INHOUDSOPGAVE CONTENTS
VOORWOORD
Tien jaar Museum MORE. Wat ooit begon als een verzamelaarsdroom is nu absoluut realiteit geworden. In de afgelopen jaren heeft het museum een stevige plaats in het culturele veld weten te veroveren. MORE kan rekenen op brede waardering, zowel van een groot publiek (bijna 200.000 bezoekers per jaar) als van vakgenoten en de kritische pers. Met onze focus op realistische kunst, waarbij we telkens de grenzen opzoeken, blijven we verrassen, ontroeren, inspireren.
In de afgelopen tien jaar is ook de waardering voor internationale realistische kunst toegenomen. Daarvan hebben wij als museum de vruchten mogen plukken, maar misschien hebben we er ook wel actief aan bijgedragen met onze tentoonstellingen, collectiepresentaties en publicaties. In onze programmering besteedden we aandacht aan de historische kern van onze collectie – het vroegtwintigste-eeuwse neo-realisme van onder meer Carel Willink, Charley Toorop, Dick Ket – én aan jonge kunstenaars uit binnen- en buitenland.
In Nederland is deze (her)waardering van realistische kunst ook merkbaar, en zeker onder de jongere generaties makers is de figuratie weer helemaal terug. In deze tentoonstelling en bijbehorende publicatie Reality Check. 10 jaar MORE, 10 jaar realisme is dat duidelijk te zien.
Samen met een adviesraad van kunstenaars hebben we een selectie gemaakt van ruim vijftig kunstenaars die de afgelopen tien jaar in Nederland relevant zijn geweest met hun realisme-benadering. Meerdere daarvan zijn al eerder in MORE te zien geweest in (solo)tentoonstellingen en werk van een aantal van hen is opgenomen in de collectie en permanent op zaal te zien. In de tentoonstelling is een breed spectrum aan vormen opgenomen: schilderkunst, grafiek, videokunst, fotografie, beeldhouwkunst en tekenkunst. Naast het realistische aspect, dat conservator Sito Rozema in zijn essay verder uitdiept en bevraagt, en een Nederlandse connectie, was het belangrijkste criterium dat alle kunstwerken in de afgelopen tien jaar zijn gemaakt. Ruim driekwart van de werken is zelfs gemaakt na 2020 en dertig van de ruim tachtig werken komen uit 2024. Van de vijftig kunstenaars zijn er zes na 2000
Maite van Dijk
algemeen directeur / general director Museum MORE
geboren, en drie zijn er in 2024 afgestudeerd. Het realisme is overtuigend springlevend.
Arjan van Helmond, Bobbi Essers, Dion Rosina en Lieven Hendriks hebben meegedacht over het concept en de samenstelling van deze tentoonstelling. We zijn deze adviesraad ontzettend dankbaar voor hun kritische blik, collegiale aanwijzingen en creatieve input. Guinevere Ras heeft specifiek voor de selectie fotografie onmisbare adviezen gegeven. Intern stonden de MORE-conservatoren Marieke Jooren en Julia Dijkstra Sito bij in het maken van de selectie. Het meeste werk komt uit de collecties van de kunstenaars zelf. Sito heeft bijna alle kunstenaars in hun ateliers bezocht en iedereen uitgebreid gesproken over hun blik op het realisme, wat heeft geresulteerd in teksten over en van de kunstenaars in dit boek.
Voor de totstandkoming van deze publicatie zijn wij uitgeverij Waanders zeer erkentelijk. Wilco Art Books verzorgde het fraaie drukwerk. De grafische vormgeving is van Dana Dijkgraaf, en samen met Studio met met is zij ook verantwoordelijk voor de sprankelende vormgeving van de tentoonstelling. Marleen Blokhuis verzorgde wederom een uitmuntende tekstredactie, en de vertalingen zijn van de hand van Dave Nice en Betty Klaasse.
Tot slot wil ik graag de bruikleengevers en de medewerkende galeries bedanken zonder wie dit overzicht van tien jaar realisme in Nederland niet mogelijk was geweest: Galerie Gerhard Hofland, Rademakers Gallery, TORCH Gallery, Galerie Ron Mandos, galerie dudokdegroot, Upstream Gallery, Galerie Stigter Van Doesburg, Gallery Vriend van Bavink, Galerie Mokum, Galerie Post + García, Moving Gallery, Galerie SANAA, Marian Cramer Projects, Aeroplastics Gallery, Dürst Britt & Mayhew, Gallery Untitled, Art Gallery O-68, Galerie Bernard Jordan, Althuis Hofland Fine Arts, Bradwolff & Partners, COVA Art Gallery, Kersgallery, MAMOTH Gallery, Lakeside Collection, Museum Voorlinden, Dordrechts Museum, Reyn van der Lugt, Hugo Borst, alle kunstenaars, en de particuliere bruikleengevers die anoniem wensen te blijven.
Ik hoop dat deze tentoonstelling en dit boek inspireren tot nog meer waardering en bevordering van het realisme binnen en buiten Nederland!
Ten years of Museum MORE. What began as a collector’s dream has now become an absolute reality. In recent years, the museum has managed to secure a solid place in the cultural field. MORE enjoys broad appreciation: from a large audience (almost 200,000 visitors a year), from peers and from art critics. With our focus on realistic art and our enduring dedication to pushing boundaries, we continue to surprise, move and inspire.
In the past decade, appreciation of international realist art has also increased. As a museum, we have reaped the benefits of this, but it is nice to think that we also actively contributed to it with our exhibitions, collection presentations and publications. In our programming, we highlighted the historical core of our collection – early twentieth-century neo-realism by Carel Willink, Charley Toorop, Dick Ket and others – as well as young artists from home and abroad.
In the Netherlands, this (renewed) appreciation of realist art is also noticeable, and figuration is back in full swing, especially among the younger generations of makers. This is clear to see in this exhibition and accompanying publication Reality Check. 10 Years of MORE, 10 Years of Realism.
We worked together with an advisory group of artists to make a selection of some 50 artists whose approaches to realism have been relevant in the Netherlands during the past decade. Several of them have previously been shown at MORE in (solo) exhibitions, and work by some is included in the collection and is permanently on display. The exhibition includes a broad spectrum of forms: painting, printmaking, video art, photography, sculpture and drawing. Besides the realist aspect, which curator Sito Rozema explores and questions further in his essay, and a Dutch connection, the most important criterion was that all the artworks were made in the last decade. In fact, more than three quarters of the works were made after 2020, and 30 of the 80-plus works are from 2024. Of the 50 artists, six were born after 2000, and three graduated in 2024. Realism is convincingly alive and kicking.
Arjan van Helmond, Bobbi Essers, Dion Rosina and Lieven Hendriks contributed to the concept and composition of this exhibition. We are extremely grateful to this advisory board for their critical eye, collegial instructions and creative input. Guinevere Ras provided indispensable advice specifically on the selection of photography. At the museum, MORE curators Marieke Jooren and Julia Dijkstra assisted Sito in making the selection. Most of the work comes from the artists’ own collections. Sito visited almost all the artists in their studios, and spoke to everyone at length about their take on realism, which resulted in texts about and by the artists in this book.
For the realisation of this publication, we are very grateful to publisher Waanders. Wilco Art Books took care of the fine printing. The graphic design is by Dana Dijkgraaf, and together with Studio met met, she is also responsible for the sparkling design of the exhibition. Marleen Blokhuis again provided excellent text editing, and the translations are by Dave Nice and Betty Klaasse.
Finally, I would like to thank the lenders and cooperating galleries without whom this overview of ten years of realism in the Netherlands would not have been possible: Galerie Gerhard Hofland, Rademakers Gallery, TORCH Gallery, Galerie Ron Mandos, galerie dudokdegroot, Upstream Gallery, Galerie Stigter Van Doesburg, Gallery Vriend van Bavink, Galerie Mokum, Galerie Post + García, Moving Gallery, Galerie SANAA, Marian Cramer Projects, Aeroplastics Gallery, Dürst Britt & Mayhew, Gallery Untitled, Art Gallery O-68, Galerie Bernard Jordan, Althuis Hofland Fine Arts, Bradwolff & Partners, COVA Art Gallery, Kersgallery, MAMOTH Gallery, Lakeside Collection, Museum Voorlinden, Dordrechts Museum, Reyn van der Lugt, Hugo Borst, all the artists, and the private lenders who wish to remain anonymous.
I hope this exhibition and book inspire even greater appreciation and promotion of realism inside and outside the Netherlands!
REALITY CHECK
‘Het
zou
tijdverspilling
zijn om realisme met betrekking tot esthetiek te definiëren – het zou de sluizen openen voor een vloedgolf aan semantische discussies. [...] Stenen breken lijkt me dan aantrekkelijker en minder moeilijk.’
Edmond Duranty, 1856 1
Sito Rozema
‘To give a definition of realism regarding aesthetics would be time lost – an opening of sluice gates releasing a flood of discussion solely about words. […] The craft of stone breaking seems more preferable to me and not so troublesome.’
Edmond Duranty, 1856 1
Wat is realisme? Het is een vraag die ons als medewerkers van het Museum voor Modern Realisme voortdurend bezighoudt. De ene keer definiëren we het breed, met het doel het begrip op zijn grenzen te bevragen, de andere keer smal, zodat we de kern niet uit het oog verliezen. De vrijheid die we hiermee nemen is historisch gerechtvaardigd: de definitie van het realisme in de beeldende kunst stond nooit onomstreden vast, zoals ook blijkt uit het citaat van kunstcriticus Edmond Duranty hierboven. Het definiëren van de term is er daarna bepaald niet makkelijker op geworden. In de negentiende eeuw werd het realisme vooral als tegenpool van het idealisme beschouwd, waarmee het een filosofisch geladen reactie op de romantiek was. Tegenwoordig ziet men het eerder als tegenpool van de abstractie. Daarmee ligt de focus vandaag de dag vaker op de uiterlijke, formele kant, in plaats van op het inhoudelijke vlak.
Alsof het definiëren van het realisme in de kunst al niet moeilijk genoeg is, geven we onszelf met de tentoonstelling en het boek Reality Check ook nog eens de taak het realisme van de afgelopen tien jaar – de leeftijd van Museum MORE – te beschrijven. Het is een lastige taak om met minimale historische afstand eigenschappen van een toch al moeilijk uit te leggen kunststroming aan te stippen, en één blik schiet onvermijdelijk tekort. Daarom komen na deze inleiding
What is realism? This question always preoccupies staff at the Museum for Modern Realism in one way or another. We sometimes opt for a broad definition, as we explore the very boundaries of the movement; at other times it is narrower, so that we remain focused on the essence. The liberties we take in this regard are historically justified: the definition of realism in the visual arts has never been set in stone, as indicated in the above quote from art critic Edmond Duranty. And defining the term has not got any easier with time. In the nineteenth century, realism was primarily considered the opposite of idealism, and was therefore a philosophically charged response to romanticism. Nowadays, it is more readily seen as the opposite of abstraction. The focus is therefore currently more often on the external, formal aspect, instead of on the substantive level.
As if defining realism in art was not already difficult enough, for the exhibition and book Reality Check, we also challenge ourselves to profile realism in the past decade – Museum MORE’s age. It is by no means easy to touch upon the characteristics of an already elusive art movement with minimal historical distance, and a single perspective is inadequate. And that’s why, following this introduction, we give the artists themselves the opportunity to say their piece. What is their take on realism? Do they see
de kunstenaars zelf aan het woord. Hoe kijken zij naar het realisme? Zien ze zichzelf als realist? En vinden ze het begrip überhaupt nog relevant?
Uit de veelheid van antwoorden en perspectieven valt voorzichtig op te maken dat, als er één constante in het hedendaags Nederlands realisme bestaat, het pluriformiteit is. De realist houdt zich tegenwoordig minder aan conventies die bij de stroming zouden horen en gebruikt de gereedschapskist van zowel de figuratie als de abstractie. Ideeën worden opgedaan uit een veelheid aan bronnen: memes, social media, tijdschriften, nieuwsbeelden, politiek, gesprekken met vrienden. De vraag of een culturele uiting ‘hoog’ of ‘laag’ zou zijn, is daarbij niet of nauwelijks van belang. De hedendaagse realist zet zichzelf niet graag in een hokje. Waar kunstenaars voor ruwweg de jaren 70 nog sterk geneigd waren om kleur te bekennen en voor ‘hun’ stroming te staan, wordt er tegenwoordig breed en grensoverstijgend gekeken. Nu relevanter dan toen
themselves as realists? And do they think that the concept is even relevant?
From the multitude of answers and perspectives, we can cautiously conclude that if there is a constant factor in contemporary Dutch realism, it is plurality. Today’s realist is less concerned with conventions thought to be associated with the movement, and reaches for both the figurative and abstract toolbox. Ideas are gleaned from a variety of sources: memes, social media, magazines, news images, politics, conversations with friends. Whether a cultural expression is ‘high’ or ‘low’ is of little or no importance. The contemporary realist does not want to be pigeon-holed. Whereas artists before circa the 1970s were strongly inclined to show their colours and champion ‘their’ movement, perspectives nowadays are broad and cross-boundary. In this light, the 1861 words of Gustave Courbet, the most important artist in nineteenth-century realism, appear even more relevant than at the time: ‘It is not possible to have schools for painting; there are only painters.’2
Gustave Courbet , De steenkloppers | The Stone Breakers, 1849, olieverf op doek | oil on canvas, 150 x 260 cm, voorheen | formerly Gemäldegalerie Dresden
lijkt dan ook de uitspraak uit 1861 van de belangrijkste kunstenaar van het negentiende-eeuwse realisme, Gustave Courbet: ‘Scholen zijn binnen de schilderkunst niet mogelijk; er zijn alleen schilders.’ 2
DE ZICHTBARE WERKELIJKHEID?
Los van veelheid is er natuurlijk ook eenheid te ontdekken in de selectie voor deze tentoonstelling en catalogus, die is bedoeld als een representatieve dwarsdoorsnede van het Nederlands realisme van de afgelopen tien jaar. Zo gebruiken de kunstenaars allemaal een min of meer herkenbare beeldtaal. Die staat voorop: bijna niemand zal kunst als realisme bestempelen als de voorstelling niet min of meer geënt is op de zichtbare werkelijkheid. Toch is ook deze positie al vrij snel problematisch.
‘De zichtbare werkelijkheid’ werd al in de oudheid door de Griekse filosoof Plato ter discussie gesteld. Hij zag de dingen om ons heen als zwakke afgeleiden van de échte waarheid. Waar de gewone mens zich tevredenstelde met de zichtbare werkelijkheid, met die ‘slechte schijn’, zocht de denker naar de idee, de overkoepelende waarheid die vorm gaf aan de wereld. Plato scheidde als het ware de materiële, tastbare wereld om ons heen van een vermeende ‘hogere’, immateriële wereld. Deze gedachte zou nog eeuwen fundamenteel zijn binnen het westerse denken: probeer het christendom maar eens uit te leggen zonder die scheiding. Ook de impact op de kunsten was gigantisch: eeuwenlang is er sprake geweest van een normatieve splitsing tussen kunst die de zichtbare werkelijkheid zou kopiëren en kunst die de hogere idee weergaf. Op die eerste categorie werd met regelmaat neergekeken. De zichtbare werkelijkheid zou transformatie nodig hebben om kunst te worden, en het realisme bood dit volgens velen niet.
Tegenover het platonische idealisme kwamen in het midden van de negentiende eeuw steeds dominanter het materialisme en het realisme te staan. Waar de idealist geloofde dat het kenvermogen en het bewustzijn van de mens losstonden van de materiële wereld, geloofden realisten dat de waarheid alleen kon worden gevonden in de realiteit om ons heen. Als resultaat van grootschalige politieke, sociale en maatschappelijke ontwikkelingen werden meetbare feiten vanaf omstreeks 1840 de bouwstenen van de samenleving. Zij waren een manier om vast te houden aan het kenbare in een snel veranderende wereld. Een andere manier om de zichtbare werkelijkheid vast te leggen bood de nieuwe uitvinding van de fotografie.
THE VISIBLE REALITY?
In addition to multiplicity, there is of course also unity in the selection for this exhibition and catalogue, which is intended to provide a representative cross section of Dutch realism in the past ten years. All of the artists use a more or less recognisable visual language. That is paramount: hardly anyone would label art as realism if the portrayal is not to some degree imbued with the visual reality. And yet this position soon becomes problematic.
As early as classical antiquity, the Greek philosopher Plato brought ‘the visible reality’ up for discussion. He saw the things around us as derivatives of the actual truth. While the common man contented himself with the visible reality, with the ‘weak appearance’, the thinker sought the idea, the overarching truth that gave shape to the world. Plato separated, as it were, the material, tangible world around us from a supposed ‘higher’, immaterial world. This notion would remain fundamental to Western thought for centuries to come: just try explaining Christianity without the division. The impact on the arts was also gigantic: for centuries, there was a normative separation of art that copied the visible reality, and art that depicted the higher idea. The first category was frequently looked down upon. The visible reality was thought to require transformation in order to become art, and many felt that this could not be offered by realism.
In the mid-nineteenth century, materialism and realism assumed an increasingly dominant position vis-à-vis Platonic idealism. Idealists believed that human cognitive faculty and consciousness were unrelated to the material world, whereas realists believed that the truth could only be found in the reality around us. As a result of immense sociopolitical developments, from circa 1840 onwards, quantifiable facts became the building blocks of society. They were a means of grasping to the cognisable in a rapidly changing world. The advent of photography offered another means of capturing the visible reality.
AUTHENTICITY AND TRUTH
It is interesting that photography and realism in art flourished at the same time, certainly when attempting to formulate a definition of realism. The two influenced each other and this influence resulted in a strong degree of introspection in both camps. As art historian Nils Ohlsen aptly said: ‘The tension between photography and painting repeatedly sparked questions about the fundamentals of an active engagement with the visible reality.’ 3
ECHTHEID EN WAARHEID
Het gegeven dat de fotografie en het realisme in de kunst zich tegelijkertijd ontplooiden is interessant, zeker wanneer we een definitie van realisme proberen te formuleren. De twee hadden invloed op elkaar en die invloed zorgde op beide terreinen voor een sterke mate van introspectie. Zoals kunsthistoricus Nils Ohlsen mooi zei: ‘De spanning tussen fotografie en schilderkunst wakkerde telkens weer het vragen naar de grondslagen van een actieve omgang met de zichtbare werkelijkheid aan.’3 Al vroeg werd gediscussieerd over de mogelijke functies en rollen van de fotografie. Kon het kersverse medium doorgaan voor kunst? Of was het vooral technologische vooruitgang? Moest fotografie worden gezien als bevrijding van de kunst, die daarmee de objectieve registratie van de zichtbare dingen kon loslaten?
Dat laatste is min of meer de positie van de negentiendeeeuwse schrijver Jules de Goncourt: ‘Realisme wordt geboren en breekt door wanneer de daguerreotypie en fotografie laten zien hoezeer kunst verschilt van de werkelijkheid.’ 4 De Goncourt lijkt hier te zeggen dat het ook in het realisme om veel meer gaat dan het weergeven van de zichtbare werkelijkheid. Laten we op deze gedachte voortborduren en kijken naar een uitspraak van de socialistische denker Pierre-Joseph Proudhon, een van de belangrijkste theoretici van het vroege realisme: ‘Courbets schilderijen zijn spiegels van de waarheid. Het gaat erom dat we onszelf kennen als mensen. Is het dan puur realisme? Let op, echtheid is niet hetzelfde als waarheid. Het eerste verwijst naar materie, het tweede naar de wetten die de materie beheersen. Het tweede is begrijpelijk, het eerste heeft op zichzelf geen betekenis. Fysieke realiteit heeft geen waarde zonder de geest. De tussenkomst van het ideële is essentieel.’ 5 Echtheid is dus niet hetzelfde als waarheid. Blijkbaar is het zo objectief mogelijk weergeven van de zichtbare werkelijkheid toch niet hetzelfde als realisme bedrijven. Kennelijk is de interpretatie van de kunstenaar toch een vereiste, en is er ook in het realisme plek voor diens eigen blik op de realiteit, voor het ideële.
Het wordt zo steeds onhoudbaarder om realisme te definiëren als het ‘objectief weergeven van de zichtbare werkelijkheid’. Misschien kunnen we beter zeggen: realisme is het met figuratieve beeldmiddelen visueel weergeven van een (individuele) poging om de werkelijkheid te doorgronden. Deze verschillende uitgangspunten stonden aan de basis van de zogenaamde bataille réaliste, de discussie rond 1850 over wat
The potential functions and roles of photography quickly came up for discussion. Could this brand-new medium be considered art? Or was it primarily technological progress? And should photography be seen as a liberation of art, which could therefore abandon the objective registration of visible things?
The latter is largely the position of the nineteenth-century writer Jules de Goncourt: ‘Realism is born and breaks out when the daguerreotype and photograph show how much art differs from reality.’ 4 De Goncourt appears to be saying that also in realism, it is about much more than rendering the visible reality. Let’s build on this idea and turn to the words of the socialist philosopher Pierre-Joseph Proudhon, one of the most significant theorists in early realism: ‘Courbet’s pictures are mirrors of truth. It’s about knowing ourselves as people. Is it then pure realism? Take care, the real is not the same as the true: the former refers to matter, the second to the laws that govern it. The latter is intelligible, the former has no sense of its own. Physical reality has no value unless through the spirit. The intervention of the ideal is essential.’ 5 So the real is not the same as the true. It would appear that producing the most objective possible representation of reality is not the same as practising realism. The artist’s interpretation is a requisite, and realism also offers a place for their own perspective of reality and for the ideal.
In this light, it becomes increasingly untenable to define realism as the ‘objective depiction of the visible reality’. Perhaps it would be better to say: realism is using figurative pictorial elements to produce a visual representation of an (individual) attempt to fathom reality. These differing premises are at the heart of the so-called bataille réaliste, the discussion around 1850 regarding what realism is.6 The two positions strengthened each other and were strongly imbued with the characteristic nineteenth-century antithesis of idealism versus realism. One result of the bataille réaliste is that from then on, the two definitions became more distinct: the visual representation of an attempt to fathom reality – or a variation thereupon – was labelled as realism. Portraying the visible reality as objectively as possible was generally more closely associated with naturalism, although the degree of objectivity in this movement is also highly debatable.
REGISTERING AND COMMUNICATING
The personal perspective in realism cannot be denied. It is an attempt to penetrate the ‘authenticity of things’ using a figurative visual language. Realism is not necessarily
realisme is. 6 De twee posities versterkten elkaar en waren sterk geladen met de typisch negentiende-eeuwse tegenstelling van het idealisme tegenover het realisme. Een resultaat van de bataille réaliste is dat de twee definities voortaan duidelijker gescheiden werden: het visueel weergeven van een poging om de werkelijkheid te doorgronden – of een variatie hierop – werd als realisme bestempeld. Het zo objectief mogelijk weergeven van de zichtbare werkelijkheid werd over het algemeen meer met naturalisme in verband gebracht, hoewel ook bij die stroming de mate van objectiviteit sterk te relativeren valt.
REGISTREREN EN COMMUNICEREN
Het persoonlijke perspectief kan in het realisme niet worden ontkend. Het is een poging om met een figuratieve beeldtaal door te dringen tot de ‘echtheid der dingen’. Het realisme wil niet zozeer registreren, maar interpreteren, representeren en communiceren. Het verbeeldt een persoonlijke blik op de eigentijdse realiteit en dat laatste werd in de negentiende eeuw net zo belangrijk als de ‘waarheid’. De kunst moest gaan over het echte leven van hier en nu.
De neiging om de kunst aan de eigen tijd te koppelen, de wereld vast te leggen en er direct op te reflecteren, had ongetwijfeld te maken met de vele grote veranderingen van de negentiende eeuw: de opkomst van de burgerij, modernisering en de bijbehorende vragen over het menszijn, een toenemend modern-historisch besef, de ‘sociale kwestie’, industrialisering, individualisering, urbanisering, secularisering, democratisering, de groeiende tegenstelling tussen stad en land en ga zo maar door. Bij al die veranderingen hoorden nieuwe kunstvormen, een kunst in een taal die de nieuwe mens kon verstaan. De academische kunsttraditie tot die tijd, waarin vooral Bijbelse en mythologische thema’s werden afgebeeld, sprak die nieuwe taal niet. Sterker nog: de academische kunsttaal was ver verwijderd van de leefwereld van de gewone mens. In de woorden van de negentiende-eeuwse kunstcriticus JulesAntoine Castagnary: ‘Het is niet nodig om terug te keren naar de geschiedenis, om toevlucht te zoeken in legendes, om verbeeldingskracht op te roepen. Schoonheid bestaat voor onze ogen, niet in de hersenen; in het heden, niet in het verleden; in de waarheid, niet in dromen.’7
DE REALITEIT TOETSEN
Je zou dus kunnen stellen dat het de negentiende-eeuwse realist erom te doen was de werkelijkheid te toetsen:
concerned with registering, but rather with interpreting, representing and communicating. It depicts a personal take on the contemporary reality, and in the nineteenth century, this became just as important as the ‘truth’. Art was supposed to be about real life, that of the here and now.
The inclination to connect art to contemporary times, to render the world and reflect on it directly, was undoubtedly linked to the many major changes in the nineteenth century: the emergence of the middle classes, modernisation and the associated existential questions, an increased modern-historical consciousness, the ‘social question’, industrialisation, individualisation, urbanisation, secularisation, democratisation, the growing city-country divide, and so forth. And all of these changes required new art forms, art in a language that contemporary people could understand. Up until then, the academic art tradition – which primarily focused on the depiction of Biblical and mythological themes – did not speak this new language.
Wolfgang Messing , Solution, 2024 (p.35)
het ideële werd ter discussie gesteld en de tastbare, empirische werkelijkheid werd op een hoger plan getild. Tegelijkertijd werd de relativiteit van die objectieve werkelijkheid benadrukt en werd de eigen blik erop belangrijker gevonden dan voorheen. De realist beeldde de werkelijkheid af om die aan zijn kritische blik te onderwerpen.
Dat gold in de negentiende eeuw, maar zeker ook tussen 1925 en 1945, toen kunstenaars na een periode van vormontbinding en experiment weer vaker teruggrepen op de herkenbare voorstelling. De Eerste Wereldoorlog had een diepe krater geslagen in de vooruitgangsgedachte die daarvoor voelbaar was, met als gevolg dat pessimisme en teleurstelling breed werden ervaren. Vertrouwde systemen werden gewantrouwd, wat ertoe leidde dat bijvoorbeeld ook het recent opgekomen communisme in Europa aan aantrekkingskracht en invloed won. De visie op de werkelijkheid veranderde radicaal en het realisme werd een middel om ‘de afstand tussen schijn en werkelijkheid te ontsluieren, kritische vragen ten aanzien van het leven te stellen en wantoestanden te analyseren’, aldus Ohlsen.8 Realistisch werkende kunstenaars tussen de twee wereldoorlogen zochten een manier om de balans en de orde in de kunst terug te brengen, maar toonden tegelijkertijd een diepe twijfel aan de echtheid der dingen. Surreële elementen vonden hun weg in het figuratieve werk om de scheiding tussen werkelijk en onwerkelijk te testen en de zichtbare realiteit te ontmantelen als schijn.9 In de woorden van kunsthistoricus Maaike Buijs: ‘De in de jaren ’20 en ’30 veelgestelde vraag of kunst gelijk stond aan natuurnabootsing werd steevast ontkennend beantwoord. De natuur voorzag de kunstenaar niet langer van pasklaar materiaal. Voorstellingen die een directe verbinding met de optische realiteit suggereren, blijken doelbewust geconstrueerde beelden om de werkelijkheid te toetsen.’10
DE WEG NAAR DE WERKELIJKHEID
GAAT VIA BEELDEN?
Opnieuw ging het in het interbellum bij het realisme dus niet om het registreren van de zichtbare werkelijkheid, maar om het bevragen van die werkelijkheid en om het doordringen tot wat ‘echt’ is. Daar ligt ook de kern in het hedendaagse realisme en dat verklaart ook meteen waarom hedendaagse kunstenaars weer vaker kiezen voor het realisme als richting: in toenemende mate hebben we in de huidige tijd behoefte aan een reality check . Het idealisme en het realisme worden niet meer
More than that: the academic art language was far removed from the daily lives of the common person. In the words of the nineteenth-century art critic Jules-Antoine Castagnary: ‘There is no need to return to history, to take refuge in legends, to summon powers of imagination. Beauty is before the eyes, not in the brain; in the present, not in the past; in truth, not in dreams.’ 7
TESTING REALITY
So you could say that the nineteenth-century realist was out to test reality: the ideal was questioned, empirical reality was put on a higher plane. But at the same time, the relativity of the objective reality was emphasised and the individual perspective of it was considered more important than ever. The realist depicted reality in order to critically appraise it.
That was the case in the nineteenth century, but certainly also between 1925 and 1945, when following a period of experimentation and deconstruction of form, artists once again more frequently fell back on recognisable depictions. The Great War had blown deep craters in the progressive ideology that was tangible before its outbreak, resulting in widely felt pessimism and disappointment. Formerly trusted systems were mistrusted, one consequence of which was that communism, recently emerged, gained appeal and influence in Europe. The vision of reality changed radically and realism became a means of ‘uncovering the gap between appearance and reality, asking critical questions about life and analysing abuses’, in Ohlsen’s words.8 Artists using realism in the interwar period sought a means of returning balance and order to art, but also showed intense doubts about the authenticity of things. Surreal elements found their way into figurative work to test the separation between real and unreal, and to expose the visible reality as pretence.9 In the words of art historian Maaike Buijs: ‘The frequently asked question of the 1920s and 1930s of whether art was mimesis was invariably answered in the negative. Nature no longer provided the artist with readymade material. Depictions that suggest a direct link with the optical reality prove to be images that are purposefully constructed to test reality.’ 10
IS THE WAY TO REALITY THROUGH IMAGES?
In the interwar period, realism was once again not concerned with registering the visual reality, but with questioning this reality and fathoming what was ‘real’. This is also at the heart of contemporary realism, and this
tegen elkaar afgezet, maar zijn tegenwoordig meer met elkaar verenigd: vrijwel geen enkele kunstenaar in deze catalogus ontkent dat de werkelijkheid in diens kunst een bepaalde mate van idealisering toont. Het adresseren van eerlijkheid en echtheid in de kunst gebeurt in onze seculiere en materialistische samenleving op heel andere manieren. Zo zetten we tegenwoordig grote vraagtekens bij de echtheid van informatie en beelden, die in gigantische hoeveelheden op ons afkomen. Valse werkelijkheid ligt overal op de loer en is beïnvloed door onder meer massaproductie, marketing, (populistische) politiek en artificial intelligence. De hedendaagse beeldcultuur dwíngt kunstenaars haast tot een realisme: een ‘waar’ antwoord op de onophoudelijke vraag naar wat echt is.
Het thema van echtheid en schijn ten opzichte van de hedendaagse beeldcultuur is van groot belang voor het werk van veel kunstenaars in deze catalogus, onder meer voor Wolfgang Messing. Hij kopieert beelden uit het collectieve geheugen: nieuwsflitsen, magazinecovers, beelden waar we voorbijscrollen. Hij haalt ze uit hun herkenbare context en werkt ze uit met een karakteristieke waas, die de herkenbaarheid verder aantast. Wie zijn werk ziet, denkt onvermijdelijk: waar ken ik dit beeld toch van? We worden geconfronteerd met de manier waarop onze hersenen omgaan met de hedendaagse overvloed aan beeld, dat we in al zijn veelheid onmogelijk meer op authenticiteit kunnen controleren. Daniela Schwabe speelt met soortgelijke thema’s. Zij werkt met artificial intelligence, die ze beelden laat genereren op basis van eigen invoer, en baseert haar schilderijen weer op de AI-output.
Daarmee stelt ook zij de vraag: wat is echt? Waar houdt de menselijke hand op en begint de kunstmatigheid? Ook Marjolein Rothman, Caja Boogers, Sam Werkhoven en David Haines toetsen ieder op hun eigen manier de werkelijkheid door in hun werk te reageren op de hedendaagse beeldcultuur.
HET HELE VERHAAL
Een andere manier om de hedendaagse realiteit aan een kritische blik te onderwerpen, is door de ‘grand narrative’ te bevragen, door de vermeende objectiviteit van de westerse geschiedenis op haar volledigheid te toetsen. Vertelt het ‘grote verhaal’ wel het hele verhaal?
Zijn alle perspectieven er wel in vertegenwoordigd? Is onze kennis niet beïnvloed door machtsstructuren? In de negentiende eeuw bracht het realisme al een correctie door de focus voor het eerst te leggen op
explains why contemporary artists once again more often opt for a realist approach: in today’s world, we increasingly need a reality check. Idealism and realism are no longer juxtaposed, but are nowadays more united: hardly any artist in this catalogue refutes that reality in their work shows a certain degree of idealisation. In our secular and materialistic society, honesty and authenticity are addressed in very different ways in art. We are nowadays highly critical of the authenticity of information and images, which are fired at us in immeasurable numbers. False reality is everywhere, and is influenced by mass production, marketing, (populist) politics and artificial intelligence. You could say that contemporary visual culture pushes artists towards realism: a ‘true’ response to the ceaseless question of what is real.
The theme of authenticity and pretence in relation to contemporary visual culture is significantly important to the work of many artists in this catalogue, including that of Wolfgang Messing. He copies images from the collective memory: news flashes, magazine covers, images that we scroll past. He removes them from their recognisable context and adds a characteristic haze, which further erodes the recognisability. Everyone who sees his work inevitably thinks: where have I seen this image before? We are confronted with how our brains deal with the contemporary plenitude of visuals, the abundance of which make it impossible to check their authenticity. Daniela Schwabe plays with similar themes. She works with artificial intelligence, which she uses to generate images based on her own input, and in turn bases her paintings on the AI output. In doing so, she also poses the question: what is real? What are the limits of the human hand, and where does the artificiality begin? Each in their own way, Marjolein Rothman, Caja Boogers, Sam Werkhoven and David Haines all scrutinise reality by responding to contemporary visual culture in their work.
THE FULL STORY
Another way of critically appraising contemporary reality is to question the ‘grand narrative’, by scrutinising the objectivity of Western history in its entirety. Does the metanarrative tell the full story? Are all perspectives represented? Is our knowledge not influenced by power structures? In the nineteenth century, realism made an adjustment by shifting the focus to the ‘common person’, who was in the majority, but previously had little to no place in historiography or art. Since then,
de ‘gewone mens’, die in de meerderheid was maar in de geschiedschrijving en de kunst voorheen geen plek had. Daarna is de stem van het individu in de kunst steeds dominanter geworden en de laatste jaren neemt dat een duidelijke vlucht. Deze toename in aandacht voor het persoonlijke perspectief is zichtbaar in de hele breedte van de beeldende kunst, maar het realisme geeft die beweging bij uitstek een sterke uitdrukkingsvorm. De figuratie is een krachtig middel om te zeggen: ‘Hier ben ik!’
Vaak worden onderdelen van de eigen leefwereld weergegeven die voor buitenstaanders vooralsnog onbekend waren. Neem het werk van David Haines, Onno Meeuwsen, Tengbeh Kamara, Anya Janssen en Leon Stoffelen, die allen realiteiten van de hedendaagse lhbtqia+-gemeenschap tonen. Of kijk naar het werk van Esiri Erheriene-Essi, die fotomateriaal van de zwarte cultuur in haar werk opneemt en zodoende daarvoor een plek opeist in de openbare ruimte. In haar eigen woorden: ‘In mijn schilderijen geef ik terug wat men onthouden is.’ De getoonde realiteit doet tegenwoordig meer recht aan de veelzijdigheid van de werkelijkheid. Hedendaagse realisten zeggen ermee: ‘Ook dit is echt!’
Ook door de focus te leggen op wereldproblematiek probeert de realist iets te tonen dat onderdeel is van de werkelijkheid, maar niet altijd als vanzelfsprekend in de kunst werd behandeld. Als er voor de negentiende eeuw oorlogen of erbarmelijke leefomstandigheden werden weergegeven, werd de nadruk daarin vaak gelegd op het heroïsche moment, op het menselijke pathos of het navolgbare gebaar. Of de voorstelling werd in Bijbelse of mythologische context gebracht: een beeld dat ver verwijderd was van de dagelijkse realiteit. Met het realisme komt er in de kunst een eerlijke interpretatie van de lelijke kanten van de wereld op. Het toont de echte wereld in een vormentaal die iedereen begrijpt. In het hedendaags realisme komt dat sterk naar voren in het werk van Ronald Ophuis. Hij schilderde op monumentaal formaat de gruwelen in gebieden als Rwanda en Srebrenica: schrijnend, oprecht, onweerlegbaar waar. Joyce Overheul legde met Ter Apel, 22 september 2022 de pijnlijke situatie vast waarin vluchtelingen in Nederland kunnen verkeren: een realiteit waar we niet omheen kunnen.
DE DAGELIJKSE REALITEIT
Het toevallige, het niet-monumentale, het deel van het leven dat stiller voorbijgaat: ook dat krijgt in het
individual voices became increasingly dominant in art, and ever more so in recent years. This sharper focus on the personal perspective can be seen throughout the visual arts spectrum, but realism provides this movement with an outstanding and powerful means of expression. Figuration is a potent way of saying: ‘Here I am!’
Elements of personal lives, which were previously hidden from outsiders, are often depicted. Like in the work of David Haines, Onno Meeuwsen, Tengbeh Kamara, Anya Janssen and Leon Stoffelen, all of whom show realities from the contemporary LGBTQIA+ community. Or the work of Esiri Erheriene-Essi, who incorporates photographic material from Black culture in her work, and in doing so, claims a place in the public space. In her own words: ‘In my paintings, I make up for what was denied.’ Nowadays, the rendered reality does greater justice to the versatility of reality as a whole. Contemporary realists are saying: ‘This too is real!’
By focusing on global challenges, realists also attempt to show something that is part of reality, but that is not always addressed in art as a matter of course. When wars or wretched living conditions were depicted before the
Esiri Erheriene-Essi , Having your cake and eating it too, 2019 (p.57)
realisme regelmatig een plek. In de negentiende eeuw werd met het afbeelden van de leefwereld van de normale mens al een voorzet gedaan tot een weergave van het alledaagse. In het Nederlandse interbellumrealisme zien we – in navolging van de meer idealistisch en symbolisch geladen zeventiende-eeuwse stillevenkunst – veel sobere en zakelijke matter-of-fact-stillevens met onderwerpen als conservenblikjes, cactussen en lege flessen. Vooral ook in de Verenigde Staten was het normale leven in de kunst een graag gezien onderwerp. In 1930 schilderde Grant Wood bijvoorbeeld het bekende American Gothic , waarin hij het leven in het Amerikaanse heartland wilde laten zien, weg van de grote stad, een manier van leven waarbij identiteit en traditie belangrijk waren.
Zeker na de Tweede Wereldoorlog kreeg het alledaagse een prominente plek in de kunst, bijvoorbeeld in het fotorealisme, dat onderwerpen uit de eigentijdse consumptiemaatschappij scherp en zonder waardeoordeel afbeeldt. Objecten uit dat dagelijks leven, rechtstreeks geïncorporeerd in een kunstwerk, kregen een rol in het realisme in de vorm van de popart en het nouveau réalisme. Ook in het Verenigd Koninkrijk was de nadruk op het alledaagse groot: de schilders van de Euston Road School en van Kitchen Sink maakten er hun hoofdelement van.11
De manier waarop de dagelijkse, toevallige realiteit in de hedendaagse Nederlandse kunst vorm krijgt is veelzijdig. Kunstenaars als Ina van Zyl en Arjan van Helmond beelden alledaagse objecten af, maar lijken bijna onvermijdelijk naar iets diepers te verwijzen, terwijl Katrin Korfmann, Jhonie van Boeijen en Casper Braat elk op hun eigen manier een stuk directer reflecteren op de hedendaagse consumptiemaatschappij.
HET DOEL EN DE MIDDELEN
Het ‘gewone’ was voor kunstenaars, zeker in de Nederlandse schildertraditie, vaak de perfecte aanleiding om zich helemaal uit te leven op de weergave daarvan. Het realisme wordt vaak in verband gebracht met ambacht en vakmanschap. In het interbellum was dat een veelgehoorde reden voor de terugkeer naar de vorm en de voorstelling. Schilders als Carel Willink, Dick Ket en Raoul Hynckes staan erom bekend dat zij onder invloed van schilders uit de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw de nadruk in de kunst weer wilden leggen op vakmanschap in plaats van op vormexperiment. Tegenwoordig wordt er minder expliciet teruggegrepen
nineteenth century, the emphasis was often on the heroic moment, on the human pathos or the exemplary action. Or the portrayal was placed in a Biblical or mythological context: an image that was far removed from the daily reality. Realism introduces an honest interpretation of the dark side of the world into art. It shows the real world in a visual language that everyone understands. In contemporary realism, this is clearly evident in the work of Ronald Ophuis. His monumental paintings depict the horrors of places like Rwanda and Srebrenica: harrowing, sincere, irrefutably real. In Ter Apel, 22 september 2022, Joyce Overheul captured the grievous situation that asylum seekers can face in the Netherlands: a reality that we simply cannot get around.
THE DAILY REALITY
The accidental, the non-monumental, the part of life that passes by more quietly: this is all also frequently given a place in realism. In the nineteenth century, moves were made towards rendering the everyday with depictions of the daily lives of ordinary people. Following on from the more idealistic and symbolically-charged seventeenthcentury still lifes, Dutch interwar realism shows much more sober and clinical, matter-of-fact still lifes with subjects such as canned foods, cacti and empty bottles. Normal life was certainly also a popular subject in art in the United States. In 1930, for example, Grant Wood painted the renowned American Gothic . In this work, he wanted to show life in the American heartland, away from the big city, a way of life in which identity and tradition were important aspects.
Certainly after World War II, the everyday was given a prominent position in art: in photorealism, for example, which depicts subjects from contemporary consumer society precisely and without value judgement. Objects from daily life, directly incorporated into an artwork, were given a role in realism in the form of pop art and nouveau réalisme. The emphasis on the everyday was also significant in the United Kingdom: the Euston Road School and Kitchen Sink painters made it their primary focus.11
The daily, accidental reality enjoys multifaceted representation in contemporary Dutch art. Artists like Ina van Zyl and Arjan van Helmond depict everyday objects, but almost inescapably appear to point to something deeper, while – each in their own way – Katrin Korfmann, Jhonie van Boeijen and Casper Braat offer more direct reflections on contemporary consumer society.
op de oude meesters, maar dat wil niet zeggen dat het ambacht niet op waarde wordt geschat. Casper Braat en Lynne Leegte halen voldoening uit de vergaande materiaalbeheersing en zijn erop uit iets te maken dat ‘net echt’ is. Ook een schilder als Bo Bosk zegt voor de figuratie te hebben gekozen om optimale beheersing over verf en penseel te krijgen.
Opvallend is dat eigentijdse kunstenaars vaak kiezen voor meer traditionele media: olieverf op doek komt tegenwoordig weer veel meer voor dan in de jaren 19701990, toen de schilderkunst nog met enige regelmaat dood werd verklaard. Ook traditionele ambachten als keramiek en werken in textiel zijn helemaal terug, getuige bijvoorbeeld het werk van Koos Buster, Kira Fröse, Joyce Overheul en Leonie Schneider. Misschien is het een reactie op de snelheid, vluchtigheid en leegheid van de hedendaagse consumptiecultuur. Het gaat niet te ver te
THE AIM AND THE MEANS
The ‘ordinary’ often provided artists, certainly in the Dutch painting tradition, the ideal opportunity to throw themselves into its portrayal. Realism is often connected with skill and artisanry. In the interwar period, this was a frequently touted reason for the return to form and representation. Painters such as Carel Willink, Dick Ket and Raoul Hynckes – influenced by painters from the fifteenth, sixteenth and seventeenth centuries – are renowned for wanting to return the emphasis in art to artisanry, and away from experimentation with form. Dutch realists nowadays hark back less explicitly to the Old Masters, but that does not mean that artisanry is underrated. Casper Braat and Lynne Leegte revel in material mastery and are intent on making something that is ‘just like the real thing’. Painters including Bo Bosk say that the opportunity to gain complete control of their paint and brushes underlies their decision to work figuratively.
Koos Buster , Shine Daan Shine, 2024 (p.99)
zeggen dat kunstenaars kiezen voor het ‘duurzame’, het tastbare, het unieke, dat wat de tand des tijds zal doorstaan en tijd, toewijding en energie nodig heeft. De hedendaagse realist zet met traditionele middelen als het ware de tijd even stil en zet aan tot reflectie. De kijker wordt gedwongen te kijken naar iets dat onherroepelijk ‘echt’ is. Denk eens aan de volgende uitspraak van Carel Willink: ‘[Mijn] verlangen was om schilderijen te maken die technisch zo af waren, dat ze een lange tijd mee konden. Zij waren de enige reële objecten tussen alle onzekerheden.’12
ABSTRACTIE TEGENOVER FIGURATIE
Sinds de Tweede Wereldoorlog wordt het realisme vaak gezien als tegenpool van de abstractie: een vrij beperkte blik op een rijke kunstvorm, een blik die te veel nadruk legt op formele aspecten en bovendien geen recht doet aan de vele tussenvormen die er tussen de polen bestaan. Zoals veel van de kunstenaars verderop in dit boek zelf betogen, is ook een figuratief werkende kunstenaar altijd bezig met formele kwesties als het ordenen van elementen op het platte vlak of in de ruimte. In het interbellum lieten kunstenaars als Peter Alma, Theo Stiphout en Johan van Hell al zien dat de scheiding tussen figuratie en abstractie zo strikt nog niet was en ook in de jaren 60 en 70 werd er veel kunst gemaakt die zich ergens tussen de voorstelling en de voorstellingloosheid in bevond. Aan de ene kant deden de makers daarmee misschien een handreiking naar de abstractie in de tijd waarin de museale kunst vooral daardoor werd gedomineerd. Aan de andere kant toonden kunstenaars als Jan Beutener en Har Sanders, maar bijvoorbeeld ook de fotorealisten uit de VS, de relativiteit van de scheiding aan door in hun figuratieve werk hevig te leunen op abstracte beeldelementen. Daarbij was er ook niet zelden een plek gereserveerd voor humor en luchtigheid.
Ook nu nog is de scheiding tussen figuratie en abstractie een onderwerp waar kunstenaars graag kritisch op reflecteren. Zo tonen in deze catalogus Caja Boogers, Robin Speijer en Marjolein Rothman het arbitraire van die verdeling. Een speciale rol is weggelegd voor Lieven Hendriks, die niet alleen de grenzen tussen de figuratie en de abstractie bevraagt, maar ook niet direct prijsgeeft welke formele onderdelen in zijn werken schijn en welke werkelijkheid zijn. Zijn werk kantelt de blik op de werkelijkheid door de kijker te laten beseffen dat werkelijk niets is wat het lijkt.
It is striking that contemporary artists often choose to work with more traditional media: oil on canvas is much more common nowadays than in the period 1970 to 1990, when painting was pronounced dead with some regularity. Traditional crafts such as ceramics and works in textiles are also very much back in favour, as evidenced by the work of artists including Koos Buster, Kira Fröse, Joyce Overheul and Leonie Schneider. This could be a response to the speed, transience and vacuity of contemporary consumer culture. It is not taking things too far to say that artists opt for the ‘enduring’, the tangible, the unique, that which will not fade in popularity, and which demands time, dedication and energy. The contemporary realist uses traditional means to pause time and encourage reflection. The viewer is forced to look at something that is most definitely ‘real’. Consider Carel Willink’s words: ‘[I] wanted to make paintings that were so technically complete that they would stand the test of time. They were the only real objects amongst all of the uncertainties.’ 12
ABSTRACTION VERSUS FIGURATION
Since World War II, realism has often been viewed as the opposite of abstraction: a rather restricted perspective of a rich art form that places too much emphasis on formal aspects, and also fails to do justice to the many intermediate forms between the two poles. As many of the artists contend later in this book, figurative artists are also constantly engaged with formal matters such as arranging elements on a flat surface or in a space. In the interwar period, artists like Peter Alma, Theo Stiphout and Johan van Hell showed how the division between figuration and abstraction was not necessarily that strict, and the 1960s and 1970s also saw the production of plenty of art that occupied a space somewhere between representation and non-representational. On the one hand, the makers were perhaps reaching out to abstraction in a period in which it dominated museum art. On the other hand, artists like Jan Beutener and Har Sanders, but also the photorealists from the US, revealed the relativity of the division by leaning heavily on abstract visual elements in their figurative work. A place was also not uncommonly reserved for humour and light-heartedness.
The separation between figuration and abstraction is a subject upon which artists still enjoy to critically reflect. In this catalogue, Caja Boogers, Robin Speijer and Marjolein Rothman show the arbitrariness of the division. A special role is reserved for Lieven Hendriks, who not only questions the boundaries between figuration and abstraction, but also does not directly reveal which formal
CONCLUSIE
De hedendaagse realist reageert met wisselende uitingsvormen vergaand op de hedendaagse realiteit, en daarbij staan vooral de begrippen ‘echtheid’ en ‘waarheid’ centraal. De kunstenaar onderwerpt de eigentijdse werkelijkheid constant aan een reality check , door vragen te stellen over de eerlijkheid, authenticiteit of volledigheid ervan. In een onzekere wereld waarin ‘waarheid’ een relatief begrip lijkt te zijn geworden, maakt de realist met een duidelijk herkenbare vormentaal een persoonlijk statement over de vraag: wat is de werkelijkheid? En: kan ik die zomaar vertrouwen? Hoe beeld ik die af, en kan ik die wel afbeelden? Onze tijd vraagt om een realiteitsbesef, om heldere stellingen en eerlijke vertwijfelingen.
aspects in his works are pretence and which are reality. His work shifts the perspective on reality by allowing the viewer to acknowledge that truly nothing is what it seems.
CONCLUSION
The contemporary realist uses various forms of expression to comprehensively respond to contemporary reality, and the concepts of ‘authenticity’ and ‘truth’ occupy centre stage. The artist gives the contemporary reality a constant reality check, by questioning its honesty, legitimacy or completeness. In an uncertain world in which ‘truth’ appears to have become a relative concept, the realist uses a clearly recognisable visual language to make a personal statement regarding the question: what is reality? And: can I blindly trust it? How do I depict it, and is that even possible? Our age demands an awareness of reality, clear propositions and honest doubts.
Noten
1. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 18301990 (Georg Olms Verlag, 2013), 1.
2. Charles Harrison, Paul Wood en Jason Gaiger red., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 404.
3. Nils Ohlsen, ‘Realisme. De werkelijkheid als avontuur,’ in Feest der herkenning! Internationaal realisme, red. Jannet de Goede (d’jonge Hond, 2010), 23.
4. Jules de Goncourt, Paris and the Arts, 1851-1896: From the Goncourt Journal (Cornell University Press, 1971), 36.
5. Charles Harrison, Paul Wood en Jason Gaiger red., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 408.
6. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 18301990 (Georg Olms Verlag, 2013), 47.
7. Charles Harrison, Paul Wood en Jason Gaiger red., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 414.
8. Nils Ohlsen, ‘Realisme. De werkelijkheid als avontuur,’ in Feest der herkenning! Internationaal realisme, red. Jannet de Goede (d’jonge Hond, 2010), 26.
9. Maaike Buijs, ‘Het nieuwe realisme in relatie tot het verleden en in internationale context,’ in Magie en Zakelijkheid. Realistische schilderkunst in Nederland 1925-1945, red. Carel Blotkamp en Ype Koopmans (Waanders Uitgevers, 1999), 49.
10. Ibidem, 36.
11. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 18301990 (Georg Olms Verlag, 2013), 351.
12. H.L.C. Jaffé, Willink (Meulenhoff/Landshoff, 1980), 52.
Notes
1. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 1830-1990 (Georg Olms Verlag, 2013), 1.
2. Charles Harrison, Paul Wood and Jason Gaiger eds., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 404.
3. Nils Ohlsen, ‘Realisme. De werkelijkheid als avontuur,’ in Feest der herkenning! Internationaal realisme, ed. Jannet de Goede (d’jonge Hond, 2010), 23.
4. Jules de Goncourt, Paris and the Arts, 1851-1896: From the Goncourt Journal (Cornell University Press, 1971), 36.
5. Charles Harrison, Paul Wood and Jason Gaiger eds., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 408.
6. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 1830-1990 (Georg Olms Verlag, 2013), 47.
7. Charles Harrison, Paul Wood and Jason Gaiger eds., Art in Theory. An Anthology of Changing Ideas. 1815-1900 (Blackwell Publishing, 2020 [1998]), 414.
8. Nils Ohlsen, ‘Realisme. De werkelijkheid als avontuur’ in Feest der herkenning! Internationaal realisme, ed. Jannet de Goede (d’jonge Hond, 2010), 26.
9. Maaike Buijs, ‘Het nieuwe realisme in relatie tot het verleden en in internationale context,’ in Magie en Zakelijkheid. Realistische schilderkunst in Nederland 1925-1945, eds. Carel Blotkamp and Ype Koopmans (Waanders Uitgevers, 1999), 49.
10. Ibidem, 36.
11. Boris Röhrl, World History of Realism in Visual Arts 1830-1990 (Georg Olms Verlag, 2013), 351.
12. H.L.C. Jaffé, Willink (Meulenhoff/Landshoff, 1980), 52.
DE MODERNE REALISTEN
Voor Reality Check selecteerden we werk van 53 kunstenaars: schilders, beeldhouwers, tekenaars, grafici, fotografen, videomakers, makers van installatiekunst en kunstenaars tussen al die media in. De selectie is bedoeld als representatieve doorsnede van het hedendaagse realisme in Nederland. Daarbij gold als belangrijkste selectiecriterium dat het werk in Nederland gemaakt moest zijn in de afgelopen tien jaar; de leeftijd van Museum MORE. Aan de leeftijd en mate van bekendheid van de kunstenaar werd geen belang gehecht, maar veel van de kunstenaars studeerden in de afgelopen tien jaar af en leverden een nieuwe bijdrage aan het Nederlandse moderne realisme.
De selectie is tot stand gekomen door uitwisseling en discussie met een adviesraad, bestaande uit beeldend kunstenaars Dion Rosina, Arjan van Helmond, Bobbi Essers en Lieven Hendriks. Met Guinevere Ras, curator in het Nederlands Fotomuseum, voerde ik gesprekken over de hedendaagse fotografie. Verder is natuurlijk de uitwisseling met mijn collega-conservatoren Marieke Jooren en Julia Dijkstra en onze algemeen directeur Maite van Dijk van groot belang geweest voor de selectie, en ik heb veel gehad aan de uitgebreide gesprekken met de vertegenwoordigde kunstenaars en hun galeries.
Veel van de kunstenaars hebben ervoor gekozen hun werk Engelse titels te geven. In deze catalogus hebben we de titels in de originele taal aangehouden, waarbij de Nederlandse titels ook onvertaald zijn gebleven. De kunstwerken zijn in zowel de tentoonstelling als de publicatie ondergebracht in vier thema’s. In GLOBAL LOCAL wordt de wereld in het groot getoond: kunst die ontwikkelingen in de wereld als onderwerp neemt en niet schuwt om die te agenderen. Het thema SELF OTHER is gericht op kunst die gaat over zelfbeeld en representatie; werk dat de volledigheid van de kunstgeschiedenis bevraagt en de diversiteit binnen de werkelijkheid toont. In OBJECT SUBJECT wordt een geïsoleerde werkelijkheid gepresenteerd, alledaags en herkenbaar. Is die objectief? Of zien we toch de sturende blik van de kunstenaar? Onder de noemer FIGURE FORM brengen we werk onder dat bewust speelt met de grenzen tussen de figuratie en de abstractie en daarmee het arbitraire van die grenzen aantoont.
De kunstwerken worden in deze catalogus thematisch gepresenteerd en gekoppeld aan een tekst over de kunstenaar. Aan de hand van een paar vragen vroeg ik elke kunstenaar te reflecteren op het realisme: Zien zij zichzelf als realist?
Speelt de verdeling tussen de figuratie en de abstractie een rol in hun kunst? Waartoe stelt de figuratieve beeldtaal ze in staat? Vooraf werd geen duidelijke definitie van het realisme geformuleerd: ik wilde het begrip vooral zo open mogelijk houden en ruimte laten voor gevarieerde visies en definities. Uiteindelijk leidde het project tot een verzameling van 53 unieke perspectieven op het realisme in de kunst. Perspectieven die mijn eigen begrip verbreed hebben en laten zien hoe belangrijk de blik van de kunstenaar in het realisme eigenlijk is.
Sito Rozema
conservator / curator Museum MORE
THE MODERN REALISTS
For Reality Check, we selected work by 53 artists: painters, sculptors, draughtspeople, graphic artists, photographers, video makers, creators of installation art and artists in between all these media. The selection is intended to be a representative cross-section of contemporary realism in the Netherlands. The main selection criterion was that the work had to have been made in the Netherlands in the past ten years; the age of Museum MORE. No importance was attached to the age or renown of the artist, but many of the artists graduated in the past ten years and made new contributions to Dutch modern realism.
The selection came about through exchange and discussion with an advisory group, consisting of visual artists Dion Rosina, Arjan van Helmond, Bobbi Essers and Lieven Hendriks. I had discussions about contemporary photography with Guinevere Ras, curator at the Nederlands Fotomuseum. It goes without saying that exchanges with my fellow curators Marieke Jooren and Julia Dijkstra, and our general director Maite van Dijk, were very important for the selection. And I benefited greatly from the extensive discussions with the represented artists and their galleries.
Many of the artists have chosen to give their work English titles. In this catalogue, we have kept all titles in the original language, leaving Dutch titles untranslated as well. In both the exhibition and the publication, the artworks are grouped into four themes. GLOBAL LOCAL showcases the world at large: art that takes developments in the world as its subject and does not shy away from raising injustices. The theme SELF OTHER focuses on art that deals with self-image and representation; work that questions the comprehensiveness of art history and shows the diversity within reality. In OBJECT SUBJECT, an isolated reality is presented, everyday and recognisable. Is it objective? Or do we still see the artist’s guiding gaze? Under the title FIGURE FORM, we bring together works that consciously play with the boundaries between figuration and abstraction, and thus demonstrate the arbitrariness of those boundaries.
In this catalogue, the artworks are presented thematically and linked to a text about the artist. Using a few questions, I asked each artist to reflect on realism: do they see themselves as realists? Does the division between figuration and abstraction play a role in their art? What does figurative imagery enable them to do? No clear definition of realism was formulated beforehand: above all, I wanted to keep the concept as open as possible and leave room for varied views and definitions. In the end, the project led to a collection of 53 unique perspectives on realism in art, which broadened my own understanding and showed how important the artist’s view of realism actually is.