Stap 1 Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer?

PARCOURS

1 Kunst lokt verschillende reacties uit: je vindt een kunstwerk mooi of juist niet, je kunt erdoor aangetrokken worden of het juist afstotelijk lelijk vinden. Kunst kan de oorzaak zijn van grote meningsverschillen. Bekijk het filmpje. a Welke reacties veroorzaakt kunst bij de bezoekers? b Met welke van de onderstaande stellingen ben je het wel of niet eens? Geef argumenten. STAP 1 Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer? Stellingen 1 Ik kan me inleven in toeschouwers die werk van kunstenaars vernielen.   2 Ik vind het belangrijk dat kunst reacties uitlokt.   3 Ik vind het ongepast dat de toeschouwers kunstwerken beschadigen.   4 Ik blijf helemaal onverschillig bij de reacties van de toeschouwers.   c Waarom reageren mensen zo boos op de kunstwerken? ©VAN IN HOOFDSTUK 2

2 Een kunstwerk kan normen en waarden in een samenleving bevestigen of kan er ook tegenin gaan. Zo

kan kunst mensen verbinden of net uit elkaar drijven.

a Duid aan wat je van de twee onderstaande schilderijen van het einde van de 19e eeuw vindt.

2 Le dejeuner sur l’herbe (Édouard Manet, 1863) Symphony in White, No.1: The White Girl (James McNeill Whistler, 1862) Mijn mening Schilderij 1 Schilderij 2 1 Ik vind het schilderij mooi. 2 Het schilderij verbergt een boodschap, heeft een betekenis. 3 Het schilderij roept bepaalde gevoelens bij mij op. 4 Het schilderij is tijdloos. 5 Het schilderij provoceert. 1 ©VAN IN HOOFDSTUK 2

Good to know

De Parijse Salons

Al sinds de 17e eeuw werden van overheidswege officiële Parijse Salons b Lees in de onderstaande commentaren waarom de werken van Édouard Manet en James McNeill Whistler (afgebeeld op p. 29) op de officiële tentoonstelling geweigerd werden. Kun je uit het citaat begrijpen waarom ze werden afgekeurd? Met welke elementen ben je het wel of niet eens? Édouard Manet: James McNeill Whistler: ingericht. Ze waren aanvankelijk tweejaarlijks en alleen toegankelijk voor de leden van de Académie royale de Peinture et de Sculpture. In de loop van de 18e eeuw groeiden die jaarlijkse tentoonstellingen uit tot societyevenementen die druk werden bezocht én becommentarieerd door gespecialiseerde critici. Na de Franse revolutie (1789) werd de Salon vrij toegankelijk voor alle kunstenaars. Een verkozen jury werd met de selectie belast. De Salon weerspiegelde door de samenstelling van de jury de officiële smaak van de Académie en dus van de machthebbers. Met het verstrijken van de tijd werd de jury strenger. Het al dan niet toegelaten worden tot de Salon kon voor kunstenaars het verschil uitmaken tussen armoede en succes. In 1863 was de jury bijzonder streng. Van de 5 000 ingezonden werken, werden er maar 2 000 toegelaten. Het was erg moeilijk om de geweigerde werken nog verkocht te krijgen. Ze kregen een stempel R van refusé en waren dus voorgoed gelabeld. Kunstenaars die later baanbrekend bleken te zijn, werden initieel geweigerd. Er ontstond grote commotie in de kunstwereld en keizer Napoleon III besloot het publiek zelf te laten beoordelen door een Salon des Refusés te organiseren, waar Manets Le déjeuner sur l’herbe een van de grote publiekstrekkers was. Het publieke succes van de Salon des Refusés had een gigantische impact en maakte kunst democratischer. Bron: Jonckhere, K. (2020). Another history of Art. 2 500 jaar Europese kunstgeschiedenis. Veurne: Hannibal Books. Un coin du Salon en 1880 (Édouard Joseph Dantan, 1880) ©VAN IN HOOFDSTUK 2

Het is bijzonder gewaagd: een naakte vrouw zit rustig op het gras, in gezelschap van twee geklede mannen; op de achtergrond zie je een badende vrouw in een kleine vijver, en een heuvelachtig landschap. Over het tafereel welft zich het loverdak van grote bomen. De naakte vrouw is helaas niet schoon van gestalte, en men kan zich niets lelijkers voorstellen dan de heer die naast haar uitgestrekt ligt en niet eens op het idee is gekomen om onder de blote hemel zijn verschrikkelijk slappe hoed af te nemen. Precies deze tegenstelling tussen een lummel die helemaal niet in het karakter van een landelijke scène past, en de nietsverhullende badende is zo schokkend. Ik heb geen idee wat een intelligente en voorname kunstenaar aanleiding heeft gegeven een zo ongerijmde compositie te kiezen ... Bron: citaat naar Jedlicka, G. (1941). Edouard Manet. Erlenbach-Zürich: Eugen Rentsch Verlag, p.51 McNeill Whistler had op het schilderij zijn geliefde Jo geportretteerd, die door een Amerikaanse criticus beschreven werd als: ‘een krachtig, roodharig wijf met een lege blik en zielloze ogen, die om onverklaarbare reden op een wolfsvel staat’. Bron: citaat naar Rewald, J. (2001). Die Geschichte des Impressionismus. Köln: DuMont Verlag, p. 62 c Beluister het fragment uit het radioprogramma JOOS met Ruth Joos. Claude Blondeel is hier te gast en spreekt over een aantal werken van Manet. Waarom was volgens Blondeel Le dejeuner sur l’herbe zo ophefmakend? d Voorstellingen van naakte vrouwen waren omstreden, maar zelfs het schilderij van een geklede vrouw werd in 1863 geweigerd. Mochten er vandaag selectiecriteria zijn om te bepalen wat kunst is en wat niet, welke drie criteria zou jij dan hanteren om een werk toe te laten tot de Parijse Salons? ©VAN IN HOOFDSTUK 2

3 Bekijk het portret Myra van Marcus Harvey. Als je in de jury van de Parijse Salons zou zitten, zou je dit

werk dan toestaan?

a Waarom zou je dit werk wel of niet toestaan? b Lees de tekst. Je krijgt wat meer informatie over de geportretteerde vrouw en het kunstwerk. Zou je na het lezen van de informatie het werk nog altijd toestaan of heeft de informatie je van mening doen veranderen? Dagelijks worden kunstenaars geïnspireerd door nieuwsberichten. Dat gebeurde ook met Marcus Harvey toen hij een artikel las over Myra Hindly. Zij vermoordde tussen 1963 en 1965 vijf kinderen van 10 tot 17 jaar oud. Het artikel bracht de kunstenaar ertoe een portret van Myra te maken. Op het eerste gezicht lijkt het een uitvergrote zwart-witfoto uit de krant te zijn. Niks is minder waar. Marcus Harvey maakte geen klassieke voorstelling, maar stelde de grijze en witte tinten samen met afdrukken van kinderhanden. Bij de voorstelling van het portret op de tentoonstelling Sensations (1997) in de Myra (Marcus Harvey, 1995) ©VAN IN Londense Royal academy was het publiek zo woedend dat het portret met eieren en inkt beklad werd. Zelfs Myra schreef vanuit de gevangenis een brief met de uitdrukkelijke HOOFDSTUK 2 vraag om het aanstootgevende portret te verwijderen om de familie van de kinderen niet nogmaals voor het hoofd te stoten. Het werk bleef de hele duur van de expositie hangen en is ondertussen vertienvoudigd in waarde.

4 De Chinese hedendaagse kunstenaar Ai Weiwei kreeg al verschillende keren huisarrest voor zijn

kritische werken over het Chinese regime. Ai Weiwei laat je door zijn kunstwerken nadenken over de samenleving. Zijn werken klagen wereldwijde actuele maatschappelijke thema’s aan, zoals het gebrek aan privacy of de vluchtelingenproblematiek, belichaamd door Aylan Kurdi. Aylan Kurdi (2012-2015) was een 3-jarige Syrische jongen met een Koerdische etnische achtergrond die wereldwijd de

Zoek zelf een kunstwerk op van Ai Weiwei. Geef aan op welke manier een maatschappelijk thema daarin aan bod komt. krantenkoppen haalde nadat hij op 2 september 2015 samen met zijn moeder en broer verdronk in de Middellandse Zee. 5 Conclusie: Wat heb je geleerd van de manier waarop de toeschouwer naar kunst kijkt? Kunst wordt afhankelijk van tijd, context en ruimte anders waargenomen, geobserveerd en geïnterpreteerd. Het idee dat kunst uitgeoefend wordt door een individu, iemand die kunst beoefent vanuit zijn individuele expressie, varieert doorheen de (kunst)geschiedenis. Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer? 2.1©VAN IN Wanneer de kunst niet enkel in functie staat van een hoger doel (bijvoorbeeld het geloof), maar gemaakt wordt vanuit een individuele expressie, dan lokt dat mogelijk reacties uit binnen de maatschappij, met name bij de toeschouwer. Misschien is dialoog uitlokken net dat wat de kunstenaar voor ogen heeft. HOOFDSTUK 2