Tom Claassen
2
museum Beelden aan Zee, Den Haag Waanders Uitgevers, Zwolle
4
Inhoud Voorwoord Brigitte Bloksma
8
Even herkenbaar als ongrijpbaar Hester Alberdingk Thijm
23
Gullivers lot 40 Esther Darley ‘Ik hinkel door alles wat mogelijk is’ 60 Joost Bergman Modellen als overtuigend pleidooi Joost Bergman
81
Biografie 104 Lijst van afgebeelde werken 108
6
7
Voorwoord Door Brigitte Bloksma 8
9
In 1996 maakte Tom Claassen zijn eerste beeld voor de openbare ruimte: een paard, of beter gezegd: een stevige boerenknol van tweeënhalve meter hoog. Het beeld staat op het Utrechtse plein Plantage, het oogt log, de poten – nee, dit zijn geen benen – stevig op de grond; de kop verzonken in een haverzak. Het gietijzer waarin het is gegoten lijkt het gewicht en de onbeweeglijkheid van het dier letterlijk en figuurlijk te benadrukken. Toen Claassen in 1989 van de academie kwam was figuratie niet populair. Abstractie en conceptuele kunst waren de norm. En een sculptuur van een paard hoorde op zijn zachtst gezegd niet in dat rijtje thuis. Claassen trok zich gelukkig weinig van de norm aan. Inmiddels is hij met ruim veertig beelden in de openbare ruimte – veelal dieren – misschien wel de zichtbaarste kunstenaar in Nederland. Dieren waren in de beeldhouwkunst eeuwenlang een ornament waarmee rijkdom, macht en status werden onderstreept – denk bijvoorbeeld aan de leeuwenkoppen bij de ingang van een paleis. Ze konden ook verwijzen naar mythologische figuren of symbool staan voor christelijke deugden. De aandacht voor het dier alléén kwam pas echt op gang in de negentiende eeuw, toen een groep kunstenaars, de animaliers, in de Ménagerie van de Jardin des Plantes in Parijs dieren ging tekenen ‘naar het leven’. Die nieuwsgierigheid naar het dier zelf leidde al snel tot het diersculptuur als zelfstandig genre. Claassen is op de eerste plaats een beeldhouwer die wordt gefascineerd door ruimte, perspectief, volume en materiaal. Zijn dieren vormen bijna een excuus om die begrippen breed uit te meten. Maar ik zie in hem ook een hedendaagse animalier. Claassen zelf is met deze tradities minder bezig. Toen ik hem vroeg naar het waarom van zijn diersculpturen vertelde hij me dat ze voortkomen uit zijn zoektocht naar de kwetsbaarheid van de mens, naar onze wil aangeraakt te willen worden en genegenheid te voelen. ‘In mijn sculpturen probeer ik die gevoelens aan mensen over te brengen en dieren zijn daar het ultieme onderwerp voor.’ ‘Door de onbeholpenheid van mijn beesten zoek je toenadering. Ze vormen geen enkele bedreiging.’ Dat geldt ook voor de beelden die Claassen speciaal voor deze tentoonstelling maakte: reusachtige figuren die als een soort prehistorische robots her en der opduiken tussen de konijnen, buffels en leeuwen. Ze zijn imposant en indrukwekkend maar ook – net als de dierbeelden – kwetsbaar, alsof ze gevangenzitten in de materie waaruit ze zijn opgebouwd. Met die materie verwijst Claassen naar Scheveningen en omgeving; tegelijkertijd laat hij zien dat hij als een soort tovenaarsleerling elke materie naar zijn hand kan zetten. Net als de tentoonstelling focust deze catalogus op de veelzijdigheid en vindingrijkheid van Tom Claassen.
10
Joost Bergman benadrukt in een artikel de rol van het materiaal – want voor Claassen is alles materiaal, zelfs de omstandigheden, het budget en de beperkingen waar hij mee te maken krijgt. Esther Darley schrijft over de vergankelijkheid in Claassens oeuvre en stelt de vraag of een werk aanwezig en afwezig kan zijn op hetzelfde moment. De tentoonstelling kwam tot stand in nauwe samenwerking met Tom Claassen. Conservator moderne en hedendaagse beeldhouwkunst Joost Bergman stelde de tentoonstelling samen en Rolien van der Harten was verantwoordelijk voor de projectleiding. Zij werden bijgestaan door Galerie Fons Welters. Ik dank hen, het hele team van Beelden aan Zee en de vrijwilligers voor hun geweldige inzet en kennis. Ook wil ik graag de vele bruikleengevers danken die zo genereus waren hun geliefde werk tijdelijk af te staan en zonder wie deze tentoonstelling geen gestalte had kunnen krijgen. Dat geldt ook voor de Board of Trustees van museum Beelden aan Zee, de Vriendenloterij, het BPD Cultuurfonds, BNG Cultuurfonds, Stichting Retourschip, Stichting Zabawas en het Mondriaanfonds kunstenaarshonorarium. Hun bijdrage en steun in de totstandkoming van deze bijzondere en vrolijk makende tentoonstelling was onmisbaar. Ook noem ik in het bijzonder nog het Jaap Harten Fonds, Galerie Fons Welters en het De Gijselaar Hintzenfonds die een belangrijke bijdrage leverden aan de totstandkoming van deze catalogus. Tom Claassen daagt uit, verwondert behaagt en verleidt. En ondertussen toont hij de toeschouwer hoe zijn spel met ruimte, perspectief, volume en materiaal leidt tot een energieke en ongebreidelde verbeeldingskracht. Brigitte Bloksma Directeur museum Beelden aan Zee
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20