

weten dat het hier gaat om het sluitstuk van je

vriendelijke groet, Renate Dorresteijn.’ Zo be-

de Rutgersstichting over de toekomst van de

oeuvre, orgeltoon, orgeltoon, dat leek me een

sluit Dorresteijn haar brief aan een aspirant

seksualiteit en ‘de ontdekking van de clitoris’.

opdracht waartegen ik niet was opgewassen.

schrijver die haar om feedback op een onge-

Aldus Dorresteijn, ‘Zelfbezitter van dat orgaan

En hoe zou ik het hoofd moeten bieden aan de

publiceerd manuscript vroeg. Uit respect voor

en zelf op dat moment bovendien vijfendertig

angst dat ik dat boek niet meer zou afkrijgen?’

anderen die dromen van het schrijverschap of-

jaar oud, was ik best onthutst dat mijn moeder,

ferde ze haar vrije tijd op om hun werk te lezen

mijn oma, mijn overgrootmoeder en alle vrou-

Literair zelfportret

en voorzien van haar oprechte maar ongezou-

wen voor mij, dus nooit veel plezier in bed kon-

Dorresteijn’s ode aan het schrijverschap, het

ten commentaar. En in de lezer zag Dorresteijn

den hebben gehad. Maar nu, met mijn lezing,

sluitstuk van een indrukwekkend levensoeuv-

een belangrijke bondgenoot voor schrijvers,

zou ik de loop van de geschiedenis weleens

re, werd een nietsontziend literair zelfportret.

want ‘Laten we wel wezen, lezen is geen pas-

verleggen.’ Dat pakte klaarblijkelijk anders uit

Een moedige en kritische wandeling door tijd

Dagelijks Werk (2018)

sieve affaire. De lezer is met z’n hele hebben

dan bedoelt, want haar vurig pleidooi voor

en eigen leven, van een nuchtere maar ook

Renate Dorresteijn

en houden bij het verhaal betrokken.’ Zonder

vrouwelijk genot en een enthousiast onthaal

doorvoelende vrouw. Renate Dorresteijn’s

€19,99

r ot t er da m s e CULTUUR krant

LEZEN

Renate Dorresteijn • Eveline Duermeijer

PLATFORM

Verhalen & gedichten van lezers

In de vorige editie van deze krant vroegen wij u om uw verhalen en gedichten over Rotterdam in te sturen. Wij ontvingen prachtige inzendingen! Hier publiceren wij er een aantal.

‘A truly courageous writer.’ The Independent

‘Renate Dorresteijn schreibt Sätze, die einem das Herz zerreissen.’ Neue Presse ‘Dorresteijn weet precies hoe ze hartverscheurend kan schrijven.’ Het Parool

Op 4 mei dit jaar overleed Renate Dorresteijn aan slokdarmkanker. Nederland nam hiermee afscheid van een dappere en eigenzinnige schrijfster. Een kort overzicht van haar leven en werk... Bladenschrijfster Renate Maria Dorresteijn werd geboren op 25 januari 1954 en groeide op in een katholiek gezin in Amstelveen. Vader was advocaat, moeder onderwijzeres, tot aan haar huwelijk zoals dat ging in die tijd. Van jongs af aan hield Dorresteijn van schrijven en na het gymnasium ging ze aan de slag als verslaggeefster voor weekbladen Panorama en Libelle. Voor haar werk reisde ze de wereld over en de indrukken die ze opdeed in het buitenland tijdens deze reizen vormden haar wereldbeeld. Na vijf jaar vaste dienst, nam Dorrestijn ontslag en ging te werk als freelance schrijver voor diverse bladen waaronder Viva en De Tijd. Feminisme Dorresteijn was fel en uigesproken als het ging over vrouwenzaken. Ze was vijf jaar redacteur van feministisch vrouwenblad Opzij. Op haar 24e liet ze zich steriliseren omdat ‘ze wilde voorkomen later roze sokjes te moeten wassen’, aldus haar jeugdvriendin in NRC. Samen met schrijfsters Anja Meulenbelt, Caroline van Tuyll en Elly de Waard, richtte ze in 1986 de Anna Bijns Stichting op, met als hoofddoel het onder de aandacht brengen van vrouwelijke (Nederlandse) schijfsters. Dorresteijn gaf regelmatig voordrachten en lezingen en was als gastdocent, -spreker en -schrijver verbonden aan diverse universiteiten waaronder de University of Michigan, de Sorbonne in Parijs en de Universiteit van Leiden. Romans Dorresteijn schreef het liefst romans. In 1983 debuteerde ze met de roman Buitenstaanders. Haar werk kenmerkt zich door de aandacht voor maatschappelijke kwesties, waarbij ze niet bang was om de gemoederen flink op te schudden. In haar roman Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor (2006) liet ze een advertentie voor een product voor vrouwen in de overgang opnemen. Dat was nooit eerder gedaan. In de roman Het perpetuum mobile van de liefde verwerkte ze de zelfmoord van haar zusje, die leed aan boulimia. Ook haar eigen ziekte ME drukte een stempel op haar schrijven. Prijzen Dorresteijn ontving vele onderscheidingen voor haar literaire werk zoals in 1993 de Annie Romeijn prijs voor haar hele oeuvre. Verder ontving ze nominaties voor de Libris Literatuur Prijs (Een sterke man), de publieksprijs van het dagblad Trouw (Een hart van steen) en de AKO Literatuurprijs (Zonder genade). Ze schreef het Boekenweekgeschenk van 1997 Want dit is mijn lichaam en het Boekenweekessay van 2008 Laat me niet alleen. Laatste boek Renate Dorresteijn schreef een veertigtal boeken, waarvan een groot deel is vertaald en uitgegeven in vele landen waaronder Japan en Amerika. In september 2017 maakte ze bekend dat ze ongeneeslijk ziek was. Haar laatste boek Dagelijks Werk schreef zij in de wetenschap van haar naderend afscheid. Aan de hand van niet gepubliceerde teksten en haar eigen reflectie daarop gunt ze de lezer een laatste blik in haar veelbewogen leven als schrijfster.

(op p.10 een recensie over dit boek)

De Gouwe Gozert van de Groote Schouwburg Robert Tau

Een blond jongetje van twaalf jaar staat in december 1958 uren

meur zet ondertussen een soort van pruik op het hoofd van Rob

knarst onder zijn versleten schoenen waar gaten in zitten.

‘Iets strakker en dan aan de kanten vastplakken.’ De grimeur

lang te wachten aan de achteringang van de Groote Schouwburg van het Zuidplein. Het is bitter koud. De verse sneeuw

Maar niets weerhoudt hem om zijn idool te ontmoeten voor een foto of een handtekening.

Hij heeft al wat streken uitgehaald. Allemaal onschuldig hoor. Zo liep hij helemaal vanuit de Ebenhaёzerstraat naar Berkel

en Rodenrijs om op de stoep van Annie M.G. Schmidt te gaan

zitten en met haar te praten. Of kijken in de Oasebar van Jaap

Valkhoff. Ja, die Oasebar bevalt hem wel. Nederlandstalige ar-

tiesten treden daar allemaal op. De lichtjes, de sfeer, het decor, het podium. Het heeft allemaal iets magisch. Nauwelijks heeft hij dit allemaal overdacht of daar komt acteur Rob de Vries

aangelopen. Hier heeft hij op gewacht. Rob de Vries is het jaar ervoor (1957) uitgeroepen tot de beste acteur van het jaar en

terecht. Op alle peperbussen in Rotterdam Zuid zijn de aanplakbiljetten van ‘Het Dagboek van Anne Frank’ te zien waarin hij

de hoofdrol speelt. ‘Sta je al lang te wachten?’ ‘Een tijdje meneer de Vries, om uw handtekening meneer de Vries en eh…om u te feliciteren met de prijs voor beste acteur.’ ‘Dank je jongen.’ Rob ziet iets in de ogen van dit blonde jongetje. Tragiek?

Talent? Twijfel? ‘Kom maar naar binnen, dan mag je zien

hoe ik geschminkt word.’ Nog voordat het jongetje antwoord kan geven zwaait de Vries de artiestendeur open en staan ze

binnen. ‘Loop maar even mee naar de grote zaal!’ De grote zaal biedt aan ruim 850 pluche zitplaatsen ruimte en is daarmee een ongekende luxe.

Tussen de coulissen is men bezig de diverse rekwisieten klaar te zetten. De grote zaal overweldigt de jongen met zijn fraaie krullen en zweepslagenversieringen. En dan de lampen en

lichtjes die tezamen een betoverend spel vormen van kleur en schaduw. De uitgesneden theatervoorstellingen aan de

zijwanden met al die poppetjes lijken net tot leven te komen.

Even strijkt hij over een pluche stoel. Het jongetje wordt uit zijn droom verstoord doordat Rob de Vries ineens aan hem vraagt : ‘Weten je ouders dat je hier bent?’ ‘Nee, ik denk van niet, maar dat interesseert ze toch niet, want ze zijn er nooit!’ ‘Kom maar mee naar mijn kleedkamer dan praten we verder.’

In de loop naar boven gaan ze een trap op en zijn dan ‘backsta-

ge’. In het voorbijgaan treft Rob de Vries zijn assistent en vraagt

hem 2 warme bekers chocolademelk met slagroom en 2 broodjes kaas te komen brengen. De kleedkamer baadt in wit licht

met aan de tafels grote witte lampen rondom het kader van een aantal spiegels. Er staat een grote paspop met de kleding die Otto Frank aan zou hebben gehad in Het Achterhuis. Althans wat er op lijkt.

Rob de Vries doet zijn jas, colbertje en overhemd uit. De

grimeur komt binnen. ‘Goedenavond.’ ‘Goedenavond, Rob! Zo,

bezoek ?’ ‘Een ontdekking’ zegt de Vries. ‘Dit jongetje komt eens kijken naar de magie die theater heet. Laat de magie maar eens zien.’ De grimeur gaat aan de slag. Op de tafel staan ondertus-

sen doosjes met allerlei kleuren schmink, kwasten en kwastjes. Potjes met crèmes, mascara en zelfs lippenstift.

Er wordt geklopt de broodjes kaas en chocolademelk worden

binnengebracht. Het jongetje geniet letterlijk met volle teugen. Ineens vraagt Rob de Vries : ‘Welke artiesten zijn bij jou

favoriet?’ ‘O, dat zijn er heel veel meneer. Maar het meest moet ik lachen om Johnny Kraaykamp. Een echte grappenmaker.

Verders Willy Alberti, Johnny Jordaan, Frans Vrolijk, Duo Excentriek, Jaap Valkhoff.’ ‘Wat zou je het liefste willen doen? Waar zou je gelukkig van worden?’ ‘Een kindercircus! Voor de hele Carnissebuurt. Bovenop zolder aan de Ebenhaёzerstaat met

allerlei acts. Ik presenteer alles zelf. Nou ja, ik heb een vriend die meehelpt. Een echt pak heb ik al, zo eentje als Abeltje.

Een piccolopak.’ ‘Zo, opperspreekstalmeester, wanneer kan ik

komen kijken?’ vraagt de Vries met een brede glimlach om zijn mond. ‘Nou, nog eerst effe oefenen, dat lijkt me beter.’ De gri-

de Vries. Nou ja, pruik. Hij heeft een halfkale schedel met langs

de kanten zwart grijze haren. ‘Zo goed, Rob?’ vraagt de grimeur. zet de contouren rond gezicht en nek feller aan. Nu lijkt het net of Otto Frank veel magerder is. Het boordje van het overhemd is net één maatje te groot zodat het effect groter is.

In een blik van verstandhouding kijken Rob de Vries en het

jongetje elkaar in de spiegel aan, maar dit lijkt een eeuwigheid te duren. Ineens zegt hij: ‘Ik wil niet dat je de hele voorstelling

uitzit, dat wordt te laat voor je. Ik wil geen gedonder.’ Resoluut staat de Vries op en neemt het jongetje aan de hand mee. Ze

lopen terug de trappen af. De Vries zet een stoeltje voor hem neer tussen de coulissen. ‘Zo, voor jou, blijf hier maar zitten

kijken we gaan zo beginnen. Ik kom terug wanneer het pauze

is.’ De Vries roept alle acteurs en actrices bij elkaar en geeft de laatste spelaanwijzingen.

De bel gaat in het theater, een teken dat de voorstelling gaat

beginnen. Iedereen neemt zijn plaats in. Toch kan het jongetje

het niet laten om van zijn stoel af te gaan en even aan de zijkant van het theatergordijn een blik de zaal in te werpen. Het zit

vol gepakt met publiek. Snel gaat hij weer terug naar zijn stoel tussen de coulissen. De voorstelling gaat beginnen.

De tijd vliegt voorbij. Voordat het jongetje het weet is het eerste stuk voorbij. Ach, hij had liever nog wat gebleven. Achter hem verschijnt de Vries. ‘En genoten, beste jongen?’ ‘Ja, meneer, alleen het ging zo vlug.’ ‘Hier heb je een flesje limonade.’

‘Dankuwel!’ De Vries praat nog even met een aantal acteurs

uit het stuk en geeft aanwijzingen aan Jules Croiset, Bernard

Droog en actrice Enny Mols-De Leeuwe die later nog met haar solostuk ‘De Toiletjuffrouw’ furore zal maken.

‘Kom jongen, tijd om naar huis te gaan. Ze zullen wel denken

waar blijf je?’ De Vries geeft hem een hand. Ze lopen wederom richting de artiesteningang. Als ze daar staan zegt de Vries: ‘Neem me het niet kwalijk; hoe heet je eigenlijk?’

‘Eddy, meneer de Vries. Eddy Ouwens!’ ‘Goed zo Eddy, veel

geluk. En vergeet niet wat ik allemaal tegen je gezegd heb. Vooruit, naar huis nu!’ ‘Jawel meneer, dankuwel. Zal het doen, hoop u nog een keer te zien.’ ‘Dag Eddy, het ga je goed!’

‘Dag meneer de Vries.’ De deur zwaait dicht. Eddy staat weer op straat voor de artiesteningang van De Groote Schouwburg van Het Zuidplein.

Eddy loopt de Groote Schouwburg voorbij. Aan de linkerkant in

het midden hangt het grote reliёfbeeld van de oppergod Apollo. Apollo is de beschermheer van de dichters/ schrijvers en muzikanten. Over het linkeroog van het beeld vloeit een watertraan. Het lijkt of Apollo aan Eddy een knipoog geeft maar dat is

slechts verbeelding. Of toch niet? De sneeuw knarst weer onder zijn schoenen vol met gaten. Snel naar huis voordat zijn sokken weer kletsnat worden. Via de Goereesestraat en Markerstraat komt Eddy op het Amelandseplein. Hier staan alle lantaarns aan en dat geeft een sprookjesachtig gezicht.

Doorlopen nu, denkt Eddy. Ik ben bijna thuis. Thuis aan de

Ebenhaёzerstraat 126 C. Bovenop m’n kindercircuszolder, met mijn piccolopak, mijn poster van Elvis Presley en mijn warme kleine bedje. De lucht is helder en donkerblauw. Net zo don-

kerblauw als het pyamapak van Otto Frank dat Rob de Vries als laatste over zijn stoel heeft neergelegd voor na de pauze. Het

lijkt alsof de avond zijn zegen heeft gegeven voor deze ontmoeting. Zodra Eddy in de Ebenhaёzerstraat is begint het als door een wonder zachtjes te sneeuwen. Eddy baadt in het licht van de straatlantaarns met de sneeuw op zijn jasje en broek. Het

lijkt wel goud, puur goud. Ja, zo staat deze gouwe gozert van de Groote Schouwburg voor zijn huisdeur. Met een tevreden glimlach draait Eddy de sleutel in het slot.

r ot t er da m s e CULTUUR krant

PLATFORM

‘Geef licht, en het donker zal vanzelf verdwijnen’ ~ Desiderius Erasmus (1466 – 1536)

Verhalen & gedichten van lezers (vervolg)

Ode aan de Erasmusbrug

EEN DAG IN ROTTERDAM IN DE JAREN VIJFTIG

Nadine Jongeling

Antoinette van der Maas

Ik zie alleen je vormen die me doen Denken aan de Erasmusbrug Omarmend als jouw handen Om mijn keel Adembenemend Als ik in de spiegel kijk Op het moment dat ik Vluchtig mijn oksels probeer te scheren Prachtig Hoe mijn iets te ruwe handen over je Erasmusbrug glijden Zoekend Naar jouw liefde in een kamer vol verwijt

‘Het verleden is een ander land; ze doen de dingen daar anders’ Het is een citaat van L.P. Hartley, en nu ik de

Zadkine, de stad zonder hart, krijgt zeer uit-

reden om aan deze uitspraak te denken. De

onderwijzers en leraren nauwelijks kunnen

zeventig ruim ben gepasseerd en dus steeds

meer ‘ verleden’ krijg, heb ik ook steeds vaker wereld verandert, wij veranderen mee, maar

zo geleidelijk dat het ons zelden opvalt. Maar

maak je een flinke sprong in de tijd, dan kom je inderdaad in een ander land terecht.

Een ijzeren bedframe. Een koud zeil. Een lavet in plaats van een douche of bad. Mijn moeder wast nog met de hand, en we krijgen echt

niet elke dag schone kleren aan. Maandag is

wasdag, en maandagavond is zij dus moe en kribbig, en er wordt ‘s avonds ‘gemakkelijk’ gegeten. Vaste dagen overigens voor vaste

menu’s: woensdag gehaktdag, vrijdag vis en

worteltjes, zaterdag soep met brood. Het eten

Stadsbericht Alexander van Elswijk

Het grauwe grijs van de betonskeletten, verkeersgeluid als achtergrondmuziek. Uitlaatgassen als ochtendnevel, een junk in het portiek. Een oude duif: het ochtendgloren, wordt elke morgen weer met tegenzin geboren in de grote stad. Wat ’s nachts zo aantrekkelijk lijkt, is ’s ochtends als eerste weer verdwenen. Wat overblijft, de restanten, zijn als een mond vol stompe stenen. Grauw en hol, geheel verschraald, wanneer de nieuwe dag wordt binnengehaald, is de stad. Van alle nachtelijke luchtkastelen, staan nu nog slechts pilaren, net als elke morgen in de vele jaren. Maar als ’s nachts de betovering wordt uitgesproken, verdwijnen spontaan de oude spoken en leeft de stad… Tot de nieuwe morgen.

wordt gekruid met peper, zout, nootmuskaat en laurierblad, en dat is het wel. Andere

kruiden leer ik pas kennen door de houten

kruidenrekjes in de jaren zeventig; niet vers, natuurlijk, gedroogd. De meeste stonden maanden, zo niet jaren te verstoffen.

De kolenman komt aan de deur, net als de bakker en de melkboer. Ik hoor nog het geluid van het vallen van vele zakken kolen, waarvan de

inhoud door het kelderraam wordt gestort. Op gezette tijden verschijnt de schillenboer, met zijn paard; dat mag je dan een klontje geven. Op enkele plekken langs de stoeprand staat

al een enkele auto, maar je kunt nog rustig op de trottoirband naar school lopen, en zonder ouderlijk toezicht op straat spelen is ook

heel normaal. Wij eten om half zes, de andere

kinderen in de straat om zes uur. Mijn broer en ik moeten dus altijd als eersten ophouden met spelen, en als we terugkomen op straat zijn de anderen altijd net weer naar binnen. Ik heb er zowaar een traumaatje aan overgehouden.

Juist bij het begin van mijn puberteit - ik ben in 1944 geboren - verandert er iets in Nederland: de naoorlogse welvaart wordt voelbaar. We

eten geen havermoutpap of brood meer bij het ontbijt, maar een Amerikaanse vinding: cornflakes. Alles uit Amerika is geweldig. Er komt

een auto, een Renault Dauphine. We gaan naar de bioscoop in de nieuw gebouwde Lijnbaan

in Rotterdam, het eerste moderne winkelcen-

trum van Nederland. De eerste reisjes naar het buitenland. Het in de stad eten, bij Scheffer op diezelfde Lijnbaan, of bij Chalet Suisse in het

Park. Daar hebben ze iets bijzonders: vleesfondue, en het sausje erbij heb ik later nooit meer zo lekker gegeten. Diergaarde Blijdorp is een

grote attractie. Het Groothandelsgebouw lijkt

Dé webwinkel voor uw plantaardige boodschappen! Vanaf € 25,- gratis bezorging in Rotterdam.

van ongekende allure.

We zijn trots op het centrum van Rotterdam, dat jarenlang een kale vlakte vol puin is

geweest. Ik speel als kind op de braakliggende terreinen waar de stad vol van is; er bloeit

gras en kamille tussen de brokstukken. Af en

www.veganmission.nl

toe schiet een hagedisje weg. De helft van de winkels zijn nog noodwinkels. Het beeld van

PLATFORM

Vrijwillig In Rotterdam werken honderden enthousiaste vrijwilligers bij allerlei organisaties. Deze keer Miep Oosterling (72 jaar) over haar werk als steunouder bij Enver, jeugd en opvoedhulp.

eenlopende reacties. De wederopbouw is volop bezig en mijn hele schooltijd door heb ik mijn verstaan door het geluid van de heimachines

op de achtergrond. Want zonder heipalen kun je in Rotterdam niet bouwen.

’Drie jaar geleden ben ik begonnen als

Hoe neem ik mijn brood mee naar school?

steunouder bij Enver, een organisatie

maar was duur en werd nog niet algemeen

als de ontwikkeling van een kind of jon-

plakte ze tegen de keukentegeltjes om ze te

hulp. Zelf noem ik het ‘georganiseerde

En wat heb ik aan? Rokjes, bloesjes, vestjes.

groeid in de Afrikaanderwijk, waar het

wat later toch een jarretelgordeltje met de

deden de boodschappen als de buur-

kousenwinkel, want ze zijn te duur om weg te

kunnen elkaar letterlijk niet verstaan.

dat ik de zgn. ‘palingen’ langs mijn spillebenen

tegen. Daarom biedt een organisatie als

Lange broeken zijn uit den boze voor meisjes,

Eigenlijk heb ik mijn hele leven vrijwilli-

leeftijd dragen colbertjes en stropdassen,

ligerswerk voor senioren. Ik heb bewust

de door de docenten zo afgekeurde legerpuk-

heen te hebben. Zo blijf ik met beide

onze school streng verboden zijn. Jongens die

geholpen die de zorg voor twee klein-

andere huidskleur; er zullen toch wel mensen

spelen, zodat oma wat rust en ruimte

Katendrecht en Surinamers aan de Kruiskade:

Eens per week haal ik één of twee kin-

Een koffergrammofoontje met de luidspreker

beeld hebben van het steunouder-

sparen van mijn schamele zakgeld koop zijn

leuk om te doen. Het is geen ingewik-

schokte met zijn heupen, Elvis the Pelvis.

school halen en iets leuks met ze doen;

Zeker niet in plastic zakjes of in een plastic

die kinderen, jongeren en ouders of

gebruikt. Tien jaar later waste mijn schoon-

gere in het gedrang komt. Steunouder-

laten drogen en opnieuw te gebruiken.

burenhulp’. Vroeger was het gewoon

Nylonkousen zijn luxe; panty’s bestaan niet.

heel normaal was om er voor elkaar te

felbegeerde nylonkousen, die altijd vol ladders

vrouw ziek was. Tegenwoordig kennen

gooien. Ze zijn ook altijd te wijd omdat ze in

De sociale samenhang is totaal veran-

lunchdoos; plastic was al wel uitgevonden,

opvoeders zorg en ondersteuning biedt

moeder de plastic zakjes nog in een sopje en

schap is een laagdrempelige vorm van

als buren elkaar hielpen. Ik ben opge-

Als meisje van 14 draag ik witte sokjes, en

zijn. We pasten op elkaars kinderen en

zitten die moeten worden ‘opgehaald’ in de

we onze buren soms niet eens, of we

een model geperst zijn dat niet het mijne is, zo-

derd. Je komt elkaar niet meer ‘zomaar’

tantes, waar ik me doodongelukkig in voel.

Ik kom uit de ouderen- en de jeugdzorg.

nóg een rok overheen aan. Jongens van onze

Veel ouderen om mij heen doen vrijwil-

erin. We hebben schooltassen van zwaar leer;

om mensen van alle leeftijden om me

met de gestreepte sing-sing hemden, die op

Als steunouder heb ik een zieke oma

den naar huis gestuurd. Niemand heeft een

kinderen kwamen dan af en toe bij mij

herinner ze me niet. Er zijn volop Chinezen op

een single moeder met vier kinderen.

voel. Ook moet ik afdankertjes aan van mijn

Enver uitkomst.

behalve bij strenge vorst, en dan moest je er

gerswerk gedaan. Ik vind dat belangrijk.

hebben kortgeknipte haren met een scheiding

gekozen voor jongeren. Ik vind het fijn

kels komen pas een paar jaar later, samen

benen in de samenleving blijven staan.

er uitdagend mee naar de les komen wor-

kinderen op zich had genomen. De

uit Nederlands-Indië geweest zijn, maar ik

kreeg. Op het moment ondersteun ik

we komen er niet mee in aanraking.

deren op en geef ze wat extra aandacht.

in het deksel voor mijn vijftiende verjaardag.

schap. Ze denken dat het heel zwaar en

van Pat Boone en Nat King Cole. Elvis Presley

kelde hulpverlening, maar ‘gewone’ da-

Ik begrijp niet waarom dat zo erg is. En wat

Een praatje maken met moeder zodat

Ik merk vaak dat mensen een verkeerd

De eerste grammofoonplaatjes die ik na weken

moeilijk is. Maar het is juist ontzettend

werd als bijzonder ordinair beschouwd: hij

gelijkse ondersteuning. De kinderen uit

betekent Pelvis? Of is het alleen een flauw

ze haar hart kan luchten; Met zijn allen

Heel veel dingen zijn verboden. En ik vraag

ben mij spontaan ‘oma-miep’ gedoopt.

rijmwoord?

niet waarom. Het zijn de jaren vijftig.

naar de dierentuin... De kinderen uit ‘mijn’ steungezin hebEen titel waar ik trots op ben!’

Ook steunouder worden? Neem contact met Enver! werving@enver.nl 085 486 70 70 www.enver.nl

r ot t er da m s e CULTUUR krant

VAN ALLES

SCHILDEREN MET ANTOINETTE

PUZZEL

NETFLIX

Woordzoeker

MAYA ANGELOU And still I rise

Kunstschilder Antoinette MH Brandenburg (1959) schildert volgens de klassieke schildertechnieken, dat wil zeggen met olieverf op linnen en in meerdere verflagen. Ze schildert portretten, landschappen, stillevens, stads- en zeegezichten: alles wat ze leuk vindt! In deze column licht ze een tipje van de sluier van de schildertechnieken... Deze docu geeft een prachtig en openhartig beeld van het bewogen leven van schrijfster en activiste Maya Angelou. Angelou: ‘Courage is the most important of all the virtues, because without courage you can’t practice any other virtue.’

Schilderen in laagjes In deze derde column beschrijf ik het gelaagd schilderen met olieverf, (reukloze) terpentine en lijnolie De eerste laag Na het voorbereiden van het linnen doek met ruwe omber en terpentine begin ik met de eerste laag. Ik “open” het doek met terpentine, mijn penseel en stukje wit T-shirt. Ik doop het puntje van mijn penseel in de terpentine en vervolgens in de olieverf. Ik schilder in dunne laagjes en voorkom dikke randen. De tweede laag De tweede laag is gelijk aan de eerste laag; ik start met het openen van het schilderij. Het openen is belangrijk om de lagen met elkaar te verbinden; netwerken van polymeren in de olieverf zorgen voor deze hechting. Ik schilder, ook in deze laag, dun over dun, bij teveel verf hechten de lagen minder goed en zijn correcties in de daarop volgende lagen niet meer te doen zonder dat je dit ziet. De derde tot en met zesde laag In de derde laag schilder ik met een mix van 60% lijnolie en 40% terpentine. Deze laag schilder ik tweemaal en daarna ga ik door naar de eindlagen waarbij ik uitsluitend schilder met lijnolie.

COSMOS Horizontaal 1. Koraaleiland (4) - 4. Deel van een sleutel (5) - 9. Putemmer (4) - 13. Soort brood (3) 14. Gemak (7) - 15. Hertensoort (3) - 16. Graszode (4) - 17. Rechten (Lat.) (5) - 18. Vlag (4) 20. Verwaand meisje (3) - 22. Suizen (6) - 25. Naaktloper (6) - 27. Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (3) - 28. Vriend (Fr.) (3) - 29. Spotvogel (4) - 32. Plant (5) - 35. Omroep (4) - 39. Onderzoek (7) - 40. Boulevardblad (Eng.) (7) - 41. As (4) - 42. Afgekondigd besluit (5) 44. Rivier in Duitsland (4) - 45. Geologisch tijdperk (3) - 47. Internationaal - Olympisch Comité (3) - 49. Listig (6) - 51. Snaarinstrument (6) - 54. Indien (3) - 56. Land in het Midden-Oosten (4) - 58. Steensoort (5) - 60. Gebarenspel (4) - 62. Deel van het hoofd (3) - 63. Afdrukken (7) 64. Dierengeluid (3) - 65. Doffe klap (4) - 66. Voorbeeld (5) - 67. Behaarde dierenhuid (4) Verticaal 1. Bijna (5) - 2. Vogelverblijf (3) - 3. Afrikaans dier (5) - 4. Het is hem in de ___ geslagen (3) 5. Slotwoord (4) - 6. Jaloezie (7) - 7. Scheepshut (4) - 8. Titel (3) - 10. Vogel (5) - 11. Een en ander (3) - 12. Appel (5) - 19. Schrijfgerei (3) - 21. In een ___ van tijd (3) - 23. Lessen (7) 24. Onzin (7) - 25. Slordig, onachtzaam (7) - 26. Streektaal (7) - 29. Brandstof (3) - 30. Pers bureau (3) - 31. Streling (3) - 33. Gelofte (3) - 34. Et cetera (3) - 36. Hij is er ___ van (3) 37. Deel van het skelet (3) - 38. Lofdicht (3) - 43. Europees land (7) - 46. In orde (3) 48. Nageslacht (3) - 49. Afbraak (5) - 50. Beeld in de publieke opinie (5) - 52. Rivier in Italië (5) 53. Serie (5) - 54. Opgeld (4) - 55. Geroosterde stukjes vlees aan een stokje (4) - 57. Infiltrant (3) - 58. Behoeftig (3) - 59. Kort ogenblik (3) - 61. Gek (3)

Astrofysicus Neil deGrasse Tyson presenteert op spectaculaire wijze allerlei inzichten en openbaringen over tijd en ruimte in deze reboot van de originele Cosmos-documentairereeks. MILADA

OPLOSSING

Totaal aantal lagen In iedere laag schilder ik laag over laag, net zolang tot ik de kleur, de toon en het licht/donker contrast passend vind bij het schilderij. Door al deze tussenlaagjes is het voor-/achteraf moeilijk aan te geven uit hoeveel (tussen-)lagen een schilderij van mij bestaat.

Mail je oplossing naar info@goedeboekjes.nl en maak kans op dit heerlijke kookboek met meer dan 100 vegan recepten voor geluk! Lekkere en makkelijke maaltijden die binen 15 minuten op tafel staan.

Ter overname aangeboden Een middelgrote galerie en kunstuitleen in regio Rotterdam met een goede naam zoekt een serieuze kandidaat voor overname (zonder locatie en personeel). Reden is het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Wij zoeken iemand met passie voor kunst en met respect voor zowel de klant als de kunstenaar. Wij bieden een uitgebreid relatiebestand en een fraaie collectie kunst. Een zeer laagdrempelige overname-scenario, waarbij wij graag in de beginpe-

In 1949 werd de Praagse politicus Milada Horáková ten onrechte beschuldigd van anticommunistische activiteiten. Ondanks smeekbeden van o.a. Albert Einstein, Winston Churchill en Eleanor Roosevelt, werd ze op 27 juni 1950 op 48-jarige leeftijd geëxecuteerd. Deze indrukwekkende film vertelt het levensverhaal van een vrouw die haar leven gaf voor haar idealen. .

riode alle ondersteuning willen bieden. Belangrijk voor ons is dat dienstverlening aan de huidige klanten op hetSnert. Gemaakt in opdracht

QUINCY

zelfde hoge niveau blijft. Graag alleen reageren als je serieus en gemotiveerde interesse hebt. Reacties: toagku@gmail.com

Er is nog veel meer te vertellen over het schilderen in laagjes, bent u benieuwd wat en hoe, dan is een workshop wellicht iets voor u. Op zaterdag 17 november van 10.00 uur-13.00 uur geef ik een workshop in klassiek fijnschilderen. U kunt zich hiervoor aanmelden via amhbrandenburg@gmail.com Nationale Open Atelierdagen Op 17 en 18 november 2018 staan de deuren van mijn atelier ‘Ut Spoort Niet’ van 12.00 tot 16.00 uur voor u open. Wees welkom! Antoinette MH Brandenburg Kunstschilder • www.antoinette-art.com

www.rotterdamse-fotografieschool.nl

Documentaire over producer Quincy Jones en zijn invloed en bijdrage aan de wereld van tv, film en muziek. De docu is gemaakt door zijn dochter Rashia en laat een divers beeld zien van Quincy als producent, activist en liefhebbende vader.

r ot t er da m s e CULTUUR krant

CULTUUR OP REIS

NEW YORK CITY Het Empire State Building is hét Amerikaanse icoon en één van de zeven wonderen van de Modern World. De 381 meter hoge en 102 verdiepingen tellende wolkenkrabber in Midtown Manhattan is elke dag open voor bezoek van 8 uur ‘s ochtends tot 2 uur ‘s nachts. Empire State Building 20 West 34th Street (between 5th & 6th Avenue) Subway 34th Street/ Herald Square

Op de handige website NewYork.nl tipt Eric u over de beste hotels, de mooiste bezienswaardigheden, de beste deals en de lekkerste restaurants! Ook kunt u via deze site eenvoudig uw bezoek aan New York tot in de puntjes voorbereiden. Verblijf, transfers, attracties, vragen? Eric staat u bij met raad en daad! newyork.nl • ericvragen@newyork.nl

New York City is met ruim 22 miljoen inwoners en 6000 wolkenkrabbers één van de grootste metropolen ter wereld. De stad bruist dag en nacht en op elke straathoek valt wel iets te beleven. Wij sliepen op Broadway, deden een highline tour in het Meatpacking District, bezochten MoMA - hét museum van Moderne Kunst - en aten super lekker Koreaans. Ook ontdekten we de Target en Marchalls, een soort upgraded versies van Action, waar designerkleding voor kleine prijsjes aan het rek hangt. New York is in één woord geweldig! Ons advies: ga minsten een week... (of langer) HIGH LINE PARK High Line Park is een lang uitgestrekt park op een verhoogde treinrails midden in Manhattan. Het park loopt van Meatpacking District tot Hudson Yards en ligt op de 2,3 km lange verhoogde treinrails die in de jaren ‘30 van de vorige eeuw is aangelegd. Sinds 1934 werd de treinrails, die parallel loopt aan 10th avenue, gebruikt voor het vervoer van onder andere vlees en gevogelte aan de westkant van Manhattan. Wij boekten een super leuke en interessante wandeltour via newyork.nl

STREET ART

New York City is dé stad voor streetart. Van professinele murals tot underground graffiti. Wij keken onze ogen uit!

MoMA Het Museum of Modern Art is één van de grootste musea voor Moderne Kunst in Noord-Amerika. Hier bewonder je van dichtbij kunstwerken zoals o.a. The Starry Night van Vincent van Gogh en Glenn van Jean-Michel Basquiat. De permanente collectie is spectaculair en er zijn veel wisselende exposities. Een must voor de kunstliefhebber! Boek je ticket van te voren via newyork.nl en skip de (bizar lange) rij!

Banksy’s Hammer Boy-muurschildering 2013 - Broadway & W. 79th St.

BROOKLYN BRIDGE De Brooklyn Bridge werd gebouwd tussen 1869 en 1883. De brug verbindt Manhattan en Brooklyn en geeft een geweldig uitzicht over de skyline van New York. Ontwerper John August Roebling stierf bij een ongeval tijdens de bouw van de brug voordat hij af was. De bouw kostte $ 19 miljoen, wat nu gelijk staat aan meer dan $ 350 miljoen. Dagelijks gaan er zo’n 120.000 auto’s, 4.000 voetgangers en 2.600 fietsers over de indrukwekkende Brooklyn Bridge!

Sinds 2011 ontwikkelt het Bushwick Collective een straatkunst gallery in de buitenlucht in Brooklyn. Deze vind je op St. Nicholas Ave.

CHELSEA MARKET Een overdekte markt in het Meatpacking District, gevestigd in een voormalig industrieel pand op 9th Avenue. Hier begon koekjes fabrikant Oreo’s met zijn bedrijf! Het is een leuke plek om souvenirs te kopen en om te lunchen! Je vindt hier voor ieder wat wils: van Amerikaanse muffins, cupcakes en burgers tot de lekkerste Chinese en Thaise wokgerechten.

KOREA TOWN Onze favoriet vlakbij het Empire Sate Building: www.kunjip.com Super lekker Koreaans eten! Crack is Wack is een dubbelzijdige mural uit 1986 van Keith Haring op E. 128th St. and Harlem River Drive in Manhattan. Haring maakte de mural als reactie op de crackcocaine epidemie toentertijd in New York.

agenda november & december Een greep uit het culturele aanbod in Rotterdam... Een agenda item plaatsen kan voor € 25,- ex btw. Mail uw item voor de agenda van januari en februari uiterlijk 15 december naar: info@goedeboekjes.nl (20 woorden + titel en locatie)

NOVEMBER

DECEMBER

do 8 • WOORDEN ZIJN DADEN

Choreografische achtbaan waarin korte dansstukken,

senteert zijn nieuwe boek Woorden zijn daden.

van topchoreografen en nieuw talent, elkaar non-stop

Aanvang 20.00 uur • Entree gratis

opvolgen. Aanvang 20.15 uur • Tickets €10,- - €38,-

Locatie: Centrale Bibliotheek, ingang theater

Locatie: Theater Rotterdam Schouwburg

vr 9 - zo 11 • SHIMMY SHAKE FESTIVAL

za 8 • SINGLEFEESTJE

Internationaal fusion buikdans festival met voorstel

Pak jouw single uit de bakken en geef hem af bij de DJ! Wij

lingen, workshops, open podia en netwerk meetings.

nemen bakken met duizenden cd-singles mee: van

Vanaf €6 per voorstelling • shimmyshake.org

Robbie Williams tot Ciara. Vanaf 23.00 uur • Entree € 11,-

Locatie: Maaspodium Rotterdam

Locatie: Annabel

za 10 • ALS VROUWEN VRIENDEN ZIJN

zo 9 • SPOKEN WORD: FROM THE ROOTS

In dertien dialogen van Hannah van Wieringen be

Beeldende kunst en spoken word komen samen en

spreken twee vrouwen op humoristische wijze het

laten de performers zich inspireren door Mama

leven. Spel: Janneke Remmers en Eva Marie de Waal.

Africa! Aanvang 19.00 uur • Entree € 7,50

Aanvang 21.00 uur • Entree € 15,-

Locatie: WORM

do 13 • DOLF HENKES PRIJS 2019 EXHIBITION

Locatie: Theater Walhalla zo 11 • ROTTERDAM CHAMBER MUSIC SOCIETY

Tentoonstelling van Rotterdamse kunstenaars, geno

Het romantische sextet onder leiding van Julien

mineerd voor de Dolf Henkes Prijs. vr 14 • ANTHONY JOSEPH

Locatie: Bergsingelkerk

Poëet, muzikant en schrijver brengt een mix van

vr 16 - zo 18 • CIRCUSDRIEDAAGSE

spoken word, calypso, jazz, soul en funk!

Jaarlijkse happening met circus, dans, acrobatiek en

Aanvang 21.00 uur • Tickets €10,- - €12,50

bewegingstheater. Diverse tijden.

Locatie: Podium Grounds za 15 • RONDLEIDING VAN NELLEFABRIEK

Vanaf €6 per voorstelling • MAAStd.nl Locatie: Maaspodium

Bezoek de Van Nellefabriek met een gids!

za 17 • XIBUSILE XABA

Aanvang 12.00 uur • Tickets €12,Locatie: Van Nellefabriek

Optreden van Zuid Afrikaanse Meestergitarist en

d0 20 • KERSTCONCERT MET WIJNPROEVERIJ

zanger in de intieme sfeer van een jazzclub. sibusilexaba.com • Aanvang 21.30 uur • Entree € 7,50

Stadsorganist/-beiaardier Geert Bierling speelt en zingt

Locatie: Dizzy

samen met andere musici speelt de mooiste kerst

zo 18 • CROSS COMIX: DE NAAKTE WAARHEID

muziek. Tickets €22,-

Festival rond de ontmoeting tussen beeldverhaal

Locatie: Pelgrimsvaderkerk vr 21 • KUNSTAVOND

en andere kunstvormen. Met masterclasses, debat, presentaties etc. Aanvang 15.00 uur • Entree € 26,50

Gratis Kunstblock Tour van een uur langs kunstinstel

Locaties: TR Schouwburg Rotterdam

lingen MAMA, TENT Rotterdam, Witte de With Center

do 22 - zo 24 • CAMARETTEN FESTIVAL

for Contemporary Art, V2_ en WORM. Aanvang 19.00

Het oudste cabaretfestival van Nederland! Nieuw

Kees van Kooten signeert zijn nieuwe bundel Sterk

Locatie: Nieuwe en Oude Luxor

verdund. Van 14.00 - 15.00 uur Locatie: Donner

ma 31 • HET NATIONALE VUURWERK

Literatuur stoffig? Niet bij schrijverspodium Frontaal. Bereid je voor op mooie, vreemde, ontroerende en

Het mooiste en grootste vuurwerk van het land vanaf

hilarische voordrachten. 19.30 uur • entree € 6,-

de Erasmusbrug. hetnationalevuurwerk.nl

Locatie: WORM

Locatie: Erasmusbrug / Boompjeskade

WILLEM DONKER 1938 - 2018

Het Rotterdamse kamermuziekensemble De Bezetting Speelt met tien enthousiaste musici verrast haar publiek telkens weer met nieuwe en onbekende pareltjes uit het kamermuziekrepertoire. Vanaf november sprankelen zij met een nieuwe serie concerten in Delfshaven.

Openingsconcert • Datum: Zondag 11 november 2018 • Tijd: 12.00-13.30 • Locatie: De Machinist Take Five Een Amerikaans-Brits programma met de jubelende hoorn in de hoofdrol in het romantische kwintet van York Bowen. Daarnaast spelen de blazers een zomers deuntje van Samuel Barber en fantaseren de viool en contrabas er flink op los in een improvisatie. Speciaal voor onze jonge luisteraars is er om 11.30 een interactieve kennismaking met de instrumenten. Uiteraard is iedereen daarbij van harte welkom!

za 22 • KEES VAN KOOTEN

finales vanaf 20.00 uur, Zo finale vanaf 19.30 uur do 29 • FRONTAAL

Locatie: WittedeWith

uur

talent strijdt om de hoofdprijs. Do & Vr halve

Foto Jan Hordijk

Locatie: TENT

Hervé met collega’s uit het RPO en jonge musici. Aanvang 20.15 uur • rotterdamchambermusicsociety.nl

DE BEZETTING SPEELT

do 6 • TWOOLS! - Scapino BaLLET

Derek Otte neemt afscheid als stadsdichter en pre b

r ot t er da m s e CULTUUR krant

‘In Rotterdam vinden leerlingen het heel normaal om met de hele wereld in de klas te zitten’ Uit VPRO Tegenlicht over de superdiversiteit van Rotterdam

WIJ WAREN ERBIJ • WFFR • STROOP Het WFFR opende de 4e editie met de

Een zware film, die wat ons betreft een

Zuid-Afrikaanse film STROOP van film-

half uurtje korter had mogen duren.

makers Bonné de Bod en Susan Scott.

Desondanks

STROOP gaat over de illegale handel en

een zeer

stroperij van de Zuid-Afrikaanse neus-

belangrijke

hoorn. Beide filmmakers waren aanwezig

boodschap die

bij de opening.

hopelijk veel

Op de geboortedag van de grootvader waar hij naar

STROOP toont de complexiteit van de il-

mensen bereikt.

vernoemd was, is op zondag 7 oktober de Rotter-

legale stroperij, van de extreem geweld-

En dan vooral

damse uitgever Willem Donker in zijn tachtigste le-

dadige situatie in het Zuid-Afrikaanse

Chinezen!

vensjaar van ons heen gegaan.

Krugerpark en het Hluhluwe-Imfolozi-

Tot zijn laatste dag was hij actief in de uitgeverij die

park in KwaZoeloe-Natal (waar stroperij

facebook.com/

hij in 1980 overnam van zijn vader Ad Donker, die

het hevigst is) tot aan de achterkamers

stroopdiefilm

het in 1938 oprichtte. Donker werkte de laatste jaren

van gewapende smokkelaars in China en

aan de uitgave van de complete correspondentie van

Vietnam. Neushoorn-hoorn wordt vooral

Erasmus. In november komt volgens planning deel

verkocht aan Chinezen, die geloven dat

16 van deze reeks uit.

het kanker geneest. Op de zwarte markt

Tot het mooie fonds van Uitgeverij Ad. Donker beho-

brengt het zo’n € 100,- per gram op.

ren verder onder meer De kleine prins van Antoine de

De film leert ons dat elk etmaal drie neus-

Saint-Exupéry, een vertaling van Alice in Wonderland

hoorns op brute wijze van hun hoorn be-

en boeken van Simone de Beauvoir.

roofd worden, waarbij vaak jonge kalfjes moederloos achterblijven.

Nieuwjaarsconcert • Datum: Vrijdag 11 januari 2018 • Tijd: 20.00 -22.00 • Locatie: Pelgrimvaderskerk Sketches from Spain Met het nieuwjaarsconcert brengen de musici de zomer terug met Spaanse muziek, tapas en wijn in de Pelgrimvaderskerk! Voor aanvang is er een interactieve lezing en de Rotterdamse kunstenares Karin Trenkel omlijst het concert met haar prachtige visuele installaties. Om dit bijzondere concert toegankelijk te maken voor alle Rotterdammers is er een speciale Rotterdampasactie met korting en zijn er vrijkaarten beschikbaar. Zie de website voor meer informatie.

Kennismakingsconcert • Datum: Zondag 25 november 2018 • Tijd: 15.00 - 16.00 uur • Locatie: De Buurvrouw Introductie bij de buurvouw Wil je eens kennis maken met De Bezetting Speelt? Kom dan naar de Buurvrouw waar ze een potpouri spelen met werken van Dvorak, Barber en Bowen. Met de voltallige bezetting van 10 musici eindigt concert in een wervelende finale met de Hongaarse dansen van Brahms. Meer info en ticketverkoop:

debezettingspeelt.nl

Peter Pontiac, Louis de Vries, 2014 Foto: Max Dereta Peter Pontiac, Louis Vries, 2014 Peter Pontiac, Louis de de Vries, 2014 Foto: Max Dereta Foto: Max Dereta

Chris Evans, Portrait of a Recipient as a Door Handle, 2014 Foto: Jannes Linders ChrisEvans, Evans,Portrait Portraitofofa aRecipient Recipientasasa aDoor Door Handle, 2014 Chris Handle, 2014 Foto:Jannes JannesLinders Linders Foto:

TENT SCULPTURE CBK Rotterdam is het centrale adres voor kunst, kunstenaars De actualiteit van de kunst vanuit INTERNATIONAL TENT SCULPTURE TENT SCULPTURE en publiek in Rotterdam. Met tentoonstellingen, Rotterdams staat ROTTERDAM lokale Deactualiteit actualiteitperspectief van de de kunst vanuit INTERNATIONAL De van INTERNATIONAL en internationale kunst in de publieke projecten, centraal bij TENT aan destaat Witte houdtruimte, zich bezig met het Rotterdams perspectief ROTTERDAM Rotterdams perspectief ROTTERDAM de Withstraat waar opvallende beheer en de vernieuwing opdrachten, bijdragen en investeringsregelingen brengt centraal bij TENT aan de Witte houdt zich bezig met centraal bij TENT aan houdt zich bezig methet het ontwikkelingen en vernieuwende van de eenen unieke internationale deWithstraat Withstraat waarde beheer de vernieuwing CBK Rotterdam beeldende kunst, stad, de waar opvallende beheer en dekunstenaars vernieuwing kunstenaars in de context beeldencollectie van meer ontwikkelingen enelkaar een ontwikkelingen en vernieuwende van een unieke uniekeinternationale internationale en publiek met in van contact. van Rotterdam worden gesignaleerd. dan 50 publieke kunstwerken kunstenaars in de context van beeldencollectie van kunstenaars in de context van beeldencollectie vanmeer meer TENT is een dynamisch podium op de hoofdlijnen Rotterdam worden gesignaleerd. dan 50 publieke Rotterdam worden gesignaleerd. dan 50zogeheten publiekekunstwerken kunstwerken met landelijke bekendheid en vande dezogeheten stad. Daarnaast TENT een dynamisch dynamisch podium op hoofdlijnen TENT isis een podium op de zogeheten hoofdlijnen heeft een verbindende rol in stelt Sculpture International met landelijke bekendheid en van de stad. Daarnaast met landelijke bekendheid en van de stad. Daarnaast de Rotterdamse kunstsector. Rotterdam jaarlijks een uitgebreid heeft een verbindende verbindende rol in stelt Sculpture International heeft een rol in stelt Sculpture International de Rotterdamse kunstsector. Rotterdam jaarlijks een TENT stelt zich als doel activiteitenprogramma samen de Rotterdamse kunstsector. Rotterdam jaarlijks eenuitgebreid uitgebreid TENT stelt zich als doel activiteitenprogramma samen hedendaagse kunst in een breder met performances, films, tijdelijke TENT stelt zich als doel activiteitenprogramma samen hedendaagse kunst in een breder met performances, films, tijdelijke maatschappelijk en mondiaal sculpturen en onderzoek hedendaagse kunst in een breder met performances, films, op tijdelijke maatschappelijk en mondiaal sculpturen en onderzoek op het gebied van kunst in de perspectief te plaatsen. maatschappelijk en mondiaal sculpturen en onderzoek op het gebiedruimte van kunst in de publieke van Rotterdam. perspectief te plaatsen. het gebied van kunst in de perspectief plaatsen. openingstijdentedi-zo, 11-18 uur publieke ruimte van Rotterdam. Uitgebreide informatie over de publieke ruimte van Rotterdam. openingstijden di-zo, 11-18 uur Uitgebreide informatie over deop openingstijden di-zo, 11-18 uur collectie wordt gearchiveerd Uitgebreide informatie over de collectie wordt gearchiveerd op de website. collectie wordt gearchiveerd op de Nicky Assmann, Radiant, 2015 Chris website. Evans, Portrait of a Recipient as a Door Handle, 2014 de Jannes website. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: Linders

BKOR

John Körmeling, 1989, 1991 Foto: Jannes Linders Körmeling, JohnJohn Körmeling, 1989,1989, 1991 1991 Jannes Linders Foto:Foto: Jannes Linders

Marga Weimans - On The Other Side Of Reality in TENT Rotterdam, 2015 foto Aad Hoogendoorn

Nicky Assmann, Radiant, 2015 Foto: Aad Hoogendoorn Nicky NickyAssmann, Assmann,Radiant, Radiant, 2015 2015 Foto: Foto:Aad AadHoogendoorn Hoogendoorn

Ga naar de websites via cbkrotterdam.nl Ga naar de websites via cbkrotterdam.nl Ga naar de websites via cbkrotterdam.nl

am, 2015 foto Aad Hoogendoorn

De vier programma’s TENT, Sculpture International Rotterdam, De vieren programma’s TENT, daar Sculpture International Rotterdam, BKOR Art Office werken elk vanuit een andere De vier programma’s TENT, Sculpture International Rotterdam, BKOR en Art werken daar elk vanuit invalshoek aanOffice en vullen elkaar perfect aan. een andere BKOR en Art Office werken daar elk vanuit een andere invalshoek aan en vullen elkaar perfect aan. invalshoek aan en vullen elkaar perfect aan.

ART

De vier programma’s TENT, met Sculpture International Rotterdam, Er is geen stad in Nederland OFFICE BKOR ART BKOR ART BKOR en Art Office werken elkDitvanuit een andere beeldende kunst in met dedaar ‘kunstkantoor’ van CBK Erzo stad in in Nederland OFFICE Erisveel isgeen geen stad Nederland met OFFICE invalshoek aan en vullen elkaar perfect aan. helptvan Rotterdamse openbare ruimte als Rotterdam. zo kunst in in dede DitRotterdam ‘kunstkantoor’ CBK Dit ‘kunstkantoor’ van CBK zoveel veelbeeldende beeldende kunst

beeldend kunstenaars zich BKOR (Beeldende Kunst & Rotterdam helpt Rotterdamse openbare ruimte alsals Rotterdam. openbare ruimte Rotterdam. Rotterdam helpt Rotterdamse Openbare Ruimte) beheert optimaal te ontwikkelen en beeldend kunstenaars zichzich BKOR Kunst && BKOR(Beeldende (Beeldende Kunst beeldend kunstenaars en vernieuwt de omvangrijke hun zichtbaarheid in de Openbare Ruimte) beheert optimaal te ontwikkelen enstad optimaal te ontwikkelen en Openbare Ruimte) beheert Ga naar de websites via cbkrotterdam.nl stadscollectie in samenwerking en online te vergroten. Meer en vernieuwt de omvangrijke hun zichtbaarheid in de stad en vernieuwt de omvangrijke hun zichtbaarheid in de stad 1200 zijn met betrokken Rotterdammers, stadscollectie in in samenwerking online te kunstenaars vergroten. Meer stadscollectie samenwerking endan en online te vergroten. Meer ingeschreven bij Art Office. bedrijven en instellingen. BKOR met Rotterdammers, dan 1200 kunstenaars zijnzijn metbetrokken betrokken Rotterdammers, dan 1200 kunstenaars zorgt voor het beheer enBKOR Art Office draagt aan de bij Art Office. bedrijven enen instellingen. ingeschreven bij bij Art Office. bedrijven instellingen. BKOR ingeschreven onderhoud van deze collectie professionalisering van (startende) zorgt voor het beheer en Art Office draagt bij aan de Art Office draagt bij aan de zorgt voor het beheer en onderhoud van deze collectie professionalisering vanvan (startende) en archiveert uitgebreide beeldend kunstenaars met professionalisering (startende) onderhoud van deze collectie beeldend kunstenaars met en archiveert uitgebreide informatie over de beelden op de financieringsregelingen, leningen, en archiveert uitgebreide beeldend kunstenaars met informatie de beelden opop dede financieringsregelingen, leningen, artist-in-residence mogelijkheden, splinternieuwe website. informatieover over de beelden financieringsregelingen, leningen, splinternieuwe website. artist-in-residence mogelijkheden, kleinschalige opdrachten artist-in-residence mogelijkheden, splinternieuwe website. kleinschalige opdrachten en informatievoorziening. kleinschalige opdrachten enIngeschreven informatievoorziening. beeldend en informatievoorziening. Ingeschreven beeldend kunstenaars presenteren Ingeschreven beeldend hun werk kunstenaars presenteren hun werk op de websitepresenteren van Art Office. kunstenaars hun werk op Körmeling, de website van Art Office. Peter Pontiac, Louis de Vries, 2014 John 1989, 1991 deLinders website van Art Office. Foto: Max Dereta Foto:op Jannes

Dit en meer maakt CBK R’DAM mogelijk:

TENT De actualiteit van de kunst vanuit Rotterdams perspectief staat centraal bij TENT aan de Witte de Withstraat waar opvallende ontwikkelingen en vernieuwende kunstenaars in de context van Rotterdam worden gesignaleerd. TENT is een dynamisch podium met landelijke bekendheid en heeft een verbindende rol in de Rotterdamse kunstsector. TENT stelt zich als doel PILAR MATA DUPONT hedendaagse kunst in een breder ONLY WEEDS EMERGE maatschappelijk en mondiaal Tentoonstelling: 28/09/2018 - 02/12/2018 perspectief te plaatsen. Locatie: TENT

openingstijden di-zo, 11-18 uur

SCULPTURE INTERNATIONAL ROTTERDAM houdt zich bezig met het beheer en de vernieuwing van een unieke internationale beeldencollectie van meer dan 50 publieke kunstwerken op de zogeheten hoofdlijnen van de stad. Daarnaast stelt Sculpture International Rotterdam jaarlijks een uitgebreid activiteitenprogramma samen SABRINA STARKE met performances, films, tijdelijke WHO DO YOU YOU ARE? sculpturen enTHINK onderzoek op Tentoonstelling: 28/09/2018 - 02/12/2018 het gebied van kunst in de Locatie: TENT publieke ruimte van Rotterdam. Uitgebreide informatie over de collectie wordt gearchiveerd op de website.

BKOR Er is geen stad in Nederland met zo veel beeldende kunst in de openbare ruimte als Rotterdam. BKOR (Beeldende Kunst & Openbare Ruimte) beheert en vernieuwt de omvangrijke stadscollectie in samenwerking met betrokken Rotterdammers, bedrijven en instellingen. BKOR zorgt voor het beheer en onderhoud van deze collectie en archiveert uitgebreide GEVELKUNSTWERK SPOORSINGEL informatie over de beelden op de Locatie: Spoorsingel, achterzijde splinternieuwe website. CS

ART OFFICE Dit ‘kunstkantoor’ van CBK Rotterdam helpt Rotterdamse beeldend kunstenaars zich optimaal te ontwikkelen en hun zichtbaarheid in de stad en online te vergroten. Meer dan 1200 kunstenaars zijn ingeschreven bij Art Office. Art Office draagt bij aan de professionalisering van (startende) beeldend kunstenaars met PUBLIEKSLIEVELINGEN &leningen, financieringsregelingen, WEESBEELDEN artist-in-residence mogelijkheden, Tentoonstelling: 19/10/2018 - 17/03/2019 kleinschalige opdrachten Locatie: TENT en informatievoorziening. Ingeschreven beeldend kunstenaars presenteren hun werk op de website van Art Office.

Foto: Paul Cox

PIERRE BAYLE MONUMENT NAAR CAMPUS ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM Onthulling: 02/11/2018 Locatie: Erasmus Universiteit

2015 foto Aad Hoogendoorn 5 foto Aad Hoogendoorn

CBK Rotterdam is het centrale adres voor kunst, kunstenaars CBK Rotterdam is het centrale adres voor kunst,lokale kunstenaars en publiek in Rotterdam. Met tentoonstellingen, CBK Rotterdam is het centrale adres voor kunst, kunstenaars en in Rotterdam. tentoonstellingen, lokale en publiek internationale kunst inMet de publieke ruimte, projecten, en publiek in Rotterdam. Met tentoonstellingen, lokale en internationale kunsten in investeringsregelingen de publieke ruimte, projecten, opdrachten, bijdragen brengt en internationale kunst in de publieke ruimte, projecten, opdrachten, bijdragen en investeringsregelingen brengt CBK Rotterdam de beeldende kunst, de stad, kunstenaars opdrachten, bijdragen en investeringsregelingen brengt CBK Rotterdam de beeldende kunst, de stad, kunstenaars en publiek met elkaar in contact. CBK Rotterdam de beeldende kunst, de stad, kunstenaars en publiek met elkaar in contact. en publiek met elkaar in contact.

VRIJDAGAVOND = KUNSTAVOND

DOLF HENKES PRIJS 2019

Iedere vrijdagavond tussen 18.00 en 21.00 uur gratis kunst kijken in en rond de Witte de Withstraat

Tentoonstelling: 14/12/2018 - 10/02/2018 Locatie: TENT

EEN RADICALE EN KLEURRIJKE INGREEP OP HET PRINS ALEXANDERPLEIN prinsalexanderplein.nl