Stap 2 Waar vind je informatie over het verhaal achter een kunstwerk?

STAP 2

Waar vind je informatie over het verhaal achter een kunstwerk?

1 Je gaat zelf op zoek naar het verhaal achter een kunstwerk. Hiervoor ga je de inhoud van een kunstwerk analyseren. Daarvoor moet je eerst goed weten hoe je online informatie en afbeeldingen kunt opzoeken, selecteren en (her)gebruiken. Alsook hoe je gevonden informatie kunt beoordelen. Om deze bronnen te kunnen raadplegen in functie van je onderzoeksvraag naar het verhaal achter een kunstwerk, kun je bijvoorbeeld langsgaan bij bibliotheken. Maar je kunt ook informatiebronnen raadplegen op het internet. a Waarom is het belangrijk om deze informatievaardigheden te beheersen? Bekijk de website http://url.vanin.be/internetlivestats. Hier kun je zien hoe de stroom aan informatie op het internet toeneemt. Het is dus meer dan ooit belangrijk om hier efficiënt je weg in te vinden. Licht je eerste indruk toe aan de klas. b Voor je onderzoeksopdracht ga je op zoek naar het verhaal achter een kunstwerk. Er bestaan verschillende soorten bronnen: wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke informatiebronnen. Plaats de volgende begrippen op de juiste plaats in de tabel. Wikipedia – een schilderij – encyclopedieën – tijdschriften – een wetenschappelijke paper over het kleurgebruik in een schilderij van Van Eyck – bibliografieën – de originele partituur van een muziekstuk – woordenboeken – kranten Wetenschappelijke informatiebronnen Niet-wetenschappelijke informatiebronnen Primaire informatiebronnen Secundaire informatiebronnen Tertiaire informatiebronnen ©VAN IN HOOFDSTUK 4

2 Leg voor deze opdracht de focus op digitale bronnen. Maar hoe zoek je gericht online informatie?

Lees de onderstaande informatie en los de vragen op.

a Denk goed na over wat je precies wilt zoeken. Baken je onderwerp af in tijd en ruimte, selecteer en formuleer sleutelwoorden en zoektermen. Schrijf deze eventueel eerst even op. Hou een logboek bij (in een notitieboekje of online, bv. via Zotero). Welke zoektermen zou je ingeven wanneer je iets zou opzoeken over Brueghel? b Denk goed na over waar je gaat zoeken. Op het internet kun je op verschillende manieren data zoeken. Maak bijvoorbeeld gebruik van een zoekmachine, encyclopedie, online bibliotheken of databanken en beeldbanken: 1→ Met zoekmachines (bv. Google, Bing, Ecosia, DuckDuckGo) kun je informatie vinden via zoektermen. De zoekmachines zoeken het internet af op zoek naar specifieke informatie. Maar let op, je resultatenlijst is niet neutraal en wordt bepaald door algoritmes. Het resultaat van deze algoritmes hangt af van: — je zoekgeschiedenis op het internet; — hoe vaak er naar een website wordt verwezen (link analysis); — de aanpassingen die bedrijven doen aan hun website om hoger op de resultatenlijst te komen (search engine optimization of SEO). ‘Het bovenste resultaat in je resultatenlijst is het beste resultaat.’ Ga je akkoord met die stelling? Bespreek klassikaal. 2→ Online encyclopedieën zoals bv. Wikipedia en de daarvan afgeleide Wikimedia, Wikidata, WikiArt … Weetje: ‘wiki’ staat symbool voor het feit dat elke bezoeker elke pagina inhoudelijk kan bewerken. De discussiesectie en de bronnenlijst onderaan elke pagina zijn dus ook interessant om eens te bekijken. 3→ Online kun je websites van bibliotheken raadplegen. Dat kan voor heel Vlaanderen via bibliotheek.be. Lokaal kun je dan per bibliotheek zoeken (bv. https://gent.bibliotheek.be/), of naar specifieke bibliotheken zoals bv. Krook.be. Voorbeelden van internationale online bibliotheken zijn https://www.britannica.com/ en https://archive.org/. Internet Archive is een non-profitbibliotheek met miljoenen gratis boeken, films, software, muziek, websites en meer. 4→ Databanken en beeldbanken zijn gemaakt door specifieke organisaties (bv. erfgoedinstellingen, musea ...) rond bepaalde onderwerpen. Zoek twee van de volgende voorbeelden op en vertel aan je klasgenoot wat je er kunt vinden. Dadatabanken anet.be, unicat.be, belgicapress.be (voor gedigitaliseerde kranten), jstor.org, vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be, paukeslag.org, erfgoedinzicht.be, dams.antwerpen.be ... ©VAN IN HOOFDSTUK 4 Beeldbanken artinflanders.be, europeanacollections.eu, artsandculture.google.com, commons.wikimedia.org, search.creativecommons.org, library.si.edu, beeldbank.onroerenderfgoed.be, beeldbank.stad.gent, lecavzw.be, metmuseum.org, beeldbankkusterfgoed.be, artinflanders.be, search.getty.edu ...

Good to know

– Google (°1997) is de zoekmachine van Google. – Bing (°2009) is de zoekmachine van Microsoft. – Ecosia (°2009) is een ecologisch alternatief. Het is een duurzame zoekmachine die bomen plant voor elke zoekopdracht die je ingeeft. – DuckDuckGo (°2008) is een zoekmachine met een opmerkelijk privacybeleid. Ze verzamelen of delen geen persoonlijke info, plaatsen geen advertenties en houden je zoekgeschiedenis niet bij. c Denk goed na over hoe je efficiënt kunt zoeken. Om efficiënt te zoeken, kun je gebruikmaken van filters (zoals taal, plaats, tijd …) en van booleaanse operatoren, namelijk ‘or’, ‘not’ en ‘and’: — Met ‘or’ krijg je resultaten te zien die minstens één van je zoektermen bevatten (bv. ‘Rubens’ of ‘Calydonisch zwijn’). — Met ‘not’ sluit je een een bepaalde zoekterm uit. Zo krijg je resultaten voor ‘Rubens’ maar niet voor ‘Calydonisch zwijn’. — Met ‘and’ krijg je alleen resultaten waarvoor beide zoektermen van toepassing zijn (bv. zowel ‘Rubens’ als ‘Calydonisch zwijn’).

A B B

Rubens Rubens OR AND Calydonisch zwijn Calydonisch zwijn

A B

Rubens NOT Calydonisch zwijn Zoek gericht aan de hand van je gekozen zoektermen. Gebruik de booleaanse operatoren: ‘or’, ‘not’ en ‘and’ en werk met filters. Wat zijn je bevindingen? Bespreek klassikaal.

A ©VAN IN

3 Hoe beoordeel je online informatie?

Via de CRAAP-test kunnen we aan de hand van vijf criteria een genuanceerd beeld vormen over de bruikbaarheid, correctheid en betrouwbaarheid van de website. CRAAP staat voor currency (actualiteit), relevance (relevantie), authority (autoriteit), accuracy, (accuraatheid) en purpose (objectiviteit). Actualiteit — Hoe recent is de website? — Wanneer was de laatste update? Relevantie — Geeft deze website een antwoord op je vraag? — Is de informatie relevant? — Wie is het doelpubliek? — Is de informatie eenvoudig of complex? Autoriteit — Wie zijn de auteurs (zoek ze eens op met een zoekmachine)? — Kun je de auteurs terugvinden en zijn het autoriteiten ter zake? — Zijn er sponsors voor de site? Zo ja, wie? Accuraatheid — Waar komt de informatie vandaan? — Worden er bronnen vermeld? — Kun je andere bronnen vinden die de informatie bevestigen? — Hoe is de toon van de informatie: objectief of emotioneel? — Lay-out/vorm: slordig, taal- of spellingsfouten? Objectiviteit — Wat is het doel van de website: informeren, iets verkopen of opleiden? De URL’s .gov, .be, .eu, .com, .edu, .ac, .org geven hierbij al een indicatie: — .gov, .be en .eu: Dit zijn sites van overheden. Ze willen informeren. — .com: Dit is een commerciële site. Ze willen verkopen. — .edu en .ac: Dit zijn sites van universiteiten en onderwijsinstellingen. — .org: Dit zijn niet-gouvernementele organisaties en ze kunnen een ideologische ondertoon hebben. — Staat er reclame op de website? ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ©VAN IN HOOFDSTUK 4 Probeer het nu zelf! Surf naar twee websites en beantwoord zorgvuldig de vragen van de CRAAP-test voor beide sites. Kijk bij het onlinelesmateriaal om een uitgewerkt voorbeeld te zien.

4 Hoe kun je online afbeeldingen op een correcte manier hergebruiken?

Er zijn twee soorten afbeeldingen: rechtenvrije afbeeldingen en afbeeldingen waarvan je rechten moet aanvragen. Hierbij moet je dan nagaan onder welke voorwaarden je de afbeelding mag gebruiken. Je volgt de volgende stappen voor het zoeken en gebruiken van afbeeldingen: – Je downloadt van een rechtenvrije beeldbank bv. Shutterstock, Pixabay, Pexel. Maar je kunt ook digitale collecties en beeldbanken van musea, overheden en erfgoedinstellingen raadplegen. – Je onderzoekt de Creative Commons-licentie. Er zijn twee opties: ofwel is een afbeelding rechtenvrij, ofwel is ze dat niet. In dat laatste geval moet je de gebruiksvoorwaarden nakijken. Maar hoe kun je nu te weten komen of een afbeelding rechtenvrij is, of wat de gebruiksvoorwaarden zijn? – Als je beelden (soms betalend) downloadt van een rechtenvrije beeldbank zoals bv. Shutterstock, Pixabay of Pexel, dan kun je de afbeelding vrij gebruiken. – Als je afbeeldingen gebruikt uit digitale collecties en beeldbanken van musea, overheden en erfgoedinstellingen, dan kun je vaak wel ergens de gebruiksvoorwaarden bij het beeld zien staan. Je kunt natuurlijk ook die instanties aanschrijven en informatie vragen als je niet meteen duidelijke richtlijnen vindt. – Vandaag de dag maken ook veel auteurs gebruik van een Creative Commons-licentie. Die maakt op een heldere manier duidelijk welk hergebruik is toegestaan. In dit geval kun je onderzoeken welke Creative Commons-licentie op de afbeelding van toepassing is. Een Creative Commons-licentie geeft weer op welke manier je een werk mag gebruiken. Zo behoudt de kunstenaar of auteur zijn auteursrechten, maar geeft hij wel in bepaalde mate toestemming om zijn werk te gebruiken. De licenties van Creative Commons zijn gebaseerd op vier voorwaarden: – naamsvermelding (BY) – niet voor commerciële doeleinden (NC) – geen afgeleide werken (ND) – gelijk delen (SA) Op basis van die vier elementen zijn er zes verschillende licenties, met elk hun eigen pictogram. Daarnaast is er nog een pictogram voor werken die in het publieke domein zitten, en die je dus zonder voorwaarden mag hergebruiken en zelfs bewerken. Hieronder zie je een overzicht van alle licenties en hun bijbehorend pictogram: Hier kun je alle licenties in detail bekijken en nalezen: http://url.vanin.be/creativecommonslicenties©VAN IN HOOFDSTUK 4

Probeer het een keer zelf. Geef in Google een zoekterm in. Ga naar Google Afbeeldingen. Klik op de tab ‘tools’. Klik vervolgens op ‘gebruiksrechten’ en kies dan voor ‘Creative Commons-licenties’. Kijk welke beelden je vindt en onderzoek de licenties die op de beelden van toepassing zijn.

Wat zijn je bevindingen? Bespreek klassikaal.

Besluit: Gratis betekent niet rechtenvrij.

Vermeld altijd de bron in je bibliografie. Een bronvermelding voor een afbeelding bevat de naam van de maker, het jaartal, de titel van de afbeelding, het format (bv. schilderij, foto …) en de locatie waar je de afbeelding hebt geraadpleegd of bekeken. Bv. Van Gogh, V. (1888). Zelfportret als schilder (Schilderij). Van Gogh Museum, Amsterdam. Voor verwijzingen naar online afbeeldingen voeg je de naam van de website en de URL toe. Bv. De Wit, R. (2013). Tilburg University Campus (Foto). Flickr. https://www.flickr.photos/tilburginiversity/8674364263 ©VAN IN HOOFDSTUK 4

5 Voer nu zelf je onderzoeksopdracht uit.

We gaan aan de slag met verhalen in de kunst. Kies uit de lijst bij het onlinelesmateriaal een verhaal. Dit kan een religieus of Bijbels verhaal zijn bv. het Laatste Oordeel, het Laatste Avondmaal, de Kruisafname, Isaac en Abraham ... Je kunt ook kiezen voor een mythe, legende of sage bv. Daidalos en Ikaros, Narcissus en Echo, Orfeus en Eurydice, Afrodite, Poseidon, Apollo en de python, Venus, Koning Arthur, de reus Antigoon ... Of doe zelf een voorstel. – Zoek drie verschillende uitvoeringen van het verhaal in diverse kunstuitingen. Zorg hierbij voor variatie in (kunst)historische periodes, in kunstvormen en in culturen. – Denk goed na over wat je waar precies gaat zoeken. Controleer de betrouwbaarheid en verwijs correct naar de bron, zowel voor de afbeelding als voor de tekst. – Gebruik het onderstaande schrijfkader om het verhaal achter de kunstuiting te vertellen. – Zoek informatie op over enkele symbolische details. – Presenteer je bevindingen aan de klas. Mijn keuze Wat is je eerste indruk van het werk? Welke titel zou jij het kunstwerk geven? Wie heeft dit werk gemaakt? Wanneer werd het gemaakt? En in welke stijperiode werd het gemaakt? Welke scène wordt voorgesteld? Beschrijf de elementen waaruit je dat kunt afleiden. Waaraan kun je de personages herkennen? Zoek en geef duiding bij twee symbolische elementen in het werk. Beschouwen Onderwerp Waarover gaat het werk? Wat is het onderwerp? Waarom denk je dat? ©VAN IN Betekenis Welke spiegel wil de kunstenaar ons voorhouden? Wat is zijn bedoeling? Wat is zijn boodschap? HOOFDSTUK 4

Waarnemen en beschouwen

Hoe heeft de kunstenaar het onderwerp en de betekenis vormgegeven in het kunstwerk?

Reflectie Wat is je mening over het kunstwerk nu je er meer over weet? 1 Hoe zoek je gericht online informatie? Denk goed na over wat je precies wilt zoeken: Gebruik zoektermen en maak gebruik van booleaanse operatoren en filters om efficiënt te zoeken. Denk goed na over waar je gaat zoeken: Het internet is een grote bron van data. Je kunt op verschillende manieren zoeken op het internet: via zoekmachines, encyclopedieën, bibliotheken, databanken en beeldbanken. – Met zoekmachines (bv. Google, Bing, Ecosia, DuckDuckGo) kun je informatie vinden via zoektermen. – Online encyclopedieën zoals bv. Wikipedia en de daarvan afgeleide Wikimedia, Wikidata, WikiArt … – Online kun je websites van bibliotheken raadplegen. Dat kan voor heel Vlaanderen via bibliotheek.be – Databanken en beeldbanken zijn gemaakt door specifieke organisaties (bv. erfgoedinstellingen, musea ...) rond bepaalde onderwerpen. 2 Hoe beoordeel je online informatie? Via de CRAAP-test kunnen we aan de hand van vijf criteria een genuanceerd beeld vormen over een website. CRAAP staat voor currency (actualiteit), relevance (relevantie), authority (autoriteit), accuracy, (accuraatheid), purpose (objectiviteit). Welke zoekstrategieën kun je gebruiken? 4.2©VAN IN HOOFDSTUK 4

3 Online afbeeldingen zoeken, selecteren en (her)gebruiken

Analyseer altijd de Creative Commons-licentie: – Als een afbeelding betalend is, kun je ze niet gratis gebruiken. – Als een afbeelding gratis is, wilt dit nog niet zeggen dat ze rechtenvrij is. – Ook wanneer een afbeelding rechtenvrij is, verwijs je naar de bron.