VOORWO De witte shirts van FC Tunas

algemeen directeur Harry Tupan

De Zuiderweg vormde de grens tussen de straat waar wij woonden en de Molukse wijk. Die wijk in Hoogeveen werd in de jaren zestig van de vorige eeuw steevast het ‘Ambonezenkamp’ genoemd, waarschijnlijk omdat de Molukkers eerder in kampen woonden. Veel kinderen uit de Molukse wijk gingen naar de hervormde school in Hoogeveen. Maar er waren er ook die naar de openbare lagere school gingen, net zoals ik. Ik herinner mij nog goed hoe verzorgd mijn klasgenootjes uit de wijk eruitzagen en wat voor prachtige kleren ze droegen. En wat konden die jongens voetballen! Hun vaders en oudere broers speelden voor de Molukse voetbalclub uit Hoogeveen, FC Tunas. Hun outfit was smetteloos wit en maakte een onuitwisbare indruk op mij.

Een andere herinnering aan de Molukse gemeenschap dateert van een kleine tien jaar later. Ik liep op dat moment stage in het Drents Museum. Op maandag 13 maart 1978 moest ik naar Amsterdam om een pakketje bij onze vormgever af te leveren. Toen ik 's middags weer in Assen terugkwam en het treinstation uitliep, zag ik tot mijn verbazing een auto rondrijden met het logo van het tijdschrift Panorama erop. Wat zou die nou in Assen doen, vroeg ik mij nog af. Dat werd al snel duidelijk toen ik even later voor de dichte deur van ons museum stond. Het provinciehuis bleek bezet te zijn door een aantal jonge Molukkers en alle provinciale gebouwen waren gesloten, zo ook het museum.

De Molukse acties hadden een enorme impact in Drenthe. Niet alleen omdat ze in Drenthe plaatsvonden, maar ook omdat het vooral jonge Drentse Molukkers waren die de acties uitvoerden. Inmiddels hebben de geschiedenis van de woonoorden, de verhuizing naar de Molukse wijken en de acties in de jaren zeventig een plek gekregen in het collectieve geheugen van Drenthe. En daarmee is deze geschiedenis ook onlosmakelijk verbonden met het Drents Museum.

In 1996 maakten fotoverzamelaar Otis Polnaya en conservator Peter Schonewille de fototentoonstelling Kamp Schattenberg; Een Moluks verhaal in foto's, waarbij een boek met dezelfde titel verscheen. Dit succesvolle project bracht destijds veel Molukkers naar het museum. In de tentoonstelling haalden de bezoekers herinneringen op aan goede en slechte tijden in het kamp. Na meer dan vijfentwintig jaar is er dan eindelijk een overzichtstentoonstelling: Menyala –De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe.

Vanaf 1950 staan er in de Provinciale Drentsche en Asser Courant regelmatig berichten over het lot van zo’n vierduizend Molukse beroepsmilitairen in Indonesië. Ze vochten tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) aan de kant van Nederland. Na de oorlog verblijven de militairen met hun gezinnen in vijf kazernes op Java. Hun toekomst is onzeker. Gaan ze over naar het Indonesische leger, zwaaien ze af op Indonesisch grondgebied of vertrekken ze naar de pas uitgeroepen Republiek der Zuid-Molukken?

Het antwoord staat op 19 februari 1951 in de krant: ‘Ambonezen krijgen bevel zich in te schepen.’ Wie nog niet is afgezwaaid of overgestapt naar de Indonesische krijgsmacht, gaat naar Nederland. Een week later bevestigt de krant het gerucht dat onder andere woonoord Schattenberg bij Hooghalen wordt ontruimd om plek te bieden aan Molukkers. Op 22 maart arriveren de eerste Molukkers in Drenthe. Vrijwel iedereen denkt dan nog dat het verblijf tijdelijk zal zijn. De Nederlandse regering verwacht dat de Molukkers wel terug zullen gaan naar Indonesië zodra de situatie daar enigszins is gestabiliseerd, zelf hopen de meeste Molukkers terug te keren naar een vrije Republiek der Zuid-Molukken. Het loopt uiteindelijk allemaal anders.

Dit boek beschrijft de geschiedenis van de Molukkers in Drenthe en volgt inhoudelijk de lijn van de tentoonstelling. Vijf auteurs met heel verschillende achtergronden gaan dieper in op de thema's die in de tentoonstelling aan de orde komen: oorsprong, samen, integratie, idealen en identiteit. Tussen de artikelen door vind je interviews van journalist Victor Joseph met de zeven leden van de werkgroep

Menyala, die de gelijknamige tentoonstelling samen met de medewerkers van het Drents Museum hebben bedacht en gemaakt. Het boek begint en eindigt met een gedicht van de jonge, talentvolle Molukse spoken word artist Gloria Lappya uit Bovensmilde. Het boek is rijk geïllustreerd met meer en minder bekend beeldmateriaal uit de collecties van het Drents Archief, het Drents Museum, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Museum Maluku en uit verschillende particuliere collecties.

Als het gaat om de geschiedenis van de Molukkers in Drenthe zijn er tot nu toe eigenlijk alleen publicaties verschenen over deelonderwerpen. Dat is opmerkelijk. Want een kwart van de Molukkers kwam in Drenthe terecht, bij Hooghalen lag een van de twee grootste Molukse woonoorden van Nederland, de meest spraakmakende Molukse acties vonden plaats in Drenthe (en werden uitgevoerd door jonge Drentse Molukkers) en de grootste Molukse wijken van Nederland zijn nog altijd te vinden in deze provincie. Genoeg te vertellen dus. En wie de geschiedenis van de Molukkers in Drenthe nader bekijkt, komt al snel tot de conclusie dat er nog heel veel onderwerpen onderbelicht zijn gebleven.

In dit boek bekijken de auteurs de Molukse geschiedenis vanuit een aantal interessante, nieuwe gezichtspunten. Zo blijkt uit het artikel van historicus Jan van Zijverden dat de band tussen Drenthe en de Molukkers al van ver voor 1951 dateert. Zo waren er in de 18de eeuw al vele tientallen Hoogeveners die als soldaat dienstnamen bij de VOC. En in Drenthe volgde men de verrichtingen van ons koloniale leger op de voet. In het artikel over Han Kainama door geograaf Anis de Fretes, maak je kennis met de bijzondere maar tot nu toe vrijwel onbekende levensgeschiedenis van Han Kainama, de eerste Molukker in Drenthe. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij als arts in het Wilhelmina-ziekenhuis in Assen, na afloop van de oorlog keerde hij op voorspraak van prins Bernhard als KNIL-militair via Londen en Australië terug naar Ambon, om vervolgens nauw betrokken te raken bij het uitroepen van de Republik Maluku Selatan en een leidende rol te spelen binnen de Molukse gemeenschap in Nederland. In zijn artikel over de zeven Drentse woonoorden laat De Fretes de lezer niet alleen kennismaken met kamp Schattenberg, maar ook met de zes andere woonoorden die elk een compleet eigen karakter hadden. Interessant is dat het een komen en gaan was van mensen, waardoor je gaat twijfelen of er wel zoiets bestaat als een Drentse Molukker. In het artikel over de Molukse acties zoomt politicoloog Peter Bootsma in op de gijzeling van de kinderen in de openbare school in Bovensmilde. Deze spraakmakende actie staat vaak in de schaduw van de treinkaping bij De Punt, maar had een enorme impact op het Drentse dorp. Conservator Guido Abuys van Herinneringscentrum Kamp Westerbork laat in zijn artikel zien hoe de Molukkers al snel integreerden, terwijl dit zowel van Nederlandse als Molukse kant aanvankelijk helemaal niet de bedoeling was. En tenslotte gaat cultureel antropologe Rachelle Houtman dieper in op de dynamische ontwikkeling van de Molukse identiteit. Omdat sommige Molukse families inmiddels meer dan zeventig jaar in Drenthe wonen, waagt de auteur zich zelfs aan een korte bespiegeling over mogelijk specifieke karaktereigenschappen van de Drentse Molukker. De bijzondere grafische vormgeving van Jan Timorason zorgt ervoor dat het begrip Menyala – dat schitteren, glanzen of schijnen betekent – een heel eigen betekenis krijgt.

Veel dank bij dit project geldt Lilian Eefting, Anis de Fretes, Reïnda Hully, Herman Keppy, Stefanie Klerks, Jan Timorason, Winnie Urban, Marloes Waanders en de collega’s van Museum Maluku. Een speciaal woord van dank geldt onze conservator geschiedenis Jan van Zijverden, die met nimmer aflatende inspanning en met grote kennis en inzicht dit project maakte tot wat het is. Ook de werkgroep Menyala, waarmee ons museum voor het eerst in zijn historie een tentoonstelling in co-creatie maakte, geldt veel dank. Onder de bezielende leiding van medewerker publieksparticipatie en naoberschap Jonathan van der Meulen leverde de werkgroep een formidabele en onmisbare bijdrage aan de tentoonstelling.

Ik hoop dat het boek en de tentoonstelling een aanzet vormen tot veel meer onderzoek naar en gesprekken over de bijzondere geschiedenis van de Molukkers in Drenthe.

Menyelami sejarah!