O projektu

Januara 2021. godine, Djeca Crne Gore i Udruženje pedagoga Crne Gore započeli su s realizacijom projekta „Škole kao resurs za

prevenciju i suzbijanje govora mržnje,

ekstremizma i radikalizma“.

Cilj projekta je kreiranje sveubuhvatnog i održivog programa prevencije u školama

kao mjestu na kom mladi usvajaju znanja i vještina, prihvataju odgovarajuće stavove i pozitivne društvene vrijednosti kako bi se oduprli negativnim uticajima.

Direktnu ciljnu grupu našeg projekta činili

su stručni saradnici/ce - pedagozi/škinje i psiholozi/škinje iz dvadeset osnovnih i srednjih škola iz Podgorice, Tuzi, Danilovgrada i Nikšića, dok su krajnji korisnici njihovi učenici i učenice.

Upravo zato, kroz projektne aktivnosti

ojačani su kapaciteti stručnih saradnika/ca

– pedagoga/škinja i psihologa/škinja da kreiraju školsko okruženje koje će omogućiti

prevenciju i suzbijanje govora mržnje, radikalizacije i nasilnog ekstremizma, te da podstaknu svoje učenike/ce na osmišljavanje i učešće u volonterskim

aktivnostima koje će im pomoći da razvijaju kritičko mišljenje, socio-emocionalne vještine i otpornost kako ne bi podlegli ekstremističkom narativu. U tom pravcu, osmišljeno je i, tokom šest mjeseci, realizovano više aktivnosti s fokusom na stvaranje podsticajnog okruženja u vaspitno-obrazovnim ustanovama u kojima se gradi sistem otvorene komunikacije i formira ambijent u kojem možemo razmjenjivati iskustva i govoriti i o ovim osjetljivim pitanjima koji mogu imati veliki negativan uticaj, kako na pojedinca/ku, tako i na društvo u cjelini.

Projekat je podržan u okviru regionalnog projekta „Zajednice na prvom mjestu: Pokretanje hub-a organizacija civilnog društva koji će se baviti pitanjem nasilnog ekstremizma – od prevencije do

reintegracije“ koji Forum MNE (Crna Gora) realizuje u partnerstvu sa Center for Legal Civic Initiatives (Albanija), Hope and Homes for Children (Bosna i Hercegovina), Partners Kosova – Center for Conflict Management (Kosovo), Centre for Common Ground (Sjeverna Makedonija) i Kulturnim centrom DamaD (Srbija), uz finansijsku podršku Evropske unije i Ministarstva javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore.

Communities First Hub #EUfunded

REALIZOVANE PROJEKTNE AKTIVNOSTI

Umrežavanje stručnih saradnika/ca iz centralne regije

U cilju pripreme za realizaciju projekta, uspostavljen je projektni tim koji je definisao projektne zadatke/obaveze. Nakon pozitivnog mišljenja za realizaciju projekta dobijenog od strane Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, konkretizovana je saradnja sa 20 osnovnih i srednjih škola i identifikovani su stručni saradnici/ce koji će učestvovati u realizaciji projektnih aktivnosti.

Obuke za stručne saradnike/ce

Kako bi dodatno izgradili svoje kompetencije, podijelili svoja iskustva u radu s učenicima/ama u okviru svojih škola, ali se i bolje umrežili, odabrani stručni saradnici/ce – pedagozi/škinje i psiholozi/ škinje koji su prepoznati kao nosioci preventivnih aktivnosti i programa, pohađali su dvije akreditovane obuke.

- Obuka „Uloga nastavnika/ca u prevenciji i borbi protiv nasilja i govora mržnje na

internetu“, zbog trenutne epidemiološke situacije i načina odvijanja nastave u školama, organizovana je online. Obuka je realizovana u martu 2021. godine, a pohađalo ju je ukupno 27 stručnih saradnika/ca (online način rada dao nam je priliku da povećamo broj učesnika/ca i pozovemo i stručne saradnike/ce bez radnog angažmana kako bi imali prilike da osnaže svoje kapacitete).

Obuka je imala za cilj da stručni saradnici/ce razviju kompetencije potrebne da podižu

nivo svijesti učenika/ca i jačaju njihove unutrašnje snage da prepoznaju i suprostave se govoru mržnje, radikalizaciji i nasilnom ekstremizmu koristeći postojeće

mehanizme u školi i lokalnoj zajednici.

Obuku su vodile pedagoškinje Katarina Vučinić-Marković i Vanja Rakočević koja je ujedno i autorka ovog programa stručnog usavršavanja nastavnika/ca.

- Kako bi rješavanju problema govora mržnje, radikalizacije i nasilnog estremizma u školi pristupili timski, odnosno uključili sve aktere vaspitno-obrazovnog procesa, uslijedila je

„Obuka nastavnika za organizaciju volonterskih programa i sadržaja u

osnovnoj i srednjoj školi“.

Obuka je organizovana kako bi stručni saradnici/ce iz uključenih škola dodatno razvili kompetencije za podsticanje djece i

mladih na planiranje i realizaciju različitih

volonterskih aktivnosti i sadržaja. Obuka je održana u Petrovcu u maju 2021. godine, a učestvovalo je 20 stručnih saradnika/ca i nastavnika/ca.

Obuku su vodile Vanja Rakočević, koordinatorka Volonterskog kluba Gimnazije „Slobodan Škerović“ i Aleksandra Gligorović, trenerica i autorka programa obaveznog izbornog sadržaja/vannastavnih aktivnosti za razvoj volonterizma u srednjim i osnovnim školama. Angažovane trenerice su takođe autorke ovog programa stručnog usavršavanja nastavnika/ca.

Sprovođenje preventivnih aktivnosti i implementacija akcionih planova u školama

Stručni saradnici/ce su nakon prve obuke započeli sa formiranjem školskih timova koje su činili zainteresovani učenici/ce i nastavnici/ce.

Kako govor mržnje, radikalizacija i nasilni ekstremizam nisu problematika kojom se škole bave sistematski, ovu aktivnost su sproveli kroz osmišljavanje prezentacija i radionica na kojima su i kolege/inice i učenike/ce informisali o projektu, značaju rješavanja ovih problema, te ukazali na mogućnosti za preventivne aktivnosti na nivou škole. U tom smislu, u školama su realizovane prezentacije na nivou nastavničkog vijeća/stručnih aktiva, kao i radionice za određene grupe učenika/ca.

Povezujući se i među sobom, na drugoj obuci su stručni saradnici/ce imali zadatak da osmisle volonterske aktivnosti za rješavanje prepoznatih izazova u odnosu na problematiku govora mržnje, radikalizacije i nasilnog ekstremizma u svojim školskim zajednicama. Uz mentorsku podršku trenerica, pripremili su akcione planove koji su težili ostvarenju sljedećih ciljeva:

Učenici/ce poznaju druge kulture, religije i formiraju stavove na osnovu svojih iskustva, a ne na osnovu ukorijenjenih stavova. Učenici/ce žive duh demokratije, a demokratske vrijednosti prenose i razmjenjuju sa drugima. Učenici/ce na različitosti gledaju kao na bogatstvo, a ne na nedostatak. Sprečavanje svih vrsta online nasilja i razvijanje dijaloga među učenicima/cama. Kreiranje školskih zajednica bez mržnje.

Akcioni plan OŠ „Njegoš“ - Spuž i OŠ „Vlado Milić“ - Podgorica

Akcioni plan sprovode pedagoškinje Tatjana Jokić i Olivera Micevski, kao i psihološkinja Sanja Kalezić. Nakon odabira i obuke učenika/ca - vršnjačkih edukatora/ki obije škole, organizovana je radionica za predstavnike/ce učeničkih parlamenata „Enasilje i govor mržnje“.

Učenici/ce VI, VII i VIII razreda imali su mogućnost da istražuju ovaj problem i razmisle o mogućim odgovorima, ali i da diskutuju o svom ponašanju u online svijetu.

Akcioni plan OŠ „Zarija Vujošević“, OŠ „Milan Vukotić" i OŠ „Vladika Danilo“ - Zeta

Obuhvatajući tri škole sa teritorije gradske opštine Golubovci, ovaj akcioni plan sprovode pedagoškinja Snežana Jukić, psihološkinja Jelena Jukić, pedagoškinja Milica Bešović i nastavnik Radenko Nikolić. Osmišljen je radi podizanja svijesti o govoru mržnje kod učenika/ca, a kroz bolju međusobnu saradnju i komunikaciju učenika/ca škola ove gradske opštine.

Predstavnici/ce učeničkih parlamenata ovih škola okupili su se na zajedničkoj radionici „Online nasilje i govor mržnje“. Nakon radionice posađena je maslina kao simbol širenja prijateljstva i međusobne saradnje u dvorištu OŠ „Vladika Danilo“.

U nastavku realizacije akcionog plana, zasadiće se po jedno drvo i u preostale dvije škole, a učenici/ce će dobiti elektronske informativne materijale o problemu govora mržnje i nasilja na internetu, kao i značaju njihovog rješavanja.

Akcioni plan Medrese „Mehmet Fatih“ –Tuzi, ETŠ „Vaso Aligrudić“ i SGGŠ „Inž. Marko Radović“ iz Podgorice

Akcionim planom profesorice Vaide Đoković i pedagoškinja Selme Šabotić i Vesne Ćetković realizovano je zajedničko druženje učenika/ca, kao i radionica u Medresi. Kako bi ukazali učenicima/cama na pojavu ekstremizma i radikalizma, i preventivno uticali na pojavu diskriminacije i nasilja zbog pripadnosti određenoj naciji, realizovana je edukativna posjeta Medresi s ciljem međusobnog upoznavanja učenika/ca, drugačijeg načina obrazovanja, ali i kulture.

Nakon obilaska Medrese, organizovana je radionica „Prevencija i borba protiv govora mržnje i nasilja, nacionalizma i ekstremizma“. Učenici/ce su, kroz različite vježbe, uočavali sličnosti i razlike u načinu života, navikama, onome što vole da rade, posjete i korišćenje društvenih mreža, itd. Po završetku radionice razgovarali su o zajedničkim aktivnostima i mogućnostima proširivanja saradnje. U septembru je planiran drugi dio zajedničke aktivnosti akcionog plana – posjeta Imigracionom centru Crne Gore.

Akcioni plan OŠ „Štampar Makarije“ i OŠ „Oktoih“ iz Podgorice

Pedagoškinje Andrijana Radinović i Marijana Bošković kreirale su akcioni plan radi razvijanja i podsticanja pozitivnih vrijednosti i vještina kroz zajedničke aktivnosti vršnjačkih edukatora/ki. One su izvršile odabir učenika/ca, a zatim i započele formiranje inicijalne grupe budućih vršnjačkih edukatora/ki kroz online obuku.

Učenici/ce su se informisali o značaju ovog projekta, aktivnostima predviđenim akcionim planom, a zatim o mogućnostima vršnjačke edukacije (prednosti i nedostaci, osobine dobrog vršnjačkog edukatora/ke...).

Vršnjački edukatori/ke će, u nastavku realizacije akcionog plana, sprovesti radionice u cilju razvijanja tolerancije i nenasilja, kao i prevencije govora mržnje na internetu. Pored vršnjačkih radionica, planirane su i različite vannastavne aktivnosti kao podrška kreiranju sigurnog školskog okruženja za djecu (sportske i rekreativne aktivnosti, izložba slika...).

Akcioni plan ŠSVSO „Sergije Stanić“, Umjetnička škola za balet i muziku „Vasa Pavić“ iz Podgorice i SMŠ Zeta - Zeta

Stručne saradnice srednjih škola, psihološkinja Marina Bućković i pedagoškinje Marijana Popović i Magdalena Nikolić, realizovale su aktivnosti u okviru petog Akcionog plana. Njihov akcioni plan ima za cilj da učenike/ce upozna s pojmom, prevencijom i suzbijanjem radikalizma i nasilnog ekstremizma, ali i da poveže učenike/ce iz tri škole u cilju bolje saradnje, međusobnog uvažavanja i poštovanja različitosti. Na početku, oformile su grupu učenika/ca sačinjenu od predstavnika/ca učeničkih parlamenata, a zatim pripremile materijal za edukativnu radionicu. Radionica je realizovana u amfiteatru ŠSVSO „Sergije Stanić“.

Učenici/ce su, pored međusobnog upoznavanja, razgovarali o radikalizmu i ekstremizmu, te analizirali zadate primjere ovih pojava.

Na kraju druženja, učenici/ce Umjetničke škole izveli su muzički performans „Muzikom protiv nasilja“.

Akcioni plan OŠ „Milorad Musa Burzan“, OŠ „Branko Božović“ i OŠ „Vuk Karadžić“ iz Podgorice

U želji da podignu svijest učenika/ca osnovnih škola i preventivno djeluju na problem govora mržnje, ali i uspostave saradnju i omoguće druženje i razmjenu iskustava učenika/ca, pedagoškinje Ana Peković, Milica Sekulić i Katarina VučinićMarković, kao i psiholog Pavle Vujanović, pored informisanja školskih kolektiva o značaju volonterskih aktivnosti u cilju suzbijanja govora mržnje, krajem nastavne godine, okupili su učenike/ce na radionici u OŠ „Milorad Musa Burzan“.

Radionica „Sloboda govora i govor mržnje“ im je pružila priliku da kroz niz zanimljivih aktivnosti razmotre ove pojmove, razumiju razliku među njima, ali i definišu korake u postupanju u slučajevima kada se nasilje/govor mržnje na internetu desi. Takođe, ovo je bila idealna prilika da oni sami prepoznaju šta svako od njih može uraditi u cilju preventivnog djelovanja.

Akcioni plan OŠ „Ivan Vušović“ Vidrovan, OŠ „Vuko Jovović“ – Danilovgrad i Medrese „Mehmet Fatih“ – Tuzi

Pedagoškinje Sanja Janjić i Valentina Dašić, psihološkinja Milena Lučić i profesorica psihologije Fahreta Giljić, osmislile su niz aktivnosti akcionim planom. Jedan dio aktivnosti odnosio se na saradnju dvije osnovne škole (iz Vidrovana i Danilovgrada) u okviru kojih su pedagoškinje Sanja i Valentina organizovale edukativnu radionicu za učenike/ce obije škole posvećenu prevenciji govora mržnje u Vidrovanu. Nakon radionice, simbolično su posadili „drvo mira“ kroz predviđenu ekološku akciju.

Drugi dio akcionog plana obuhvatio je posjetu učenika/ca iz Danilovgrada kolektivu Medrese u okviru koje su psihološkinje Milena i Fahreta, uz poseban osvrt na razvoj socijalne inkluzije, organizovale radionicu o prevenciji radikalizma.

Završni događaj i prezentacija realizovanih aktivnosti

Po završetku realizacije projekata, u julu 2021. godine organizovano je okupljanje kojem su, pored uključenih stručnih saradnika/ca, nastavnog osoblja i učenika/ca, prisustvovali i predstavnici/ce donatora.

Završni događaj bio je prilika da se osvrnemo na ono što smo postigli. Istovremeno, željeli smo još jednom da

skrenemo pažnju javnosti na ulogu i značaj škole u prevenciji govora mržnje,

radikalizacije i nasilnog ekstremizma. Iako u crnogorskim osnovnim i srednjim školama još uvijek nije zabilježen značajan broj primjera nasilnog ekstremizma, jeste izražen govor mržnje, posebno na internetu. Uz sve manje tolerancije prema svakoj vrsti različitosti, ovaj problem je dodatno aktuelizovan u toku pandemije zbog češćih međusobnih kontakata djece i mladih putem interneta. Upravo zato je problemu potrebno

pristupiti sistemski i djelovati preventivno u okviru škola.

Saopštenje za javnost i izjave učesnika/ca možete pogledati ovdje.

Projektna brošura

U želji da na jednom mjestu objedinimo bitne informacije o govoru mržnje, ekstremizmu, radikalizmu i nasilnom ekstremizmu, s posebnim osvrtom na ulogu škole u kreiranju preventivnih programa, ali i sumiramo postignute rezultate projekta kroz primjere dobre prakse (kako se škole mogu organizovati za realizaciju preventivnih aktivnosti), pripremljena je i ova e-publikacija.