Trouw aan Twente Stichting Edwina van Heek
Trouw aan Twente
2
> KATHERYNE EN EMMA BURR EWING, EDWINA EN JAN BERNARD VAN HEEK-BURR EWING, 1911
Trouw aan Twente
Stichting Edwina van Heek
Eugenie Mogendorff - ter Kuile
Waanders Uitgevers, Zwolle
4
Voorwoord
D
it jaar, 2021, bestaat de Stichting 75 jaar. Aanleiding om dit boek uit te brengen, waarin haar geschiedenis en die van de aan haar zorgen toevertrouwde landgoederen, Zonnebeek en Singraven, staat beschreven. Wij vinden het belangrijk om die met u te delen.
Liefde voor de natuur, voor de kunst en voor elkaar moeten Bernard en Edwina er destijds toe hebben gebracht om in een ongerept heideveld tussen Enschede en Haaksbergen hun droomhuis en landgoed tot stand te brengen; Zonnebeek. Zonnebeek was niet alleen een comfortabele woonomgeving voor hen beiden, maar zou ook de basis zijn voor een belangrijke bijdrage aan behoud van kunst, cultuur en natuur. Jan Bernard overleed jong en heeft niet kunnen vermoeden wat er later van zijn schepping zou worden. Edwina overleefde hem vele jaren en ontwikkelde aan het einde van haar leven, samen met haar steun en toeverlaat en tevens haar zwager Jan Herman van Heek, het idee om Zonnebeek in de vorm van een Stichting te laten voortbestaan. Na haar overlijden heeft Jan Herman dit verwerkelijkt en is de Stichting Edwina van Heek ontstaan. Aanvankelijk had de Stichting alleen de zorg voor Zonnebeek, later zou zij ook Singraven, het erfgoed van Willem Laan, onder haar hoede krijgen. De belangrijkste doelstellingen van de Stichting waren en zijn behoud van cultuurhistorisch erfgoed en natuurbescherming. In de termen bescherming en behoud ligt een conservatieve grondhouding besloten. En wie van een afstand kijkt naar Zonnebeek en Singraven zal zien dat de huizen en hun interieurs er nog steeds staan in de staat waarin ze destijds aan de Stichting zijn toevertrouwd. En dat de oorspronkelijke landgoederen ook nog steeds in vrijwel ongewijzigde vorm bestaan. Je hoort mensen vaak zeggen dat het lijkt alsof de tijd hier heeft stilgestaan. De Stichting beschouwt dat als een compliment. Inderdaad lijkt er van jaar tot jaar weinig te veranderen en lijkt veel bij het oude te blijven. Zonnebeek en Singraven worden voor snelle veranderingen behoed allereerst door onze eigen doelstellingen, en daarnaast ook door wet- en regelgeving ten aanzien van rijksmonumenten en natuurbescherming.
> JAN BERNARD ACHTER DE VIJVER BIJ ZONNEBEEK, 1911
5
VOORWOORD
Tot zover de romantische kant van de medaille. Deze heeft ook een keerzijde. Destijds konden landgoederen bestaan van bosbouw en landbouw en uit de inkomsten werden hun bezittingen in stand gehouden. Inmiddels zijn de tijden ingrijpend veranderd, zowel vanuit economisch perspectief alsook ten aanzien van verwachtingen en behoeftes van de maatschappij. De traditionele inkomsten zijn sterk teruggelopen. Om ons heen hebben we landgoederen uiteen zien vallen en historische huizen ontmanteld zien worden. Om Zonnebeek en Singraven op lange termijn te behouden, hebben ook wij de bakens moeten verzetten. Omstreeks het einde van de vorige eeuw heeft de Stichting een visie ontwikkeld over hoe de landgoederen versterkt zouden kunnen worden door het creëren van nieuwe economische dragers, door meer openheid te betrachten en meer samenwerking met de buitenwereld aan te gaan. Wat toen bedacht werd op het gebied van aanwending, bewoning, landbouw, bosbouw en waterhuishouding, alsmede rol en samenstelling van het medewerkersbestand, was op korte termijn volstrekt onrealiseerbaar. Maar de Stichting heeft met een lange adem vastgehouden aan haar visie. Inmiddels zijn we meer dan twintig jaar verder, en blijkt er heel veel gerealiseerd of in gang gezet te zijn. Betere benutting van de huizen, nieuwe bewoners, nieuwe huizen op oude erven, natuurontwikkeling, duurzame veehouderij en tuinbouw, openstelling van park en arboretum, een grote schare deskundige en toegewijde medewerkers en vrijwilligers, relaties met de buitenwereld, al deze aspecten zijn versterkt. Zonnebeek en Singraven staan er prachtig bij. Ze hebben hun oorspronkelijke karakter behouden. Ik ben er van overtuigd dat Bernard, Edwina en Jan Herman van Heek en Willem Laan hier gelukkig mee zouden zijn. Dankzij de inzet en samenwerking van heel veel mensen hebben de landgoederen de voor hun toekomst zo noodzakelijke vitaliteit hervonden. Met zijn allen mogen we daar best trots op zijn. Samen kunnen wij de toekomst van Zonnebeek en Singraven en de Stichting Edwina van Heek met vertrouwen tegemoet zien. Dit boek geeft u een beeld van de geschiedenis van Zonnebeek en Singraven en het wel en wee van de Stichting Edwina van Heek. Het is een beeld van behoud, verandering en toekomst. Ik wens u veel lees- en kijkplezier. Rudolf van Heek Voorzitter
> SINGRAVEN, 2017
7
Inhoudsopgave 12
DEEL I INTRODUCTIE EDWINA EN JAN BERNARD VAN HEEK-BURR EWING 1863-1945
14 1 Jan Bernard van Heek 1863-1907
40 2 Jan Bernard en Edwina van Heek-Burr Ewing
76 3 Edwina Burr Ewing 1872 – 1945
1899 – 1923 17 Nieuw leven na de stadsbrand van 1862 20
Internationale jeugd
25 Liefde voor sport, natuur en kunsten 34 1897 Jan Bernard firmant van Heek & Co
43 Jan Bernard en Edwina,
79 Jeugd, liefde en respect voor flora en fauna
twee onafhankelijke geesten 52 Geboorte Zonnebeek
81 Opleiding en kunstzinnige vorming
60 Internationale gastvrije
82
Roots van de familie Ewing
ontvangsten
83 Schenking van het Buurserzand
67 Plannen voor een
aan Natuurmonumenten
openluchtmuseum in het Buurserzand 74 Plannen voor een kunstmuseum in Enschede
88 Schenking van Rijksmuseum Twenthe aan de Staat der Nederlanden 94 Andere schenkingen 97 Oorlogsjaren, overlijden en nalatenschap Edwina
100
DEEL II 75 JAAR STICHTING EDWINA VAN HEEK 1946-2021
102 4 Oprichting Stichting 1946 – 1956
105 Jan Herman van Heek, visionair en cultuurdrager 106 In lijn met gedachtegoed Jan Bernard en Edwina 108 Wederopbouw van erfgoed en hulp bij stadsherstel 113 Stichting stelt groen veilig 118 Landgoedeigenaren geïnspireerd
120 5 Kruisende wegen Zonnebeek en Singraven
150 6 De deuren gaan open naar duurzaam landgoedbeheer
1956 – 1996
1996-2021
124 Van Havezate tot Historische
154 Een nieuwe entree voor Singraven
Buitenplaats | banden door de eeuwen heen 129 Willem Frederik Jan Laan, Singraven als levenswerk 139 Voortzetting ondersteuning Twents erfgoed 146 Einde tijdperk Van Heek & Co 147 Zonnebeek – Oase van Rust
155 Biologische landbouw op Singraven 159 Duurzaam waterbeheer, de kracht van levend water 164 Natuurbeheer, waaronder herstel arboretum, tuinen, park en bos 176 Rood voor Groen, financiële versterkingsplannen 178 Een dag uit het leven van beheerders en vrijwilligers 182 Blijvende inzet voor behoud Twents erfgoed
10
Inleiding
V
oor u ligt een jubileum boek dat u laat kennis maken met de Stichting Edwina van Heek uit Enschede. Wie is zij? Wat brengt zij tot stand? Het is een stevig in Twente gewortelde stichting die zich richt op behoud van natuur- en cultuurhistorisch erfgoed.
In 2021 viert zij haar vijfenzeventigjarig bestaan door terug te kijken waar ze uit voortkomt en om samen met u een blik op de toekomst te werpen. Maar voordat wij dat doen introduceren wij Jan Bernard van Heek en zijn Amerikaanse echtgenote Edwina van Heek-Burr Ewing. Zij zijn de erflaters van het vermogen en het landgoed Zonnebeek dat Jan Herman van Heek in 1946 onderbrengt in de Stichting. Jan Herman vernoemt de Stichting naar zijn schoonzuster Edwina. De gasten die op Zonnebeek genieten van de oase van rust zullen zich afvragen wie Edwina van Heek-Burr Ewing is, en wat haar en haar echtgenoot Jan Bernard van Heek heeft bewogen om Zonnebeek te creëren. Maar wat weten bezoekers aan landgoed Singraven, natuurgebied het Buurserzand en het Rijksmuseum Twenthe van dit paar? Dat is een deel van het verhaal dat voorafgaat aan dat van de Stichting. Daarna nemen wij u mee naar de beide landgoederen die sindsdien aan de Stichting zijn toevertrouwd. Wij nodigen u uit voor een kijkje in de keuken en tonen de inzet die nodig is om zo een kostbaar goed vitaal te houden. U ziet het vele werk dat achter de schermen wordt verricht door betrokken vrijwilligers, bewoners, medewerkers en pachters. Elk van hen levert een belangrijke bijdrage. De woorden van schrijfster Mischa de Vreede ‘een verhaal vertellen is zo ongeveer het liefste wat je een ander kunt schenken’ gingen vaak door mijn hoofd bij het horen van de vele verhalen in het afgelopen jaar. Verhalen niet alleen over Jan Bernard en Edwina, maar ook over Jan Herman, Willem Laan en het werk van de Stichting zelf. Ik dank eenieder die bereid was zijn of haar verhaal met mij te delen. De Twentse gastvrijheid, een plak krentenwegge en zwarte koffie nodigen uit tot het verder vertellen van deze verhalen. De erflaters mogen lang geleden zijn overleden, hun nalatenschap is springlevend. En dat laatste biedt alle reden tot vreugde. Ik spreek mijn dank uit naar de jubilaris en feliciteer jullie van harte met jullie vijfenzeventigste verjaardag. Ik wens jullie een mooie voortgang van de bijzondere route die jullie gezamenlijk afleggen. Eugenie Mogendorff-ter Kuile
> ZONNEBEEK, 2017
11