Preventivna uloga škole

Škola je najznačajnija društvena institucija u kojoj se sistematski, organizovano i planski sprovodi vaspitno-obrazovna

djelatnost. Prema Opštem zakonu o obrazovanju i vaspitanju Crne Gore, jedan od ključih ciljeva vaspitanja je da obezbijedi mogućnost za svestrani razvoj pojedinca/ka, bez obzira na pol, životno doba, invaliditet, socijalno i kulturno porijeklo, nacionalnu i vjersku pripadnost i tjelesnu i psihičku konstituciju (Član 2 Ciljevi) u okruženju jednakom za sve i bez nasilja i diskriminacije (Član 9 Jednakost i Član 9a Zabrana diskriminacije). U smislu preventivnog djelovanja, škola ima veliku prednost i značaj koji se posebno ogledaju u sljedećem:

kontakti sa najvećim dijelom učeničke populacije od ranog djetinjstva, pa nadalje, velike mogućnosti u pogledu podsticanja dječijeg razvoja i kreiranja pozitivnog okruženja, vrijeme koje učenik/ca provede u školi i učestalost kontakata sa porodicom, uočavanje prvih znakova rizičnih ponašanja i pravovremenog i adekvatnog reagovanja u cilju sprečavanja njihovog daljeg razvoja.

Važno je napomenuti da savremeni ciljevi

vaspitanja i obrazovanja akcenat stavljaju na razvijanje ključnih kompetencija kod

učenika/ca, i da je jasno da se vaspitna i obrazovna funkcija škole ne ostvaruje samo putem prenošenja i usvajanja znanja, već i osposobljavanjem učenika/ca da stečena znanja primjenjuju i povezuju, razvijanjem komunikacijskih i socijalnih vještina i podsticanjem usvajanja demokratskih vrijednosti i vrlina poput tolerancije, empatije, participacije, odgovornosti, poštovanja prava drugih... Zato se upravo

ostvarivanjem vaspitne funkcije škole ostvaruje i njeno preventivno djelovanje.

Ključna uloga škole u prevenciji rizičnih i nepoželjnih ponašanja učenika sastoji se u nastojanjima da se jačaju zaštitni faktori u

školskoj sredini i da se time umanje

negativni efekti faktora rizika. Škola može djelovati preventivno na nekoliko načina, te postoje primarna, sekundarna i tercijarna prevencija.

PIRAMIDA: Vrste prevencije

U odnosu na primarnu prevenciju, u pitanju su aktivnosti koje se dešavaju prije nego se pojavi problem i fokusiraju se na smanjivanje pojavljivanja različitih stanja ili stilova života koji za posljedicu imaju rizična ponašanja. Na taj način programi imaju cilj da preveniraju probleme prije njihovog nastanka, ali na način da obuhvataju kompletnu učeničku populaciju (a ne samo one koji su u riziku) čime se takođe izbjegava stigmatizacija pojedinih učenika/ca.

S druge strane, sekundarna ili ciljana prevencija, podrazumijeva specifične programe za specifične rizične grupe ili grupe u riziku (zbog rizičnih uslova i postojanja rizika, problemi u ponašanju se tek očekuju ili su vrlo vjerovatni).

Na vrhu piramide nalazi se tercijarna prevencija koja obuhvata specifične programe i intervencije za grupe djece i mladih sa već razvijenim poremećajima u ponašanju čija kompleksnost i trajanje određuju posebno programirane, specifične i složene tretmane.

Imajući sve ovo na umu, vaspitno-obrazovne

ustanove treba da preuzmu važnu ulogu u

prevenciji, posebno primarnoj, i sprovode programe prevencije svih oblika društveno neprihvatljivog i rizičnog ponašanja djece i mladih. Preventivnu ulogu škole treba posmatrati kroz integrisani model prevencije koji

podrazumijeva implementaciju preventivnih aktivnosti unutar cjelokupnog rada i života

škole. Na taj način se preventivna uloga škole ogleda kroz različite komponente i segmente njenog rada, jednako kroz redovnu i izbornu nastavu, tako i kroz različite sekcije i vannastavne aktivnosti.

Pored toga što se od škole očekuje da uspostavi dobru i otvorenu komunikaciju na relaciji zaposleni/a – učenik/ca – roditelj/ka,

integrisani model prevencije takođe traži da se u razvoj i realizaciju ovakvih programa uključe svi značajni subjekti u realizaciji

(djeca, vaspitači/ce, nastavnici/ce, stručni saradnici/ce, administrativno i pomoćno osoblje, uprave škole, roditelji/staratelji) i

sprovode u saradnji sa predstavnicima policije, zdravstvenog sistema, sistema socijalne zaštite i nevladinog sektora.

Značajnu ulogu u prevenciji i intervenciji imaju stručni saradnici/ce - pedagozi/škinje i psiholozi/škinje: oni su tu da pruže podršku i stručnu pomoć učenicima/cama, roditeljima/starateljima i

nastavnicima/cama. Stručni saradnici/ce učestvuju u pripremi i realizaciji preventivnih programa namijenjenih, ne samo učenicima/ama, već i nastavnicima/ama i roditeljima/starateljima, konstantno

sarađuju s nastavnim osobljem, sprovode savjetovanja i pružaju podršku roditeljima/starateljima, organizuju individualni i grupni rad sa djecom. Njihova uloga je kompleksna i najčešće su nosioci preventivnih programa, a uvijek dio školskog tima za realizaciju preventivnog programa. Ipak, nisu jedini i isključivo odgovorni, niti za prevenciju, ni za intervenciju. Oni svojim stručnim znanjima treba da podrže proces prevencije, ali svi zaposleni u školi, svako u okviru svoje uloge i svog djelokruga rada, mora timski da doprinese ovom procesu.

Nastavnik/ca i stručni saradnik/ca zajedno i samostalno, rade najljepši, a ujedno i najodgovorniji dio posla koji se ogleda u

radu s učenicima/cama kada im pomažemo da bolje shvate i saznaju sebe, procjenjuju svoje mogućnosti, usklađuju svoje želje i prohtjeve sa drugima, razrješavaju svoje trajnije ili trenutne probleme, mijenjaju svoje stavove i na kraju, i neprihvatljivo i rizično ponašanje...

Preventivni programi moraju imati za cilj

podizanje nivoa znanja i svijesti svih zaposlenih u školi za prepoznavanje rizičnih

i neprihvatljivih oblika ponašanja, kao i nasilja, i ukazati im na procedure i postupke za zaštitu od nasilja i reagovanje u takvim situacijama. Ne smijemo zaboraviti da je neophodno da

učenici/ce budu aktivno uključeni u svim fazama prevencije - od planiranja do

realizacije. Djeci je za aktivno uključivanje neophodna podrška odraslih u neposrednom, svakodnevnom radu, ali i organizovanjem posebnih obuka, kako bi zatim samostalno, i u saradnji sa svojim nastavnicima/cama, realizovali preventivne aktivnosti. Obučeni učenici/ce mogu da čine tim vršnjačkih edukatora/ki.

Preventivni programi se mogu organizovati u vidu mnogobrojnih aktivnosti koje zajedno osmišljavaju i realizuju učenici/ce i odrasli

(roditelji/staratelji, nastavnici/ce, predstavnici/ce lokalne zajednice):

Raznovrsna ponuda vannastavnih aktivnosti (sekcija, klubova) Zajedničko donošenje pravila ponašanja Obilježavanje različitih datuma i događaja (Dan sigurnog interneta/tolerancije/prijateljstva, nedjelje posvećene aktivnostima protiv nasilja) Osmišljavanje učeničkih predstava, forum teatra Organizovanje debata, okruglih stolova, tribina i susreta s ekspertima za oblast prevencije nasilja (ljekari, psiholozi) Organizovanje posebnih dešavanja sa ekspertima/kinjama iz ove oblasti i onima koji su preživjeli različite oblike diskriminacije ili nasilje, poput „živih biblioteka“ Organizovanje filmskih večeri uz obaveznu diskusiju nakon projekcije Izrada promotivnog materijala - lifleta, brošura, postera Objavljivanje edukativnih tekstova u školskim časopisima, zidnim novinama Uređivanje posebnih stranica na školskom vebsajtu i društvenim mrežama sa sadržajima na ovu temu Promocija literature o ovoj temi Organizovanje vršnjačkih obuka za učenike/ce Realizacija edukativnih aktivnosti i radionica na časovima odjeljenjske zajednice (npr. nenasilno rješavanje konflikata, programi osnaživanja i razvoja socio-emocionalnih vještina...) Tematski nagradni konkursi, kvizovi, izložbe Otvaranje i vođenje učeničkog savjetovališta – vršnjačka podrška i centri za medijaciju

Dakle, najuspješniji pristup prevenciji je onaj koji počinje od ranog uzrasta, obuhvata sve učesnike u školi, prožima čitav vaspitno-obrazovni proces, obezbjeđuje sredstva za realizaciju, usmjeren je na izgradnju pozitivne klime u školi, ne toleriše nasilje, podstiče pozitivno ponašanje, uključuje djecu kao kreatore i realizatore preventivnih aktivnosti, razvija vršnjačke timove za podršku djeci, ima podršku lokalne zajednice.