Stap 2 Hoe beïnvloedt Mesopotamië de hedendaagse kunst?

STAP 2

Hoe beïnvloedt Mesopotamië de hedendaagse kunst?

Van Babylonië tot verticale tuin

1 Situeer in tijd en ruimte. Gebruik de onderstaande tijdlijn om de vragen te beantwoorden. a Omcirkel de periode van Mesopotamië. b Vul de juiste data hieronder aan. Zoek ze op in de bovenstaande tijdlijn. De Soemerische kunst De Assyrische kunst De Babylonische kunst

Van v.C. tot v.C. c Lopen de periodes parallel of volgen ze elkaar chronologisch op?

Van v.C. tot v.C.

Van v.C. tot v.C. Mesopotamië (ca. 3500 - 500 v.C.) was het gebied gelegen tussen de rivieren de Eufraat en de Tigris, die allebei uitmonden in de Perzische Golf. Tijdens deze periode ontwikkelden zich verschillende beschavingen waaronder onder andere: — De Soemeriërs (ca. 3800 v.C. - 2000 v.C.) — De Assyriërs (ca. 1150 v.C. - 600 v.C.) Mesopotamië – situering in tijd en ruimte 5.4 KLASSIEKE OUDHEID MIDDELEEUWEN VROEGMODERNE TIJD GESCHIEDENIS ca. 3,5 miljoen v.C. ca. 800 v.C. ca. 500 ca. 1500 ca. 18001945 HEDENDAAGSE TIJDMODERNE TIJD ca. 3500 v.C. OUDE NABIJE OOSTENPREHISTORIE OUDE NABIJE OOSTEN SOEMERIËRS BABYLONIËRSca. 2000 v.C. ca. 1800 v.C. ca. 1150 v.C. ca. 540 v.C.ca. 600 v.C.ca. 3800 v.C. ASSYRIËRS 1 ©VAN IN — De Babyloniërs (ca. 1800 v.C. - 540 v.C.)

2 We starten met enkele kenmerkende kunstuitingen van de Soemeriërs. Lees de uitleg over de Ziggoerat

en de versierde kist. Probeer de functie van beide kunstuitingen te achterhalen. Markeer deze. Ziggoerat Versierde kist uit het Soemerische Ur

Een ziggoerat is een trapvormige piramide. Hij torende hoog boven de Mesopotamische stad uit. De eerste ziggoerat werd ongeveer in 2000 v.C. gebouwd. Latere beschavingen, zoals de Egyptische, hebben het ontwerp van deze piramide overgenomen. Bovenop de ziggoerat stond een tempel. Daar werden ceremonies gehouden om de goden te eren. Deze holle, trapeziumvormige ‘doos’ die begin vorige eeuw werd opgegraven, is een waardevolle ontdekking uit de koninklijke begraafplaats van Ur. De zorgvuldig uitgewerkte scènes vertellen ons veel over de manier waarop de Soemeriërs oorlog voerden, maar ook over het eten dat bij de overwinningen geserveerd werd. Anderzijds draagt dit object ook veel mysterie met zich mee. De kern van de ziggoerat bestond uit ongebakken steen. De buitenkant moest weerbestendig zijn, daarom werd die gemaakt van gebakken bakstenen. Soms werden ze extra geglazuurd. Op de terrassen van de ziggoerat stonden bakken met planten en bloemen. Het water van deze hangende tuinen werd aangeleverd uit de aanpalende rivieren. Deze doos is volledig in inlegtechniek gemaakt met geïmporteerde materialen. Zo zie je parelmoer (grote, witte mosselschelpen), carneool (rode steen) en lapis lazuli (blauwe steen). Voor de Mesopotamiërs was de ziggoerat een heilige berg. De Soemeriërs geloofden dat er in de hemel machtige goden leefden. Ze wilden hoge gebouwen maken om bij de hemel te komen. Om zo hoog mogelijk te bouwen, bouwden ze verschillende verdiepingen op elkaar. Elke verdieping was kleiner dan die eronder.

Door de geografische ligging van het gebied – geen bergen, woestijnen of oceanen die bescherming konden bieden – waren die beschavingen onderhevig aan vele invallen. Dit was in tegenstelling tot Egypte waar de Farao's ca. 3 000 jaar aan de macht bleven. Deze tegenstelling vertaalde zich ook in de kunst: In Egypte veranderde de kunst in 3 000 jaar nauwelijks, maar de kunst in Mesopotamië was net zo veranderlijk als de heerschappij en bij Doordat het object bij de opgraving naast de iedere nieuwe verovering waren nieuwe invloeden te zien. Mesopotamische kunstuitingen situeren zich dan ook rond thema’s als oorlog, macht, propaganda, religie en portretten van koningen. De Soemerische kunst ©VAN IN schouder van de koning is gevonden, is men er lang van uitgegaan dat het een vaandel/ vlaggenmast was. Dit is meermaals weerlegd en tot op vandaag is nog niet achterhaald wat de werkelijke functie van dit object was. HOOFDSTUK 5

3 We bekijken in detail de versierde kist van het Soemerische Ur. De vormgeving van beide kanten doet

denken aan een stripverhaal. Het voorpaneel toont de koning die ten oorlog trekt. De achterzijde stelt een feestmaal voor. Los de vragen op.

Voorzijde a Omcirkel de koning op de afbeelding hierboven. b Waaraan heb je de koning herkend? c Je ziet ook heel goed hoe ze de vijand overwinnen op brutale wijze. Omcirkel ook deze fragmenten. d Op meesterlijke wijze is hier de illusie van beweging weergegeven. Hoe? e In welke richting moet dit paneel gelezen worden? ©VAN IN HOOFDSTUK 5

Achterzijde

f Omcirkel de koning op de afbeelding hierboven. Waaraan heb je de koning herkend?

g Welke elementen zorgen ervoor dat je ziet dat het hier over een feestmaal gaat?

Het ontstaan van de Soemerische beschaving (ca. 3800 v.C. - 2000 v.C.) kan gesitueerd worden in het zuidelijk deel van het tweestromenland Mesopotamië, daar waar de rivieren Eufraat en Tigris uitmonden in de Perzische Golf. De Soemeriërs probeerden letterlijk dichter bij hun goden te komen door middel van hun architectuur. Elke Soemerische stad had zijn eigen lokale god, de eigenaar van de stad die de inwoners beschermde. Omdat hun god in de hemel leefde, bouwden ze hun tempels als trapvormige wolkenkrabbers: ziggoerats. De tempel bevond zich op de bovenste laag, het dichtst bij de god. Op deze heilige berg functioneerden priesterkoningen als de sleutelfiguur tussen de god en het volk. Deze bouwwerken hadden dus een religieuze en/of ceremoniële functie. De Soemeriërs bouwden de kern van hun ziggoerat met ongebakken lemen stenen. Deze stenen zijn onderhevig aan wind en eroderen langzaam maar zeker. Daarom werkten ze de buitenlaag af met weerbestendige bakstenen. De meeste Soemerische architectuur is verdwenen door het gebruik van dit materiaal. Technisch gezien werden ziggoerats opgebouwd met lange trappen, van terras naar terras, die uiteindelijk naar de tempel bovenaan leidden. Mesopotamië - Soemeriërs 5.5©VAN IN De Soemeriërs waren bekwame vakmannnen die onder meer dolken, kronen, rolzegels, amuletten, beeldengroepen, muziekinstrumenten en gouden helmen maakten. Soms werden voorwerpen ter decoratie ingelegd met lapis lazuli. De standaard van Ur, een houten doos met ingelegde mozaiëk is rond ca. 2600 v.C. gemaakt en beeldt een militaire overwinning van de Soemeriërs uit. HOOFDSTUK 5

De Assyrische kunst

4 Ook in de Assyrische beschaving vinden we in de paleizen hele beeldkronieken van veldtochten en

overwinningen. Al deze afbeeldingen van overwinningen, veroveringen en legers werden rijkelijk

De plundering van de stad Hammanu door Assurbanipal (Ninive, 650 v.C.) getoond en waren uitgevoerd in de typische bas-reliëftechniek. Deze afbeeldingen herhalen zichzelf vaak maar hebben voor die tijd iets zeer vernieuwend, namelijk hun verhalende karakter dat ons voor het eerst in de geschiedenis een kijk geeft op de gebeurtenissen die zich toen hebben afgespeeld. Assurbanipal (669 v.C. - 627 v.C.) was de laatste grote heerser van Assyrië. Zijn rijk strekte zich uit van Noord-Egypte tot Perzië. Bekijk het bas-reliëf en beantwoord onderstaande vragen. 5 Techniek van bas-reliëfs a Om de realiteit zo nauwkeurig mogelijk te benaderen, wordt de werkelijkheid soms geweld aangedaan. Tel het aantal poten van de gevleugelde lamassu (op de volgende bladzijde) eens na. Waarom zou de stier vijf poten hebben? Wat gebeurt er op deze afbeelding? Waaraan zie je dat? Wat kun je nog meer ontdekken? ©VAN IN HOOFDSTUK 5

b Ook de leeuwenjacht van Assurbanipal te Ninive gebruikt deze techniek. Zoek op het internet afbeeldingen van dit bas-reliëf. Geef aan hoe de leeuw wordt afgebeeld en waarom dat zo is.

De leeuwenjacht-reliëfs van Assurbanipal in Ninive Gevleugelde lamassu van Nimrud

Assurbanipal op leeuwenjacht (Ninive, 850 v.C.) Lamassu (Nimrud, 883 v.C. - 859 v.C.) Dit reliëf maakt deel uit van een groter geheel waarin de koninklijke leeuwenjachten uit het Noordpaleis van Assurbanipal in Ninive worden getoond. Deze oorspronkelijk zeer kleurrijke basreliëfs illustreren hoe koning Assurbanipal in een arena op Aziatische leeuwen jaagt zodat hij ze kon afslachten met pijlen, speren of zijn zwaard. Het realisme van de overwinning op de levende, stervende en dode leeuwen in verschillende aanzichten en poses, is fascinerend. De menselijke figuren worden meestal in profiel gezien. De koning moest zijn macht en kunnen bewijzen door het machtigste dier eigenhandig te verslaan.

Deze massieve, gevleugelde figuren staan altijd in duo aan de ingang van grote paleizen of troonzalen. De poortwachters, die de goden vertegenwoordigen, werden aan de ingang geplaatst om voorbijgangers te imponeren. Deze imposante sculpturen, die ook bekend zijn als lamassu, hebben het hoofd van een man, het lijf van een stier of een leeuw en de vleugels van een arend. Op die manier representeren ze intelligentie, kracht en snelheid. Tussen de benen van de leeuw is een oorlogsverslag te lezen in het spijkerschrift. De Assyriërs (1150 v.C. - 600 v.C.) leefden op de oevers van de Tigris en woonden in het Noorden van Mesopotamië. De bas-reliëfs waren het uitdrukkingsmiddel bij uitstek om de koninklijke macht te etaleren. Zorgvuldig worden hier veldtochten, overwinningen en koninklijke arenagevechten afgebeeld. Verspreid over grote panelen vertellen deze beeldkronieken een verhaal, alsof het een stripverhaal was. De functie van de bewaarde kunstuitingen is de macht van de koning onderstrepen. Ook de imponerende poortwachters aan de stadsingang illustreren deze macht. Hier worden koningsportretten verenigd met de eigenschappen van een krachtige leeuw en een snelle arend. Het gebruikte materiaal voor de bas-reliëfs is lokaal gesteente zoals albast. Technisch was deze steen gemakkelijk te Mesopotamië – Assyriërs 5.6©VAN IN bewerken omdat sommige types albast met de vingernagel te bewerken zijn, anderen werden door vakmannen waarschijnlijk met metalen voorwerpen bewerkt. HOOFDSTUK 5

De Babylonische kunst

c Tijdens de Babylonische beschaving (1800 v.C. - 540 v.C.) werd de Codex Hammurabi (ca. 1760 v.C.) geschreven. Dit is één van de oudste gevonden ‘wetboeken’. Op deze zuil van 2,5 meter hoog, gemaakt uit zwarte dioriet, staan regels en de daaraan verbonden straffen in geval van een overtreding beschreven. Deze wetten en regels werden opgesteld onder het bewind van de machtige en strenge koning Hammurabi. De zuil behandelde thema’s zoals diefstal, landbouw, schade aan eigendom, rechten van de vrouw, huwelijksrecht, kinderrechten, slavenrechten, moord … We zien koning Hammurabi afgebeeld staan voor god Shamash die majesteitelijk op een troon is gezet. Zoek op het internet op wie de god Shamash is. Wat is het belang van de codex van Hammurabi? 6 Invloed op de kunst. De hangende tuinen van Babylon: een wereldwonder uit de antieke oudheid! Bekijk de filmpjes bij het onlinelesmateriaal om te ontdekken hoe ze eruitgezien zouden hebben. De hangende tuinen van Babylon zijn één van de zeven wereldwonderen van de antieke oudheid. Er is tot op vandaag weinig sluitend bewijs gevonden dat de hangende tuinen echt bestaan hebben. Uit de schriftelijke overlevering kan men afleiden dat de hangende tuinen van Babylon bestonden uit een serie terrassen, omringd door muren met ©VAN IN torens. De muren waren vol geplant met bijzondere HOOFDSTUK 5 bomen, planten en bloemen. Deze beplanting zou via bijzondere bewateringssystemen werden voorzien van het nodige water. Het moet een bijzonder zicht zijn geweest in een omgeving die voornamelijk door zand werd bepaald.

a De zestiende-eeuwse schildering van de toren van Babel door Pieter Bruegel de Oude is gebaseerd op het Bijbelboek Genesis. De toren uit dit Bijbelboek is waarschijnlijk geïnspireerd op de grote ziggoerat van Babylon. In dit verhaal stond uitgelegd hoe de Babyloniërs gestraft werden voor hun hoogmoed. Ze hadden zich voorgenomen om te bouwen tot ze bij hun god zouden aankomen.

De toren van Babel (Pieter Bruegel de Oude, ca. 1563-1565) Bekijk bij het onlinelesmateiaal een video over hoe de Babyloniërs hun missie hebben volbracht. Beantwoord daarna onderstaande vragen. Welke ‘trucs’ gebruikte Bruegel om de toren groter te doen lijken? Welke gelijkenissen en verschillen zie je met de ziggoerats? ©VAN IN Verklaar wat een Babylonische spraakverwarring wil zeggen? HOOFDSTUK 5

Mesopotamië – Babyloniërs

5.7

Babylonië of het Babylonische Rijk (1800 v.C. - 540 v.C.) was een koninkrijk dat zich over heel Mesopotamië uitstrekte, van het huidige Bagdad tot aan de Perzische Golf. De hoofdstad en het culturele centrum was Babylon. Technisch waren de Babylonische tempels massieve bouwwerken van steen ondersteund door pilaren. Voor de afwerking van de muren werden vaak materialen gebruikt zoals kleurrijke, geglazuurde tegels. Hiervan is de indrukwekkende toegangspoort van Babylon, de Isjtarpoort, één van de hoogstandjes. Tegen een achtergrond van blauw geglazuurde bakstenen staan goudgele mythologische wezens en talrijke madeliefjes. Deze laatste verwijzen naar de beschermgodin Isjtar die de functie had om de stad te beschermen. De codex van Hammurabi had de functie burgers in te lichten over de gevolgen van hun daden. Deze codex was gemaakt uit een materiaal genaamd zwarte dioriet. Men gebruikte beeldhouwtechnieken om deze codex te realiseren. 7 Welke invloeden zien we terugkomen in de hedendaagse samenleving? a Sommige kunstenaars staan open voor de vormentaal uit Mesopotamië en gaan gelijkaardige technieken of vormen toepassen. Lees onderstaande teksten over Stefano Boeri en Niki De SaintPhalle en los de vragen op. BOSCO VERTICALE VAN STEFANO BOERI Leefbaarheid in een stedelijk omgeving is een thema dat steeds centraal gestaan heeft in Boeri’s (°1956) carrière als architect. De exponentiële groei van steden wereldwijd, met luchtvervuiling en ontbossing tot gevolg, deden hem kijken naar bomen als oplossing. Ze kunnen CO2 uit de lucht filteren, wat de architect het idee gaf ‘verticale bossen’ te ontwerpen. Hierbij gaat hij gebouwen bijna volledig bekleden met bomen en planten. Zijn revolutionaire ontwerp van de Bosco Verticale in Milaan leverde de architect-urbanist in 2009 wereldfaam op. Sindsdien veranderen zijn grensverleggende, groene ontwerpen stilaan de wereld en de visie op leefbaar wonen in de stad. ©VAN IN HOOFDSTUK 5

NIKI DE SAINT PHALLE

De titels van de werken van de Frans-Amerikaanse kunstschilderes en beeldhouwster Niki de Saint Phalle (19302002) verklappen doorgaans weinig over de achterliggende betekenis. In 1991 vervaardigt ze een voorstelling van de figuur van Gilgamesh. Gilgamesh kan worden gezien als de OudBabylonische halfgodkoning die regeert ten tijde van het oude Mesopotamië. Zijn levensverhaal wordt gedurende vele jaren opgetekend en verzameld in het tragische Gilgamesh-epos dat kan gezien worden als één van de oudste verhalen over het erkennen van de menselijke eindigheid. De held neemt in Niki’s werk de vorm aan van één van haar skinnies, of luchtsculpturen, zoals Niki ze noemt, die in tegenstelling tot haar vele volumineuze werken heel dunne figuren zijn. Het lijken wel tekeningen in de ruimte, zwevende volumes waar men recht doorheen kijkt. Dit is niet het enige werk dat rechtstreeks of onrechtstreeks geïnspireerd is op een geschiedkundige periode. Wanneer je naar de Venus van Willendorf kijkt en haar meest opvallende kenmerken (corpulente vrouw met uitgesproken billen, borsten en buik en een klein hoofd en ledematen) naast de de Nana’s van Niki de Saint Phalle plaatst, dan zie je een treffende gelijkenis. Niki wil hier geen persoonlijk portret maken, maar een weergave van de vrouwelijkheid in het algemeen tonen. Toch verschillen ze ook door het materiaalgebruik. De Nana’s zijn gemaakt uit polyester, de prehistorische venussen zijn uit verschillende steensoorten gemaakt. Misschien nog opvallender is hun verschil in formaat en kleur. b Welke verbanden zie je tussen deze kunstwerken en Mesopotamië? Welke gelijkenissen en verschillen merk je op? Wat concludeer je? Gelijkenissen Verschillen ©VAN IN Conclusie