Historie en vernieuwing Universitaire gebouwen in Leiden en Den Haag
Historie en vernieuwing
Colofon Uitgave: Expertisecentrum Vastgoed van de Universiteit Leiden, 2017 Tekst: Barbara Heijl Redactie: Anneke van Bergen en Henegouwen, Corine Hendriks en Ferdy Poppelier Fotografie: Marc de Haan (gebouwfoto’s Leiden), Hielco Kuipers (luchtfoto’s Leiden), Nicole Romijn (gebouwfoto’s Den Haag), e.a. Vormgeving : Tra[design], Nenke van Wermeskerken Druk: Drukkerij De Bink ISBN: 978-90-9030277-5
De samenstellers van dit boek zijn veel dank verschuldigd aan de vele personen binnen en buiten de universiteit die op enigerlei wijze bijgedragen hebben aan de totstandkoming ervan. Het spreekt vanzelf dat dit boek niet compleet is en naar de mening van sommigen wellicht tekortkomingen kent. Lezers van het boek worden uitgenodigd hun op- en aanmerkingen door te geven via secretariaat@vastgoed.leidenuniv.nl. In een volgende druk kan hier rekening mee worden gehouden. Het boek wordt ook digitaal gepubliceerd op www.vastgoed.leidenuniv.nl. Belangrijke ontwikkelingen in het vastgoedbestand worden in die digitale versie verwerkt. Omdat dit boek ook als intern naslagwerk fungeert, zijn de objectcodes van gebouwen er in opgenomen. Het bevat alle gebouwen die de Universiteit Leiden in gebruik heeft. Vele daarvan zijn eigendom van de Universiteit Leiden, maar niet allemaal. Ook gehuurde gebouwen of gebouwen waar aan de universiteit gerelateerde activiteiten plaatsvinden, zijn in dit boek opgenomen.
Historie en vernieuwing Universitaire gebouwen in Leiden en Den Haag
Inhoud Voorwoord ....................................................................... 5
Poortgebouw .................................................................. 78
Inleiding ........................................................................... 9
Kinderdagverblijf Kattekop ........................................... 80 Pieter de la Court ............................................................ 82
Campus Binnenstad
Willem Einthoven ........................................................... 84
Academiegebouw ........................................................... 14
Leiden Bio Science Park ................................................. 88
Rapenburg 38 ................................................................. 22
Sylvius Laboratorium ...................................................... 92
Rapenburg 59 ................................................................. 24
Van Steenis ...................................................................... 94
Rapenburg 63 en 65 ...................................................... 26
Universitair Sportcentrum ............................................. 96
Hortus botanicus ............................................................ 28
Gorlaeus Collegezalengebouw ..................................... 100
Sterrewacht ..................................................................... 32
Gorlaeus Building ............................................................ 102
5e Binnenvestgracht 7, 7a en 8 .................................... 36
LMUY-gebouw ................................................................ 106
Plexus en Regens Collegii .............................................. 38
Huygens Laboratorium .................................................. 108
Herontwikkeling Witte Singel-Doelencomplex .......... 42
Oortgebouw en Kamerlingh Onnes Laboratorium ..... 110
Lipsius ............................................................................... 44
Ketelhuis, hoogspanningsstation en
P.J. Veth ............................................................................ 46
waterscheidingsgebouw ......................................... 112
Johan Huizinga................................................................. 48
Snellius ............................................................................. 114
Reuvens ........................................................................... 50 Arsenaal ........................................................................... 52
Campus Den Haag
P.N. van Eyckhof-Van Wijkplaats en
Ontwikkeling Campus Den Haag ................................. 118
Matthias de Vrieshof ................................................ 54
Schouwburgstraat .......................................................... 120
Universiteitsbibliotheek ................................................. 56
Anna van Buerenplein .................................................... 122
Kamerlingh Onnes Gebouw .......................................... 62
Wijnhaven ........................................................................ 124
Oude ub ........................................................................... 64 Gravensteen .................................................................... 66
Buitenland
HUBspot .......................................................................... 68
Nederlands-Vlaams Instituut in CaĂŻro (NVIC) ............. 126 Nederlands Instituut Marokko (NIMAR) .................... 128
Campus Bio Science Park Lumc Hoofdgebouw (Gebouw 1) .............................. 72
Bronnen............................................................................. 131
Lumc Onderzoeksgebouw Gebouw 2) ...................... 74
Beeldverantwoording .................................................... 133
Lumc Onderwijsgebouw (Gebouw 3) ........................ 76 Campus map .................................................................... 135
Voorwoord Twaalf jaar na het uitkomen van ‘Vier eeuwen
Haag, het voormalige Ministerie van Binnenlandse
geschiedenis in steen’, het eerste boek waarin het
Zaken dat is verbouwd voor de huisvesting van
vastgoed dat de Universiteit Leiden in gebruik heeft
het onderzoek en het onderwijs van de Haagse
werd gepresenteerd, ligt hier het vervolg.
campus – alleen het Leiden University College heeft daar een eigen gebouw. Een belangrijk project
Het vorige ‘Vastgoedboek’, zoals het in de wandeling
dat nog op de rol staat, is de herontwikkeling van
heet, kwam uit in 2005, het jaar waarin ook het
het Witte Singel-Doelencomplex voor de Faculteit
gerestaureerde Kamerlingh Onnes Gebouw voor de
Geesteswetenschappen. Dat project, cruciaal voor
Faculteit Rechtsgeleerdheid werd opgeleverd, het
onze geesteswetenschappen, verkeert nog in het
gebouw waarvoor ik, als oud-decaan, zulke warme
stadium van de planvorming.
gevoelens koester. Sindsdien is er, mede onder de bezielende leiding van toenmalig vastgoeddirecteur
In het denken over universitaire huisvesting staat
Frans Dekker, nog veel meer gebeurd. Denk
steeds meer de campusgedachte centraal. Die
aan de grootscheepse opknapbeurt van het
is zo belangrijk omdat een campus – onderzoek,
Academiegebouw, de Sterrewacht – dat andere
onderwijs en voorzieningen (collecties, laboratoria)
pand waarin ik een jaar heb mogen verblijven – en de
geconcentreerd bij elkaar – als thuisbasis
Hortus botanicus. Ze behoren tot ons belangrijkste
voor medewerkers en studenten fungeert
culturele erfgoed. Alles is aangepast aan de eisen
en ontmoetingen creëert. Een campus is een
en de gebruikers van deze tijd. Daarnaast heeft de
verblijfsruimte die leidt tot community building
Hortus botanicus zijn Clusiuscafé gekregen, en het
en dat is wat de Universiteit Leiden nastreeft. Een
Academiegebouw zijn Faculty Club. Aanpassing aan
campus is ook de ruimte waar stad en universiteit,
nieuwe wensen en nieuwe eisen is een voorwaarde
town and gown, burgemeester en rector, student
om al de oude complexen waar we zo trots op zijn,
en burger, elkaar ontmoeten. Meer dan ooit werken
en die ook de stád Leiden maken tot wat ze nu is,
stad en universiteit, in Leiden en Den Haag, met
levend te houden.
elkaar samen. Stad en universiteit zijn niet meer van elkaar los te denken.
Ook zijn we trots op het resultaat van de eerste fase van de nieuwbouw voor de Faculteit Wiskunde
De Leidse universiteit kent drie van die campussen:
en Natuurwetenschappen met de modernste
de Campus Binnenstad, de Campus Bio Science
voorzieningen voor bètawetenschappelijk onderzoek
Park en de Campus Den Haag. Op de Campus
en onderwijs. En op het Wijnhavengebouw in Den
Binnenstad liggen op een steenworp afstand
5
van elkaar de Faculteit Geesteswetenschappen
Met de voltooiing van het Wijnhavengebouw is
met de Universiteitsbibliotheek, de Faculteit
de campusgedachte ook in de prachtige stad Den
Rechtsgeleerdheid, het Bestuursgebouw, het
Haag gerealiseerd. We zijn er gehuisvest in drie
Academiegebouw, de Hortus botanicus, de
dicht bij elkaar liggende gebouwen rond Station
Leidse Sterrewacht en Studentencentrum Plexus.
Den Haag Centraal: het Bestuursgebouw aan de
Nergens is Leiden zo evident een universiteits- en
Schouwburgstraat, het woon- en onderwijsgebouw
studentenstad als op de Campus Binnenstad, aan
van het Leiden University College aan het Anna
weerszijden van het Rapenburg.
van Buerenplein en het Wijnhavengebouw aan de schitterende Turfmarkt, waar de Faculteit
Nu fase 1 van het nieuwe Gorlaeus Building op
Governance and Global Affairs is gevestigd samen
de Campus Bio Science Park gereed en in gebruik
met vijf andere faculteiten.
genomen is, staat fase 2 op de planning. Het centrum van het nieuwe complex wordt een plein
In tien jaar is het aantal studenten aan de Universiteit
met horeca en winkels, ontmoetingsplaats en
Leiden gestegen van 15.000 naar 27.000. Niettemin
campusgedachte bij uitstek. Niet alleen voor onze
is het gebruiksoppervlak van de universiteit met
universitaire gemeenschap, maar ook voor de
10% gekrompen door het afstoten van panden,
bedrijven op het Leiden Bio Science Park, waarmee
zoals de voormalige gebouwen van de Faculteit
de faculteiten Wiskunde en Natuurwetenschappen
Rechtsgeleerdheid aan de Hugo de Grootstraat,
en Geneeskunde nauwe contacten onderhouden.
de biologiegebouwen aan de Kaiserstraat/
Door de toegang, dus het gezicht, van het
Sterrenwachtlaan, en de Boerhaavepanden
Universitair Sportcentrum, naar de noordzijde te
Anatomie, Pathologie en Clusius. De groei kon
keren, wordt ook het sportcentrum bij de campus
worden opgevangen door slimmer met de ruimte
betrokken.
om te gaan, onder meer door een zalenpool voor het onderwijs op te zetten, door de werkkamers wat
Niet alleen voormalig directeur Vastgoed Frans
kleiner te maken en door flexwerken mogelijk te
Dekker is belangrijk geweest voor veel van deze
maken. Het zijn ontwikkelingen die je aan alle grote
ontwikkelingen, ook scheidend vicevoorzitter
universiteiten in de wereld ziet.
van het College van Bestuur Willem te Beest speelde een cruciale rol. Zonder hun visie en
Hoewel – demografisch gezien – de instroom van
doorzettingsvermogen waren we er nooit gekomen,
studenten van binnenlandse herkomst afvlakt en
en dat geldt natuurlijk ook voor de medewerkers van
naar verwachting zelfs wat zal teruglopen, denkt de
de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen.
Universiteit Leiden niet kleiner te worden: inmiddels maken buitenlandse studenten ruim 10% van de instroom uit, en dat percentage zal alleen maar groeien.
6
De afgelopen dertien jaar hebben in het teken gestaan van restauratie, modernisering en nieuwbouw. Makkelijk was dat lang niet altijd en soms ging het met horten en stoten. Dat is ook wel wat grote vastgoedprojecten een beetje kenmerkt. Maar het is goed om altijd te bedenken dat het uiteindelijk niet om de gebouwen gaat, maar om de mensen die er werken en studeren – onze wetenschappers, de medewerkers en de studenten. We bouwen, restaureren en moderniseren voor hÊn. Vastgoedbeleid is wetenschapsbeleid en vastgoedbeleid is onderwijsbeleid, zeggen we vaak tegen elkaar. En zo is het. Want studenten en medewerkers verwachten Ên verdienen up to date gebouwen zodat ze hun talenten, ambities en dromen tot volle bloei kunnen laten komen. Onze gebouwen zijn er voor hen. Prof.mr. Carel Stolker Rector Magnificus & Voorzitter College van Bestuur Drs. Michel Leenders Directeur Vastgoedbedrijf
7
De bakstenen van de droom De universiteit is allereerst een idee, pas dan een
Europa, veroverde zij de hele wereld maar werd, op
werkelijkheid, eerst een droom, dan een daad. Die
een kleine private sector na, een overheidsinstelling.
droom was de vrijheid, de werkelijkheid daarentegen
Dat moest zij wel worden, want haar taak werd
vaak de gebondenheid. Die vrijheid was in eerste
omvangrijk en haar gebouwen werden duur.
instantie middeleeuwse vrijheid, ‘vrijheden’ in de zin van uitzonderingen. Van het betalen van bepaalde
Aan deze dialectiek van vrijheid en gebondenheid
belastingen bijvoorbeeld, of, veel belangrijker, van
is niet te ontsnappen maar ze is wel, zoals het
onderhorigheid aan het recht van de lokale overheid.
dialectiek betaamt, op een hoger plan te brengen.
Het was de kiem waaruit de academische vrijheid
Want als het karakter van de universiteit vrijheid is,
groeide. En terwijl de middeleeuwse vrijheden
en de vrijheid komt in de knel door het vastgoed,
verdwenen en in de moderne maatschappij ingeruild
moet het vastgoed het karakter van de universiteit
werden voor een uniform stelsel van rechten en
worden. Wie de geschiedenis van de Leidse
plichten, ontplooide zich de academische vrijheid,
universitaire gebouwen in ogenschouw neemt, ziet
een van de grootste goederen van de Westerse
niet anders.
wereld. De Leidse universiteit kent, architectonisch bezien, De dialectiek tussen droom en daad is het stramien
eigenlijk vier perioden: die van de eerste twee
van de universitaire geschiedenis en die laat zich bij
eeuwen (17e en 18e eeuw) en vervolgens rond
uitstek illustreren aan de hand van de universitaire
1900, eind 20e eeuw en begin 21e eeuw.
gebouwen. Als idee kende de universiteit geen gebouwen en dat onderstreepte haar vrijheid. Als
De eerste periode is natuurlijk de meest
de omgeving waarin een bepaalde middeleeuwse
overzichtelijke en sobere, maar wel eentje waarin
universiteit opereerde de academische vrijheid aan
met minimale middelen een wereldreputatie werd
banden legde, dan ‘zwermde’ de universiteit uit.
gebouwd. Op het kleine bestek van twee voormalige
Secessio heette dat: men pakte zijn bullen op en ging
kerkjes – dat van de Witte Nonnen, het huidige
naar een andere stad.
Academiegebouw, en dat van de Faliebagijnen – werd de kiem gelegd voor een revolutie in
Maar dat kan alleen als die bullen van perkament
onderwijs en wetenschap. Een bevlogen generatie
zijn en niet van steen. Het succes van de universiteit
bewerkstelligde deze vooral met de grote greep van
was tegelijk de toename van haar afhankelijkheid.
1594 toen de Hortus botanicus werd aangelegd
Ontstaan rond 1200 op een paar cruciale plekken in
en het Faliebagijnekerkje (nu onderdeel van ons
9
In 1594, toen ook de Hortus botanicus werd aangelegd, werd het Faliebagijnekerkje (nu onderdeel van het bestuursgebouw) getransformeerd tot bibliotheek, anatomisch theater en schermschool
10
Bestuursgebouw) getransformeerd tot bibliotheek,
Zo kent Leiden drie locaties en één karakter: de oude
anatomisch theater en schermschool.
Leidse binnenstad voor geesteswetenschappen en rechtsgeleerdheid, de vrije ruimte tussen Leiden
Hoewel de universiteit in de loop van de 17e en 18e
en Oegstgeest voor geneeskunde en exacte
eeuw haar reputatie verder uitbouwde, geschiedde
wetenschappen en het spiksplinternieuwe Den Haag
dat toch op hetzelfde stramien en in die kleine ruimte
voor bestuurlijke- en sociale wetenschappen. Drie
aan het Rapenburg. De eerste grote uitbreidingen
gezichten, één karakter: een zeer herkenbaar mengsel
kwamen in de loop van de negentiende eeuw: het
van traditie en moderniteit.
natuur- en scheikundig laboratorium (1856) en de sterrenwacht (1868).
Willem Otterspeer Emeritus hoogleraar Universitaire geschiedenis
Maar de grote veranderingen kwamen met de Hoger Onderwijswet van 1876. Die verbond onderwijs met onderzoek en maakte de bouw mogelijk van een spectaculaire reeks laboratoria: het nieuwe lagetemperaturenlaboratorium voor Kamerlingh Onnes, van fysiologie voor Einthoven en een complex van drie laboratoria voor scheikunde en farmacie op Vreewijk. In 1913 ging de bouw van start van een groot gedecentraliseerd academisch ziekenhuis. In de jaren zestig vervolgens, werden twee enorme projecten geëntameerd, één tussen de Wassenaarseweg en de Plesmanlaan voor de exacte en geneeskundige wetenschappen, en één tussen de Witte Singel en de Rijn en Schiekade voor de humaniora, samen met een nieuwe bibliotheek. En sedert 1998 kent Leiden een Campus Den Haag waar zes van de zeven faculteiten actief zijn, waaronder de nieuwe Haagse Faculteit Governance and Global Affairs, de groeibriljant van de universiteit. Schitterende gebouwen aan de Schouwburgstraat, het Anna van Buerenplein, en Wijnhaven aan de Turfmarkt, niet de secessie van Leiden, wel de uitzwerming.
11
A
B
C
D
E
F
G
H
A
B
C
D
E
F
G
H
1
2
3
4
5
6
7
12
I
J
K
L
M
N
5e Binnenvestgracht 7, 7a, 8: E3
I
J
K
L
M
N
E
p. 36
Academiegebouw: GH3
E
p. 14
Arsenaal: I2
E
p. 52
Hortus botanicus: DG23
E
p. 28
Johan Huizinga: GH2
E
p. 48
Kamerlingh Onnes Gebouw: IJ56
E
p. 62
Lipsius: GH2
E
p. 44
Matthias de Vrieshof: GH12
E
p. 54
Oude UB: H4
E
p. 64
P.J. Veth: G3
E
p. 46
Plexus en Regens Collegii: EF4
E
p. 38
P.N. van Eyckhof: EF2
E
P. 54
Rapenburg 38: I3
E
p. 22
Rapenburg 59: HI3
E
p. 24
Rapenburg 63 en 65: HI3
E
p. 26
Reuvens: H2
E
p. 50
Sterrewacht: C3
E
p. 32
Universiteitsbibliotheek: FG2
E
p. 56
Van Wijkplaats: EF2
E
P. 54
13
Academiegebouw Rapenburg 67 t/m 73 Op campus map pag. 135: K6 Objectcode: 0101 Bruto vloeroppervlakte: 8.721 m² Nuttige vloeroppervlakte: 3.019 m² Bouwjaar: oudste bouwdeel ca. 1450 Architect: onbekend Restauratie en renovatie: 2009 Restauratie: Architektenburo Veldman | Rietbroek | Smit Renovatie: Studio Leon Thier / Atelier PRO Functie: academische plechtigheden, universitaire ceremonies en bijeenkomsten, kantoorgebouw voor Bestuursbureau, restauratief gebruik Universitair Facilitair Bedrijf, opslag academischhistorische collectie
14
Academiegebouw Vitaal hart van de Universiteit Leiden De oudste universiteit van Nederland blijft
bij een nonnenklooster aan het Rapenburg. Na het
vernieuwen. Een sprekend voorbeeld is de trans-
beroemde Leidens Ontzet in 1574, is de kerk samen
formatie van het Academiegebouw, afgerond in
met het klooster geconfisqueerd door de stad. Niet
2009. Het boegbeeld van de Universiteit Leiden is
veel later werd het complex geschonken aan de toen
op respectvolle en doordachte wijze aangepast.
nog piepjonge Universiteit Leiden.’
Iedere ruimte in het monument ademt nog steeds historie maar voldoet sinds de renovatie aan
Ontplooiing
de hedendaagse vraag naar mediamiddelen. Zo
Met de komst van de universiteit werd de voor-
kunnen nog vele generaties in stijl blijven genieten
malige kerk ingrijpend verbouwd. Er werden onder
van oraties, promotie- en afstudeerplechtigheden,
andere een nieuwe traptoren en een extra verdie-
symposia, colleges en recepties.
ping gemaakt, waardoor het Groot Auditorium en het Klein Auditorium ontstonden. Daarna volgden
Oorsprong
nog vele aanpassingen en uitbreidingen. In 1670
Al sinds 1581 is het Academiegebouw eigendom van
kreeg het gebouw de nu zo kenmerkende toren,
de universiteit. ‘Hoewel het nu voelt als een duide-
naar ontwerp van stadsarchitect Willem van der
lijke eenheid, bestaat het complex uit bouwdelen
Helm. Een belangrijke uitbreiding was een vleugel
van verschillende perioden’, vertellen de architecten
met toegangspoort naar de achterliggende Hortus
Leon Thier en Paul Rietbroek. ‘Het oudste bouwdeel
botanicus in 1828, ontworpen door Jan Dobbe. In
van het Academiegebouw was van origine een kerk.
1899 kwam er een vleugel bij in neogotische stijl,
Deze laatgotische kerk uit begin 16e eeuw hoorde
van de hand van Rijksbouwmeester Jacobus van
Het Academiegebouw in 1600 met schaatsende studenten
Het Academiegebouw (1671) en de erachter gelegen Hortus botanicus
15
16
Boven: Groot Auditorium
Boven: de Docentenkamer, de wachtruimte die direct toegang geeft tot het
Onder: Klein Auditorium, nu even groot als het Groot Auditorium
Groot Auditorium. Ontwerp kleed: Gerard Unger, Leids hoogleraar Typografie. Onder: het gerestaureerde toegangshek met belettering van Jan Kleingeld.
Lokhorst. Ten slotte werden tussen 1936 en 1938 de
rijke geschiedenis verander je niet zomaar. Daarom
panden Rapenburg 67-71 bij het Academiegebouw
is vooraf een zorgvuldige bouwhistorische analyse
getrokken. Dit was zeker niet de laatste wijziging,
gemaakt.’
maar de hoofdvorm van het gebouw is sindsdien niet meer ingrijpend veranderd.
Herstel oude luister ‘Voor mij stond de vraag centraal, hoe de historische
Na uitgebreid kleurhistorisch
Een nieuw hoofdstuk
elementen van het gebouw en het interieur in oude
onderzoek is het schilderwerk
Het Academiegebouw is sinds het ontstaan van de
luister konden worden hersteld. Uitgangspunt voor
uit de tijd van Rijksbouwmeester
Universiteit Leiden het decor van belangrijke univer-
ons ontwerp was het koppelen van het historische
Jacobus van Lokhorst gerecon-
sitaire ceremonies. In 2002 echter, was de bouw-
karakter van de universiteit als instituut van kennis
strueerd. Een goede spoorzoeker
kundige staat van het monument slecht. Ook functi-
aan de nieuw toegevoegde elementen, omdat de
kan in het hele gebouw kleine
oneerde het niet goed vanwege de vele plaatselijke
universiteit ook staat voor onderzoek en ontwikke-
vensters ontdekken waar de
uitbreidingen. ‘De entreeruimte was bijvoorbeeld
ling. Alle nieuwe vaste meubels, zoals de senaats-
originele kleuren en sjablonen
veel te klein, waardoor er regelmatig gasten in de
tafel, zijn zo ontworpen dat zij passen bij het ceremo-
zijn blootgelegd.
regen stonden te wachten’, aldus architect Leon Thier.
niële karakter van het Academiegebouw’, aldus Thier.
‘Wij kregen, misschien wel voor het eerst, de kans
‘Het iets vergroten van de afstand tussen de houten
het Academiegebouw als geheel aan te pakken. Met
banken in het Groot Auditorium is een voorbeeld
een paar heldere ingrepen is logica aangebracht in
van een wijziging die je niet ziet, maar wel ervaart.
de routing en de indeling van het gebouw. Dat klinkt
De afstand tussen de banken was gebaseerd op de
misschien eenvoudig, maar een gebouw met zo’n
17
De Senaatskamer. Voor het oog van de promotiecommissie en onder zwijgend toezicht van 155 portretten van hoogleraren, verdedigt een promovendus hier zijn of haar proefschrift.
Boven: de Togakamer met tongewelf Onder: het Zweetkamertje. Vroeger moesten studenten hier wachten op hun examen, dat was zweten! Om de tijd te doden schreven ze soms hun naam op de muur. Een traditie was geboren; kersverse alumni mogen nu hun naam vereeuwigen in het Zweetkamertje. Een lekkage bedreigde onlangs alle namen. Daarop zijn de muren geĂŻmpregneerd met lijm om ze te redden.
18
lengte van mensen ruim honderd jaar geleden,
receptieruimte en de Gewelfkamer. Tegenwoordig
dus is de tussenruimte vergroot om een verblijf in het
zijn het Groot Auditorium en het Klein Auditorium
auditorium prettiger te maken.’
even groot. De togaruimte, die het Klein Auditorium voorheen opdeelde, is verplaatst. Drie te kleine toga-
Veel verbeteringen
kamers zijn samengevoegd tot één representatieve.
Een in het oog springende toevoeging aan het
Daar worden de ambtskleden nu op museale wijze
Academiegebouw, is de overdekking van de binnen-
tentoongesteld in speciaal ontworpen togakasten.
plaats. De centraal gelegen ruimte, waar men vroeger omheen moest lopen, verbindt nu bijna alle ruimtes
Het Academiegebouw weerspiegelt vier eeuwen
op de begane grond. Een nieuw trappenhuis en een
geschiedenis van de Universiteit Leiden. Met de
lift zorgen voor een betere bereikbaarheid van de
laatste renovatie en restauratie is het monument in
verdiepingen. De entree is ook aanzienlijk verbe-
oude luister hersteld. Ook is de indeling verbeterd
terd. In de relatief smalle hal zijn twee doorbraken
en zijn het comfort en de techniek van de 21e eeuw
gemaakt in de wand. Deze openingen vormen een
toegevoegd. Door de vernieuwing krijgt de historie
vanzelfsprekende overgang naar de naastgelegen
nog meer allure. De Gewelfkamer. De vloerinscripties zijn uitgevoerd in de door Gerard Unger ontworpen ‘Leidse letter’.
Toen Rapenburg 69 in 1936 werd verbouwd, is de Tuinkamer
Transformaties zoals de overkapping van de binnenplaats en de
gereconstrueerd in een vertrek boven de Hortuspoort. De
doorsnijdingen van muren ten behoeve van de nieuwe zichtlijnen, zijn
originele plafond- en wandbehangsels en zelfs de schouw uit de
uitgevoerd in staal.
oorspronkelijke Tuinkamer zijn daarheen verhuisd.
19
Boven: restaurant van de Faculty Club Onder: cafĂŠ/brasserie van de Faculty Club
20
Dining Room, een werkgroep- en vergaderzaal.
Faculty Club
ringen en kleine presentaties. Bovendien is er een
De Faculty Club is een stijlvolle ontmoetingsplaats
binnentuin met groot terras.
om te vergaderen, lunchen, dineren en borrelen. De Faculty Club is gelegen in het bouwdeel tegenover
Geconserveerde elegantie
de ingang van het oudste deel van het Academie-
In de periode tussen 1936 en 1938 zijn de woon-
gebouw. Dit bouwdeel en het oudste deel zijn
huizen Rapenburg 67-71 bij het Academiegebouw
verbonden door een poortgebouw met onderdoor-
getrokken. Na een grondige verbouwing, was van
gang naar de Hortus botanicus. Met de nieuwe faci-
Rapenburg 71 alleen de gevel over. Van huisnummer
liteiten van de Faculty Club is het Academiegebouw
67 echter, zijn het 18e-eeuwse interieur en de
helemaal bij de tijd.
bestaande indeling tot op heden bewaard gebleven. De Curatorenkamer is hier een prachtig voorbeeld
Verfijnde voorzieningen
van, met schilderingen van Dirk Kuipers en grisailles
Tijdens de laatste verbouwing van het Academiege-
van Dirk van der Aa. Bij de laatste restauratie is de
bouw bracht toenmalig rector magnificus,
authentieke roodbruine kleur van het houtsnijwerk
prof.dr. Paul van der Heijden een bezoek. Hij was
teruggebracht en komen de geschilderde taferelen
zo enthousiast, dat hij besloot om ook de Faculty
nog beter uit de verf.
Club onder te brengen in het complex. De voormalige collegezaal aan de Hortus werd omgebouwd
Eigenzinnig palet
tot een restaurantzaal met bar en een eigen keuken
Onderzoek bij de verbouwing bracht Oud-Hollandse
voor borrels, lunches en diners. Ook is een brasserie
kleuren aan het licht. Voor diverse ruimtes, zoals de
toegevoegd, waar bezoekers binnen kunnen lopen
Receptiekamer bij het Groot Auditorium, is gekozen
voor een kop koffie, een borrel of iets te eten. De
voor een eigentijdse, iets frissere variant van deze
conference rooms bevatten, sinds de renovatie, alle
kleuren.
moderne benodigdheden ten behoeve van vergade-
De Curatorenkamer
De Receptiekamer
21
Rapenburg 38 Op campus map pag. 135: K5 Objectcode: 0603 Bruto vloeroppervlakte: 443 m2 Nuttige vloeroppervlakte: 269 m2 Bouwjaar: 1645-1651 Architect: Arent van ’s-Gravensande Functie: kantoorgebouw Faculteit Rechtsgeleerdheid en kantoor Academie der Kunsten van de Faculteit Geesteswetenschappen
22
De directeurskamer op Rapenburg 38, op de foto boven het
Omdat de pilasters pas vanaf de eerste verdieping zijn toegepast,
rechterpand.
was geen toestemming van het stadsbestuur nodig voor het overschrijden van de rooilijn.
Rapenburg 38 Statig renaissance-herenhuis Het rijksmonument Rapenburg 38 werd ooit
de begane grond heeft de Academie der Kunsten
gebouwd als voornaam woonhuis. Het pand wordt
werkruimte.
door de Faculteit Rechtsgeleerdheid gedeeld met
De vertaalde verhandelingen van de
de Academie der Kunsten. De centrale ligging,
Italiaanse renaissance in Leiden
Italiaanse renaissance-
dicht bij de Universiteitsbibliotheek en de rech-
Rapenburg 38 is rond het midden van de 17e
architecten Andreo
tenfaculteit, maakt het een uitermate geschikte
eeuw gebouwd voor de Leidse bestuurder Gerard
Palladio en Vincenzo
werkplek voor onder anderen promovendi en
van Hoogeveen. Het is ontworpen door Arent van
Scamozzi waren in
onderzoekers.
’s-Gravensande, onder meer bekend van de Lakenhal
Leiden het meest
en de Marekerk. Rapenburg 34 en 36, ook van zijn
invloedrijk.
Van wonen naar werken
hand, vormen samen met Rapenburg 38 één compo-
In 1957 is het pand verbouwd voor de universiteit.
sitorisch geheel. De bakstenen gevel is geïnspireerd
Oorspronkelijk bestond de woning uit een voor- en
op het werk van de beroemde 16e-eeuwse Italiaanse
een achterhuis, maar van het riante achterhuis,
architect Palladio en is rijkelijk versierd. Het Palladi-
grenzend aan het Pieterskerkhof, resteert alleen nog
aanse schema is terug te zien in de hoge onderbouw
een deel van de onderste bouwlaag die nu fungeert
met daarop de pilasterorde over twee verdiepingen.
als tuinmuur. De voormalige woning is verder bijna
Aan de binnenzijde is nog maar weinig over van de
volledig verdeeld in ruime, lichte werkkamers. De
oorspronkelijke decoratie. Wel is het plafond van
eerste tot en met de derde verdieping worden
de directeurskamer op de begane grond nog steeds
gebruikt door de Faculteit Rechtsgeleerdheid en op
voorzien van 18e-eeuws stucwerk.
18e-eeuws stucwerk in de directeurskamer
Een kamertje op de eerste verdieping is, heel opmerkelijk, uitsluitend bereikbaar via een trap vanaf de tweede verdieping.
23
Rapenburg 59 Op campus map pag. 135: K5 Objectcode: 0105 Bruto vloeroppervlakte: 717 m2 Nuttige vloeroppervlakte: 449 m2 Bouwjaar: rond 1650 Architect: Arent van ’s-Gravensande Functie: kantoorgebouw IIAS
Rapenburg 59 heeft in het verleden niet alleen als woning van voorname eigenaren gediend. Van 1692 tot omstreeks 1730 huurde Severijn Testijn het pand en gebruikte het als herberg voor studenten. Zij betaalden
24
gemiddeld per jaar ongeveer 140,– euro huur voor een kamer.
Rapenburg 59 AziĂŤ-onderzoek in Hollands herenhuis Het voormalig woonhuis Rapenburg 59, biedt
via een weelderig gesneden 18e-eeuwse trap in het
onderdak aan het International Institute for Asian
midden van het pand.
Studies (IIAS). Dit onderzoeks- en uitwisselingsplatform stimuleert onder andere multidisciplinair
Sporen van verleden
onderzoek met betrekking tot AziĂŤ. Het oer-
Rapenburg 59 is een rijksmonument. Het gebouw
Hollandse herenhuis is nu een representatieve
is aan de Rapenburgzijde drie bouwlagen hoog en
werkplek voor internationale samenwerkingsver-
heeft een lager bouwdeel aan de achterzijde. Dit
banden.
komt omdat de woning oorspronkelijk uit drie delen bestond. Deze driedeling is nog duidelijk terug te
Licht en stijlvol
zien in de lange gevel aan de Doelensteeg.
Het hoekpand heeft een langgerekte plattegrond.
In de voorgevel zijn bouwsporen terug te vinden
Toch zijn alle ruimtes rijkelijk voorzien van daglicht,
van een 17e-eeuwse trapgevel, die waarschijnlijk
omdat de zijgevel aan de Doelensteeg, net als de
in de 18e eeuw werd afgeknot en vervangen door
voor- en achtergevel, is voorzien van grote raam-
een voor die tijd modieuzere lijstgevel. Uit het inte-
partijen. Op de begane grond bevinden zich alge-
rieur zijn in de loop der tijd de meeste monumentale
mene voorzieningen zoals de ontvangstruimte, de
elementen verdwenen. Maar een sierlijke, houten
keuken, een conference room en een besloten tuin.
kastenwand uit 1730 in een kamer boven de kelder
De verdiepingen zijn ingedeeld in werkkamers voor
en de verfijnde trap, herinneren aan de geschiedenis
medewerkers en onderzoekers. Deze zijn te bereiken
van het pand.
De weelderig gesneden 18e-eeuwse trap
25
Rapenburg 63 en 65
Rapenburg 63 Op campus map pag. 135: K6 Bruto vloeroppervlakte: circa 500 m2 Bouwjaar: 1622 Architect: onbekend Renovatie: 2004 Architect: Mirck Architecture Collegezaal. Hoogleraar Kees van Raad: Rapenburg 65
‘Het genoegen van een college is mede
Op campus map pag. 135: K6
afhankelijk van de ruimte: Hoe is de
Bruto vloeroppervlakte: circa 1.220 m2
akoestiek? Biedt de zaal voldoende
Bouwjaar: begin 16e eeuw
mogelijkheid tot contact met studenten? Is er
Architect: onbekend
voldoende luchtventilatie? Bij het ontwerpen
Renovatie: 2003
van de nieuwe collegezaal hebben we deze
Architect: LIAG architecten en bouwadviseurs
overwegingen meegenomen.’
Functie: International Tax Center Leiden (ITC Leiden), eigenaar en gebruiker
Boven: studiezolder Onder: studio met hotelfaciliteiten
26
Rapenburg 63 en 65 Balans tussen historie en vernieuwing Wonen, werken en doceren op één locatie? Dat kan
alsmede gemeubileerde huisvesting voor studenten
door de samenvoeging van Rapenburg 63 en 65.
en studio’s met hotelfaciliteiten voor docenten.
Een select gezelschap van internationale onderzoekers en docenten verzorgt bij het International
Drie-eenheid
Tax Center hoogwaardige opleidingen voor de
De oudste bouwsporen van Rapenburg 65 leiden
rechtenfaculteit. Het Tax Center organiseert daar-
terug tot het begin van de 16e eeuw. De basis van
naast veel programma’s in het buitenland, zoals
Rapenburg 65 zijn twee kleine stenen woningen die
trainingen en Summer Courses.
in de loop der tijd zijn samengevoegd. Catharina de la Court, dochter van de rijke Leidse lakenhandelaar
Rijke indeling
Pieter de la Court, maakte deze samensmelting
Het voorname monument Rapenburg 65 is in 2003
definitief, door in 1749 één nieuwe gevel te laten
op initiatief van het International Tax Center grondig
bouwen voor de beide oorspronkelijke trapgevels.
gerestaureerd en heringedeeld. De educatieve functie
In deze classicistische gevel, met natuurstenen
is met zorg ingepast in een pand rijk aan oorspron-
zijlisenen en centraal middentravee, herinnert de
kelijke details en interieurstukken. De groei van het
voordeur nog aan de oude situatie. Vanwege de
instituut en de beperkingen van het monumentale
achterliggende structuur is de voordeur namelijk links
gebouw, waren redenen om het naastgelegen pand
van het midden geplaatst in een verder symmetrische
De Central Hall,
Rapenburg 63 aan te kopen. Het historische interieur
gevel.
de nieuwe
van dit pand was door een verbouwing in de jaren
Lange tijd bewoonden particulieren het pand, maar
ontvangstruimte van
zestig van de 20e eeuw, volledig verwoest en bood
uiteindelijk verkocht de Leidse burgemeester De
het ITC Leiden
daardoor de mogelijkheid van een eigentijdse inde-
Gijselaar het in 1928 aan de Vereeniging van Vrou-
ling.
welijke Studenten. Daarna verwierf de universiteit
Nu voldoet het International Tax Center aan alle
het en was het Prentenkabinet er tot 2002 gehuis-
hedendaagse eisen van comfort en multimedia, en
vest. Vervolgens is het gekocht door het International
beschikt het over een representatieve ontvangst-
Tax Center. Met het samenvoegen van Rapenburg 63
ruimte, een foyer, twee collegezalen, twee seminar-
en 65 zet het International Tax Center in wezen een
zalen, kantoorruimte, onderwijsruimtes en lounge,
eeuwenoude traditie voort.
27
Hortus botanicus Rapenburg 73a Op campus map pag. 135: K67 Wintertuin Objectcode 0201 Bruto vloeroppervlakte: 918 m2 Nuttige oppervlakte: 649 m2 Bouwjaar: 2000 Architect: Architectenbureau H.J. Henket Oranjerie en vakwerkschuur Objectcode: 0202 Bruto vloeroppervlakte: 1.095 m2 Nuttige oppervlakte: 358 m2 Bouwjaar: 1744 Architect: DaniĂŤl Marot Restauratie: 2004 Plantenkassen Objectcode: 0203 Bruto vloeroppervlakte: 2.227 m2 Nuttige oppervlakte: 1.592 m2 Bouwjaar: 1938 Architect: Rijksgebouwendienst Renovatie: 2013 Architect: Architektenburo Veldman | Rietbroek | Smit Bijgebouwen Objectcode: 020601 Bruto vloeroppervlakte: 219 m2 Nuttige oppervlakte: 155 m2 Bouwjaar: 1938 Architect: Rijksgebouwendienst Hortustuin Objectcode: 020601 Hoofdlijnen tuinaanleg 1938: Jan Wils Functie: openbare tuin, onderwijs- en onderzoeksfunctie Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
Boven: de Wintertuin met daarnaast de gereconstrueerde Clusiustuin Onder: de oorspronkelijke Clusiustuin (gravure van Woudanus, 1610)
28
Hortus botanicus Oase van rust De Hortus botanicus Leiden is de oudste botani-
geeft een indruk van de tuin rond 1600. De cura-
sche tuin van Nederland. Het terrein, aangelegd
toren van de in 1575 gestichte Universiteit Leiden
Carolus Clusius
in 1590 en uitgebreid in de eeuwen daarna, vormt
besloten in 1587 een kruidentuin in te richten voor
(Charles de l’Écluse,
een oase van rust te midden van de stad. Hier
het onderwijs aan studenten in de geneeskunde. Zij
1526-1609).
kweekte Carolus Clusius de eerste grote tulpencol-
gingen op zoek naar een plantkundige die kennis en
Franstalige Vlaamse
lecties van Europa, en introduceerde Philipp Franz
een mooie collectie kon inbrengen. In 1592 stemde
arts en botanicus
von Siebold ongeveer zevenhonderd tot dan toe
de beroemde botanicus Carolus Clusius erin toe om
die ook rechten
onbekende planten uit Japan en China. Weten-
naar Leiden te komen. Vervolgens werd in 1594 de
studeerde. Hij
schappers uit de hele wereld komen hier onder-
nieuwe Hortus in één seizoen beplant met hulp van
was onder meer
zoek doen naar de vermaarde collectie. Bovendien
apotheker Dirck Outgaertsz Cluyt, die zijn eigen
hofbotanicus bij keizer
kunnen bezoekers er terecht voor een rustgevende
medicinale plantencollectie inbracht.
Maximiliaan II in
wandeling.
Wenen. Clusius bracht
De kassen De tuinen
In de kassen van de Hortus worden verschillende
De Hortus beslaat ongeveer vier hectare in de
belangrijke plantencollecties onderhouden, zoals
binnenstad van Leiden. In de tuin zijn onder meer te
vleesetende planten, tropische gewassen, orchideeën
onderscheiden: een systeemtuin, groentetuin, rosa-
en de beroemde Victoria amazonica. In 2012 en 2013
rium, gedenktuin en varentuin. In 2009 is het oudste
zijn de tropische kassen gerestaureerd en aangepast.
deel van de tuin gereconstrueerd. Deze Clusiustuin
Daarbij werd een flinke energiebesparing bereikt.
de tulp mee.
Koningin Máxima opende op 4 september 2013 onder grote belangstelling het gerenoveerde tropische kassencomplex. Als dank daarvoor heeft de Hortus een nieuw ontdekte, wilde soort orchidee naar haar genoemd: de Chelonistele maximae-reginae (foto rechts).
29
Victoriakas. De Victoria amazonica, de eenjarige reuzenwaterlelie, is de waterlelie met de grootste bloem ter wereld. De mythische bloem van de plant bloeit slechts twee nachten en gaat open als het schemert. Vaak wordt de kas dan opengesteld voor publiek om de bloeiende plant in volle glorie te kunnen bewonderen.
De oude Victoriakas
Houten paviljoentje volgens oorspronkelijk ontwerp in de gereconstrueerde Clusiustuin
30
De Oranjerie
De Vakwerkschuur
Een deel van de kassen is verhoogd zodat er hoge
huwelijken, recepties, diners en zakelijke evene-
planten kunnen staan. Een loopbrug maakt in een
menten.
van de kassen een wandeling op hoogte tussen deze
Begin 19e eeuw, na de afbraak van de stadswal,
planten mogelijk. In dezelfde kas is een lesbalkon
vond de grootste terreinuitbreiding plaats. De tot
voor presentaties aan klassen gemaakt.
dan toe formele Franse tuininrichting maakte plaats
De Victoriakas is de warmste kas van de Hortus.
voor een tuinlandschap naar Engels voorbeeld.
Hier groeit de Victoria amazonica, de parel op de
Halverwege de 19e eeuw werd een kwart van de
kroon van de Hortus, met bladeren die in doorsnee
Hortus botanicus geannexeerd voor de bouw van de
groter dan een meter kunnen worden. De Winter-
Sterrewacht. Het terrein van de Sterrewacht werd
tuin, ontworpen door Hubert-Jan Henket, dateert uit
afgescheiden van de botanische tuin. Sinds de laatste
2000. Naast de entreebalie, de Hortuswinkel, Grand
renovatie is het bezoekerscentrum van de Ster-
CafĂŠ Clusius en de eigen Tuinkamer van de Hortus,
rewacht bereikbaar vanuit de Hortus botanicus: de
herbergt deze kas een aantal grote plantencollecties.
verbinding is hersteld.
Groei In de 17e en 18e eeuw nam de Hortus botanicus flink in omvang toe. Het enige nog bestaande gebouw uit deze tijd is de Oranjerie uit 1744. Het monumentale pand met hoge plafonds en grote raampartijen is opgedeeld in een ontvangsthal met aan weerszijden twee grote vleugels. De bakstenen gevel wordt in het middentravee afgewisseld met hardstenen bekleding. De locatie is in gebruik voor
Goed zichtbaar is de herstelde verbinding tussen Hortus botanicus en Sterrewacht.
31
Sterrewacht Sterrenwachtlaan 11 Op campus map pag. 135: KL7
Sterrewacht Objectcode: 0304 Bruto vloeroppervlakte: 4.482 m2 Nuttige oppervlakte: 2.428 m2 Bouwjaar: oudste bouwdeel 1868 Architect: H.F.G.N. Camps Renovatie: 2011 Architect: Architektenburo Veldman | Rietbroek | Smit
Twee koepeltorens Objectcode: 0305 Bruto vloeroppervlakte: 244 m2 Nuttige oppervlakte: 100 m2
Terrein Objectcode: 0306
Functie: onderwijsgebouw Faculteit Rechtsgeleerdheid, sterrenkundig bezoekerscentrum, stafbureau Honours Academy, diverse sterrenkundeverenigingen waaronder de Werkgroep Leidse Sterrewacht
De hal met trappenhuis, omloop en glas-in-lood lichtkoepel in de rechtervleugel
32
Sterrewacht Icoon astronomie in volle glorie hersteld In het centrum van Leiden schitteren de koepels
‘We hebben de oorspronkelijke indeling zo veel
van de Sterrewacht weer als vanouds. Het statige
mogelijk intact gelaten’, vervolgt Smit. ‘De oost-
Frederik Kaiser
complex, gebouwd voor grensverleggend sterren-
vleugel bijvoorbeeld, ooit ontworpen als huisvesting
(1808-1872),
kundig onderzoek, doet nu dienst als onderwijs-
voor vier waarnemers, bestond uit veel kamers.
die in 1835 de
gebouw van de Faculteit Rechtsgeleerdheid en als
Daar zijn nu kantoren in ondergebracht. In de riante
wederverschijning
thuisbasis van de Honours Academy. Het is volledig
voormalige directeurswoning aan de westzijde,
van komeet Halley
gerestaureerd, heeft een verbeterde indeling en
zijn grotere onderwijsruimtes geplaatst. Voor het
nauwkeurig had
is voorzien van de laatste techniek. Bovendien
functioneren als geheel is in het centrale bouwdeel
voorspeld, rustte niet
heeft de Sterrewacht een nieuw bezoekerscentrum
een trappenhuis met lift toegevoegd.’ Zelfs voor
voordat in Leiden een
onder het gebouw.
het nieuwe bezoekerscentrum is ruimte gevonden
nieuw observatorium
binnen de muren van het hoofdgebouw. Smit: ‘De
was gerealiseerd.
Nieuwe bestemming
Sterrewacht is, in tegenstelling tot veel gebouwen in
In de periode van 2009 tot 2011 is de Sterrewacht
de Leidse binnenstad, gefundeerd op houten palen.
grondig gerenoveerd. Architect Gerard Smit: ‘Het
De aanlegdiepte van het funderingsmetselwerk ligt
observatorium vormde van origine uiteraard het hart
ongeveer 3,5 meter onder het maaiveld. Daardoor
van de Sterrewacht. Aan weerszijden van dit centrale
was het mogelijk om de kruipruimte uit te graven en
bouwdeel waren twee woonvleugels gebouwd.
er een sterrenkundig bezoekerscentrum te maken.’
Sterren kijk je ’s nachts, dus is het praktisch om je
Een paar keer per jaar gaan ook enkele koepels open
bed dichtbij te hebben.’
en kunnen bezoekers door een van de telescopen naar de sterren kijken.
De zes koepels zijn vakkundig in oude glorie hersteld door specialisten.
33
Boven: sterrenkundig bezoekerscentrum Onder: de hoofdentree in het middendeel
34
De Sitterzaal
Verrijzen Sterrewacht In 1632 werd op het dak van het Academiegebouw het eerste sterrenkundig observatorium gebouwd. Het zou daar meer dan twee eeuwen blijven. Onder de bezielde leiding van Frederik Kaiser, startte in 1858 de bouw van de nieuwe Sterrewacht. Om plaats te maken leverde de Hortus botanicus een kwart van haar oppervlak in. Geïnspireerd op de sterrenwacht van Sint Petersburg, werd een centraal koepelgebouw met twee vleugels opgetrokken. Het centrale deel was bestemd voor onderzoek: op het dak stonden twee observatiekoepels, een grote en een kleine. Later zijn nog twee koepels toegevoegd. Dankzij het nieuwe observatorium kon de, nog steeds vermaarde, Leidse sterrenkunde zich verder ontwikkelen. In 1878 werd de vrijstaande Heliometertoren toegevoegd en ten slotte in 1960 nog een koepeltoren voor een fotografische kijker. Met de opkomst van computers en nieuwe onderzoeksmethoden, is de vakgroep Sterren kunde in 1974 verhuisd naar het Huygens Laboratorium. De Sterrewachtgebouwen kregen de status van
Vroeg 19e-eeuws sterrenkundig observatorium op het dak van het
rijksmonument.
Academiegebouw.
Van der Hulstzaal. Voor en na de colleges kunnen de studenten
De 10-duims Repsoldtelescoop in de hoofdkoepel (Noordkoepel)
hier ‘chillen’.
35
5e Binnenvestgracht 7, 7a en 8
Nummer 7 en 7a Op campus map pag. 135: K6 Objectcode: 0204
5e Binnenvestgracht 7 en 7a. Aan de hand van een inventarislijst en een plattegrond uit 1594 werd aan de 5e
Bruto vloeroppervlakte: 648 m
Binnenvestgracht een reconstructie gemaakt van de Clusiustuin. Later bleek veertig procent van de namen van
Nuttige vloeroppervlakte: 408 m2
planten verkeerd te zijn geïnterpreteerd. In 1990 kon aan de hand van nieuw ontdekte documenten een betere
Bouwjaar: 1620
reconstructie worden gemaakt.
2
Architect: vermoedelijk Hendrik Jacobsz Staet Functie: • Nummer 7 University Lodge • Nummer 7a woonhuis
Nummer 8 Op campus map pag. 135: KL6 Objectcode: 0207 Bruto vloeroppervlakte: 443 m2 Nuttige vloeroppervlakte: 179 m2 Bouwjaar: onbekend Architect: onbekend Functie: kantoor staf Hortus botanicus
36
5e Binnenvestgracht 7, 7a en 8 Tuin met historie Een verborgen parel in het centrum van Leiden is de
rond 1594. In 1932 vonden de toenmalig directeur,
besloten tuin van enkele huizen aan de 5e Binnen-
Lourens Baas Becking, en de hortulanis een platte
vestgracht waarvan de universiteit eigenaar is.
grond van het eerste ‘Universiteyts Cruythoff’. Ze
Ruim 75 jaar was hier de Clusiustuin gevestigd. De
besloten de tuin te reconstrueren en noemden hem
plek is daarom geschiedkundig verbonden met de
de Clusiustuin. De plaats waar de tuin oorspronkelijk
Hortus botanicus.
was gesitueerd, was echter inmiddels beplant met bomen. Daarom kwam de reconstructie van de tuin
Wetenschappelijk tuinieren
op het terrein aan de 5e Binnenvestgracht, op iets
De ommuurde tuin is nu enerzijds in gebruik als
verkleinde schaal. Het opsporen van de juiste planten
kwekerij voor de Hortus botanicus en anderzijds
was geen gemakkelijke opgave. In 1974 werden in
voor wetenschappelijk onderzoek. Medewerkers van
een Poolse bibliotheek aquarellen ontdekt die als
de botanische tuin verzorgen het onderhoud. Het
voorbeeld voor de houtsneden voor de boeken van
kantoor van de staf van de Hortus is in een van de
Clusius gediend hebben. Met behulp daarvan is in
huizen gevestigd. Het naastgelegen pand nummer 7
1990 een meer waarheidsgetrouwe reconstructie
doet dienst als University Lodge, waar gasten van de
gemaakt, met een paviljoentje en hek- en klim-
universiteit kunnen verblijven.
werken naar 16e-eeuws model. In 2009 kreeg de Hortus botanicus de kans om het oorspronkelijke
De tuin van Clusius
perceel achter het Academiegebouw vrij te maken
Tot 2009 was deze tuin ingericht naar het voorbeeld
en toen is de Clusiustuin terugverhuisd naar zijn
van de eerste opzet van de botanische tuin in Leiden
oorspronkelijke plaats.
5e Binnenvestgracht 7
5e Binnenvestgracht 8
37
Plexus Kaiserstraat 25 Op campus map pag. 135: L6 Objectcode: 0401 Bruto vloeroppervlakte: 2.927 m2 Nuttige oppervlakte: 1.792 m2 Bouwjaar: 1973 Architect: Architectenbureau Kroneman B.V. Renovatie: 2001 Architecten: Kraaijvanger Urbis en Hoek & de Wit Architecten Functie: studentencentrum waarin de universitaire studentenvoorzieningen zijn ondergebracht, evenals studentenorganisaties, de Universiteitswinkel en fitnessruimte Plex-fit
Regens collegii Kaiserstraat 13 Op campus map pag. 135: L6 Objectcode: 0402 Bruto vloeroppervlakte: 285 m2 Nuttige oppervlakte: 214 m2 Bouwjaar: 1807 Architect: onbekend Renovatie: 2004 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: kantoor voor internationaal georiĂŤnteerde studentenorganisaties (International House)
Ronde kastenwand bekleed met translucente golfplaten
38
Kantoorruimte voor studentenorganisaties
Plexus en Regens Collegii Spil van studentenorganisaties Plexus is een studentencentrum voor en door
Vervlochten met locatie
Leidse universitaire studenten. Het biedt tal van
De geschiedenis van het terrein is al heel lang
In 1594 sloegen studenten
faciliteiten en voorzieningen. Verder huisvest het
verbonden aan Leidse studenten. Ooit stond hier het
van het Staten College op
studentencentrum een groot aantal studenten-
Cellebroersklooster, dat eind 1589 werd verhuurd
tilt na maatregelen om hun
organisaties. Het Regens Collegii is functioneel
en verbouwd voor onderwijs aan en huisvesting van
losgeslagen gedrag in te perken.
verbonden met Plexus. Dit gebouw huisvest
armlastige theologiestudenten: het Staten College.
De studenten van het College,
verschillende internationaal georiënteerde studen-
Later werd bij het complex een manege gebouwd
waar een wel zeer strikt regime
tenorganisaties en wordt daarom ook wel het
voor studenten die een toekomst in Indië tegemoet
heerste, verstoorden colleges,
International House genoemd.
gingen. De poort hiervan (met paardenhoofd) is
maakten spotliederen op de
nog steeds te zien naast het rijksmonument Regens
leiding, smeten met eten en
Bundeling faciliteiten
Collegii. De manege (met bak) heeft bestaan tot eind
gooiden ruiten in. Toen student
Het studentencentrum is in 2002 geopend. Plexus,
jaren zestig van de vorige eeuw. Daarna werd hier
Daniël Alting hiervoor op 20
Latijn voor zenuwknoop, is een verzamelpunt en
studentenmensa De Bak gevestigd. Nu zet Plexus de
oktober lijfelijk getuchtigd werd
ontmoetingsplek bij uitstek. Zo zijn hier onder meer
traditie voort.
door schaftmeester Bredius
gevestigd: de Studie-infotheek, de University Shop,
en twee gerechtsdienaren,
het Front Office Studentenzaken, de studenten
werd één van deze dienaren,
decanen en -psychologen en de loopbaanadviseurs.
Claes Boon, gedood door een
Er zijn studie-, computer- en vergaderzalen, een
studentenmeute.
fitnesszaal en kantoorruimte voor studentenorganisaties. Plexus heeft ook een Meeting Point voor vluchtelingstudenten. In 2001 transformeerde Hoek & de Wit Architecten het interieur van het gebouw dat oorspronkelijk dienst deed als mensa. Het gebouw telt vier verdiepingen aan de straatzijde; aan de achterzijde is een grote hal met shed-daken gebouwd. De architect heeft verschillende kleuren en materialen gebruikt om de variëteit aan organisaties een herkenbare plaats in het gebouw te geven. Zo wordt de Studie-infotheek afgeschermd door een ronde kastenwand bekleed met translucente golfplaten. Regens Collegii en de poort met paardenhoofd
39
A
B
C
D
E
F
G
H
A
B
C
D
E
F
G
H
1
2
3
4
5
6
7
40
I
I
J
J
K
K
L
L
M
M
N
N
Arsenaal: IK56
E
p. 52
Johan Huizinga: FG45
E
p. 48
Hortus botanicus: AF24
E
p. 28
Lipsius: FH4
E
p. 44
Matthias de Vrieshof: IK3
E
p. 54
P.J. Veth: C45
E
p. 46
P.N. van Eyckhof: FG2
E
p. 54
Reuvens: IJ45
E
p. 50
Universiteitsbibliotheek: HI23
E
p. 56
Van Wijkplaats: FG2
E
p. 54
41
P.N. van Eyckhof Van Wijkplaats
Universiteitsbibliotheek
Matthias de Vrieshof Hortus botanicus Lipsius P.J. Veth
Johan Huizinga
Reuvens
Arsenaal
Gebouwen Humanities Campus Bruto vloeroppervlak: 50.000-55.000 m2 te realiseren/renoveren: • Lipsius • P.J. Veth • Johan Huizinga • Reuvens • Arsenaal • P.N. van Eyckhof-Van Wijkplaats • Matthias de Vrieshof
42
Herontwikkeling Witte SingelDoelencomplex Vernieuwing voor samenhang en ontmoeting De gebouwen van de Faculteit Geestesweten-
schrijdbaarheid’ was een belangrijk uitgangspunt. Zo
schappen worden gemoderniseerd. Het complex
werden veel van de gebouwen voorzien van publiek
kan nu niet naar wens functioneren, omdat de
toegankelijke hoven; inwendige verbindingen in de
gebouwen bouwkundig zijn verouderd, inefficiënt
gebouwen waren hieraan ondergeschikt.
zijn ingedeeld en bovendien door de verspreide ligging geen eenheid vormen. Na de transformatie
Ambitie in praktijk brengen
zal het geheel van gebouwen, onderwijs, onder-
Noch qua gebruik noch qua beheer, voldoen de
zoek en stad, optimaal met elkaar verbonden zijn.
gebouwen nog aan de eisen van deze tijd. Bovendien is de Faculteit Geesteswetenschappen sinds
Achtergrond
2011 flink gegroeid en is er een tekort aan ruimte.
Het te ontwikkelen gebied ligt aan weerszijden van
Het renoveren en uitbreiden van het complex is dus
de Witte Singel. De positie van het Lipsiusgebouw,
absolute noodzaak. Door de locatie als geheel aan te
haaks op de Doelensteeg, beperkt de verbinding
pakken, krijgt de Humanities Campus meer samen-
tussen de gebouwen aan weerszijden van de Witte
hang en worden de gebouwen aan weerszijden van
Singel. De geschiedenis van het stadsdeel loopt
de singel sterker met elkaar verbonden. De inpassing
terug tot 1386. De meeste gebouwen die onder-
van de Singelparkroute in het gebied, geeft het meer
deel vormen van de herontwikkeling, zijn echter
groen en levendigheid.
pas gebouwd in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Zij maakten deel uit van een uitbreidingsplan
Het plan wordt gefaseerd – gebouw voor gebouw –
van de universiteit. Aansluiting op de omringende
uitgevoerd, waarbij de faculteit te allen tijde op volle
kleinschaligheid stond daarbij centraal. Ook de ‘door-
toeren blijft draaien.
43
Lipsius Cleveringaplaats 1 Op campus map pag. 135: JK6 Objectcode: 0901 Bruto vloeroppervlakte: 12.897 m2 Nuttige oppervlakte: 7.140 m2 Bouwjaar: 1982 Architect: H.P. Ahrends, E. Kleijer & A.H. Baller Herinrichting: vanaf 2003 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: faculteitsgebouw Geesteswetenschappen
44
De onderwijsbalie
Grote collegezaal in het voormalig LAK-theater
Lipsius Onderwijsgebouw in ontwikkeling Het onderzoek en onderwijs van de Faculteit
voormalige theaterzaal van het LAK-theater is omge-
Geesteswetenschappen op het gebied van talen,
bouwd tot een ruime collegezaal en in de kelder is
Het gebouw heet sinds
culturen en kunst, is uniek. Studenten kiezen
een fietsenstalling gemaakt. Maar nu is een structu-
2004 Lipsius, naar de
steeds vaker voor een studie geestesweten-
rele oplossing nodig. Daarom is Vastgoed in samen-
bekende humanist
schappen in Leiden. Het centraal gelegen Lipsius is
werking met de Faculteit Geesteswetenschappen
Justus Lipsius (Joost
een belangrijk onderdeel van de faculteit. Maar het
het project Humanities Campus gestart, waaronder
Lips, 1547-1606).
is te klein geworden, daarom wordt het vernieuwd.
ook het Lipsius valt.
Naast boeken over de Klassieke Oudheid en
Verandering / transformatie
Idealen
filosofie, schreef hij
Op 1 september 2008 zijn de Faculteiten der
Het Lipsius, met gevelbekleding van stalen roosters,
befaamde tekstedities
Letteren, Godsdienstwetenschappen, Wijsbegeerte
is een opvallende verschijning. Het oorspronkelijke
van Seneca en Tacitus.
en Kunsten opgegaan in de nieuw gevormde Facul-
ontwerp was gebaseerd op idealistische uitgangs-
teit Geesteswetenschappen. Het Lipsius, oorspron-
punten. De ontmoetingsfunctie van het gebouw
kelijk gebouwd voor de Faculteit der Letteren, is het
stond bijvoorbeeld centraal. De hoofdopzet met
centrale onderwijsgebouw van de nieuwe faculteit.
binnenstraat kwam daar direct uit voort. En door de
Het verouderde gebouw functioneert met de groei-
gevels van het honderd meter lange gebouw terug
ende studentenaantallen echter niet meer naar
te laten springen, probeerden de architecten aanslui-
behoren. Dit ondanks diverse interne verbouwingen
ting te vinden met het kleinschalige karakter van de
sinds 2003, die gericht waren op verbetering. Op de
Leidse binnenstad. Maar nu wordt het gebouw van
begane grond is de onderwijsbalie vernieuwd. De
buitenaf als introvert ervaren.
De centrale binnenstraat
Het restaurant
45
P.J. Veth Nonnensteeg 1-3 Op campus map pag. 135: K6 Objectcode: 0102 Bruto vloeroppervlakte: 4.321 m² Nuttige oppervlakte: 3.240 m² Bouwjaar: Botanisch Laboratorium: 1904-1906, Herbarium: 1914 Architect: J. van Lokhorst en J.A.W. Vrijman Renovatie: 2017 Architecten: Diederik de Jonge en Hoek & de Wit Architecten Functie: faculteitsgebouw Geesteswetenschappen
Hoofdtrappenhuis in neogotische stijl
46
De oude, statige collegezaal
P.J. Veth Verborgen mogelijkheden optimaal benut Het P.J. Veth krijgt een nieuwe gebruiker en een
Met een paar ingenieuze ingrepen vormen de twee
nieuw gezicht. Jarenlang stond het gebouw onop-
bouwdelen een eenheid met heldere structuur. De
Pieter Johannes Veth
vallend achter het Academiegebouw. Door een
meest ingrijpende verandering is het verplaatsen
(1814-1895). Hij
grondige renovatie en nieuwe hoofdentree aan de
van de entree van het gebouw. Daardoor verandert
was zowel geograaf
botanische tuin, komt het gebouw volledig tot zijn
de voormalige achtergevel die aan de botanische
en ethnoloog als
recht. Het wordt een faculteitsgebouw van geestes-
tuin ligt, in de voorgevel. De onderlinge verbinding
historicus. Veths
wetenschappen.
van de verschillende bouwdelen was niet praktisch
magnus opus is
in gebruik. Door een van de trappenhuizen geheel
het driedelige Java,
Karakteristiek complex
opnieuw op te bouwen en twee vloerdelen te verwij-
geographisch,
Het P.J. Veth is in veel opzichten een markant
deren, is ruimte ontstaan voor een centrale lift én een
ethnologisch,
gebouw. Zo is de voorgevel nauwelijks in één oogop-
betere verbinding tussen de gebouwdelen. Ook wordt
historisch, geschreven
slag te vatten, aangezien de Nonnensteeg daarvoor
een onderdoorgang in het souterrain gemaakt, zodat
als geschiedenis
te smal is. Verder is de gevel voorzien van kozijnen in
het gebouw vanaf de Nonnensteeg publiek toeganke-
van de overheerste
vele soorten en maten: groot, klein, hoog, laag, met
lijk blijft. De onderdoorgang wordt onderdeel van de
inheemsen.
en zonder toog. Het is duidelijk te zien dat architect
Singelparkroute.
J. van Lokhorst de ramen afstemde op het gebruik van de achterliggende ruimtes en de gevelcompositie ondergeschikt maakte. Het gebouw is in verschillende fasen gebouwd. Eerst werd het Botanisch Laboratorium opgericht. Pas een decennium later werd – grenzend aan het Academiegebouw – het Herbarium gebouwd, waar bijzondere plantencollecties bewaard werden. Het interieur is rijk aan unieke elementen, zoals het hoofdtrappenhuis in neogotische stijl, de statige collegezaal en de bibliotheek. Inventieve oplossingen Na het vertrek van het laboratorium en het Herbarium in 1993, heeft het gebouw verschillende gebruikers gehad. In 2017 wordt het P.J. Veth in gebruik genomen door de Faculteit Geesteswetenschappen. De nieuwe entree van het gebouw ligt aan de Hortus botanicus. Een eigentijdse buitentrap leidt naar de ontvangsthal met het monumentale, neogotische trappenhuis.
47
Johan Huizinga Doelensteeg 16 Op campus map pag. 135: K6 Objectcode: 0902 Bruto vloeroppervlakte: 5.737 m2 Nuttige oppervlakte: 3.133 m2 Bouwjaar: 1982 Architect: Hans Bosch Herinrichting: 2010 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Geesteswetenschappen
Het goed bewaarde geheim van Doelensteeg 16: de heerlijke binnentuin
48
Johan Huizinga Verborgen tuin van de faculteit Verscholen tussen de belendende bebouwing op het
de hoek van het bouwblok bij de ingang van het
Doelenterrein staat het Huizinga, een onderwijs- en
Lipsius.
onderzoeksgebouw van de Faculteit Geestesweten-
Johan Huizinga (1872-1945) was
schappen. Het exterieur van het gebouw blinkt uit
Universitair binnenhof
een Nederlands
in onopvallendheid. Maar centraal in het bouwblok
Het interieur van het Huizinga is duidelijk herkenbaar
historicus. Hij is de
ligt een riante tuin. De binnengevel aan de tuin
vormgegeven als onderwijs- en onderzoeksgebouw.
grondlegger van de
voorziet het gebouw van veel daglicht.
De carrĂŠvormige plattegrond begrenst de grote tuin.
Nederlandse cultuur-
De ontvangstruimte, met een vide van drie verdie-
geschiedenis en men-
Inpassen
pingen, biedt vrij zicht op dit binnenterrein. Ook het
taliteitsgeschiedenis.
De buitengevel van het Huizinga vertoont opval-
hoofdtrappenhuis staat in het entreegebied. In 2010
Hij was hoogleraar
lend veel gelijkenis met woningbouwprojecten uit
is het interieur gedeeltelijk gemoderniseerd. Een
Geschiedenis en
de jaren ’80 van de vorige eeuw zoals er ook een is
omloop op de begane grond, ook wel de klooster-
politische aardrijks-
gerealiseerd tegenover het Huizinga. Voor een goede
gang genoemd, verbindt de besloten tuin visueel met
kunde aan de Leidse
aansluiting op de bestaande stad, is het exterieur dan
de binnenruimte. Aan deze gang liggen algemene
universiteit en ook
ook met opzet zo onopvallend mogelijk gehouden.
voorzieningen zoals werkcollegezalen en de geza-
een termijn rector
Het gebouw heeft drie bouwlagen en is opgemetseld
menlijke ontmoetings- en koffieruimte. De verdie-
magnificus.
uit bruingrijze bakstenen, afgewisseld met kozijnen
pingen zijn ontsloten door een middengang met aan
van bescheiden formaat. De lange gevels zijn optisch
weerszijden werkkamers. Zo wordt het daglicht opti-
verkort door de gevel terug te laten springen bij
maal benut voor de werkplekken.
trappenhuizen en de entree. De hoofdentree ligt op
De nieuwe ontmoetings- en koffieruimte
De gemoderniseerde ontvangstruimte
49
Reuvens Reuvensplaats 2-4 Op campus map pag. 135: J56 Objectcode: 0903 Bruto vloeroppervlakte: 5.660 m2 Netto oppervlakte: 3.916 m2 Bouwjaar: 1982 Architect: B.V. Architektengroep V.D.L. Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Geesteswetenschappen Nu in gebruik door: het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Confucius Instituut. Werkplekken voor studenten, werkkamers van Green Office en de redactie van universiteitsblad De Mare
50
Reuvens Duurzame plannen voor Reuvens Het Reuvens is een sober vormgegeven gebouw
Delen en scheiden
met een groene binnenplaats op het terrein van de
Ten tijde van de ontwikkeling van het Doelencomplex
Caspar Jakob
Faculteit Geesteswetenschappen. Het pand wordt
werd gestreefd naar zo veel mogelijk stedelijk gebruik
Christiaan Reuvens
herontwikkeld voor deze groeiende faculteit.
van de ruimte rondom universitaire gebouwen. Om
(1793-1835).
daar invulling aan te geven is het gebouw opgezet
Hij was de eerste
Groen gebruik
als een carré, waarvan één van de kwadranten
hoogleraar archeo-
In 1982 is het Reuvens gebouwd voor de Faculteit
ontbreekt. Zo is een plein ontstaan dat aan drie zijden
logie ter wereld. Hij
der Archeologie. Het gebouw heeft een aantrekkelijke
is omsloten. Een grote zandbak, voor gebruik door
studeerde rechten en
ligging, pal aan de singel. Sindsdien is de faculteit fors
kinderen van omwonenden, vormde de fysieke schei-
klassieke talen maar
gegroeid en is het gebouw bouwkundig verouderd.
ding tussen universitair en publiek gebied. Ook zijn
zijn belangstelling
Daarom is de faculteit in 2014 verhuisd naar een
twee poorten in het gebouw gemaakt, die het plein
ging vooral uit naar
andere locatie. Het gebouw wordt nu benut door
voor publiek toegankelijk maakte. De binnentuin was
de archeologie. Met
andere gebruikers. Maar het kan in de huidige staat
lange tijd gesloten voor publiek om beheertechnische
zijn onderzoekstech-
niet meer de juiste voorzieningen bieden. Momen-
redenen. Nu wordt de tuin verfraaid en de wandel-
nieken was hij zijn tijd
teel is er, toepasselijk voor dit gebouw met matige
route hersteld als onderdeel van het Singelparkpro-
ver vooruit. Reuvens
energieprestaties, het kantoor van het Green Office
ject, in samenwerking met de gemeente. Daarna
was ook vormgever
gevestigd. Hier werken studenten aan duurzaam-
kunnen de Leidenaren weer volop genieten van de
en eerste directeur
heidsplannen in het kader van het universitaire
binnentuin.
van het Museum van
milieuplan. Ook het Koninklijk Instituut voor Taal-,
Oudheden.
Land- en Volkenkunde houdt hier domicilie.
Een van de entrees
Het Green Office
51
Arsenaal Arsenaalstraat 1 Op campus map pag. 135: JK5 Objectcode : 0904 Bruto vloeroppervlakte: 5.816 m2 Nuttige oppervlakte: 3.216 m2 Bouwjaar: 1808, 1819 Architect: Salomon van der Paauw (1819) Renovatie: 1981 Architect: Tj. Dijkstra Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Geesteswetenschappen
De Doelenpoort (1645) is ontworpen door stadsbouwmeester Arent van ‘s-Gravesande. De oorspronkelijke naam was ‘Sint Jorispoort’, naar het Sint Joris Schuttersgilde.
52
Arsenaal Studeren in een militair bouwwerk Het Arsenaal is het oudste gebouw van de Huma-
Werken aan wederopbouw
nities Campus en staat op het Doelenterrein. De
Het ontstaan van het Arsenaal had direct te maken
opleidingen Chinees, Japans en Koreaans zijn hier
met de ontploffing van een kruitschip aan het Steen-
gehuisvest. Het introverte gebouw, opgetrokken
schuur, in het centrum van Leiden in 1807. Bij de
uit donkere baksteen met schuine kap, heeft een
wederopbouw werd militaire hulp geboden. Om de
statige uitstraling.
manschappen te huisvesten, werd in 1818 gebouwencomplex de Doelenkazerne opgetrokken op het
Markante binnenplaats
terrein waar de Leidse schutterij eertijds oefende.
Eind jaren ‘70 van de vorige eeuw is het Arsenaal
Het gebouw van het schuttersgilde werd voor dit
verbouwd tot onderwijsgebouw. Het gemeentelijk
doel gesloopt; alleen de (nog steeds bestaande)
monument bestaat in hoofdzaak uit twee carrés met
Doelenpoort werd gespaard. Het Arsenaal, dat
binnenterreinen. De eerste binnenhof fungeert als
letterlijk wapenmagazijn betekent, maakte onderdeel
de centrale ontmoetingsplaats van het gebouw en is
uit van de kazerne. Het oorspronkelijke complex
overdekt door een houtconstructie en een transpa-
bestond uit een carré met open binnenplaats. In
rante kap. Het tweede middendeel is ook overdekt
1850 is een bijna even grote uitbreiding gebouwd
en was tot op heden in gebruik als bibliotheek. De
volgens dezelfde opzet. Pas in de jaren ’70 van de
boeken zijn nu echter verhuisd naar de Universiteitsbi-
vorige eeuw is de Doelenkazerne gesloten en is het
bliotheek. Zo is ruimte ontstaan voor een interne reor-
Arsenaal in gebruik genomen door de Universiteit
ganisatie. Als onderdeel van het Humanities Campus
Leiden.
project, zal het Arsenaal worden gerenoveerd.
De overkapte binnenplaats. De vloer bestaat uit kinderkopjes.
De ingenieuze houtconstructie van de overkapping met veel lichtinval
53
P.N. van Eyckhof 1-4 - Van Wijkplaats 2-4 Op campus map pag. 135: JK6 Objectcode: 1001 Bruto vloeroppervlakte: 7.840 m2 Nuttige vloeroppervlakte 4.876 m2
Matthias de Vrieshof 1-4 Op campus map pag. 135: J6 Objectcode: 1003 Bruto vloeroppervlakte: 7.464 m2 Nuttige oppervlakte: 4.808 m2
Maliebaangarages Noord en Zuid Objectcode: 1004 Bruto vloeroppervlakte: 48.458 m2 Nuttige vloeroppervlakte: 28.794 m2
Bouwjaar: 1981 Architect: J. van Stigt Herinrichting LUCL en LUCAS: 2014/2015 Architect: Diederik de Jonge Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Geesteswetenschappen
Impressies van het interieur van Matthias de Vrieshof, rechtsonder de vernieuwde ruimte van het instituut LUCAS in de P.N. van Eyckhof.
54
P.N. van Eyckhof-Van Wijkplaats en Matthias de Vrieshof Verwevenheid en eilandvorming Pieter Nicolaas van
Aan weerszijden van de Universiteitsbibliotheek
De interieurs van het Centre for Linguistics (LUCL)
Eyck (1887-1954),
staan de gebouwen P.N. van Eyckhof-Van Wijk-
en het Centre for the Arts in Society (LUCAS), zijn
hoogleraar Nederlandse
plaats en de Matthias de Vrieshof. Er zijn verschei-
gedeeltelijk vernieuwd. Het volledige complex wordt
taal- en letterkunde.
dene instituten en opleidingen gevestigd. De
grondig verbouwd als onderdeel van project Huma-
binnenpleinen van de bouwblokken zijn zo toegan-
nities Campus.
kelijk mogelijk gemaakt voor publiek. Het ontwerp past bij het idealistische beeld van de doorschrijd-
Clusters en binnenplaatsen
bare stad indertijd. Om de gedateerde gebouwen
Architect Joop van Stigt heeft de gebouwen vorm-
te verbeteren, worden ze grondig verbouwd.
gegeven. Hij was van mening dat de lengtemaat van het Witte Singelterrein (circa 260 meter), vroeg
Nicolaas van Wijk
Modernisering nodig
om een aantal pleinen. Het programma van eisen
(1880-1941),
De P.N. van Eyckhof-Van Wijkplaats en de Matthias
voor de faculteitsgebouwen vertaalde hij naar kleine
hoogleraar Slavische
de Vrieshof voldoen niet meer aan de hedendaagse
vakgroepsgebouwen en groepeerde die per viertal
talen.
eisen voor onderwijs- en onderzoeksgebouwen.
om een binnenhof. Op de verdieping verbinden loop-
De hoofdopzet, kleine eenheden met ieder een
bruggen de gebouwen met elkaar. Ondergrondse
eigen entree, gaat uit van ontmoetingen buiten op
parkeergarages houden de begane grond autovrij. De
binnenpleinen. In de praktijk staat deze structuur
gevels worden enerzijds gekenmerkt door expres-
de mogelijkheid om elkaar in de gebouwen tegen
sieve paddenstoelkolommen met ronde balkons en
te komen, in de weg. Bovendien zijn de interieurs
anderzijds door rood metselwerk, geĂŻnspireerd op
donker en inefficiĂŤnt ingedeeld met grote, centrale
de architectuur van de Amsterdamse School. Ze zijn
Matthias de Vries
trappenhuizen die weinig verblijfskwaliteit bieden.
voorzien van grote houten dakoverstekken.
(1820-1892), hoogleraar Nederlandse en Vaderlandse geschiedenis.
55
Universiteitsbibliotheek Witte Singel 26-27 Op campus map pag. 135: J6 Objectcode: 1002 Bruto vloeroppervlakte: 25.380 m2, inclusief ca. 1.000 m2 dakopbouw Asian Library Netto oppervlakte: 19.902 m2, inclusief 932 m2 dakopbouw Asian Library Bouwjaar: 1984 Architect: Architectenbureau Bart van Kasteel B.V. Herinrichting: vanaf 2007 Architect: Studio Katja Hogenboom Dakopbouw Asian Library: 2017 Architecten: FELSCH architecten i.s.m. Katja Hogenboom Functie: universiteitsbibliotheek
Het Huygens Informatiecentrum met kranten, tijdschriften en comfortabele stoelen op de begane grond en studiezalen met referentiecollecties op de eerste etage.
56
Universiteitsbibliotheek Van naslagwerk naar interactieve kennisbron De Universiteitsbibliotheek anno nu is niet alleen
plekken: het studiekabinet met aansluitpunt voor
dé plek om in alle rust te studeren, maar ook om
laptop waar geconcentreerd kan worden gewerkt,
elkaar te ontmoeten en kennis uit te wisselen.
groepsruimtes met smartboard en vergadertafel voor
Met onder meer seminarruimtes, een filmzaal,
samenwerking, en werkplekken met flatscreens.
een espressobar, een studiezaal, leeszalen, een
Voor de broodnodige ontspanning is er de gelegen-
tentoonstellingsruimte en een scala aan volledig
heid om goede koffie te drinken en al dan niet samen
uitgeruste (stilte)werkplekken, is de bibliotheek
te loungen. De bibliotheek is elke dag van de week
volledig bij de tijd. Zowel in de digitale omgeving
geopend tot ver na kantooruren en boeken kunnen
als op de fysieke locatie, worden de beste en
online worden gereserveerd vanuit de luie stoel
modernste faciliteiten geboden.
thuis.
Kenniscentrum
Spil onderzoek en onderwijs
In de laatste twintig jaar is de manier waarop we
De ligging van de Universiteitsbibliotheek is centraal
informatie verzamelen ingrijpend veranderd. Nergens
en in functie is de organisatie overkoepelend voor de
is deze verandering zo goed terug te zien als in de
hele universiteit. Voorheen telde de universiteit tien
bibliotheek. De catalogus is geheel gedigitaliseerd
gescheiden bibliotheken met ieder een eigen opberg-
en biedt meer dan twee miljoen objecten zoals
systeem en huisvesting. Nu zijn ze samengevoegd
kranten, tijdschriften, foto’s, films, tekeningen en
tot één organisatie. Onlangs zijn twee (deel)collec-
geluidsopnames. Er zijn verschillende soorten werk-
ties overgenomen: die van het Koninklijk Instituut
Individuele studieplek
Studie- en werkgroepruimtes
57
In het najaar van 2017 wordt de nieuwe Asian Library koninklijk geopend.
In het magazijn van de Universiteitsbibliotheek staat ongeveer honderd kilometer aan boeken. Daarnaast staat in het boekendepot in het Van Steenisgebouw nog een verzameling van ruim zevenendertig kilometer.
58
voor de Tropen (KIT) en die van het Koninklijk
Transformatie
Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV).
Om nieuwe vormen van informatieverzameling te
De totale collectie is dus enorm gegroeid en wordt
faciliteren, is er in het hoofdgebouw veel veran-
nu volgens één internationaal, universitair systeem
derd. Sinds 2007 is het bibliotheekgebouw in fasen
beheerd.
volledig gemoderniseerd. Iedere verbouwing in de Universiteitsbibliotheek is een aanzienlijke logis-
Karakteristiek
tieke operatie, vaak moeten vele kilometers boeken
De uitgesproken bouwstijl van het hoofdgebouw
worden verplaatst, voordat er ook maar iets kan
van de Universiteitsbibliotheek maakt het tot een
veranderen. De reeks verbouwingen is gestart met
herkenningspunt in de stad. De rondingen in de
het maken van de nieuwe leeszaal voor de bijzon-
gevel, met kantelen en lichtkoepels bepalen het
dere collecties, dit om ze toegankelijker te maken
De Universiteits
karakter aan de buitenzijde. Aan de binnenzijde zijn
voor de gebruikers. Vervolgens zijn alle verdiepingen
bibliotheek van Leiden
de grote atria met spiltrap en rondgang en padden-
stuk voor stuk aangepakt. Aan de buitenzijde leek
is al ruim 400 jaar
stoelvormige kolommen beeldvormend, samen met
het gebouw tot voor kort nog onveranderd sinds de
oud. In 1575 schonk
de aanwezigheid van daglicht alom. De padden-
oplevering in 1984. Met de nieuwe opbouw voor de
Willem van Oranje het
stoelkolommen, zo kenmerkend voor de belendende
Asian Library op het dak, is nu ook aan de buiten-
eerste boek aan de
gebouwen, verbinden de Universiteitsbibliotheek
zijde te zien dat de Universiteitsbibliotheek blijft
universiteit. Het was
architectonisch met haar buren. Ongeveer vijftien
vernieuwen.
een Polyglotbijbel
jaar geleden liepen de bezoekersaantallen terug en
in acht imposante
was het gebouw uit de jaren tachtig van de vorige
banden, gedrukt door
eeuw duidelijk aan renovatie toe.
Christoffel Plantijn.
Mediaruimte voor het bekijken van film- en geluidsmateriaal
Leeszaal Bijzondere Collecties
59
60
61
Kamerlingh Onnes Gebouw Steenschuur 25 Op campus map pag. 135: LM56 Objectcode: 0701 Bruto vloeroppervlakte: 22.106 m² Nuttige vloeroppervlakte: 11.315 m² Bouwjaar: 1856 Architect: H.F.G.N. Camps Renovatie: 2004 Architect: Hans Ruijssenaars /
De schitterend gerestaureerde Lorentzzaal
Boven: de langgerekte kantine annex
De Architectengroep
restaurant. Hier vinden ook ontvangsten plaats.
Functie: faculteitsgebouw Rechtsgeleerdheid
Onder: de Cleveringazaal in de nieuw aangebouwde vleugel
62
Kamerlingh Onnes Gebouw Een roemrijk verleden Dat monumentaal en modern goed samen kunnen
befaamde gebouw opnieuw geopend, gereed voor
gaan, bewijst het Kamerlingh Onnes Gebouw.
een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis.
Achter de neoclassicistische gevel zijn in het
Heike Kamerlingh Onnes (1853-1926).
verleden grootse prestaties geleverd. Vandaag de
Baanbrekende wetenschap
Briljant natuurkundige
dag biedt het gebouw inspirerende ruimte aan de
Het ontstaan van het Kamerlingh Onnes begon
en Nobelprijswinnaar.
Faculteit Rechtsgeleerdheid.
met de ontploffing van een kruitschip in 1807. Na
Hij wist de laagst
jarenlange braakligging van het rampterrein is in
mogelijke temperatuur
Eenheid
1856 de bouw gestart van een laboratorium voor
ooit te bereiken:
Om het rijksmonument geschikt te maken voor
de universiteit, ontworpen door hofarchitect Henri
– 272˚C.
het huisvesten van de faculteit, was een intensieve
Camp. In 1908 kreeg het laboratorium wereldwijde
verbouwing nodig. Architect Hans Ruijssenaars
bekendheid als het ‘koudste plekje op aarde’, toen
voegde nieuwe elementen toe om het oude gebouw
hoogleraar Heike Kamerlingh Onnes er in slaagde
weer in volle glorie te laten functioneren. Door
helium vloeibaar te maken. Tot op de dag van
het inpassen van een imposante bibliotheek in
vandaag herinnert de naam van het gebouw aan
het midden van het bouwblok, zijn bouwdelen uit
deze begaafde natuurkundige. Door de jaren heen
verschillende perioden op vanzelfsprekende wijze
is het gebouw organisch uitgebreid en werkten er
met elkaar verbonden. Aan de buitenzijde is de oude
veel beroemde wetenschappers zoals Lorentz, Curie,
gevel geheel gerestaureerd. Aan de binnenzijde zijn
Einstein en Bohr. Lorentz en Einstein kregen een
de historische collegezaal en een monumentale trap
Nobelprijs. In 1997 zijn de natuurkundigen verhuisd
hersteld, verder is alles vernieuwd. In 2004 werd het
naar het Leiden Bio Science Park.
Uitgangspunt voor het ontwerp van Hans Ruijssenaars was de fundamentele waarde van daglicht. Zo heeft de bibliotheek een majestueus daklicht en een lichthof. Bovendien is de ruimte rondom voorzien van raampartijen.
63
Oude UB Rapenburg 68-74 Op campus map pag. 135: L6 Objectcode: 0501 Bruto vloeroppervlakte: 9.124 m2 Nuttige oppervlakte: 4.213 m2 Bouwjaar voormalige kapel: rond 1500 Architect: onbekend Bouwjaar hoofdgebouw: 1915-1927 Architecten: J.A.W. Vrijman e.a. Rijksbouwkundige Dienst stadsarchitect J.W. Schaap (uitbreidingen) Renovatie: 1999 Architect: atelier PRO Functie: bestuurs- en kantoorgebouw
De gerestaureerde studiezaal van de bibliotheek is nu in gebruik als centrale lobby en expositieruimte.
64
Oude UB Van bibliotheek naar bestuur Na een ingrijpende renovatie is de voormalige
19e-eeuwse boekenmagazijn, met karakteristieke, giet-
Universiteitsbibliotheek getransformeerd tot het
ijzeren kolommen, is omgebouwd tot kantoorruimtes.
bestuurscentrum van de Universiteit Leiden. Het
De geringe verdiepingshoogte is gecompenseerd door
statige pand is veel omvangrijker dan de gevel aan
twee vides. Ook is de tuin opnieuw aangelegd. In 2016
het Rapenburg doet vermoeden. Drie vleugels en de
is de voormalige portierswoning Rapenburg 68, onder-
royale tuin aan de achterzijde zijn vanaf de straat-
deel van de Oude UB, verbouwd tot Alumnihuis.
kant niet te zien. Universiteitsbibliotheek Samensmeden
Het oudste deel, een kapel gebouwd rond 1500, deed
De Oude UB is sinds 1999 het bestuurscentrum van
vanaf 1593 dienst als het eerste bibliotheekgebouw
de universiteit. Achter de eenduidige gevel, in sobere
van de universiteit. In 1862 kreeg de bibliotheek de
classicistische stijl, gaat een samengesteld pand schuil
beschikking over het gehele huidige perceel. De toen
met bouwdelen uit uiteenlopende tijdsperioden. Een
bestaande bebouwing werd ingrijpend veranderd en
renovatie heeft de samenhang tussen deze bouw-
het magazijn werd bijgebouwd. In 1915 werd ten
delen versterkt. De verschillende delen zijn bereikbaar
slotte het L-vormig voorgebouw opgetrokken. In 1984
vanuit een centrale lobby, de gerestaureerde studie-
verhuisde de bibliotheekorganisatie naar de Witte
zaal. In het voorgebouw en de historische kapel,
Singel. Niettemin behield het pand aan het Rapenburg
zijn ruimtes voor de bestuursstaf ondergebracht.
tot in de jaren negentig van de vorige eeuw een biblio-
Een ruim restaurant op de begane grond vormt de
theekfunctie. Daarom draagt het complex de naam
centrale ontmoetingsplaats voor alle gebruikers. Het
Oude UB.
De vergaderkamer van het College van Bestuur, met
Het monumentale trappenhuis is in 1999 in oude glorie hersteld.
plafondschilderingen
65
Gravensteen Pieterskerkhof 6 Op campus map pag. 135: KL5 Objectcode: 0601 Bruto vloeroppervlakte: 2.440 m2 Nuttige oppervlakte: 1.028 m2 Bouwjaar: 13e eeuw Architect: Arent van ’s-Gravesande, Cornelis Huybertsz van Duyvenvlucht, Pieter Jansz van Noort, Willem van der Helm Functie: in gebruik door Studenten- en Onderwijszaken (SOZ) Eigenaar: gemeente Leiden
Vergader- en collegezaal op de begane grond
66
Gravensteen Ondersteuning vanuit de gevangenis Het Gravensteen heeft een lange staat van dienst
Ontstaan uit steen
als gevangenis. Tot 1853 werden bij het gebouw
Aan het eind van de 12e eeuw werd, naast de
publiekelijk executies uitgevoerd. Nadat het
woning van de graaf van Holland, een toren
complex in gebruik kwam bij de Universiteit Leiden,
gebouwd. Hoewel in die tijd de meeste gebouwen
heeft het, heel toepasselijk, tientallen jaren dienst
werden vervaardigd van hout, was het Graven-
gedaan als onderwijsgebouw voor de Faculteit
steen opgetrokken uit metselwerk. Zo verdiende
Rechten. Sinds 2011 huisvest het Gravensteen
het zijn naam. Het bouwwerk diende enerzijds
Studenten- en Onderwijszaken.
als toevluchtsoord voor de graven van Holland en anderzijds als gevangenis. In 1463 werd de grafelijke
Veelzijdig takenpakket
gevangenis overgedragen aan de stad. De gemeente
Vanuit de galerij
Het Gravensteen is in verschillende tijdsperioden
verhoogde het gebouw en voegde de traptoren toe.
hadden rechters
meerdere malen uitgebreid; de bouwdelen vormen
In 1555 werd het Gravensteen uitgebreid met een
uitzicht op de
een gemĂŞleerd geheel. De taken van de huidige
vleugel aan de westzijde. Daarna werd in 1654 een
executieplaats. In
gebruiker van het complex, Studenten- en Onder-
tuchthuis aangebouwd aan de oostzijde. Snel daarop
1853 is hier de laatste
wijszaken, zijn veelomvattend. De organisatie houdt
volgde een vleugel aan het Pieterskerkhof. Ook
executie uitgevoerd:
zich bezig met toelating, inschrijving en begeleiding
werd in dezelfde periode de galerij aan de noord-
Janus van der Blom
van studenten en is verantwoordelijk voor een aantal
zijde, waarvan het eerste deel is gebouwd in 1604,
die een boerenmeisje
faciliteiten die de universiteit biedt, zoals het Univer-
verlengd. Na 1853 heeft het Gravensteen nog dienst
vermoordde.
sitair Sportcentrum.
gedaan als militair magazijn en als boekenmagazijn.
Het Gravensteen heeft nog kenmerken van een gevangenis, zoals
Via deze torentrap zijn ook de verdiepingen te bereiken.
deze zware deuren waarachter zich cellen bevinden.
67
HUBspot Langegracht 70 Op campus map pag. 135: L2 Objectcode: 5022 Bruto vloeroppervlakte: 3.884 m2 Nuttige oppervlakte: 3.325 m2 Bouwjaar: 1959 Architect: KEMA, Bouwkundige Dienst Arnhem Herinrichting: 2016 Architecten: Diederik de Jonge en Guido Martin
In HUBspot draait alles om ‘ontmoeten’: een zaal voor trainingen en colleges; rechtsboven de kantine/het café,
Functie: HUBspot, waarin gevestigd: het Leiden
rechtsonder een open en toch gesloten ontmoetingsplek.
University Research and Innovation Services (Luris)
68
HUBspot Voor innovatie en ondernemerschap HUBspot is dé plek waar innoverende studenten,
Martin hebben de eerste en tweede verdieping in
ondernemers, investeerders, docenten en bedrijven
2016 volledig gestript en ingericht voor HUBspot. De
elkaar kunnen ontmoeten en inspireren. Ook zijn er
installaties en betonnen constructie zijn in het zicht
mogelijkheden tot samenwerken. Leiden University
gebracht en alle ruimtes zijn samengevoegd door
Research and Innovation Services (Luris) is partner
toepassing van een doorlopende vloerafwerking en
in HUBspot. Dit valorisatiebureau van universiteit
consequent materiaalgebruik. Een nieuwe entreetrap
en LUMC, verbindt wetenschappers met marktpar-
en receptie geven toegang tot enkele boardrooms
tijen voor benutting van wetenschappelijke kennis.
en collegezalen. Daarnaast zijn er kantoorruimtes, open werkplekken en ontmoetingsplaatsen om van
Kennis- en leercentrum
gedachten te wisselen. Jonge ondernemers die van
Stichting HUBspot is een initiatief van de Universi-
start gaan, kunnen er kantoorruimte huren.
teit Leiden, de Hogeschool Leiden en de gemeente Leiden. De belangrijkste functies zijn vaardigheids-
Waarom ‘HUBspot’
onderwijs geven aan studenten, onderzoekers en
De initiatiefnemers schreven een prijsvraag uit voor
ondernemers, en start ups begeleiden. Luris helpt
een naam. Het werd HUBspot. Een ‘hub’ is een
onderzoekers bij het faciliteren en benutten van
knooppunt van verbindingen. HUBspot doet denken
wetenschappelijk onderzoek. Dit betekent bijvoor-
aan hotspot en verder is de naam een speelse verwij-
beeld hulp bij het aanvragen van subsidies, het
zing is naar de hutspot van het Leidens Ontzet.
ondersteunen van samenwerking met maatschappelijke en commerciële partners en het geven van juridisch advies. De projecten die hieruit voortkomen kunnen van grote waarde zijn voor de samenleving, zoals nieuwe medicijnen, software, pedagogische inzichten of een innovatief vertaalprogramma. Ontmoetingsplek HUBspot is gevestigd in een gebouw dat onderdeel uitmaakt van de wederopbouwarchitectuur uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het heeft een ingetogen maar goed herkenbare vormgeving. De interieurarchitecten Diederik de Jonge en Guido ‘Verbeelding is belangrijker dan kennis.’
69
A
B
C
D
E
F
G
H
A
B
C
D
E
F
G
H
1
2
3
4
5
6
7
70
I
J
K
L
M
N
Kinderdagverblijf Kattekop: J7
E
p. 80
E
p. 72
E
p. 74
E
p. 76
Pieter de la Court: IM67
E
p. 82
Poortgebouw: EH34
E
p. 78
Willem Einthoven: MN4
E
p. 84
LUMC Hoofdgebouw (Gebouw 1): FK12 LUMC Onderzoeksgebouw (Gebouw 2) KM12 LUMC Onderwijsgebouw (Gebouw 3): K2
I
J
K
L
M
N
71
Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) Hoofdgebouw (Gebouw 1) Albinusdreef 2, Leiden Op campus map pag. 135: H3 Bruto vloeroppervlakte: 254.420 m2
Het LUMC bezit een grote collectie
Bouwjaar: 1984 (eerste fase), 1996 (tweede fase)
kunstwerken. Het maakt de vele kilometers
Architect: B&D Architecten
gang interessanter voor bezoekers,
Functie: academisch ziekenhuis, onderwijs- en
studenten en medewerkers. Ook is in het
onderzoeksgebouw Faculteit Geneeskunde
LUMC deze galerie gevestigd.
Eigenaar: LUMC
72
LUMC Hoofdgebouw (Gebouw 1) Universitair medisch centrum van wereldklasse Het LUMC is een modern universitair medisch
complexe programma van eisen is vertaald naar een
centrum voor onderzoek, onderwijs en patiënten-
gebouw met een heldere, leesbare structuur. Verschil-
zorg. Met een uniek researchprogramma en een
lende pleinen en vides vormen herkenningspunten
hoog kwaliteitsprofiel behoort het LUMC tot de
in het gebouw en zijn voorzien van zoveel mogelijk
wereldtop. De wisselwerking met andere faculteiten
daglicht. Het lichte interieur heeft een rustgevende
van de Universiteit Leiden en het Leiden Bio Science
uitstraling. Het exterieur maakt ondanks het grote
Park creëert unieke mogelijkheden voor medische
vloeroppervlak geen massieve indruk. De verschillende
innovatie.
LUMC-gebouwen zijn met elkaar verbonden door middel van luchtbruggen.
Eenheid Al eind jaren zestig van de vorige eeuw waren het
Locatie
Academisch Ziekenhuis Leiden en de Universiteit
In 1969 gaf het kabinet groen licht voor de bouw van
Leiden het erover eens dat nieuwbouw nodig was.
drie nieuwe academische ziekenhuizen, in Leiden,
Toch heeft het tot 1985 geduurd voordat de eerste
Amsterdam en Utrecht. Het duurde in Leiden echter
fase van de nieuwbouw werd opgeleverd. Het geheel,
tot 1980 voordat daadwerkelijk de eerste paal de
inclusief fase 2, is in 1996 door koningin Beatrix
grond in ging. Vooral de plaats van het nieuwe zieken-
geopend. De uitgangspunten voor het ontwerp
huis was onderwerp van discussie. Uiteindelijk werd
De groenstrook is in
waren centralisatie en flexibiliteit. Daarnaast moest
besloten om het toenmalige sportterrein achter het
werkelijkheid een afdak
in de nieuwbouw de verwevenheid van patiënten-
oude ziekenhuiscomplex aan het Piet Paaltjenspad,
waaronder werknemers
zorg, onderwijs en onderzoek tot uiting komen. Het
direct achter het station, te bebouwen.
en bezoekers van de parkeergarage naar het ziekenhuis kunnen lopen.
De centrale hal
73
LUMC Onderzoeksgebouw (Gebouw 2) Einthovenweg 20, Leiden Op campus map pag. 135: G3 Bruto vloeroppervlakte: 35.289 m2 Bouwjaar: 2005 Architect: EGM Architecten Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Geneeskunde Eigenaar: LUMC
74
LUMC Onderzoeksgebouw (Gebouw 2) Innovatieve ruimte voor onderzoek Het onderzoeksgebouw speelt in op de continue
Heldere structuur
veranderingen in het wetenschappelijk onderzoek
Het gebouw telt negen verdiepingen. In het
door een modulaire structuur en flexibele labo-
verdiepte, besloten souterrain bevinden zich de
ratoria. De heldere opzet met veel daglicht zorgt
snijzalen en werkplaatsen. Op de transparante
voor optimale interactie en kennisoverdracht.
bel-etage bevinden zich de meer openbare functies zoals onderwijs- en vergaderruimtes en het
Kennisdeling en interactie
restaurant. Vides en daglichtzones zijn gekoppeld
Wetenschappelijk onderzoek is uiterst dynamisch.
aan liften, trappen en centrale voorzieningen. De
Daarom waren flexibiliteit en een modulaire opbouw
verdiepingen zijn ingedeeld in drie zones: twee zones
uitgangspunten voor het ontwerp. De onderzoeks-
aan de buitengevels bestemd voor de laboratoria
en onderwijsfuncties stellen bijzondere eisen aan de
en kantoren, en een middenzone voor ondersteu-
toegankelijkheid en de structuur van het gebouw.
nende functies. De biomedische-, biochemische- en
Het gebouw is open en licht waar de ontmoe-
biofysische laboratoria bevinden zich op de eerste
tings- en onderwijsruimtes zijn gesitueerd en meer
tot en met de zesde verdieping. Vanwege de beno-
gesloten, veilig en hygiĂŤnisch in de onderzoeksom-
digde faciliteiten beschikt het onderzoeksgebouw
geving. Het gebouw heeft een maatstructuur waarin
over veel technische ruimte: die beslaat de helft van
overal laboratoria geplaatst kunnen worden. De
de zevende en de volledige achtste verdieping. De
bijzondere gevelzonwering, de vlucht- en glazenwas-
negende verdieping bevat onderzoeksruimte.
balkons en de overkragende bovenste laag geven het gebouw een hightech uitstraling. Het onderzoeksgebouw en het hoofdgebouw van het LUMC zijn letterlijk met elkaar verbonden via een luchtbrug die beschutting biedt tegen regen en wind.
Studenten krijgen college in de snijzaal.
75
LUMC Onderwijsgebouw (Gebouw 3) Hippocratespad 21, Leiden Op campus map pag. 135: G3 Bruto vloeroppervlakte: 4.157 m2 Bouwjaar: 2005 Architect: EGM architecten Functie: onderwijsgebouw Faculteit Geneeskunde en Anatomisch Museum Eigenaar: LUMC Het Onderwijsservicepunt
76
Het Anatomisch Museum
LUMC Onderwijsgebouw (Gebouw 3) Ruimtelijk en transparant Een gebouw dat opvalt door een bijzondere colle-
Anatomisch Museum zijn herkenbaar in de ‘glazen
gezaal, de transparante gevel en een indeling met
vitrine’. Op de onderste twee lagen staan in een open
doorkijkjes en onverwachte routes. Het is een
ruimte rode ‘doosjes’ met publieksfuncties zoals
ontmoetingsplaats voor studenten, docenten,
garderobe, receptie, horeca en onderwijsservicepunt.
wetenschappers en bezoekers, waar kennis wordt
Samen met rode boogvormige zitelementen vormen
gedeeld om zo de gezondheidszorg naar een hoger
zij sterke herkenningspunten.
plan te tillen. Prikkelende architectuur De ‘preparatenkast’
De architectuur van het onderwijsgebouw daagt uit
Het onderwijsgebouw biedt faciliteiten voor onder
tot dialoog en stimuleert mensen tot samenwerken.
meer de medische studierichtingen Geneeskunde,
Het kubusvormige gebouw bestaat uit negen verdie-
Biomedische wetenschappen en Klinische Techno-
pingen. Een centrale vide verbindt alle verdiepingen
logie. EGM architecten heeft zich voor het ontwerp
visueel en zorgt voor daglicht en overzicht. De
laten inspireren door de anatomie. Het model van
goudkleurige collegezaal steekt uit de gevel en is de
een klassieke houten preparatenkast werd gebruikt
blikvanger van het gebouw. In het midden van de
om een gebouw te ontwerpen als een vitrine, waarin
bovenbouw bevindt zich het vaardigheidstraining-
de verschillende bijzondere functies als afzonder-
centrum (VTC). Daaromheen liggen aan de gevels
lijke organen zichtbaar zijn. De collegezaal met
de kantoren en de werkgroepruimtes. In 2008 is het
vierhonderd zitplaatsen is het hart van het gebouw,
LUMC Onderwijsgebouw in een publieksverkiezing
het betonkleurige onderwijscentrum en het houten
verkozen tot mooiste nieuwbouw in de regio Leiden.
De uit de gevel stekende Burumazaal
77
Poortgebouw Rijnsburgerweg 10 Op campus map pag. 135: H2 Objectcode: 0102 Bruto vloeroppervlakte: 9.000 m2 Nuttige oppervlakte: 7.901 m2 Bouwjaar: 1928 Architect: Gart Westerhout Functie: kantoorverzamelgebouw waarin gevestigd, de afdeling Veiligheid, Gezondheid en Milieu Eigenaar/verhuurder: MediPark B.V.
Rijksbouwmeester J.A.W. Vrijman ontwierp de CitĂŠ MĂŠdicale die bestond uit veel losse gebouwen. Eind vorige eeuw maakte de paviljoenbouw plaats voor het huidige LUMC. Alleen het Poortgebouw en drie laboratoria (voor
78
Fysiologie, Pathologie en Anatomie) zijn bewaard gebleven.
Poortgebouw Medische wereld achter de poort De gewelfde fietsers- en voetgangersdoorgang
ziekenhuis had ook een kerkzaal, nu is deze impo-
van het Poortgebouw, vormde vroeger de toegang
sante ruimte in gebruik als congreszaal.
tot de CitĂŠ Medicale. Dit was een complex van paviljoens die samen het Academisch Ziekenhuis
Van splitsen naar verzamelen
Leiden (AZL) vormden, de voorloper van het Leids
Omstreeks 1900 groeide het AZL uit de toenmalige
Universitair Medisch Centrum (LUMC). Het Poort-
locatie, nu Museum Volkenkunde, aan de Steenstraat.
gebouw doet geen dienst meer als ziekenhuis maar
Daarom werd noordwestelijk van het station een
de meeste organisaties die er kantoor houden,
nieuw complex van los van elkaar staande panden
werken in of zijn gelieerd aan de medische sector.
opgetrokken, de zgn. paviljoenbouw; toen heerste nog het idee dat infectiegevaar kon worden inge-
Gezamenlijk gebruik
damd door afdelingen van ziekenhuizen apart te
Het rijksmonument (sinds 2000) is een kantoorver-
huisvesten. Ook de langgerekte architectuur van het
zamelgebouw. Het heeft, onder de representatieve
Poortgebouw met eigen entrees voor de beide vleu-
poort met gewelven, twee aparte entrees. Van
gels, komt hieruit voort. Tot in de jaren tachtig van
daaruit zijn Poortgebouw-Noord en Poortgebouw-
de vorige eeuw heeft het gebouw dienst gedaan als
Zuid bereikbaar. In het gebouw zijn ongeveer dertig
deel van het academisch ziekenhuis. In 1995 is het
bedrijven gehuisvest. De derde verdieping van Poort-
gerenoveerd en heeft het zijn huidige bestemming
gebouw-Zuid is in gebruik bij de afdeling Veiligheid,
gekregen. Authentieke elementen als de trappen-
Gezondheid en Milieu. Deze organisatie werkt voor
huizen met zuilen, geven het gebouw karakter.
zowel de universiteit als het LUMC. Het academisch
In de gewelfde, centrale onderdoorgang zijn de ingangen naar de
In het plafond van de conferentiezaal, voorheen de kerkzaal, komt het
noord- en de zuidvleugel.
gewelf van de onderdoorgang terug.
79
Kinderdagverblijf Kattekop Wassenaarseweg 8 Op campus map pag. 135: G1 Objectcode: 2004 Bruto vloeroppervlakte: 733 m2 Nuttige oppervlakte: 505 m2 Bouwjaar: 1994 Architect: Baneke, Van der Hoeven Architecten bna Functie: universitair kinderdagverblijf De buitenpatio voor de allerkleinsten
80
Kinderdagverblijf Kattekop Spelen, leren, onderzoeken Kattekop is een van de langst bestaande kinder-
grenzend aan het water, met een groene inrichting.
dagverblijven van Leiden. Het is in 1980 opgericht
Centraal in het gebouw ligt de entree met receptie
voor de opvang van kinderen van medewerkers
en werkruimtes voor medewerkers. Aan weerszijden
en studenten van de Universiteit Leiden. In 1994
zijn in twee afzonderlijke vleugels de groepsruimtes
kreeg het kinderdagverblijf een nieuw onder-
voor de baby’s en de peuters geplaatst. Verdiepings-
komen: een speciaal voor zijn functie ontworpen,
hoge raampartijen laten er veel daglicht binnen. Het
vrijstaand gebouw. Het staat naast de Faculteit
gebruik van natuurlijke materialen in het interieur
Sociale Wetenschappen, dicht bij het station.
zorgt voor een rustgevende sfeer. De waardering van ouders voor de Kattekop is al jaren extreem hoog.
Rust en ruimte Het kinderdagverblijf biedt ruimte aan vijftig
Voor elkaar
kinderen waarvan een van beide ouders of verzor-
Voor een universitair kinderdagverblijf is lange tijd
gers studeert aan of in dienst is van de Universiteit
gestreden door de Emancipatiecommissie van de
Leiden. Er zijn twee babygroepen en twee peuter-
Universiteitsraad. In 1980 resulteerde dat in de
groepen. De straatgevel van het gebouw, in rode
oprichting van de Kattekop. De kinderopvang was
baksteen en houten betimmering, is erg gesloten.
aanvankelijk gehuisvest in het centrum van Leiden,
In contrast met deze gevel is het interieur juist heel
eerst aan de Langegracht en vervolgens aan de
licht en open van opzet. Het gebouw omsluit een
Kloostersteeg. Door ruimtegebrek werd begin jaren
buitenpatio, de speelplaats voor de allerkleinsten. De
negentig van de vorige eeuw besloten tot nieuw-
peutergroepen hebben een eigen buitenspeelterrein,
bouw.
Het interieur van de Kattekop is licht, luchtig en voorzien van
De toepassing van licht hout zorgt voor rust.
kleurige accenten.
81
Pieter de la Court Wassenaarseweg 52, Leiden Op campus map pag. 135: G1 Objectcode: 2001 Bruto vloeroppervlakte: 31.312 m2 Nuttige oppervlakte: 17.639 m2 Bouwjaar: 1965 Architect: H.T. Zwiers Herinrichting: vanaf 2005 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Sociale Wetenschappen
82
Onder de verhoogde entree is de fietsenstalling geplaatst
Centrale hal met lift. Het ‘ogende’ kunstwerk aan de wand is van Cornel Bierens, 1997.
Pieter de la Court Ruwe bolster, blanke pit Het Pieter de la Court, ooit gebouwd als polikli-
aan de Wassenaarseweg lag. Vanaf 2005 heeft Hoek
niek interne geneeskunde van het Academisch
& de Wit Architecten het gebouw in verschillende
Pieter de la Court,
Ziekenhuis Leiden, huisvest nu de Faculteit Sociale
fasen heringericht en verbouwd, zodat het nu zowel
Leids politicoloog uit
Wetenschappen. Er wordt onderzoek gedaan en
inwendig als stedenbouwkundig beter functioneert.
de Gouden Eeuw. Hij
onderwijs gegeven op het gebied van culturele
Daarbij is de entree verplaatst naar de stadszijde. Nu
stond bekend als een
antropologie, pedagogiek, politicologie en psycho-
ligt de hoofdingang aan een representatief, verhoogd
‘uitgesproken liberaal
logie. Door de repetitie in de gevel en de gesloten
plein met daaronder een grote fietsenstalling. De
en een woordvoerder
hoeken, oogt het bouwwerk van buitenaf gezien
heldere opzet van de plattegrond, met spectaculair
van de nieuwe klasse
streng. Binnen is het echter opvallend licht en
atrium, is versterkt, De nieuwe transparante liften
der burgerkapitalisten.’
open.
bieden vol zicht op deze centrale plek.
Meer toegankelijk
Eigen uitstraling
Na het gereedkomen van het nieuwe academisch
Het gebouw is opgetrokken in 1965. Het is een rela-
ziekenhuis, verhuisde de Faculteit Sociale Weten-
tief breed bouwblok, reden waarom de plattegrond
schappen in 1989 naar de huidige locatie. Toen is
is gevoegd naar het grote, centrale lichthof dat tot
het gebouw vernoemd naar Pieter de la Court. Aan
de zevende verdieping reikt. Een monumentaal trap-
de verhuizing ging een grondige verbouwing vooraf.
penhuis in het midden, geeft de ruimte karakter. Een
De aansluiting van het bouwblok op de stad en het
extra blikvanger is het waterkunstwerk.
station bleef echter matig, omdat de hoofdentree
Een van de common rooms van de instituten/opleidingen
Het restaurant
83
Op de muurdammen van de gevel zijn reliĂŤfs en Willem Einthoven
inscripties aangebracht die betrekking hebben
Wassenaarseweg 62a
op de ontwikkeling van de Leidse fysiologie.
Op campus map pag. 135: G2 Objectcode: 2103 Bruto vloeroppervlakte: 7.106 m2 Nuttige oppervlakte: 3.821 m2 Bouwjaar: 1959 Architect: H.F. Mertens Renovatie: 2007 Architect: Wiegerinck Architecten Functie: onderwijs-, onderzoeks- en kantoorgebouw voor ICLON, UFB en CWTS
84
Willem Einthoven Laboratorium voor onderwijs en facilitering Het Willem Einthoven ligt verscholen in het groen
kunnen gebruik maken van een fietsbruggetje aan
tussen de Wassenaarseweg en de Sandifortdreef.
de Sandifortdreef.
Het voormalig Laboratorium voor Fysiologie,
De Leidse hoogleraar Willem Einthoven
biedt nu onderdak aan het Interfacultair Centrum
De gezonde stad
(1860-1927) kreeg
voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling
Het Laboratorium voor Fysiologie werd in 1959
in 1925 de Nobelprijs
en Nascholing (ICLON), het Universitair Facilitair
geopend. Het maakte deel uit van een cluster van
voor zijn baanbrekende
Bedrijf (UFB) en het Centrum voor Wetenschap en
drie medische laboratoria. De twee andere, het
onderzoek op het
Technologische Studies (CWTS).
Laboratorium voor Pathologie en het Laboratorium
snijpunt van de
voor Anatomie werden ruim 25 jaar eerder opge-
geneeskunde en
Nieuwe functie
leverd. De ambachtelijke vormgeving van architect
de natuurkunde.
Tot 2007 werd het laboratorium, gelegen in
Mertens, onder meer te zien aan de trappenhuizen,
Zo vond hij de
het parkachtige Boerhaavekwartier, gebruikt
doet het gebouw ouder lijken dan het is. De labora-
snaargalvanometer
door de Faculteit Geneeskunde. In 2008 heeft
toria werden gebouwd volgens een plan van Rijks-
uit, waarmee hij
Wiegerinck Architecten het gebouw volledig
bouwmeester J.A.W. Vrijman: de Cité Médicale, de
praktisch bruikbare
gerenoveerd voor de herbestemming. Daarbij zijn
medische stad. De laboratoria dienden één geheel te
elektrocardiogrammen
de installaties vernieuwd en verduurzaamd door
vormen met de vele losse paviljoens van het Acade-
(ECG’s) kon maken.
bijvoorbeeld het gebruik van bewegingssensoren
misch Ziekenhuis Leiden. Eind vorige eeuw heeft
voor de verlichting. De nieuwe naam prijkt trots
de Cité Médicale plaats gemaakt voor het huidige
op de gevel. Het Willem Einthoven is per auto
LUMC. Alleen het Poortgebouw en de drie labora-
toegankelijk via de Wassenaarseweg, fietsers
toria zijn bewaard gebleven (zie foto pag. 78).
De centrale hal is bij de verbouwing intact gelaten
Gang met transparante wanden die de werkkamers afscheiden
85
A
B
C
D
E
F
G
H
A
B
C
D
E
F
G
H
1
2
3
4
5
6
7
86
I
J
K
L
M
N
Gorlaeus Building: GH23
E
p. 102
E
p. 100
Gorlaeus Collegezalengebouw: EF3 Huygens Laboratorium: E23
E
p. 108
Ketelhuis: F2
E
p. 112
LMUY-gebouw: F3
E
p. 106
E
p. 110
Snellius: DE23
E
p. 114
Sylvius Laboratorium: IL3
E
p. 92
Universitair Sportcentrum: EF4
E
p. 96
Universitaire sportvelden: GI34
E
p. 96
Van Steenis: GH5
E
p. 94
Oortgebouw en Kamerlingh Onnes Laboratorium: E3
I
J
K
L
M
N
87
Stedenbouwkundig masterplan LBSP door Studio Hartzema, januari 2017
88
Leiden Bio Science Park Van plannen naar tastbaar resultaat Een uitgestrekt, gefragmenteerd bedrijfs- en
Hollands masterplan
universiteitsgebied omvormen tot een aantrek-
Studio Hartzema heeft de kernkwaliteiten van het
kelijk, geïntegreerd gebied, dat is geen makkelijke
Leiden Bio Science Park in kaart gebracht. De open-
opgave. Sinds 2003 hebben de Universiteit Leiden
bare ruimte was onsamenhangend, maar groen en
en de gemeente Leiden de krachten gebundeld om
waterrijk. De ligging aan het station en de A44 bood
dit doel te verwezenlijken. Studio Hartzema maakte
de mogelijkheid om de bereikbaarheid te verbeteren.
een ambitieus masterplan voor het Leiden Bio
Ook de diversiteit van het gebruik van het gebied
Science Park. Ruim tien jaar is met veel overtuiging
vormde een kwaliteit. Zo trok bijvoorbeeld, naast
en geduld aan de uitvoering van het plan gewerkt.
de universiteit en de Life Science-bedrijven, ook
Nu begint de campus vorm te krijgen; de inrichting
Museum Naturalis veel mensen naar het park. Het
van het gebied is zichtbaar verbeterd en er zijn
masterplan is gebaseerd op deze bestaande kwali-
nieuwe verbindingen met de stad gemaakt.
teiten en het versterken daarvan. Voor de inrichting van de openbare ruimte zijn richtlijnen opgesteld. In
Uitstraling en ambitie
plaats van het traditionele hek om ieder bedrijventer-
Het Leiden Bio Science Park is het langste science
rein, is een aangename groenstrook van ten minste
park van Nederland en vijf keer zo lang als breed. Het
vijf meter aan de openbare weg voorgeschreven.
strekt zich uit van Leiden Centraal Station tot aan de
Ook worden inheemse boomsoorten, zoals wilg,
Oude Rijn in Oegstgeest en wordt doorkruist door
es, eik en berk aangeplant. Zij geven, samen met
de snelweg A44. Een groot deel van het gebied is in
het vele water en de natuurlijke oevers, het park
eigendom van de gemeente Leiden en de Universi-
identiteit, juist omdat dit landschap niet in ieder
teit Leiden. Door de jaren heen hebben zich er veel
willekeurig bedrijvenpark ter wereld voorkomt.
bedrijven gevestigd, gespecialiseerd in Life Science.
In het kader van de bereikbaarheid zijn een extra
Hoewel het gebied naam verwierf als één van de
toegangsweg en een tunnel in de Plesmanlaan
meest invloedrijke Bio Science-parken in Europa, liet
gemaakt. Het fietsers- en voetgangersnetwerk
de uitstraling te wensen over. De inrichting vormde
wordt verbeterd. Bredere voetpaden en een nieuwe
geen eenheid en de zichtbaarheid en bereikbaarheid
doorlopende fietsroute vanaf het centrum maken het
waren niet optimaal. Daarom hebben de Universiteit
gebied toegankelijker. Ten slotte wordt de bestaande
Leiden en de gemeenten Leiden en Oegstgeest in
diversiteit in gebruik geïntensiveerd met ruimte voor
2003 de handen ineengeslagen om daar verandering
bijvoorbeeld horecavoorzieningen en wonen. Er
in te brengen.
worden onder andere starterswoningen en studentenwoningen gebouwd aan een nieuw ontworpen
89
plein. De bewoners zorgen voor meer levendigheid,
reikwijdte van de universiteit vergroot. Later is dit
ook ’s avonds en in het weekend.
terrein uitgebreid met een aantal laboratoria van de universiteit. Door de enorme groei van het aantal
90
Groei
studenten na 1945, ontstond een dringende behoefte
Van oudsher is de universiteit gevestigd rond het
aan extra huisvesting. Om die reden werd in 1957 een
Rapenburg, in het centrum van Leiden. Met de
polderterrein van ongeveer 140 hectare toegewezen
bouw van het academisch ziekenhuis, rond 1910,
aan de Universiteit Leiden, het huidige Leiden Bio
aan de noordwestzijde van het station, werd de
Science Park. De Faculteit Wiskunde en Natuurweten-
schappen vertrok rond 1970 naar deze locatie buiten het centrum. In de jaren ’80 ruilden de universiteit en de gemeente een deel van het gebied in voor het Doelenterrein. Sindsdien heeft het zich ontwikkeld tot het vooraanstaande Leiden Bio Science Park van nu. Het expertisegebied van het park heeft zich onlangs bovendien uitgebreid met de vestiging van Health-bedrijven.
Maquette: Studio Hartzema, 2016
91
Sylvius Laboratorium (Gebouw 4 en 5) Sylviusweg 72 Op campus map pag. 135: DE3 Objectcode: 2201 Bruto vloeroppervlakte: 24.379 m2 Nuttige oppervlakte: 10.853 m2 Bouwjaar: 1969 Architect: Bureau E.F. Groosman en ir. A.M. Key b.i. Herinrichting: 2009 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: onderwijs-, onderzoeks- en laboratoriumgebouw Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
Sylvius Gebouw 3 Galileiweg 8 Op campus map pag. 135: D3 Objectcode : 2202 Bruto vloeroppervlakte: 9.576 m2 Nuttige oppervlakte: 4.067 m2 Bouwjaar: 1998 Architect: Bureau E.F. Groosman en ir. A.M. Key b.i. Functie: BioPartner Center Leiden
Boven: de opgefriste en gemoderniseerde gangen in het Sylvius Laboratorium zijn voorzien van kleur en fotoprints die de anonimiteit wegnemen.
92
Onder: entreegebied en laboratoriumruimte in BioPartner Center
Sylvius Laboratorium Kernachtige renovatie Het Sylviusgebouw, opgetrokken in de jaren ’70
Startende ondernemingen
van de vorige eeuw als medisch laboratorium-
Het Hoofdgebouw is tot 2006 in gebruik geweest
Franciscus de le Boë
gebouw, heeft sinds 2009 een volledig nieuwe
als medisch laboratoriumgebouw van het LUMC. Aan
Sylvius (1614-1672)
inrichting. Het gebouw voldoet aan alle eisen van
deze tijd herinneren slechts de benamingen: gebouw
werd in 1658 in Leiden
het Instituut Biologie Leiden (IBL). Het heeft colle-
4 en gebouw 5. In gebouw 3, het zelfstandig func-
hoogleraar Genees-
gezalen, practicumzalen, technisch hoogwaardige
tionerende lagere bouwdeel uit 1998, is BioPartner
kunde. Hij was een
laboratoria en klimaatkamers.
Center Leiden gevestigd. Deze stichting biedt huis-
uitstekend anatoom en
vesting aan (door)startende life science-bedrijven,
deed grensverleggend
Volledig vernieuwd
met name in de ontwikkeling van medicijnen en
onderzoek naar tuber-
Het hoofdgebouw, bestaande uit twee torens van
vaccins. Rondom een groene binnentuin zijn onder
culose. Ook stichtte
negen bouwlagen hoog met een tussenstrook voor
meer het restaurant, een expositieruimte, kantoren
hij het eerste Leidse
de ontsluiting, is grotendeels gestript. De draag-
en laboratoria ingericht. Wegens succes heeft
universitaire chemische
constructie en schachtruimtes zijn als uitgangspunt
BioPartner sindsdien nog twee eigen gebouwen
laboratorium.
genomen voor het renovatieontwerp. De entree is
ontwikkeld.
verplaatst naar de noordzijde en op de begane grond zijn laboratoria, kweekruimtes en installatieruimtes gerealiseerd. De eerste, meest openbare, verdieping biedt ruimte aan drie collegezalen, onderwijsruimtes en practicumzalen. Verschillende kleuren en folies met foto’s dragen bij aan de oriëntatie in het gebouw. Vanwege de inval van het zonlicht zijn de laboratoria gesitueerd aan de noordzijde, de kantoorruimtes aan de zuidzijde. In de daglichtloze middenstrook zijn de kweekcellen en specifieke onderzoeksen observatieruimtes geplaatst. De gebruikers zijn nauw betrokken geweest bij het ontwerpproces en zeer tevreden met het resultaat.
Een practicumzaal in het Sylvius Laboratorium
93
Van Steenis Einsteinweg 2 Op campus map pag. 135: D45 Objectcode: 2301 Bruto vloeroppervlakte: 16.469 m2 Nuttige oppervlakte: 12.127 m2 Bouwjaar: 1987, 1995 Architecten: Brouwer Steketee Architecten B.V. en Saarberg, Van der Scheer & Partners BV Renovatie: 2014 Architect: Architektenburo Veldman l Rietbroek l Smit Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Archeologie, Instituut Biologie Leiden van Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen en
Een speels lijnenspel in de glazen gevel van het imposante,
‘We hebben veel aandacht besteed aan het toevoegen van
boekendepot Universiteitsbibliotheek
nieuwe entreegebouw verwijst naar de in de archeologie
daglicht in het gebouw. Licht is zo bepalend. De schervenzaal,
veelgebruikte tijdbalk.
waar archeologische vondsten gedemonstreerd worden, ligt geheel inpandig, maar krijgt door het licht uit de dakramen een bijna sacrale sfeer’, aldus architect Gerard Smit.
94
Van Steenis Van jaren ’80 kantoorgebouw naar levendig faculteitsgebouw De enige Faculteit Archeologie van Nederland
de enige te zijn. Daarom hebben we een centraal
verhuisde in 2014 uit de binnenstad. Na een gron-
trappenhuis toegevoegd dat nu de ruggengraat van
Cornelis van Steenis
dige renovatie werd het Van Steenis het nieuwe
het gebouw vormt. Dit trappenhuis is goed zichtbaar
(1901-1986) was een
onderkomen van deze groeiende faculteit. Het
gemaakt vanuit een nieuw restaurant, dat weer direct
Nederlandse botanicus.
gedateerde gebouw met typische jaren ’80 vlies-
in verbinding staat met de nieuwe entree. Daardoor is
Hij werkte lang bij
gevel is, in een bouwperiode van slechts een
de route door het gebouw nu volkomen vanzelfspre-
’s Lands Plantentuin
half jaar, getransformeerd tot een representatief
kend. Bovendien hebben we op deze manier ontmoe-
te Buitenzorg op Java.
faculteitsgebouw. In september 2014 werd het
tingsplaatsen toegevoegd, waar informeel kennis en
Later in Nederland
Van Steenis feestelijk heropend, klaar voor de
ervaring kunnen worden uitgewisseld.’
coördineerde hij de
toekomst!
totstandkoming van
Hergebruik voormalig kantoorgebouw
de Flora Malesiana,
Maatwerk
Het Van Steenisgebouw, dat in 1987 is opgetrokken
een beschrijving
Het gebouw is zowel van buiten als van binnen
voor een IT-bedrijf, bood een tijdlang onderdak aan
van de flora van de
aangepast voor de nieuwe gebruikers. Architect
het Nationaal Herbarium Nederland en een deel van
Maleisische regio.
Gerard Smit vertelt enthousiast: ‘Het was een gigan-
het Instituut Biologie Leiden. Het gebouw dankt zijn
Van Steenis was ook
tische metamorfose met relatief weinig ingrepen. Een
naam dan ook aan een inspirerende botanicus:
hoogleraar en directeur
groot deel van het gebouw is intact gebleven, maar
prof.dr. Cornelis van Steenis. Inmiddels is het Herba-
van het Nederlands
er zijn wel een paar essentiële veranderingen aange-
rium verhuisd, maar biologie maakt nog steeds
Herbarium.
bracht. Zo raakte ik, de eerste keer dat ik het gebouw
gebruik van het gebouw. Bij de laatste renovatie zijn
bezocht, hopeloos de weg kwijt en ik bleek lang niet
de onderwijsruimtes van biologie geheel vernieuwd.
Het centraal gelegen trappenhuis
Het restaurant
95
Universitair Sportcentrum (USC) Niels Bohrweg 2
Sporthal Objectcode: 2401 Op campus map pag. 135: CD45 Bruto vloeroppervlakte: 4.802 m2 Nuttige oppervlakte: 3.677 m2 Bouwjaar: 1970 Architect: Rietveld, Van Dillen en Van Tricht Renovatie: 2013 Architect: Puccio Marletta Functie: sportcomplex van Studenten- en Onderwijszaken
Clubgebouw en kleedruimte Niels Bohrweg 2 Op campus map pag. 135: C4 Objectcode: 2405 Bruto vloeroppervlakte: 435 m2 Nuttige oppervlakte: 381 m2 Bouwjaar: 2012 Architect: HET architectenbureau Functie: clubgebouw en kleedruimtes
Sportpark Op campus map pag. 135: CD34 Objectcode: 2406
De grote sportzaal in het Universitair Sportcentrum wordt regelmatig gebruikt voor ‘grote’ tentamens met veel studenten, bijvoorbeeld van de Faculteit Rechten.
96
Universitair Sportcentrum (USC) Sport en studie Het Universitair Sportcentrum biedt keuze uit meer
als hiphop en breakdance. Voor danslessen is een
dan zestig sporten en groepslessen. Het uitge-
speciale danszaal met een spiegelwand gebouwd. De
breide complex bestaat uit een gebouw voor de
fitnessruimte in het hoofdgebouw is ruim en beschikt
binnensporten, omringd door buitensportvelden
nu over de modernste fitnessapparatuur. Eveneens
en -banen. Aan de rand van de sportvelden staat
vernieuwd zijn de entreehal, horeca en kleedkamers.
bovendien een nieuw clubgebouw voor de buitenteamsporten met kleedruimtes en een zonneterras.
Buitensporten Als onderdeel van de herinrichting van de Campus
Eersteklas sportvoorziening
Bio Science Park is ook het gehele sportpark
Het Universitair Sportcentrum Leiden bestaat al sinds
herontworpen. Het aantal sportvelden is uitgebreid
1968. Door de jaren heen verouderden de sportfaciliÂ
en de velden aan de Plesmanlaan zijn verplaatst
teiten en was sprake van achterstallig onderhoud. In
naar het terrein tussen de Wassenaarseweg en de
2012 en 2013 is het sportcentrum daarom gereno-
Einsteinweg. Alle velden zijn bovendien voorzien van
veerd. Alleen het casco van het gebouw, en de sport-
kunstgras, waardoor ze het hele jaar bespeelbaar
zalen op de begane grond en de eerste verdieping
zijn. De buitensportlocatie bestaat uit acht tennis-
bleven gehandhaafd.
banen, een gecombineerd voetbal-rugbyveld en een
Het aanbod aan diverse sporten is riant. Naast
hockeyveld. Een 350 meter lange joggingbaan ligt
traditionele sporten als judo, schermen en ballet,
tussen de sportvelden.
omvat het aanbod modernere bewegingsvarianten
Opgang naar de eerste verdieping waar nog enkele kleinere
De fitnessruimte
sportzalen zijn.
97
Boven: het hockeyveld Onder: de tennisbanen en de joggingbaan
98
Trefpunt De vernieuwing van het sportcomplex werd gefaseerd uitgevoerd. Eerst is het sportpark heringericht, vervolgens het hoofdgebouw gerenoveerd. Op het sportpark is een nieuw clubgebouw met zonneterras gerealiseerd. Het beschikt over ruime kleedkamers en douches. De kantine biedt zicht op de velden en de sporters. De gevel is rondom bekleed met een verticaal patroon in verschillende grijstinten. Een luifel boven de kantine markeert de entree, de kantine en het terras. Hoewel bescheiden in omvang, is het een representatief en herkenbaar clubgebouw voor de buitensportverenigingen.
Het clubgebouw met kleedruimte
99
In de schotel bevinden zich de grootste collegezalen van de universiteit, waaronder een met plaats voor ruim Gorlaeus Collezalengebouw
850 studenten. Ook andere faculteiten met grote opleidingen zoals Rechten en Sociale Wetenschappen maken
Einsteinweg 55
gebruik van de zalen.
Op campus map pag. 135: C4 Objectcode: 2504 Bruto vloeroppervlakte: 8.606 m2 Nuttige oppervlakte: 3.458 m2 Bouwjaar: 1971 Architect: Drexhage, Sterkenburg, Bodon, Venstra ingenieurs en architecten (DSBV) Functie: onderwijszalen en kantoren Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
100
Gorlaeus Collegezalengebouw College in een schotel Het collegezalengebouw is een iconisch herken-
groepen. Ook aan de gevel ligt een riant restaurant
ningspunt in het Leiden Bio Science Park en heeft
met voldoende capaciteit om grote groepen tegelijk
als bijnaam ‘de schotel’. Het gebouw is speciaal
te bedienen. De colloquiumzalen, docentenkamers,
ontworpen om de collegezalen van de Faculteit
prepareerkamers en technische ruimtes zijn centraal
Wiskunde en Natuurwetenschappen te huisvesten.
in het gebouw geplaatst. Aan het schotelgebouw
Nu, ruim vijfenveertig jaar later, functioneert het
is een langwerpige, rechthoekige vleugel gebouwd,
gebouw nog steeds naar wens.
waarin de kantoren en dienstruimtes ondergebracht
Gorlaeus (David van
zijn. De bouwdelen zijn beide toegankelijk via de
Goorle, 1591-1612)
entree van het gebouw met een monumentale trap.
stierf op zijn 21ste. In
Amfitheater De cirkelvormige plattegrond van het gebouw komt
zijn Idea Physicae
voort uit de functie. De collegezalen hebben daar-
Noviteit
bestrijdt de briljante
door een gunstige trapeziumvorm gekregen. Om een
Het collegezalengebouw was één van de eerste
jongeman met zijn
amfitheateropstelling te maken is de plattegrond
gebouwen die de universiteit in gebruik nam op
atoomtheorieën de
‘opgetild’. Onder de grote cirkel, op begane-grond-
wat nu het Leiden Bio Science Park is; al sinds 1971
theorie van Aristoteles
niveau, is de betonnen constructie beeldbepalend.
kunnen studenten hier college volgen.
dat er geen kleinste
Daar is ruimte om fietsen neer te zetten. Rondom
De schotelconstructie en de kern zijn van gewapend
deeltjes zouden zijn.
is de schotel voorzien van verdiepingshoge glazen
beton; de dakconstructie bestaat uit vakwerkspanten
Gorlaeus krijgt gelijk.
puien waaraan de gang ligt die de collegezalen
met stalen gordingen op stalen kolommen. De
bereikbaar maakt. In een zone tussen de zalen en de
kantoorvleugel is in een staalconstructie uitgevoerd.
gang bevinden zich voorzieningen, zoals de toilet-
De monumentale entree
Grote collegezaal
101
Gorlaeus Building Einsteinweg 55 Op campus map pag. 135: C34 Objectcode: 2512 Bruto vloeroppervlakte: 46.000 m2 (1e fase) Nuttige oppervlakte: 21.000 m2 Bouwjaar: 2016 Architect: Inbo/JHK samenwerkende architecten Functie: onderwijs-, onderzoeks- en laboratoriumgebouw Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
De centrale as van het nieuwe Gorlaeus Building fungeert als de ruggengraat van het gebouw, die alle gebouwvleugels met elkaar verbindt. Het laboratoriumgebouw heeft een BREEAM-NL Very Good-certificaat; dit
102
internationale certificaat betekent dat het gebouw aan zeer hoge duurzaamheidseisen voldoet.
Gorlaeus Building Unilocatie voor wis- en natuurkunde Vele afdelingen en instituten van de Faculteit
afgerond. De gebouwen Gorlaeus Hoogbouw, LCP
Wiskunde en Natuurwetenschappen komen onder
en NeCen worden gesloopt.
één dak. Voortbordurend op de huisvestingsvisie van de faculteit is een plan ontwikkeld waarbij
Kern van ontmoeting
een aantal instituten wordt verweven tot een
Kenmerkend aan de nieuwbouw is de heldere
moderne en open faculteit. In de nieuwbouw
kamstructuur. De centrale as heeft de vorm van een
wordt een omgeving gecreëerd die de ontmoeting,
atrium met gebouwhoge vides. De gemeenschap-
interactie en kruisbestuiving tussen instituten en
pelijke voorzieningen, zoals het café, de werkcolle-
onderwijs, tussen onderzoekers en studenten en
gezalen, practicumruimtes en vergaderzalen vormen
tussen onderzoeksrichtingen onderling optimaal
samen een ‘etalage van kennis’ in de centrale hal.
stimuleert.
Witte, gebogen trappenhuizen fungeren als herkenningspunten in deze imposante ruimte. Ook zijn er
Gefaseerde ontwikkeling
zithoeken met loungebanken en werktafels naar
Uitgangspunt voor dit gebouw is een unilocatie,
ontwerp van EX interiors, voor bijvoorbeeld zelf-
zodat de synergie tussen de instituten maximaal
studie. Zowel de aan de instituten verbonden weten-
wordt gefaciliteerd. Het nieuwe faculteitsgebouw
schappers als de studenten maken gebruik van het
wordt in meerdere fasen uitgevoerd. De 1e bouw-
atrium. De vleugels aan weerszijden van de as zijn,
fase van 46.000 m2 bruto vloeroppervlak is onlangs
naar wens van de betreffende gebruikersgroepen,
Sommige wanden in het gebouw zijn voorzien van een vergrote
De wand in het café is voorzien van een kunstwerk van Martijn
afdruk van een amoebe, een (meestal) eencellig organisme.
Sandberg. Je ziet woorden in het kunstwerk vanuit verschillende zichtlijnen: ‘Silence Please, Science Please’.
103
Er is veel aandacht besteed aan de akoestiek in het gebouw. In het atrium is in de witte wanden geluidsabsorberend materiaal verwerkt.
104
ingevuld met kantoren, onderzoeksruimtes en labo-
Gevelconcept
ratoria. De doorgang naar een vleugel wordt steeds
De vorm van het gebouw maakt dat iedereen kan
gemarkeerd door een groene zone met trappen,
werken aan de buitengevel. De gebouwschil verbindt
liften en toiletgroepen.
de afzonderlijke bouwdelen tot één geheel. Toepasselijk voor een Faculteit Wiskunde en Natuurwe-
Meten is weten
tenschappen is de gevelindeling gebaseerd op een
Het Gorlaeus Building is ontworpen in samenspraak
golfbeweging. Deze is vertaald naar het patroon van
met de gebruikers. Het gebouw kenmerkt zich door
de kozijnen en aluminium beplating. De nieuwe hoof-
een grote hoeveelheid installaties en voorzieningen
dentree wordt in de 2e bouwfase gerealiseerd aan
en dat maakt de nieuwbouw tot een complexe
een nieuw plein aan de Einsteinweg.
bouwopgave. Zo is een nieuwe trillingsarme meethal gebouwd. Om aan de zeer strenge trillingseisen te
Continuïteit
voldoen is speciaal voor dit project een constructie
Omdat de faculteit gedurende de ontwikkeling van
ontwikkeld waarbij betonblokken op trillingsdem-
de nieuwe unilocatie altijd optimaal moet blijven
pende veren staan die vervolgens weer op een
functioneren, is aan de westzijde een Gorlaeus
meterdikke keldervloer staan. Al deze maatregelen
Bestuursgebouw geplaatst van ruim 800 m2 netto.
samen zorgen ervoor dat het nieuwe meetlab tot een
Dit gebouw is door middel van loopbruggen
van de meest trillingsarme onderzoeksomgevingen
verbonden aan het LMUY-gebouw en de nieuwbouw
van Nederland behoort en tien keer beter presteert
fase 1.
dan de meeteilanden in de huidige meethal.
De boven elkaar gelegen practicumruimtes liggen aan het gebouwhoge atrium en zijn onderdeel van de ‘etalage van kennis’.
105
LMUY-gebouw Einsteinweg 55 Op campus map pag. 135: C4 Objectcode: 2505 Bruto vloeroppervlakte: 19.888 m2 Nuttige vloeroppervlakte: 8.105 m2 Bouwjaar: 1963-1967 Architect: Drexhage, Sterkenburg, Bodon, Venstra ingenieurs en architecten (DSBV) Herinrichting: 2007 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: onderzoeks- en laboratoriumgebouw Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
106
LMUY-gebouw Transparantie voor interactie Sinds de herinrichting van 2007 biedt het LMUY-
het gebouw. Op de koppen van de gangen bevindt
gebouw wetenschappers moderne, transparante
zich steeds een schachtruimte. De meeste techniek is
DSBV ontwierp behalve
en kleurrijke onderzoeksruimte. Een hokkerige
echter in het plafond weggewerkt. Voor de laboratoria
het LMUY-gebouw ook
indeling heeft plaats gemaakt voor een werkland-
zijn verschillende meubels speciaal ontworpen door
de Gorlaeusschotel,
schap met transparante wanden en meer verbin-
Hoek en De Wit Architecten in samenwerking met
het Huygens Labora-
dingen. De naam van het gebouw is afgeleid van de
S+B. Technische, ergonomische en veiligheidseisen zijn
torium, het Snellius en
assen op de ontwerp- en bouwtekeningen.
zodoende vertaald naar aantrekkelijke werkplekken.
het ketelhuis/hoogspanningsgebouwtje.
Rondingen van verbinding
Andere tijden
De van oorsprong
Het LMUY-gebouw biedt ruimte aan diverse onder-
Oorspronkelijk waren er plannen om op de locatie van
Hongaarse Alexander
zoeksgroepen. In contrast met de strakke lijnen in de
het LMUY een gebouw van tien bouwlagen neer te
Bodon (1906-1993)
laboratoria is er voor de wetenschappers een multi-
zetten. Uiteindelijk werd het een laboratoriumgebouw
was de meest voor-
functionele lounge ontworpen. De amorfe vorm van
met vier binnentuinen en drie bouwlagen, waarvan
aanstaande architect
deze ruimte is geĂŻnspireerd op het membraan van een
de bovenste bouwlaag was bestemd voor technische
van DSBV. Hij verwierf
cel. Net als de transparantie, draagt deze ontmoe-
installaties. Lange tijd was de centrale bibliotheek van
vooral bekendheid met
tingsruimte bij aan de interactie tussen studenten
de faculteit in het LMUY ondergebracht. Een groot
het congres- en evene-
en onderzoekers. In drie clusters zijn de laboratoria
deel van deze bibliotheek is gedigitaliseerd en nu
mentencentrum RAI in
met gebogen gangen gescheiden van kantoorwerk-
organisatorisch onderdeel van de Universiteitsbiblio-
Amsterdam.
plekken. Er zijn heldere en in het oog springende
theek.
kleuren gebruikt ten behoeve van de oriĂŤntatie in
Koffiecorner/lounge
Practicumlokaal
107
Huygens Laboratorium Niels Bohrweg 2 Objectcode: 2502 Op campus map pag. 135: B4 Bruto vloeroppervlakte: 19.430 m2 Nuttige oppervlakte: 9.925 m2 Bouwjaar: 1974 Architect: Drexhage, Sterkenburg, Bodon, Venstra ingenieurs en architecten (DSBV) Functie: onderwijs-, onderzoeks- en laboratoriumgebouw Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
108
Huygens Laboratorium Baanbrekend onderzoek in bèta-toren Christiaan Huygens, student wiskunde en rechten
het Oortgebouw tegen het Huygens aangebouwd;
in Leiden, groeide in de tweede helft van de 17e
van hieruit wordt het laboratorium via een represen-
De beroemde
eeuw uit tot een toonaangevend geleerde op
tatieve entree ontsloten.
astronoom, wiskundige
het gebied van wiskunde, natuurkunde en ster-
en fysicus Christiaan
renkunde. Een karakteristieke hoogbouw op het
Karakteriserende hoogbouw
Huygens (1629-1695)
Leiden Bio Science Park draagt zijn naam en huis-
De toren met elf verdiepingen is bekroond met een
dankt zijn faam met
vest twee van zijn specialisaties: sterrenkunde en
hoge daklijst. De brede, witte dakrand met naam
name aan zijn theorie
natuurkunde.
en logo van de universiteit vormt een herkennings-
over de voortplanting
punt in het gebied. De gevelopzet van het Huygens
van licht als golven.
Verbonden faculteit
bestaat uit een repeterende, horizontale, betonnen
Ook bouwde hij,
EĂŠn van de gebruikers van het gebouw is onder-
borstwering afgewisseld met verdiepte vensterpar-
op grond van de
zoeksinstituut Sterrewacht Leiden. Dat doet onder
tijen. De herhaling in de gevel in combinatie met
wiskundige analyse
andere fundamenteel onderzoek naar de oorsprong
de toegepaste donkere kleur, geeft het gebouw
van de beweging van
en de evolutie van sterrenstelsels, en de vorming van
een statige uitstraling. De hoofddraagconstructie
een slinger, het eerste
sterren en planeetstelsels. Binnen de faculteit werkt
bestaat uit een centrale betonnen kern met daarin
nauwkeurige uurwerk.
de Sterrewacht nauw samen met de natuurkundigen,
de liftschachten, versterkt met een stalen skelet. Het
Huygens was Leids
de wiskundigen en de informatici. Het gebouw ligt
gebouw heeft een overzichtelijke, functionele inde-
alumnus.
dan ook centraal op het terrein van de bètafaculteit.
ling met overwegend fysische laboratoria, onderwijs-
Met een loopbrug is het geschakeld aan het LMUY-
ruimte en kantoren.
gebouw en via een tunnel met het Snellius. Later is
Onderzoekslaboratoria
109
Oortgebouw en Kamerlingh Onnes Laboratorium Niels Bohrweg 2 Op campus map pag. 135: B4 Objectcode: 2503 Bruto vloeroppervlakte: 6.695 m2 Nuttige oppervlakte: 3.677 m2 Bouwjaar: 1997 Architect: Erick van Egeraat Functie: onderwijs-, onderzoeks- en laboratoriumgebouw Faculteit Wiskunde en
Boven: doordat de gevels tien graden uit het lood staan, kon het Oortgebouw dichter bij het Huygens
Natuurwetenschappen
Laboratorium staan, zonder dat dit leidde tot lichtverlies in de hoger gelegen verdiepingen. Onder: boven de deur van de meethal hangt een glas-in-looddrieluik uit het oude Kamerlingh Onnes Laboratorium. Het is gemaakt door neef Harm van de beroemde Kamerlingh Onnes en verbeeldt de ontwikkeling van de kwantumtheorie.
110
Oortgebouw en Kamerlingh Onnes Laboratorium Herenigde vakgebieden Jan Hendrik Oort
Sinds de opening van het Oortgebouw in 1997, is
bouw verbonden met het Huygens Laboratorium. Een
(1900-1992),
de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
centrale ontvangsthal verbindt alle verdiepingen en
Leids hoogleraar
grotendeels gevestigd op het Leiden Bio Science
de meethal. In het gebouw zijn onder andere de afde-
en directeur van de
Park. In de meethal wordt onder meer onderzoek
ling Gecondenseerde materie gehuisvest, de opleiding
Sterrewacht, was in
gedaan naar ultralage temperaturen, in navolging
Sterrenkunde en de landelijke sterrenkundige onder-
Nederland leidend in
van de Nobelprijswinnaar Kamerlingh Onnes.
zoeksschool NOVA. Het Lorentz Center is hier een
de radioastronomie
internationale ontmoetingsplaats voor bètaweten-
waarmee het
schappers.
centrum van de
Eigen richting Hoewel de geometrie en de kleur van het Oortge-
Melkweg kon worden
bouw in hoofdlijnen aansluiten bij de naastgelegen
Compleet
onderzocht. Door
bebouwing, onderscheidt het gebouw zich duidelijk
In 1974 verhuisde een deel van de fysici en de
zijn toedoen kwam
van de panden in de directe omgeving. Zo staan de
astrofysici van het verouderde Kamerlingh Onnes
de radiotelescoop in
gevels tien graden uit het lood. Zeker bij de kopgevels,
Laboratorium in de binnenstad naar het toen nieuwe
Dwingeloo er.
van onbehandeld ter plekke gestort beton, is deze
Huygens Laboratorium. De aldus ontstane scheiding
hellingshoek goed afleesbaar. De schuine wanden
van de fysici bleek echter niet wenselijk. In 1985 werd
hebben het gebouw de bijnaam ‘Titanic’ opgeleverd.
besloten de gehele natuur- en wiskunde te herenigen
De meethal is bekleed met zink en voorzien van
op het Leiden Bio Science Park.
irokohouten kozijnen. Via luchtbruggen is het Oortge-
Het Kamerlingh Onnes Laboratorium huisvest de natuurkundige meethal. De meetinstrumenten die bij het ultralagetemperatuuronderzoek worden gebruikt, zijn zo gevoelig dat ze het breken van de golven in de zee bij Katwijk kunnen waarnemen.
111
Ketelhuis, hoogspanningsstation Wassenaarseweg 78 Op campus map pag. 135: B34 Objectcode: 6001 Bruto vloeroppervlakte: 2.892 m2 Nuttige oppervlakte: 24 m2 Bouwjaar: 1963-1967 Architect: Drexhage, Sterkenburg, Bodon, Venstra ingenieurs en architecten (DSBV) Functie: ketelhuis, hoogspanningsstation
Waterscheidingsgebouw Wassenaarseweg 78 Op campus map pag. 135: B3 Objectcode: 2510 Bruto vloeroppervlakte: 62 m2 Nuttige oppervlakte: n.v.t. Bouwjaar: 1985 Architect: AIV/Rgd Functie: waterscheidingsgebouw
112
Ketelhuis met hoogspanningsstation
Ketelhuis met hoogspanningsstation en waterscheidingsgebouw Warmte, water, licht Aan de Wassenaarseweg, naast het Kamerlingh
was nodig vanwege experimenten die in de labo-
Onnes Laboratorium, staan twee ingetogen,
ratoria plaatsvonden. Aangezien nu andere tech-
functioneel vormgegeven gebouwen tussen het
nieken worden gebruikt om het bedrijfswater af te
groen. Het grootste omvat een ketelhuis en een
scheiden, is het waterscheidingsgebouw in onbruik
hoogspanningsstation. In het andere werd water
geraakt. Daar waar tegenwoordig nog kans is op
gescheiden van het publieke drinkwaternetwerk.
enige vervuiling, wordt het water met behulp van zogenoemde breektanks afgescheiden, zodat het
Warm water en hoogspanning
vervuilde water niet kan terugspoelen in het water-
Het ketelhuis en het hoogspanningsstation staan
leidingnet. Op den duur wordt het waterscheidings-
rug aan rug tegen elkaar. In het ketelhuis staan drie
gebouw afgebroken. Aan de Endegeesterstraatweg
ketels die een flink aantal gebouwen van de univer-
staat het hoofdgemaal. Dat verpompt het afvalwater
siteit op de Campus Bio Science Park van warm
van alle universitaire gebouwen en de gebouwen van
water voorzien. De Faculteit Wiskunde en Natuur-
het Leids Universitair Medisch Centrum naar de riool-
wetenschappen is verreweg de grootste afnemer.
waterzuivering in Oegstgeest.
Via een ondergronds gangenstelsel wordt het water aangevoerd. Het hoogspanningsstation is uitgerust met drie 50-10 kV transformatoren; daar wordt de spanning getransformeerd naar een lagere spanning. Via 25 kilometer kabel wordt de stroom verdeeld over 45 transformatoren in gebouwen in de buurt. Het station heeft een piekvermogen van 6.000 kilowattuur en een afname van 34 miljoen kilowattuur per jaar. Gescheiden systeem Het losstaande gebouwtje functioneerde als waterscheidingsgebouw. Hier werd de watervoorziening voor een aantal universitaire gebouwen afgescheiden van het reguliere waternet. De afscheiding Het waterscheidingsgebouw
113
Snellius Niels Bohrweg 1 Op campus map pag. 135: B4 Objectcode: 2601 Bruto vloeroppervlakte: 13.689 m2 Nuttige oppervlakte: 7.918 m2 Bouwjaar: 1971 Architect: Drexhage, Sterkenburg, Bodon, Venstra ingenieurs en architecten (DSBV) Herinrichting: 2011 en 2012
De serverruimte die binnen afzienbare tijd wordt vernieuwd en
Architect: Hoek & de Wit Architecten
uitgebreid, binnen het Snellius of daarbuiten
Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen en datatransferknooppunt
114
Het dakterras is bovenop de serverruimte aangelegd
Snellius Vernieuwde rekenkracht Het Snellius staat in het teken van de wiskunde en
over vernieuwing en uitbreiding van de serverruimte.
de informatica en en maakt deel uit van de Campus
De voorzieningen van het uit 1971 stammende
Het Snellius is
Bio Science Park. Het interieur, uit de jaren ’70 van
gebouw, waren aan vernieuwing toe. Hoek en de Wit
vernoemd naar
de vorige eeuw, heeft een aantal vernieuwingen
Architecten hebben daarom in 2011 en 2012 onder
Willebrord Snel
ondergaan. Op mooie dagen kunnen de studenten
andere een nieuw restaurant en een nieuwe biblio-
van Royen (1580-
en werknemers er lunchen op de groene binnen-
theek gerealiseerd, uitgevoerd in frisse kleuren en
1626). Hij werd al
plaats.
materialen.
op tienjarige leeftijd student aan de
Computergrootgebruikers
Heldere structuur
Universiteit Leiden en
Naast de opleidingen Wiskunde en Informatica zijn in
Het Snellius heeft een onopvallende gevel met
verwierf wereldwijde
het Snellius verscheidene instituten gevestigd zoals:
horizontale geleding. Opvallend schuin geplaatste
faam met zijn
het Leiden Institute of Advanced Computer Science
witte kolommen ondersteunen een flink overste-
ontdekking van de
(LIACS), het Mathematisch Instituut (MI), het Leiden
kende dakrand. Omdat de gevel per verdieping iets
brekingswet van licht.
Centre of Data Science en de tweede vestiging van
uitkraagt, wordt de hellingshoek van de kolommen
het Lorentz Center. Het laatstgenoemde stimuleert
benadrukt. Het Snellius bestaat uit een vierkant
de samenwerking tussen onderzoeksgemeen-
hoofdgebouw van drie verdiepingen met een centraal
schappen. Daarnaast is het ICT Shared Service Centre
gelegen, lagere serverruimte. Op de serverruimte ligt
(ISSC) een belangrijke gebruiker. Vanwege de steeds
het dakterras. Rondom deze kern liggen de kamers
verder toenemende digitalisering wint het ISSC meer
van medewerkers. In een aanbouw van twee lagen
en meer aan belang. Daarom wordt nu nagedacht
zijn de collegezalen te vinden.
Het restaurant grenst aan het dakterras
Concentratieplekken in de bibliotheek
115
A
B
C
D
E
F
G
H
A
B
C
D
E
F
G
H
1
2
3
4
5
6
7
116
I
I
J
J
K
K
L
L
M
M
N
N
Anna van Buerenplein: D23
E
p. 122
Schouwburgstraat: EF56
E
p. 120
Wijnhaven: HI3
E
p. 124
117
118
Ontwikkeling Campus Den Haag Studeren in Den Haag aan de Universiteit Leiden De Campus Den Haag is in korte tijd uitgegroeid
in nauwe samenwerking met de gemeente Den Haag
tot een academisch centrum van onderwijs en
drie grote onderwijs- en onderzoeksgebouwen in het
onderzoek waar zes van de zeven Leidse faculteiten
stadscentrum ontwikkeld: Schouwburgstraat, Anna
actief zijn. De jongste daarvan, de Faculteit Gover-
van Buerenplein en Wijnhaven.
nance and Global Affairs, is uitsluitend in Den Haag gevestigd. De grootste opleidingen in Den Haag zijn
De Haagse vestiging
Bestuurskunde, Liberal Arts and Sciences en Inter-
Pionier was prof.dr. Jouke de Vries, hoogleraar
national Studies. Daarnaast is er een ruime keuze
Bestuurskunde en voormalig decaan van de facul-
uit bachelor- en masteropleidingen, minors en
teit. In 1999 startte hij ‘de Haagse vestiging’ met
curriculaire programma’s. Ook kunnen professionals
een opleiding voor rijkstrainees. In de eerste periode
er terecht voor postacademisch onderwijs op het
waren er in Den Haag nauwelijks voorzieningen zoals
gebied van bestuurskunde. De gebouwen van de
tentamenlocaties, waardoor studenten nog veel heen
campus liggen op loopafstand van elkaar midden in
en weer pendelden naar Leiden. Vervolgens verhuisde
het politieke en bestuurlijke hart van Nederland.
ook de studie Bestuurskunde naar de hofstad. Er werden met succes onderwijspakketten samenge-
Studentenstad Den Haag
steld, gericht op thema’s die spelen in bestuurlijk Den
Met een divers aanbod aan opleidingen is de campus
Haag. Onder meer door het Engelstalige bachelorpro-
sinds de oprichting snel gegroeid en telt nu ruim
gramma International Studies van de Faculteit Gees-
3.500 studenten. De interdisciplinaire benadering
teswetenschappen groeide het studentenaantal snel.
geeft het onderzoek en onderwijs een grensover-
Aanvankelijk werden voor het onderwijs verscheidene
schrijdend karakter, en trekt daarom veel internatio-
huurpanden ingezet, nu wordt alleen voor tentamens
nale studenten. Het onderwijs sluit nauw aan op de
nog extra ruimte gehuurd. Daarna is al snel begonnen
thema’s die spelen in de stad Den Haag, domicilie
met het realiseren van duurzame huisvesting voor
van onze regering en stad van vrede, veiligheid en
de Campus Den Haag. Met de ingebruikname van de
(internationaal) recht. Om de opleidingen van de
derde structurele locatie Wijnhaven, heeft de campus
benodigde faciliteiten te voorzien heeft de universiteit
nu een goede thuisbasis.
119
Schouwburgstraat Schouwburgstraat 2, Den Haag Objectcode: 4005 Op campus map pag. 135: M12 Bruto vloeroppervlakte: 6.042 m² Nuttige oppervlakte: 3.208 m² Bouwjaar: 1906-1925 in fasen Architect: onbekend Renovatie: 2012 Architect: LIAG architecten en bouwadviseurs
Het gebouw bood oorspronkelijk onderdak aan een gemeentelijk archief met bibliotheek. Dit is nog steeds zichtbaar
Functie: onderwijs- en kantoorgebouw Faculteit
door hergebruik van de originele smeedijzeren balustrades met leesplankjes.
Governance and Global Affairs
120
Schouwburgstraat Metamorfose voor Haagse probleemlocatie In de binnenstad van Den Haag, op een steenworp
liggen de gemeenschappelijke ruimtes in het hart van
afstand van het Binnenhof, is een van de drie
het gebouw. De leukste ideeën ontstaan niet zelden
onderwijslocaties van de Campus Den Haag geves-
bij het drinken van een kopje koffie’, vertelt ir. Frans
tigd. In een ooit vervallen krakerspand komen
Dekker, oud-directeur van het universitair Vastgoed-
studenten, wetenschappers en professionals
bedrijf. Vanwege de riante verdiepingshoogte zijn
samen. De eigentijdse indeling, met de nieuwste
in het oude gedeelte de onderwijs- en onderzoeks-
faciliteiten, schept een motiverende werkomge-
ruimtes geplaatst. In de nieuwe vleugel zijn kantoor-
ving. Ook het bestuur van de campus en het facul-
ruimtes ingericht.
teitsbureau FGGA zijn op de Schouwburgstraat gehuisvest.
Kennisbronnen In krap twintig jaar is de campus in de hofstad uitge-
Onmiskenbaar academisch
groeid tot een volwaardige faculteit met zo’n 3.500
Het lijkt of Schouwburgstraat 2 nooit een andere
studenten. Door de huisvesting van de campus op
functie heeft gehad. De historische gevel geeft het
drie locaties te concentreren, kan de universiteit
faculteitsgebouw universitaire allure. De ingetogen
betere voorzieningen bieden voor een optimale
nieuwe uitbreiding sluit goed aan bij de omliggende
leeromgeving. Zo omvat de Schouwburgstraat onder
bebouwing. Een statige patio met brede hardstenen
andere een grote aula, collegezalen, open studie-
trappen leidt naar de entree met een ruime foyer
plekken en het Living Lab, waar geëxperimenteerd
annex café. ‘De beste leer/werkomgeving biedt
wordt met innovatieve onderwijs- en onderzoeksme-
mensen de ruimte om elkaar te ontmoeten, daarom
thoden.
Het auditorium
Flexplekken in de nok van het gebouw
Smeedijzeren traphek
121
Anna van Buerenplein Anna van Buerenplein 301, Den Haag Op campus map pag. 135: P12 Objectcode: 4008 Bruto vloeroppervlakte: 5.420 m2 (onderwijs- en kantoorruimtes), 12.355 m2 (woonruimte) Nuttige oppervlakte: 2.600 m2 onderwijs- en kantoorruimtes Bouwjaar: 2013 Architecten: Wiel Arets Architecten en Studio RTM, Ewoud Netten Functie: onderwijs- en kantoorgebouw, studentenhuisvesting van het Leiden University College The Hague (LUC), Campus Den Haag Eigenaar/verhuurder: Green Real Estate
122
De entreehal geeft toegang tot zowel het onderwijsgebouw
Het aflopende auditorium bestrijkt zowel de
als de studentenwoningen.
tweede als de derde verdieping.
Anna van Buerenplein Verticale campus In de toren Anna van Buerenplein, naast station
zoals winkels en horeca. De eerste tot en met de
Den Haag Centraal, kunnen studenten wonen
vierde verdieping zijn ingericht voor het LUC. In het
De naam Anna van
en studeren tegelijk. In de onderste lagen van
bovenste deel zijn 396 ruime wooneenheden gere-
Buerenplein is gekozen
het gebouw krijgen de studenten van het Leiden
aliseerd voor studenten die daar twee jaar kunnen
om geen andere reden
University College onderwijs, in de bovenliggende
blijven. De onderwijsverdiepingen en woningen
dan dat het aan het
verdiepingen wonen ze. Bijna nergens in Nederland
hebben een gezamenlijke entreehal.
Haagse Anna van
is het residentiële concept zo letterlijk uitgewerkt: wonen en onderwijs op één locatie.
Buerenplein staat.
Prettig studieklimaat
Anna (1533-1558),
De toren heeft een verticale functieverdeling: de
ook wel Anna van
Onderwijs en onderkomen
meest publieke voorzieningen, zoals de entreehal,
Egmond, was de eerste
Het gebied naast station Den Haag Centraal heeft de
de kamer van de studievereniging, het restaurant
vrouw van Willem van
afgelopen jaren een flinke metamorfose ondergaan.
en de studieplekken, zijn te vinden op de eerste
Oranje, oprichter van
Dit is mede te danken aan de ontwikkeling van deze
verdiepingen. Ze bieden ruimte voor ontmoeting
de Universiteit Leiden.
nieuwe onderwijstoren en het naastgelegen New
en ontspanning. Op de derde en vierde verdieping
Ze stierf dramatisch
Babylon, winkelcentrum en woon- en kantoortoren.
liggen onderwijs-, kantoor- en vergaderruimtes. Het
jong en liet twee
Een achterafstraatje met een parkeergarage, is
interieur is geïnspireerd op de drie pijlers van het
kinderen en een flink
veranderd in een levendig stadsplein.
onderwijsprogramma van het LUC: vrede, recht en
vermogen na aan haar
Op de begane grond van de toren zijn niet alleen de
duurzaamheid. Onder meer het gebruik van duur-
echtgenoot.
hoofdentree en de fietsenstalling te vinden, er is ook
zaam materiaal verwijst hiernaar.
plaats voor niet-universitaire, commerciële functies
Studenten van het LUC wonen de eerste twee jaar van hun studie in
Het restaurant op de eerste verdieping
de woningen op de bovenste verdiepingen van het gebouw.
123
Wijnhaven Turfmarkt 99, Den Haag Op campus map pag. 135: N3 Objectcode: 2511 Bruto vloeroppervlakte: 17.100 m2 Nuttige oppervlakte: 14.600 m2 Bouwjaar: 1975 Architect: Lucas & Niemeijer Transformatie: 2016 Architecten: Geurst & Schulze architecten en Studio Leon Thier Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw Campus Den Haag Eigenaar/verhuurder: Syntrus Achmea Vastgoed B.V.
124
De entreehal met cafĂŠ en brede trap
Een van de twee grote collegezalen
Wijnhaven Van ministerie tot faculteit Het voormalige gebouw van het ministerie van
onderwijsruimtes en studiezalen. De vierde en vijfde
Binnenlandse Zaken in het hart van Den Haag, is
verdieping zijn bestemd voor docenten en staf. Eigen
gestript en gerenoveerd. Vijf verdiepingen daarvan
kamers en overlegplekken, zijn gecombineerd met
zijn nu in gebruik bij de Universiteit Leiden. Een
open werklandschappen. Op de vijfde verdieping
eentonig kantoorlandschap is veranderd in een
zijn naast ruimtes voor de Campus Den Haag ook
aantrekkelijke omgeving voor onderwijs en onder-
ruimtes voor de TU Delft, eveneens verbonden aan
zoek.
de Haagse campus.
Bestuurskundige verwevenheid
Verbonden ruimte
De ligging van Wijnhaven in het bestuurlijke centrum
De indeling is open en gericht op de buitenwereld.
van Den Haag, is ideaal voor de snel groeiende
De plattegronden liggen in een U-vorm rond een
Campus Den Haag. Een representatieve entreehal
binnentuin. Rond de kernen met liften, trappen en
met cafĂŠ verwelkomt de gebruikers en bezoekers.
toiletgroepen, zijn de besloten functies geplaatst
Van daaruit voert een brede trap, die kan dienen als
zoals vergaderruimtes en concentratiewerkplekken.
tribune, naar het restaurant op de tweede verdie-
Daar omheen liggen onderwijs- en studieruimtes met
ping. Twee grote collegezalen grenzen aan dit
ontmoetingsplekken voor interactie. Het interieur
ontmoetingsgebied. Op dezelfde verdieping zijn de
heeft een rustige basis van witte wanden aangevuld
bibliotheek en onderwijs- en studieruimtes te vinden.
met bamboehouten elementen. De diversiteit aan
De derde verdieping is voornamelijk ingericht met
meubels zorgt voor kleur en oriĂŤntatie.
Open en besloten studieplekken
De Universiteit Leiden vierde op 10 februari 2017 de officiĂŤle opening van Wijnhaven.
125
NVIC 1, D Mahmoud Azmi street, CaĂŻro, Egypte Objectcode: 5019 Bruto vloeroppervlakte: 1.127 m2 Nuttige oppervlakte: 641 m2 Bouwjaar: onbekend Architect: onbekend Renovatie: 2011 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: onderwijs- en onderzoeksgebouw van het
De bar voor recepties op het dakterras is voorzien van bedrukte
De oorspronkelijke Balat-tegelvloer van de hal
Nederlands-Vlaams Instituut CaĂŻro
witte en oranje scherven.
is gerepareerd en gepolijst.
126
Nederlands-Vlaams Instituut in Ca誰ro Onderzoek en onderwijs in Ca誰ro Het Nederlands-Vlaams Instituut in Ca誰ro (NVIC)
Het souterrain is toegankelijk via een nieuwe ingang
is opgericht in 1971. Acht universiteiten in Neder-
en huisvest de docentenkamers en onderwijsruimtes.
land en Vlaanderen participeren in het NVIC met
Op de begane grond is de bibliotheek opengebroken
als doel onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in
en is een representatieve ontvangstruimte ontstaan.
het Midden-Oosten te stimuleren en internatio-
Op de eerste verdieping zijn zes kantoorruimtes,
naliseren. Het instituut is gehuisvest in een kolo-
een moderne vergaderruimte, een ruime keuken en
niaal pand in eigendom van de Universiteit Leiden.
nieuwe toiletten gerealiseerd. De tweede verdieping
In 2011 is het gebouw geheel gerenoveerd; het
is ingericht met gastenverblijven en op het dak zijn
voldoet nu aan alle hedendaagse Nederlandse
faciliteiten aangelegd voor evenementen en recepties.
normen. Internationale inspiratie Stimulerende omgeving
In de tuin staat een portiersloge waarvan de basis-
Het NVIC fungeert als een wetenschappelijke
vorm het archetype van de Hollandse tuinkas is. De
ambassade en faciliteert onderzoekers, docenten
gevel is voorzien van een geperforeerde koperkleu-
en studenten die informatie zoeken over bijvoor-
rige plaat. Het perforatiepatroon is gebaseerd op
beeld egyptologie, archeologie of de Arabische taal,
zowel Arabisch moza誰ek als Vlaamse kantklos. Een
kunst en cultuur. Het pand staat in het centrum
oude, gehandhaafde boom steekt door het frame van
van de Egyptische hoofdstad. Het ontwerp van de
het dak. Overdag biedt die een schaduwrijke werk-
renovatie grijpt terug op de basisstructuur van het
plek. In het donker verlicht de loge het terrein als een
gebouw en verdeelt de functies op heldere wijze:
lantaarn.
De portiersloge
De bibliotheek
127
NIMAR 3 Avenue Marrakech, Rabat, Marokko Objectcode: 5021 Bruto vloeroppervlakte: 692 m² Nuttige oppervlakte: 451 m² Bouwjaar: onbekend Architect: onbekend Herontwikkeling: 2017 Architect: Hoek & de Wit Architecten Functie: Nederlands Instituut Marokko
De receptie op de bel-etage is direct herkenbaar aan het
Collegezaal met een afbeelding van een
Faculteit Geesteswetenschappen
NIMAR-logo, uitgevoerd in traditionele Marokkaanse Zellige-
tegelwand uit de moskee Madrassa Abul
Eigenaar: Fam. Zniber
tegeltjes.
Hassan in Salé.
128
Nederlands Instituut Marokko (NIMAR) Nederland-Marokko: wetenschappelijk contact Op 1 maart 2017 is het nieuwe onderkomen van
koloniale architectuur. De villa is omgeven door een
het Nederlands Instituut in Marokko (NIMAR) in
riante tuin, omsloten door een tuinmuur. Het gebouw
Rabat geopend door de minister van Onderwijs,
heeft drie bouwlagen: het souterrain, de bel-etage
Cultuur en Wetenschap, Jet Bussemaker. Het
en de eerste verdieping. De structuur van het pand is
statige witte pand, met de uitstraling van een
helder en grotendeels ongewijzigd gebleven.
grote villa, huisvestte tot voor kort de Deense ambassade, nu verzorgt en faciliteert het NIMAR
Vormgeving
van hieruit onderwijs en onderzoek.
De receptie op de bel-etage is direct herkenbaar aan het NIMAR-logo, uitgevoerd in traditionele
Kennis maken met cultuur
Marokkaanse Zellige-tegeltjes. Op deze verdieping
Het NIMAR is het nationale expertisecentrum
is ook de representatieve collegezaal, met een
Marokkostudies en maakt sinds 2015 deel uit van
afbeelding van een tegelwand uit de moskee
de Universiteit Leiden. Het instituut draagt actief bij
Madrassa Abul Hassan in SalĂŠ, en de bibliotheek te
aan de kennis in Nederland en Vlaanderen van de
vinden. Op de eerste verdieping bevinden zich de
Marokkaanse talen, culturen en samenleving. Dankzij
kantoren en de vergaderruimte. Het souterrain is
de nieuwe huisvesting kunnen meer studenten,
ingericht met een onderwijszaal, docentenkamer,
onderzoekers en andere professionals gefundeerd
studentenkamer, beheerderskamer, portiersloge
kennismaken met Marokko en de Arabische wereld.
en boekenberging. De nieuwe locatie beschikt over
Het NIMAR staat in het zogeheten Ville Nouvelle,
eigentijdse installaties; het draadloze internet is
een stadsdeel met mooie voorbeelden van de Franse
verbonden met de servers in Leiden.
Vergaderkamer met weids uitzicht over de stad
De bibliotheek
129
Bronnen Groepsportret met dame I t/m III. Willem Otterspeer, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam • I Het bolwerk van de vrijheid. De Leidse universiteit, 1575-1672, 2000 • II De vesting van de macht. De Leidse Universiteit, 1673-1775, 2002 • III De werken van de wetenschap. De Leidse universiteit, 1776-1876,2005. Het bolwerk van de vrijheid. De Leidse universiteit in heden en verleden. Samenvatting Groepsportret met dame, incl. nog te verschijnen deel IV), Willem Otterspeer, Leiden University Press, 2008. Vier eeuwen geschiedenis in steen. Universitaire gebouwen in Leiden. J. Dröge, C. Hendriks, N. Blok, Expertisecentrum Vastgoed van de Universiteit Leiden, 2005 Witte Singel-Doelencomplex Leiden. Cultuurhistorisch onderzoek en analyse. SteenhuisMeurs, Expertisecentrum Vastgoed van de Universiteit Leiden, 2015 De Leidse Sterrewacht. Glorieus als vanouds. F. Dekker, F. Israel en G. Smit, Universiteit Leiden, 2011 Structuurplan Academiegebouw. Atelier Pro, Buro Dröge, Expertisecentrum Vastgoed van de Universiteit Leiden, 2003 Altijd een vonk of twee. De Universiteit Leiden van 1975 tot 2000. H.J. de Jonge, W. Otterspeer, Universitaire Pers Leiden, 2000 Architectuur & Monumentengids Leiden. J. Dröge, E. de Regt, P. Vlaardingerbroek, Primavera Pers, 1999 Het Rapenburg. Geschiedenis van een Leidse gracht deel I-VI. Th. Lunsigh Scheurleer, C. Willemijn Fock, A.J. van Dissel, Rijksuniversiteit Leiden, 1986-1992 Rapenburg 65. Het Clubgebouw van de Vereeniging van Vrouwelijke Studenten te Leiden. C.W. Fock en anderen, Drukkerij Van der Linden (uitgever niet bekend), 1967 Interviews met betrokkenen, onder wie architecten
128
Beeldverantwoording Gebouwfoto’s Leiden: Marc de Haan Gebouwfoto’s Den Haag: Nicole Romijn Luchtfoto’s Leiden: Hielco Kuipers P. 29 linksonder: Petra Sonius (opening kassencomplex) P. 29 rechtsonder: Rogier van Vugt (bloeiende orchidee) P. 33 onder: Hugo Schalkers (restauratiewerk) P. 43 onder: KCAP Architects&Planners (sfeerbeeld) P. 43 rechtsboven: Buro van E (projectlogo) P. 46 linksonder: Arjen Veldt Fotografie (trappenhuis) P. 47 rechtsonder: Architect Diederik de Jonge en Hoek en de Wit Architecten (impressie entree) P. 78 rechtsonder: Archief Leiden Universitair Medisch Centrum (paviljoenbouw) P. 88: Studio Hartzema (stedenbouwkundig masterplan LBSP, januari 2017) P. 116/117: Aerophotostock (luchtfoto Den Haag) P. 118: Chris Gorzeman (Wijnhaven) P. 126 t/m 129: Hoek en de Wit Architecten, uitgezonderd p. 126 linksonder: Matjaz Kacicnik (dakterras) Foto’s waarvan de rechten bij de Universiteit Leiden berusten: p. 30 midden (Hortus botanicus), p. 57 linksonder, p. 58 linksboven en p. 59 linksonder en rechtsboven (Universiteitsbibliotheek). De portretten van hoogleraren komen van hoogleraren. leidenuniv.nl. De Universiteit Leiden heeft zorgvuldig geprobeerd de rechthebbenden van de overige foto’s te traceren. Mocht u rechten kunnen doen gelden, stuur dan een mail naar secretariaat@vastgoed.leidenuniv.nl.
133
A
1
B
C
D
E
F
G
H
N
30 RI
36
Campus Bio Science Park
W
EN
AA
R
SB
EG
U
RG
ER
W
EG
37
46
Station Leiden Cen
LUMC-garage
IFO
RT D
RE
EF
2
S AS
W SE
JN
42
ZE RN
128
Campus Binnenstad 1. 5e Binnenvestgracht 7, 7a .......................... K6 2. 5e Binnenvestgracht 8 ................................. KL6 3. Academiegebouw ......................................... K6 4. Arsenaal ......................................................... JK5 5. Gravensteen .................................................. KL5 6. Hortus botanicus .......................................... K67 7. Hortus botanicus-Oranjerie en Vakwerkschuur ............................................. K6 8. Hortus botanicus-Plantenkassen ............... K6 9. Hortus botanicus-Wintertuin ...................... K6 10. HUBspot ........................................................ L2 11. Johan Huizinga............................................... K6 12. Kamerlingh Onnes Gebouw ........................ LM56 13. Lipsius ............................................................ JK6 14. Matthias de Vrieshof .................................... J6 15. Oude ub ......................................................... L6 16. P.J. Veth .......................................................... K6 17. Plexus ............................................................. L6
A
B
EG
Naturalis
EINW
Naturalis
EG
PL
44
41
7
REEF
Campus Bio Science Park 26. Gorlaeus Building ......................................... C34 27. Gorlaeus Collegezalengebouw ................... C4 28. Huygens Laboratorium ................................ B4 29. Ketelhuis, hoogspanningsstation ............... B34 30. Kinderdagverblijf Kattekop ......................... G1 31. LMUY-gebouw .............................................. C4 32. Lumc Hoofdgebouw (Gebouw 1) ............ GH23 33. Lumc Onderzoeksgebouw Gebouw 2) .... G3 34. Lumc Onderwijsgebouw (Gebouw 3) ...... G23
D
MA
NL
AA
N
Hoogheemraadschap van Rijnland
18. P.N. van Eyckhof-Van Wijkplaats ............... JK6 19. Rapenburg 38 ............................................... KL5 20. Rapenburg 59 ............................................... K5 21. Rapenburg 63 en 65 .................................... K56 22. Regens Collegii ............................................. L6 23. Reuvens ......................................................... J56 24. Sterrewacht ................................................... KL7 25. Universiteitsbibliotheek ............................... J6
C
ES
E
35. Oortgebouw en Kamerlingh Onnes Laboratorium ................................................. B4 36. Pieter de la Court .......................................... G1 37. Poortgebouw ................................................ H2 38. Snellius ........................................................... B34 39. Sylvius Gebouw 3 ......................................... D3 40. Sylvius Laboratorium .................................... DE3 41. Universitair Sportcentrum-sporthal ........... CD45 42. Universitair Sportcentrum-clubgebouw en kleedruimte ............................................. C4 43. Universitair Sportcentrum-sportpark ......... CD34 44. Van Steenis .................................................... D45 45. Waterscheidingsgebouw ............................. B3 46. Willem Einthoven ......................................... G2
EG
T EINS
6
IKED
43
Gorlaeus hoogbouw: wordt gesloopt
27
5
TNO Gaubius
SY
31
32
HAAGW
28
40 43
33
Hogeschool Leiden
39
EG
35
GAL
G
ORTW
38
WE
26
29
4
RSE
J.H. O
45
NAA
SA
ND
34
SW
SE WAS
G
LV IU
3
WE IL EI
Campus Den Haag 47. Anna van Buerenplein .................................. P12 48. Schouwburgstraat ........................................ M12 49. Wijnhaven ...................................................... N3
F
G
H
L
M
R
EG
MA
OLW IPH
RT .
H RN
HT
N
L
T UC
3
ST R
HOOIGRACHT
AA T NIE
RM
AR
UW
ER
CHT
Hooglandse Kerk
T
W
4
IJN
PL KT
AT
HOGE
WOER
AN
TA
G
5
D
Pieterskerk
JE BO O
T AA
GE IN
M ST
KT
R
OU
AD
E
DS
IN ES
ZO E TE
R
H
AN
7
SW
RAAT
EG
ENST
Y E N ADE K
L
SC
HE R
RO O HUGO DE G
VA
N
GO
GE
EN
RW
TK
M
E ET
OU
6
L
M
ZO
WITTE SINGEL
H AN
LA
V JAN
BOISOTKADE
24
AN
TR RS
AN
OR
AA
AR
NG E L SI
LA
EV NM
T AA
E
HT
RE
TR AS
.
AD
R ST
EK
C ERRE N W A ST
R
EZ
ER
HI
Hortus botanicus
G
IS
SC
17
UU
Van der Werffpark
URG
R AP ENBUR
2
CH
DO
22
NS
GA
NB
EG
PE
E STE
R KO
E ST
RA
12
W
15
SES
EG
EU
E ST
NI
OK KL
TR TS
JAN
VS TG EN
HOOIGRAC
S BUR JN
RI NN
BI 2E
T
CH
AA
NGRA
MIDDELWEG
EL G E R SING
EIN SPL ION STAT
RM ME L AM
RA
AD
ST
GL
HERE
INNENVES TG 1E B
VI
G R AC H
EG
D AR
H EREN
SW
N
AN
ER
T
R
E AV
ARK
SH
ERM
E
LD
K OE
AV
B OL
2
E
KALV
O
EG
M
W
49
N LIA
ZIJL SING
TE AR
EES TRA
00 S1
HT
BR
G
JU
GRACHT
RU
TE
Nationaal archief
KT
MIDDELSTE
EB
EU
I JN
BO
N
ZW
RK T
ER
TU
JN
1
JN
.
W
RI
K
SC ENSTSRBAEAT SS IN PR
DSEKERK GR L AN
NG
EU
VE
DIJ
IR DRIE
RI
NI
DE
M RF
AR
D HE
OG
Stadhuis
LA
RT .
TM A
FLUWELEN BURGWAL
AT
E
OU
AT RA
HO
RA
NI
KA
EN
AN
JN
BA
RI
IE
1
DE
M
M
T RS
HA
RAC
G
G
EL
AL
6
TE
JN OU
KT
KG
EST
AR
EG
UR
G
UR
NB
19
N
IT
ER
20 EL 21
11 3 G 9 ST 7 16ONNEN W
SK
5
DO
RI
LE
Burcht
SM
ER
Museum van T Oudheden RAA ST UT O H G. ST EN
8 18
DE
NB
NG M
25
ET
E ST
HT
PE
T CH RA NG
SI
13
PI
OL
AC
RA
PE
TE
23
BRE
HO
GR
RA E EL DO
4
IT
14
T STRAA
SC
DE
A A L MA RK T Stadsgehoorzaal VI
BREE
EN
N
OU
AR
STILLE RIJN
B OO MMA R KT
NG
UR
Hartebrugkerk
P PA
EI
Stadhuis HA
RE
A P OT H E K E R S D I J K
HOU
NB
TER WA
EG
E LG
Museum Boerhaave
HAARLEMMERSTRAAT
NBURG RAPE KORT
L
TER WA
AT
E ST
A STR
A
GE
D OR
IA ECIL
Marekerk
M
CA
ESTSchouwburg EV
EN
OU D
GEL
ER E
JE
VEST
OUDE
SS
D
DE SSEKA
N
A
W
L
VO
OU
IN ES
PRINSE
SI
H
EG
NGE DE S I
JAN
Museum De Lakenhal
RKT TURFMA
BEESTENMARKT
T AA
RS
E
GA
W
OU
GE
R ST
O
AT
LG GA
RT KO
AG
MA
L AN
EN
M
TRA R SS
NO
MER
GEG
E
E ST
Museum voor Volkenkunde
MO
L AM
LAN
RKT AR
EG
RKT N MA ESTE E BE R K T NW
W
Molen De Valk
10
A
NS O
IN
E RF
HE
HT RAC
M
IO
M
S RS
L GE
R
TE
ENW
S BU
EL
R KO
OL
M
STA T
RIJN
ING
HT H T
ACA C R G E GGR L A N REN
IJN E R
Koninklijke Bibliotheek
Station Den Haag Centraal
EH
EI
LD
n ntraal
S GER
47
OU D
T
BL
S VE
Ministerie van Buitenlandse Zaken LAG
CH
T AA
SCH
T AA
RA
R ST
Stadsbouwhuis
TTER
New Babylon
EG
RG
R ST
H
SS
BU
IE
EN
SE
UW
AR
ID
EG W SE UTR E N O S E H
IN
HO
C
U AS
ZU
PR
SC
E
BE
SI N GEL
P
GEL
Campus Den Haag
N
48
SCHU
O
IN
Campus Binnenstad
N
E
K
O UD
J
W
I
T AA
I
J
K
L
M
N
O
P
133