Creative Economy in Thessaloniki

Ε.Μ.Π. – Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Διατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Αρχιτεκτονική – Σχεδιασµός του Χώρου Κατεύθυνση: Πολεοδοµία – Χωροταξία

Διπλωµατική εργασία Δηµιουργική οικονοµία και αστικοί µετασχηµατισµοί. Το παράδειγµα της Θεσσαλονίκης. Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Σοφία Αυγερινού – Κολώνια

Μαρία Κούτσαρη Ιανουάριος 2013

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγικά 1.1 Γενικό πλαίσιο – θεµατική

7

1.2 Αντικείµενο και µεθοδολογική προσέγγιση

9

1.3 Στόχος και πρωτοτυπία της έρευνας – Χρονικό πλαίσιο

14

2. Τοποθέτηση της έρευνας 2.1 Εισαγωγή στην έννοια της δηµιουργικής οικονοµίας

17

2.2 Δηµιουργική οικονοµία και αστικός χώρος

20

2.3 Η “δηµιουργική πόλη”

24

2.4 Ανταγωνιστικότητα και δηµιουργική οικονοµία στις ευρωπαϊκές πολιτικές

29

2.5 Η δηµιουργική οικονοµία στο βρετανικό µοντέλο

37

2.6 Η δηµιουργική οικονοµία στο γερµανικό µοντέλο και το παράδειγµα του Βερολίνου

43

2.7 Ο ρόλος των Ηνωµένων Εθνών (UNESCO και UNCTAD)

53

2.8 Εφαρµοσµένες στρατηγικές ανάπτυξης – Παραδείγµατα

61

3. Ανάλυση της περιοχής µελέτης 3.1 Γενικά χαρακτηριστικά του Δ. Θεσσαλονίκης

61

3.2 Η δηµιουργική οικονοµία στην πόλη της Θεσσαλονίκης

70

3.3 Η περιοχή “Βαλαωρίτου”

79

4. Αστικοί µετασχηµατισµοί και δηµιουργικότητα 4.1 Εισαγωγή στην χωρική διάσταση του φαινοµένου

87

4.2 Κατηγοριοποίηση δηµιουργικών δραστηριοτήτων

89

4.3 Χαρτογράφηση δηµιουργικών δραστηριοτήτων στην περιοχή µελέτης

93

4.4 Συνεντεύξεις µε πληροφορητές κλειδιά

96

4.5 Αξιολόγηση και σύνθεση ευρηµάτων

101

5. Συµπεράσµατα

107

6. Βιβλιογραφία

111

7. Παραρτήµατα

117

3

4

Περίληψη Στη σύγχρονη παγκόσµια συζήτηση για τη διαχείριση και το σχεδιασµό του χώρου αναδεικνύεται όλο και πιο έντονα ο ενισχυµένος ρόλος των πόλεων ως κοινωνικοοικονοµικών κέντρων που συγκεντρώνουν συνεχώς µεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσµιου πληθυσµού. Στις έντονες αλλαγές, τις οποίες υφίστανται οι πόλεις στα πλαίσια

της

παγκοσµιοποίησης,

περιλαµβάνονται

διαδικασίες

όπως

η

αποβιοµηχάνιση, ο εξευγενισµός υποβαθµισµένων περιοχών, η µετανάστευση προς τις πόλεις και η γενικότερη κινητικότητα µεταξύ αυτών. Επιπλέον η έντονη εµφάνιση της συµβολικής οικονοµίας και της κατανάλωσης παγκοσµίως δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους κανόνες για τη διαχείριση και το σχεδιασµό του χώρου.

Συνεπώς,

οι

πόλεις

στα

πλαίσια

µιας

γενικευµένης

τάσης

εµπορευµατοποίησης εκφράζουν την αναγκαιότητα για νέες πολιτικές µε στόχο να γίνουν όλο και περισσότερο ελκυστικές προκειµένου να αναδειχθούν στην αρένα του παγκόσµιου ανταγωνισµού. Ως ένα από τα σηµαντικότερα εργαλεία της αστικής πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση έχει αναδειχθεί ο πολιτισµός και πιο πρόσφατα µια πιο εξειδικευµένη διαχείριση πολιτιστικών γεγονότων και αστικών εµπειριών µε στόχο το πολιτιστικό και το τουριστικό µάρκετινγκ των πόλεων. Δεν είναι λίγα τα παραδείγµατα µεγάλων πόλεων σε όλο τον κόσµο, όπου η λεγόµενη πολιτιστική βιοµηχανία – και πιο πρόσφατα η δηµιουργική οικονοµία - αποτελούν τη βάση αστικού ανασχεδιασµού, αναζωογόνησης, αξιοποίησης και τελικά προώθησης των πόλεων αυτών. Αντικείµενο της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η ανάγνωση του ρόλου που µπορεί

να

διαδραµατίσει

η

δηµιουργική

οικονοµία

στους

αστικούς

µετασχηµατισµούς µιας µεσαίου µεγέθους πόλης, της Θεσσαλονίκης. Η παραπάνω διερεύνηση στόχο έχει τον εντοπισµό των αιτίων και την κατανόηση των µηχανισµών των µεταλλαγών αυτών µε στόχο να εκτιµηθούν οι προοπτικές ανάπτυξής αλλά και οι ενδεχόµενοι κίνδυνοι που εγκυµονούνται για αυτές και κατ’ επέκταση για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Κεντρικό παράγοντα πίσω από τον συλλογισµό που αναπτύσσεται αποτελεί η ανάγκη για ολοκληρωµένη προσέγγιση στο στρατηγικό σχεδιασµό της αστικής ανάπτυξης της πόλης, µέσα από το πρίσµα της δηµιουργικής οικονοµίας, που θα αποτρέψει την εµπορευµατοποίηση των µεταλλασσόµενων περιοχών, θα τους εξασφαλίσει µια ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα και κατ’ επέκταση θα εγγυηθεί τη µελλοντική βιώσιµη ανάπτυξή της πόλης µέσα στο νέο παγκόσµιο πλαίσιο που διαµορφώνεται, αυτό της οικονοµικής κρίσης.

5

Λέξεις κλειδιά: δηµιουργική οικονοµία, συµβολικό κεφάλαιο, ανταγωνιστικότητα και ελκυστικότητα πόλεων, marketing και branding τόπου, δηµιουργική πόλη

Abstract In today’s global debate on space management and design, the city emerges as a socioeconomic center of utmost significance, where increasingly larger percentages of the world’s population aggregate. The sharp transformations that cities undergo in the context of globalization include processes such as deindustrialization, restoration of degraded districts, the immigration to cities and the mobility among them in general. Furthermore, the emergence of symbolic economy and consumption influence the regulation on space management and planning.

Consequently, in the context of a general trend of commercialization, cities express the necessity for new policies, which will aim at rendering them more attractive so as to put them on the map of global competition. One of the most significant tools of urban policy in this direction has been culture, and more specifically a more specialized management of events and experiences aiming at the cities’ cultural and touristic marketing. There are numerous examples of cities around the globe where culture and more specifically the cultural industry – also referred as creative economy – form the basis of urban redesign, regeneration, development and overall promotion of these cities, either within an organized strategic plan or through spontaneous transformations of the urban environment.

The subject matter of this paper is to pinpoint, describe and analyze the transformations of space observed in selected urban areas of Thessaloniki, a greek medium-sized city, through the prism of creative economy. By investigating and interpreting the phenomenon, the thesis will attempt to pinpoint the causes and mechanisms of these transformations, so as to assess the perspective of development of these areas as well as the potential risks involved. A fundamental parameter in the argument that is proposed shall be the need for an integrated approach to these areas’ strategic planning, through the emergence of creative economy, which will serve to prevent their commercialization and consequently to guarantee their viable future development in the new global economic context that is currently being formed, namely one of fiscal austerity.

Key Words: creative economy, symbolic capital, cities’ competiveness and attractiveness, place marketing and branding, creative city

6

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

1.1 Γενικό πλαίσιο – θεµατική Στη σύγχρονη παγκόσµια συζήτηση για τη διαχείριση και το σχεδιασµό του χώρου αναδεικνύεται όλο και πιο έντονα ο ενισχυµένος ρόλος των πόλεων ως κοινωνικοοικονοµικών κέντρων που συγκεντρώνουν συνεχώς µεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσµιου πληθυσµού. Μέσα στα νέα οικονοµικά πλαίσια που διαµορφώνονται σήµερα, αυτά της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης, αλλά και στα κοινωνικά, αυτά της πολυπολιτισµικότητας, της άυλης εργασίας αλλά και των νέων προτύπων ζωής και κατανάλωσης, διαφαίνεται η αναγκαιότητα για νέες κατευθυντήριες στις στρατηγικές σχεδιασµού του αστικού χώρου. Πιο συγκεκριµένα ο ι ευρωπαϊκές πόλεις, σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες για την αστική πολιτική που διατυπώνονται στην “Πράσινη Βίβλο για το αστικό περιβάλλον” το 1990, αναδεικνύονται στη σύγχρονη

παγκοσµιοποιηµένη

πραγµατικότητα

ως

“κέντρα

οικονοµικής

δραστηριότητας, καινοτοµίας και πολιτισµού”1, και πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη έµφαση

στην

ανάδειξη

της

ταυτότητας

τους

και

τη

βελτίωση

της

ανταγωνιστικότητάς τους. Στις έντονες αλλαγές, τις οποίες υφίστανται οι πόλεις στα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης, περιλαµβάνονται διαδικασίες όπως η αποβιοµηχάνιση, ο εξευγενισµός υποβαθµισµένων περιοχών, η µετανάστευση προς τις πόλεις και η γενικότερη κινητικότητα µεταξύ αυτών. Επιπλέον η έντονη εµφάνιση της συµβολικής

οικονοµίας

και

της

κατανάλωσης

παγκοσµίως

δεν

αφήνουν

ανεπηρέαστους τους κανόνες για τη διαχείριση και το σχεδιασµό του χώρου. Συνεπώς, οι πόλεις στα πλαίσια µιας γενικευµένης τάσης εµπορευµατοποίησης εκφράζουν την αναγκαιότητα για νέες πολιτικές µε στόχο να γίνουν όλο και περισσότερο ελκυστικές προκειµένου να αναδειχθούν στην αρένα του παγκόσµιου ανταγωνισµού. Ως ένα από τα σηµαντικότερα εργαλεία της αστικής πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση έχει αναδειχθεί τις τελευταίες δεκαετίες ο πολιτισµός και πιο πρόσφατα µια πιο εξειδικευµένη διαχείριση πολιτιστικών γεγονότων και αστικών εµπειριών µε στόχο το πολιτιστικό και το τουριστικό µάρκετινγκ των πόλεων. Δεν είναι λίγα τα παραδείγµατα µεγάλων πόλεων σε όλο τον κόσµο, όπου η λεγόµενη πολιτιστική βιοµηχανία – και πιο πρόσφατα η

δηµιουργική βιοµηχανία -

1 “Πράσινη Βίβλος για το αστικό περιβάλλον”, Ευρωπαϊκή `Επιτροπή Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1990

7

αποτελούν τη βάση αστικού ανασχεδιασµού, αναζωογόνησης, αξιοποίησης και τελικά προώθησης των πόλεων αυτών. Ειδικότερα τα κέντρα των πόλεων αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα µέσα στο πλαίσιο της ανάδειξης της ταυτότητας και της ανταγωνιστικότητας των πόλεων. Λόγω της ιστορικότητάς τους σε επίπεδο κτιριακού αποθέµατος αλλά και της πολυεπίπεδης χωρικής τους οργάνωσης, µπορούν επαρκώς να εκπληρώσουν την ανάγκη για ανάδειξη µιας ιδιαίτερης ταυτότητας για τις πόλεις και να αποτελέσουν τον πυρήνα ανάπτυξης νέων οικονοµικών δραστηριοτήτων. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας τους και η αυθεντικότητά τους σε συνδυασµό µε την αλλαγή των χρήσεων που συχνά συµβαίνει εκεί και κατ’ επέκταση τη συχνή απαξίωση και την κακή τους συντήρηση οδηγεί συχνά σ τη µείωση των αξιών γης στις περιοχές αυτές. Το υπόβαθρο που δηµιουργείται αποτελεί πολύ συχνά ελκυστή για τα αποκαλούµενα «δηµιουργικά επαγγέλµατα» αλλά και για διάφορες «άτυπες» πολιτιστικές δραστηριότητες, που όπως αναφέρεται παραπάνω συγκροτούν τον πυρήνα των σύγχρονων στρατηγικών αστικής αναζωογόνησης. Μάλιστα, πολύ συχνά παρατηρείται σε πολλές πόλεις οι συγκεντρώσεις αυτών των δραστηριοτήτων να προκύπτουν αυθόρµητα, χωρίς να είναι µέρος κάποιας κεντρικής σχεδιαστικής πολιτικής, και να επηρεάζουν έντονα την ανάπτυξη συγκεκριµένων αστικών τµηµάτων. Αντικείµενο της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η σκιαγράφηση του ρόλου που µπορεί να διαδραµατίσει η δηµιουργική βιοµηχανία - ή ορθότερα όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια η δηµιουργική οικονοµία - στην αστική αναζωογόνηση της πόλης της Θεσσαλονίκης, µέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης οικονοµικής κρίσης. Η διερεύνηση αυτή ακολουθεί δύο βασικά στάδια: Πρώτον γίνεται προσπάθεια συλλογής και καταγραφής των διαθέσιµων στοιχείων από δευτερογενείς πηγές για την δηµιουργική οικονοµία στο σύνολο της πόλης ώστε να διαφανούν οι κυρίαρχες τάσεις

και

να

εξαχθούν

κάποια

γενικά

συµπεράσµατα.

Δεύτερον

γίνεται

επικεντρωµένη ανάλυση σε ένα επιλεγµένο αστικό τµήµα του κέντρου της Θεσσαλονίκης µέσω πρωτογενούς έρευνας ώστε αφενός να ανιχνευθούν

και να

καταγραφούν οι συγκεκριµένες δραστηριότητες και αφετέρου να εντοπιστούν και να αναλυθούν οι µεταλλαγές του χώρου που υφίστανται οι εν λόγω περιοχές εξαιτίας αυτών των δραστηριοτήτων. Η παραπάνω διερεύνηση στόχο έχει τον εντοπισµό των αιτίων και την κατανόηση των µηχανισµών των µεταλλαγών αυτών µε στόχο να εκτιµηθούν οι προοπτικές ανάπτυξής αλλά και οι ενδεχόµενοι κίνδυνοι που εγκυµονούνται για το επιλεγµένο

8

αστικό τµήµα και κατ’ επέκταση για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Κεντρικό παράγοντα πίσω από τον συλλογισµό που αναπτύσσεται αποτελεί η ανάγκη για ολοκληρωµένη προσέγγιση στο στρατηγικό σχεδιασµό της αστικής ανάπτυξης της πόλης, που θα αποτρέψει την εµπορευµατοποίηση της υπό µελέτη περιοχής και άλλων περιοχών µε αντίστοιχα χαρακτηριστικά, θα τους εξασφαλίσει µια ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα και κατ’ επέκταση θα εγγυηθεί τη µελλοντική βιώσιµη ανάπτυξή της πόλης µέσα στο νέο παγκόσµιο πλαίσιο που διαµορφώνεται, αυτό της οικονοµικής κρίσης.

1.2 Αντικείµενο και µεθοδολογική προσέγγιση Η παρούσα µελέτη επικεντρώνεται σε µία µεσαίου µεγέθους πόλη του ευρωπαϊκού χώρου, τη Θεσσαλονίκη, προκειµένου να µελετήσει και να αναλύσει την ανάπτυξη της δηµιουργικής βιοµηχανίας και την αλληλεπίδρασή της µε τον αστικό χώρο. Αν και πολύ µεγάλο κοµµάτι της βιβλιογραφίας για τις συγκεκριµένες αστικές διεργασίες αναφέρεται σε περιοχές της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου, όπου εντοπίστηκαν νωρίτερα και σε εντονότερο βαθµό φαινόµενα συγκέντρωσης αυτών των δραστηριοτήτων σε αστικά τµήµατα, σύγχρονες µελέτες έχουν εντοπίσει και αναλύσει

αντίστοιχες

διαδικασίες

αστικών

µετασχηµατισµών

και

σε

άλλες

ευρωπαϊκές πόλεις. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις µάλιστα, αναγνωρίζοντας τις προοπτικές που προσφέρει ο κλάδος αυτός, έχουν ήδη κάνει συντονισµένες προσπάθειες ενίσχυσης της δηµιουργικής βιοµηχανίας και ένταξής της στον στρατηγικό

τους

σχεδιασµό.

Σε

αυτές

περιλαµβάνονται,

όπως

αναλύεται

παρακάτω, πόλεις όπως το Ελσίνκι, το Άµστερνταµ, η Βαρκελώνη, η Στοκχόλµη, το Μιλάνο, η Λισαβόνα, το Βερολίνο, οι Βρυξέλλες, το Μόναχο, το Σεντ Ετιέν, η Κοπεγχάγη, η Βιέννη κ.α. Στην Ελλάδα, ο κλάδος της δηµιουργικής βιοµηχανίας δεν έχει αποτελέσει ακόµα αντικείµενο µελέτης, ούτε έχει συνδεθεί µε το σχεδιασµό ως µέρος κάποιας οργανωµένης στρατηγικής αστικού σχεδιασµού. Μάλιστα η πρόσφατη οικονοµική κρίση έχει προσανατολίσει τον κυρίαρχο λόγο προς άλλες κατευθύνσεις, καθώς τα προβλήµατα που προκύπτουν στις ελληνικές πόλεις λόγω της κρίσης, αφορούν ζωτικής σηµασίας θέµατα, όπως η µετανάστευση, η ανεργία, το πρόβληµα της στέγης, της εγκληµατικότητας κλπ. Όµως, η νέα τάξη πραγµάτων η οποία διαµορφώνεται, απαιτεί ριζοσπαστικότερες κινήσεις για τη βελτίωση της ζωής στις πόλεις και την επανεκκίνηση της οικονοµίας τους. Η ανάδειξη και υποστήριξη της

9

δηµιουργικότητας, συνδέεται άρρηκτα µε την γνώση και την καινοτοµία, και είναι απαραίτητο να διερευνηθεί η προοπτική να µπορεί να αποτελέσει το έναυσµα για την επαναφορά των ελληνικών πόλεων σε βιώσιµη τροχιά ανάπτυξης. Πιο συγκεκριµένα η Θεσσαλονίκη, προσφέρει ιδιαίτερα ευνοϊκό πεδίο γύρω από τη θεµατική της δηµιουργικής οικονοµίας, καθώς εκτός από πλούσιο πολιτιστικό παρελθόν διαθέτει ένα δυναµικό και εντόνα δηµιουργικό παρόν. Επιπλέον χωρικά η πόλη φαίνεται να διανύει µία περίοδο έντονων και συνεχών µεταβολών που σχετίζονται

µε

τους

οικονοµικούς

µετασχηµατισµούς

που

υφίσταται.

Είναι

χαρακτηριστικό δε ότι ανά περιόδους νέες περιοχές στο κ έντρο της πόλης προσελκύουν

το

ενδιαφέρον

και

συγκεντρώνουν

διάφορες

πολιτιστικές

δραστηριότητες και δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, ενώ άλλες απαξιώνονται και ερηµώνουν. Η πόλη ακολουθεί έναν συνεχή κύκλο αλλαγών που µεταφέρει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος από περιοχή σε περιοχή στο κέντρο της πόλης. Επιπλέον

η

Θεσσαλονίκη

χαρακτηρίζεται

από

πλούσια

πολιτιστική

και

αρχιτεκτονική κληρονοµιά, αλλά και πλήθος παραδοσιακών τεχνών γύρω από τα οποία έχει προσπαθήσει κατά καιρούς να στηρίξει µια προσπάθεια συγκρότησης της ταυτότητας της και προσέλκυσης τουρισµού. Η Θεσσαλονίκη αποτελεί πόλο έλξης διαφόρων πληθυσµών, συχνά διαφορετικής προέλευσης και εθνικότητας, αλλά ακόµη περισσότερο ποικίλων κοινωνικών τάξεων. Στα πλεονεκτήµατά της σε σχέση µε τον πληθυσµό είναι η προσέλκυση νεαρών ηλικιακών οµάδων, κυρίως λόγω τ ων µεγάλων και υψηλού επιπέδου ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων που διαθέτει. Τέλος, σήµερα ο παράγοντας της οικονοµικής κρίσης φαίνεται να την επηρεάζει καταλυτικά, καθιστώντας επιτακτικό το σχεδιασµό µιας στρατηγικής για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης και την αναστροφή της καθοδικής πορείας που ακολουθεί η πόλη. Στα πλαίσια µίας τέτοιας κρίσιµης συγκυρίας τα ερωτήµατα για την ύπαρξη, την εξέλιξη και την επιρροή που µπορεί να ασκήσει στον αστικό χώρο και στην οικονοµία της πόλης η δηµιουργική οικονοµία γίνονται ακόµη πιο επιτακτικά. Η µεθοδολογική προσέγγιση για την επαλήθευση της υπόθεσης εργασίας ακολουθεί τρία στάδια: Στο

πρώτο

στάδιο

διερευνώνται

τα

ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά

του

Δήµου

Θεσσαλονίκης, µέσα από το πρίσµα της δηµιουργικής οικονοµίας. Στόχος είναι να συλλεχθούν και να καταγραφούν συστηµατικά όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της πόλης που προσµετρώνται στο «δηµιουργικό» της κεφάλαιο. Προϋπόθεση

10

αποτελεί η ανάλυση των γενικών χαρακτηριστικών, η οποία γίνεται µέσα από τέσσερις επί µέρους θεµατικές: Ανάλυση της ιστορικής εξέλιξης της πόλης, ανάλυση των δηµογραφικών της χαρακτηριστικών, της πολεοδοµικής της εξέλιξης και του οικονοµικού της προφίλ. Σ τη συνέχεια ακολουθεί εξειδικευµένη ανάλυση του «δηµιουργικού

κεφαλαίου»

της

πόλης

βάσει

τεσσάρων

κατηγοριών,

της

πολιτιστικής κληρονοµιάς, των τεχνών, των επικοινωνιακών µέσων και άλλων δηµιουργικών επαγγελµάτων. Τέλος, µε τη βοήθεια της επιτόπιας επίσκεψης και παρατήρησης εντοπίζεται το κατάλληλο αστικό τµήµα που θ α αποτελέσει ευνοϊκό υπόβαθρο για την διεξαγωγή της έρευνας πεδίου και την επιτυχή παρατήρηση και ανάλυση των χωρικών εκφάνσεων της δηµιουργικότητας. Το στάδιο αυτό βασίζεται κυρίως σε δευτερογενή δεδοµένα από το διαδίκτυο, την αρθρογραφία και τη βιβλιογραφία. Στο δεύτερο στάδιο της µεθοδολογίας, θα γίνει αναλυτική καταγραφή των κυριότερων χαρακτηριστικών τ ης επιλεγµένης περιοχής µελέτης µε βάση τρεις κατηγορίες: τους υλικούς πόρους, τους ανθρώπινους πόρους και τους συµβολικούς πόρους. Ο διαχωρισµός αυτός α ποπειράται ουσιαστικά να αποδώσει µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αφενός τα φυσικά – υλικά χαρακτηριστικά τ ης περιοχής και αφετέρου τα άυλα χαρακτηριστικά της. Τα άυλα χαρακτηριστικά κρίθηκε σκόπιµο να διαχωριστούν στους ανθρώπινους πόρους, δηλαδή στις ιδιότητες που της προσδίδουν οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και τους συµβολικούς πόρους. Με την έννοια των συµβολικών πόρων γίνεται προσπάθεια να αποδοθούν τα χαρακτηριστικά εκείνα που δεν οφείλονται σε αντικειµενικά εγγενή στοιχεία αλλά κυριαρχούν στη συλλογική συνείδηση των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης. Παράλληλα θα γίνει προσπάθεια να ληφθούν υπόψη όχι µόνο µετρήσιµα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, αλλά να γίνει µια κατά το δυνατόν αντικειµενική αποτύπωση των συµβολικών πόρων των υπό µελέτη περιοχών, δηλαδή της συµβολικής σηµασίας που αυτή έχει στη συλλογική συνείδηση των κατοίκων της πόλης αλλά και των επισκεπτών. Μεταξύ άλλων τα στοιχεία που αναλύονται είναι η ιστορική εξέλιξη της πιλοτικής περιοχής µελέτης, το θεσµικό πλαίσιο µέσα στο οποίο αναπτύχθηκε, η θέση της και η ποιότητα του κτιριακού της αποθέµατος. Σε αυτά τα χαρακτηριστικά που αναδεικνύουν την ποιότητα του χώρου γίνεται η αναζήτηση των χωρικών αιτίων που οδήγησαν στην «δηµιουργική» µεταλλαγή τους. Στη συνέχεια επιχειρείται καταγραφή των χρήσεων γης και των δραστηριοτήτων, συλλογή στοιχείων για τις αξίες γης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τέλος αναλυτική προσέγγιση του

11

ανθρώπινου δυναµικού που εργάζεται, επισκέπτεται ή και ζει στην περιοχή. Σε αυτό το στάδιο στόχος είναι η ε ξαγωγή ποσοτικών και ποιοτικών συµπερασµάτων και η συσχέτισή τους µε τα χωρικά χαρακτηριστικά της περιοχής µε σκοπό την αναζήτηση των µηχανισµών εξέλιξης του φαινοµένου. Τέλος, κεντρικός στόχος είναι σε αυτό το στάδιο να χαρτογραφηθούν οι δραστηριότητες που εντάσσονται στη δηµιουργική οικονοµία και βρίσκονται στην υπό µελέτη περιοχή, ώστε να εξαχθούν συµπεράσµατα για την κατανοµή τους στο χώρο και το είδος τους. Στο τρίτο στάδιο, λαµβάνει χώρα η κατ’ εξοχή έρευνα πεδίου, που αποτελείται από συνεντεύξεις µε πληροφορητές κλειδιά. Οι συνεντεύξεις απευθύνονται σε επαγγελµατίες της δηµιουργικής οικονοµίας που δραστηριοποιούνται στην υπό µελέτη περιοχή και όχι στο σύνολο της πόλης. Οι συνεντεύξεις ανιχνεύουν µεταξύ άλλων τα στοιχεία της περιοχής που έλκουν ή απωθούν τ ους «δηµιουργούς», τα χαρακτηριστικά του χώρου αλλά και το βαθµό επέµβασης σε αυτόν, όπως επίσης και τις συνέργειες και τα δίκτυα που τυχόν δηµιουργούνται. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σκιαγράφηση της άποψης που έχουν οι συγκεκριµένοι επαγγελµατίες για την περιοχή µελέτης, σε µια προσπάθεια εξερεύνησης της «ταυτότητας» της περιοχής. Η ταξινόµηση των ποιοτικών κυρίως δεδοµένων που εξάγονται από την έρευνα πεδίου οδηγεί σε ενδιαφέροντα συµπεράσµατα και επιτρέπει το σχεδιασµό ενός διευρυµένου ερωτηµατολογίου για τη µελλοντική επέκταση της έρευνας. Επιπλέον ιδιαίτερα σηµαντική κρίνεται η συνέντευξη µε τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού, ως εκπροσώπου κλειδί από την τοπική αυτοδιοίκηση. Προϋπόθεση για όλα τα παραπάνω είναι η εκτεταµένη βιβλιογραφική έρευνα µε στόχο το σχηµατισµό ολοκληρωµένης άποψης πάνω στο ζήτηµα και την συναξιολόγηση όλων των απόψεων που διατυπώνονται στη σχετική βιβλιογραφία και αρθρογραφία. Πιο συγκεκριµένα η κεντρική θεµατική της «δηµιουργικής οικονοµίας» µελετάται από διαφορετικές οπτικές γωνίες, µεταξύ άλλων σε σχέση µε την αποβιοµηχάνιση των πόλεων, σε σχέση µε την έννοια της ταυτότητας και της προβολής των τόπων, την τουριστική ανάπτυξη, την επιχειρηµατικότητα και την καινοτοµία κ.α.

12

Διάγραµµα 1: Δοµή ερευνητικής εργασίας, Πηγή: ίδια επεξεργασία ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ – ΣΚΟΠΟΣ Μεθοδολογική προσέγγιση – Χρονικό πλαίσιο Υποθέσεις εργασίας  ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ  ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Δηµιουργικότητα και πολιτιστική βιοµηχανία Αστικές συγκεντρώσεις δηµιουργικών επαγγελµάτων Πολιτιστικός εξευγενισµός Η “Δηµιουργική Πόλη” Ταυτότητα τόπων και τουριστική αξιοποίηση  ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ) Πολεοδοµική εξέλιξη και θεσµικό πλαίσιο Ιστορική εξέλιξη και δηµογραφική σύνθεση Θεσσαλονίκη και δηµιουργική οικονοµία Σύγχρονες αστικές πολιτικές και δηµιουργική βιοµηχανία  ΑΣΤΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Εισαγωγή στην χωρική διάσταση του φαινοµένου Επιλογή πιλοτικής περιοχής µελέτης (Βαλαωρίτου) Έρευνα πεδίου - χαρτογράφηση  Συνεντεύξεις µε πληροφορητές κλειδιά  ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

13

1.3 Στόχος και πρωτοτυπία της έρευνας – Χρονικό πλαίσιο Στόχος της ερευνητικής πρότασης όπως αναφέρθηκε ήδη είναι να ανιχνεύσει και να αναδείξει

προοπτικές

αστικής

βιώσιµης

ανάπτυξης

µε ε

ργαλείο

τη

δηµιουργικότητα και την πολιτιστική οικονοµία µέσα στο πλαίσιο της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης. Ιδιαίτερα σήµερα, όταν οι ευρωπαϊκές πόλεις φαίνεται να διαδραµατίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο ως υποδοχείς µετακινούµενων πληθυσµών στον ευρωπαϊκό χώρο και ως χώροι έκφρασης των κοινωνικοοικονοµικών µεταβολών που δηµιουργούνται λόγω της κρίσης. Η διερεύνηση των φαινοµένων που περιγράφονται παραπάνω σε µία µικροµεσαία ευρωπαϊκή πόλη που βρίσκεται σε µεταβιοµηχανική φάση και διαθέτει έντονο πολιτιστικό υπόβαθρο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό αυτές τις συνθήκες. Η κεντρική υπόθεση εργασίας της παρούσας ερευνητικής πρότασης στηρίζεται στην ύπαρξη µιας αιτιατής σχέσης µεταξύ µετασχηµατισµών που παρατηρούνται στον αστικό χώρο και συγκεκριµένων δραστηριοτήτων που συγκεντρώνονται σε αυτόν και ανήκουν στην πολιτιστική βιοµηχανία. Η πρωτοτυπία της προτεινόµενης έρευνας δεν έγκειται µόνο στη διερεύνηση των σχέσεων της δηµιουργικής οικονοµίας και του αστικού χώρου, αλλά κυρίως στην προσθήκη µιας ακόµη παραµέτρου, της οικονοµικής κρίσης. Αυτή θα ε ξεταστεί από δύο οπτικές γωνίες. Αφενός εάν και µε ποιό τρόπο η κρίση επηρεάζει τα υπό εξέταση φαινόµενα στον αστικό χώρο και αφετέρου εάν και µε ποιό τρόπο η δηµιουργική οικονοµία µπορεί να αποτελέσει ευκαιρία βιώσιµης ανάπτυξης των πόλεων µέσα στο πλαίσιο της οικονοµικής κρίσης. Τα αποτελέσµατα της έρευνας φιλοδοξούν να έχουν άµεση κοινωνική ανταποδοτικότητα για την πόλη της Θεσσαλονίκης, ενώ η προτεινόµενη µεθοδολογία µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Επιγραµµατικά οι στόχοι της παρούσας έρευνας είναι: Η ανίχνευση και σκιαγράφηση της ανάπτυξης του κλάδου της δηµιουργικής βιοµηχανίας στη Θεσσαλονίκη. Ο σχηµατισµός µιας ολοκληρωµένης εικόνας για την πόλη

προϋποθέτει

τη

συστηµατική

καταγραφή

όλων τ

ων

ιδιαίτερων

χαρακτηριστικών της πόλης που µπορούν να προσµετρηθούν ή να ενισχύσουν το «δηµιουργικό» της κεφάλαιο. Σε αυτό περιλαµβάνονται αφενός η πολιτιστική κληρονοµιά της πόλης, η αρχιτεκτονική αλλά και η άυλη κληρονοµιά, οι «δηµιουργικές» οµάδες που δραστηριοποιούνται στην πόλη, άτυπες ή αυστηρά οργανωµένες, οι επαγγελµατίες που σχετίζονται µε οποιοδήποτε στάδιο της δηµιουργικής οικονοµίας και τέλος φορείς που µπορούν να συνεισφέρουν

14

καθοριστικά στην ενίσχυση της δηµιουργικότητας, όπως µουσεία, θεσµοθετηµένες πολιτιστικές

διοργανώσεις

και

άλλοι

πολιτιστικοί

φορείς.

Η

συστηµατική

καταγραφή που θα ακολουθήσει σε επόµενο κεφάλαιο γίνεται σε τέσσερις οµάδες, την πολιτιστική κληρονοµιά, τις τέχνες, τα µέσα επικοινωνίας και της δηµιουργικές υπηρεσίες. Η αξιολόγηση της κατάστασης και ο εντοπισµός των προβληµάτων και των προοπτικών των υπό µελέτη περιοχών αλλά και της πόλης γενικότερα. Μέσα από την

λεπτοµερή

ανάλυση

της µελέτης περίπτωσης γίνεται αξιολόγηση

της

υφιστάµενης κατάστασης µε στόχο να σχηµατιστεί και να καταγραφεί ένα πλέγµα προβληµάτων

και

κινδύνων,

αλλά

και

προοπτικών

και

ευκαιριών

που

παρουσιάζονται για την πιλοτική περιοχή µελέτης. Ο προσδιορισµός των στρατηγικών στόχων για την πόλη σε σχέση µε τον κλάδο της δηµιουργικής βιοµηχανίας. Η δηµιουργία µιας συνολικής και πολύπλευρης στρατηγικής κρίνεται απαραίτητη για την βιώσιµη ανάπτυξη της πόλης. Η στρατηγική αυτή µπορεί να εµπλουτιστεί µε παραµέτρους όπως η ενίσχυση της δηµιουργικής οικονοµίας, οι οποίες όµως θα πρέπει να υπηρετούν το ευρύτερο όραµα για την πόλη. Μόνο µετά την ανάλυση και την αξιολόγηση της κατάστασης µπορεί να γίνει εφικτός ο προσδιορισµός των επί µέρους στρατηγικών στόχων σε σχέση µε τη δηµιουργική οικονοµία της Θεσσαλονίκης. Τέλος η επεξεργασία των µελλοντικών τάσεων και προοπτικών σε σχέση µε τον ευρωπαϊκό χώρο κρίνεται ως απαραίτητο βήµα για να µπορέσουν να ευοδωθούν συνέργειες µε ευρωπαϊκές πόλεις και φορείς αλλά και συµµετοχή της πόλης ή των «δηµιουργών» σε ευρωπαϊκά δίκτυα. Με αυτό τον τρόπο θα µπορέσει να διασφαλιστεί η εξωστρέφεια αλλά και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της πόλης στον εν λόγω τοµέα. Συνοψίζοντας, τα κεντρικά ερωτήµατα που τίθενται και θα επιχειρηθεί να απαντηθούν στη συνέχεια είναι τα παρακάτω.

- Αν και κατά πόσο µπορεί η πόλη της Θεσσαλονίκης να επωφεληθεί από την ανάπτυξη και την ανάδειξη της δηµιουργικής οικονοµίας.

- Αν και µε ποιά εργαλεία µπορεί ο κλάδος της δηµιουργικής οικονοµίας στη Θεσσαλονίκη να αναπτυχθεί περισσότερο και πιο οργανωµένα.

- Προς ποιά κατεύθυνση και τί είδους είναι οι επί µέρους τάσεις που ανιχνεύονται στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

15

Διάγραµµα 2: Θεµατική και λέξεις κλειδιά, Πηγή: ίδια επεξεργασία

- Ποιές είναι οι ενδεικνυόµενες υποστηρικτικές ενέργειες στην περιοχή µελέτης και κατ’ επέκταση στην Θεσσαλονίκη για την ανάδειξη και ενίσχυση της δηµιουργικής οικονοµίας. Μέσα από την διερεύνηση µιας ειδικής µελέτης περίπτωσης, την µελέτη µιας υποπεριοχής της Θεσσαλονίκης, αλλά και την µελέτη µιας πόλης µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, στόχος είναι να απαντηθούν κάποια γενικότερα ερωτήµατα που αφορούν στη δηµιουργική οικονοµία και τη σχέση της µε το χώρο.

- Σε ποιό βαθµό και µε ποιό τρόπο µπορεί να διασφαλιστεί η βιώσιµη ανάπτυξη περιοχών που συγκεντρώνουν δηµιουργικές δραστηριότητες.

- Εάν και κατά πόσο µπορούν οι θεσµοθετηµένες πολιτιστικές «γειτονιές» να βοηθήσουν στην ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων και κατ’ επέκταση να δηµιουργήσουν οφέλη για την πόλη.

16

2. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2.1 Εισαγωγή στην έννοια της δηµιουργικής βιοµηχανίας Σηµαντική

παράµετρο

στην

ανάλυση τ ων

αστικών

µετασχηµατισµών

που

περιγράφονται παραπάνω αποτελεί η έννοια της δηµιουργικής οικονοµίας. Ήδη από τη δεκαετία του ’80 πολλές ευρωπαϊκές πόλεις υιοθετούν τον παράγοντα πολιτισµό στο στρατηγικό τους σχεδιασµό, όχι πλέον µε την έννοια της επιδότησής του, αλλά µε την έννοια της επένδυσης σε αυτόν, µε κύριο στόχο τα οφέλη που θα αποφέρει για την πόλη. Χαρακτηριστική κίνηση προς την κατεύθυνση αυτή αποτελεί ο θεσµός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης που θεσπίζεται το 1985. Σύντοµα βέβαια παρατηρείται µια µετατόπιση από τους αρχικούς στόχους του θεσµού, που ήταν η ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνείδησης και ταυτότητας, σε στόχους προβολής των πόλεων και ενίσχυσης της διεθνούς εικόνας τους. Το 1994 οι Parkinson και Bianchini2 παρουσιάζουν µε αναλυτικό τρόπο διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις που κατάφεραν να αξιοποιήσουν τον πολιτισµό αναβαθµίζοντας αφενός τις οικονοµικές τους δραστηριότητες και αφετέρου το «προφίλ» τους. Ανάµεσα σε αυτές αναφέρονται η Φρανκφούρτη, η Βαρκελώνη και η Γλασκόβη, τρεις πόλεις που αξιοποίησαν µε διαφορετικό τρόπο τον πολιτισµό σαν καταλύτη για την αντιµετώπιση των προβληµάτων τους (πχ. υποβάθµιση, αποβιοµηχάνιση κ.α.) και ταυτόχρονα σαν σηµαντική παράµετρο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους και του τουριστικού τους µάρκετινγκ. (destination marketing). Έτσι µέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’90 η πολιτιστική πολιτική αρχίζει να αναγνωρίζεται ως σηµαντική παράµετρος αστικής αναζωογόνησης ενσωµατώνοντας παραµέτρους όπως η ποιότητα ζωής, το κοινοτικό πνεύµα και η κοινωνική συνοχή.3 Σήµερα, ο πολιτισµός είναι ευρέως αποδεκτός σαν καταλυτικός παράγοντας δηµιουργικότητας και καινοτοµίας για την τοπική ανάπτυξη. Στην έκθεση του το 2006 το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Χωροταξίας, “ESPON” µιλάει για τη σηµασία της ανταγωνιστικότητας

και

της

βιώσιµης

ανάπτυξης,

για

την

αναγκαιότητα

αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονοµιάς, των πολιτιστικών δραστηριοτήτων µε ένταξη σε αυτές ευαίσθητων κοινωνικών οµάδων, αλλά και τη ανάγκη δηµιουργίας «πολιτιστικών επικέντρων»4 (cultural clusters) σαν καταλύτες της αστικής

2 Parkinson M., Bianchini F., (1994),“Cultural policy and urban regeneration”, Manchester, University Press 3 Arvanitaki Α. (2007), “Productivity of culture”, ECCM Symposium, Athens, 18‐20 October 2007 4 Γοσποδίνη Α. (2006), “Σκιαγραφώντας, ερμηνεύοντας, ταξινομώντας τα νέα τοπία της μεταβιομηχανικής

πόλης”, σελ. 26‐50, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιμ. (2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική

17

ανάπτυξης.

Όµως

όσο

τα

µοντέλα

αστικής

διακυβέρνησης

αλλάζουν

και

µετατοπίζονται προς περισσότερο νεοφιλελεύθερες πρακτικές, αλλάζει και ο τρόπος αξιοποίησης και ανάδειξης της πολιτιστικής οικονοµίας. Έτσι διατυπώνονται απόψεις για τον αστικό χώρο και το ρόλο του πολιτισµού µε την εισαγωγή καινούριων όρων όπως η «δηµιουργική τάξη»5 (creative class) ή το µάρκετινγκ τόπου (place marketing) και η δηµιουργία ταυτότητας για την πόλη (city branding), που φαίνεται να αντλούν τη ρητορική τους περισσότερο από την επιστήµη

της

οικονοµίας π αρά

από

τις

επιστήµες

του

χώρου

και

της

κοινωνιολογίας. Ενδεικτικές προς την κατεύθυνση αυτή είναι oι απόψεις του Richard Florida για την «δηµιουργική τάξη», η οποία θεωρεί ότι συµβάλλει καθοριστικά στην οικονοµική αναζωογόνηση των πόλεων, και ως εκ τούτου, όπως υποστηρίζει, οι πόλεις πρέπει να γίνονται πιο ελκυστικές ώστε να συγκεντρώνουν µεγαλύτερα ποσοστά αυτών των «επιθυµητών» οµάδων. Το νέο πλαίσιο το οποίο διαµορφώνεται χαρακτηρίζεται από τη συνεχή υποχώρηση του κράτους πρόνοιας και την αλλαγή της σχέσης κράτους – αγοράς, καθώς και τη στροφή από την οικονοµία της παραγωγής στην οικονοµία της κατανάλωσης που φέρνει στο προσκήνιο νέες µορφές εργασίας αλλά και νέες µορφές αστικής διακυβέρνησης. Συνεπώς, αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι δραστηριότητες της δηµιουργικής βιοµηχανίας στην επιστηµονική συζήτηση για τη σχέση του πολιτισµού µε το χώρο. Η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση είναι σχεδόν το ίδιο παλιά όσο και η κοινωνία η ίδια, σήµερα όµως η τέχνη και ο πολιτισµός έχουν αποκτήσει νέο ρόλο στις σύγχρονες κοινωνίες του 20 αιώνα. Όλες οι µορφές τέχνης, εικαστικές, εφαρµοσµένες, παραστατικές, έχουν αρχίσει να συνδυάζονται µε σύγχρονες οικονοµικές δραστηριότητες, όπως η διαφήµιση, το design, η µόδα δηµιουργώντας έναν νέο οικονοµικό κλάδο, την «πολιτιστική βιοµηχανία». Επιπλέον, λαµβάνοντας υπόψη τη δύναµη και το εύρος της ψηφιοποίησης και του διαδικτύου κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, µπορεί κανείς να παρατηρήσει αφενός την αύξηση της ταχύτητας διάδοσης και προβολής του πολιτισµού, και αφετέρου τον εµπλουτισµό του µε άλλες δηµιουργικές δραστηριότητες. Η δηµιουργία και η οικονοµική εκµετάλλευση της πνευµατικής εργασίας µέσω των πνευµατικών δικαιωµάτων είναι η παράµετρος κλειδί για την µετατροπή της δηµιουργικής δραστηριότητας σε «δηµιουργική βιοµηχανία».

5 Florida R. (2005), “Cities and the creative class”, Routledge

18

Ένας από τους πιο διαδεδοµένους ορισµούς της «δηµιουργικής βιοµηχανίας» είναι αυτός του βρετανικού «Department of Culture, Media and Sport” (DCMS) που διατυπώθηκε το 1998 σύµφωνα µε τον οποίο πρόκειται για «τη βιοµηχανία εκείνη που έχει τις ρίζες της στην ατοµική δηµιουργικότητα, τις ικανότητες και το ταλέντο και παρουσιάζει µια δυναµική για πλούτο και απασχόληση µέσα από την παραγωγή και εκµετάλλευση πνευµατικής εργασίας» 6. Σε αυτές περιλαµβάνονται όλες οι καλές τέχνες

(αρχιτεκτονική,

γλυπτική,

ζωγραφική,

ποίηση,

µουσική,

χορός,

κινηµατογράφος), οι τέχνες που σχετίζονται µε την οπτικοακουστική επικοινωνία, όπως το θέατρο, η λογοτεχνία, η φωτογραφία κ.α., αλλά και ότι σχετίζεται µε την αναπαραγωγή τους, όπως βιβλία, περιοδικά, εφηµερίδες, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση µέχρι και η διαφήµιση. Επίσης διαχωρίζεται ο όρος «πολιτιστική βιοµηχανία», ως υποκατηγορία της «δηµιουργικής βιοµηχανίας», και ορίζεται από την UNESCO ως «η βιοµηχανία που συνδυάζει τη δηµιουργία, την παραγωγή και την εµπορευµατοποίηση άυλης εργασίας πολιτιστικής φύσης, το αντικείµενο της οποίας συνήθως προστατεύεται από κανόνες πνευµατικών δικαιωµάτων και µπορεί να πάρει τη µορφή αγαθού ή υπηρεσίας»7.

Κατ’

επέκταση

δηµιουργικά

ορίζονται

τα

επαγγέλµατα

που

σχετίζονται µε την πολιτιστική βιοµηχανία ή µε διάφορες µορφές τέχνης, και σύµφωνα µε τις νέες τάσεις ανταγωνιστικότητας των πόλεων αποτελούν το ανθρώπινο «δηµιουργικό» κεφάλαιο που ευνοεί την αναβάθµιση των πόλεων και παράλληλα την καλύτερη προβολή και τουριστική αξιοποίηση τους. Η δηµιουργική βιοµηχανία βρίσκεται στο κέντρο ενός ιστού δραστηριοτήτων και σχετίζεται άµεσα µε άλλες βιοµηχανίες παράγοντας πλούτο και γνώση µέσω της καινοτοµίας και της επιχειρηµατικότητας. Επιπλέον η αλληλεπίδρασή της µε την κοινωνία και την οικονοµία είναι ευρέως αποδεκτή, µε προεκτάσεις στην αναζωογόνηση του αστικού χώρου και στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Προκειµένου να αποτυπωθεί καλύτερα το ευρύ αυτό δίκτυο συσχετισµών προκρίνεται ο όρος «δηµιουργική οικονοµία», ο οποίος έχει υιοθετηθεί και επίσηµα από τη βρετανική κυβέρνηση από το 2006.

6 DCMS (Department of Culture, Media and Sport), (2001), “Creative Industries Mapping Document”, HMSO,

London 'Those industries which have their origin in individual creativity, skill and talent and which have a potential for wealth and job creation through the generation and exploitation of intellectual property.'

7 “industries that combine the creation, production and commercialisation of contents which are intangible and cultural in nature; these contents are typically protected by copyright and they can take the form of a good or a service.” http://www.unesco.org

19

Σύµφωνα µε άλλους ορισµούς όπως αυτόν του Hesmondhalgh8 στον πυρήνα της ΔΒ βρίσκονται µόνο η διαφήµιση, το µάρκετινγκ, η ραδιοφωνική αναµετάδοση, η βιοµηχανία του κινηµατογράφου, η βιοµηχανία του διαδικτύου, η βιοµηχανία της µουσικής, τα έντυπα και ηλεκτρονικά µέσα, το βίντεο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, καθώς σχετίζονται άµεσα µε την παραγωγή και την διάδοση πολιτιστικού έργου. Αντίθετα, το θέατρο καθώς και η παραγωγή, έκθεση και πώληση έργων τέχνης, θεωρούνται «περιφερειακές» δηµιουργικές βιοµηχανίες καθώς δεν ακολουθούν τόσο ξεκάθαρα βιοµηχανοποιηµένο µοντέλο παραγωγής και αναπαραγωγής έργου.

2.2 Δηµιουργική οικονοµία και αστικός χώρος Μια ιδιαίτερα σηµαντική παράµετρος για τις προεκτάσεις της «δηµιουργικής οικονοµίας» είναι η σχέση της µε τον αστικό χώρο. Η συγκέντρωση των παραπάνω δραστηριοτήτων σε πολιτιστικά επίκεντρα (cultural clusters) είναι ένα φαινόµενο που έχει απασχολήσει αρκετά την επιστηµονική κοινότητα που ασχολείται µε τα ζητήµατα του χώρου. Σύµφωνα µε διάφορες απόψεις οι συγκεντρώσεις αυτές έχουν άµεση σχέση µε διεργασίες αναζωογόνησης, εµπορευµατοποίησης ή ακόµα και εκ νέου απαξίωσης του αστικού χώρου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση της «δηµιουργικής οικονοµίας» µε τη έννοια του συµβολικού κεφαλαίου. Η έννοια του συµβολικού κεφαλαίου, σύµφωνα µε τον Pierre Bourdieu9, βασίζεται στην αντίληψη ότι το κοινωνικό και πολιτισµικό κεφάλαιο υπάρχουν πάντα σε δύο µορφές: την αντικειµενική, που βασίζεται στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά και την υποκειµενική που σχηµατίζεται από τις παραστάσεις που έχουν τα υποκείµενα για την ίδια. Με βάση αυτό το σκεπτικό η συµβολική αξία ενός τόπου δεν βασίζεται απαραίτητα στα εγγενή χαρακτηριστικά του, αλλά στην «ένταξή του σε ένα σύστηµα οµοίων αντικειµένων και πρακτικών». Με τον τρόπο αυτό δοµείται µία επιχειρηµατολογία που προσδίδει στους τόπους κάποια ιδιαίτερα συµβολικά χαρακτηριστικά (εναλλακτικό ύφος, χαρακτήρας στεκιού, γοητευτικό αστικό τοπίο κλπ.), τα οποία ταυτόχρονα δηµιουργούν το σηµείο δ ιάκρισης των περιοχών αυτών από τις υπόλοιπες περιοχές της πόλης. Προσπαθώντας να εξερευνήσει κανείς τη σχέση της δηµιουργικής οικονοµίας και του συµβολικού κεφαλαίου µπορεί να κάνει δύο ειδών συνδέσεις. Αφενός οι «δηµιουργική τάξη» τείνει να προσελκύεται από απαξιωµένες κεντρικές αστικές

8 Hesmondhalgh D. (2002), “The Cultural Industries”, London/ Thousand Oaks/ New Delhi: Sage 9 Bourdieu P. (2006), “Η διάκριση: κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης”, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα

20

περιοχές, γιατί αυτές φέρουν κάποια υποκειµενικά χαρακτηριστικά που τις καθιστούν ελκυστικές (π.χ. αυθεντικότητα, εναλλακτικότητα) και στη συνέχεια βοηθούν στην συσσώρευση συµβολικού κεφαλαίου που καθιστά τις περιοχές αυτές ελκυστικές και σε άλλες οµάδες ανθρώπων. Σύµφωνα µε µια άλλη οπτική, αυτή του David Ley10, «οι αξίες της κατανάλωσης και όχι της παραγωγής είναι αυτές που οδηγούν τις αποφάσεις για τις χρήσεις γης στη µεταβιοµηχανική εποχή», διαπίστωση που βρίσκει απόλυτη εφαρµογή στις εν λόγω περιοχές. Είναι µάλιστα αξιοσηµείωτο ότι οι αστικές αυτές µεταλλαγές πολλές φορές

δεν

πυροδοτούνται

από

κάποιον

επίσηµο

σχεδιασµό

και κάποιο

συγκεκριµένο θεσµικό πλαίσιο, αλλά εξελίσσονται αυθόρµητα ακολουθώντας τις επιταγές των νέων προτύπων ζωής και κατανάλωσης και εξυπηρετώντας, ίσως ακούσια, τους νόµους της αγοράς. Πολλές φορές όµως το συγκριτικό πλεονέκτηµα των περιοχών αυτών που στο πρώτο στάδιο αποτέλεσε τον ελκυστή των παραπάνω δραστηριοτήτων (βλ. ιστορικότητα, αυθεντικότητα, χαµηλές τιµές γης σε συνδυασµό µε κεντρικότητα κλπ) µε την υπερσυγκέντρωσή τους µπορεί να ανατραπεί, µε αποτέλεσµα οι περιοχές αυτές να χάσουν την ταυτότητά τους και να οδηγηθούν στο φαινόµενο της εµπορευµατοποίησης (commodification). Όπως σηµειώνει ο Harvey, «η ήπια οµοιογένεια

η

οποία

συνοδεύει την καθαρή

εµπορευµατοποίηση

ακυρώνει

πλεονεκτήµατα µονοπωλίου»11 και ακυρώνει το σηµείο διάκρισης της περιοχής σε σχέση µε άλλες, που θα της έδινε τη δυνατότητα να συσσωρεύσει συµβολικό κεφάλαιο µε χαρακτήρα µοναδικότητας. Για να αποφευχθεί αυτή η εξέλιξη που έχει στοιχεία επαναλαµβανόµενα σε αντίστοιχες περιοχές πολλών πόλεων, πρέπει να αναπτυχθεί η στρατηγική εκείνη που θα εξασφαλίσει στην περιοχή την ταυτότητα εκείνη που θα της επιτρέψει να διαπραγµατευτεί σε συνθήκες «µονοπωλιακού µισθώµατος»12 και κατ’ επέκταση να εξασφαλίσει την βιώσιµη ανάπτυξή της. Ένα φαινόµενο που παρουσιάζει αρκετές αντιστοιχίες µε την παραπάνω διαδικασία είναι το φαινόµενο του εξευγενισµού («gentrification») που έχει απασχολήσει έντονα την ακαδηµαϊκή συζήτηση από το 1964, όταν ορίστηκε για πρώτη φορά από την κοινωνιολόγο Ruth Glass. Ο όρος καθιερώθηκε για να περιγράψει τις αλλαγές στο χώρο όταν άτοµα µεσαίων ή υψηλότερων κοινωνικών τάξεων µετοικούν σε

10 Smith N. (1996), “The new urban frontier, gentrification and the revanchist city”, New York – London

Routledge 11 Harvey D. (2006), «The art of rent: Globalization, monopoly and the commodification of culture»,

ARTicles, 27/08/2006 12 βλ σημείωση 11

21

κεντρικές περιοχές των πόλεων όπου διέµεναν χαµηλότερα κοινωνικά στρώµατα και επηρεάζουν αφενός τα δηµογραφικά δεδοµένα της περιοχής και αφετέρου τις αξίες γης. Επιπλέον προσελκύονται στην περιοχή νέες χρήσεις που απευθύνονται σε ένα

περισσότερο

«εκλεπτυσµένο»

κοινό,

όπως

πολιτιστικές

χρήσεις

και

εναλλακτικοί τρόποι διασκέδασης. Σαν επακόλουθο αυτών των αλλαγών τα χαµηλότερα κοινωνικά στρώµατα δεν µπορούν να αντεπεξέλθουν στις νέες αξίες γης και εγκαταλείπουν την περιοχή. Μια υποκατηγορία του εξευγενισµού θεωρείται και

ο

«πολιτιστικός

εξευγενισµός»

(“artistic

gentrification”),

όρος

που

χρησιµοποιείται για να περιγράψει τη διαδικασία, όταν αυτή πυροδοτείται από την συγκέντρωση πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Ουσιαστικά η διαφορά του φαινοµένου του εξευγενισµού σε σύγκριση µε τις αστικές µεταλλαγές που προέρχονται από τη δηµιουργική οικονοµία είναι ο παράγοντας της κατοικίας και ο εκτοπισµός των προηγούµενων κατοίκων. Τα φαινόµενα που εξετάζονται στην παρούσα ερευνητική εργασία σχετίζονται περισσότερο µε την αλλαγή της παραγωγικής βάσης των περιοχών, η οποία δεν πυροδοτείται απαραίτητα από τις ίδιες

τις

δηµιουργικές

δραστηριότητες,

αλλά

από

εξωγενείς

οικονοµικές

παραµέτρους. Τα φαινόµενα που περιγράφονται παραπάνω έχουν εξεταστεί ενδελεχώς από πολεοδόµους, γεωγράφους, κοινωνιολόγους κ αι άλλους επιστήµονες του χώρου. Σήµερα όµως βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε µία ένα νέο δεδοµένο που δε µπορεί να αφήσει την εξέλιξη των πόλεων ανεπηρέαστη, την πρόκληση της οικονοµικής κρίσης. Καθώς ο παράγοντας αυτός βρίσκεται ακόµα υπό εξέλιξη, οι παρατηρήσεις που µπορεί να κάνει κανείς µέσα από αυτό το πρίσµα για το χώρο υπάρχει κίνδυνος να γίνουν εν θερµώ. Παρόλα αυτά δε µπορεί κανείς να µη λάβει υπόψη του τη νέα αυτή παράµετρο και να προσπαθήσει να ανιχνεύσει αν και τί είδους επιρροή έχει στα φαινόµενα που περιγράφονται παραπάνω. Ίσως βρισκόµαστε µπροστά σε αλλαγές που θα επηρεάσουν καταλυτικά διαδικασίες όπως ο εξευγενισµός, η εµπορευµατοποίηση του χώρου, αλλά και έννοιες όπως η ταυτότητα του χώρου και η συµβολική οικονοµία. Προκύπτουν λοιπόν ερωτήµατα για το αν ο παράγοντας της κρίσης επιταχύνει, επιβραδύνει ή αλλάζει τελείως την εξέλιξη των εν λόγω φαινοµένων στο χώρο. Πιο αναλυτικά για το ρόλο της ΔΒ σε σχέση µε την αναζωογόνηση του αστικού χώρου,

αυτή

αποκτά

αυξηµένη

βαρύτητα

στην

παγκοσµιοποιηµένη

πραγµατικότητα. Παράγοντες που σχετίζονται άµεσα µε τη δηµιουργικότητα όπως η γνώση, η καινοτοµία, οι «δεξαµενές ταλέντου» (talent-pools) και η πολιτιστική

22

ελκυστικότητα είναι ευρέως αποδεκτό ότι είναι κρίσιµοι για τις πόλεις που θέλουν να παραµείνουν ανταγωνιστικές και επιτυχηµένες στο µέλλον. Επίσης η αστική κουλτούρα συνεργατικότητας (urban culture of cooperation)13, δηλαδή η ικανότητα δηµιουργίας και διατήρησης συνεργασιών µεταξύ ιδιωτών, µη κερδοσκοπικών οργανώσεων και κοινωνικών οµάδων, θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την βιωσιµότητα

των

πόλεων.

Επιπλέον

η

συγκέντρωση

δραστηριοτήτων

που

εντάσσονται στη ΔΒ καθώς και τα κοινωνικοπολιτιστικά δίκτυα που αναπτύσσονται στις πόλεις προσµετρούνται στα συγκριτικά τους πλεονεκτήµατα. Παρόλα αυτά, ζητήµατα γύρω α πό τα χωρικά χαρακτηριστικά των αστικών συγκεντρώσεων των δηµιουργικών δραστηριοτήτων είναι σχετικά δύσκολο να απαντηθούν. Η τάση (ή όχι) της ΔΒ και των υπο-κλάδων της να συγκεντρώνονται σε συγκεκριµένες περιοχές των πόλεων, το προφίλ αυτών των περιοχών, αλλά και εάν υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες για τις διαφορετικές κατηγορίες δηµιουργικών δραστηριοτήτων, είναι υποθέσεις εργασίας που είναι εξαιρετικά δύσκολο να τεκµηριωθούν επιστηµονικά. Κατά συνέπεια καθώς τέτοιου είδους επιστηµονικές έρευνες σπανίζουν, είναι ακόµη πιο δύσκολο να τεκµηριωθούν και να σχεδιαστούν επιτυχηµένες αστικές πολιτικές µε στόχο την στήριξη αυτών των δραστηριοτήτων προς όφελος των πόλεων. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει ακόµα πιο έντονα την ανάγκη για ενδελεχή έρευνα και χαρτογράφηση αυτών των δραστηριοτήτων ώστε να εξαχθούν τεκµηριωµένα συµπεράσµατα σχετικά µε τις παραπάνω υποθέσεις εργασίας και να σχεδιαστούν στρατηγικές για τις πόλεις που θα λαµβάνουν υπόψη τους αυτόν τον αναδυόµενο κλάδο, µε στόχο να τον στρέψουν προς όφελος της αστικής αναζωογόνησης. Από τη διεθνή βιβλιογραφία, δύο είναι οι βασικές χωρικές τάσεις που έχουν διαπιστωθεί

σε

σχέση

µε

τις

αστικές

συγκεντρώσεις

των

δηµιουργικών

δραστηριοτήτων και έχουν επιβεβαιωθεί στις εκάστοτε µελέτες χαρτογράφησης σε διάφορες ευρωπαϊκές π όλεις. Η πρώτη είναι η τάση της ΔΒ να χωροθετείται στα κέντρα των πόλεων. Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται, πολλές φορές εµπειρικά, αλλά και επιστηµονικά, όπως για παράδειγµα σε µελέτη χαρτογράφησης γα το Βερολίνο το 2008. Η δεύτερη διαπίστωση είναι η συγκέντρωση αυτών των δραστηριοτήτων σε «αστικά ερείπια» 14. «Τα αστικά ερείπια είναι περιοχές που έχουν βγει έξω από

13 ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008 14 Pasquinelli M. (2008), “Beyond the ruins of the creative city. Berlin’s factory of culture and the sabotage of

rent”, Berlin, (This text was presented at the Consistory Talk I: The Artist and Urban Development organised

by Skulputerenpark in Berlin on Saturday, 13 December 2008)

23

την οικονοµική ζωή της πόλης και µπορούν να προσφέρουν κατά κάποιο τρόπο την ιδανική στέγη για την τέχνη, η οποία βρίσκεται επίσης έξω από την φυσιολογική παραγωγή και κατανάλωση της πόλης»15 Οι δύο αυτές διαπιστώσεις αποτελούν ουσιαστικά τον πυρήνα του χωρικού µηχανισµού που αναπτύσσεται γύρω από τη Δηµιουργική Βιοµηχανία µε αντικείµενο την αναζωογόνηση υποβαθµισµένων ή ανενεργών αστικών τµηµάτων στα κέντρα των πόλεων. Τα κέντρα των πόλεων προσφέρουν γόνιµο έδαφος για την ανάπτυξη και

άνθιση

της

δηµιουργικότητας,

λόγω

της

ιστορικότητας,

της

πολυλειτουργικότητας και της αυθεντικότητάς τους. Το µεγάλο ζήτηµα που ανακύπτει είναι µε ποιό τρόπο οι στρατηγικές για την αναζωογόνηση των πόλεων µπορούν να εντάξουν στο σχεδιασµό τη ΔΒ και να την χρησιµοποιήσουν επιστρέφοντας σε µια βιώσιµη τροχιά ανάπτυξης.

2.3 Η “δηµιουργική πόλη” ‘Πιστεύω πως βιώνουµε µία νέα οικονοµική επανάσταση στις ανεπτυγµένες οικονοµίες της Ευρώπης. Εξελιχθήκαµε ανά τους αιώνες από την αγροτική οικονοµία, στην βιοµηχανική επανάσταση και τελικά στην οικονοµία των υπηρεσιών. Τώρα, πιστεύω πως αρχίζουµε να µετακινούµαστε από µία καθαρά τριτογενοποιηµένη οικονοµία σε µία οικονοµία που βασίζεται στη δηµιουργικότητα. Και αυτό δεν ισχύει µόνο για οικονοµίες όπως του Ηνωµένου Βασιλείου που είχαν για πολλά χρόνια το πλεονέκτηµα της ελεύθερης αγοράς και της επιχειρηµατικότητας, αλλά ισχύει και για τις οικονοµίες του αναπτυσσόµενου κόσµου.’16 Chris Smith, πρώην Γραµµατέας του Υπουργείου Πολιτισµού, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού του Ηνωµένου Βασιλείου Η έννοια της «Δηµιουργικότητας» ως µέρους µιας ευρύτερης πολιτιστικής πολιτικής διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην Αυστραλία, στα πλαίσια του κυβερνητικού προγράµµατος “Δηµιουργικό Έθνος”, το 1994. Το πρόγραµµα έθετε ως κεντρικό στόχο τη δηµιουργία ταυτότητας για το αυστραλιανό κράτος µέσω του πολιτισµού και ένας από τους τοµείς τους οποίους συµπεριλάµβανε ήταν η Δηµιουργική

15 Solnit R. (2005), “A filed guide of getting lost”, New York, Vilking,, pg. 88‐90 “An urban ruin is a place that

has fallen outside the economic life of the city, and it is in some way an ideal home for the art that also falls outside the ordinary production and consumption of the city.”

16 “I believe that we are living through a new economic revolution in the advanced economies of Europe. We have mover over the centuries, from an agricultural economy to an idustrial manufacturing economy to a service economy. And now I believe tat we are beginning to move from a pure service economy to an economy that is based very substantially on creativity. And thath is not just true of the economies such as the United Kingdom which have for many years had the advantage of the free market entrepreneur system. I think it is also true of the economies in developing countries”, Chris Smith, Creative Industries Conference, Vilnius, Lithuania, 2003

24

Βιοµηχανία. Όπως τονιζόταν από το πρόγραµµα «η Αυστραλία, βρίσκεται σε µια κρίσιµη καµπή της ιστορίας της. Οι παραδοσιακές αξίες και ιδεολογίες είναι σε µεταβατικό στάδιο και η ταχύτητα των παγκόσµιων οικονοµικών και τεχνολογικών αλλαγών έχουν δηµιουργήσει κλίµα αµφισβήτησης, για το αν µπορούν οι εθνικές κυβερνήσεις να αντιµετωπίσουν το µέλλον. Ό,τι µέχρι σήµερα υπήρξε αυθεντικά Αυστραλιανό δέχεται σήµερα µαζική επίθεση από την οµογενοποιηµένη παγκόσµια µαζική κουλτούρα.»17 Για το λόγο αυτό η αυστραλιανή κυβέρνηση προώθησε µία ολοκληρωµένη πολιτιστική πολιτική, η οποία ουσιαστικά ενσάρκωνε το όραµα του τότε πρωθυπουργού Keating για µία οικονοµία µε επίκεντρο τον πολιτισµό, η οποία θα µπορούσε να ανταπεξέλθει καλύτερα στα νέα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης. Η καινοτοµία του προγράµµατος ήταν ότι η έννοια του πολιτισµού διευρυνόταν για πρώτη φορά πέρα από τις καλές τέχνες και την πολιτιστική κληρονοµιά, και περιλάµβανε τον κινηµατογράφο, την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα ψηφιακά πολυµέσα, την πολιτιστική βιοµηχανία, τις βιβλιοθήκες, τον πολιτισµό των ιθαγενών, τον τοπικό πολιτισµό και τον πολιτιστικό τουρισµό. Η σηµασία της συγκεκριµένης πολιτικής είναι διπλή. Αφενός για την ανάδειξη της σηµασίας µιας εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας που προώθησε η αυστραλιανή κυβέρνηση και αφετέρου

για

την

έµφαση

που

έδωσε

στην

προοπτική

της

πολιτιστικής

δραστηριότητας, να αναπτύξει οικονοµική υπόσταση και να δηµιουργήσει θέσεις εργασίας. Η έννοια της «δηµιουργικότητας» µε οικονοµικούς όρους ξαναεµφανίστηκε µόλις το 1997 στο Ηνωµένο Βασίλειο, όταν το νεοσυσταθέν Υπουργείο Πολιτισµού, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού (DCMS) ίδρυσε την “Μονάδα δηµιουργικής βιοµηχανίας και οµάδα εργασίας” (Creative Industries Unit and Task Force), η οποία υλοποίησε δύο εκτεταµένες έρευνες πάνω στο θέµα της Δηµιουργικής Βιοµηχανίας στο Ηνωµένο Βασίλειο. H πρώτη έρευνα δηµοσιοποιήθηκε το 1998, υπό τον τίτλο: «Creative

Industries

Mapping

Document”

και

η

δεύτερη

το

2001,

συµπεριλαµβάνοντας συγκριτικά αποτελέσµατα για την οικονοµική εξέλιξη του κλάδου. Στις µελέτες αυτές η

δηµιουργική

βιοµηχανία

παρουσιάζεται ως

17 “Australia, like the rest of the world, is at a critical moment in its history. Here, as elsewhere, traditional

values and ideologies are in flux and the speed of global economic and technological change has created doubt and cynicism about the ability of national governments to confront the future. What is distinctively Australian about our culture is under assault from homogenized international mass culture.” ”Creative Nation: Commonwealth Cultural Policy”, 1994, Keating Govt. cultural policy

25

ανερχόµενος «παραγωγικός» κλάδος, ενώ τονίζεται ο θετικός της ρόλος σε αποβιοµηχανοποιηµένες και γενικότερα υποβαθµισµένες περιοχές. Σε αυτό το σηµείο είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς για το αν δ όθηκε περισσότερη έµφαση στις οικονοµικές παραµέτρους σε σχέση µε τις κοινωνικές, καθώς µιλάµε για έναν κλάδο που σχετίζεται άµεσα µε τον πολιτισµό. Σύµφωνα µε τον Garnham (2005), ήδη η υιοθέτηση του όρου “Δηµιουργική Βιοµηχανία” σε σχέση µε τον γενικότερο όρο “Πολιτισµός” συµπλέει µε την µετάβαση από το κοινωνικό κράτος που επιδοτεί τον πολιτισµό για το “κοινό καλό”, σε ένα κράτος που “επενδύει” στον πολιτισµό µε στόχο να αποκοµίσει οικονοµικά οφέλη. Στο άρθρο του «From cultural to creative industries”18 υποστηρίζει ότι το γόητρο της ΔΒ οφείλεται στο, αβάσιµο κατά τον ίδιο, επιχείρηµα του βρετανικού Υπουργείου Πολιτισµού, που ισχυρίζεται ότι ο πολιτισµός αποτελεί έναν οικονοµικό κλάδο «κλειδί» µε συνεχή ανάπτυξη µέσα στα πλαίσια της παγκοσµιοποιηµένης κοινωνίας της πληροφορίας, ενώ ταυτόχρονα εγείρει το κρίσιµο ζήτηµα των πνευµατικών δικαιωµάτων και της εκπαίδευσης του «δηµιουργικού» εργατικού δυναµικού. Όταν οι Adorno και Horkheimer ήδη από το 1947 χρησιµοποίησαν τον όρο «πολιτιστική βιοµηχανία», το έκαναν ακριβώς για να τονίσουν την παράδοξη σύνδεση µεταξύ πολιτισµού και βιοµηχανίας, δύο ασύµβατων κατά την οπτική τους όρων, και να αναδείξουν την αυξανόµενη εµπορευµατοποίηση του πολιτισµού και την αλλοτρίωση του «δηµιουργού» ως εργάτη σε ένα νέο σύστηµα παραγωγής πολιτισµού. Σήµερα, εκτός από τη διεύρυνση του όρου «πολιτιστική βιοµηχανία» σε «δηµιουργική

βιοµηχανία»

παρατηρείται

µία

ακόµη

διεύρυνση. Ο

όρος

«δηµιουργική οικονοµία» φαίνεται να κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος και η κυριότερη εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι µε αυτόν τον τρόπο εκφράζει καλύτερα τη συνολική επίδραση της ΔΒ στην κοινωνία και την οικονοµία. Υπάρχουν όµως και διάφορες άλλες υποθέσεις γι’ αυτό, όπως ότι αποµακρύνεται ακόµη περισσότερο από τον όρο «πολιτιστική βιοµηχανία», ο οποίος υπήρξε αρκετά διαδεδοµένος στο παρελθόν, κόβοντας έτσι ακόµη περισσότερο τις εµφανείς γέφυρες µε επαγγέλµατα που ανήκουν στο χώρο του πολιτισµού. Διατυπώνονται µάλιστα επιχειρήµατα ότι µε τον όρο «δηµιουργική οικονοµία» µπορεί πιο εύκολα να δικαιολογηθεί η ένταξη των επαγγελµάτων που σχετίζονται µε την πληροφορική και το διαδίκτυο, τα οποία επηρεάζουν τους δείκτες ανάπτυξης του ευρύτερου κλάδου ιδιαίτερα ευνοϊκά.

18 Garnham, Nicholas (2005), “From cultural to creative industries: An analysis of the implication of the

creative industries approach to arts and media policy making in the United Kingdom”, International Journal of Cultural Policy, Vol. 11, No. 1, pp. 15‐29

26

Η έννοια της δηµιουργικότητας αναγνωρίζεται ως όρος κλειδί στην οικονοµία της γνώσης (knowledge economy) και συνδέεται µε τις νέες θεωρίες σχετικά µε την ανταγωνιστικότητα. Η παλιά έννοια της ανταγωνιστικότητας επικεντρωνόταν κυρίως στο θέµα του κόστους, οπότε και η βελτίωσή της σχετιζόταν αποκλειστικά µε τη µείωση του κόστους. Νεότερες θεωρίες εισήγαγαν την ποιότητα ως παράµετρο της ανταγωνιστικότητας, εποµένως η καινοτοµία και η δηµιουργικότητα µπόρεσαν να συνδεθούν εντονότερα µαζί της. Η δηµιουργικότητα και η καινοτοµία µπορούν να ερµηνευθούν ως διαδικασίες που επιτρέπουν την δηµιουργία και µετατροπή νεωτερικών ιδεών σε καινοτόµα αγαθά και υπηρεσίες. Αυτή η διαδικασία στην σύγχρονη οικονοµία της γνώσης έχει υπογραµµιστεί από το εντονότερο ενδιαφέρον σήµερα για τη δηµιουργική βιοµηχανία και την πολιτιστική οικονοµία. Οι θεωρίες αυτές αρχίζουν να αποκτούν όλο και µεγαλύτερη βαρύτητα σε σχέση µε τις πόλεις. Η συµβολική έννοια της πόλης στο σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο πολιτισµό και η αυξανόµενη σηµασία της πολιτιστικής οικονοµίας σηµατοδοτούν µία φάση “πολιτιστικοποίησης του παγκόσµιου καπιταλισµού”19 Οι πόλεις γίνονται οι κατεξοχήν εκφραστές α υτών των τάσεων. Σε αυτά τα πλαίσια διατυπώνονται νέες θεωρίες µε επίκεντρο τη “Δηµιουργική Πόλη” πρωτοπόρος εκφραστής των οποίων ήταν ο Charles Landry.20 Ήδη από το 1995 ο Landry µιλάει για τη βιοµηχανία του 21ου αι. η οποία θα βασίζεται στην «παραγωγή γνώσης µε βάση τη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία».21 Το

µοντέλο

της

«Δηµιουργικής

πόλης»

αποκτά

όλο

και

περισσότερους

υποστηρικτές. Στο βιβλίο του «Αστική γεωγραφία» ο Tim Hall παρουσιάζει πέντε µοντέλα βιώσιµης ανάπτυξης για τις πόλεις του µέλλοντος: µεταξύ της «παγκόσµιας πόλης» (global city), της «ανταγωνιστικής πόλης» (competitive city), της «ηλεκτρονικής πόλης» (electronic city) και της «πόλης των άκρων» (edge city), παρουσιάζεται και η «δηµιουργική πόλη».22 Η «δηµιουργική πόλη» όπως αναφέρει ο Hall θα υποστηρίζει προς όφελος της αστικής και οικονοµικής της βιωσιµότητας τη «δηµιουργική οικονοµία», δηλαδή τον κύκλο της δηµιουργίας, παραγωγής και

19 Scott, Alen J. (2007), «Capitalism and Urbanization in a New Key? The Cognitive‐Cultural Dimension”,

Social Forces 85(4): 1465‐1482 20Landry C. (2000), ”The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators” 21 Landry, Charles & Bianchini, Franco (1995), The Creative City, Demos (“the industries of the twenty­first

century will depend increasingly on the generation of knowledge through creativity and innovation") 22 Hall T. (2005), “Αστική γεωγραφία”, επιμέλεια Λυδία Δρακάκη, Στέλλα Κυβέλου · μετάφραση Νικόλαος ‐

Γεώργιος Καραχάλης. ‐ 1η έκδ. ‐ Αθήνα : Κριτική

27

διανοµής «χειροπιαστού» (υλικού) προϊόντος µε δηµιουργικό περιεχόµενο υλική και πολιτιστική αξία και στόχο την αγορά»23 Η “δηµιουργική πόλη” αναγνωρίζει, υποστηρίζει, προσελκύει και διατηρεί το “ταλέντο” και τη δηµιουργικότητα. Το κτισµένο περιβάλλον, το πεδίο δηλαδή δράσης

της

δηµιουργικότητας,

είναι

καθοριστικό

στην

εγκαθίδρυση

του

κατάλληλου δηµιουργικού κλίµατος (creative milieu), ενός κλίµατος που παρέχει τις απαραίτητες υποδοµές (hard and soft infrastructure) για να εξασφαλίζει τη ροή γνώσης και ιδεών. Αλλά ταυτόχρονα, ακόµη πιο σηµαντικό ίσως ρόλο στη Δηµιουργική Πόλη παίζει η δηµιουργική τάξη, δηλαδή το ανθρώπινο κεφάλαιο που ζει και εργάζεται σε αυτήν και µε την παραγωγή δηµιουργικού έργου διασφαλίζει τη βιωσιµότητά της. Σύµφωνα µε το θεωρητικό µοντέλο που παρουσιάζει η Λουκαϊτου – Σιδέρη24, η Δηµιουργική Πόλη βρίσκεται στο µέσο δύο αντιδιαµετρικά αντίθετων τάσεων, της Επιχειρηµατικής Πόλης και της Προοδευτικής Πόλης. Ενώ η πρώτη εστιάζει στην οικονοµική ανάπτυξη µέσω της δηµιουργίας ευνοϊκού κλίµατος για επιχειρήσεις η δεύτερη εστιάζει στην ενίσχυση των γειτονιών, µέσω της εκπαίδευσης, του πολιτισµού, της αυτοοργάνωσης και του ακτιβισµού. Μπορεί η Δηµιουργική Πόλη να µην

προσανατολίζεται

στην

προσέλκυση

κεφαλαίου,

όµως

η

έννοια

της

ανταγωνιστικότητας εξακολουθεί να είναι κεντρική για την προσέλκυση των επιθυµητών ανθρώπινων πόρων.

23 UNCTAD, “The creative economy report”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 2008 24 Λουκαίτου – Σιδέρη Α. (2006), “Πολιτιστικά τοπία και πολιτιστικές πολιτικές. Η αμερικανική εμπειρία”,

σελ. 52‐68, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιμ. (2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική

28

2.4 Ανταγωνιστικότητα και δηµιουργική οικονοµία στις ευρωπαϊκές πολιτικές Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται ουσιαστικά η µετάβαση από το θεωρητικό πλαίσιο το οποίο έχει αναλυθεί στα τρία προηγούµενα κεφάλαια στις ευρωπαϊκές πολιτικές που σχετίζονται µε τη δηµιουργική οικονοµία. Όπως αναφέρθηκε ήδη η έννοια της ανταγωνιστικότητας είναι ζητούµενο στη Δηµιουργική πόλη και η δηµιουργική οικονοµία αποτελεί ουσιαστικά ένα µέσο ενίσχυσής της. Εποµένως κρίνεται απαραίτητη η ανάγνωση των ευρωπαϊκών πολιτικών µέσα από το πρίσµα της ανταγωνιστικότητας και της δηµιουργικής οικονοµίας. Η έννοια της ανταγωνιστικότητας διατρέχει ουσιαστικά όλες τις πολιτικές τις Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις απαρχές της µέχρι σήµερα και ταυτόχρονα επηρεάζει καθοριστικά τη διαµόρφωση της ατζέντας των χωρικών πολιτικών. Ήδη από τα µέσα της δεκαετίας του ’90, στο «Λευκό Βιβλίο της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» µε τίτλο «Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, απασχόληση: οι προκλήσεις και η αντιµετώπισή τους για τη µετάβαση στον 21ο αιώνα» τίθενται οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες ο ικοδοµούνται οι ευρωπαϊκές πολιτικές έκτοτε. Μεταξύ αυτών εξέχουσα θέση κατέχουν η ανάγκη µακροοικονοµικής σταθερότητας, η ανάγκη απελευθέρωσης των αγορών µε ταυτόχρονη µείωση της δηµοσιονοµικής πολιτικής, η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η ανάγκη δηµιουργίας διευρωπαϊκών δικτύων και ευελιξίας της αγοράς εργασίας και εν τέλει η µετάβαση σε µία οικονοµία της γνώσης.25 Οι έννοιες αυτές επανέρχονται προσανατολισµένες στο χωρικό πεδίο µε το «Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου», όπου πλέον αναδεικνύεται ως ισότιµης σηµασίας ζητούµενο, όχι µόνο η οικονοµική και κοινωνική συνοχή, αλλά και η εδαφική συνοχή, που εµφανίζεται σαν έννοια για πρώτη φορά το 1997 στη Συνθήκη του Άµστερνταµ. Οι τρεις βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους διαρθρώνονται οι επιµέρους στόχοι και πολιτικές είναι26: -

η ανάπτυξη ενός πολυκεντρικού και ισορροπηµένου δικτύου αστικών κέντρων και η ενίσχυση της συνεργασίας µεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών. (Μεταξύ των επιµέρους στόχων που διατυπώνονται είναι η

25 Φουτάκης, Δημήτρης (2004), “Χώρος, ανταγωνιστικότητα και κοινωνικό κεφάλαιο: μια κριτική ανασκόπηση”, σελ. 39‐71, στο Καυκαλάς, Γρηγόρης (επιμ.), “Ζητήματα χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές”, εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα 26 Ανδρικοπούλου, Ελένη (2004), “Εδαφική συνοχή και χωρική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση”, σελ.

173‐212, στο Καυκαλάς, Γρηγόρης (επιμ.), “Ζητήματα χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές”, εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα

29

ανάγκη για «δυναµικές, ελκυστικές και ανταγωνιστικές πόλεις και αστικοποιηµένες περιοχές».)

-

η προώθηση ολοκληρωµένων συστηµάτων µεταφορών και επικοινωνιών που υποστηρίζουν την πολυκεντρική ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου

-

η διαφύλαξη της περιφερειακής ταυτότητας και η διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής ποικιλοµορφίας των πόλεων και των περιφερειών της ΕΕ, που αποτελούν σηµαντικό πόρο στην εποχή της παγκοσµιοποίησης. (Δύο από τους βασικούς στόχους που τίθενται εδώ είναι η δηµιουργική διαχείριση των πολιτιστικών τοπίων και της πολιτιστικής κληρονοµιάς.)

Η έννοια της ανταγωνιστικότητας συνεχίζει να έχει κεντρικό ρόλο και το 2000, όταν από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στη Λισσαβόνα ένας από τους βασικότερους στόχους που µπαίνουν είναι να γίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση µέχρι το 2010 «η πιο ανταγωνιστική οικονοµία βασισµένη στη γνώση (knowledge-based) στον κόσµο, ικανή για αειφόρο οικονοµική ανάπτυξη µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή»27 Αυτό προτείνεται να επιτευχθεί µέσω της επιχορήγησης της έρευνας (R&D spending), της ενίσχυσης της καινοτοµικότητας και µέσω της µετάβασης στη λεγόµενη οικονοµία της γνώσης. (knowledge economy). Μέχρι τότε ο ρόλος της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας στην οικονοµία της γνώσης διαδραµατίζει δευτερεύοντα ρόλο. Ο ι οποιεσδήποτε µορφές τέχνης και ο πολιτισµός εν γένει θεωρούνται περιφερειακές έννοιες από πλευράς των οικονοµικών τους παραµέτρων και γι’ αυτό αφήνονται µέχρι τότε στη σφαίρα της κρατικής ενίσχυσης. Δεν αργεί όµως η έννοια του πολιτισµού να έρθει στο προσκήνιο µε διαφορετική ορολογία, αυτήν της «πολιτιστικής βιοµηχανίας». Το 2003 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µε ψήφισµά του για την «πολιτιστική βιοµηχανία» «καλεί την Επιτροπή να προωθήσει µια οριζόντια προσέγγιση για την προαγωγή των πολιτιστικών βιοµηχανιών, ενσωµατώνοντας την ενίσχυσή τους σε όλα τα σχέδια και προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από την ΕΕ και τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο της βιοµηχανικής πολιτικής, διαρθρωτικής πολιτικής, εκπαίδευσης, κατάρτισης και έρευνας”28 Στη συνέχεια, το 2006, εκπονείται για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης µελέτη από την εταιρεία ΚΕΑ

µε τίτλο: “Study on the

27 “the most competitive and dynamic knowledge‐based economy in the world, capable of sustainable

economic growth with more and better jobs and greater social cohesion” 28 ΕΕ C 76 E, 25.3.2004, σ. 459,

http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=REPORT&reference=A5‐2003‐0276&language=EL

30

economy of culture in Europe”29, ενώ λίγο αργότερα δηµοσιοποιείται και έκθεση της UNCTAD (2008) µε τίτλο "Creative Economy – the Challenge of Assessing the Creative Economy – towards informed policy-making"30. Τα αποτελέσµατα της µελέτης της ΚΕΑ αποδείκνυαν µε αριθµούς ότι ο πολιτισµός και η δηµιουργικότητα είναι ένας δυναµικός µοχλός ανάπτυξης της οικονοµικής δραστηριότητας και ανερχόµενος τοµέας δηµιουργίας θέσεων εργασίας. Σύµφωνα µε στοιχεία της µελέτης ο αριθµός των θέσεων εργασίας στον τοµέα αυτό ανήλθε για το 2004 στα 5,8 εκατοµµύρια, αριθµός που αντιστοιχεί στο 3,1% τον συνολικών εργαζοµένων στην ευρωζώνη. Η συµβολή του στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ ανήλθε σε ποσοστό 2,6%, σηµαντικά υψηλότερο από την περίοδο 1999-2003. Οι δύο παραπάνω έρευνες πλαισιώνουν χρονικά την «Χάρτα της Λειψίας για βιώσιµες ευρωπαϊκές πόλεις», όπου για ακόµα µία φορά τονίζεται ότι οι ευρωπαϊκές πόλεις δε θα µπορέσουν να εκπληρώσουν το ρόλο τους ως µοχλοί κοινωνικής

προόδου

και

οικονοµικής

ανάπτυξης,

όπως

προβλέπεται

στη

«Στρατηγική της Λισαβόνας» το 2000 παρά µόνο εάν επιτύχουν να διατηρήσουν τις κοινωνικές ισορροπίες εντός τους και να εξασφαλίσουν την πολιτιστική τους πολυµορφία. Αντίστοιχα, στην πιο πρόσφατη διακήρυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το Μάιο του 2011, «Ευρώπη 2020: Μία στρατηγική για ευφυή, βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη» τονίζεται ότι στις προτεραιότητες της Ε.Ε. είναι η «στήριξη όλων των προσπαθειών ώστε να γίνουν οι πόλεις «µηχανές» ευφυούς, βιώσιµης και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξης και περισσότερο ελκυστικοί τόποι για να ζει κανείς, να εργάζεται, να επισκέπτεται και να επενδύει.» Η πολιτιστική ταυτότητα των πόλεων και οι τοπικές οικονοµίες διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση. «Ο πολιτισµός, η πολιτιστική κληρονοµιά και η δηµιουργική

οικονοµία

αναδεικνύονται

ως

σηµαντικά

εργαλεία

για

την

αναζωογόνηση, την ανάπτυξη και την προώθηση των πόλεων, στα πλαίσια των νέων

τάσεων

πολιτικές.»

αστικού

σχεδιασµού

που

προκύπτουν

από

τις

ευρωπαϊκές

31

Παράλληλα η έννοια της «δηµιουργικότητας» και της «δηµιουργικής βιοµηχανίας» εµφανίζεται πλέον αυτοτελώς σε ευρωπαϊκές µελέτες και κείµενα. Για παράδειγµα

29 KEA ‐ Kern European Affairs, “Economy of Culture in Europe. A study prepared for the European

Commission with the support of Turku School of Economics and MKW Wirtschaftsforschung”, Brussels, 2006 30 UNCTAD, “The creative economy report”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 2008 31 Avgerinou – Kolonia, Sofia (2011), “From the Valletta Principles towards the safeguarding and management of historic cities, towns and urban areas”, adopted by the 17th ICOMOS General Assembly on 28 November 2011

31

κατά τη διάρκεια της διήµερης συνάντησης εργασίας µε τίτλο “Towards a PanEuropean initiative in support of innovative creative industries in Europe”, η πολιτιστική και δηµιουργική βιοµηχανία ορίζεται ως ένα πεδίο µεταξύ πολιτισµού, δηµιουργικότητας και καινοτοµίας. Η συνάντηση αυτή διοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις επιχειρήσεις και τη βιοµηχανία, 4 και 5 Φεβρουαρίου του 2010 στο Άµστερνταµ όπου οι 75 ειδήµονες που συµµετέχουν υιοθετούν τη «Διακήρυξη του Άµστερνταµ». Η διακήρυξη αυτή αναγνωρίζει τη δυνατότητα της «πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας» να συνεισφέρει στη µεταµόρφωση της ευρωπαϊκής

κοινωνίας

και

οικονοµίας,

στα

πλαίσια

της

στρατηγικής

του

προγράµµατος “Europe 2020”, προς την κατεύθυνση της ευφυούς και βιώσιµης ανάπτυξης. Όµως, όπως διαπιστώνεται στη διακήρυξη, η δυναµική αυτή παραµένει υποτιµηµένη και αναξιοποίητη και προτείνεται να θεσπιστούν υποστηρικτικές ενέργειες. Σε αυτά τα πλαίσια η σηµαντικότερη από τις κινήσεις που έγιναν είναι ίσως η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Συµµαχίας για τη Δηµιουργική Βιοµηχανία (European Creative Industries Alliance - ECIA)32, η οποία υλοποίησε την διαδικτυακή

πλατφόρµα

δικτύωσης

και

υποστήριξης

των

δηµιουργικών

33

επαγγελµατιών «How to Grow” .

Εικόνα 1: Λογότυπα της Ευρωπαϊκής Συµµαχίας για τη Δηµιουργική Βιοµηχανία Πηγή: http://www.howtogrow.eu/

Στο ίδιο µήκος κύµατος κινείται και το Πράσινο Βιβλίο µε τίτλο «Ξεκλειδώνοντας τις

δυνατότητες

της

πολιτιστικής

και

δηµιουργικής

βιοµηχανίας»34

που

δηµοσιεύεται τον Απρίλιο του 2010, από την Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισµού. Όπως διαπιστώνεται στο έγγραφο αυτό «στην εποχή της ψηφιακής οικονοµίας άυλοι παράγοντες καθορίζουν την υλική αξία, καθώς οι καταναλωτές αναζητούν νέες εµπλουτισµένες εµπειρίες». Η δυνατότητα να δηµιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την άνθιση της δηµιουργικότητας και της καινοτοµίας αποτελεί πλέον συγκριτικό πλεονέκτηµα για τους τόπους. Εποµένως, η Ευρώπη θα πρέπει να

32 http://www.howtogrow.eu/ecia/

33 http://www.howtogrow.eu 34 European Commission, “Green Paper: Unlocking the potential of cultural and creative industries”,

Brussels, 2010

32

απελευθερώσει τη δυνατότητα της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας να δηµιουργήσει ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Την ίδια χρονιά δηµοσιοποιείται και η Ευρωπαϊκή Έκθεση Ανταγωνιστικότητας (2010), όπου µεταξύ άλλων σε µεγάλο µέρος της αναλύεται η “Καινοτοµία και ανταγωνιστικότητα της δηµιουργικής βιοµηχανίας στην ΕΕ”. Η πιο πρόσφατη µελέτη σε σχέση µε την πολιτιστική βιοµηχανία εκπονείται από το δίκτυο ESSnet-Culture (Ευρωπαϊκό Στατιστικό Σύστηµα για τον πολιτισµό) το οποίο δηµιουργήθηκε υπό την αιγίδα της Eurostat το 2009 και δηµοσιοποιείται µόλις τον Οκτώβριο του 2012. Η κυριότερη συµβολή αυτής της έρευνας, πέρα από την εξαγωγή ποσοτικών δεδοµένων και συµπερασµάτων, είναι η ανάπτυξη και καθιέρωση µιας επιστηµονικής µεθοδολογίας για την έρευνα γύρω από την πολιτιστική και δηµιουργική βιοµηχανία. Η µεθοδολογία αυτή έχει δοµηθεί µε τέτοιο τρόπο ώστε αφενός να είναι συµβατή µε την µελέτη που έχει εκπονήσει η UNCTAD το 2008 και την κατηγοριοποίηση που έχει καθιερώσει και αφετέρου να µπορεί να εφαρµοστεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε κάθε χώρα µέλος. Παράλληλα στόχος της οµάδας εργασίας είναι η συστηµατική συλλογή στατιστικών δεδοµένων και η περιοδική παρακολούθηση του κλάδου σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Διάγραµµα 3: Κατηγοριοποίηση των δραστηριοτήτων της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας Πηγή: Ευρωπαϊκό Στατιστικό Σύστηµα για τον πολιτισµό, “ESSNEt – Culture: Final Report”, Λουξεµβούργο, 2012

Η νέα αυτή κατεύθυνση, για την ανάπτυξη της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας, που διατυπώνεται πλέον µε ξεκάθαρο τρόπο στα ευρωπαϊκά κείµενα

33

πλαισιώνεται από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές χρηµατοδοτικές ενέργειες. Τα παραδείγµατα είναι πολλά. Το έργο CREA:RE35 απευθύνεται στις ευρωπαϊκές περιφέρειες που θέλουν να αναπτύξουν τη ΔΒ, φέρνοντάς στους σε επαφή µε εταίρους που έχουν εµπειρία και µπορούν να υποστηρίξουν επιστηµονικά αυτή την προσπάθεια. Η συµµαχία ανταλλαγής καλών πρακτικών που δηµιουργήθηκε αποτελείται από δώδεκα περιφέρειες σε δέκα ευρωπαϊκές χώρες, η συνολική διάρκειά της είναι τρία χρόνια (Ιανουάριος 2010 – Μάρτιος 2013) και χρηµατοδοτείται από το πρόγραµµα INTERREG IVC. Άλλα έργα που χρηµατοδοτούνται από το INTERREG για την υποστήριξη της ΔΒ είναι το Creative Metropoles36 (2009 – 2011), το οποίο ενώνει έντεκα µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, µεταξύ αυτών οκτώ πρωτεύουσες τις Βαλτικής, το Άµστερνταµ, την Βαρκελώνη και το Μπίρµινχαµ. Στόχος είναι η εδραίωση ενός εξειδικευµένου, ευέλικτου και λειτουργικού συστήµατος «κρατικής» στήριξης για τη δηµιουργική βιοµηχανία ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη του δηµιουργικού τοµέα. Ακόµη το Creative Poles37 (2010 – 2013), µε εταίρους από τη Γερµανία, την Πολωνία, τη Σουηδία, την Εσθονία και την Λιθουανία, το οποίο απευθύνεται σε µικρότερες ευρωπαϊκές πόλεις µε τον ίδιο στόχο. Επιπλέον αρκετά σηµαντικές είναι οι διακρατικές συµµαχίες που δηµιουργούνται µεταξύ ευρωπαϊκών χωρών, όπως για παράδειγµα το πρόγραµµα KreaNord38 που συνδέει τις σκανδιναβικές χώρες και η Σκανδιναβική Συµµαχία για τον Πολιτισµό «NDPC» (Northern Dimension Partnership on Culture)39. Ένα ακόµη παράδειγµα στις χώρες τις Βαλτικής αυτή τη φορά είναι το Baltic Review40, όπου η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία δηµοσιεύουν κοινές ετήσιες έρευνες γύρω από τη ΔΒ στη Βαλτική. Εν κατακλείδι, η σηµαντικότερη ίσως κίνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να σηµατοδοτήσει την στροφή από τον πολιτισµό προς τη πολιτιστική και δηµιουργική βιοµηχανία είναι η µετονοµασία του προγράµµατος “Culture 2007 – 2013” σε “Creative Europe 2014 - 2020”41. Το πρόγραµµα αυτό ανακοινώθηκε το Νοέµβριο του 2011 και φιλοδοξεί να υποστηρίξει οικονοµικά 300000 καλλιτέχνες, 1000 ευρωπαϊκές κινηµατογραφικές παραγωγές, 2500 ευρωπαϊκούς κινηµατογράφους

35 www.crea‐re.eu 36 www.creativemetropoles.eu 37 www.creativepoles.eu 38 www.kreanord.org 39 http://www.ndpculture.org/ndpc 40 http://www.creativeindustries.ee/balticreview 41 http://ec.europa.eu/culture/creative‐europe/index_en.htm

34

και 5500 βιβλία και λογοτεχνικά έργα για µετάφραση. Όπως τονίζει άλλωστε η Επίτροπος της Ευρωπαϊκή Επιτροπής για την Παιδεία, τον Πολιτισµό, την Πολυγλωσσία δηµιουργικοί

και τοµείς

τη

Νεολαία,

προσφέρουν

Ανδρούλα

Βασιλείου

σηµαντική

προοπτική

“Οι

πολιτιστικοί

για

τη

και

δηµιουργία

ανάπτυξης και θέσεων εργασίας στην Ευρώπη. Η ευρωπαϊκή χρηµατοδότηση θα βοηθήσει χιλιάδες καλλιτέχνες και επαγγελµατίες του πολιτισµού να προσεγγίσουν νέο κοινό. Χωρίς αυτή τη στήριξη θα ήταν δύσκολο έως αδύνατο να µπορέσουν να ανοιχτούν σε νέες αγορές.”

Πίνακας 1: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ42 1993 «Λευκό Βιβλίο της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» µε τίτλο «Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, απασχόληση: οι προκλήσεις και η αντιµετώπιση τους για τη µετάβαση στον 21ο αιώνα» 1998 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής "Πολιτισµός πολιτιστική βιοµηχανία και απασχόληση", της 14ης Μαΐου 199843 1999 «Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου»44 1999 Συµπεράσµατα του Συµβουλίου, της 17ης Δεκεµβρίου 1999, για την πολιτιστική βιοµηχανία και την απασχόληση στην Ευρώπη45 2000 «Στρατηγική της Λισαβόνας: Προς την Ευρώπη της καινοτοµίας και της γνώσης» 2001 Εκµετάλλευση και ανάπτυξη του δυναµικού θέσεων εργασίας στον πολιτιστικό. τοµέα κατά την ψηφιακή εποχή, τελική έκθεση - περίληψη, Ιούνιος 2001(MKW 2001) 2003 Ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο θέµα της πολιτιστικής βιοµηχανίας46 2006 Μελέτη: “Η οικονοµία του πολιτισµού στην Ευρώπη” (ΚΕΑ 2006)47 2007 «Ο Χάρτης της Λειψίας για τις βιώσιµες ευρωπαϊκές πόλεις» 2007 Συµπεράσµατα από το Συµβούλιο σχετικά µε τη «Συµβολή της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας στην επίτευξη των στόχων του Συµφώνου της Λισσαβόνας», 27 Μαΐου 200748 2008 Ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 10ης AΑπριλίου 2008 σχετικά µε τις πολιτιστικές βιοµηχανίες στην Ευρώπη49

42 ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008 43 στο οποίο η Επιτροπή αναλύει την επίδραση της απασχόλησης στον πολιτιστικό τομέα και τις σχετικές

προοπτικές απασχόλησης 44 European Spatial Development Perspective (ESDP), Potsdam, May 1999 45 Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 008 της 12/01/2000 σ. 0010 ‐ 0011 46 βλ. υποσημείωση 43 47 http://ec.europa.eu/culture/key‐documents/doc873_en.htm 48 Council of the European Union, Αρ. Εγγρ. 9021/07,

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/el/ec/94291.pdf

35

2008 Σχηµατισµός της επιτροπής εµπειρογνωµόνων «Μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας, και συγκεκριµένα των Μικρό Μεσαίων Επιχειρήσεων.»50 2009 Ευρωπαϊκό Έτος Δηµιουργικότητας και Καινοτοµίας 2010 Πράσινη Βίβλος: "Απελευθέρωση του δυναµικού των κλάδων του πολιτισµού και της δηµιουργικότητας"51 2010 Η διακήρυξη του Άµστερνταµ, από τους συµµετέχοντες τη συνάντηση µε θέµα “Towards a Pan-European initiative in support of creative industries in Europe”, Φεβρουάριος 2010 2010 Ευρωπαϊκή Έκθεση για την Ανταγωνιστικότητα “Καινοτοµία και ανταγωνιστικότητα της δηµιουργικής βιοµηχανίας στην ΕΕ”52 2011 «Ευρώπη 2020: Μία στρατηγική για ευφυή, βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη» 2012 Πρόγραµµα “EESnet – Culture”, του Ευρωπαϊκού Στατιστικού Συστήµατος για τον πολιτισµό” (European Statistical System Network, “Final report on culture”, Οκτώβριος 2012)53

49 A6‐0063/2008 50 EU 2007/C 287/01 51 http://eur‐lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0183:FIN:EL:HTML 52 European Competitiveness Report “Innovation and the creative industries in the EU” 53 Ευρωπαϊκό Στατιστικό Σύστηµα για τον πολιτισµό, “ESSNEt – Culture: Final Report”, Λουξεμβούργο,

2012

36

2.5 Η δηµιουργική οικονοµία στο βρετανικό µοντέλο Στο κεφάλαιο που ακολουθεί αναλύεται η πολιτική που εφάρµοσε η Μεγάλη Βρετανία σε εθνικό επίπεδο, πριν ακόµη η Ευρωπαϊκή Ένωση αρχίσει να προωθεί πολιτικές για τη δηµιουργική οικονοµία. Θεωρείται σηµαντικό για την δοµή της έρευνας να γίνει σε αυτό το σηµείο µια ενδελεχής ανάλυση των µελετών και των πολιτικών

που

εφαρµόστηκαν

στη

Βρετανία

καθώς

η

µεθοδολογία

που

ακολουθήθηκε και οι ορισµοί που δόθηκαν για τη ΔΒ έχουν καθιερωθεί και χρησιµοποιούνται µέχρι σήµερα. Η Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που επίσηµα και συντονισµένα εξερεύνησε την αναπτυξιακή δυναµική της δηµιουργικής οικονοµίας σε όλο το εύρος της χώρας. Έθεσε σε εφαρµογή µία εκτενή έρευνα για τη συµβολή της δηµιουργικής βιοµηχανίας στα οικονοµικά µεγέθη της χώρας σε µία προσπάθεια να εντοπιστούν οι προοπτικές και κίνδυνοι που αντιµετωπίζει αυτό το κοµµάτι της οικονοµίας. Το Νοέµβριο του 1998 εξέδωσε τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας στο πρώτο «Creative Industries Mapping Document”.54 Η υιοθέτηση της ιδέας για τη “Δηµιουργική Βιοµηχανία” ως µοχλού ανάπτυξης συνδέεται άµεσα µε την εκλογή του “Νέου Εργατικού Κόµµατος” υπό τον Τόνυ Μπλερ µετά από σχεδόν δύο δεκαετίες “συντηρητικής” κυβέρνησης. Με την εκλογή των εργατικών το Υπουργείο Εθνικής Κληρονοµιάς αντικαθίσταται από το νεοσυσταθέν Υπουργείο Πολιτισµού, Μέσων Επικοινωνίας και Αθλητισµού55, δίνοντας πλέον το στίγµα µιας διαφορετικής αντιµετώπισης για τον πολιτισµό από τους κρατικούς θεσµούς. Η επισφράγιση της νέας αυτής τάσης και της αυξηµένης βαρύτητας που ολοένα αποκτούσε οι “Δηµιουργική Βιοµηχανία” έγινε µε την ίδρυση του “Creative industries Task Force” που ανέλαβε την χαρτογράφηση της ΔΒ. Όπως

αναφέρεται

και

παραπάνω, κ ατά

τον

επίσηµο

βρετανικό

ορισµό,

«Δηµιουργική Βιοµηχανία» είναι «η βιοµηχανία εκείνη που πηγάζει από την ατοµική δηµιουργικότητα, τις ικανότητες και το ταλέντο και έχει την προοπτική για δηµιουργία πλούτου και θέσεων εργασίας µέσω της παραγωγής και εκµετάλλευσης της πνευµατικής ιδιοκτησίας.» (DCMS, 2001). Είναι ένας ορισµός που έχει

54http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.culture.gov.uk/reference_library/publications

/4632.aspx 55Το αντίστοιχο υπουργείο σήμερα ονομάζεται “Department for Culture, Olympics, Media and Sports”

(DCOMS)

37

επικρατήσει ευρέως και µάλιστα έχει υιοθετηθεί από σηµαντικούς οργανισµούς όπως η UNESCO. Οι επί µέρους κλάδοι στους οποίους κατηγοριοποιούνται οι δραστηριότητες της Δηµιουργικής Βιοµηχανίας είναι σύµφωνα µε το βρετανικό µοντέλο

δεκατρείς.

Για

κάθε

κατηγορία

στη

µελέτη

προσδιορίζονται

οι

δραστηριότητες που βρίσκονται στον πυρήνα (core activities), οι σχετιζόµενες δραστηριότητες (related activities) και άλλοι σχετιζόµενοι κλάδοι (related industries). Επιλέχθηκε στα πλαίσια της παρούσας ερευνητικής εργασίας, η παρακάτω περιγραφή κάθε κατηγορίας να βασιστεί στις δραστηριότητες που σύµφωνα µε τη βρετανική µελέτη βρίσκονται στον πυρήνα της κατηγορίας.

1. Διαφήµιση Περιλαµβάνονται όλες οι υπηρεσίες διαφήµισης και προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών σε έντυπα, ψηφιακά και ηλεκτρονικά µέσα: Ανάπτυξη στρατηγικών προβολής και διαφήµισης, σχεδιασµός και ανάπτυξη εταιρικής ταυτότητας και ταυτότητας προϊόντων, παραγωγή διαφηµιστικού υλικού (ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά σποτ, έντυπες καταχωρήσεις), παραγωγή διαφηµιστικής καµπάνιας, έρευνα αγοράς, δηµόσιες σχέσεις. Ο τοµέας της διαφήµισης στη Βρετανία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένος και µονοπωλείται από πολυεθνικές εταιρίες που έχουν την έδρα τους στο Λονδίνο. Μαζί µε τη Νέα Υόρκη αποτελούν τις δύο «µητροπόλεις» της διαφήµισης.

2. Αρχιτεκτονική Περιλαµβάνονται όλες οι υπηρεσίες σχεδιασµού χώρου, παραδοσιακές και ψηφιακές, όπως ο σχεδιασµός κτιρίων, η αποκατάσταση κτιρίων και συνόλων αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς, η µελέτη φωτισµού κτιρίων και δηµοσίων χώρων. Επιπλέον η διακόσµηση και ο σχεδιασµός εσωτερικών χώρων, ο αστικός σχεδιασµός και ο σχεδιασµός υπαίθριων χώρων και τοπίου και τέλος ο περιβαλλοντικός

σχεδιασµός,

αλλά

και

ο

πολεοδοµικός

και

χωροταξικός

σχεδιασµός. Στον τοµέα αυτό υπάρχουν κάποια µεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία και ένας µεγάλος αριθµός από µικρά γραφεία. Φυσικά η πορεία όλων είναι αλληλένδετη µε τον τοµέα της κατασκευής, υπάρχουν όµως και κάποιοι που παράγουν θεωρητικό έργο, συµµετέχουν σε διαγωνισµούς και εκθέσεις κ.α.

3. Τέχνη και αγορά έργων τέχνης Περιλαµβάνονται οι εικαστικές τέχνες, η αγορά έργων τέχνης, αντικών και συλλεκτικών αντικειµένων, αγορά µέσω δηµοπρασιών, γκαλερί, συλλογές, ειδικές εκθέσεις, το διαδίκτυο, ειδικά καταστήµατα κ.α.

38

4. Παραδοσιακές Τέχνες (crafts) Στη βρετανική µελέτη περιλαµβάνονται οι χειροτέχνες µε αντικείµενο την κεραµική, οι τέχνες που χρησιµοποιούν ως πρώτη ύλη το ύφασµα, το ξύλο, το µέταλλο, το δέρµα, το γυαλί. Σύµφωνα µε τη µελέτη το 75% δραστηριοποιούνται σε µονάδες ενώ µεγάλο ποσοστό είναι γυναίκες.

5. Σχεδιασµός (design) Ο τοµέας αυτός περιλαµβάνει τις περισσότερες εφαρµοσµένες τέχνες, αλλά και δραστηριότητες που σχετίζονται ή είναι “κρυµµένες” µέσα σε άλλες οµάδες δραστηριοτήτων. Περιλαµβάνεται ο σχεδιασµός βιοµηχανικών προϊόντων, η ανάπτυξη και ο σχεδιασµός καινοτόµων προϊόντων καθώς και ο σχεδιασµός και η παραγωγή

αντικειµένων

µικρής

κλίµακας.

Αντιπροσωπευτικές

κατηγορίες

βιοµηχανικού σχεδιασµού είναι ο σχεδιασµός επίπλων, φωτιστικών, άλλων χρηστικών αντικειµένων, παιχνιδιών καθώς και η µικρής κλίµακας παραγωγή τους µε

χειροποίητες

τεχνικές

και

άλλες

τύπου

τεχνολογίες

µικρής

κλίµακας.

Εντυπωσιακό εύρηµα της µελέτης είναι ότι 70% των επαγγελµατιών αυτής της κατηγορίας δραστηριοποιούνται και στο εξωτερικό.

6. Μόδα Περιλαµβάνεται ο σχεδιασµός ρούχου, παπουτσιών και αξεσουάρ µόδας, ο ειδικός σχεδιασµός υφάσµατος και άλλων προϊόντων ύφανσης. Επίσης η εκθέσεις και επιδείξεις µόδας και παραγωγή προϊόντων µόδας µε χειροποίητες τεχνικές και άλλες τύπου τεχνολογίες µικρής κλίµακας. Ο τοµέας της µόδας µπορεί να είναι θεωρητικά υποκατηγορία του «σχεδιασµού», όµως λόγω της ιδιαίτερης ανάπτυξης που έχει στη Βρετανία τοποθετήθηκε σε διαφορετική κατηγορία. Σύµφωνα µε τη µελέτη η Βρετανία διαθέτει ένα ισχυρό πλέγµα δραστηριοτήτων γύρω από τη µόδα που κάνει αισθητή την παρουσία του και στο εξωτερικό. Αυτό µπορεί να θεωρηθεί αλληλένδετο µε την βρετανική παράδοση σε σπουδές µόδας.

7. Κινηµατογράφος & Βίντεο Περιλαµβάνονται καλλιτέχνες, παραγωγοί, µάνατζερ, δίκτυα διανοµής προϊόντος και διαχείριση πνευµατικών δικαιωµάτων που σχετίζονται µε τις παρακάτω µορφές καλλιτεχνικής

έκφρασης:

Με

φωτογραφία,

κινηµατογραφική

φωτογραφία,

βιντεοτέχνη, ψηφιακή εικόνα, animation, φιλµ, επιπλέον επαγγέλµατα όπως σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί, εταιρίες διανοµής, φωτογράφοι και φωτογραφικά στούντιο, εταιρίες παραγωγής και διανοµής βίντεο.

39

8. Διαδραστικό λογισµικό ελεύθερου χρόνου Ουσιαστικά

πρόκειται

για

την

ανάπτυξη

λογισµικού

για

ηλεκτρονικά

και

διαδικτυακά παιχνίδια, αλλά και εφαρµογές που σχετίζονται γενικώς µε τον ελεύθερο χρόνο αλλά και την εκπαίδευση. Περιλαµβάνονται εκτός από την ανάπτυξη, η διανοµή και η εµπορία των εφαρµογών. Ο συγκεκριµένος τοµέας παρουσιάζει ιδιαίτερη ανάπτυξη στη Βρετανία, όµως στις περισσότερες µελέτες που άλλων χωρών δεν περιλαµβάνεται σαν ξεχωριστή κατηγορία.

9. Μουσική Περιλαµβάνονται όλες οι δραστηριότητες από την δηµιουργία και παραγωγή µέχρι τη διανοµή και προβολή της µουσικής δηµιουργίας: Μουσικοί, καλλιτέχνες, τραγουδοποιοί, τραγουδιστές, αλλά και µουσικοί παραγωγοί, µάνατζερ, δίκτυα διανοµής µουσικών προϊόντων, στούντιο ηχογράφησης, διαχείριση δικαιωµάτων, όπως επίσης συναυλιακοί χώροι και χώροι ζωντανών µουσικών δρωµένων.

10. Τέχνες του θεάµατος Όλες οι παραστατικές τέχνες, εκτός από τη µουσική που είναι σε ξεχωριστή κατηγορία, συγκεντρώνονται σε αυτή την οµάδα δραστηριοτήτων. Για παράδειγµα το θέατρο, ο χορός, το µπαλέτο, ο σύγχρονος χορός, η όπερα, το µιούζικαλ κλπ Περιλαµβάνονται όλα τα επαγγέλµατα που συµµετέχουν στην παραγωγή ενός θεάµατος, όπως η σκηνοθεσία, η παραγωγή, η σκηνογραφία και τα κοστούµια και ο φωτισµός. Φυσικά και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες.

11. Εκδόσεις Περιλαµβάνονται όλες οι δραστηριότητες από την δηµιουργία και παραγωγή µέχρι τη διανοµή όλων των έντυπων µέσων επικοινωνίας όπως συγγραφείς, ποιητές, µεταφραστές, επιµελητές, αλλά και εκδόσεις βιβλίων και εκτυπώσεις, εκδόσεις εφηµερίδων και περιοδικών, εκδόσεις ηλεκτρονικών περιοδικών, όπως επίσης και βιβλιοδεσία, συσκευασία, γραφικές τέχνες, και τέλος η διανοµή και διάθεση των παραπάνω, δηλαδή βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες, εµπόριο µεταχειρισµένων βιβλίων 12. Λογισµικό και υπηρεσίες Η/Υ Πρόκειται για την µεγαλύτερη από της «δηµιουργικές βιοµηχανίες» στη Βρετανία. Περιλαµβάνει

το

σχεδιασµό,

την

ανάπτυξη

και

τη

διάθεση

λογισµικού,

συµπεριλαµβανοµένης της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασµού ιστοσελίδων. Επιπλέον το σχεδιασµό εφαρµογών για φορητές συσκευές και υπολογιστές. Οι πλειοψηφία αυτών των εταιριών εδράζονται εκτός Λονδίνου.

13. Τηλεόραση & Ραδιόφωνο

40

Περιλαµβάνεται η παραγωγή και αναµετάδοση ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκποµπών. Περιλαµβάνεται και η µεταπώληση και διάθεση βρετανικών παραγωγών σε κανάλια του εξωτερικού, η οποία αποτελεί διαδοµένη πρακτική. Παρατηρώντας τη δοµή και τα περιεχόµενα της βρετανικής κατηγοριοποίησης συµπεραίνει κανείς ότι βασίζονται στο αντικείµενο της δραστηριότητας, ενώ εντός της κάθε κατηγορίας περιλαµβάνονται όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας από την ανάπτυξη, την προβολή, τη διανοµή και το εµπόριο µέχρι και την κατανάλωση των τελικών προϊόντων. Στο παρακάτω σχήµα µπορεί να δει κανείς τη δοµή αυτή από το παράδειγµα της µουσικής βιοµηχανίας. Βέβαια η επιλογή αυτών των κατηγοριών εξυπηρετεί ειδικά της ανάγκες της χαρτογράφησης για τη βρετανική δηµιουργική βιοµηχανία και ενδέχεται να µη µπορεί να απεικονίσει επαρκώς τη δηµιουργική βιοµηχανία σε άλλες χώρες. Επιπλέον δέχθηκε ιδιαίτερα έντονη κριτική για την κατηγορία «Λογισµικό και υπηρεσίες Η/Υ», καθώς σύµφωνα µε πολλούς επιστήµονες και ακαδηµαϊκούς δε θα έπρεπε να συµπεριληφθεί άκριτα χωρίς την θεσµοθέτηση συγκεκριµένων παραµέτρων και περιορισµών. Μάλιστα, υπήρξαν και υπόνοιες ότι συµπεριλήφθηκε ολόκληρη µε σκοπό να επηρεάσει θετικά όλα τα στατιστικά µεγέθη της µελέτης, καθώς πρόκειται για την περισσότερο ανεπτυγµένη βιοµηχανία, µε υψηλούς τζίρους και συνεχή δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Τέλος, κριτική δέχθηκε και η κατηγορία όπου συµπεριλαµβάνεται το εµπόριο αντίκας, µε το επιχείρηµα ότι δεν συµβάλλει στην παραγωγή καινοτόµου γνώσης, αλλά αφορά κυρίως στο εµπόριο υφιστάµενων συλλεκτικών αντικειµένων και τέχνης.

Διάγραµµα 4: Απεικόνιση της δοµής των δραστηριοτήτων της Μουσικής Βιοµηχανίας Πηγή: DCMS (Department of Culture, Media and Sport), (2001), “Creative Industries Mapping Document”, HMSO, London

41

Τα κυριότερα συµπεράσµατα της χαρτογράφησης της βρετανικής ΔΒ, έδειξαν ότι αντιστοιχούσε σε σχεδόν ένα εκατοµµύριο θέσεις εργασίας και 4% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο τζίρος των εξαγωγών που σχετίζονταν µε τον κλάδο έφτανε τα £7,5 δις. τo 1998. Επιπλέον ότι υπήρχαν δύο επικρατούσες τάσεις εντός του κλάδου, χιλιάδες πολύ µικρές επιχειρήσεις και ένας µικρός αριθµός µεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων. Ακόµη έγινε ευρύτερα αντιληπτό ότι η ΔΒ έχει ευρύτερη επιρροή και σε άλλα οικονοµικά και κοινωνικά πεδία µε διάφορους τρόπους. Για παράδειγµα παράγοντας προτιθέµενη αξία για άλλες βιοµηχανίες µέσω του σχεδιασµού, επενδύοντας

σε

προσωπικό

υψηλού

µορφωτικού

επίπεδο

και

ιδιαίτερων

ικανοτήτων, συµβάλλοντας γενικότερα στην “οικονοµία της γνώσης”. Τέλος έγιναν αντιληπτές οι προεκτάσεις που µπορεί να έχει στην αναζωογόνηση αστικών περιοχών αλλά και στη σύνδεση και δικτύωση διαφόρων κοινωνικών οµάδων.

Διάγραµµα 5: Χρονολόγιο βρετανικών πολιτικών σε σχέση µε τη ΔΒ πηγή: BOP Consulting, “Mapping the creative industries. A toolkit.”, British Council, 2010, Creative Economy Unit

Όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήµα από το 1998 µέχρι σήµερα στη Βρετανία έχουν γίνει διάφορες ενέργειες για την µελέτη την ΔΒ αλλά και την υποστήριξή της προς όφελος της οικονοµίας και της κοινωνίας. Σε κυβερνητικό επίπεδο θεσπίστηκε µια “Υπουργική Στρατηγική Οµάδα για τη Δηµιουργική Βιοµηχανία” (Ministerial Creative Industries Strategy Group) που λειτουργεί µε εκπροσώπους από όλη τη χώρα (Σκωτία, Ιρλανδία, Ουαλία), µε στόχο να τις υποστηρίζει έµπρακτα. Σε περιφερειακό επίπεδο αυτό διασφαλίζεται µέσω κοινοπραξιών και αντιπροσωπειών (Regional Development Agencies & Regional Cultural Consortiums), ενώ σε τοπικό επίπεδο

42

θεσπίστηκαν

συγκεκριµένες

περιοχές

µε

ιδιαίτερα

“δηµιουργικά”

χαρακτηριστικά. Για παράδειγµα η “Πολιτιστική γειτονιά” στο Σέφιλντ (Cultural Industries Quarter in Sheffield), η “Γειτονιά κοσµήµατος” στο Μπέρµιγχαµ (Jewellery Quarter in Birmingham), η περιοχή “City Fringe” του Λονδίνου κ.α.56 Τέλος από την πλευρά των ΔΒ δηµιουργήθηκαν σχήµατα για την καλύτερη συνεργασία µε κυβερνητικούς φορείς και την αντιµετώπιση κοµβικών ζητηµάτων πχ. Το “Music Industry Forum” και το “Creative Industries Export Promotion Advisory Group” “The most successful economies and societies in the twenty-first century will be creative ones” Chris Smith, Secretary of state

2.6 Η δηµιουργική οικονοµία στο γερµανικό µοντέλο και το παράδειγµα του Βερολίνου Αν και η Βρετανία υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα για τη «δηµιουργική βιοµηχανία» η Γερµανία αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον παράδειγµα στον ευρωπαϊκό χώρο όσο αφορά το εθνικό σχέδιο στήριξης του κλάδου αλλά και τον τρόπο µε τον οποίο προώθησε τη «δηµιουργικότητα» στις εκάστοτε πόλεις. Μάλιστα ένα από τα πιο σηµαντικά παραδείγµατα ευρωπαϊκών «δηµιουργικών» π όλεων, το οποίο θα αναλυθεί στη συνέχεια, είναι το Βερολίνο. Παρακολουθώντας το χρονικό της αναγνώρισης της δηµιουργικής οικονοµίας σε εθνικό επίπεδο στο γερµανικό κράτος παρατηρεί κανείς µια σχετική χρονική καθυστέρηση. Μόλις το 2003 η Σύνοδος των Υπουργών Οικονοµικών των κρατιδίων του Οµοσπονδιακού κράτους της Γερµανίας δείχνει ενδιαφέρον για το θέµα και ορίζει µία ειδική επιτροπή για την παρακολούθηση του κλάδου. Πρέπει να σηµειωθεί όµως ότι στην πραγµατικότητα ήδη από το 1992 το κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας – Βεστφαλίας εξέδωσε την πρώτη αναφορά στη Γερµανία για τη «πολιτιστική βιοµηχανία», η οποία όπως αναφέρεται στο έγγραφο είχε στόχο να εξερευνήσει τη δυναµική του «ιδιωτικού τοµέα των τεχνών και των µέσων επικοινωνίας», όπως όριζε την «πολιτιστική βιοµηχανία». Η έρευνα επικεντρώθηκε στους κλάδους των εκδόσεων, του κινηµατογράφου και της τηλεόρασης, της µουσικής βιοµηχανίας και του εµπορίου τέχνης. Δηµιουργήθηκε έτσι µία οµάδα από έξι ειδικούς η οποία δρούσε στα πλαίσια του νεοσυσταθέντος Κέντρου Πολιτιστικής Έρευνας (ARCult/Bonn). Μεταξύ άλλων

56 πχ. Το “Grainger Town” στο Newcastle και το “Cathedral Quarter” στο Belfast

43

στην αναφορά που συντάχθηκε το 1992 αναφερόταν η σηµασία του πολιτισµού στην ανταγωνιστικότητα και την ελκυστικότητα των τόπων καθώς και ο ρόλος τους στη δηµιουργία θέσεων εργασίας. Η αναφορά κατέληγε σε έξι προτάσεις για την στήριξη της «πολιτιστικής βιοµηχανίας»: τη δηµιουργία καλύτερων προϋποθέσεων εκπαίδευσης και επιµόρφωσης των δηµιουργικών επαγγελµάτων, τη θέσπιση ενός ταµείου στήριξης της «Πολιτιστικής Βιοµηχανίας» σε εθνικό επίπεδο, τη συγγραφή ενός οδηγού για την άντληση κονδυλίων που απευθύνεται στους επαγγελµατίες του κλάδου, την παροχή συµβουλευτικών υπηρεσιών στους επί µέρους κλάδους, φοροελαφρύνσεις και τέλος επιπλέον έρευνα σε όλα τα κρατίδια της Γερµανίας µε στόχο να καλυφθεί το σύνολο της χώρας.57 Μόλις το 2005, και αφού το 2003 έχει προηγηθεί η σύσταση της Επιτροπής για τη «Δηµιουργική Βιοµηχανία» σε εθνικό επίπεδο, η πόλη του Βερολίνου προχωράει στην «Πρώτη Έκθεση για τη Δηµιουργική Βιοµηχανία». Στη συνέχεια, το 2006, γίνεται η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που εντάσσεται στο δίκτυο «Δηµιουργικών Πόλεων» της UNESCO, στην κατηγορία «Πόλεις του design”. Ένα χρόνο µετά, τ o 2007, το γερµανικό κοινοβούλιο εκδίδει την αναφορά “Culture in Germany”, όπου για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος «δηµιουργική βιοµηχανία» και δίνεται ορισµός για αυτόν. Συγκεκριµένα αναφέρεται: «ο όρος Πολιτιστική Βιοµηχανία, ή καλύτερα, Δηµιουργική Βιοµηχανία αναφέρεται στις επιχειρήσεις εκείνες που δρουν κυρίως εµπορικά και ασχολούνται µε την παραγωγή, διανοµή ή/και διαµεσολάβηση πολιτιστικών / δηµιουργικών αγαθών και υπηρεσιών».58 Τέλος το 2008 η Σύνοδος των Υπουργών Οικονοµικών του Οµοσπονδιακού κράτους της Γερµανίας υιοθετεί έναν ενιαίο ορισµό σε εθνικό επίπεδο για τον τοµέα της πολιτιστικής και δηµιουργικής βιοµηχανίας που βασίζεται στον παραπάνω ορισµό.59 Περιλαµβάνονται σύµφωνα µε το γερµανικό µοντέλο οι εξής 12 τοµείς: η µουσική βιοµηχανία, η αγορά της λογοτεχνίας, η αγορά τέχνης, η βιοµηχανία του κινηµατογράφου, το ραδιόφωνο, οι παραστατικές τέχνες, η βιοµηχανία του design, η αρχιτεκτονική και ο τύπος. Επίσης περιλαµβάνονται οι εξής περιφερειακές κατηγορίες: η βιοµηχανία της διαφήµισης, η ανάπτυξη λογισµικού µαζί µε τη βιοµηχανία των παιχνιδιών, καθώς και µία κατηγορία µε τίτλο “διάφορα”. Στόχος

57 Task Force “NRW Culture Industries Report”, “Dynamic of Culture Industries in Nordrhein – Westfalen in

comparison” (1. Kulturwirtschaftsbericht), English Summary, Bonn: ARCult Media 1991 58 Deutscher Bundestag, Schlussbericht der Enquete‐Kommission „Kultur in Deutschland“, Drucksache

16/7000, Berlin, 2007 59 “The term Cultural Industries, or rather, Creative industries, is generally and broadly applied to […] those

cultural or creative enterprises…that predominantly operate commercially and are concerned with the creation, production, distribution and/or medial circulation of cultural/creative goods and services”

44

είναι η δηµιουργία ενός υπόβαθρου που θα συµβαδίζει µε τα ευρωπαϊκά δεδοµένα και θα καθιστά τα στοιχεία της γερµανικής πολιτιστικής βιοµηχανίας συγκρίσιµα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Συγκεκριµένα η συγκεκριµένη κατηγοριοποίηση είναι συµβατή µε την ευρωπαϊκή κατηγοριοποίηση του “ESSnet Culture Report”60, το ευρωπαϊκό «Διατοµεακό Παρατηρητήριο» (cluster observatory) και το πλαίσιο πολιτιστικών ερευνών της UNESCO του 2009.

Διάγραµµα 6: Οι δώδεκα κατηγορίες της ΔΒ που υιοθετήθηκαν από τη Σύνοδο Υπουργών Οικονοµικών του Οµοσπονδιακού κράτους της Γερµανίας. Πηγή: Deutscher Bundestag, Schlussbericht der Enquete-Kommission „Kultur in Deutschland“, Drucksache 16/7000, Berlin, 2007

Δίνοντας ι διαίτερη βαρύτητα στη διατοµεακή συνεργασία των κλάδων που συνθέτουν την πολιτιστική βιοµηχανία, στο γερµανικό µοντέλο π εριλαµβάνονται δραστηριότητες από το δηµόσιο τοµέα, τον ιδιωτικό τοµέα, καθώς και από “µη κερδοσκοπικούς” οργανισµούς. Το παρακάτω σχήµα απεικονίζει την πολιτιστική βιοµηχανία υπό µορφή ενός κυκλικού δίσκου. Στο κέντρο βρίσκεται η καλλιτεχνική και πολιτιστική δηµιουργία και γύρω της οι τρεις βασικοί πυλώνες που την υποστηρίζουν: το κράτος, η οικονοµία (ιδιωτικός τοµέας) και η κοινωνία (µη κερδοσκοπικοί οργανισµοί).

60 Ministry of Culture Finances and cultural statistics department (CoStaC) & European Commission, Eurostat (ESTAT), “ESSnet­Culture Final Report”, Luxemburg, 2012

45

Διάγραµµα 7: Η οργάνωση της πολιτιστικής παραγωγής σε τρεις τοµείς. Πηγή: Task Force for Cultural Statistics, Weckerle / Soendermann, 2004

Ως συνέχεια της συζήτησης για τη Δηµιουργική Βιοµηχανία στη Γερµανία δηµιουργήθηκε ένας µόνιµος µηχανισµός παρακολούθησης της ΔΒ η «Πρωτοβουλία Πολιτιστικής και Δηµιουργικής Βιοµηχανίας» του οµοσπονδιακού κράτους της Γερµανίας. Το σχήµα αυτό βρίσκεται υπό την εποπτεία του Οµοσπονδιακού Υπουργείου Οικονοµικών και της Επιτροπής πολιτιστικών υποθέσεων και µέσων ενηµέρωσης, γεγονός που αποκαλύπτει το διπλό ενδιαφέρον που παρουσιάζει ο συγκεκριµένος κλάδος. Η πρώτη έκθεση που εξέδωσε η επιτροπή το 2009 ήταν αποκαλυπτική για το ρόλο της ΔΒ στην οικονοµία της Γερµανίας. Συγκεκριµένα τα αποτελέσµατα για το 2009 που ήταν και η πρώτη χρονιά της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης έδειξαν ότι: ο συνολικός αριθµός των επιχειρήσεων που εντάσσονται στη ΔΒ υπολογίζονταν στις 237.000 µε συνολικό ετήσιο τζίρο 131.4 δις. Επιπλέον οι επιχειρήσεις αυτές απασχολούσαν 787000 εργαζόµενους, οπότε µαζί µε τους αυτοαπασχολούµενους στη ΔΒ ο αριθµός των θέσεων εργασίας υπολογιζόταν στο 1 εκατοµµύριο. Η συνολική συµβολή του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας ανερχόταν στα 62,6 δις το χρόνο, δηλαδή στο 2,6% του συνολικού ΑΕΠ. Το µέγεθος αυτό έθετε την ΔΒ στην τρίτη θέση µετά τον τοµέα της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών και µετά την αυτοκινητοβιοµηχανία. Τέλος ιδιαίτερα ενθαρρυντικό ήταν το γεγονός ότι παρά την αρνητική οικονοµική συγκυρία η ΔΒ

46

έδειχνε

θετικούς

ρυθµούς

ανάπτυξης

στους

4

από

τους

5

τοµείς

που

ερευνήθηκαν.61 Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγµα για την ανάπτυξη της ΔΒ στη Γερµανία είναι σαφέστατα το παράδειγµα του Βερολίνου62. Η γερµανική πρωτεύουσα αποτελεί µια ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς είναι µια πόλη που µετά την πτώση του τείχους το 1989 έπρεπε ουσιαστικά να ορθοποδήσει οικονοµικά αλλά κυρίως να χτίσει από το µηδέν µία ενιαία ταυτότητα. Όπως είναι λογικό ο πολιτισµός είναι ένα σηµαντικό εργαλείο για την συγκρότηση της ταυτότητας των πόλεων και έτσι διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο και στην περίπτωση του Βερολίνου. Μετά από µία δεκαετία σχεδόν προσπάθειας της πόλης να ορθοποδήσει που κυρίως στηρίχθηκε σε έργα ανοικοδόµησης το 1997 η Σύγκλητος του Βερολίνου έθεσε σε εφαρµογή το πρόγραµµα «Μέλλον» (Project Zukunft)63, το οποίο τέθηκε σε εφαρµογή σε τρεις φάσεις. Μέσω του προγράµµατος αυτού η πόλη του Βερολίνου σκόπευε να ανατρέψει την κακή οικονοµική κατάσταση που είχε διαµορφωθεί µε την ανεργία να καλπάζει και 300000 θέσεις εργασίας στη βιοµηχανία να έχουν χαθεί.64 Μέσω του συγκεκριµένου προγράµµατος η πόλη οραµατιζόταν το πέρασµα από την κοινωνία της παραγωγής στην κοινωνία της πληροφορίας. Οι τρεις φάσεις του προγράµµατος είναι οι εξής:65 - 1997 – 1999: Το στάδιο του «Εκµοντερνισµού» (Modernisierungsprojekte) είχε στόχο τη δηµιουργία δοµών στην οικονοµία, την επιστήµη και την κοινωνία που θα εισήγαγαν νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών.

- 2000 – 2003 Το στάδιο των «Πρωτοβουλιών» ουσιαστικά ήταν µία προσπάθεια στήριξης των νέων επιχειρήσεων που είχαν δηµιουργηθεί µε την πρώτη φάση.

- 2004 – 2011 Το στάδιο της «Δηµιουργικής Βιοµηχανίας» είχε στόχο την µετουσίωση της ανάπτυξης των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής που είχε ήδη επιτευχθεί σε ώθηση για την ανάπτυξη του πολιτισµού και της δηµιουργικότητας µε τις αντίστοιχες προεκτάσεις για την ταυτότητα της πόλης.

61 Federal Ministry of Economics and Technology, “Culture and creative industries in Germany. Monitoring

of selected economic key data on culture and creative industries”, Monitoring report 2010 – summary version, Berlin, 2010 62 www.creative‐city‐berlin.de 63 www.projektzukunft.berlin.de 64 Μέσα σε οκτώ χρόνια από την πτώση του τείχους από 400000 οι θέσεις εργασίας στη βιομηχανία έπεσαν στις 100000.

65 Senatsverwaltung fur Wirtschaft, Technologie und Forschung, “Die Berliner Landesinitiative Projekt Zukunft. Dokumentation 1997 – 2011”, Berlin, 2012

47

Η πρώτη αναφορά για τη ΔΒ εκδόθηκε το 2005 και η δεύτερη το 2008. Τα στοιχεία έδειξαν ότι ο κλάδος είχε σηµαντική άνοδο, µεγαλύτερη από τα αντίστοιχα εθνικά ποσοστά. Συγκεκριµένα 22900 «δηµιουργικές» επιχειρήσεις, κυρίως µικρές και µικροµεσαίες, µε συνολικό ετήσιο τζίρο 17,5 δις αντιστοιχούσαν στο 13% του οικονοµικού ενεργητικού της πόλης. Στις επιχειρήσεις αυτές απασχολούνταν 160500 άνθρωποι, δηλαδή πάνω από 10% του συνόλου των εργαζοµένων. Σε αυτούς προσµετρήθηκαν

οι

εργαζόµενοι

µε

σχέση

αυτοαπασχολούµενοι και οι άτυπα απασχολούµενοι.

εξαρτηµένης 66

εργασίας,

οι

Πάντως, όπως φαίνεται και

στο παρακάτω σχήµα η ΔΒ στο Βερολίνο παρουσίασε καλύτερους ρυθµούς ανάπτυξης σε σχέση µε τη Γερµανία συνολικά.

Διάγραµµα 8: Συγκριτικός πίνακας οικονοµικής ανάπτυξης της ΔΒ στο Βερολίνο και τη Γερµανία Πηγή: ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008

Στόχος τις αναφοράς ήταν η συγκρισιµότητα των αποτελεσµάτων σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο. Οι τοµείς που ερευνήθηκαν καθορίστηκαν µε βάση το αντικείµενο και συµπεριλάµβαναν δραστηριότητες από διάφορα στάδια της «δηµιουργικής» διαδικασίας. Όπως φαίνεται στα παρακάτω διαγράµµατα, στο παράδειγµα των εκδόσεων και στο παράδειγµα του design, οι δραστηριότητες που εντάσσονται καλύπτουν όλο το φάσµα από την παραγωγή του δηµιουργικού έργου, την παραγωγή προϊόντος, την προώθησή του, τη διανοµή και την υποστήριξη.

66 ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008

48

Διάγραµµα 9: Δοµή των δραστηριοτήτων των δηµιουργικών κλάδων των εκδόσεων και του design. Πηγή: ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008

Πιο συγκεκριµένα οι τοµείς που συµπεριλαµβάνονται στην αναφορά είναι οι εξής: 1. Έντυπα µέσα και εκδόσεις Συµπεριλαµβάνονται όλες οι εµπλεκόµενες δραστηριότητες, όπως οι συγγραφείς, λογοτέχνες, µεταφραστές, εικονογράφοι που εργάζονται στις εκδόσεις, τα γραφεία τύπου, οι εκδοτικοί οίκοι, οι βιβλιοθήκες, το εµπόριο βιβλίο και άλλων έντυπων µέσων, οι εκθέσεις βιβλίων, τα βιβλιοπωλεία (φυσικά και ηλεκτρονικά) και τα καταστήµατα µεταχειρισµένων βιβλίων.

2. Ανάπτυξη λογισµικού και παιχνιδιών και Τηλεπικοινωνίες Περιλαµβάνονται οι προγραµµατιστές καθώς και οι σχεδιαστές ηλεκτρονικών παιχνιδιών, όπως και οι εικονογράφοι τους. Επίσης οι εταιρίες ανάπτυξης λογισµικού και ηλεκτρονικών παιχνιδιών, οι εταιρίες διανοµής, οι εκθέσεις λογισµικού και ηλεκτρονικών παιχνιδιών, οι ιστότοποι διανοµής και πώλησης, όπως επίσης και ο περιοδικός τύπος που εξειδικεύεται στον συγκεκριµένο κλάδο.

3. Διαφήµιση Περιλαµβάνονται όλοι οι σχετιζόµενοι επαγγελµατίες για την παραγωγή της διαφήµισης, όπως γραφίστες, φωτογράφοι, µουσικοσυνθέτες, κινηµατογραφιστές. Επίσης οι διαφηµιστικές εταιρίες, οι εταιρίες έρευνας αγοράς, δηµοσίων σχέσεων κλπ, αλλά και οι εταιρίες παραγωγής (µουσικής παραγωγής, παραγωγής βίντεο,

49

παραγωγής τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σποτ). Τέλος τα µέσα διακίνησης του διαφηµιστικού προϊόντος, ό πως το διαδίκτυο, τα έντυπα µέσα, τα µέσα ενηµέρωσης, αλλά και οι διαγωνισµοί διαφήµισης.

4. Κινηµατογράφος, τηλεόραση και ραδιόφωνο Περιλαµβάνονται οι δηµιουργοί, όπως σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σκηνογράφοι. Οι εταιρίες παραγωγής και διανοµής τηλεοπτικών και ρ αδιοφωνικών εκποµπών, κινηµατογραφικών ταινιών και βίντεο, όπως επίσης και τα δίκτυα τηλεόρασης και ραδιοφώνου, τα καταστήµατα αγοράς και ενοικίασης βίντεο και οι κινηµατογράφοι.

5. Καλές τέχνες και αγορά τεχνών Συµπεριλαµβάνονται οι δηµιουργοί του καλλιτεχνικού προϊόντος, εικαστικοί και τεχνίτες, καθώς και οι συντηρητές τέχνης. Όλες οι µορφές εικαστικών τεχνών, αλλά και παραδοσιακές τέχνες όπως κοσµηµατοποιία, µεταλλουργία, κεραµική κλπ περιλαµβάνονται σε αυτόν τον τοµέα. Επίσης τα µουσεία και οι εκθέσεις τέχνης, οι επιµελητές εκθέσεων και οι art agents, τα περιοδικά και οι ιστότοποι που ασχολούνται µε τις τέχνες. Τέλος οι δηµοπρασίες, η αγορά έργων τέχνης και οι γκαλερί, οι κλαδικές εκθέσεις όλως των τεχνών καθώς και οι υποστηρικτικές υπηρεσίες (ασφάλιση, συµβουλευτική, πνευµατικά δικαιώµατα κα).

6. Μουσική βιοµηχανία Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται συνθέτες και µουσικοί, τραγουδιστές και στιχουργοί, ορχήστρες, στούντιο ηχογραφήσεων. Επίσης δισκογραφικές εταιρίες, χώροι συναυλιών και ζωντανών µουσικών π αραστάσεων. Επίσης καταστήµατα πώλησης δίσκων και CD, και διαδικτυακές πύλες προώθησης και αγοράς µουσικών ειδών. Ένα από τα αµφιλεγόµενα σηµεία της αναφοράς είναι η ένταξη σε αυτή την κατηγορία των κατασκευαστών µουσικών οργάνων, µουσικών συσκευών αλλά και δίσκων.

7. Αρχιτεκτονική Περιλαµβάνονται όλοι όσοι ασχολούνται µε τα παρακάτω αντικείµενα, είτε απασχολούνται

σε

εταιρίες,

σε

αρχιτεκτονικά

γραφεία,

είτε

είναι

αυτοαπασχολούµενοι. Τα σχετικά αντικείµενα είναι: αρχιτεκτονικός σχεδιασµός, αρχιτεκτονική τοπίου, σχεδιασµός εσωτερικών χώρων, αστικός και πολεοδοµικός σχεδιασµός καθώς και συντήρηση και αποκατάσταση µνηµείων και κτιρίων.

50

8. Design Η κατηγορία του design περιλαµβάνει πολλά πεδία, από το σχεδιασµό αντικειµένου, το σχέδιο υφαντουργίας, το σχέδιο ε πίπλου, το σχέδιο µόδας, το σχεδιασµό κοσµήµατος, αλλά και τα αντικείµενα design από πηλό, πορσελάνη κλπ. Εκτός από τους

σχεδιαστές

στην

κατηγορία

περιλαµβάνονται,

οι

παραγωγοί,

οι

διαµεσολαβητές και τα διαδικτυακά φόρουµ, τα καταστήµατα που προωθούν και εµπορεύονται τα παραπάνω αντικείµενα και οι σχετικές κλαδικές εκθέσεις. Η σηµαντικότερη διαφοροποίηση σε σχέση µε το βρετανικό µοντέλο βρίσκεται ουσιαστικά σε αυτόν τον τοµέα και είναι η ενσωµάτωση της µόδας στην ευρύτερη κατηγορία του design.

9. Παραστατικές τέχνες Τέλος η κατηγορία των παραστατικών τεχνών περιλαµβάνει όλες τις παραστατικές τέχνες εκτός από τη µουσική. Συγκεκριµένα, χορευτές όλων των ειδών και ηθοποιοί, αλλά και performer καθώς και εταιρίες παραγωγής θεατρικών και άλλων παραστάσεων όπως και εταιρίες προώθησης καλλιτεχνών και ταλέντων βρίσκονται στην ίδια κατηγορία µε τους χώρους παραστάσεων, όπως θέατρα, όπερες, κουκλοθέατρα, τσίρκο, αλλά όλους τους χώρους που µπορούν να παρουσιαστούν καλλιτεχνικά θεάµατα. Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε µετά την οριστικοποίηση των εννέα κατηγοριών, ήταν η σχεδιαγραµµατική απεικόνιση των εµπλεκοµένων δραστηριοτήτων σε κάθε κατηγορία. Στη συνέχεια ήταν απαραίτητη η αντιστοίχισή τους µε τους κωδικούς οικονοµικών δραστηριοτήτων ώστε να µπορέσουν να αντληθούν ποσοτικά δεδοµένα. Οι βασικές παράµετροι που εξετάστηκαν ήταν ο αριθµός των «δηµιουργικών»

επιχειρήσεων,

ο

ετήσιος

τζίρος

τους

και

ο

αριθµός

απασχολουµένων στη ΔΒ και σε ποιές κατηγορίες αυτοί ανήκουν (µισθωτοί, αυτοαπασχολούµενοι, άτυπα εργαζόµενοι κλπ.) Η σηµαντικότερη όµως συµβολή και πρωτοτυπία της συγκεκριµένης έρευνας ήταν το σκέλος στο οποίο προχώρησε σε χωρικές συσχετίσεις. Η µεθοδολογία της χωρικής ανάλυσης της ΔΒ στηρίχθηκε στα εξής στάδια: Αντλήθηκαν στοιχεία από την τράπεζα πληροφοριών του Εµπορικού και Βιοµηχανικού Επιµελητηρίου του Βερολίνου και στη συνέχεια τα στοιχεία αυτά διασταυρώθηκαν µε τον αντίστοιχο «χρυσό οδηγό» καθώς και µε στοιχεία από το διαδίκτυο. Η βάση δεδοµένων εµπλουτίστηκε µε 7000 «δηµιουργικές» οικονοµικές δραστηριότητες, κρατώντας τα ποσοστά των κατηγοριών που προέκυψαν από το πρώτο σκέλος της έρευνας.

51

Στη συνέχεια µε βάση τη θέση των 7000 «δραστηριοτήτων» σχηµατίστηκαν χάρτες και έγινε ανάλυση διαφόρων παραµέτρων. Καθοριστική παράµετρος στην χωρική ανάλυση ήταν ο τεµαχισµός του αστικού χώρου σε 447 χωρικές µονάδες, τις LOR (Lebensweltlich Orientierte Räume). Οι µονάδες αυτές ορίστηκαν µετά από συνεργασία του Σχεδιαστικού Τµήµατος του Δήµου του Βερολίνου, των τοπικών αρχών κάθε περιοχής και την Στατιστική Αρχή Βερολίνου – Βρανδεµβούργου. Η ονοµασία τους γερµανικά σηµαίνει: «κοινωνικά και υποκειµενικά οριζόµενες περιοχές» και βασίζεται στο συνδυασµό κοινωνικοπολιτικών και χωρικών κριτηρίων µε υποκειµενικό χαρακτήρα. Το κυριότερο συµπέρασµα, µεταξύ πολλών και ενδιαφερόντων συµπερασµάτων, ήταν η τάση για κεντρική χωροθέτηση αυτών των

δραστηριοτήτων.

Επίσης

αντλήθηκαν

ενδιαφέροντα

στοιχεία

για

την

επανάχρηση πρώην βιοµηχανικών χώρων από «δηµιουργούς», αλλά και το ρόλο της αυθεντικότητας και της φήµης που αναπτύσσουν κάποιοι τόποι µε αποτέλεσµα να προσελκύουν τα συγκεκριµένα επαγγέλµατα. Η πόλη του Βερολίνου πέρα από την έρευνα που υποστήριξε σε σχέση µε τη δηµιουργική βιοµηχανία, έκανε κάποιες σηµαντικές κινήσεις για την συνεχή προβολή και ενίσχυση της δηµιουργικότητας στην πόλη. Έκανε συντονισµένες προσπάθειες χρηµατοδότησης του κλάδου, δηµιούργησε ψηφιακές πλατφόρµες προβολής και δικτύωσης των «δηµιουργών»67, καλλιέργησε ευνοϊκό κλίµα προσέλκυσης περισσότερων δηµιουργικών δραστηριοτήτων και συµµετείχε σε διεθνή δίκτυα68 µε στόχο να προβάλει ευρύτερα αυτή την εικόνα. Δηµιούργησε µε αυτό τον τρόπο τις προϋποθέσεις ώστε να καθιερωθεί στις συνειδήσεις των ίδιων της των πολιτών αλλά και των πολιτών όλου του κόσµου ως «Δηµιουργική Πόλη», ελκυστική ταυτόχρονα και ως τουριστικός προορισµός και ως πόλη για να ζει κανείς.

67 www.creative‐city‐berlin.de 68 UNESCO Creative Cities Network

52

2.7 Ο ρόλος των Ηνωµένων Εθνών (UNESCO και UNCTAD) Ο ρόλος των Ηνωµένων Εθνών στην προώθηση πολιτικών σε παγκόσµιο επίπεδο για τη Δηµιουργική Οικονοµία είναι αρκετά σηµαντικός καθώς αναδεικνύει τις προοπτικές που ξεδιπλώνονται όχι µόνο για τα αναπτυγµένα κράτη και τις πόλεις τους αλλά και για τον αναπτυσσόµενο κόσµο. Η UNESCO και η UNCTAD κάθε µία στον τοµέα που της αναλογεί έχει κάνει σηµαντικές κινήσεις για την αναγνώριση και την υποστήριξη της Δηµιουργικής Οικονοµίας. Τον Οκτώβριο του 2005 η Γενική Συνέλευση της UNESCO υιοθέτησε τη “Σύµβαση για την προστασία και προώθηση της ποικιλοµορφίας της πολιτιστικής έκφρασης”, η οποία τέθηκε σε εφαρµογή τον Μάρτιο του 2007. Το έγγραφο αυτό είναι το πρώτο διεθνές έγγραφο που αναγνωρίζει την πολιτιστική βιοµηχανία και την πολιτιστική πολιτική ως ισοδύναµες και συµπληρωµατικές. Ταυτόχρονα, τ ο 2005 η UNESCO πήρε την πρωτοβουλία να δηµιουργήσει ένα Δίκτυο Δηµιουργικών Πόλεων (UNESCO Creative Cities Network). Πρόκειται για ένα διεθνές δίκτυο πόλεων που στόχο έχουν να αναπτύξουν κοινές δράσεις και να ανταλλάξουν εµπειρίες, ιδέες και καλές πρακτικές για την πολιτιστική, κοινωνική και οικονοµική τους ανάπτυξη µε βάση την δηµιουργική τους κοινότητα. Μέχρι στιγµής τα θεµατικά δηµιουργικά δίκτυα και οι πόλεις που συµµετέχουν είναι:

UNESCO Πόλεις της Λογοτεχνίας: ‐ Εδιµβούργο, (ΕΒ) ‐ Ιόβα, (ΗΠΑ) ‐ Μελβούρνη, (Αυστραλία) ‐ Νόριτς, (ΕΒ) UNESCO πόλεις του Κινηµατογράφου ‐ Μπράντφορντ, (ΕΒ) ‐ Σίδνευ, (Αυστραλία) UNESCO Πόλεις της Μουσικής ‐ Μπολόνια ,(Ιταλία) ‐ Γάνδη, (Βέλγιο) ‐ Γλασκόβη, (ΕΒ) ‐ Σεβίλλη, (Ισπανία) UNESCO πόλεις της Λαϊκής και παραδοσιακής τέχνης ‐ Ασουάν (Αίγυπτος) ‐ Κανασάουα (Ιαπωνία) ‐ Σάντα Φε – Νέο Μεξικό, (ΗΠΑ) ‐ Ιχεόν – (Κορέα)

UNESCO πόλεις του Σχεδιασµού (Design) ‐ Βερολίνο, (Γερµανία) ‐ Μπουένος Άιρες (Αργεντινή) ‐ Κόµπε, (Ιαπωνία) ‐ Μόντρεαλ, (Καναδάς) ‐ Νογκόγια, (Ιαπωνία) ‐ Σένζεν, (ΛΔΚ) ‐ Σεούλ, (Κορέα) ‐ Σανγκάι, (ΛΔΚ) ‐ Πεκίνο, (ΛΔΚ) ‐ Σέν Ετιέν, (Γαλλία) UNESCO πόλεις των Μέσων επικοινωνίας (MEDIA) ‐ Λυόν, (Γαλλία) UNESCO πόλεις της Γαστρονοµίας ‐ Ποπαγιάν, (Κολοµβία) ‐ Τσενγκντού, (ΛΔΚ) ‐ Όστερσουντ, (Σουηδία) ‐ Ζεονζού, (ΛΔΚ)

53

Όπως τονίζεται από την UNESCO το να ενταχθεί κάποια πόλη σε κάποιο από τα θεµατικά

δίκτυα

UNESCO

“

Creative

Cities69”

και

να

αξιοποιήσει

την

αναγνωσιµότητα του Διεθνούς Οργανισµού των Ηνωµένων Εθνών την βοηθά να αποκοµίσει πολλαπλά οφέλη για την τοπική οικονοµία και την στήριξη και ανάδειξη της δηµιουργικής της κοινότητας. Επιπλέον µέσω κοινών δράσεων µε τις πόλεις µέλη του δικτύου, οι πόλεις αναπτύσσουν στρατηγικές συνεργασίες, ανταλλάζουν τεχνογνωσία και γενικώς ενισχύουν το εξωστρεφές και µε διεθνή προσανατολισµό προφίλ τους. Ο ρόλος των Ηνωµένων Εθνών σε σχέση µε τη δηµιουργική βιοµηχανία δε σταµατάει στην UNESCO και το Δίκτυο Δηµιουργικών Πόλεων. Ένα σηµαντικό χρονικό σηµείο καµπής είναι για τα Ηνωµένα Έθνη η υιοθέτηση του όρου «δηµιουργική βιοµηχανία» ως ενός στοιχείου κλειδί για την παγκόσµια οικονοµική και αναπτυξιακή ατζέντα. Η προσέγγιση αυτή διατυπώνεται για πρώτη φορά στην ΙΧ Υπουργική Διάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το Εµπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) το 2004. Η Διάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το Εµπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) είναι ένας οργανισµός κλειδί που βρίσκεται στο επίκεντρο στο πλαίσιο του ΟΗΕ για την ανάπτυξη και άλλων συναφών ζητηµάτων στους τοµείς του εµπορίου, της οικονοµίας, της τεχνολογίας, των επενδύσεων και της αειφόρου ανάπτυξης. Οι κύριοι στόχοι του είναι να µεγιστοποιήσει τις ευκαιρίες για εµπόριο, επενδύσεις και ανάπτυξη των αναπτυσσόµενων χωρών και να τις βοηθήσει να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις από την παγκοσµιοποίηση και να γίνουν µέρος της παγκόσµιας οικονοµίας σε δίκαιη βάση. Ο ορισµός της UNCTAD για την δηµιουργική οικονοµία διευρύνει ουσιαστικά την έννοια από δραστηριότητες που έχουν έντονο το καλλιτεχνικό στοιχείο σε “οποιεσδήποτε δραστηριότητες που παράγουν συµβολικά προϊόντα µε έντονη αναφορά στην πνευµατική ιδιοκτησία και απευθύνονται σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη αγορά” (UNCTAD, 2004)70

69 http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/creativity/creative‐industries/creative‐cities‐

network/ 70 UNCTAD, “Creative economy report 2008 ‐ The challenge of assessing the creative economy: Towards

informed policymaking”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 2008

Η UNCTAD στην πρώτη της µελέτη για τη δηµιουργική οικονοµία71 προσθέτει κάποιες παραµέτρους στην κατηγοριοποίηση των δηµιουργικών δραστηριοτήτων. Μία από αυτές είναι η διαφοροποίηση σε δραστηριότητες «upstream», δηλαδή παραδοσιακές καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως οι τέχνες του θεάµατος και οι οπτικές τέχνες, και σε «downstream», δηλαδή δραστηριότητες που είναι πολύ πιο κοντά στην «αγορά» όπως η διαφήµιση, οι εκδόσεις, τα ψηφιακά µέσα κλπ. Επίσης µία

άλλη

διαφοροποίηση

που

θέλει

να

αποδώσει

είναι

οι

περισσότερο

παραδοσιακές δραστηριότητες και αυτές που σχετίζονται µε την τεχνολογία και τις υπηρεσίες. Έτσι η κατηγοριοποίηση της UNCTAD καταλήγει σε τέσσερις βασικές οµάδες: (1) πολιτιστική κληρονοµιά, (2) τέχνες, (3) µέσα επικοινωνίας και (4) λειτουργικές δηµιουργίες (functional creations). Όπως

φαίνεται

στο

παρακάτω

σχήµα

στην

πρώτη

οµάδα

εντάσσονται

παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες (παραδοσιακές τέχνες, φεστιβάλ και εορτασµοί) καθώς και πολιτιστικοί χώροι, όπως αρχαιολογικοί χώροι, µουσεία, βιβλιοθήκες, εκθέσεις κ.α. Στη δεύτερη οµάδα εντάσσονται οι εικαστικές τέχνες, δηλαδή ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία και αντίκες, και οι τέχνες του θεάµατος, όπως το θέατρο, ο χορός, η όπερα, το τσίρκο, το κουκλοθέατρο κλπ. Στην οµάδα των µέσων επικοινωνίας υπάρχουν δύο υποκατηγορίες, τα έντυπα µέσα και οι εκδόσεις, δηλαδή βιβλία, τύπος και άλλες εκδόσεις και τα οπτικοακουστικά µέσα, δηλαδή φιλµ, τηλεόραση, ραδιόφωνο και άλλου είδους εκποµπές. Τέλος στην οµάδα των “λειτουργικών δηµιουργιών” εντάσσονται ο σχεδιασµός (design), δηλαδή εσωτερικός σχεδιασµός, γραφιστική, µόδα, κόσµηµα, παιχνίδια,

και

τα

βιντεοπαιχνίδια, αρχιτεκτονική,

«νέα

µέσα»

ψηφιακά διαφήµιση,

µέσα

(new και

media),

τέλος

δηµιουργική

οι

έρευνα

δηλαδή

προγραµµατισµός,

«δηµιουργικές και

υπηρεσίες»,

ανάπτυξη

και

άλλες

δηµιουργικές υπηρεσίες. Ο πλήρης ορισµός της UNCTAD για τη δηµιουργική βιοµηχανία ορίζει ότι: «είναι οι κύκλοι δηµιουργίας, παραγωγής, διανοµής αγαθών και υπηρεσίες που χρησιµοποιούν τη δηµιουργικότητα και τα πνευµατικά δικαιώµατα ως κύριες παραµέτρους,

71 βλ. υποσημείωση 70

55

»αποτελούν

µία

οµάδα

δραστηριοτήτων

που

βασίζονται

στη

γνώση,

και

επικεντρώνονται αλλά δεν περιορίζονται στις τέχνες, και µπορούν να παράγουν κέρδος από το εµπόριο και τα πνευµατικά τους δικαιώµατα, αποτελούνται από υλικές και άυλες πνευµατικές και πολιτιστικές υπηρεσίες µε δηµιουργικό περιεχόµενο, οικονοµική αξία και στόχο την αγορά, βρίσκονται στην τοµή την τέχνης, των υπηρεσιών και της παραγωγής και αποτελούν έναν νέο δυναµικό τοµέα στο παγκόσµιο εµπόριο.»72

Διάγραµµα 10: Απεικόνιση κατηγοριοποίησης της Δηµιουργικής Βιοµηχανίας κατά UNCTAD Πηγή:UNCTAD, “Creative economy report 2010, Creative economy: A feasible development option”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 20010

Η σηµαντικότερη συµβολή της µελέτης της UNCTAD ήταν η πρόταση ενός µοντέλου για την στατιστική ανάλυση του εµπορίου της «δηµιουργικής οικονοµίας». Τα προτεινόµενο πλαίσιο αποτελείται ουσιαστικά από δύο βασικές κατηγορίες: την δηµιουργική βιοµηχανία η οποία υποδιαιρείται σε δηµιουργικά αγαθά και δηµιουργικές

υπηρεσίες

και

τις

σχετιζόµενες

δραστηριότητες

(related

industries), στις οποίες περιλαµβάνονται όλα τα σχετιζόµενα αγαθά, οι υπηρεσίες πληροφορικής και υπολογιστών καθώς και τα πνευµατικά δικαιώµατα. Ουσιαστικά οι σχετιζόµενες υπηρεσίες και τα σχετιζόµενα αγαθά είναι οικονοµικά µεγέθη που εξετάζονται από την UNCTAD καθώς θεωρούνται σηµαντικά για την κατανόηση της κατάστασης, δεν περιλαµβάνονται όµως στους δείκτες παρακολούθησης της

72 βλ. υποσημείωση 70

56

Δηµιουργικής Οικονοµίας, καθώς δεν εµπίπτουν στον σχετικό ορισµό που έχει υιοθετηθεί από την UNCTAD. Συµπερασµατικά, η UNCTAD µε τις δύο µελέτες που εξέδωσε σε σχέση µε τη Δηµιουργική Οικονοµία, υποδεικνύει ότι η δηµιουργικότητα, δεν αποτελεί βέβαια πανάκεια, αλλά µπορεί να υποδείξει εναλλακτικά µονοπάτια ανάπτυξης για την παγκόσµια οικονοµία. Αυτό που αποδεικνύεται µέσα από τις δύο µελέτες είναι ότι ενώ η παγκόσµια οικονοµία βρίσκεται σε ύφεση (η ύφεση ουσιαστικά αφορά στη δεύτερη µελέτη του 2010), η δηµιουργική οικονοµία φαίνεται να είναι περισσότερο ανθεκτική στα πλαίσια αυτά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το παγκόσµιο εµπόριο κατά τη διάρκεια του 2008 είχε πτώση -12%, το εµπόριο που «δηµιουργικών αγαθών» είχε ανοδικές τάσεις της τάξης του +14%. Η µελέτη για τη Δηµιουργική Οικονοµία του 2010 αποδεικνύει πως είναι µία εφικτή ευκαιρία για ανάπτυξη που συµβαδίζει µε τις αλλαγές στις οποίες υπόκειται η κοινωνία µας. Η µελέτη κλείνει µε την παρότρυνση «να προωθήσουµε τη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία ώστε να διαµορφώσουµε µια ολιστική αναπτυξιακή στρατηγική για την βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη της οικονοµίας µας»73.

Διάγραµµα 11: Μορφές δηµιουργικότητας στη σηµερινή οικονοµία Πηγή: UNCTAD, “Creative economy report 2010, Creative economy: A feasible development option”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 2010

73 UNCTAD, “Creative economy report 2010 ‐ Creative economy: A feasible development option”, UNCTAD /

UNDP, Geneva / New York, 2010

57

2.8 Εφαρµοσµένες στρατηγικές ανάπτυξης – Παραδείγµατα Στον ευρωπαϊκό χώρο είναι αρκετές πλέον οι πόλεις που επενδύουν στο "δηµιουργικό" δυναµικό τους µέσω προγραµµάτων επιδότησης και στήριξης, στα πλαίσια ενός ολοκληρωµένου στρατηγικού σχεδιασµού. Αυτό συµβαίνει όπως θα αναλυθεί παρακάτω µέσω εξειδικευµένων προγραµµάτων που είτε αφορούν ευρύτερες περιφερειακές ενότητες, είτε ολόκληρες πόλεις, είτε εξειδικεύονται σε συγκεκριµένες περιοχές εντός των πόλεων. Στη συνέχεια θα παρατεθούν ιεραρχικά ανάλογα µε την κλίµακά τους και θα αξιολογηθούν

κάποια

παραδείγµατα

τέτοιων

πολιτικών,

κυρίως

από

των

ευρωπαϊκό χώρο, που κάνουν προσπάθειες ώστε να αξιοποιήσουν τη δηµιουργική οικονοµία προς όφελος τους. Αυτό θα βοηθήσει στο σχηµατισµό µίας αδρής εικόνας για τις στρατηγικές που εφαρµόζονται πριν προχωρήσουµε στο παράδειγµα της Θεσσαλονίκης. Σε επίπεδο δικτύου πόλεων παρατίθενται εδώ δύο ενδιαφέροντα προγράµµατα στρατηγικής το BaltMet Promo και το KreaNord. Το πρώτο αφορά στη «δηµιουργία προωθητικού προϊόντος» συνολικά για ένα δίκτυο 11 πόλεων της βαλτικής (Δίκτυο Βαλτικών Μητροπόλεων). Το πρόγραµµα BaltMet Promo προτείνει τη δηµιουργία µιας ελκυστικής ταυτότητας για την περιοχή της Βαλτικής στηριγµένη σε τρεις βασικούς πυλώνες, στον τουρισµό, τις επενδύσεις και τον κινηµατογράφο. Επιλέγεται δηλαδή µία από τις δηµιουργικές βιοµηχανίας ως κοµµάτι της στρατηγικής. Αντίθετα στο δεύτερο παράδειγµα, το KreaNord, προωθείται µία συνολική

στρατηγική

για

την

ενίσχυση

της

σκανδιναβικής

δηµιουργικής

βιοµηχανίας. Πάντως παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προώθηση στρατηγικών σε υπερεθνικό επίπεδο, που ευνοούν τη δικτύωση και τη συνεργασία µεταξύ των πόλεων. Σε αντίστοιχο ύφος κινείται και ο πολιτιστικός οργανισµός Watershed µε έδρα το Μπρίστολ, ο οποίος προσπαθεί να φέρει σε επικοινωνία καλλιτέχνες και κοινό σε παγκόσµιο επίπεδο. Σε επίπεδο εθνικών περιφερειών αναφέρονται δύο παραδείγµατα, της Σκωτίας και της περιοχής Ρουρ της Γερµανίας. Ο οργανισµός Creative Scotland υποστηρίζει τις δηµιουργικές δραστηριότητες της Σκωτίας µέσω προγραµµάτων χρηµατοδότησης και ενίσχυσης της προβολής τους, ενώ φροντίζει παράλληλα για την ενίσχυση της εικόνας της Σκωτίας ως δηµιουργικού τόπου. Μία από τις σηµαντικότερες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διοργάνωση του “Έτους Δηµιουργικής Σκωτίας 2012”. Εξίσου δυναµικά αντιµετωπίζει η περιοχή του Ρουρ την ανάπτυξη της

58

δηµιουργικής οικονοµίας. Μάλιστα υποστηρίζει ακόµη πιο εντατικά τη δηµιουργική οικονοµία µε την ίδρυση ενός φορέα που έχει ως αποκλειστικό σκοπό την έρευνα και την προώθησή της, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δηµιουργικής Οικονοµίας (ECCE). Παράλληλα

εφαρµόζει

εστιασµένα

προγράµµατα

δηµιουργίας

δηµιουργικών

γειτονιών στην ευρύτερη περιοχή του Ρουρ. Στην κλίµακα των πόλεων υπάρχουν περισσότερα διαθέσιµα παραδείγµατα. Αυτό συµβαίνει γιατί σε επίπεδο πόλης η τοπική αυτοδιοίκηση έχει την ευελιξία και συνήθως τη θέληση να καταρτίσει ολοκληρωµένα σχέδια ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει τα σχέδια σε επίπεδο πόλης που εντάσσουν τη δηµιουργική οικονοµία στον κεντρικό πυρήνα των προγραµµάτων τους. Για παράδειγµα η πόλη του Σέφιλντ έχει συστήσει ειδικό φορέα, µε το όνοµα Creative Sheffield που υπάγεται στο Δήµο και ασχολείται αποκλειστικά µε την υποστήριξη της δηµιουργικής οικονοµίας στην πόλη. Ακόµη στο παράδειγµα του Χονγκ Κονγκ, που είναι και το µοναδικό που επιλέγεται εδώ εκτός Ευρώπης, στα πλαίσια του προγράµµατος CreateHK η πόλη στοχεύει στην καθιέρωσή της ως Δηµιουργικής Πρωτεύουσας της Ασίας. Τέλος η πόλη Αιντχόβεν µε τη στρατηγική Brainport.

Region Eindhoven στηρίζει την ανάπτυξή της στην καινοτοµικότητα και τη γνώση. Ολοκληρώνοντας την ανάλυση εφαρµοσµένων πολιτικών θα αναφέρουµε ένα από τα πιο γνωστά παραδείγµατα “δηµιουργικής” αναζωογόνησης σε συγκεκριµένη αστική περιοχή. Πρόκειται για την περιοχή Temple Bar στο Δουβλίνο, στην οποία µέσω ενός συντονισµένου προγράµµατος αναζωογόνησης µε τη βοήθεια της πολιτιστικής βιοµηχανίας ανατράπηκαν οι προθέσεις για κατεδάφισή της όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί και µετατράπηκε σε µία ζωντανή και ενδιαφέρουσα περιοχή. Στα ίδια βήµατα η πόλη του Λέτσεστερ εντάσσει στο πρόγραµµά της µε την ονοµασία One Leicester ειδικό στόχο για τη δηµιουργία πολιτιστικής γειτονιάς στην περιοχή St. George’s South. Αναλυτικότερη περιγραφή των παραδειγµάτων καθώς και οι ιστότοποι όπου µπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξέλιξη των προγραµµάτων, βρίσκονται στο παράρτηµα 7. Το κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό να αποδώσει ένα γενικό κλίµα για τις εφαρµοζόµενες πολιτικές και µε τον τρόπο αυτό να ολοκληρώσει τη σύνδεση της θεωρίας µε την πρακτική πριν προχωρήσουµε στην µελέτη περίπτωσης της πόλης της Θεσσαλονίκης.

59

60

3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Γενικά χαρακτηριστικά του Δ. Θεσσαλονίκης Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει συνοπτική περιγραφή του προφίλ της πόλης της Θεσσαλονίκης µέσα από τη σύνθεση τεσσάρων γενικών θεµατικών αξόνων. Η πρώτη θεµατική αφορά στην ιστορική εξέλιξη της πόλης από την ίδρυσή της το 315 π.Χ. µέχρι σήµερα. Η δεύτερη θεµατική αφορά στα δηµογραφικά χαρακτηριστικά του Δήµου Θεσσαλονίκης, όπου θα συναξιολογιηθούν ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία από την ΕΣΥΕ. Η τρίτη θεµατική σχετίζεται µε την πολεοδοµική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης και το σχετικό θεσµικό πλαίσιο και τέλος στην τέταρτη θεµατική θα αναλυθεί το οικονοµικό προφίλ της πόλης, βάσει στοιχείων της ΕΣΥΕ και πάλι. Ιστορική εξέλιξη Η πόλη της Θεσσαλονίκης ιδρύεται το 315 π.Χ. από τον βασιλιά των Μακεδόνων Κάσσανδρο, που την ονοµάζει προς τιµή της γυναίκας του Θεσσαλονίκης. Η θέση που επιλέγει είναι στρατηγικής σηµασίας ως σταυροδρόµι δύσης και ανατολής, αλλά κυρίως ως σύνδεση της ενδοχώρας και κατ’ επέκταση των Βαλκανίων µε τη θάλασσα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που ονοµάζεται ελληνιστική, ανεγείρονται τα περιµετρικά τείχη και τα τείχη της ακρόπολης. Από 168 π.Χ. περνά στα χέρια των Ρωµαίων και βιώνει σύντοµα µια περίοδο ακµής που οδηγεί στην πληθυσµιακή και οικονοµική της ανάπτυξη. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού (Via Egnatia) που συνδέει την Αδριατική µε τον Ελλήσποντο, µετατρέπει την πόλη στον σηµαντικότερο εµπορικό και στρατιωτικό σταθµό των Βαλκανίων. Κατ’ επέκταση υπάρχει άνθιση των εµπορικών, ναυτιλιακών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων. Μερικά από τα σηµερινά σηµαντικότερα µνηµεία της πόλης κτίζονται αυτή την περίοδο, όπως το Ανάκτορο του Γαλέριου, τ ο Μαυσωλείο της Ροτόντα, αψίδα του Γαλέριου, ο ιππόδροµος, το ρωµαϊκό θέατρο, ρωµαϊκά λουτρά και στοές. Το 330 µ.Χ. αρχίζει η βυζαντινή περίοδος για την πόλη κατά τη διάρκεια της οποίας η ανάπτυξη της πόλης συνεχίζεται και την καθιστά το δεύτερο σε σηµασία διοικητικό κέντρο της αυτοκρατορίας µετά την Κωνσταντινούπολη, επονοµαζόµενη και Συµβασιλεύουσα. Κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα οργανώνονται τα πρώτα Δηµήτρια, οκταήµερη εορτασµοί προς τιµή του πολιούχου Αγίου Δηµητρίου, που αναβιώνουν από το 1966 ως φεστιβάλ Δηµητρίων. Ανεγείρονται πολλοί βυζαντινοί ναοί και η πόλη αποκτά σχολή στην αγιογραφία, τη διακόσµηση και τη ναοδοµία. Το εµπόριο και η βιοτεχνία συνεχίζουν να ακµάζουν λόγω του λιµανιού. Το 1430

61

µ.Χ. η πόλη περνά στην κυριαρχία των Οθωµανών και αρχίζει η σταδιακή της παρακµή. Από τα τέλη το 15ου αιώνα χιλιάδες Εβραίοι, οι Σεφαρδίτες, µετοικούν στη Θεσσαλονίκη από την Ισπανία, όπου διώκονται από το Φερδινάρδο και την Ισαβέλλα. Μέχρι τα µέσα του 16ου οι Σεφαρδίτες αποτελούν πλειονότητα στην πόλη και αποκτούν σηµαντική οικονοµική και κοινωνική δύναµη και συµβάλλουν σηµαντικά στην ανάπτυξη της πόλης. Από το 1830 όταν διορίζεται διοικητής της πόλης ο Βεχτζής Πασάς, αρχίζει µια νέα περίοδος οικονοµικής, πολιτιστικής και πληθυσµιακής ανάπτυξης. Σηµαντική εξέλιξη αποτελεί η σιδηροδροµική σύνδεση της πόλης το 1988 µε τα Σκόπια και στη συνέχεια µε τη Φλώρινα και το Μοναστήρι καθώς και µε την Αλεξανδρούπολη (Δεδέ-Αγάτς). Το 1912 όταν η Θεσσαλονίκη περνά στο ελληνικό κράτος ο πληθυσµός της είναι ένα συνονθύλευµα Ε βραίων, Μουσουλµάνων, Ελλήνων, Αρµένιων και άλλων εθνικοτήτων, που µιλούν µεταξύ τους όλες τις γλώσσες. Στα εκατό µόλις χρόνια που µεσολαβούν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης µέχρι σήµερα σηµαντικά ιστορικά γεγονότα διαµορφώνουν το σηµερινό προφίλ της πόλης. Μόλις το 1917 η µεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης αφήνει πίσω της 95000 αποτεφρωµένα σπίτια και 73000 αστέγους. Για την ανοικοδόµηση της πόλης συστήνεται η Διεθνής Επιτροπή Νέου Ρυµοτοµικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, µε επί κεφαλής τον Ερνέστο Εµπράρ. Η υλοποίηση του σχεδίου Εµπράρ διαµορφώνει τη σηµερινή µορφή του αστικού ιστού της πόλης µέχρι σήµερα. Το 1922 µε την Μικρασιατική Καταστροφή ο πληθυσµός της πόλης αυξάνεται κατά 32% από την έλευση των προσφύγων εξαιτίας των οποίων η αναλογία των Ελλήνων στην πόλη ανεβαίνει δραµατικά. Ταυτόχρονα επιταχύνονται οι συναλλαγές και το εµπόριο, αυξάνεται το εργατικό δυναµικό και η βιοµηχανική βάση και βελτιώνεται το πολιτιστικό επίπεδο του πληθυσµού. Το 1925 ιδρύεται το Επαγγελµατικό και Βιοτεχνικό

Επιµελητήριο

Θεσσαλονίκης,

ενώ

την

Θεσσαλονίκης ίδια

χρονιά

και

ιδρύεται

το και

1926 το

Διεθνής

Έκθεση

Πανεπιστήµιο

της

Θεσσαλονίκης που αποτελεί έκτοτε σηµαντικό πνευµατικό πόλο για την πόλη. Σήµερα η Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να αποτελεί κόµβο σύνδεσης των Βαλκανίων µε τη θάλασσα µέσω του λιµανιού της, αλλά και να εξυπηρετεί µέσω της Νέας Εγνατίας Οδού και του σιδηροδρόµου τον άξονα Ανατολής – Δύσης. Η ίδρυση του αεροδροµίου Μακεδονία έδωσε τη δυνατότητα αύξησης του τουρισµού, είτε αµιγώς προς την πόλη είτε ως ενδιάµεσου σταθµού για τους επισκέπτες της περισσότερο τουριστικής Χαλκιδικής. Η

πόλη προσπάθησε επιπλέον να αναπτύξει τον

συνεδριακό και τον εκθεσιακό τουρισµό. Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης

62

διοργανώνει ετησίως γενικές και κλαδικές εκθέσεις οι οποίες συχνά συνοδεύονται από διεθνή, εθνικά ή τοπικά συνέδρια, ηµερίδες και συµπόσια. Οι εκδηλώσεις αυτές πλαισιώνονται και υποστηρίζονται από τα ιδιαιτέρως αναγνωρισµένα και διακεκριµένα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα της πόλης, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας και το ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Τέλος, ιδιαίτερα µε αφορµή την διοργάνωση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 1997, το πολιτιστικό κεφάλαιο της πόλης εµπλουτίζεται µε πολλά µουσεία, πολιτιστικά ιδρύµατα, θέατρα κ.α. ο ρόλος των οποίων θα αναλυθεί σε επόµενο κεφάλαιο. Δηµογραφικά χαρακτηριστικά Όσο αφορά τα δηµογραφικά στοιχεία της πόλης σύµφωνα µε την τελευταία απογραφή του 2011 ο Δήµος Θεσσαλονίκης έχει σταθερά µειούµενο πληθυσµό. Στο σηµείο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι ο µόνιµος πληθυσµός δεν ταυτίζεται µε τον νόµιµο πληθυσµό, δηλαδή τους εγγεγραµµένους δηµότες. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η εξέλιξη του µόνιµου πληθυσµού για το Δ. Θεσσαλονίκης, του δήµους των ανατολικών και δυτικών συνοικιών και ο συνολικός πληθυσµός του Πολεοδοµικού

Συγκροτήµατος

Θεσσαλονίκης.

Για

τη

σύνταξη

του

πίνακα

χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία της ΕΣΥΕ και προσωρινά στοιχεία από την πρόσφατη απογραφή του 2011. Λόγω της αλλαγής της δοµής των Δήµων και τη µετατροπή τους σε καλλικρατικούς για τη σύνταξη του πίνακα έχουν γίνει κάποιες παραδοχές. Για παράδειγµα ο Δήµος Αγίου Παύλου που στις προηγούµενες απογραφές προσµετράται στις δυτικές συνοικίες πλέον περιλαµβάνεται στο Δήµο Θεσσαλονίκης. Επίσης ο Δήµος Χορτιάτη που

δεν

συµπεριλαµβάνεται

στο

παρελθόν

στο

Πολεοδοµικό σ υγκρότηµα

Θεσσαλονίκης, έχει συγχωνευτεί µε το Δήµο Πανοράµατος και Πυλαίας που ανήκουν στις ανατολικές συνοικίες. Έτσι µε βάση τις παραπάνω παραδοχές ο πληθυσµός του Δ. Θεσσαλονίκης για το 2011 ανέρχεται στους 322240 µόνιµους κατοίκους, δηλαδή κατά 11,5% µειωµένος σε σχέση

µε

το

2001.

Βλέπουµε

όµως

ότι

στο

σύνολο

του

πολεοδοµικού

συγκροτήµατος παρουσιάζεται αύξηση της τάξης του 2,4%. Αυτό συµβαίνει γιατί οι ανατολικές και οι δυτικές συνοικίες αυξάνουν συνεχώς τον πληθυσµό τους κατά 11,7% και 18,8% αντίστοιχα σε σχέση µε το 2001. Το φαινόµενο αυτό είναι αντιπροσωπευτικό της διαδικασίας προαστιοποίησης που συνεχίζεται και στη Θεσσαλονίκη. Το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης µπορεί να µειώνεται σε

63

πληθυσµό, όµως η χρήση της κατοικίας δεν έχει υποχωρήσει ανησυχητικά, καθώς νέες πληθυσµιακές οµάδες, όπως αυτές των φοιτητών έρχονται να καλύψουν το κενό αυτό. Πίνακας 3: Μόνιµος Πληθυσµός Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης

Πηγή: ΕΣΥΕ, ίδια επεξεργασία

Διάγραµµα 12: Μόνιµος πληθυσµός Π.Σ. Θεσσαλονίκης Πηγή: ΕΣΥΕ, ίδια επεξεργασία

Πολεοδοµική εξέλιξη Πριν αναλυθεί το υφιστάµενο πολεοδοµικό πλαίσιο είναι χρήσιµο να γίνει µια σύντοµη αναφορά στην πολεοδοµική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη από τα µέσα του 19ου αιώνα αρχίζει να υφίσταται µια διαδικασία εκµοντερνισµού, η οποία ξεκινά ουσιαστικά µε την κατεδάφιση του παραλιακού τείχους το 1869. Μέχρι τότε η ιστορική της εξέλιξη έχει διαµορφώσει έναν δαιδαλώδη αστικό ιστό που κατοικείται από µία πολυεθνική και πολύγλωσση πληθυσµιακή οµάδα. Η διαδικασία δυτικοποίησης του ιστού ενισχύεται ακόµη περισσότερο από τα ιστορικά γεγονότα που ακολουθούν, όπως η προσάρτηση της πόλης στο ελληνικό κράτος, η µεγάλη πυρκαγιά του 1917 και η µετεγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Η καταστροφή που προκαλεί η πυρκαγιά στο κτιριακό απόθεµα της πόλης, γίνεται ουσιαστικά αιτία για ριζικό επανασχεδιασµό του ιστού από τη «Διεθνή

64

Επιτροπή Καταρτισµού του Νέου Σχεδίου Ρυµοτοµίας της Θεσσαλονίκης», υπό τον αρχιτέκτονα Er. Hebrard, η οποία καταθέτει τα σχέδιά της για την ανοικοδόµηση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης το 1919. Η πυρίκαυστη ζώνη ανοικοδοµείται αγνοώντας το προϋπάρχον καθεστώς ιδιοκτησίας και τις παραδοσιακές χρήσεις γης, δίνοντας ουσιαστικά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης τη σηµερινή του µορφή, µε οργανωτικά και µορφολογικά χ αρακτηριστικά επηρεασµένα από την Ευρώπη. Η έλευση 100000 προσφύγων το 1922 πυροδοτεί νέα ανοικοδόµηση και διαµορφώνει, προς όφελος του ελληνικού πληθυσµού, νέους συσχετισµούς στην εθνοτική σύνθεση της πόλης.

1950

1900

1919

Εικόνα 2: Πολεοδοµική εξέλιξη του αστικού ιστού της Θεσσαλονίκης

Εικόνα 3: Το πολεοδοµικό σχέδιο του Er. Herbard για τη Θεσσαλονίκη

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 γίνεται η “Χωροταξική µελέτη Θεσσαλονίκης” από τoν Τριανταφυλλίδη (Χ.Μ.Θ.), η οποία επιχειρεί να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα της πόλης σφαιρικά και σε βάθος 50ετίας. Η µελέτη παραµένει ανεφάρµοστη, αποτελεί όµως σηµαντικό σηµείο αναφοράς µέχρι σήµερα σε σχέση µε τα πολεοδοµικά ζητήµατα της πόλης, καθώς αποτελεί µία ιδιαίτερα αξιόλογη και ολοκληρωµένη σχεδιαστική πρόταση.

65

Το 1985 θεσµοθετείται ο Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης, ο οποίος επιφορτίζεται µε τη σύνταξη του Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προγράµµατος Περιβάλλοντος Ευρύτερης Περιοχής Θεσσαλονίκης (Ν. 1561/85). Το 2011, π ερισσότερο από δύο δεκαετίες αργότερα, παρουσιάζεται από το ΥΠΕΚΑ και τον ΟΡΘΕ, το “Νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης” που θέτει πέντε γενικούς στόχους για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης: «Διεθνοποίηση και οικονοµική ανάπτυξη (1), Ενδυνάµωση της χωρικής συνοχής και ισόρροπη ανάπτυξη (2), Προώθηση ισότητας ευκαιριών και κοινωνικής συνοχής (3), Βελτίωση της ποιότητας ζωής µέσα από αναπλάσεις και ανάσχεση της αστικής διάχυσης (4) και Διασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας, προστασία και ανάδειξη των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της περιοχής (5)»74 Παράλληλα, µε σκοπό την εξειδίκευση των στόχων στην κλίµακα του αστικού σχεδιασµού για την π όλη της Θεσσαλονίκης, ο ΟΡΘΕ συντάσσει το Πρόγραµµα “Θεσσαλονίκη 2012”. Το πρόγραµµα αυτό περιλαµβάνει δοµικές παρεµβάσεις και αστικές αναπλάσεις στην πόλη, µε στόχο µεταξύ άλλων την αναβάθµιση της ανταγωνιστικότητας της Θεσσαλονίκης. Οι προτάσεις του σχεδίου ποικίλουν από τη δηµιουργία µητροπολιτικού πάρκου, δικτύου τραµ µέχρι τον ανασχεδιασµό της παράκτιας ζώνης Αγγελοχωρίου – Καλοχωρίου

κ.α.

Επιπλέον

προτείνεται

η

«δηµιουργία

δύο

επίκεντρων

επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας σε ειδικές περιοχές των Ζωνών Καινοτοµίας στον ανατολικό και δυτικό τοµέα της πόλης». Η πρόταση όµως που παρουσιάζει αµιγώς ενδιαφέρον για την παρούσα ερευνητική εργασία αφορά συγκεκριµένα την ειδική περιοχή µελέτης και συνοψίζεται ως εξής: «Η ανάσχεση της laissez – faire χωρικής συγκέντρωσης επιχειρήσεων ψυχαγωγίας (καφέ, µπαρ, κλαµπ ζωντανής µουσικής) στον εγκαταλειµµένο παραδοσιακό εµπορικό

τοµέα

του

ιστορικού

κέντρου

–

ειδικά

πέριξ

της

πλατείας

Χρηµατιστηρίου – και η ολοκληρωµένη ανάπλαση της περιοχής µε στόχο την αναζωογόνησή της µε µικτές χρήσεις, για εγκατάσταση δηµοφιλούς ψυχαγωγίας και δηµιουργικών επιχειρήσεων (creative industries), µε επιχειρήσεις εκδόσεων, έντυπων µέσων ενηµέρωσης, ατελιέ εικαστικών τεχνών, γκαλερί, γραφείων design, εµπορίου κ.α.»

74 ΥΠΕΚΑ & ΟΡΘΕ, «Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης», Αθήνα, 2011

66

Η συγκεκριµένη πρόταση ουσιαστικά θίγει ένα σοβαρό πρόβληµα που αντιµετωπίζει η περιοχή και το οποίο αποτελεί ουσιαστικά το αντικείµενο της παρούσας εργασίας. Η πρόταση για αναζωογόνηση της περιοχής µέσω της δηµιουργικής βιοµηχανίας θα µπορούσε να έχει πλείστες προεκτάσεις, µέχρι πρότινος όµως η µοναδική θεσµική παρέµβαση επικεντρώθηκε στην ανάπλαση της πλατείας Χρηµατιστηρίου, η οποία εγκρίθηκε οριστικά µόλις το Δεκέµβριο του 2012. Δυστυχώς η προηγούµενη εµπειρία έχει δείξει, όπως και στο παράδειγµα της περιοχής των Λαδάδικων, ότι ο φυσικός σχεδιασµός όχι µόνο δεν αρκεί για να φέρει τα επιθυµητά αποτελέσµατα, αλλά µπορεί να προκαλέσει µια περισσότερο εκτεταµένη εµπορευµατοποίηση της περιοχής και να αλλοιώσει περισσότερο τον χαρακτήρα της. Το νΡΣΘ τέθηκε σε διαβούλευση µέχρι το Μάιο του 2011. Μία από τις βασικότερες επικρίσεις

που

δέχτηκε

ήταν

ότι

χαρακτηρίζεται

από

απουσία

σαφώς

διατυπωµένου οράµατος για την πόλη και αντιθέτως αναλώνεται σε µια πληθώρα αναλυτικών και πολύ συγκεκριµένων µέτρων και δράσεων. Επιπλέον ότι το όραµα αυτό θα πρέπει να συνδιαµορφωθεί από το σύνολο της πόλης, δηλαδή τη διοίκηση, τους θεσµούς, τους φορείς και την κοινωνία των πολιτών.75 Οικονοµικό προφίλ Το οικονοµικό προφίλ της πόλης έχει αλλάξει δραµατικά τις τελευταίες δεκαετίες και ακόµη περισσότερο τα τρία τελευταία χρόνια που ταυτίζονται µε την έξαρση της οικονοµικής κρίσης. Χαρακτηριστικό της οικονοµικής πορείας της πόλης είναι το ποσοστό ανεργίας, το οποίο παραµένει σταθερά υψηλότερο σε σχέση µε το µέσο όρο της χώρας. Το 2005 το ποσοστό ανερχόταν σε 11,4% του ενεργού πληθυσµού, ενώ σήµερα έχει εκτιναχθεί σύµφωνα µε στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το γ’ τρίµηνο του 2012 στο 28,9%. Το ποσοστό αυτό καθιστά τη Θεσσαλονίκη πρώτη µεταξύ των αστικών περιοχών της χώρας σε ποσοστό ανεργίας. Η

τοµεακή

διάρθρωση

της

οικονοµικής

δραστηριότητας

στη

Θεσσαλονίκη

παρουσιάζει µια αυξανόµενη ενίσχυση του τριτογενή τοµέα. Παρόλα αυτά συγκριτικά µε τα αντίστοιχα ποσοστά σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο είναι αυξηµένη η συγκέντρωση µεταποιητικών δραστηριοτήτων. Σύµφωνα µάλιστα µε έρευνα του 2010 από το ινστιτούτο URENIO σε συνεργασία µε τον ΣΒΒΕ σχετικά µε την αναδιάρθρωση της µεταποίησης στη Θεσσαλονίκη, το σύνολο σχεδόν των

75 ΣΕΜΠΧΠΑ, “Γνωμοδότηση του Περιφερειακού Τμήματος Βόρειας Ελλάδας του Συλλόγου Ελλήνων

Μηχανικών Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης”, Θεσσαλονίκη, 05/05/2011, Αρ. Πρωτ. ΕΞ 03

67

µεταποιητικών δραστηριοτήτων της Θεσσαλονίκης µπορεί να οργανωθεί σε έξι επιχειρηµατικά συµπλέγµατα (clusters)76. Οι έξι κατηγορίες είναι οι επιχειρήσεις τροφίµων και ποτών, ένδυσης και µόδας, χηµικών και ενέργειας, οικοδοµικών υλικών και οικιακού εξοπλισµού, µετάλλου και ηλεκτρονικών, ηλεκτρικών συσκευών και τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Μάλιστα στη µελέτη τονίζεται η αναγκαιότητα µετασχηµατισµού της µεταποίησης σε βιοµηχανία έντασης γνώσεων, µεταξύ άλλων µέσω της ανάπτυξης της καινοτοµίας. Η σηµασία της γνώσης, της έρευνας και της καινοτοµίας είναι καθοριστική για την διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της µεταποίησης. Τέλος, ο αστικός τουρισµός αποτελεί σηµαντική οικονοµική δραστηριότητα για την πόλη π ου ανέρχεται στο 8% του συνολικού τοπικού ΑΕΠ. Ο τουρισµός στη Θεσσαλονίκη είναι κυρίως εσωτερικός τουρισµός (κατά 65%) και οι µορφές που συναντώνται κατά πλειοψηφία είναι ο εκθεσιακός τουρισµός, ο συνεδριακός – επαγγελµατικός τουρισµός και ο πολιτιστικός – µουσειακός τουρισµός. Καθώς η πόλη έχει σηµαντικό πολιτιστικό πλούτο να επιδείξει και πλήθος µουσείων και µνηµείων, όπως θα αναλυθεί παρακάτω, υπάρχει η δυνατότητα για µεγαλύτερη προβολή και προσέλκυση περισσότερων τουριστών και από το εξωτερικό. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια γίνεται συντονισµένη προσπάθεια από τον Οργανισµό Τουρισµού Θεσσαλονίκης και από την Αντιδηµαρχία Πολιτισµού για διοργάνωση πολιτιστικών γεγονότων παγκοσµίου εµβέλειας που µπορούν να προσελκύσουν κόσµο από την Ευρώπη αλλά και από τη β αλκανική χερσόνησο και τη γειτονική Τουρκία. Επιπλέον για πρώτη φορά έγινε προσπάθεια διαµόρφωσης µιας συνολικής τουριστικής ταυτότητας για τη Θεσσαλονίκη µε τη µορφή διαφηµιστικής καµπάνιας. Συγκεκριµένα ανατέθηκε σε διαφηµιστική εταιρία από τον Οργανισµό Τουρισµού της Θεσσαλονίκης ο σχεδιασµός λογοτύπου και σλόγκαν, αλλά και ειδικού εντύπου για την προβολή της πόλης ως τουριστικού προορισµού στο εξωτερικό. Η προσπάθεια αυτή συµβαδίζει εν µέρει µε τις πρακτικές που εφαρµόζονται παγκοσµίως σε διάφορες πόλεις, δε µπορεί να υποκαταστήσει όµως το σχεδιασµό µιας ενιαίας στρατηγικής city marketing και branding για τη Θεσσαλονίκη. Ένας περισσότερο ορθολογικός τρόπος διαχείρισης θα προϋπέθετε το σχεδιασµό της στρατηγικής και τη δηµιουργία λογοτύπου και σλόγκαν ως

76 Ν. Κομνηνός, “Πολιτικές καινοτομίας και το μέλλον της βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, εισήγηση στα πλαίσια της παρουσίασης του ερευνητικού έργου “Το Μέλλον της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, 21/10/2009, ΕΒΕΘ, Θεσσαλονίκη

68

επισφράγιση αυτής. Η προσπάθεια αυτή βέβαια είναι τουλάχιστον ενδεικτική για τις προθέσεις των θεσµικών φορέων και υπό αυτό το πρίσµα θα µπορούσε να αξιολογηθεί θετικά.

Εικόνα 4: Λογότυπο του Οργανισµού Τουρισµού Θεσσαλονίκης

Συµπερασµατικά, ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης της πόλης, ειδικά υπό το πρίσµα της εντεινόµενης οικονοµικής κρίσης, κρίνεται ως ανεπαρκής. Το επίπεδο ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων είναι χαµηλό και δεν έχει επιτευχθεί η αναγκαία στροφή από την ανταγωνιστικότητα κόστους εργασίας σε ένα µοντέλο ανταγωνιστικότητας που βασίζεται στην καινοτοµία και τη γνώση. Η ανάπτυξη και ενίσχυση της δηµιουργικής οικονοµίας της πόλης θα µπορούσε να αποτελέσει την βάση για µια συνολική στροφή της πόλης προς τη βιοµηχανία της γνώσης, όπως προτάσσουν οι σύγχρονες ευρωπαϊκές αστικές πολιτικές.

69

Πίνακας 4: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ77 Στο χρονολόγιο που ακολουθεί γίνεται µια προσπάθεια χρονολογικής καταγραφής των σηµαντικότερων ιστορικών γεγονότων που περιγράφονται αναλυτικά στα δύο προηγούµενα κεφάλαια και συνδιαµορφώνουν µέχρι σήµερα το ιστορικό, πολιτιστικό και συµβολικό κεφάλαιο της πόλης τα τελευταία εκατό χρόνια, δηλαδή από την απελευθέρωση της πόλης µέχρι σήµερα. Τα ορόσηµα αυτά αντιπαραβάλλονται µε τα σηµαντικότερα ιστορικά γεγονότα που σηµάδεψαν την πορεία της πόλης και τα οποία παρατίθενται χρονικά στοιχισµένα στο δεξί µέρος του πίνακα. Ο πίνακας είναι προϊόν σύνθεσης και επεξεργασίας πληροφοριών που προέρχονται κυρίως από τον ιστότοπο: www.thessaloniki2012.gr

1912 __________________________________________________ Η Θεσσαλονίκη προσαρτάται στο ελληνικό κράτος

1917 __________________________________________________ Η Μεγάλη Πυρκαγιά

1918 Ίδρυση του Εµπορικού και Βιοµηχανικού Επιµελητηρίου Θεσσαλονίκης 1919 Κατάρτιση του Νέου Σχεδίου Ρυµοτοµίας της Θεσσαλονίκης, υπό τον αρχιτέκτονα Er. Hebrard.

1922 __________________________________________________ Μικρασιατική καταστροφή και εγκατάσταση προσφύγων στην πόλη

1925 Ίδρυση του Επαγγελµατικού και Βιοτεχνικού Επιµελητηρίου Θεσσαλονίκης (το 1940 διαχωρίζεται σε δύο διαφορετικά επιµελητήρια, το Επαγγελµατικό και το Βιοτεχνικό Επιµελητήριο) 1926 Ίδρυση του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης 1926 Διοργάνωση της πρώτης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης 1928 Λειτουργεί ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθµός της Ελλάδας 1939 Ιδρύεται η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών 1939 Ιδρύεται η Δηµοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης 1940 Εγκαινιάζεται το Βασιλικό Θέατρο της Θεσσαλονίκης

1940 - 1944 __________________________________________________ Β’ Παγκόσµιος Πόλεµος

1950 – 1970 Μεγάλη οικιστική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης. Αντιπαροχή, διάχυση της πόλης προς τα προάστια και αύξηση του πληθυσµού στους 800.000 κατοίκους.

1957 Ιδρύεται η Ανωτάτη Βιοµηχανική Σχολή Θεσσαλονίκης, Μετονοµάζεται το 1990 σε Πανεπιστήµιο Μακεδονία.

1960 Διοργανώνεται το πρώτο Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης

77 www.thessaloniki2012.gr

70

1961 Εκπέµπεται η πρώτη τηλεοπτική εκποµπή στην Ελλάδα 1963 Εγκαινιάζεται το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1966 Αποκαλύπτεται σε ανασκαφές η αρχαία Ρωµαϊκή Αγορά της Θεσσαλονίκης 1966 Θεσµοθετείται το Φεστιβάλ Δηµητρίων 1966 Ιδρύεται η Δηµοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης

1967 - 1974 __________________________________________________ Δικτατορία των Συνταγµαταρχών

1970 Κατασκευάζεται ο πύργος του ΟΤΕ στη Θεσσαλονίκη, ένα από τα σύγχρονα τοπόσηµα της πόλης.

1978 __________________________________________________ Ο µεγάλος σεισµός των 6,5 ρίχτερ

1979 Ιδρύεται το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το πρώτο ίδρυµα σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα.

1982 Εγκαινιάζεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα 1983 Ιδρύεται το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης 1983 Ιδρύεται το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο 1985 Η Θεσσαλονίκη γιορτάζει την επέτειο των 2.300 ετών από την ίδρυσή της 1989 16 παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά µνηµεία της Θεσσαλονίκης ανακηρύσσονται από την UNESCO Μνηµεία Παγκόσµιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς.

1989 Ιδρύεται η Δηµοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης TV 100 1993 Εγκαινιάζεται το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού στη Θεσσαλονίκη

1997 __________________________________________________ Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης

1997 - 1998 Ιδρύονται το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και το Ολυµπιακό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

2000 Εγκαινιάζεται το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.

2005 Ιδρύεται το Διεθνές Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης.

2006 Συστήνεται η Ζώνη Καινοτοµίας Θεσσαλονίκης 2009 Εγκαινιάζεται το νέο Δηµαρχιακό Μέγαρο της πόλης

2012 __________________________________________________ 100 Χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

71

3.2 Η δηµιουργική οικονοµία στην πόλη της Θεσσαλονίκης Η πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελεί ενδιαφέρον πεδίο διερεύνησης της ανάπτυξης της δηµιουργικής οικονοµίας, καθώς είναι µία πόλη σε µεταβιοµηχανική φάση, που δεν έχει καταφέρει ακόµα να χαράξει νέα αναπτυξιακή πορεία. Μεγάλο ποσοστό του παραγωγικού ιστού στο κέντρο της πόλης, αφενός σε κτιριακό απόθεµα αλλά και σε ανθρώπινο δυναµικό, βρίσκεται σήµερα σε ανενεργή φάση. Το γεγονός αυτό έχει δηµιουργήσει στην πόλη «κενό» το οποίο αναζητά νέες δραστηριότητες ώστε να αναπληρωθεί. Μέχρι στιγµής η δραστηριότητα η οποία έρχεται να «γεµίσει» το κενό που αφήνουν οι παραγωγικές δραστηριότητες είναι αυτή της αναψυχής και της διασκέδασης και µάλιστα στην πιο «βαριά» µορφή τους, αυτή της βραδινής διασκέδασης. Αυτό συµβαίνει γιατί το εµπόριο φθίνει όλο και πιο έντονα λόγω της οικονοµικής κρίσης ενώ η κατοικία δεν ευνοείται σε πρώην βιοµηχανικούς ή βιοτεχνικούς χώρους που υπάρχουν σε κεντρικές περιοχές της πόλης. Όµως καθώς νέες τάσεις αστικού σχεδιασµού προτείνουν για τις πόλεις αυτές στρατηγικές αναβίωσης µε βάση τον πολιτισµό και πιο πρόσφατα µε βάση τη «δηµιουργική οικονοµία», διαφαίνεται η προοπτική ενός βιώσιµου σχεδίου ανάπτυξης για την πόλη. Είναι χρήσιµο αφού στο προηγούµενο κεφάλαιο αποδόθηκε ένα γενικό προφίλ της πόλης και πριν αναλυθεί στη συνέχεια η πιλοτική περιοχή µελέτης να γίνει µια προσπάθεια καταγραφής των υλικών και άυλων στοιχείων που συνθέτουν το δηµιουργικό κ εφάλαιο της πόλης. Για την διευκόλυνση της καταγραφής χρησιµοποιήθηκε η δοµή που προτείνεται από την UNCTAD78. Εποµένως, οι τέσσερις βασικές θεµατικές που θα αναλυθούν είναι η πολιτιστική κληρονοµιά, οι τέχνες, τα έντυπα και ψηφιακά µέσα επικοινωνίας και οι – κατά UNCTAD – “λειτουργικές δηµιουργικές δραστηριότητες» (functional creations). Πολιτιστική κληρονοµιά Ανατρέχοντας στην κατηγορία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, όπως αυτή αναλύεται από την µελέτη της UNCTAD (βλ. σελ. 55) βλέπουµε ότι εξειδικεύεται σε δ ύο υποκατηγορίες: τους πολιτιστικούς χώρους και τις παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες. Η Θεσσαλονίκη διαθέτει πλούσια πολιτιστική κληρονοµιά και στις δύο υποκατηγορίες από όλες τις ιστορικές της περιόδους. Ξεκινώντας µε τους

78 UNCTAD, “Creative economy report 2010, Creative economy: A feasible development option”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York, 2010

72

πολιτιστικούς

χώρους

θα

πρέπει

σίγουρα

να

αναφερθεί

κανείς

στους

αρχαιολογικούς της τόπους καθώς και τα βυζαντινά, ρωµαϊκά, µουσουλµανικά και νεοκλασικά µνηµεία της πόλης. Αξιοσηµείωτο είναι ότι µεταξύ των µνηµείων συγκαταλέγονται 16 µνηµεία πολιτιστικής κληρονοµιάς αναγνωρισµένα από την UNESCO, στην πλειοψηφία τους -εκτός από τα βυζαντινά τείχη-, παλαιοχριστιανικές και βυζαντινές εκκλησίες. Επίσης η πόλη διαθέτει πληθώρα µουσείων, περίπου 24 στον αριθµό, µεταξύ των οποίων τα εξής ιδιαιτέρως σηµαντικά: το Αρχαιολογικό Μουσείο όπου µεταξύ άλλων εκτίθενται σηµαντικά ευρήµατα από την Βεργίνα, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού που αποτελεί σηµαντικό πυρήνα διαφύλαξης, έρευνας και µελέτης του βυζαντινού πολιτισµού στον µακεδονικό χώρο, αλλά και δύο σηµαντικά µουσεία σύγχρονης τέχνης. Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης µε µόνιµη συλλογή που ξεπερνά τα 1800 έργα και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης µε µόνιµη συλλογή της Συλλογή Κωστάκη. Ακόµη η πόλη διαθέτει ένα πλέγµα από δηµοτικές βιβλιοθήκες, εκθεσιακούς χώρους, καθώς και τρεις πινακοθήκες. Όσο αφορά στις παραδοσιακές τέχνες, τα φεστιβάλ και τις πολιτιστικές δραστηριότητες της πόλης, η Θεσσαλονίκη έχει να επιδείξει µακρόχρονη παράδοση. Ιδιαίτερα στον τοµέα των παραδοσιακών τεχνών στη Θεσσαλονίκη αναπτύχθηκαν σε µεγάλο βαθµό οι παραδοσιακές τέχνες, µε προεξέχουσα την αργυροχρυσοχοΐα. Οι τοπικές βιοτεχνικές τεχνογνωσίες και ειδικεύσεις συµµετέχουν µε καθοριστικό τρόπο στη διαµόρφωση της ιδιαίτερης φυσιογνωµίας και ταυτότητας των τόπων79. Οι δραστηριότητες αργυροχρυσοχοΐας στη Θεσσαλονίκη συγκεντρώνονται στο µεγαλύτερο ποσοστό τους στο ιστορικό εµπορικό κέντρο της πόλης και επέδειξαν σηµαντική ανθεκτικότητα στην µεταβολή των χρήσεων στο κέντρο. Σύµφωνα όµως µε στοιχεία του ΕΒΕΘ οι δραστηριότητες αργυροχρυσοχοϊας ακολουθούν όλο και πιο έ ντονα φθίνουσα πορεία. Όπως θα αναλυθεί παρακάτω στην πιλοτική περιοχή µελέτης η αργυροχρυσοχοϊα αποτελούσε µέχρι πρότινος σηµαντικό ποσοστό των οικονοµικών δραστηριοτήτων, ενώ σήµερα έχουν αποµείνει µόνο τέσσερις επιχειρήσεις στην περιοχή. Την ίδια κατεύθυνση ακολουθούν σηµαντικές για τη Θεσσαλονίκη παραδοσιακές δραστηριότητες που ήταν στενά συνυφασµένες µε τη βιοτεχνία

ένδυσης.

Τα

εργαστήρια

ραπτικής

και

µοδιστρικής

που

δραστηριοποιούνταν παραδοσιακά στη Θεσσαλονίκη και είχαν αναπτύξει ισχυρή τεχνογνωσία έχουν εξαφανιστεί. Πολύ λιγότερα σε αριθµό και αµφιβόλου αντοχής

79 Αυγερινού – Κολώνια Σ. & Κλαμπατσέα Ε.. (2006), “Τοπικές τεχνογνωσίες και συναφείς δραστηριότητες

ως μηχανισμοί διαμόρφωσης σύγχρονων αστικών τοπίων”, σελ. 149‐166, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιμ. (2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική

73

σύγχρονα ατελιέ µόδας έχουν πάρει τη θέση τους. Η πόλη θα µπορούσε να αξιοποιήσει την ισχυρή αυτή κληρονοµιά µετουσιώνοντάς την σε µια νέα δυναµική τάση, όµως δεν έχει καταφέρει µέχρι σήµερα να κάνει κάτι τέτοιο. Στενά συνυφασµένες µε τις παραδοσιακές τέχνες και τα προϊόντα της πόλης είναι οι παραδοσιακές της αγορές, όπως η αγορά Μοδιάνο, το Καπάνι, η Άθωνος, τα Λουλουδάδικα και το Μπεζεστένι. Σε αυτές τις αγορές εκτός από παραδοσιακά έπιπλα κ αι υφάσµατα, µεγάλο µερίδιο καταλαµβάνουν τα τρόφιµα. Η ύπαρξη και διατήρηση αυτών των αγορών βοηθά στη συνέχιση κάποιων δραστηριοτήτων που υπάρχουν από πολύ παλιά στην πόλη και φυσικά συντελεί στην διατήρηση ενός ιδιαίτερου χαρακτήρα αυθεντικότητας για την πόλη. Πολύ σηµαντικό ρόλο για την εικόνα της πόλης διαδραµατίζουν οι µεγάλες πολιτιστικές διοργανώσεις, όπως το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου, τα Δηµήτρια, οι Γιορτές Ανοικτού θεάτρου και το Φεστιβάλ Τραγουδιού. Ιδιαίτερα το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου το οποίο θεσπίστηκε το 1960 αποτελεί γεγονός µεγάλης προβολής που προσελκύει κόσµο από πολλές πόλεις της Ελλάδας και από το εξωτερικό. Στα πλαίσια των Δηµητρίων, τα οποία θεσπίστηκαν το 1966, ως καλλιτεχνικός θεσµός που θα αναβίωνε τα Δηµήτρια της βυζαντινής περιόδου, µέχρι σήµερα έχουν διοργανωθεί στην πόλη πλήθος πολιτιστικών, θεατρικών, µουσικών και εικαστικών εκδηλώσεων. Επίσης η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, που διοργανώνεται από το 1926 αποτελεί µέχρι και σήµερα ένα από τα σηµαντικότερα οικονοµικά γεγονότα της π όλης. Με κλαδικές εκθέσεις που καλύπτουν µεγάλο φάσµα δραστηριοτήτων αποτελεί πόλο έλξης επαγγελµατιών από τη Βόρειο Ελλάδα κυρίως, αλλά και όλη τη χώρα και συµβάλλει στην αύξηση του τουρισµού στην πόλη. Το φθινόπωρο του 2012 µάλιστα µε αφορµή τους εορτασµούς των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης, διοργανώθηκε για πρώτη φορά η διεθνής µουσική έκθεση WOMEX, που στόχο έχει να αποκτήσει στο µέλλον µόνιµο παρακλάδι της στην πόλη και να θέσει την πόλη στο κέντρο των µουσικών εξελίξεων στα Βαλκάνια. Η ενίσχυση της µουσικής βιοµηχανίας είναι σηµαντικός στρατηγικός στόχος για την πόλη, καθώς ειδικά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘90, αλλά και σήµερα, η πόλη απέκτησε πανελλαδικά τη φήµη εκκολαπτηρίου πρωτοποριακών µουσικών σχηµάτων. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει µεγάλη κινητικότητα διοργάνωσης εκδηλώσεων, φεστιβάλ και εκθέσεων «από τα κάτω» (grassroots). Επιτυχηµένα παραδείγµατα τέτοιων διοργανώσεων που συµβάλλουν καθοριστικά

74

στο δηµιουργικό κεφάλαιο της πόλης είναι το «OPEN HOUSE»80, το ΠΙΚ ΝΙΚ urban Festival81, το Creativity For.Th82, η «Θεσσαλονίκη Αλλιώς»83 κ.α. Κλείνοντας είναι σηµαντικό να αξιολογήσει κανείς την ύπαρξη µεγάλων διοργανώσεων στην πόλη, µε προεξέχουσα αυτή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 1997. Είναι εµφανές ότι τέτοιου είδους «mega events» έχουν πολλαπλά οφέλη για την πόλη σε επίπεδο προβολής, αύξησης του τουρισµού, αλλά και δηµιουργίας υποδοµών και δικτύων. Για το λόγο αυτό είναι καθοριστικής σηµασίας η ένταση της εξωστρέφειας της πόλης µε συµµετοχή κατά το δυνατόν σε τέτοιου είδους διοργανώσεις. Η διοργάνωση για τον εορτασµό των 100 χρόνων έφερε σηµαντικές πολιτιστικές δραστηριότητες στην πόλη και ενίσχυσε το πολιτιστικό και δηµιουργικό της προφίλ. Η διοργάνωση Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νέων για το 2014, µπορεί να γίνει αφορµή για ακόµη µεγαλύτερη ενίσχυση της προβολής της πανευρωπαϊκά και γιατί όχι παγκοσµίως. Τέχνες Η πόλη διαθέτει µια κοινότητα αξιόλογων εικαστικών και µια σειρά από παραδοσιακούς και όχι χώρους όπου µπορούν να εκθέσουν τα έργα τους. Υπάρχουν στην πόλη τρεις Δηµοτικές Πινακοθήκες και κάποιοι αξιόλογοι εκθεσιακοί χώροι, όπως το Αλατζά Ιµαρέτ, το Yeni Hamam, το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο και φυσικά τα µουσεία που πλαισιώνουν τις σύγχρονες εικαστικές τέχνες (ΜΜΣΤ, ΚΜΣΤ, Τελλόγλειο Ίδρυµα κα). Η προώθηση και προβολή των εικαστικών τεχνών συµπληρώνεται από τις πολυάριθµες γκαλερί και τις αίθουσες τέχνης της πόλης που λειτουργούν σε ιδιωτικό καθεστώς. Στοιχεία για τον αριθµό και το είδος των καλλιτεχνών στην πόλη είναι πρακτικά δύσκολο να παρατεθούν καθώς δεν υπάρχει επίσηµη καταγραφή της καλλιτεχνικής κοινότητας. Επιπλέον σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση της κοινότητας αυτής διαδραµατίζει η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης, αλλά και πλήθος δηµοσίων και ιδιωτικών ΙΕΚ και εργαστηρίων. Στον τοµέα των παραστατικών τεχνών θα εξεταστούν αρχικά οι διαθέσιµοι χώροι για

θέατρο,

µουσική,

χορό

και

άλλες

µορφές

παραστατικών

τεχνών

(κουκλοθέατρο, όπερα κλπ). Η πόλη έχει να επιδείξει µεγάλο αριθµό θεάτρων κρατικών, δηµοτικών και ιδιωτικών µε προεξέχον το Κρατικό Θέατρο Βορείου

80 http://www.openhousethessaloniki.gr 81 http://www.urbanpicnic.gr 82http://www.creativityplatform.gr 83 http://www.parallaximag.gr

75

Ελλάδας. Το ΚΘΒΕ εκτός από την Δραµατική Σχολή του που τροφοδοτεί µε νέους ηθοποιούς το ίδιο και τα άλλα θέατρα, διαδραµατίζει ανέκαθεν σηµαντικό ρόλο στα θεατρικά δρώµενα της πόλης. Βέβαια, θα έλεγε κανείς ότι αντιπροσωπεύει ίσως περισσότερο παραδοσιακές µορφές θεάτρου. Αντίθετα την τελευταία δεκαετία παρατηρείται στην πόλη έξαρση νέων θεατρικών οµάδων που παρουσιάζουν ριζοσπαστικά θεατρικά δρώµενα σε εναλλακτικούς χώρους. Ένα από τα πιο αξιόλογα ανεξάρτητα θεατρικά σχήµατα της πόλης το Θέατρο Τέχνης Ακτίς Αελίου έχει τιµηθεί µε τιµητική διάκριση Περιφερειακού Πολιτιστικού Οργανισµού για το 2006, ενώ ένας από τους συνιδρυτές του ήταν προτεινόµενος το 2011 για το βραβείο υποκριτικής «Κάρολος Κουν». Όσο αφορά τις άλλες µορφές παραστατικών τεχνών το Μέγαρο Μουσικής και το Κέντρο Μουσικής είναι οι χώροι που κατά κόρο φιλοξενούν µουσικά γεγονότα και άλλα θεάµατα. Η πόλη βέβαια διαθέτει σηµαντική ανεξάρτητη µουσική σκηνή, η οποία κατά τη δεκαετία του ‘80 βρισκόταν

σε

ιδιαίτερη

άνθιση.

Σήµερα

πολλά

µουσικά

συγκροτήµατα

δραστηριοποιούνται στην πόλη σε άτυπους χώρους προβών, µουσικά στούντιο και ζωντανές σκηνές. Έντυπα και ψηφιακά επικοινωνιακά µέσα Ξεκινώντας από τα έντυπα µέσα, βιβλία, τύπο και άλλες εκδόσεις, παρατηρεί κανείς σηµαντική παράδοση στην πόλη. Σηµαντικοί εκδοτικοί οίκοι στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει από την Θεσσαλονίκη (πχ. Ιανός) ενώ η λογοτεχνία έχει βρεθεί σε µεγάλη άνθιση στην πόλη ιδιαίτερα στη δεκαετία του ’60. Εξίσου σηµαντικά για το δηµιουργικό κεφάλαιο της π όλης σε αυτό τον τοµέα είναι οι εφηµερίδες και τα περιοδικά που εκδίδονται εδώ. Οι εφηµερίδες Μακεδονία και Αγγελιοφόρος υπήρξαν παραδοσιακά πρωτοπόρες στη Β. Ελλάδα. Τέλος, υπάρχει πληθώρα εναλλακτικών περιοδικών και free press, όπως ο Εξώστης, η Παράλλαξη κ.α. Σχετικά µε οπτικοακουστικά µέσα, δηλαδή την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το φιλµ, η Θεσσαλονίκη υπήρξε πρωτοπόρος και εκεί. Το 1928 λειτουργεί ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθµός της Ελλάδας από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη και σήµερα εκτός από τους παραδοσιακούς ραδιοφωνικούς σταθµούς λειτουργούν πολλοί σταθµοί διαδικτυακά. Το 1961 εκπέµπεται από τη Θεσσαλονίκη η πρώτη τηλεοπτική εκποµπή στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια λειτουργίας της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης ενώ το 1989 ιδρύεται η Δηµοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης TV 100, η πρώτη δηµοτική κ αι µη κρατικά ελεγχόµενη τηλεόραση της Ελλάδος. Σήµερα λειτουργούν εκτός από την Ετ3 και το TV100, η TV Θεσσαλονίκη και το TV

76

Πανόραµα. Τέλος, σχετικά µε τον κινηµατογράφο, εκτός από το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου και το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους την παράδοση του κινηµατογράφου

στην

πόλη

στηρίζουν

οι

12

χειµερινοί

και

13

θερινοί

κινηµατογράφοι. Λειτουργικές δηµιουργίες (Functional Creations) Στην κατηγορία αυτή θα αναλυθούν οι δραστηριότητες που σχετίζονται µε το σχεδιασµό (industrial design, µόδα κα), τα νέα µέσα, όπως προγραµµατισµός, βιντεοπαιχνίδια, ψηφιακά µέσα κλπ και τις λεγόµενες δηµιουργικές υπηρεσίες, όπως αρχιτεκτονική, διαφήµιση, δηµιουργική έρευνα κα. Οι δραστηριότητες αυτές προέρχονται κατεξοχήν από την ιδιωτική πρωτοβουλία και δυστυχώς δεν υπάρχουν καταγεγραµµένα στοιχεία σχετικά. Αυτό που µπορεί να παρατηρήσει κανείς εµπειρικά είναι µία αύξηση των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε τις υπηρεσίες πληροφορικής, το διαδίκτυο και τη διαφήµιση µέσω διαδικτύου. Αυτό όµως δε µπορεί να συσχετιστεί µε την πόλη, αλλά µε µία γενικότερη παγκόσµια τάση. Αυτό που πρέπει να επισηµανθεί όµως είναι ότι υπάρχει αυξηµένη προβολή και διακρίσεις για µια ευρύτερη κοινότητα που ασχολείται µε το design. Πιο συγκεκριµένα, η Θεσσαλονίκη τείνει την τελευταία δεκαετία να διαµορφώσει µια ανερχόµενη «σχολή» στον κλάδο της γραφιστικής, γεγονός που επισφραγίστηκε µε σηµαντικά πανευρωπαϊκά βραβεία (π.χ. Red Dot Design Award). Φυσικά δεν πρέπει να παραλειφθούν πολλά σηµαντικά αρχιτεκτονικά γραφεία της πόλης, µε διεθνείς διακρίσεις, διαφηµιστικές εταιρίες, σχεδιαστές µόδας κλπ. Η δηµιουργική αυτή κοινότητα υποστηρίζεται φυσικά από τα αντίστοιχα δηµόσια και ιδιωτικά ιδρύµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Είναι γεγονός βέβαια ότι υπάρχει αναγκαιότητα για λεπτοµερή καταγραφή όλων των επαγγελµατιών που ανήκουν στη δηµιουργική βιοµηχανία και σε δεύτερο στάδιο ανάγκη και συστηµατικότερη δικτύωση και προβολή τους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συνοψίζοντας, δεν πρέπει να παραλειφθεί η ιδιαίτερη σύνθεση όσο αφορά στο ανθρώπινο δυναµικό. Η πόλη έλκει ένα µεγάλο ποσοστό νέων ανθρώπων λόγω των πανεπιστηµιακών και εκπαιδευτικών της ιδρυµάτων. Συγκεκριµένα η φοιτητική κοινότητα αποτελεί το 1/10 του συνολικού πληθυσµού της πόλης, ενώ η συγκρότηση εθελοντικών “δηµιουργικών” οµάδων δείχνει εντυπωσιακά αυξητική τάση. Η παρουσία νέων ανθρώπων παρέχει τ ην αναγκαία προϋπόθεση για την παραγωγή αλλά και τ ην κατανάλωση των «προϊόντων» της δηµιουργικής βιοµηχανίας.

77

Όµως, η πόλη της Θεσσαλονίκης, συγκρινόµενη µε ανταγωνιστικές πόλεις, αν και φιλοξενεί πολλά και σηµαντικά πολιτισµικά γεγονότα, διαθέτει το αναγκαίο ανθρώπινο δυναµικό αλλά και τους πόρους για να αναπτύξει περισσότερο τον κλάδο της “δηµιουργικής οικονοµίας” υστερεί στην παραγωγή και επεξεργασία στρατηγικής κατεύθυνσης, πολιτικών και προγραµµάτων ανάπτυξης της. Η προοπτική για δηµιουργία ευκαιριών για την πόλη µέσω της “δηµιουργικής οικονοµίας” θα γίνει προσπάθεια να αναδειχθεί παρακάτω µέσω της ανάλυσης ενός συγκεκριµένου χωρικού παραδείγµατος, της περιοχής “Βαλαωρίτου”.

78

3.3 Η περιοχή “Βαλαωρίτου”

Εικόνα 5: Χάρτης περιοχής µελέτης στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης Πηγή: Google maps, ίδια επεξεργασία

Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται σύνοψη των κυριότερων χαρακτηριστικών της πιλοτικής περιοχής µελέτης, µε βάση αναλυτικότερη διερεύνηση που έχει προηγηθεί σε προγενέστερη εργασία84. Συγκεκριµένα σκιαγραφείται ο χαρακτήρας της περιοχής µε βάση τρεις κατηγορίες πόρων: τους υλικούς πόρους της περιοχής (κτιριακό απόθεµα, δίκτυο δρόµων – πεζοδρόµων, δηµόσιοι χώροι κ.α.), τους ανθρώπινους δραστηριότητες)

πόρους και

(επισκέπτες,

τους

συµβολικούς

επαγγελµατίες, πόρους

χρήσεις

(ταυτότητα,

γης

και

ιστορικότητα,

πολιτισµός, αξίες γης). Θεωρήθηκε χρήσιµη για τις ανάγκες τις παρούσας εργασίας η µετάβαση από το δίπολο υλικοί και άυλοι πόροι σε µία ελαφρώς διαφοροποιηµένη κατηγοριοποίηση επηρεασµένη από τις θεωρητικές αναζητήσεις που προηγήθηκαν. Οι άυλοι πόροι αναλύονται ουσιαστικά σε ανθρώπινους πόρους, σύµφωνα µε τη θεωρία του Florida που µιλά για το ανθρώπινο κεφάλαιο των πόλεων, και σε

84 Κούτσαρη, Μαρία, “Η Βαλαωρίτου αλλιώς. Διερευνώντας τις προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής”, σπουδαστική εργασία ΔΠΜΣ “Πολεοδομία – Χωροταξία”, για το μάθημα “Ευνοϊκοί και περιοριστικοί παράγοντες σχεδιασμού με όρους αειφορίας”, υπεύθυνη Σοφία Αυγερινού – Κολώνια, Αθήνα, Νοέμβριος 2011

79

συµβολικούς πόρους, σύµφωνα µε τις απόψεις που διατυπώνονται από τον Bourdieu και τον Harvey, σχετικά µε το συµβολικό κεφάλαιο. Υλικοί πόροι Η περιοχή Βαλαωρίτου χαρακτηρίζεται από ενδιαφέρουσα αστική ποικιλοµορφία, καθώς συγκεντρώνονται σε αυτήν κτίρια από τρεις χρονικές περιόδους. H περιοχή υπήρξε ισχυρός πόλος συγκέντρωσης εµπορικών χρήσεων και στη συνέχεια µικρών µεταποιητικών µονάδων. Η εξελικτική ανάπτυξη των χρήσεων αυτών σε συνδυασµό µε την πυρκαγιά του 1917 και την αλλαγή των όρων δόµησης, άφησαν το αποτύπωµά τους στη µορφολογία των κτιρίων. Αποτέλεσµα ήταν η πολυµορφία του κτιριακού αποθέµατος. Συγκεκριµένα το κτιριακό απόθεµα συντίθεται από διατηρητέα κτίρια που χρονολογούνται προ της πυρκαγιάς και διασώθηκαν λόγω της αλλαγής διεύθυνσης του αέρα, χαµηλά κτίρια που εξυπηρετούσαν τις τότε εµπορικές χρήσεις µε εσωτερικά αίθρια και στοές και τέλος πολυώροφες οικοδοµές µε ενιαίους χώρους που ανεγέρθηκαν µετά το σεισµό του 1978 µε βάση τον νέο ΓΟΚ για να στεγάσουν τις βιοτεχνίες που άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή. Τέλος, πολύ σηµαντικό στοιχείο για τους υλικούς πόρους είναι η ύπαρξη ιστορικών κτιρίων στην περιοχή µε ισχυρή συµβολική αξία, όπως η εκκλησία των Καθολικών, το Κρατικό Ωδείο, η βίλα Αλλατίνη και το Χρηµατιστήριο, που µπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω για την ανάδειξη της ταυτότητας της περιοχής. Στα αρνητικά σε σχέση µε το κτιριακό απόθεµα καταγράφονται η έλλειψη συντήρησής του και συχνά η έλλειψη ενδιαφέροντος για αναβάθµιση των περισσότερων κτιρίων καθώς δεν παρουσιάζουν κάποιο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Επιπλέον δ εν υπάρχει κάποια χρήση που να µπορεί µε ευκολία να αντικαταστήσει αυτήν της βιοτεχνίας, µε αποτέλεσµα πολλοί χώροι να µένουν αδιάθετοι και σε κακή κατάσταση. Τέλος ο τρόπος που είναι σχεδιασµένα τα κτίρια αυτά, µε στόχο να στεγάσουν µια συγκεκριµένη χρήση, χαρακτηρίζεται µεν από ευελιξία, καθώς πρόκειται ως επί το πλείστο για ενιαίους χώρους, αλλά παρουσιάζει ελλείψεις σε υποδοµές, όπως ελλιπής ύπαρξη υγρών χώρων, ελλιπής µόνωση κα. Όσον αφορά στις υποδοµές δρόµων – πεζοδρόµων και στους δηµόσιους χώρους η περιοχή ευνοεί την κίνηση των πεζών καθώς αποτελεί µια ξεκάθαρα ορισµένη «αστική νησίδα», σε άµεση σχέση µε το ιστορικό κέντρο της πόλης, η οποία χαρακτηρίζεται από ήπια κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Δεν τη διασχίζει κανένα Μέσο Μαζικής Μεταφοράς, αλλά έχει άµεση πρόσβαση σε αυτά σε όλα τα όριά της. Στα σηµαντικά πλεονεκτήµατα της περιοχής προσµετράται ήδη η µελλοντική

80

γειτνίασή της µε δύο στάσεις της γραµµής του µετρό που βρίσκεται υπό κατασκευή - µε άγνωστο µέχρι στιγµής χρόνο παράδοσης. Επιπλέον η τυπολογία των κτιρίων θα ευνοούσε το σχηµατισµό ενός δικτύου πεζοδρόµων και στοών για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των πεζών. Όµως η υπερσυγκέντρωση σταθµευµένων αυτοκινήτων καθώς και η ελλιπής συντήρηση των πεζοδροµίων αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη του δικτύου αυτού, καθώς η περιοχή λειτουργεί σαν άτυπος χώρος στάθµευσης των επισκεπτών του ιστορικού κέντρου της πόλης. Αποτέλεσµα είναι η κατάληψη των ελάχιστων ελεύθερων χώρων (βλ. Πλατεία Χρηµατιστηρίου, πλατεία Εµπορίου, από αυτοκίνητα, γεγονός που σε συνδυασµό µε την έλλειψη οποιασδήποτε διαµόρφωσης σε αυτές αποκλείει τους επισκέπτες από την αξιοποίησή τους. Επιπλέον η υπερανάπτυξη και η εξάπλωση των καταστηµάτων αναψυχής έρχονται να προσθέσουν ένα ακόµη πρόβληµα στο ζήτηµα του δηµόσιου χώρου, αυτό της κατάληψης των πεζοδροµίων και δρόµων κατά τις βραδινές ώρες, όχι πλέον από σταθµευµένα αυτοκίνητα, αλλά από τραπεζοκαθίσµατα των καταστηµάτων αυτών. Όπως αναφέρεται στο προηγούµενο κεφάλαιο µία από τις «δοµικές παρεµβάσεις» του προγράµµατος «Θεσσαλονίκη 2012» είναι η πρόταση ανάπλασης για όλη την περιοχή µελέτης. Πράγµατι η Διεύθυνση Μελετών Αρχιτεκτονικών Έργων του Δήµου Θεσσαλονίκης εκπονεί την αντίστοιχη µελέτη, η χρηµατοδότηση της οποίας εγκρίνεται το Δεκέµβρη του 2012. Η επικείµενη ανάπλαση προτίθεται να ευνοήσει την διέλευση των πεζών και να συµβάλει στην αναβάθµιση του δηµόσιου χώρου και την ανάδειξη σηµαντικών ιστορικών κτιρίων που βρίσκονται στην περιοχή, ενέχει όµως όπως έχει αναφερθεί πολλούς κινδύνους. Ήδη πολλοί από αυτούς που δραστηριοποιούνται

στην

περιοχή

µιλούν

για

επανάληψη

του

φαινοµένου

«Λαδάδικα», άλλοι τονίζουν τα προβλήµατα που θα προκύψουν για την τροφοδότηση και τη διακίνηση εµπορευµάτων για τις εναποµείνασες βιοτεχνίες και άλλοι προβλέπουν την πλήρη κατάληψη των πεζοδρόµων από τραπεζοκαθίσµατα, φαινόµενο που ήδη έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

81

Εικόνα 6: Απεικόνιση µελέτης ανάπλασης Πλατείας Χρηµατιστηρίου Πηγή: Κέντρο Αρχιτεκτονικής Δ. Θεσσαλονίκης, http://centre-architecture.thessaloniki.gr

Ανθρώπινοι Πόροι Στη θεµατική των ανθρώπινων πόρων εξετάζονται αφενός οι δραστηριότητες και οι χρήσεις γης που αναπτύσσονται στην περιοχή και αφετέρου οι επισκέπτες και επαγγελµατίες που δραστηριοποιούνται σε αυτήν. Πιο συγκεκριµένα για τις χρήσεις που αναπτύσσονται, η περιοχή χαρακτηρίζεται από πολυλειτουργικότητα και κατ’ επέκταση πολλαπλότητα ωραρίου. Συνυπάρχουν σε αυτήν διάφορες χρήσεις µε τις λίγες βιοτεχνίες στους ορόφους, γραφεία παλαιών (πχ δικηγορικά) και νέων επαγγελµατιών (πχ. αρχιτεκτονικά, γραφιστικά κα) , εµπορικές χρήσεις µε εξειδίκευση στη βιοτεχνία ενδυµάτων, δηλ υφάσµατα, είδη ραπτικής, πρατήρια βιοτεχνιών, αλλά και άλλου τύπου εµπορεύµατα: χρώµατα, σιδηρικά, ξηροί καρποί, µπαχαρικά κα., πολιτιστικές χρήσεις, όπως γκαλερί, θεατρικά εργαστήρια κ.α., µε σταθερά ανερχόµενη την «βιοµηχανία» αναψυχής (καφετέριες, µπαρ, εστιατόρια). Ένα από τα προβλήµατα που διαφαίνονται στην εξέλιξη των δραστηριοτήτων είναι η δυσανάλογη ανάπτυξη της αναψυχής σε σχέση µε όλες τις άλλες χρήσεις. Η υπανάπτυξη της βιοτεχνίας θα υπέθετε κανείς ότι οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες που σχετίζονται µε ευρύτερους οικονοµικούς µετασχηµατισµούς και εποµένως είναι δύσκολο έως αδύνατο να αναχαιτιστεί µε τα τωρινά δεδοµένα. Όµως οι υπόλοιπες χρήσεις, όπως το εµπόριο ή τα γραφεία και οι πολιτιστικές και δηµιουργικές δραστηριότητες είναι εµφανές ότι απειλούνται έντονα από την αναψυχή. Αυτό συµβαίνει γιατί λόγω των χαµηλών τιµών γης, ειδικά στους

82

ορόφους το περιθώριο κέρδους της αναψυχής είναι δυσανάλογο σε σχέση µε τις άλλες χρήσεις και σε συνδυασµό µε την έλλειψη ελέγχου ή περιορισµών από πλευράς «κράτους» ευνοείται η ανεξέλεγκτη ανάπτυξή της. Αποτέλεσµα αυτών των συσχετισµών είναι η εξάπλωση της αναψυχής ακόµα και στους ορόφους των κτιρίων, φαινόµενο γενικά σπάνιο, και η περαιτέρω συµπίεση των υπόλοιπων δραστηριοτήτων

µε

προεξέχουσα

αυτήν

του

εµπορίου,

που

αποτελεί

και

παραδοσιακή δραστηριότητα για την περιοχή. Σύµφωνα µε στοιχεία που έχουν αντληθεί από το free press περιοδικό CITY και τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα, τα καταστήµατα αναψυχής παρουσιάζουν συνεχή ανοδική πορεία από το 2008 µέχρι σήµερα. Τα καταστήµατα που έχουν συµπεριληφθεί στο διάγραµµα είναι καφέ, µπαρ, κλαµπ, εστιατόρια, ταβέρνες και χώροι ζωντανής µουσικής. Παρατηρείται ότι, από πέντε καταστήµατα που υπήρχαν τον Αύγουστο του 2008, σήµερα στην περιοχή µελέτης µε έκταση 110 περίπου στρεµµάτων, υπάρχουν 54 καταστήµατα αναψυχής, δηλαδή 1100% αύξηση των καταστηµάτων. Μάλιστα κάποια καταστήµατα ήδη κλείνουν δίνοντας τη θέση τους σε άλλα, φαινόµενο συνηθισµένο για την αναψυχή που «ολοκληρώνει τον κύκλο» της πολύ πιο γρήγορα από άλλες χρήσεις.

Διάγραµµα 13: Αριθµός καταστηµάτων αναψυχής από τον Αύγουστο 2008 µέχρι σήµερα Πηγή: περιοδικό CITY (http://www.cityportal.gr), ίδια επεξεργασία

Σχετικά µε το ανθρώπινο δυναµικό που δραστηριοποιείται στην περιοχή θα λέγαµε ότι ξεχωρίζουν δύο µεγάλες οµάδες. Αφενός οι έµποροι της περιοχής που δραστηριοποιούνται από πολύ παλιά έχουν διαµορφώσει µια συγκεκριµένη οµάδα

83

εµπορικών χρήσεων (πχ. χρώµατα, σιδηρικά, µπαχαρικά και άλλα τρόφιµα, πρατήρια βιοτεχνιών και είδη προικός) που απευθύνονται σε συγκεκριµένες ηλικιακές οµάδες και έχει καθιερωθεί στη συλλογική συνείδηση των πολιτών ως τέτοια.

Στον

αντίποδα

οι

νέες

χρήσεις

αναψυχής

και

πολιτιστικών

δραστηριοτήτων έχουν διαµορφώσει µια νέα ταυτότητα για την περιοχή, που απευθύνεται κυρίως σε µικρότερες ηλικιακές οµάδες και µάλιστα ως επί το πλείστο σε φοιτητές – σπουδαστές. Όπως θα αναλυθεί στο επόµενο κεφάλαιο έχουν κάνει δυναµική εµφάνιση πολλά γραφεία νέων επαγγελµατιών, που αξιοποιούν τη διαθεσιµότητα των πολλών ελεύθερων χώρων στους ορόφους, αλλά και τα χαµηλά λειτουργικά έξοδα των χώρων αυτών για το ξεκίνηµα τους, ενώ επιπλέον χαρακτηρίζονται από ανοχή στην όχληση που προκαλεί η ανεξέλεγκτη εξάπλωση της αναψυχής. Το γεγονός αυτό παρουσιάζει µια ενδιαφέρουσα προοπτική για τη δυναµική ανάπτυξη της περιοχής, που θα µπορούσε εν δυνάµει να αντισταθµίσει τη δυσανάλογη ανάπτυξη της αναψυχής και να συµβάλλει στην επίτευξη µιας νέας ισορροπίας στην περιοχή. Αν µάλιστα κανείς αναλύσει προσεκτικότερα το είδος των νέων δραστηριοτήτων που προσελκύονται στην περιοχή, θα διαπιστώσει ότι πέρα από το νεανικό της ηλικίας τους, ανήκουν ως επί το πλείστο στα χαρακτηριζόµενα «δηµιουργικά επαγγέλµατα»,

γεγονός

που

συµβάλλει

περαιτέρω

στη

δηµιουργία

µιας

συγκεκριµένης ταυτότητας για την περιοχή. Η αίσθηση αυτή έχει γίνει αντιληπτή από την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και από ανεξάρτητες οµάδες πολιτών που δραστηριοποιούνται στην Θεσσαλονίκη. Όπως επιβεβαιώνεται από τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού στην επισυναπτόµενη συνέντευξη που έγινε στα πλαίσια της διπλωµατικές εργασίας οι ανερχόµενες δηµιουργικές δραστηριότητες και η οργάνωση οµάδων που δρουν «από τα κάτω» διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο, οπότε «µε τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται αναχαιτίζεται το κοµµάτι της διασκέδασης και ανεβαίνει το κοµµάτι της δηµιουργικότητας, της ανάπτυξης πρωτοβουλιών κλπ.» Συµβολικοί πόροι Τέλος, ενδιαφέρον έχει η ανάλυση των «συµβολικών» πόρων της περιοχής και το αντίκτυπο που έχουν στις αξίες γης. Με την έννοια των συµβολικών πόρων, ως προέκταση της έννοιας του συµβολικού κεφαλαίου που αναλύεται σε προηγούµενο κεφάλαιο, γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθούν τα χαρακτηριστικά εκείνα που δεν είναι µετρήσιµα ή ποσοτικά αλλά αποτελούν καθοριστικούς άυλους παράγοντες

84

διαµόρφωσης

του

αστικού

περιβάλλοντος.

Βασιζόµενος σ τη

θεώρηση

του

«συµβολικού κεφαλαίου» µπορεί να κανείς να κάνει µια αναγωγή στο χώρο, υποθέτοντας ότι δεν είναι µόνο τα αντικειµενικά χαρακτηριστικά µιας περιοχής που αντικατοπτρίζονται στην ανάπτυξή της κ αι στις αξίες γης, αλλά και κάποια άλλα γνωρίσµατα που έχουν να κάνουν µε τη συσσώρευση και τη διαχείριση του συµβολικού κεφαλαίου. Μέσα από αυτό το πρίσµα έχει ενδιαφέρον να δει κανείς µεταξύ άλλων τη διαµόρφωση των αξιών γης στην περιοχή της Βαλαωρίτου. Σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση των αξιών γης παίζει φυσικά η κεντρική θέση της περιοχής στον ιστό της πόλης. Η γειτνίασή της µε σηµαντικές χρήσεις, όπως τα Δικαστήρια, το λιµάνι και το εµπορικό κέντρο της πόλης καθορίζουν σηµαντικά και την συµβολική αξία της περιοχής αλλά και τις τιµές γης. Συγκεκριµένα, στα όρια της περιοχής, επί των κεντρικών οδών που την ορίζουν οι αξίες γης στα ισόγεια είναι σηµαντικά υψηλότερες (5000€/τ.µ. έως 9000€/τ.µ.) σε σύγκριση µε το εσωτερικό της (3000€/τ.µ. έως 6000€/τ.µ.) ενώ σ τους ορόφους στους κεντρικούς δρόµους είναι γύρω στις 2000€/τ.µ. και εντός της περιοχής 1300€/τ.µ. µέχρι και 650€/τ.µ. Η πιο εντυπωσιακή µεταβολή παρατηρείται στα ενοίκια, όπου και εντοπίζεται ο αντίκτυπος της σηµαντικής µεταλλαγής της περιοχής από βιοτεχνικού και εµπορικού πόλου σε ανερχόµενου πόλου αναψυχής. Συγκεκριµένα, τα ενοίκια ενώ για τα εµπορικά καταστήµατα κυµαίνονται µεταξύ 10 και 12€/τ.µ., για χρήσεις καταστηµάτων αναψυχής ξεπερνούν τα 20€/τ.µ. και φτάνουν µέχρι και 50€/τ.µ. στην οδό Βαλαωρίτου, η οποία θεωρείται η «καρδιά» της νυχτερινής διασκέδασης της πόλης. Είναι ενδεικτικό λοιπόν της επίδρασης που έχει η έννοια του συµβολικού κεφαλαίου στη ραγδαία µεταβολή της περιοχής και στην καθιέρωσή της στη συλλογική συνείδηση των πολιτών ως εναλλακτικού προορισµού νυχτερινής διασκέδασης. Στην ένταση του κλίµατος αυτού συµβάλλουν και οι συχνές αναφορές των περιοδικών της πόλης καθώς και διάφορα πολιτιστικά γεγονότα που έχουν αρχίσει να λαµβάνουν χώρα στην περιοχή από το 2010 και περιλαµβάνουν µουσικά δρώµενα, εκθέσεις κα. Στο καλλιεργούµενο κλίµα έρχονται να προστεθούν και οι προθέσεις από πλευράς επίσηµων φορέων, για αναβάθµιση και ανάπλαση της περιοχής, οι οποίες µέχρι στιγµής συνέβαλλαν απλά στη θετική διαµόρφωση του επιθυµητού κλίµατος χωρίς απτά αποτελέσµατα.

85

Διάγραµµα 14: Απεικόνιση χωρικής ανάλυσης περιοχής µελέτης Πηγή: bing maps, ίδια επεξεργασία

Όλα τα παραπάνω συµβάλλουν στη δηµιουργία θετικού κλίµατος για την προσέλκυση ιδιωτικού κεφαλαίου στην περιοχή, αλλά και στη δηµιουργία προσδοκιών από πλευράς επενδυτών µε αποτέλεσµα η περιοχή να έχει καταγραφεί πλέον ως µια περιοχή µε πολλές προοπτικές ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια των ετών 2009 έως 2011 παρατηρήθηκε αυξηµένη κινητικότητα στις αγοραπωλησίες ενώ οι τιµές των ενοικίων, όπως αναλύεται πιο π άνω εκτοξεύθηκαν στα ύψη. Όµως η έξαρση της οικονοµικής κρίσης, καθώς και η αδράνεια ως προς τις υποσχόµενες αναπλάσεις, έβαλε εκ νέου φρένο στην κινητικότητα αγοραπωλησιών και οδήγησε σε µείωση των ενοικίων ιδιαιτέρως στους ορόφους. Ο µεγαλύτερος κίνδυνος που εγκυµονείται για την περιοχή εκτός από την έξαρση της οικονοµικής κρίσης είναι η έλλειψη στοχοθετηµένου σχεδίου ανάπτυξης για την περιοχή. Μπορεί η Αντιδηµαρχία Πολιτισµού να έχει κάποιο όραµα για την περιοχή, όµως η έλλειψη κονδυλίων, η δυσκολία συντονισµού των θεσµικών φορέων, ακόµα και εντός της τοπικής αυτοδιοίκησης, και η δυσκολία επιβολής ρυθµίσεων αλλά και ελέγχου τήρησης των υφιστάµενων κανονισµών εγκυµονούν τον κίνδυνο της µονοθεµατικής ανάπτυξης συγκεκριµένων χρήσεων, που θα εκτοπίσουν παραδοσιακές και αδύναµες πλέον χρήσεις και µελλοντικά θα οδηγήσουν σε εκ νέου ερήµωση και απαξίωση της περιοχής.

86

4. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ 4.1 Εισαγωγή στη χωρική διάσταση του φαινοµένου – Μεθοδολογία Η µεθοδολογική προσέγγιση που προτείνεται χωρίζεται, όπως έχει αναφερθεί στο πρώτο κεφάλαιο σε δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο, το οποίο ολοκληρώθηκε στο προηγούµενο κεφάλαιο, αφορά στην ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης για τη µελέτη περίπτωσης της Θεσσαλονίκης βάσει δευτερογενών στοιχείων. Το δεύτερο στάδιο της έρευνας βασίστηκε στην έρευνα πεδίου και στην επεξεργασία, ταξινόµηση και αξιολόγηση πρωτογενών στοιχείων. Το χωρικό πεδίο της έρευνας είναι η περιοχή Βαλαωρίτου, όπως αυτή έχει οριστεί στο κεφάλαιο 3.3. και οποία καλείται ως πιλοτική περιοχή µελέτης. Ο προσδιορισµός της ως «πιλοτικής» υποδηλώνει την δυνατότητα αξιολόγησης της µεθοδολογίας και εφαρµογής της σε άλλες αστικές περιοχές ή σε µεγαλύτερο κοµµάτι της περιοχής από αυτό που µελετάται στην παρούσα εργασία. Όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω η πιλοτική περιοχή µελέτης συγκεντρώνει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία την καθιστούν ευνοϊκό πεδίο διερεύνησης των φαινοµένων που περιγράφονται στα κεφάλαια των θεωρητικών αναζητήσεων. Πρόκειται για µία περιοχή στο κέντρο της πόλης, µε ιδιαίτερη αρχιτεκτονική µορφολογία,

µε

χαρακτηριστικά

αυθεντικότητας

που

έχει

περάσει

σε

µεταβιοµηχανική βάση. Η περιοχή αυτή σύµφωνα µε την προσωπική εµπειρία του ερευνητή και την ανάλυση από δευτερογενείς πηγές που έχει προηγηθεί υπόκειται σε έντονες χωρικές µεταλλαγές που σχετίζονται µε την εντεινόµενη συγκέντρωση της βιοµηχανίας αναψυχής αλλά και δηµιουργικών δραστηριοτήτων, που αποτελούν το κατ’ εξοχήν αντικείµενο µελέτης. Για την τεκµηρίωση της υπόθεσης εργασίας η έρευνα πεδίου χωρίζεται σε δύο στάδια:

Στο

πρώτο

στάδιο

έγινε

χαρτογράφηση

των

δηµιουργικών

δραστηριοτήτων που επιχωριάζουν στην περιοχή και στο δεύτερο στάδιο πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις µε οκτώ πληροφορητές κλειδιά. Πρόκειται για «δηµιουργούς» που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης. Προϋπόθεση για την επεξεργασία τ ων δύο ερευνητικών σταδίων ήταν η υιοθέτηση ενός συστήµατος κατηγοριοποίησης για τις δηµιουργικές δραστηριότητες. Προτιµήθηκε η πρόταση ενός

σχήµατος

κατηγοριοποίησης,

που αλλά

βασίζεται είναι

µεν

σε

άλλα

προσαρµοσµένο

στα

ευρωπαϊκά ελληνικά

συστήµατα δεδοµένα.

Η

µεδοθολογία που εφαρµόστηκε για τον προσδιορισµό ενός ελληνικού µοντέλου

87

κατηγοριοποίησης των δηµιουργικών δραστηριοτήτων περιγράφεται στο κεφάλαιο 4.2. Τέλος, στα πλαίσια της πρωτογενούς έρευνας πραγµατοποιήθηκε συνέντευξη µε το Αντιδήµαρχο Πολιτισµού του Δ. Θεσσαλονίκης, Σπύρο Πέγκα. Η συνέντευξη αυτή αποκαλύπτει ουσιαστικά τις προθέσεις ενός από τους σηµαντικότερους φορείς που ασκούν

αστική

πολιτική,

της

τοπικής

αυτοδιοίκησης.

Η

θεµατολογία

της

συνέντευξης επικεντρώθηκε σε θέµατα που αφορούν τη «δηµιουργικότητα» για την πόλη γενικότερα, την ανταγωνιστικότητά της και τις προθέσεις του Αντιδηµαρχίας Πολιτισµού ειδικά για την πιλοτική περιοχή µελέτης. Η Δηµιουργική Οικονοµία, όπως έχει αναλυθεί στην βιβλιογραφική έρευνα που προηγήθηκε, έχει αναδειχθεί ως ένας πολλά υποσχόµενος κλάδος που µπορεί να αναζωογονήσει τις πόλεις. Όµως µέχρι σήµερα η συντριπτική πλειοψηφία των µελετών που έχουν γίνει σχετικά επικεντρώνονται στις οικονοµικές παραµέτρους, τους δείκτες απασχόλησης κλπ Στόχος της έρευνας πεδίου ε ίναι η σύνδεσή της µε το χώρο µέσα από την επιτόπια έρευνα, τη χαρτογράφηση και την ανίχνευση µέσω των συνεντεύξεων των χωρικών παραµέτρων της. Είναι απαραίτητο η Δηµιουργική Οικονοµία να συνδεθεί ακόµη περισσότερο µε το σχεδιασµό και να ορίσει τις κατευθύνσεις για έναν αστικό σχεδιασµό µε «δηµιουργικό» προσανατολισµό.

88

4.2 Κατηγοριοποίηση δηµιουργικών δραστηριοτήτων Όπως αναλύεται σ το δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας, από το 1997 ο κλάδος της δηµιουργικής οικονοµίας αποτελεί αντικείµενο συστηµατικής διερεύνησης στη Μεγάλη Βρετανία, όταν για πρώτη φορά γίνεται προσπάθεια κατηγοριοποίησης και συστηµατικής καταγραφής των δραστηριοτήτων που ανήκουν σε αυτόν. Από τότε µέχρι και σήµερα έχουν γίνει πάρα πολλές µελέτες σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο ανά την Ευρώπη αλλά µέχρι στιγµής δεν έχει καθιερωθεί ενιαίο σύστηµα κατηγοριοποίησης των δηµιουργικών δραστηριοτήτων. Ως εκ τούτου για την έρευνα του δηµιουργικού προφίλ της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια της περιοχής µελέτης – της περιοχής Βαλαωρίτου – θεωρήθηκε απαραίτητη η δηµιουργία ενός συστήµατος

κατηγοριοποίησης

των

δηµιουργικών

δραστηριοτήτων

προσαρµοσµένου στα ελληνικά δεδοµένα. Α. Συγκριτική µελέτη κατηγοριοποιήσεων σε άλλες χώρες (βλ. Πίνακα 7) V Β. Πρόταση για ελληνική κατηγοριοποίηση (βλ. Παράρτηµα 1) V Γ. Αντιστοίχηση µε σύστηµα ΣΤΑΚΟΔ (βλ. Παράρτηµα 2 και 3) Πίνακας 6: Μεθοδολογική προσέγγιση κατηγοριοποίησης δηµιουργικών δραστηριοτήτων

Η πρόταση κατηγοριοποίησης βασίστηκε στη συγκριτική µελέτη συστηµάτων που εφαρµόστηκαν κυρίως στη Βρετανία και τη Γερµανία. Όπως φαίνεται στον συγκριτικό πίνακα που επισυνάπτεται παρακάτω οι κατηγορίες των εκάστοτε µελετών δεν έχουν καθοριστικές διαφορές. Η κύρια διαφορά τους, η οποία αποτελεί ούτως ή άλλως αντικείµενο ευρύτερης συζήτησης, είναι η ένταξη ή µη των τηλεπικοινωνιών στις δηµιουργικές δραστηριότητες, αν και όπως φαίνεται στον παρακάτω

πίνακα

οι

τηλεπικοινωνίες

εντάσσονται

µόνο

στη

µελέτη

του

85

Βερολίνου . Ακόµη ο κλάδος της ανάπτυξης λογισµικού εντάσσεται ως ξεχωριστός κλάδος στη βρετανική µελέτη ενώ στις γερµανικές µελέτες οµαδοποιείται µε το λογισµικό

ελεύθερου

χρόνου.

Τέλος,

διαφοροποιήσεις

παρατηρούνται

στις

οµαδοποιήσεις των υπόλοιπων κατηγοριών. Για παράδειγµα η µόδα αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία στη Βρετανία ενώ στη Γερµανία εντάσσεται στον κλάδο του

85 ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin”, 2008

89

design, ενώ ο τύπος σε κάποιες µελέτες ενοποιείται µε τις εκδόσεις και σε άλλες αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία.

Πίνακας 7: Συγκριτική απεικόνιση κατηγοριοποίησης δηµιουργικών δραστηριοτήτων Πηγή: Ίδια επεξεργασία

Μετά από τη συγκριτική µελέτη της κατηγοριοποίησης των δηµιουργικών δραστηριοτήτων σε άλλες ευρωπαϊκές µελέτες (βλ. Πίνακα 7) η παρούσα ερευνητική µελέτη κατέληξε σε δέκα κατηγορίες που οµαδοποιούνται σε τρεις µεγάλες οµάδες. Οι τρεις οµάδες βρίσκονται σε αντιστοιχία µε την µελέτη της UNCTAD,

η

οποία

καταλήγει

στις

εξής

τέσσερις

κατηγορίες,

πολιτιστική

κληρονοµιά, τέχνες, έντυπα και ψηφιακά µέσα και “λειτουργικές δηµιουργικές δραστηριότητες»

(functional

creations).

Στο

κεφάλαιο

αυτό

η

ανάλυση

επικεντρώνεται στις δηµιουργικές δραστηριότητες που προέρχονται από την ιδιωτική πρωτοβουλία, εποµένως η κατηγορία της πολιτιστικής κληρονοµιάς παραλείπεται. Οι δέκα κατηγορίες στις οποίες θα βασιστεί η παρούσα ερευνητική µελέτη είναι οι εξής και φαίνονται αναλυτικότερα στο παράρτηµα 1. Α1.Τα έντυπα µέσα και οι εκδόσεις, ό που περιλαµβάνονται ο τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός και οι εκδόσεις. Όλες οι δραστηριότητες που συµµετέχουν στην παραγωγή, σύνθεση, έκδοση και διάθεση των προϊόντων περιλαµβάνονται σε αυτή την κατηγορία. Α2. Η διαφήµιση, όπου περιλαµβάνονται εταιρίες και ελεύθεροι επαγγελµατίες που ασχολούνται µε τη διαφήµιση και το µάρκετινγκ σε όλα τα έντυπα, ψηφιακά και

90

ηλεκτρονικά µέσα, συµπεριλαµβανοµένου του τύπου, της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και του διαδικτύου. Α3. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, όπου συµπεριλαµβάνονται όλες οι δραστηριότητες

που

συµβάλλουν

στην

παραγωγή,

εκποµπή

και

διανοµή

ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών. Α4. Η ανάπτυξη λογισµικού και τα ψηφιακά παιχνίδια, όπου συµπεριλαµβάνονται µόνο οι δραστηριότητες ανάπτυξης λογισµικού και πληροφορικής που σχετίζεται µε το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τις εφαρµογές για κινητά τηλέφωνα και ταµπλέτες κλπ. Δεν περιλαµβάνονται όλες οι δραστηριότητες ανάπτυξης λογισµικού αδιακρίτως. Η διάκριση αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη καθώς θα αλλοίωνε την εικόνα του δηµιουργικού κλάδου εν γένει, όµως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη συλλογή των στοιχείων καθώς υπάρχουν εταιρίες που ασχολούνται µε την ανάπτυξη λογισµικού βγαίνοντας από τα στενά όρια της δηµιουργικής οικονοµίας και το γεγονός αυτό καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη τη διαλογή των στοιχείων. Β1. Η αρχιτεκτονική, όπου περιλαµβάνονται όλες οι δραστηριότητες αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Β2. Οι εφαρµοσµένες τέχνες και το design, όπου περιλαµβάνονται οι περισσότερες από τις εφαρµοσµένες τέχνες, όπως οι γραφικές τέχνες, το σχέδιο αντικειµένου και το σχέδιο µόδας. Β3. Οι παραδοσιακές τέχνες, τα παλαιοπωλεία, το εµπόριο αντίκας και η συντήρηση έργων τέχνης, όπου περιλαµβάνονται οι µεταλλοτεχνία, το χειροποίητο κόσµηµα, η κεραµική, η υφαντουργία κα. Γ1. Οι εικαστικές τέχνες, δηλαδή ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική κλπ καθώς και οι γκαλερί, οι χώροι τέχνης και το εµπόριο τέχνης. Γ2. Οι παραστατικές τέχνες, όπως θέατρο, χορός, όπερα κλπ χωρίς τη µουσική. Γ3. Η µουσική, συµπεριλαµβανοµένων των καλλιτεχνών, στιχουργών, των στούντιο προβών και ηχογραφήσεων, των δισκογραφικών, των χώρων ζωντανής µουσικής κλπ Γ4. Τα ψηφιακά µέσα, όπως φιλµ, βίντεο και φωτογραφία, συµπεριλαµβανοµένης της παραγωγής και διανοµής τους. Μετά τον λεπτοµερή προσδιορισµό των δραστηριοτήτων που συναποτελούν τη δηµιουργική οικονοµία, το επόµενο µεθοδολογικό βήµα είναι η αντιστοίχησή τους µε

κωδικούς

οικονοµικών

δραστηριοτήτων.

Το

στάδιο

αυτό

θεωρείται

91

απαραίτητο, ώστε να γίνει εφικτή η άντληση ποσοτικών στοιχείων από την Ε θνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος. Με τον τρόπο αυτό µπορεί κανείς να συγκεντρώσει στοιχεία για την πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης και να ερευνήσει την ύπαρξη και τη µορφή των δηµιουργικών οικονοµικών δραστηριοτήτων που έχουν έδρα στην πόλη. Η αντιστοίχιση των κατηγοριών δηµιουργικών επαγγελµάτων µε Kωδικούς Αριθµούς Δραστηριότητας (Κ.Α.Δ.) έγινε βάσει της νέας Στατιστικής Ταξινόµησης Οικονοµικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ – 08). Η ταξινόµηση του 2008 βασίζεται σε αυτήν του 2003, η οποία αναθεωρήθηκε από την ΕΣΥΕ µε σκοπό να προσαρµοστεί στην ευρωπαϊκή ταξινόµηση, NACE. Η ΣΤΑΚΟΔ – 08 είναι ένα ιεραρχικά δοµηµένο τετραψήφιο σύστηµα µε 17 κύριες κατηγορίες ταξινόµησης και 99 διψήφιες κατηγορίες. Για την επεξεργασία και την αντιστοίχιση των ΣΤΑΚΟΔ µε τις 10 κατηγορίες δηµιουργικών δραστηριοτήτων χρησιµοποιήθηκαν δύο πίνακες (βλ. Παράρτηµα 2 και 3). Στο παράρτηµα 2 γίνεται ανάλυση και αντιστοίχιση των ΣΤΑΚΟΔ µέχρι τετραψήφιο κωδικό ενώ στο παράρτηµα 3 φαίνεται σε έναν συγκεντρωτικό πίνακα η αντιστοίχιση των 10 κατηγοριών µε τους τριψήφιους κωδικούς. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η επεξεργασία των ΣΤΑΚΟΔ ανέδειξε διάφορες αναντιστοιχίες, οι οποίες δεν είναι στις δυνατότητες της παρούσας εργασίας να επιλυθούν. Μεταξύ άλλων τα κυριότερα προβλήµατα που παρουσιάστηκαν ήταν αλληλοεπικαλύψεις δηµιουργικών δραστηριοτήτων, κωδικοί που εµπεριέχουν δηµιουργικές δραστηριότητες αλλά δεν µπορούν να συµπεριληφθούν στο σύνολό τους, καθώς και έλλειψη ανάλυσης σε άλλους κωδικούς που δεν επιτρέπει την αντιστοίχησή τους µε τις τελικές κατηγορίες. Για τους παραπάνω λόγους, στα πλαίσια της συγκεκριµένης έρευνας δεν ήταν δυνατή η περαιτέρω επεξεργασία και η άντληση ποσοτικών δεδοµένων από την ΕΣΥΕ, που υπήρξε και ο απώτερος στόχος. Εποµένως δεν έγινε δυνατή η συλλογή στοιχείων για τις δηµιουργικές δραστηριότητες σε επίπεδο πόλης, όπως ήταν επιθυµητό.

92

4.3 Χαρτογράφηση δηµιουργικών δραστηριοτήτων στην περιοχή µελέτης Ιδιαίτερα σηµαντική για την ανίχνευση των µεταλλαγών του χώρου είναι η χαρτογράφηση των δηµιουργικών δραστηριοτήτων που εδράζονται στην περιοχή µελέτης. Για τη χαρτογράφηση αξιοποιήθηκε βάση δεδοµένων η κατάρτιση της οποίας πραγµατοποιήθηκε από τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισµό Creativity Platform86 µετά από σύνθεση στοιχείων του ηλεκτρονικού τηλεφωνικού καταλόγου και επιτόπιας παρατήρησης και έρευνας. Η βάση δεδοµένων αφορά σε µία ευρύτερη περιοχή του ιστορικού εµπορικού κέντρου της πόλης που περικλείεται από τις οδούς Ναυάρχου Κουντουριώτου, Ελευθερίου Βενιζέλου, Ολύµπου, Καραολή και Δηµητρίου των Κυπρίων, 28ης Οκτωβρίου και Καρατάσου. Η περιοχή που ορίζεται από τους προαναφερθέντες δρόµους περιλαµβάνει την περιοχή µελέτης της παρούσας ερευνητικής εργασίας, η οποία περικλείεται από τις οδούς Τσιµισκή, Ίωνος Δραγούµη, Εγνατία και Δωδεκανήσου. Οι πληροφορίες που περιέχονται για κάθε δραστηριότητα είναι επωνυµία, αντικείµενο δραστηριότητας, διεύθυνση, στοιχεία επικοινωνίας (τηλέφωνο – mail) και διαδικτυακός τόπος. Η επεξεργασία των στοιχείων και η τελική κατάρτιση του χάρτη έγινε σε τρία στάδια: Στο πρώτο στάδιο αποµονώθηκαν τα στοιχεία των δραστηριοτήτων που βρίσκονται εντός των ορίων της περιοχής µελέτης. Στους δρόµους που ορίζουν την περιοχή περιλήφθηκαν µόνο οι δραστηριότητες που βρίσκονται προς τη µία πλευρά του δρόµου. Πιο συγκεκριµένα, στην οδό Εγνατία συµπεριλήφθηκαν οι µονοί αριθµοί από τη διασταύρωση µε Δωδεκανήσου ως Ίωνος Δραγούµη, στην Ίωνος Δραγούµη συµπεριλήφθηκαν οι µονοί αριθµοί από τη διασταύρωση µε την Εγνατία ως την Πολυτεχνείου, στην Πολυτεχνείου οι ζυγοί αριθµοί µέχρι τη διασταύρωση µε Δωδεκανήσου και στη Δωδεκανήσου οι ζυγοί αριθµοί µέχρι το ύψος της Εγνατίας. Επίσης στις οδούς Ερµού, Βασιλέως Ηρακλείου, Αγίου Μ ηνά, Ολυµπίου Διαµαντή και Συγγρού συµπεριλήφθηκαν στη χαρτογράφηση µόνο τα τµήµατα εντός της περιοχής. Στη συνέχεια οι δραστηριότητες της νέας βάσης δεδοµένων ταξινοµήθηκαν και τοποθετήθηκαν ανάλογα µε τη διεύθυνσή τους πάνω στο χάρτη – δηλαδή γεωκωδικοποιήθηκαν - µε τη βοήθεια του προγράµµατος Google Maps87. Οι δηµιουργικές δραστηριότητες που εντοπίστηκαν και χαρτογραφήθηκαν είναι 59. Σε

86 http://www.creativityplatform.gr 87 https://maps.google.com/

93

περίπτωση που κάποιες δραστηριότητες έχουν ίδια διεύθυνση µεταξύ τους αυτές σηµατοδοτούνται µε οµόκεντρους µεγεθυνόµενους κύκλους αναδεικνύοντας οπτικά µε αυτόν τον τρόπο τυχόν συγκεντρώσεις. Επίσης παρατηρήθηκε αυξηµένη συγκέντρωση δηµιουργικών δραστηριοτήτων σε δύο σηµεία εκτός της περιοχής µελέτης και θεωρήθηκε αναγκαία η

χαρτογράφησή τους καθώς φαίνεται ότι

σχηµατίζονται δύο σηµαντικοί ανερχόµενοι “δηµιουργικοί” πόλοι. Στο τρίτο στάδιο οι χαρτογραφηµένες δραστηριότητες χρωµατίστηκαν ανάλογα µε το είδος τους σύµφωνα µε τις κατηγορίες δηµιουργικών δραστηριοτήτων που προσδιορίστηκαν σε προηγούµενο στάδιο της έρευνας. Η αντιστοίχιση των δραστηριοτήτων στις δέκα κατηγορίες οδήγησε στην παρακάτω κατανοµή: Α1. Έντυπα µέσα και εκδόσεις: 3 Α2. Διαφήµιση: 3 Α3. Τηλεόραση και ραδιόφωνο: 1 Α4. Ανάπτυξη λογισµικού και ψηφιακά παιχνίδια: 1 Β1. Αρχιτεκτονική: 12 Β2. Εφαρµοσµένες τέχνες και design: 9 Β3. Παραδοσιακές τέχνες και αντίκες: 4 Γ1. Εικαστικές τέχνες: 5 Γ2. Παραστατικές τέχνες: 11 Γ3. Μουσική: 6 Γ4. Ψηφιακά µέσα: 4 Κάποια γενικά συµπεράσµατα που προκύπτουν από την ανάγνωση του χ άρτη που παρατίθενται στο παράρτηµα 7 είναι τα εξής: Παρατηρείται αυξηµένη συγκέντρωση αρχιτεκτονικών γραφείων, τα οποία αποτελούν την επικρατούσα δηµιουργική χρήση. Εξίσου έντονη σχεδόν παρουσία έχουν οι παραστατικές τέχνες, οι οποίες ισοµοιράζονται σχεδόν σε σχολές χορού και θεατρικά εργαστήρια. Τρίτες είναι οι εφαρµοσµένες τέχνες και το design, οι οποίες

απαρτίζονται

από

σχεδιαστές

αντικειµένου,

σχεδιαστές

µόδας

και

γραφίστες. Η µουσική και οι εικαστικές τέχνες κάνουν επίσης αισθητή την παρουσία τους, ενώ λιγότερο εµφανίζονται δραστηριότητες όπως τα έντυπα µέσα και οι εκδόσεις, η διαφήµιση, τα ψηφιακά µέσα και παραδόξως οι παραδοσιακές τέχνες και οι αντίκες. Στην κατηγορία των παραδοσιακών τεχνών έχουµε αποκλειστικά εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας τα οποία είχαν ακόµη ισχυρότερη παρουσία στο παρελθόν. Τέλος, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο και η ανάπτυξη λογισµικού και τα

94

ψηφιακά παιχνίδια έχουν από µία καταχώρηση. Μάλιστα ο ραδιοφωνικός σταθµός που δραστηριοποιείται στην περιοχή είναι διαδικτυακός. Επίσης

παρατηρείται

συγκέντρωση

των

δηµιουργικών

δραστηριοτήτων

στο

εσωτερικό της περιοχής και ελάχιστα στα όριά της. Αυτό µπορεί να εξηγηθεί µε τις τιµές των ενοικίων όπως αναλύονται στο κεφάλαιο 3.3, καθώς οι τιµές ανά τετραγωνικό στους περιµετρικούς δρόµους είναι αρκετά υψηλότερες από ότι εντός της περιοχής, όπου η προβολή είναι αντίστοιχα πιο περιορισµένη. Αρκετά περιορισµένη επίσης είναι η παρουσία δηµιουργικών δραστηριοτήτων στους κεντρικούς δρόµους εντός της περιοχής, δηλαδή στις οδούς Ερµού, Βασιλέως Ηρακλείου κ αι Φράγκων. Αυτό µπορεί να δώσει ενδείξεις για τάση των δραστηριοτήτων αυτών προς λιγότερο προβεβληµένους δρόµους και κατ΄ επέκταση για χαµηλότερα ενοίκια. Εν κατακλείδι η χαρτογράφηση των δηµιουργικών δραστηριοτήτων στην περιοχή µπορεί να αποκαλύψει κάποιες πρωτογενείς τάσεις µετασχηµατισµών της περιοχής. Για

την

εξαγωγή

περισσότερων

συµπερασµάτων

θα

ήταν

επιθυµητή

η

χαρτογράφηση σε όλο το ιστορικό κέντρο της πόλης ώστε να αποκαλυφθούν τυχόν επίκεντρα δηµιουργικότητας. Ακόµη, σε επόµενο στάδιο της έρευνας θα ήταν επιθυµητή η χρονολογική χαρτογράφηση που θα τεκµηρίωνε την εµπειρική γνώση του ερευνητή, ότι η πύκνωση των δηµιουργικών δραστηριοτήτων στην περιοχή µελέτης είναι ένα φαινόµενο που έχει ενταθεί τα τελευταία πέντε χρόνια.

95

4.4 Συνεντεύξεις µε πληροφορητές κλειδιά Το κατεξοχήν ερευνητικό σκέλος της παρούσας εργασίας πραγµατοποιήθηκε κατά το διάστηµα 24 έως 27 Οκτωβρίου µε τη µορφή δοµηµένων συνεντεύξεων. Τα υποκείµενα των συνεντεύξεων τα οποία επιλέχθηκαν ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Αφενός πρόκειται για επαγγελµατίες των οποίων η δραστηριότητα ανήκει στον κλάδο της «Δηµιουργικής Οικονοµίας» και δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης. Αφετέρου πρόκειται για πληροφορητές κλειδιά που µπορούν να εµπλουτίσουν την έρευνα µε κρίσιµα στοιχεία, όπως ο Αντιδήµαρχος Πολιτισµού. Για τις ανάγκες των δύο οµάδων συνεντεύξεων καταρτίστηκαν δύο είδη ερωτηµατολογίων, τα οποία επισυνάπτονται στο παράρτηµα. Πιο συγκεκριµένα πραγµατοποιήθηκαν 9 συνεντεύξεις διάρκειας περίπου 15 λεπτών η

κάθε

µία.

Οι

οκτώ

συνεντεύξεις

πραγµατοποιήθηκαν

βάσει

του

ίδιου

ερωτηµατολογίου µε «δηµιουργούς» που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης ενώ πραγµατοποιήθηκε µία ειδική συνέντευξη µε τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού του Δ. Θεσσαλονίκης. Η µορφή της τελευταίας συνέντευξης ήταν πιο ελεύθερη και έγινε βάσει ενός ερωτηµατολογίου οδηγού. Όσο αφορά στις οκτώ συνεντεύξεις µε τους «δηµιουργούς» έγινε προσπάθεια να αντιπροσωπευθούν κατά το δυνατό διαφορετικού είδους δραστηριότητες και να δοθεί έτσι µια περισσότερο ολοκληρωµένη εικόνα. Οι συνεντεύξεις ε ν προκειµένω αποτελούν εργαλείο για τη συλλογή ποιοτικών δεδοµένων, δεδοµένου του µικρού αριθµού συνεντεύξεων και των διαφορετικών πεδίων στο οποίο δραστηριοποιείται κάθε πληροφορητής. Η µεθοδολογική αυτή επιλογή έχει στόχο αφενός να εµπλουτίσει την έρευνα µε πρόσθετα δεδοµένα από τις αφηγηµατικές συνεντεύξεις, και αφετέρου να αποτελέσει τη βάση για τη διαµόρφωση ενός εµπλουτισµένου και βελτιωµένου ερωτηµατολογίου για µελλοντική έρευνα. Η έρευνα σε µελλοντικό χρόνο θα µπορούσε να διεξαχθεί σε µεγαλύτερο δείγµα και να εξασφαλίσει την διεξαγωγή ασφαλών ποσοτικών συµπερασµάτων. Αναλυτικότερα οι συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν ήταν οι παρακάτω: 1. Λ., Αρχιτέκτων 2. Α., Ιδρυτής συνεργατικού και εκθεσιακού χώρου 3. Μ., Σκηνοθέτης 4. Ε., Αρχιτέκτων 5. Η., Διαφηµίστρια

96

6. Σ., Συνιδρύτρια καφέ – µπαρ µε υπόγειο χώρο εκθέσεων, ζωντανής µουσικής και performance.

7. Ν. , Εικαστικός 8. Κ. , Μουσικός Όλες οι συνεντεύξεις πραγµατοποιήθηκαν στο χώρο των επαγγελµατιών, τον οποίο διατηρούν στην υπό µελέτη περιοχή. Για τη σύνταξη του ερωτηµατολογίου έγινε επισκόπηση της βιβλιογραφίας µε στόχο να εντοπιστούν αντίστοιχες πρότυπες µελέτες στον ευρωπαϊκό χώρο. Η µελέτη που χρησιµοποιήθηκε ως πρότυπο για τη σύνταξη του παρακάτω ερωτηµατολογίου έγινε στη Βόρεια Ρηνανία Βεστφαλία για λογαριασµό του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Δηµιουργικής Οικονοµίας88. Προσαρµόστηκε στις ανάγκες της παρούσας µελέτης και τις ιδιαιτερότητες της υπό µελέτη περιοχής και εµπλουτίστηκε µε επιπλέον ενότητες ανάλογα µε τις υποθέσεις εργασίας. Το βασικό ερωτηµατολόγιο της έρευνας, αυτό που χρησιµοποιήθηκε για τις συνεντεύξεις µε τους δηµιουργούς, οργανώθηκε σε τέσσερις θεµατικές ενότητες, για να καλύψει, όπως θα αναλυθεί παρακάτω τη δοµή και τα ερωτήµατα της παρούσας ερευνητικής εργασίας.89 1. Γενικά 1.1 Δραστηριότητα 1.1.1 Περιγράψτε την επαγγελµατική σας δραστηριότητα µε µία φράση 1.1.2 Χρόνος έναρξης δραστηριότητας 1.1.3 Νοµική µορφή επιχείρησης: Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου  Ατοµική Επιχείρηση / Επιτηδευµατίας  Νοµικό Πρόσωπο Δηµοσίου Δικαίου  Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία  Άτυπη / ερασιτεχνική ενασχόληση  1.2 Δηµιουργικότητα 1.2.1 Γνωρίζετε την έννοια της «δηµιουργικής οικονοµίας»; 1.2.2 Θεωρείτε ότι η δική σας δραστηριότητα εντάσσεται σε αυτήν; 1.2.3 Σε ποιά κατηγορία «δηµιουργικής δραστηριότητας» εντάσσεστε; (βλ. επεξήγηση κατηγοριών) 1.3 Χώρος δραστηριότητας 1.3.1 Τυπολογία χώρου: µέγεθος σε τ.µ. _____________ πρώην χρήση χώρου: βιοµηχανικός χώρος , κατοικία , αποθήκη , γραφείο , άγνωστη , άλλο __________________ 1.3.2 Κατάσταση χώρου όταν εγκατασταθήκατε: πολύ καλή , καλή , µέτρια , κακή , πολύ κακή 

88 88 http://www.e‐c‐c‐e.de 89 Ηλεκτρονική εκδοχή του βρίσκεται στην παρακάτω διεύθυνση:

https://docs.google.com/spreadsheet/viewform?fromEmail=true&formkey=dGVrWXNxRlBRV3BSV3hfTzN XMExXNHc6MA

97

1.3.3 Κάνατε επεµβάσεις στο χώρο; ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι σε τί βαθµό; ελαφριά ανακαίνιση , πλήρης ανακαίνιση , αλλαγή διαρρύθµισης  1.3.4 Κατοικία: στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , για ποιούς λόγους; 1.3.5 Συστέγαση: ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι µε πόσα άτοµα; _______ Για ποιούς λόγους;

Στην πρώτη ενότητα έγινε προσπάθεια να σκιαγραφηθεί το προφίλ της κάθε δηµιουργικής δραστηριότητας. Ζητήθηκαν από τον κάθε δηµιουργό κάποια στοιχεία, όπως χρόνος έναρξης και νοµική µορφή. Διεύθυνση και επωνυµία ζητήθηκαν για λόγους αρχειοθέτησης, αλλά δεν δηµοσιοποιούνται, καθώς δεν εξυπηρετούν κάποιο από τα ζητούµενα της έρευνας ενώ τυχόν δηµοσιοποίησή τους παραβιάζει την ανωνυµία των συνεντεύξεων. Ζητήθηκε επίσης, και αυτό κρίνεται πολύ σηµαντικό για την έρευνα, να αυτοπροσδιοριστεί ο κάθε επαγγελµατίας περιγράφοντας ο ίδιος την δραστηριότητά του και να δηλώσει εάν πιστεύει ότι αυτή ανήκει στον κλάδο της δηµιουργικής οικονοµίας. Τέλος ζητήθηκε από τους δηµιουργούς να παρέχουν κάποιες πληροφορίες σε σχέση µε το χώρο στον οποίο δραστηριοποιούνται σε µία προσπάθεια να ανιχνευθεί αν υπάρχει κοινή τυπολογία των χώρων οι οποίοι επιλέγονται. Επιπλέον ζητήθηκαν στοιχεία σε σχέση µε την κατάσταση των χώρων και την πρώην χρήση τους καθώς και αν οι χώροι αυτοί ανακαινίστηκαν από τους ίδιους τους επαγγελµατίες. Οι πληροφορίες αυτές αξιοποιήθηκαν ώστε να εξαχθούν συµπεράσµατα σε σχέση µε το αν οι εν λόγω επαγγελµατίες συµβάλουν στην αναβάθµιση του κτιριακού αποθέµατος, αλλά και εάν οι ίδιοι προτιµούν λιγότερο τυποποιηµένους και µη ανακαινισµένους χώρους για στεγάσουν τη δραστηριότητά τους και προτιµούν να τους δώσουν οι ίδιοι το χαρακτήρα

που

θέλουν.

Τέλος

οι

συνεντευξιαζόµενοι

ρωτήθηκαν

εάν

συστεγάζονται µε άλλους επαγγελµατίες ή κατοικούν στον ίδιο χώρο στον οποίο εργάζονται.

2. Πελάτες / κοινό / δίκτυο συνεργασιών 2.1 Πελάτες / Κοινό 2.1.1 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το πελατολόγιό σας; 2.2 Συνεργασίες 2.2.1 Έχετε σταθερούς εξωτερικούς συνεργάτες; ΝΑΙ , ΟΧΙ , αν ναι αριθµός: ______ Από ποιούς κλάδους; 2.2.2 Δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , στην ίδια πόλη , στην Ελλάδα , στο εξωτερικό  2.2.3 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το δίκτυο συνεργασιών σας;

Στη δεύτερη ενότητα τα ερωτήµατα επικεντρώθηκαν σε θέµατα πελατολογίου (ή κοινού ανάλογα µε το επάγγελµα) καθώς και σε θέµατα συνεργασιών. Το κύριο ζητούµενο ήταν να εξαχθούν συµπεράσµατα σε σχέση µε το δίκτυο συνεργασιών και πελατών που αναπτύσσουν αυτά τ α επαγγέλµατα και να απαντηθεί το

98

ερώτηµα, εάν και κατά πόσο η δραστηριοποίησή τους στην περιοχή επηρέασε θετικά, αρνητικά ή ουδέτερα κάποιο από τα δύο δίκτυα.

3. Περιοχή

3.1 Ελκυστικότητα περιοχής 3.1.1 Χρόνος άσκησης δραστηριότητας στην περιοχή: _______________ 3.1.2 Λόγοι επιλογής περιοχής (βαθµολογήστε από 1 έως 5): χαµηλά ενοίκια , διαθέσιµοι χώροι και τυπολογία χώρων , συγκέντρωση παρεµφερών δραστηριοτήτων , “εικόνα” περιοχής , τοποθεσία , άλλο ______ 3.1.3 Σκοπεύετε να παραµείνετε στην περιοχή; ΝΑΙ , ΟΧΙ  3.2 Ανταγωνιστικότητα περιοχής 3.2.1 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η πόλη στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) 3.2.2 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η περιοχή στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) 3.2.3 Έχετε κάποια εκτίµηση για το µέλλον και τις προοπτικές της περιοχής (θα συνεχίσει να αναπτύσσεται , θα αλλάξει προσανατολισµό , θα απαξιωθεί , θα στραφεί προς τη δηµιουργικότητα , άλλο _________ 3.2.4 Επηρέασε και σε τί βαθµό η δραστηριοποίηση σας στην περιοχή την ανταγωνιστικότητά σας; σε τί βαθµό: πάρα πολύ , πολύ, µέτρια , λίγο , καθόλου  / σε ποιούς τοµείς: επισκεψιµότητα , εισόδηµα , προβολή , συνεργασίες/δηµιουργία δικτύων 

Η τρίτη ενότητα ερωτήσεων αφορά αποκλειστικά την περιοχή µελέτης. Δύο είναι οι βασικοί παράµετροι που οδήγησαν το σχεδιασµό των ερωτήσεων, η ελκυστικότητα της περιοχής και η ανταγωνιστικότητά της. Εποµένως οι δηµιουργοί κλήθηκαν να ιεραρχήσουν τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν την περιοχή για τη δραστηριότητά τους και να δηλώσουν τις προθέσεις τους για το αν σκοπεύουν να συνεχίσουν την εργασία τους εκεί. Επίσης τους ζητήθηκε να σχολιάσουν την ανταγωνιστικότητα της πόλης και της περιοχής σε σχέση µε τη δηµιουργική οικονοµία, την εκτίµησή τους για τις προοπτικές της περιοχής καθώς και να αξιολογήσουν το αν και κατά πόσο η περιοχή συνέβαλε στη δική τους ανταγωνιστικότητα.

4. Προτάσεις 4.1 Ποιά η γνώµη σας για τις θεσµοθετηµένες δηµιουργικές επιχειρηµατικές συνοικίες; (καλή , κακή , δε γνωρίζω ) 4.2 Θα σας ενδιέφερε να εγκατασταθείτε σε µια τέτοια περιοχή και αν ναι για ποιούς λόγους; (βαθµολογήστε ανάλογα µε τη βαρύτητα σε κλίµακα 1-5): συνεργασίες , τοποθεσία , προφίλ , αύξηση πελατών / κοινού , ευνοϊκές ρυθµίσεις , άλλο ____________ 4.3 Επηρεάστηκε και σε τί βαθµό η επιχείρησή σας από τη διοργάνωση ‘Θεσσαλονίκη 2012’; 4.4 Κατά πόσο σας επηρεάζει η ραγδαία εξάπλωση της αναψυχής στην περιοχή; θετικά , αρνητικά , ουδέτερα  4.5 Ποιά η γνώµη σας για πολιτιστικά γεγονότα που λαµβάνουν χώρα στην περιοχή; 4.6 Ποιά η γνώµη σας για πιθανή ανάπλαση της περιοχής; θετική , αρνητική , αδιάφορη , δε γνωρίζω 

99

Η τέταρτη και τελευταία ενότητα ερωτήσεων έχει ως στόχο να σφυγµοµετρήσει τις απόψεις των δηµιουργών σε σχέση µε κάποια ζητήµατα που αφορούν τη δηµιουργικότητα στην πόλη, αλλά και την πορεία της περιοχής µελέτης. Ζητήθηκε από τους δηµιουργούς να κρίνουν θετικά ή αρνητικά αλλά και να σχολιάσουν ελεύθερα

ζητήµατα

όπως

οι

θεσµοθετηµένες

δηµιουργικές

συνοικίες,

οι

πολιτιστικές και ιστορικές διοργανώσεις του Δήµου και άλλα πολιτιστικά γεγονότα που διοργανώνονται από ιδιώτες καθώς και το ρόλο της αναψυχής για την περιοχή αλλά και την φηµολογούµενη ανάπλασή της. Σε αυτό το τελευταίο στάδιο, σε µορφή ελεύθερης συζήτησης, διατυπώνονται απόψεις και προτάσεις που θα µπορούσαν να συνδιαµορφώσουν µια στρατηγική για την περιοχή και ίσως σε επόµενο στάδιο για όλη την πόλη της Θεσσαλονίκης.

100

4.5 Αξιολόγηση και σύνθεση ευρηµάτων των συνεντεύξεων Η ανάλυση και αξιολόγηση των οκτώ συνεντεύξεων µε επαγγελµατίες της δηµιουργικής βιοµηχανίας που δραστηριοποιούνται στην περιοχή έγινε µε τη βοήθεια

ενός

πίνακα

αποδελτίωσης

(βλ.

Παράρτηµα

4).

Μέσω

της

κωδικοποιηµένης απεικόνισης του περιεχοµένου των απαντήσεων, δηµιουργήθηκε ένα σύστηµα που δίνει µεγαλύτερη ευχέρεια στην ανάγνωση και την εξαγωγή συµπερασµάτων.

Λόγω

της

αφηγηµατικής

φύσης

των

συνεντεύξεων

χρησιµοποιήθηκαν λέξεις κλειδιά για την αποδελτίωση των δεδοµένων. Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει επισήµανση των σηµαντικότερων ποιοτικών ευρηµάτων ανά οµάδα ερωτήσεων. Στην πρώτη οµάδα ερωτήσεων σκιαγραφείται ουσιαστικά το προφίλ της κάθε δραστηριότητας µε µία µικρή περιγραφή. Το δείγµα περιέχει δραστηριότητες από επτά

διαφορετικές

κατηγορίες

δηµιουργικών

δραστηριοτήτων,

όπως

αυτές

προσδιορίστηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο. Ενδιαφέρουσα είναι η σύνθεση από πέντε ατοµικές επιχειρήσεις, δύο Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρίες και µία άτυπη οµάδα. Χωρίς να µπορούµε να γενικεύσουµε το συµπέρασµα ήδη διαφαίνεται µία τάση προς τις Μικρές Επιχειρήσεις και προς τον Μη Κερδοσκοπικό κλάδο90. Επιπλέον βλέπουµε ως επί το πλείστο νέες επιχειρήσεις µε ηµεροµηνία ίδρυσης από το 2006 και µετά. Σε αυτό το σηµείο έχει ενδιαφέρον να συγκρίνουµε τις απαντήσεις µε την ερώτηση 3.1.1, όπου παρατηρείται ότι η δραστηριοποίηση στην περιοχή µελέτης ξεκινά για την πλειοψηφία από το 2009 και µετά. Μόνο ένας από τους συνεντευξιαζόµενους έχει κατ΄εξαίρεση ξεκινήσει στην περιοχή από το 2003. Τέλος όλοι οι συνεντευξιαζόµενοι εκτός από έναν γνωρίζουν την έννοια της δηµιουργικής οικονοµίας και έχουν επίγνωση ότι η δραστηριότητά τους εντάσσεται σε αυτήν. Σχετικά µε το χώρο δραστηριοποίησης ενδιαφέρον παρουσιάζει η προηγούµενη χρήση των χώρων, η οποία είναι άµεσα συνυφασµένη µε το µέγεθός τους. Οι µισοί χώροι από το δείγµα είναι πρώην βιοτεχνικοί χώροι ενώ κατά ¼ υπήρξαν αποθηκευτικοί βιοτεχνιών και κατά ¼ γραφειακοί. Το µέγεθος των χώρων είναι κατά µέσο όρο 130τµ. περίπου, ενώ σαν τυπολογία πρόκειται κυρίως για ενιαίους χώρους χωρίς ενδιάµεσες τοιχοποιίες. Όλοι οι χώροι υπέστησαν ανακαίνιση – πλήρη ή µερική - καθώς στις µισές περιπτώσεις η κατάστασή τους κρίθηκε µέτρια ως πολύ κακή. Τέλος, σε ότι αφορά στα ερωτήµατα για συστέγαση ή χρήση κατοικίας στον ίδιο χώρο, µόνο ένας διατηρεί χώρο κατοικίας στον χώρο

90 βλ. Διάγραμμα 6: Η οργάνωση της πολιτιστικής παραγωγής σε τρεις τομείς. Soenderman, 2004

101

επαγγελµατικής δραστηριοποίησης, ενώ αντίθετα η συστέγαση είναι επιθυµητή σε µεγάλο ποσοστό. Οι λόγοι για τους οποίους προτιµάται η συστέγαση είναι λόγοι οικονοµικοί και λόγοι συνεργασίας. Στο ερώτηµα εάν θα µπορούσαν να κατοικήσουν στην περιοχή µελέτης οι ερωτώµενοι απάντησαν ότι θα µπορούσαν υπό προϋποθέσεις, όµως αυτό σύµφωνα µε τις απαντήσεις των περισσότερων δε µοιάζει εφικτό. Οι κυριότεροι ανασταλτικοί παράγοντες που αναφέρονται είναι η ηχορύπανση από τα νυχτερινά καταστήµατα αναψυχής, η έλλειψη ιδιωτικών υγρών χώρων, τα υψηλά ενοίκια, οι βιοτεχνικές χρήσεις που ενδέχεται να είναι οχλούσες και η ακαταλληλότητα για ανήλικα παιδιά. Ο Α. (αρχιτέκτων, ιδρυτής εκθεσιακού χώρου) απαντά: «Με τους όρους και τις συνθήκες αυτή τη στιγµή, όχι (δε θα µπορούσα να κατοικήσω). Δε µπορείς να προβλέψεις τί θα ανοίξει δίπλα σου, αν θα έρθει κάποια καινούρια βιοτεχνία. Είναι πολύ διάσπαρτες οι ιδιοκτησίες και ανοίγουν ακόµα καινούριες (βιοτεχνίες) ειδικά τον

τελευταίο

χρόνο,

και

διάφορα

εργαστήρια.

Οπότε

επειδή δ εν

είναι

συγκεντρωµένες οι ιδιοκτησίες ώστε να µπορεί κανείς να πάρει ένα κτίριο και να το µετατρέψει όλο σε στούντιο πχ, δε ξέρεις τί θα έρθει δίπλα σου. Επίσης η κατάσταση µε τα µπαρ έχει γίνει ανεξέλεγκτη. Έχει πάρα πολύ θόρυβο. Οπότε θα ήθελα πάρα πολύ να µπορώ να έρθω εδώ και να έχω ένα loft, αλλά δεν υπάρχουν οι όροι και οι συνθήκες που σου επιτρέπουν να κάνεις µια τέτοια επένδυση. Επίσης θέλει πολλά λεφτά για να το φτιάξεις. Επειδή οι περισσότεροι ήταν βιοτεχνικοί χώροι, όλοι οι χώροι υγιεινής είναι εκτός, είναι κοινόχρηστοι. Δεν υπάρχουν µέσα στους χώρους υδραυλικά, οπότε θέλει µεγάλη επένδυση για να µπορέσει να µείνει κάποιος.» Συνεχίζοντας µε την οµάδα ερωτήσεων που αφορά στο πελατολόγιο, το κοινό και τις συνεργασίες σε σχέση µε την περιοχή δραστηριοποίησης παρατηρούµε ότι εν γένει η περιοχή δεν θεωρείται από τους συνεντευξιαζόµενους ότι τους επηρέασε σε µεγάλο βαθµό. Ειδικά σε ότι αφορά το πελατολόγιο ή το κοινό τους η πλειοψηφία απαντά ότι δεν επηρεάστηκε καθόλου. Ούτε και οι συνεργασίες φαίνεται να επηρεάστηκαν ιδιαίτερα, αν και οι περισσότεροι παραδέχονται ότι η περιοχή υπήρξε αφορµή να έρθουν σε επαφή και πολλές φορές να συνεργαστούν µε άλλους δηµιουργούς. Φαίνεται λοιπόν ότι ήδη έχει καλλιεργηθεί ένα κλίµα συνεργασίας και οµαδικότητας. Σχετικά µε την ελκυστικότητα της περιοχής, οι δηµιουργοί ερωτήθηκαν για τους λόγους επιλογής της περιοχής για τη δραστηριοποίησή τους. Τους ζητήθηκε να βαθµολογήσουν από το 1 ως το 5 κάποιες επιλογές. Σύµφωνα µε το µέσο όρο των

102

απαντήσεων φαίνεται πως ο σηµαντικότερος λόγος που τους προσέλκυσε στην περιοχή ήταν οι διαθέσιµοι χώροι και η τυπολογία τους (Μ.Ο. 4), στη συνέχεια η κεντρική τοποθεσία της περιοχής (Μ.Ο. 3,6), µε την ίδια περίπου βαρύτητα τα χαµηλά σχετικά ενοίκια της περιοχής (Μ.Ο. 3,5) και λιγότερο η «εικόνα» της περιοχής (Μ.Ο. 2,9) και η συγκέντρωση παρεµφερών δραστηριοτήτων (Μ.Ο. 1,9). Μάλιστα οι περισσότεροι σχολίασαν ότι όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή δεν είχε αναδειχθεί ακόµη ο «δηµιουργικός» χαρακτήρας της. Όπως αναφέρει ο Κ. (µουσικός): «Μας αρέσει η περιοχή και πιστεύουµε ότι έχει δυνατότητες. Είναι άµεσα συνδεµένη µε ένα κοµµάτι του ιστορικού κέντρου της πόλης που έχει µια ιδιαίτερη ενέργεια και µας ενδιαφέρει αυτό το πράγµα. Επίσης µας προσέλκυσε για λόγους λειτουργικότητας γιατί γίνεται το µετρό. Πιστεύουµε ότι στα επόµενα χρόνια θα αλλάξει εντελώς η προσβασιµότητα στην περιοχή. Συν το γεγονός ότι δραστηριοποιούνται ένα σ ωρό άλλες δηµιουργικές οµάδες. Επίσης ψάχναµε µια πολύ συγκεκριµένη τυπολογία, δηλαδή ένα χώρο ο οποίος ει δυνατόν να µην έχει καµία κολώνα. Αυτός έχει µία, οπότε µας ικανοποίησε σαν τυπολογία.» Σε εξειδικευµένες ερωτήσεις σχετικά µε τη δηµιουργικότητα οι συνεντευξιαζόµενοι απάντησαν για την πόλη ότι είναι λίγο έως καθόλου ανταγωνιστική στον κλάδο της δηµιουργικής οικονοµίας, ενώ για την περιοχή κάποιοι βλέπουν ότι παρουσιάζει σηµεία ανταγωνιστικότητας σε κάποιους επιµέρους τοµείς. Σχετικά µε το µέλλον της περιοχής όµως οι περισσότεροι προβλέπουν ότι θα ακολουθήσει πορεία αντίστοιχη µε τα Λαδάδικα, ότι δηλαδή θα αναπτυχθεί µονοθεµατικά προς την αναψυχή και στη συνέχεια θα απαξιωθεί. Χαρακτηριστική είναι η άποψη του

Λ. (αρχιτέκτονας): «Επειδή δεν υπάρχει ένα

κεντρικό πλάνο ούτε από το κεφάλαιο ούτε από το κράτος, θεωρώ ότι αν έχει µια προοπτική εξέλιξης η περιοχή αυτή είναι προς τη διασκέδαση και σύντοµα αυτή θα οδηγήσει στην απονέκρωσή της. Όχι τόσο σύντοµα όσο τα Λαδάδικα γιατί εκεί λόγω των διώροφων δεν µπορούσες να έχεις µικτή χρήση. Εδώ µπορείς στους ορόφους να έχεις υπηρεσίες γεγονός που θα δώσει στην περιοχή µεγαλύτερο χρόνο ζωής. Προς το παρόν η διασκέδαση έχει οδηγήσει σε δύο ταχύτητες, «άλλη το πρωί, άλλη το βράδυ». Π ροβληµατίζοµαι όµως όσο αφορά τις δηµιουργικές δραστηριότητες, λόγω κρίσης» Στο ερώτηµα εάν οι ίδιοι έχουν επωφεληθεί όσο αφορά την ανταγωνιστικότητα της δραστηριότητάς τους από την περιοχή και σε ποιούς τοµείς οι περισσότεροι ήταν επιφυλακτικοί. Τους ζητήθηκε να βαθµολογήσουν από το 1 ως το 5 κάποιους τοµείς

103

ανάλογα µε τα ωφέλη που αποκόµισαν. Ο τοµέας των συνεργασιών και της δηµιουργίας δικτύων ήταν αυτός στον οποίο έκριναν ότι επωφελήθηκαν αρκετά (Μ.Ο. 4,1), λιγότερο επωφελήθηκαν όσο αφορά στην προβολή τους (Μ.Ο. 3,4) ενώ πολύ λιγότερο στην επισκεψιµότητα (Μ.Ο. 2,3) και σχεδόν καθόλου στο εισόδηµα (Μ.Ο. 1,4). Παρόλα αυτά στο σύνολό τους σκοπεύουν να παραµείνουν στην περιοχή. Η τελευταία οµάδα ερωτηµάτων αφορά ουσιαστικά προτάσεις για την µελλοντική εξέλιξη της περιοχής αλλά και του κλάδου γενικότερα. Στο ερώτηµα σχετικά µε τις θεσµοθετηµένες δηµιουργικές επιχειρηµατικές συνοικίες όλοι οι συνεντευξιαζόµενοι εκτός από δύο τ ην έκριναν ως θετική προοπτική και ότι θα τους ενδιέφερε να χωροθετηθούν σε µια τέτοια περιοχή. Αξιολογόντας τα οφέλη από το 1 ως το 5 τα σηµαντικότερα κίνητρά τους φαίνεται να είναι οι συνεργασίες που µπορεί να προκύψουν (Μ.Ο. 3,9) και οι ευνοϊκές ρυθµίσεις και τα κίνητρα από πλευράς κρατικών φορέων (Μ.Ο. 3,9). Λιγότερο σηµαντικά είναι το προφίλ της περιοχής (Μ.Ο. 2,9) και η ενδεχόµενη αύξηση πελατών / κοινού (Μ.Ο. 3), ενώ λιγότερο από όλα τους ενδιαφέρει η θέση της περιοχής. Στον αντίλογο συνγκαταλέγεται η άποψη του Λ. (αρχιτέκτονας): «Δεν είµαι υπέρ αυτού. Το θεωρώ ένα ιδιότυπο zoning. Σίγουρα είναι καλό να υπάρχουν κάποιοι πυρήνες, όπως υπήρχαν παλαιότερα οι συντεχνίες, αλλά αυτό αν σου διευκολύνει τη ζωή. Θεωρώ θετικό το γεγονός ότι άτυπα έχουν µαζευτεί άνθρωποι στην περιοχή που ασχολούνται µε παρόµοια πράγµατα και µπορώ να συνεργαστώ και να συνεννοηθώ µαζί τους.» Την ίδια άποψη συµµερίζεται και ο Ν. (εικαστικός), ο οποίος

είναι

αντίθετος

µε

οποιαδήποτε

µορφή

κρατικής

υποστήριξης

–

επιχορήγησης και υποστηρίζει ένα µοντέλο αυτοοργάνωσης. Όσο αφορά πολιτιστικά γεγονότα που διοργανώνονται στην περιοχή όλοι ήταν θετικοί (ή ουδέτεροι), ενώ αναδείχθηκε και η απόσταση που υπάρχει ανάµεσα στους δηµόσιους φορείς και το συγκεκριµένο κλάδο. Σε ερώτηµα σχετικά µε την εµπλοκή τους στην τρέχουσα ιδιαίτερα σηµαντική διοργάνωση για την πόλη «Θεσσαλονίκη 2012», η απάντηση ήταν καθολικά αρνητική. Ακόµη σχετικά µε την φηµολογούµενη ανάπλαση που έχει εξαγγελθεί για την περιοχή πέντε στους οκτώ απάντησαν ότι την κρίνουν θετικά υπό προϋποθέσεις, ένας ουδέτερα και δύο αρνητικά. Ο κυριότερος προβληµατισµός που αναδείχθηκε είναι η αλλοίωση του βιοτεχνικού χαρακτήρα της περιοχής και η κίνδυνοι που ενέχει µία ανάπλαση για την εµπορευµατοποίηση της περιοχής «Είναι ο πρόδροµος των Λαδάδικων» ήταν η χαρακτηριστική απάντηση του Μ. (σκηνοθέτης).

104

Κλείνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις σχετικά µε την αναψυχή. Κανένας δεν απάντησε ότι τη βλέπει αµιγώς µε θετικό µάτι. Τρεις εξέφρασαν την αρνητική τους γνώµη ενώ πέντε στους οκτώ απάντησαν ότι την βλέπουν ουδέτερα, επισηµαίνοντας όµως ταυτόχρονα τα προβλήµατα που δηµιουργούνται. Το πρόβληµα που τονίστηκε ιδιαίτερα είναι η κατάληψη του χώρου από τραπεζοκαθίσµατα, η ηχορύπανση, η ανεξέλεκτη αλλοίωση των προσόψεων και των εσωτερικών των κτισµάτων κλπ. Γενικότερα η µη τήρηση των κανόνων που µοιάζει να έχει ξεφύγει από τον έλεγχο επισηµάνθηκε από τους περισσότερους. Στα θετικά αναφέρθηκαν η ζωντάνια της περιοχής και η πολλαπλότητα του ωραρίου. Η άποψη του Α. (αρχιτέκτων) αναδεικνύει την ανάγκη ρύθµισης από τα «πάνω»: «Οι µονοθεµατικές – µονολειτουργικές περιοχές στις πόλεις είναι καταδικασµένες να πεθαίνουν. Ειδικότερα αυτές που σχετίζονται µε τη διασκέδαση γιατί η διασκέδαση ψάχνει πάντα την επόµενη γειτονιά που θα αναδείξει, ειδικά αν θέλει να αποκαλείται και εναλλακτική διασκέδαση. Άρα αν η περιοχή παραµείνει σε αυτό το στάδιο είναι καταδικασµένη να πεθάνει. Η διατήρηση τέτοιων περιοχών και η ανάπτυξή τους γίνεται σε επίπεδο στρατηγικής πόλεων και συνδυάζει µια σειρά από εργαλεία και στρατηγικές. Καλό το bottom-up αλλά χρειάζεται και top-down σχεδιασµός.»

105

106

5. Συµπεράσµατα Πριν προχωρήσουµε στην εξαγωγή των κεντρικών συµπερασµάτων µετά το πέρας της παρούσας θεωρητικής και ερευνητικής αναζήτησης είναι απαραίτητο να επαναδιατυπώσουµε την υπόθεση εργασίας. Ο βασικός σ τόχος της ερευνητικής πρότασης όπως αναλύεται στο πρώτο κεφάλαιο είναι «να ανιχνεύσει και να αναδείξει προοπτικές αστικής βιώσιµης ανάπτυξης µε εργαλείο τη δηµιουργική οικονοµία µέσα στο πλαίσιο της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης.» Μπορεί λοιπόν η ανάπτυξη της δηµιουργικής οικονοµίας να αποτελέσει µοχλό ανάπτυξης για την πόλη της Θεσσαλονίκης; Και ειδικότερα µπορεί η δηµιουργική βιοµηχανία να συµβάλλει στην αστική αναζωογόνηση της πιλοτικής περιοχής µελέτης; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήµατα δεν µπορούν παρά να είναι σύνθετες. Επιλέγεται εδώ η απάντηση στο γενικό µέσω της ανάλυσης του ειδικού. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν η διαφαινόµενη εξέλιξη για την πιλοτική περιοχή µελέτης παρουσιάζει τους εξής κινδύνους: - Περαιτέρω υποβάθµιση του δηµόσιου χώρου και αποκλεισµό της βιώσιµης κινητικότητας, - Λειτουργική εξειδίκευση της περιοχής σε υπηρεσίες αναψυχής και ερήµωση κατά τις πρωινές ώρες, - Αλλοίωση της φυσιογνωµίας της περιοχής και εµπορευµατοποίηση του χώρου και τελικά, - Εκ νέου απαξίωση της περιοχής. Παράλληλα όµως αναδεικνύεται µία σηµαντική ευκαιρία για την περιοχή και αυτή βρίσκεται στην αυθόρµητη συγκέντρωση δηµιουργικών δραστηριοτήτων. Η τοπική αυτοδιοίκηση, διά στόµατος του Αντιδήµαρχου Πολιτισµού, φαίνεται να κατανοεί αυτή την ευκαιρία και προτίθεται να στηρίξει περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων. Όπως δηλώνει σχετικά: «Η βραχυπρόθεσµη στρατηγική είναι όσο µπορούµε να ανεβάσουµε το κοµµάτι το πολιτιστικό ώστε να ισορροπήσει το κοµµάτι της αναψυχής.(...) Ότι υπάρχει εκεί το οποίο αγγίζει τη δηµιουργική οικονοµία εµείς προσπαθούµε να το στηρίξουµε ακριβώς για να ισορροπήσει το άλλο κοµµάτι το οποίο παραµένει άναρχο και βουλιµικό απέναντι στο δηµιουργικό.» Όµως ακόµα και αν είναι απολύτως επιθυµητές οι αυθόρµητες διαδικασίες (bottom up) δεν είναι αρκετές για να αναχαιτίσουν ένα φαινόµενο που αρχίζει να λαµβάνει τόσο µεγάλες διαστάσεις. Είναι απαραίτητος ο ταυτόχρονος σχεδιασµός από «τα

107

πάνω» (top down) βάσει συγκεκριµένης στρατηγικής και οράµατος για την περιοχή. Λαµβάνοντας υπόψη τα αποτελέσµατα της έρευνας που προηγήθηκε, γ ια την ανατροπή της διαδικασίας απαξίωσης της περιοχής προτείνεται µια στρατηγική αειφορικού σχεδιασµού µε επίκεντρο τη δηµιουργική οικονοµία, που θα ακολουθήσει δύο στάδια µε στόχο σε πρώτη φάση: - Τη συνδυασµένη και συµπληρωµατική πολυλειτουργική ανάπτυξη της περιοχής, - Την αναβάθµιση του δηµόσιου χώρου και την ενίσχυση της βιώσιµης κινητικότητας, - Την επίτευξη µιας πιο ενεργής βίωσης του χώρου από την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες και τελικά την ολοκληρωµένη ενσωµάτωσή της στις λειτουργίες της πόλης ενώ σε δεύτερη φάση: - Την ανάδειξη ενός ιδιαίτερου τοπικού χαρακτηριστικού ως σηµείου «διάκρισης» της περιοχής µε στόχο την αύξηση της επισκεψιµότητάς της - Τον εµπλουτισµό των δραστηριοτήτων µε τοπικές πολιτιστικές δράσεις που θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον περισσότερων πολιτών και τουριστών, - Την προώθηση και προβολή της περιοχής, στα πλαίσια της ανάδειξης της πόλης ως τουριστικού προορισµού, µε ταυτόχρονη πρόληψη και πρόβλεψη για τις αρνητικές συνέπειες του τουρισµού και ταυτόχρονα - Την οικονοµική αναζωογόνηση της περιοχής µε δηµιουργία θέσεων εργασίας και άνθιση των δηµιουργικών οικονοµικών δραστηριοτήτων. Συνοψίζοντας σε σχέση µε το χωρικό επίπεδο, είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι, πέρα και κυρίως πριν από τις στρατηγικές που έχουν σαν επίκεντρο τη βελτίωση της εικόνας της πόλης, αυτό που πρέπει να διασφαλιστεί σαν βάση για οποιαδήποτε περαιτέρω διερεύνηση είναι η επίτευξη πόλεων και γειτονιών µε περισσότερη συνοχή και σύνδεση µεταξύ τους. Η µέριµνα και η εφαρµογή των στρατηγικών θα πρέπει να διαχέονται σε πολλαπλά σηµεία της πόλης, ιδιαίτερα στις γειτονιές, και να µην εξαντλούνται στην ανάδειξη των εµβληµατικών περιοχών της πόλης. Μόνο έτσι µπορεί να διασφαλιστεί η αποκατάσταση ενός υγιούς αστικού και κοινωνικού χώρου µέσα από το πρίσµα της περιβαλλοντικής, οικονοµικής και κοινωνικής αειφορίας. Συνεχίζοντας γίνεται αναγωγή από το ειδικό στο γενικό ώστε να γίνει κατανοητός ο ρόλος της δηµιουργικής οικονοµίας στο σύνολο της πόλης. Παρατηρείται λοιπόν ότι η Θεσσαλονίκη έχει τις δυνατότητες και τους απαραίτητους υλικούς και άυλους

108

πόρους για να µεταβεί σε ένα µοντέλο ανάπτυξης µε βάση τη Δηµιουργική Οικονοµία. Ως µία πόλη που στήριξε σε µεγάλο ποσοστό την οικονοµία της στον δευτερογενή τοµέα, πρέπει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του νέου οικονοµικού περιβάλλοντος που διαµορφώνεται και να µεταβεί από την βιοµηχανία των φυσικών πόρων στη βιοµηχανία της γνώσης.91 Σε ένα οικονοµικό ευρωπαϊκό πλαίσιο που ολοένα αποµακρύνεται από την υλική παραγωγή η Θεσσαλονίκη πρέπει και µπορεί να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της βασιζόµενη στην παραγωγή γνώσης. Προτείνεται λοιπόν η υιοθέτηση ενός παραγωγικού µοντέλου βασισµένου στην άυλη οικονοµία, µε µηδενικό ουσιαστικά οριακό κόστος, ανταγωνιστικό σε επίπεδο ποιότητας και όχι κόστους µέσω της καινοτοµίας, της δηµιουργικότητας και της γνώσης. Επιπλέον λαµβάνοντας υπόψη τις προοπτικές που «ανοίγει» η ψηφιακή επανάσταση η Θεσσαλονίκη θα πρέπει να δώσει έµφαση στη συµµετοχή της σε διεθνή δίκτυα, στην ενίσχυση της ψηφιακής κινητικότητας έναντι της φυσικής και στην ενίσχυση της διεθνούς προβολής και ανταγωνιστικότητάς της. Συνοψίζοντας, η ενίσχυση και ανάδειξη της δηµιουργικής οικονοµίας, µπορεί να αποφέρει

για

την

πόλη

της

Θεσσαλονίκης

πολλαπλά

οφέλη

σε

επίπεδο

αναζωογόνησης του αστικού χώρου, σε επίπεδο προβολής διεθνώς αλλά κυρίως σε επίπεδο ανασυγκρότησης της παραγωγικής της βάσης προς τη γενικότερη κατεύθυνση της οικονοµίας της γνώσης.

91 Ν. Κομνηνός, “Πολιτικές καινοτομίας και το μέλλον της βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, εισήγηση στα

πλαίσια της παρουσίασης του ερευνητικού έργου “Το Μέλλον της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, 21/10/2009, ΕΒΕΘ, Θεσσαλονίκη

109

110

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ / ΜΕΛΕΤΕΣ Ελληνικά _Ανδρικοπούλου, Ελένη (2004), “Εδαφική συνοχή και χωρική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση”, σελ. 173-212, στο Καυκαλάς, Γρηγόρης (επιµ.), “Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές”, εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα _Αυγερινού – Κολώνια Σ. & Κλαµπατσέα Ε.. (2006), “Τοπικές τεχνογνωσίες και συναφείς δραστηριότητες ως µηχανισµοί διαµόρφωσης σύγχρονων αστικών τοπίων”, σελ. 149-166, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιµ. (2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική _Bourdieu P. (2006), “Η διάκριση: κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης”, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα _Γοσποδίνη Α. (2006), “Σκιαγραφώντας, ερµηνεύοντας, ταξινοµώντας τα νέα τοπία της µεταβιοµηχανικής πόλης”, σελ. 26-50, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιµ.

(2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική _Δήµος Θεσσαλονίκης (2005), «Αναπτυξιακή στρατηγική Δήµου Θεσσαλονίκης: Σχέδιο δράσης 2006 – 2015», Θεσσαλονίκη _Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινοτήτων (1990), “Πράσινη Βίβλος για το αστικό περιβάλλον”, Λουξεµβούργο _Hall T. (2005), “Αστική γεωγραφία”, επιµέλεια Λυδία Δρακάκη, Στέλλα Κυβέλου · µετάφραση Νικόλαος - Γεώργιος Καραχάλης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Κριτική _Καυκαλάς Γ. επιµ. (2004), “Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές”, εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα _Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL – Α.Σ. Αριάδνη – «Παραδοσιακή Χειροτεχνία και Αστική Ανάπτυξη : Αστικό Δίκτυο για τη διάσωση Παραδοσιακών Τεχνικών και την προσαρµογή των Χειροτεχνικών Μονάδων στο σύγχρονο επιχειρηµατικό περιβάλλον». Επιστηµονική Υπεύθυνη ΕΜΠ: Καθ. Σοφία Αυγερινού-Κολώνια _Λουκαίτου – Σιδέρη Α. (2006), “Πολιτιστικά τοπία και πολιτιστικές πολιτικές. Η αµερικανική εµπειρία”, σελ. 52-68, στο Γοσποδίνη Α. & Μπεριάτος Η. επιµ. (2006), «Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη», Αθήνα: Κριτική _Πράσινη Βίβλος για το αστικό περιβάλλον”, Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο, 1990 _ΥΠΕΚΑ & ΟΡΘΕ (2011), «Νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης», Αθήνα _Φουτάκης, Δηµήτρης (2004), “Χώρος, ανταγωνιστικότητα και κοινωνικό κεφάλαιο: µια κριτική ανασκόπηση”, σελ. 39-71, στο Καυκαλάς, Γρηγόρης (επιµ.), “Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές”, εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα

111

Ξενόγλωσσα _Adorno T. & Bernstein J.M. (2001), “The Culture Industry: Selected essays on mass culture”, Routledge classics _Adorno T. & Horkheimer M. (1979), “The dialectic of enlightenment”, Verso, London _Australian Government (1994), ”Creative Nation: Commonwealth Cultural Policy”, Keating Govt. cultural policy _Berlin Senate Cancellery (2008), ”Creative Industries in Berlin. Development and potential”, Report “beBerlin” _Berry Slater J. & Iles A. (2010), “No Room to Move: Radical Art and the Regenerate City”, Mute Publishing _BOP Consulting (2010), “Mapping the creative industries. A toolkit.”, British Council, Creative Economy Unit _DCMS (Department of Culture, Media and Sport) (2001), “Creative Industries Mapping Document”, HMSO, London _Deutscher Bundestag (2007), Schlussbericht der Enquete-Kommission „Kultur in Deutschland“, Drucksache 16/7000, Berlin _European Commission, Ministers of Spatial Planning (1999), “European Spatial Development Perspective (ESDP)”, Potzdam _European Commission (2010), “Green Paper: Unlocking the potential of cultural and creative industries”, Brussels _European Commission (2010), “European Competitiveness Report. Innovation and the creative industries in the EU”, Brussels _Federal Ministry of Economics and Technology (2010), “Culture and creative industries in Germany. Monitoring of selected economic key data on culture and creative industries”, Monitoring report 2010 – summary version, Berlin _Florida R. (2005), “Cities and the creative class”, Routledge _Florida, R. (2002), “The rise of the creative class—and how it is transforming leisure, community and everyday life.”, New York: Basic Books _Hesmondhalgh D. (2002), “The Cultural Industries”, London/ Thousand Oaks/ New Delhi: Sage _Jacobs J. (1961), “The death and life of great American cities”, Random House, New York _KEA - Kern European Affairs (2006), “Economy of Culture in Europe. A study prepared for the European Commission with the support of Turku School of Economics and MKW Wirtschaftsforschung”, Brussels, 2006 _Landry C. & Bianchini F. (1995), “The Creative City”, Demos _Landry C. (2000), ”The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators”, Earthscan

112

_Landry C. (2006), “The art of citymaking”, Earthscan _Ley D. (1996), “The New Middle Class and the Remaking of the Central City.”

Oxford University Press, Oxford and New York _Ministry of Culture Finances and cultural statistics department (CoStaC) & European Commission, Eurostat (ESTAT) (2012), “ESSnet-Culture Final Report”, Luxemburg _Parkinson M. & Biankini F., (1994),“Cultural policy and urban regeneration”, Manchester, University Press _Scott, A. J. (2000), “The cultural economy of cities: essays on the geography of image-producing industries”, Sage _Senatsverwaltung fur Wirtschaft, Technologie und Forschung (2012), “Die Berliner Landesinitiative Projekt Zukunft. Dokumentation 1997 – 2011”, Berlin _Smith N. (1996), “The new urban frontier. Gentrification and the revanchist city”, Routledge _Solnit R. (2005), “A field guide on getting lost”, New York, Vilking, pg. 88-90 _Task Force “NRW Culture Industries Report” (1991), “Dynamic of Culture Industries in Nordrhein – Westfalen in comparison” (1. Kulturwirtschaftsbericht), English Summary, Bonn: ARCult Media _UNCTAD (2008), “Creative economy report 2008 - The challenge of assessing the creative economy: Towards informed policymaking”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York _UNCTAD (2010), “Creative economy report 2010 - Creative economy: A feasible development option”, UNCTAD / UNDP, Geneva / New York _UNESCO (2009), “Creative Industries”, UNESCO Culture Sector (retrieved 2009-1124) _Van Heur B. (2010), “Creative Networks and the City: towards a Cultural Political Economy of Aesthetic Production.”, Bielefeld: Transcript. _Zukin S. (2010), “Naked city: The death and life of authentic urban places”, Oxford University Press

ΑΡΘΡΑ / ΦΟΙΤΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Ελληνικά _Βαΐου Ντ. & Μαντουβάλου Μ. (2001), «Επιλεκτική αναδροµή στη µελέτη της πόλης µετά το 1968», Σύγχρονα Θέµατα, τεύχος 2 _Καραχάλης N. (2006), «Η δηµιουργία και διαχείριση πολιτιστικών – τουριστικών περιοχών σε πόλεις µεσαίου µεγέθους: Ευρωπαϊκή εµπειρία και βέλτιστες πρακτικές», εισήγηση στο Forum Αρχιτεκτονικής, 24-26/11/2006, Καβάλα

113

_Κοµνηνός Ν. (2009), “Πολιτικές καινοτοµίας και το µέλλον της βιοµηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, εισήγηση στα πλαίσια της παρουσίασης του ερευνητικού έργου “Το Μέλλον της Βιοµηχανίας στη Θεσσαλονίκη”, 21/10/2009, ΕΒΕΘ, Θεσσαλονίκη _Κούτσαρη Μ. (2011), “Η Βαλαωρίτου αλλιώς. Διερευνώντας τις προοπτικές βιώσιµης ανάπτυξης της περιοχής”, σπουδαστική εργασία ΔΠΜΣ “Πολεοδοµία – Χωροταξία”, για το µάθηµα “Ευνοϊκοί και περιοριστικοί παράγοντες σχεδιασµού µε όρους αειφορίας”, υπεύθυνη Σοφία Αυγερινού – Κολώνια, Αθήνα _ΣΕΜΠΧΠΑ (2011), “Γνωµοδότηση του Περιφερειακού Τµήµατος Βόρειας Ελλάδας του Συλλόγου Ελλήνων Μηχανικών Πολεοδοµίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης για το νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης”, Θεσσαλονίκη, 05/05/2011, Αρ. Πρωτ. ΕΞ 03 Ξενόγλωσσα _Arvanitaki A. (2007), “Productivity of culture”, ECCM Symposium, Athens, 18-20 October 2007 _Avgerinou – Kolonia S. (2011), “From the Valletta Principles towards the safeguarding and management of historic cities, towns and urban areas”, adopted by the 17th ICOMOS General Assembly on 28 November 2011 _Garnham N. (2005), “From cultural to creative industries: An analysis of the implication of the creative industries approach to arts and media policy making in the United Kingdom”, International Journal of Cultural Policy, Vol. 11, No. 1, pp.

15-29 _Harvey D. (2006), «The art of rent: Globalization, monopoly and the commodification of culture», ARTicles, 27/08/2006 _Jakob D. (2010), «Constructing the creative neighborhood: Hopes and limitations of creative city policies in Berlin», City, Culture and Society 1, 2010, pg 193 – 198 _Kavaratzis M. (2005), «Branding the city through culture and entertainment», εισήγηση στο συνέδριο “Aesop 05”, Vienna _Mommaas H. (2004), “Cultural Clusters and the Post-industrial City: Towards the Remapping of Urban Cultural Policy”, Urban Studies, March 2004 41: 507-532 _ Pasquinelli M. (2008), “Beyond the ruins of the creative city. Berlin’s factory of culture and the sabotage of rent”, Berlin (This text was presented at the Consistory Talk I: The Artist and Urban Development organised by Skulputerenpark in Berlin on Saturday, 13 December 2008) _Pratt A. C. & Jeffcutt P. (2009), «Creativity, Innovation and the Cultural Economy: Snake oil for the 21st Century?», Creativity, innovation in the cultural economy. A.C. Pratt and P. Jeffcutt, London, Routledge: 1-20 _ Scott A. (2007), “Capitalism and Urbanization in a New Key? The CognitiveCultural Dimension”, Social Forces 85(4): 1465-1482 _Soja E., «Σε διαφορετικούς χώρους: Τί είναι ριζικά νέο στην νέα πολιτισµική πολιτική», Γεωγραφίες, Νο 1, 2001, σελ. 11-24

114

_Tomic-Koludrovic I. & Petric M. (2005) «Creative industries in transition: Towards a Creative Economy?», in «The emerging creative industries in Southeastern Europe», Collection of papers from the course on «Managing Cultural Transitions: Southeastern Europe – The impact of Creative industries», Inter-University Centre, Dubrovnic, 8-15 May 2005:

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ www.cityportal.gr www.consilium.europa.eu www.creativityplatform.gr www.creative-city-berlin.de www.crea-re.eu www.creativemetropoles.eu www.creativepoles.eu www.creativeindustries.ee/balticreview www.culture.gov.uk www.data-browser.net www.e-c-c-e.de www.europe-innova.eu ec.europa.eu/culture/creative-europe/index_en.htm ec.europa.eu/culture/key-documents www.howtogrow.eu www.kreanord.org www.ndpculture.org/ndpc re-urban-valaoritou.blogspot.com www.orth.gr www.oset.gr www.projectzukunft.berlin.de www.thessalonik2012.gr www.unesco.org www.urenio.org

115

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ (κάποια από τα παρακάτω αναλύονται στο Κεφάλαιο 2.6) www.artlab.dk * www.creativescotland.com * www.creativeeconomy.co.uk * www.creative-city-berlin.de * www.creativeindustries.ru * http://betahaus.de/ * www.brainport.nl * www.baltmet.org * www.bdforum.org * www.ubc.net * www.open-city.org.uk * www.templebar.ie * www.culturenight.ie * www.getambition.com * www.ished.net * blog.templebar.ie * www.youtube.com/templebar2007 * www.lmk.ee * www.totallydublin.ie * www. creativefactory.nl * www. kultuurikatel.org * www.oneleicester.com * cqart.leicester.gov.uk * www.lcbdepot.co.uk * www.leicester.gov.uk/publicart * business.metropoleruhr.de * www.labkultur.tv * www.2010lab.tv * www.dortmunder-u.de * www.generatorsverige.se * www.cko.dk * www.ndpculture.org * www.creativebusinesscup.dk * www.kreanord.org * www.onlylyon.org * www.createhk.gov.hk * www.hkdesignyear.hk * www.watershed.co.uk/ished * ec.europa.eu/culture/creativeeurope/index_en.htm * www.clusterobservatory.eu/index.html * www.cultureactioneurope.org/ * www.eurocult.org/home * www.eurocities.eu/eurocities * www.eubusiness.com * www.emo.org/onair_news.php * www.worldcitiesculturereport.com * www.visionarythurrock.org.uk

116

117

118

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Κλαδοι Δηµιουργικής οικονοµίας. Πρόταση για κατηγοριοποίηση και οµαδοποίηση σύµφωνα µε τα ελληνικά δεδοµένα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Επεξεργασία κωδικών ΣΤΑΚΟΔ – 08 και αντιστοίχισή τους µε κατηγορίες δηµιουργικών δραστηριοτήτων ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: Αντοιστοίχιση δηµιουργικών δραστηριοτήτων µε ΣΤΑΚΟΔ – 08 και δραστηριότητες βρετανικής και γερµανικής µελέτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4: Αποδελτίωση συνεντεύξεων µε δηµιουργούς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5: Ενδεικτική αποδελτίωση τριών από τις οκτώ συνεντεύξεις που πραγµαταποιήθηκαν µε δηµιουργούς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5: Ενδεικτική αποµαγνητοφώνηση τριών από τις οκτώ συνεντεύξεις που πραγµαταποιήθηκαν µε δηµιουργούς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6: Αποµαγνητοφώνηση της συνέντευξης που πραγµατοποιήθηκε µε τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού Δ. Θεσσαλονίκης, Σπύρο Πέγκα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 7: Χαρτογράφηση δηµιουργικών δραστηριοτήτων που εδράζονται στην περιοχή µελέτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 8: Παραδείγµατα εφαρµοσµένων στρατηγικών ανάπτυξης µε βάση τη δηµιουργική οικονοµία

119

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Κλάδοι δηµιουργικής οικονοµίας. Πρόταση για κατηγοριοποίηση και οµαδοποίηση σύµφωνα µε τα ελληνικά δεδοµένα. Α. ΕΝΤΥΠΑ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΜΕΣΑ Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Εκδόσεις βιβλίων / εκτυπώσεις Εκδόσεις εφηµερίδων – περιοδικών Ηλεκτρονικά περιοδικά Βιβλιοδεσία Packaging Γραφίστες Μεταφραστές – επιµελητές βιβλίων

Α2. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Ανάπτυξη στρατηγικών προβολής και διαφήµισης Διαφηµιστικές υπηρεσίες (σχεδιασµός και ανάπτυξη εταιρικής ταυτότητας και ταυτότητας προϊόντων) Παραγωγή διαφηµιστικών σποτ Παραγωγή διαφηµιστικής καµπάνιας Δηµόσιες σχέσεις

Α3. ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ Παραγωγή ραδιοφωνικών /τηλεοπτικών εκποµπών Broadcasting Αναµετάδοση

Α4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Αρχιτεκτονική και σχεδιασµός ιστοσελίδων Εφαρµογές για φορητές συσκευές (σχεδιασµός και ανάπτυξη) Σχεδιασµός και ανάπτυξη ψηφιακών παιχνιδιών Σχεδιασµός και ανάπτυξη παιχνιδιών και εφαρµογών διασκέδασης για κινητά τηλέφωνα

Β. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Β1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Αρχιτεκτονική – σχεδιασµός κτιρίων Αποκατάσταση κτιρίων και συνόλων αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς Φωτισµός κτιρίων και δηµόσιου χώρου Διακόσµηση / σχεδιασµός εσωτερικών χώρων Αστικός σχεδιασµός Σχεδιασµός υπαίθριων χώρων Περιβαλλοντικός σχεδιασµός

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN Ανάπτυξη και σχεδιασµός νέων προϊόντων Σχεδιασµός και παραγωγή αντικειµένου µικρής κλίµακας (έπιπλα – φωτιστικά – χρηστικά αντικείµενα κλπ) Σχεδιασµός ρούχου, παπουτσιών, αξεσουάρ µόδας Σχεδιασµός υφάσµατος Εκθέσεις µόδας

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Κλάδοι δηµιουργικής οικονοµίας. Πρόταση για κατηγοριοποίηση και οµαδοποίηση σύµφωνα µε τα ελληνικά δεδοµένα.

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ Κοσµήµατα (σχεδιασµός και παραγωγή) χειροποίητα/ εργαστήρια για χρυσός & ασήµι Μικρο -κατασκευές τέχνης µε µέταλλο, γυαλί, χαρτί, ξύλο κλπ Εργαστήρια αγιογραφιών Συντήρηση έργων τέχνης Παλαιοπωλεία και µπαζάρ τέχνης

Γ. ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Γ1. ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Συµπεριλαµβάνονται: καλλιτέχνες και στούντιο καλλιτεχνών, γκαλερί και αίθουσες τέχνης, πολυχώροι προώθησης τέχνης κλπ) Ζωγραφική Γλυπτική Visual Arts

Γ2. ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Συµπεριλαµβάνονται: καλλιτέχνες και οµάδες καλλιτεχνών, εργαστήρια, πολυχώροι κλπ) θέατρο, χορός, performances,κουκλοθέατρο σκηνικά, κοστούµια, καλλιτεχνικός φωτισµός

Γ3. ΜΟΥΣΙΚΗ Περιλαµβάνονται µουσικοί, παραγωγοί, µάνατζερ, δίκτυα διανοµής µουσικού προϊόντος, διαχείριση δικαιωµάτων Μουσικοί / καλλιτέχνες Στούντιο ηχογράφησης Χώροι live performances

Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ Περιλαµβάνονται καλλιτέχνες, παραγωγοί, µάνατζερ, δίκτυα διανοµής προϊόντος, διαχείριση δικαιωµάτων Σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί, εταιρείες διανοµής Κινηµατογραφική φωτογραφία Φωτογράφοι και φωτογραφικά στούντιο Βίντεο / παραγωγή / διανοµή

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Επεξεργασία κωδικών ΣΤΑΚΟΔ-08 και αντιστοίχισή τους µε κατηγορίες δηµιουργικών δραστηριοτήτων ΕΠΙΠΕΔΑ 1 2 3 4 4 4 4 4 3 4 2 3 4 2 3 4 4 4 4 3 4 2 3 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 2 3 4 4 2 3 4 4 2 3 4 4 4 4 2 3 4 4 4 3 4 3 4 1 2 3 4 3 4 1 2 3 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 1 2 3 4 4 4 4 4 3 4 4 2 3

ΤΟΜΕΙΣ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ Γ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ζ Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι

ΚΩΔΙΚΟΙ 14 14.1 14.11 14.12 14.13 14.14 14.19 14.2 14.20 15 15.2 15.20 18 18.1 18.11 18.12 18.13 18.14 18.2 18.20 23 23.1 23.11 23.12 23.13 23.14 23.19 23.4 23.41 23.42 23.43 23.44 23.49 25 25.6 25.61 25.62 28 28.4 28.41 28.49 31 31.0 31.01 31.02 31.03 31.09 32 32.1 32.11 32.12 32.13 32.2 32.20 32.4 32.40 41 41.1 41.10 41.2 41.20 47 47.5 47.51 47.52 47.53 47.54 47.59 47.6 47.61 47.62 47.63 47.64 47.65 47.7 47.71 47.72 47.73 47.74 47.75 47.76 47.77 47.78 47.79 58 58.1 58.11 58.12 58.13 58.14 58.19 58.2 58.21 58.29 59 59.1

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ Κατασκευή ειδών ένδυσης Κατασκευή ειδών ένδυσης, εκτός από γούνινα ενδύµατα Κατασκευή δερµάτινων ενδυµάτων Κατασκευή ενδυµάτων εργασίας Κατασκευή άλλων εξωτερικών ενδυµάτων Κατασκευή εσωρούχων Κατασκευή άλλων ενδυµάτων και εξαρτηµάτων ένδυσης Κατασκευή γούνινων ειδών Κατασκευή γούνινων ειδών Βιοµηχανία δέρµατος και δερµάτινων ειδών Κατασκευή υποδηµάτων Κατασκευή υποδηµάτων Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραµµένων µέσων Εκτυπωτικές και συναφείς δραστηριότητες Εκτύπωση εφηµερίδων Άλλες εκτυπωτικές δραστηριότητες Υπηρεσίες προεκτύπωσης και προεγγραφής µέσων Βιβλιοδετικές και συναφείς δραστηριότητες Αναπαραγωγή προεγγεγραµµένων µέσων Αναπαραγωγή προεγγεγραµµένων µέσων Παραγωγή άλλων µη µεταλλικών ορυκτών προϊόντων Κατασκευή γυαλιού και προϊόντων από γυαλί Κατασκευή επίπεδου γυαλιού Μορφοποίηση και κατεργασία επίπεδου γυαλιού Κατασκευή κοίλου γυαλιού Κατασκευή ινών γυαλιού Κατασκευή και κατεργασία άλλων ειδών γυαλιού, περιλαµβανοµένου του γυαλιού για τεχνικές χρήσεις Κατασκευή άλλων προϊόντων πορσελάνης και κεραµικής Κατασκευή κεραµικών ειδών οικιακής χρήσης και κεραµικών διακοσµητικών ειδών Κατασκευή κεραµικών ειδών υγιεινής Κατασκευή κεραµικών µονωτών και κεραµικών µονωτικών εξαρτηµάτων Κατασκευή άλλων κεραµικών προϊόντων για τεχνικές χρήσεις Παραγωγή άλλων προϊόντων κεραµικής Κατασκευή µεταλλικών προϊόντων, µε εξαίρεση τα µηχανήµατα και τα είδη εξοπλισµού Κατεργασία και επικάλυψη µετάλλων, µεταλλοτεχνία Κατεργασία και επικάλυψη µετάλλων Μεταλλοτεχνία Κατασκευή µηχανηµάτων και ειδών εξοπλισµού π.δ.κ.α. Κατασκευή µηχανηµάτων µορφοποίησης µετάλλου και εργαλειοµηχανών Κατασκευή µηχανηµάτων µορφοποίησης µετάλλου Κατασκευή άλλων εργαλειοµηχανών Κατασκευή επίπλων Κατασκευή επίπλων Κατασκευή επίπλων για γραφεία και καταστήµατα Κατασκευή επίπλων κουζίνας Κατασκευή στρωµάτων Κατασκευή άλλων επίπλων Άλλες µεταποιητικές δραστηριότητες Κατασκευή κοσµηµάτων, πολύτιµων αντικειµένων και συναφών ειδών Κοπή νοµισµάτων Κατασκευή κοσµηµάτων και συναφών ειδών Κατασκευή κοσµηµάτων αποµίµησης και συναφών ειδών Κατασκευή µουσικών οργάνων Κατασκευή µουσικών οργάνων Κατασκευή παιχνιδιών κάθε είδους Κατασκευή παιχνιδιών κάθε είδους ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Κατασκευές κτιρίων Ανάπτυξη οικοδοµικών σχεδίων Ανάπτυξη οικοδοµικών σχεδίων Κατασκευή κτιρίων για κατοικίες και µη Κατασκευή κτιρίων για κατοικίες και µη ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ, ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΩΝ Λιανικό εµπόριο, εκτός από το εµπόριο µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών Λιανικό εµπόριο άλλου οικιακού εξοπλισµού σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο σιδηρικών, χρωµάτων και τζαµιών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο χαλιών, κιλιµιών, και επενδύσεων δαπέδου και τοίχου σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο ηλεκτρικών οικιακών συσκευών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο επίπλων, φωτιστικών και άλλων ειδών οικιακής χρήσης σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο επιµορφωτικών ειδών και ειδών ψυχαγωγίας σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο βιβλίων σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο εφηµερίδων και γραφικής ύλης σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο εγγραφών µουσικής και εικόνας σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο αθλητικού εξοπλισµού σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο παιχνιδιών κάθε είδους σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο άλλων ειδών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο ενδυµάτων σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο υποδηµάτων και δερµάτινων ειδών σε ειδικευµένα καταστήµατα Φαρµακευτικά είδη σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο ιατρικών και ορθοπεδικών ειδών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο καλλυντικών και ειδών καλλωπισµού σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο λουλουδιών, φυτών, σπόρων, λιπασµάτων, ζώων συντροφιάς και σχετικών ζωοτροφών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο ρολογιών και κοσµηµάτων σε ειδικευµένα καταστήµατα Άλλο λιανικό εµπόριο καινούργιων ειδών σε ειδικευµένα καταστήµατα Λιανικό εµπόριο µεταχειρισµένων ειδών σε καταστήµατα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Εκδοτικές δραστηριότητες Έκδοση βιβλίων, περιοδικών και άλλες εκδοτικές δραστηριότητες Έκδοση βιβλίων Έκδοση τηλεφωνικών και κάθε είδους καταλόγων Έκδοση εφηµερίδων Έκδοση περιοδικών κάθε είδους Άλλες εκδοτικές δραστηριότητες Έκδοση λογισµικού Έκδοση παιχνιδιών για ηλεκτρονικούς υπολογιστές Έκδοση άλλου λογισµικού Παραγωγή κινηµατογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραµµάτων, ηχογραφήσεις και µουσικές εκδόσεις Παραγωγή κινηµατογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραµµάτων

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN

Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN

Β1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Β1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Γ3. ΜΟΥΣΙΚΗ

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN

B3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΣ

Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Α4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ

4 4 4 4 3 4 2 3 4 3 4 2 3 4 4 4 4 2 3 4 4 3 4 4 1 2 3 4 4 2 3 4 4 2 3 4 3 4 2 3 4 3 4 3 4 1 2 3 4 4 4 3 4 1 2 3 4 4 4 4 2 3 4 4 4 4 2 3 4 4

Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Μ Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ

59.11 59.12 59.13 59.14 59.2 59.20 60 60.1 60.10 60.2 60.20 62 62.0 62.01 62.02 62.03 62.09 63 63.1 63.11 63.12 63.9 63.91 63.99 70 70.2 70.21 70.22 71 71.1 71.11 71.12 73 73.1 73.12 73.2 73.20 74 74.1 74.10 74.2 74.20 74.3 74.30 77 77.2 77.21 77.22 77.29 77.4 77.40 90 90.0 90.01 90.02 90.03 90.04 91 91.0 91.01 91.02 91.03 91.04 93 93.2 93.21 93.29

Δραστηριότητες παραγωγής κινηµατογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραµµάτων Δραστηριότητες συνοδευτικές της παραγωγής κινηµατογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραµµάτων Δραστηριότητες διανοµής κινηµατογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραµµάτων Δραστηριότητες προβολής κινηµατογραφικών ταινιών Ηχογραφήσεις και µουσικές εκδόσεις Ηχογραφήσεις και µουσικές εκδόσεις Δραστηριότητες προγραµµατισµού και ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών Ραδιοφωνικές εκποµπές Ραδιοφωνικές εκποµπές Τηλεοπτικός προγραµµατισµός και τηλεοπτικές εκποµπές Τηλεοπτικός προγραµµατισµός και τηλεοπτικές εκποµπές Δραστηριότητες προγραµµατισµού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συµβουλών και συναφείς δραστηριότητες Δραστηριότητες προγραµµατισµού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συµβουλών και συναφείς δραστηριότητες Δραστηριότητες προγραµµατισµού ηλεκτρονικών συστηµάτων Δραστηριότητες παροχής συµβουλών σχετικά µε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές Υπηρεσίες διαχείρισης ηλεκτρονικών συστηµάτων Άλλες δραστηριότητες της τεχνολογίας της πληροφορίας και δραστηριότητες υπηρεσιών ηλεκτρονικών υπολογιστών Δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας Επεξεργασία δεδοµένων, καταχώρηση και συναφείς δραστηριότητες, δικτυακές πύλες Επεξεργασία δεδοµένων, καταχώρηση και συναφείς δραστηριότητες Δικτυακές πύλες Άλλες δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας Δραστηριότητες πρακτορείων ειδήσεων Άλλες δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας π.δ.κ.α. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Δραστηριότητες κεντρικών γραφείων, δραστηριότητες παροχής συµβουλών διαχείρισης Δραστηριότητες παροχής συµβουλών διαχείρισης Δραστηριότητες δηµοσίων σχέσεων και επικοινωνίας Δραστηριότητες παροχής επιχειρηµατικών συµβουλών και άλλων συµβουλών διαχείρισης Αρχιτεκτονικές δραστηριότητες και δραστηριότητες µηχανικών, τεχνικές δοκιµές και αναλύσεις Δραστηριότητες αρχιτεκτόνων και µηχανικών και συναφείς δραστηριότητες παροχής τεχνικών συµβουλών Δραστηριότητες αρχιτεκτόνων Δραστηριότητες µηχανικών και συναφείς δραστηριότητες παροχής τεχνικών συµβουλών Διαφήµιση και έρευνα αγοράς Διαφήµιση Παρουσίαση στα µέσα ενηµέρωσης Έρευνα αγοράς και δηµοσκοπήσεις Έρευνα αγοράς και δηµοσκοπήσεις Άλλες επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες Δραστηριότητες ειδικευµένου σχεδίου Δραστηριότητες ειδικευµένου σχεδίου Φωτογραφικές δραστηριότητες Φωτογραφικές δραστηριότητες Δραστηριότητες µετάφρασης και διερµηνείας Δραστηριότητες µετάφρασης και διερµηνείας ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Δραστηριότητες ενοικίασης και εκµίσθωσης Ενοικίαση και εκµίσθωση ειδών προσωπικής ή οικιακής χρήσης Ενοικίαση και εκµίσθωση ειδών αναψυχής και αθλητικών ειδών Ενοικίαση βιντεοκασετών και δίσκων Ενοικίαση και εκµίσθωση άλλων ειδών προσωπικής ή οικιακής χρήσης Εκµίσθωση πνευµατικής ιδιοκτησίας και παρεµφερών προϊόντων, µε εξαίρεση τα έργα µε δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας Εκµίσθωση πνευµατικής ιδιοκτησίας και παρεµφερών προϊόντων, µε εξαίρεση τα έργα µε δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας ΤΕΧΝΕΣ, ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ Δηµιουργικές δραστηριότητες, τέχνες και διασκέδαση Δηµιουργικές δραστηριότητες, τέχνες και διασκέδαση Τέχνες του θεάµατος Υποστηρικτικές δραστηριότητες για τις τέχνες του θεάµατος Καλλιτεχνική δηµιουργία Εκµετάλλευση αιθουσών θεαµάτων και συναφείς δραστηριότητες Δραστηριότητες βιβλιοθηκών, αρχειοφυλακείων, µουσείων, και λοιπές πολιτιστικές δραστηριότητες Δραστηριότητες βιβλιοθηκών, αρχειοφυλακείων, µουσείων και λοιπές πολιτιστικές δραστηριότητες Δραστηριότητες βιβλιοθηκών και αρχειοφυλακείων Δραστηριότητες µουσείων Λειτουργία ιστορικών χώρων και κτιρίων και παρόµοιων πόλων έλξης επισκεπτών Δραστηριότητες βοτανικών και ζωολογικών κήπων και φυσικών βιοτόπων Αθλητικές δραστηριότητες και δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας Δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας Δραστηριότητες πάρκων αναψυχής και άλλων θεµατικών πάρκων Άλλες δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας

Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ

Γ3. ΜΟΥΣΙΚΗ Α3. ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ Α3. ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ

Α4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Α4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Α2. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Β1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Α2. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Β2. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ DESIGN Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ Α1. ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Γ4. ΨΗΦΙΑΚΑ ΜΕΣΑ

Γ2. ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Γ1. ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Γ2. ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Γ2. ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4: Αποδελτίωση συνεντεύξεων µε δηµιουργούς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή µελέτης

Λ. Αρχιτέκτων

Α. Αρχιτέκτων

Μ. Σκηνοθέτης

Ε. Αρχιτέκτων

Η. Διαφηµίστρια

1. Γενικά 1.1 Δραστηριότητα Ανάδειξη έργου 1.1.1 Αρχιτεκτονικό γραφείο δηµιουργών 1.1.2 2009 2009 1.1.3 Ατοµική επιχείρηση ΑΜΚΕ 1.2 Δηµιουργικότητα 1.2.1 ΝΑΙ ΝΑΙ 1.2.2 ΝΑΙ ΝΑΙ 1.2.3 Β1 Β2 + Γ1 1.3 Χώρος δραστηριότητας 1.3.1 α 90 200 + 40 1.3.1 β αποθήκη αποθήκη + κατάστηµα 1.3.2 µέτρια πολύ κακή 1.3.3 ελαφριά ανακαίνιση πλήρης ανακαίνιση 1.3.4 α ΟΧΙ ΟΧΙ 1.3.4 β ΝΑΙ ΟΧΙ 1.3.5 α ΝΑΙ ΝΑΙ 1.3.5 β 2 2 2. Πελάτες / Κοινό / Δίκτυα συνεργατών 2.1 Πελάτες / Κοινό 2.1.1 ΟΧΙ ΝΑΙ 2.2 Συνεργασίες 2.2.1 ΟΧΙ ΟΧΙ 2.2.2 στην ίδια περιοχή στην ίδια πόλη 2.2.3 ΝΑΙ ΝΑΙ 3. Περιοχή 3.1 Ελκυστικότητα περιοχής 3.1.1 2009 2009 3.1.2 4/4/3/5/4 5/5/1/3/4 3.1.3 ΝΑΙ ΝΑΙ 3.2 Ανταγωνιστικότητα περιοχής 3.2.1 λίγο λίγο 3.2.2 ναι σε κάποιους τοµείς λίγο 3.2.3 3.2.4 α 3.2.4 β 4. Προτάσεις 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Σ. Διακοσµήτρια

Ν. Εικαστικός

Κ. Μουσικός

Αρχιτεκτονικό γραφείο Διαφηµιστική εταιρία 2009 2007 Ατοµική επιχείρηση Ατοµική επιχείρηση

Πολυχώρος εικαστικών και δηµιουργικών δραστηριοτήτων Ζωγράφος 2008 1981 Ελεύθερος επαγγελµατίας Άτυπη οµάδα

Στήριξη της µουσικής κοινότητας 2006 ΑΜΚΕ

ΟΧΙ Δε γνωρίζω Γ4

ΝΑΙ ΝΑΙ Β1

ΝΑΙ ΝΑΙ Γ1 + Γ2 + Γ3 + Α3

ΝΑΙ ΟΧΙ Γ1

ΝΑΙ ΝΑΙ Γ3

45 βιοτεχνία µέτρια ελαφριά ανακαίνιση ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ 1

50 30 χώρος θεατρικών προβών γραφείο πολύ κακή καλή ελαφριά ανακαίνιση ελαφριά ανακαίνιση ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ

260 βιοτεχνία πολύ κακή ελαφριά ανακαίνιση ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 10

200 βιοτεχνία πολύ κακή πλήρης ανακαίνιση ΝΑΙ

150 βιοµηχανικός χώρος µέτρια πλήρης ανακαίνιση ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ 5

ΟΧΙ

ΟΧΙ

Δε γνωρίζω

ΟΧΙ

ΝΑΙ στην ίδια πόλη ΝΑΙ

ΝΑΙ στην ίδια πόλη ΝΑΙ

ΟΧΙ σε άλλες περιοχές ΟΧΙ

ΝΑΙ ΝΑΙ σε άλλες περιοχές + εδώσε άλλες περιοχές ΝΑΙ ΝΑΙ

ΝΑΙ ως και εξωτερικό ΝΑΙ

2009 5/4/1/3/3 ΝΑΙ

2009 3/4/2/1/2 ΝΑΙ

2012 2/4/1/1/4 ΝΑΙ

2010 1/5/3/4/3 ΝΑΙ

2003 5/4/1/1/5 ΝΑΙ

2012 3/2/4/5/4 ΝΑΙ

καθόλου σε κάποιους τοµείς

καθόλου λίγο

σε κάποιους τοµείς καθόλου θα αλλάξει προσανατολισµό δε γνωρίζω

λίγο πολύ

λίγο καθόλου

θα απαξιωθεί πάρα πολύ 4/4/5/5

θα απαξιωθεί λίγο 1/1/1/3

λίγο πολύ στρόφη στη δηµιουργικότητα λίγο 3/1/4/5

θετική 2/2/2/3/3 ΟΧΙ αρνητικά θετική αρνητικά

θετική 4/3/5/4/4 ΟΧΙ ουδέτερα θετική θετική

θετική 5/2/2/2/1 ΟΧΙ αρνητικά ουδέτερη θετική

θετική 3/4/3/3/5 ΟΧΙ ουδέτερα θετική ουδέτερη

Σκηνοθέτης / Κινούµενη εικόνα 2009 Ατοµική επιχείρηση

θα απαξιωθεί πολύ 1/1/4/5

θα απαξιωθεί αρκετά 5/1/5/3

θα απαξιωθεί λίγο 1/1/1/4

θα απαξιωθεί λίγο 1/1/4/4

αρνητική 4/3/3/2/5 ΟΧΙ αρνητικά θετική θετική

θετική 4/5/4/5/4 ΟΧΙ ουδέτερα θετική θετική

θετική 5/1/3/3/4 ΟΧΙ θετικά και αρνητικά ουδέτερη αρνητικά

θετική 4/1/1/2/5 OXI ουδέτερα θετική θετική

ΝΑΙ ΝΑΙ Α2. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

ΟΧΙ

ΟΧΙ

Δε γνωρίζω

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5:

Ενδεικτική απομαγνητοφώνηση τριών από τις οκτώ συνεντεύξεις με δημιουργούς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή μελέτης.

23 Οκτωβρίου 2012 α. Λ. , αρχιτέκτων 1. Γενικά 1.1 Δραστηριότητα 1.1.1 Περιγράψτε την επαγγελµατική σας δραστηριότητα µε µία φράση

Αρχιτεκτονικό γραφείο που ασχολείται με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό σε όλες τις κλίμακες και τα περιφερειακά της είδη, π.χ. γραφιστική, και απλώνεται μέχρι και τη δημιουργία εταιρικού προφίλ μέσα από το συνολικό σχεδιασμό.

1.1.2 Χρόνος έναρξης δραστηριότητας

2009 1.1.3 Νοµική µορφή επιχείρησης: Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Ατοµική Επιχείρηση / Επιτηδευµατίας Νοµικό Πρόσωπο Δηµοσίου Δικαίου Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Άτυπη / ερασιτεχνική ενασχόληση

Συστέγαση αρχιτεκτόνων (ατομικών επιχειρήσεων) κάτω από μία κοινή επωνυμία 1.2 Δηµιουργικότητα 1.2.1 Γνωρίζετε την έννοια της «δηµιουργικής οικονοµίας»; NAI 1.2.2 Θεωρείτε ότι η δική σας δραστηριότητα εντάσσεται σε αυτήν; NAI 1.2.3 Σε ποιά κατηγορία «δηµιουργικής δραστηριότητας» εντάσσεστε; ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Προβληµατισµός όσο αφορά στο αντικείµενο των αρχιτεκτόνων σήµερα. Έχει χαθεί το δηµιουργικό κοµµάτι και έχει περιοριστεί στην διεκπεραιωτική παροχή υπηρεσιών. Η δική µας πρόθεση είναι η στροφή προς την αρχιτεκτονική µικρής κλίµακας και το σχεδιασµό αντικειµένου. Για παράδειγµα για το σχεδιασµό και την κατασκευή ενός µπαρ οι δικές µας υπηρεσίες επεκτείνονται στην επιµέλεια όλης της ταυτότητάς του.

1.3 Χώρος δραστηριότητας 1.3.1 Τυπολογία χώρου: µέγεθος σε τ.µ. 90

πρώην χρήση χώρου: αποθήκη επεξεργασίας και πώλησης υφασμάτων 1.3.2 Κατάσταση χώρου όταν εγκατασταθήκατε: πολύ καλή, καλή, µέτρια, κακή, πολύ κακή 1.3.3 Κάνατε επεµβάσεις στο χώρο; ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι σε τί βαθµό; ελαφριά ανακαίνιση , πλήρης ανακαίνιση , αλλαγή διαρρύθµισης  1.3.4 Κατοικία:

στον ίδιο χώρο: ΝΑΙ , ΟΧΙ 

στην περιοχή: ΝΑΙ , ΟΧΙ  1.3.5 Θα µπορούσατε να µείνετε στην περιοχή και για ποιούς λόγους; Εν δυνάµει ναι, τα αρνητικά είναι η ηχορύπανση και η τυπολογία των χώρων δηλαδή η έλλειψη υγρών χώρων 1.3.6 Συστέγαση: ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι µε πόσα άτοµα; 2+, Για ποιούς λόγους; Η συνεργασία είναι ζητούµενο σύµφωνα µε τη φιλοσοφία του γραφείου. Επίσης και το οικονοµικό κριτήριο είναι σηµαντικό.

2. Πελάτες / δίκτυο συνεργασιών 2.1 Πελάτες 2.1.1 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το πελατολόγιό σας; Όχι πάρα πολύ. Εν δυνάµει θα µπορούσε να την είχε επηρεάσει περισσότερο. Σαν προδιάθεση η περιοχή βοηθάει να κάνεις λίγο πιο δηµιουργικά πράγµατα από ότι θα έκανες κάπου αλλού. Κυρίως όµως το πελατολόγιο είναι φιλικό.

2.2 Συνεργασίες 2.2.1 Έχετε σταθερούς εξωτερικούς συνεργάτες; ΝΑΙ , ΟΧΙ , αν ναι από ποιά αντικείµενα; Έχουν προκύψει συνεργασίες, όχι πάντα αµιγώς επαγγελµατικές. Κυρίως αρχιτέκτονες 2.2.2 Δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , στην ίδια πόλη , στην Ελλάδα , στο εξωτερικό  2.2.3 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το δίκτυο συνεργασιών σας και γιατί; Ναι, περισσότερο από ότι το δίκτυο των πελατών. Έχουν προκύψει συνεργασίες για δράσεις, αρχιτεκτονικούς διαγωνισµούς κλπ

3. Περιοχή 3.1 Ελκυστικότητα περιοχής 3.1.1 Χρόνος άσκησης δραστηριότητας στην περιοχή: 2009 3.1.2 Λόγοι επιλογής περιοχής (βαθµολογήστε από το 1 έως το 5): χαµηλά ενοίκια 4, διαθέσιµοι χώροι και τυπολογία χώρων 4, συγκέντρωση παρεµφερών δραστηριοτήτων 3, “εικόνα” περιοχής 5, τοποθεσία 4, άλλο ______ Συνδυάζει το παλιό βιοτεχνικό στοιχείο αλλά και την ιστορικότητα.

3.1.3 Σκοπεύετε να παραµείνετε στην περιοχή; ΝΑΙ , ΟΧΙ  Η ηχορύπανση είναι ένα πρόβληµα, αλλά όχι καθοριστικό.

3.2 Ανταγωνιστικότητα περιοχής 3.2.1 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η πόλη στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , ναι σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) Λόγω θέσης και ρόλου η πόλη θα είχε την προοπτική για κάτι τέτοιο. Επιπλέον στο κοµµάτι της εκπαίδευσης ενώ η πόλη παράγει δηµιουργικό δυναµικό δεν έχει αναπτύξει µηχανισµούς για να το υποστηρίξει και να το κρατήσει. Από την άλλη το επαγγελµατικό αδιέξοδο οδηγεί πολλούς στο να φύγουν.

3.2.2 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η περιοχή στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , ναι σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) Έχει δηµιουργηθεί ένα ιδιότυπο gentrification, ιδιότυπο γιατί δεν περιέχει κατοικία και επίσης δεν προέκυψε από κάποια ιδιωτική ή κρατική επένδυση. Αλλά µιλάµε για την αποβιοτεχνοποίηση µιας περιοχής (που είχε µακρόχρονη παράδοση και στις συντεχνίες) και το κτιριακό κενό καλύφθηκε από δηµιουργικές δραστηριότητες, όχι απαραίτητα ανταποδοτικές, αλλά τουλάχιστον µε χαµηλό ενοίκιο.

3.2.3 Έχετε κάποια εκτίµηση για το µέλλον και τις προοπτικές της περιοχής (θα συνεχίσει να αναπτύσσεται προς την ίδια κατεύθυνση , θα αλλάξει προσανατολισµό , θα απαξιωθεί , θα στραφεί προς τη δηµιουργικότητα ) Επειδή δεν υπάρχει ένα κεντρικό πλάνο ούτε από το κεφάλαιο ούτε από το κράτος, θεωρώ ότι αν έχει µια προοπτική εξέλιξης προς τη διασκέδαση, σύντοµα θα οδηγήσει στην απονέκρωση. Όχι τόσο σύντοµα όσο τα Λαδάδικα γιατί εκεί λόγω διώροφων δεν µπορούσες να έχεις µικτή χρήση. Εδώ µπορείς στους ορόφους να έχεις υπηρεσίες γεγονός που θα δώσει στην περιοχή µεγαλύτερο χρόνο ζωής. προς το παρόν η διασκέδαση έχει οδηγήσει σε δύο ταχύτητες, «άλλη το πρωί, άλλη το βράδυ» προβληµατίζοµαι όσον αφορά τις δηµιουργικές δραστηριότητες, λόγω κρίσης.

3.2.4 Επηρέασε και σε τί βαθµό η δραστηριοποίηση σας στην περιοχή την ανταγωνιστικότητά σας; σε τί βαθµό: πάρα πολύ , πολύ, µέτρια , λίγο , καθόλου  σε ποιούς τοµείς: επισκεψιµότητα 1, εισόδηµα 1, προβολή 4, συνεργασίες/δηµιουργία δικτύων 5

4. Προτάσεις 4.1 Ποιά η γνώµη σας για τις θεσµοθετηµένες δηµιουργικές επιχειρηµατικές συνοικίες; (καλή , κακή , δε γνωρίζω ) Δεν είµαι υπέρ αυτού. Το θεωρώ ένα ιδιότυπο zoning. Σίγουρα είναι καλό να υπάρχουν κάποιοι πυρήνες, όπως υπήρχαν παλαιότερα οι συντεχνίες, αλλά αυτό αν σου διευκολύνει τη ζωή. Το θεωρώ θετικό το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι στην περιοχή που ασχολούνται µε παρόµοια πράγµατα και µπορώ να συνεργαστώ και να συνεννοηθώ µαζί τους.

4.2 Θα σας ενδιέφερε να εγκατασταθείτε σε µια τέτοια περιοχή και αν ναι για ποιούς λόγους; (βαθµολογήστε ανάλογα µε τη βαρύτητα σε κλίµακα 1-5): συνεργασίες , τοποθεσία , προφίλ , αύξηση πελατών , ευνοϊκές ρυθµίσεις , άλλο ____________

Θα έπρεπε πχ ο Δήµος να κοιτάξει το θέµα των δηµοτικών τελών. Υποθέτοντας ότι είσαι δλδ ένας βιοτεχνικός χώρος τα δηµοτικά τέλη είναι ιδιαίτερα αυξηµένα µε το σκεπτικό ότι παράγεις πιο πολλά σκουπίδια και ότι επιβαρύνεις το Δήµο µε έναν τρόπο.

4.3 Επηρεάστηκε και σε τί βαθµό η επιχείρησή σας από τη διοργάνωση ‘Θεσσαλονίκη 2012’; Έγιναν κάποια πράγµατα τα οποία τα βλέπω από ανακοινώσεις. Εµείς δεν είχαµε καµία σχέση, ίσως γιατί σαν λογική και στάση είµαστε µακριά από τη λογική των διασυνδέσεων.

4.4 Κατά πόσο σας επηρεάζει η ραγδαία εξάπλωση της αναψυχής στην περιοχή; θετικά , αρνητικά , ουδέτερα  Με ενοχλεί, γιατί όσο εξαπλώνεται η αναψυχή γίνεται όλο και πιο αγοραία. Στην αρχή άνοιξαν δύο τρία εναλλακτικά µαγαζιά, όµως πλέον δεν είναι εναλλακτικοί ούτε οι ιδιοκτήτες ούτε οι θαµώνες. Πλέον έχουµε και µπράβους στην περιοχή, έχουµε και προστασία. Πλέον έχεις µεγαλοεπιχειρηµατίες και δεν έχεις τον εναλλακτικό τύπο που άνοιξε ένα µικρό µαγαζάκι. Όχι ότι δεν υπάρχουν µαγαζιά που είναι πιο κοντά στο δηµιουργικό κλίµα, που έχουν και έναν εκθεσιακό χώρο, δεν αντιµετωπίζουν τη µουσική ως κράχτη και δεν έχουν δίµετρες κοπέλες για βιτρίνα.

4.5 Ποιά η γνώµη σας για πολιτιστικά γεγονότα που λαµβάνουν χώρα στην περιοχή; Είναι γενικά θετική, και θα έπρεπε να γίνονται στην περιοχή και σε κάθε περιοχή. Έχω βέβαια έναν προβληµατισµό πάνω σε αυτό. Δηλαδή εάν θα έπρεπε να γίνουν πέντε πολιτιστικά γεγονότα στην πόλη θεωρώ ότι δε θα έπρεπε να γίνουν στην περιοχή. Δηλαδή ας γίνουν καλύτερα στις γειτονιές, στον Εύοσµο, στην Μενεµένη, να συµµετέχουν τα παιδάκια, ο κόσµος. Εδώ ποιός θα το δει, αυτός που έρχεται να πιεί το ποτό του. Στη γειτονιά έχει ένα νόηµα για αναπτύξει συλλογικότητες και συνοχή η γειτονιά. Εδώ η «οµορφιά» είναι περισσότερο αγοραία και κατά τη γνώµη µου δε χρειάζεται κάτι παραπάνω. Και πιθανόν όλα αυτά γίνονται για να κάνουν κάποιοι µόστρα.

4.6 Ποιά η γνώµη σας για πιθανή ανάπλαση της περιοχής; θετική , αρνητική , αδιάφορη , δε γνωρίζω  Προσωπικά κρίνω θετική την πεζοδρόµηση όλου του κέντρου. Το θέµα είναι πως το διαχειρίζεσαι αυτό τη στιγµή που ο πολεοδοµικός σχεδιασµός δε γίνεται πλέον κεντρικά. Πιστεύω ότι θα βοηθούσε κάποιες υπηρεσίες να κατέβαιναν στα ισόγεια. Επίσης είναι παράδοξο ότι ενώ πολλά µαγαζιά το πρωί δεν έχουν επισκεψιµότητα, το βράδυ βλέπει τη βιτρίνα τους πάρα πολύς κόσµος.

23 Οκτωβρίου 2012 β. Α. , αρχιτέκτων, ιδρυτής εκθεσιακού χώρου 1. Γενικά 1.1 Δραστηριότητα 1.1.1 Περιγράψτε την επαγγελµατική σας δραστηριότητα µε µία φράση

Μη κερδοσκοπικός φορέας με στόχο την ανάδειξη του έργου νέων δημιουργών από το χώρο των εικαστικών, εφαρμοσμένων τεχνών, του design και της αρχιτεκτονικής.

1.1.2 Χρόνος έναρξης δραστηριότητας

2009 1.1.3 Νοµική µορφή επιχείρησης: Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Ατοµική Επιχείρηση / Επιτηδευµατίας Νοµικό Πρόσωπο Δηµοσίου Δικαίου Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Άτυπη / ερασιτεχνική ενασχόληση 1.2 Δηµιουργικότητα 1.2.1 Γνωρίζετε την έννοια της «δηµιουργικής οικονοµίας»; NAI 1.2.2 Θεωρείτε ότι η δική σας δραστηριότητα εντάσσεται σε αυτήν; NAI 1.2.3 Σε ποιά κατηγορία «δηµιουργικής δραστηριότητας» εντάσσεστε; Intermediary (εικαστικές και εφαρµοσµένες τέχνες) Ενδιάµεσος φορέας που δε σχετίζεται µόνο µε τις εικαστικές τέχνες, σχετίζεται και µε τις εφαρµοσµένες τέχνες και ο ρόλος του είναι υποστηρικτικός. Δηλαδή πέρα από το εκθεσιακό κοµµάτι, µέσα από τη δράση µας υποστηρίζουµε τους δηµιουργούς σε µία σειρά που διαφορετικές πτυχές του δηµιουργικού τους έργου. Δηλαδή από το κοµµάτι της εργασίας, δηλαδή ότι µπορούν να νοικιάσουν χώρο για να δουλεύουν, το κοµµάτι της έκθεσης και του promotion, το κοµµάτι της διανοµής (distribution), το κοµµάτι των workshops που κάνουµε. Είναι αυτό που στα αγγλικά λέγεται supporting agency, intermediary.

1.3 Χώρος δραστηριότητας 1.3.1 Τυπολογία χώρου: µέγεθος σε τ.µ. 200 + 40 πρώην χρήση χώρου: Ήταν εγκαταλειµµένο για πάρα πολύ καιρό, για πάνω από 7-8 χρόνια. Πιο πριν το υπόγειο ήταν αποθήκη υαλικών για φωτιστικά και το κατάστηµα πάνω πουλούσε ρούχα.

1.3.2 Κατάσταση χώρου όταν εγκατασταθήκατε: πολύ καλή, καλή, µέτρια, κακή, πολύ κακή Άθλια, ήταν εγκαταλειµµένο για πάρα πολύ χρόνο

1.3.3 Κάνατε επεµβάσεις στο χώρο και σε τί βαθµό; καµία επέµβαση , ελαφριά ανακαίνιση , πλήρης ανακαίνιση , αλλαγή διαρρύθµισης  1.3.4 α Κατοικία:

στον ίδιο χώρο: ΝΑΙ , ΟΧΙ 

στην περιοχή: ΝΑΙ , ΟΧΙ  στο κέντρο της πόλης 1.3.4 β Θα µπορούσατε να µείνετε στην περιοχή και για ποιούς λόγους; Με τους όρους και τις συνθήκες αυτή τη στιγµή, όχι. Δε µπορείς να προβλέψεις τί θα ανοίξει δίπλα σου, αν θα έρθει κάποια βιοτεχνία να ανοίξει δίπλα σου. Επειδή είναι πολύ διάσπαρτες οι ιδιοκτησίες και επειδή έρχονται ακόµα βιοτεχνίες στην περιοχή και ανοίγουν καινούριες, ειδικά τον τελευταίο χρόνο. Και εργαστήρια διάφορα. Οπότε επειδή δεν είναι συγκεντρωµένες οι ιδιοκτησίες ώστε να µπορεί κανείς να πάρει κάποιος ένα κτίριο και να το µετατρέψει όλο σε στούντιο πχ, δε ξέρεις τί θα έρθει δίπλα σου. Επίσης η κατάσταση µε τα µπαρ έχει γίνει ανεξέλεγκτη, έχει πάρα πολύ θόρυβο. Οπότε θα ήθελα πάρα πολύ να µπορώ να έρχοµαι εδώ και να έχω ένα loft, αλλά δεν υπάρχουν οι όροι και οι συνθήκες που σου επιτρέπουν να κάνεις µια τέτοια επένδυση. Και θέλει πολλά λεφτά επίσης για να το φτιάξεις επειδή ήταν πρώην βιοτεχνικοί χώροι, όλοι οι χώροι υγιεινής είναι εκτός, είναι κοινόχρηστοι. Δεν υπάρχουν µέσα στους χώρους υδραυλικά, οπότε θέλει πολύ επένδυση για να µπορέσει να µείνει κάποιος.

1.3.5 Συστέγαση: ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι µε πόσα άτοµα; 2 web designers, Για ποιούς λόγους; Δε συστεγαζόµαστε αλλά προσφέρουµε τους χώρους µας σε όποιον θέλει να εργαστεί εδώ. Υπενοικιάζουµε χώρο ως µεταβατικός χώρος στους νέους δηµιουργούς, ώστε να δοκιµάσουν τις δυνάµεις τους, να αποκτήσουν πελατολόγιο και ταυτόχρονα το πέρασµα από τις σπουδές που έχουν συνηθίσει να συνεργάζονται µε πολύ κόσµο στη µοναξιά του γραφείου να µη γίνει απότοµα. Και φυσικά βοηθάει και τον ίδιο το χώρο οικονοµικά. Δηλαδή ένα µικρό µεν ενοίκιο βοηθάει την επιβίωση του χώρου.

2. Πελάτες /Κοινό / Δίκτυο συνεργασιών 2.1 Πελάτες / Κοινό 2.1.1 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το κοινό / πελατολόγιό σας; Σίγουρα έχει βοηθήσει. Το κοινό µας είναι νέος κόσµος, όχι απαραίτητα δηµιουργοί, που ξέρουν ότι στο «Δυναµό» συµβαίνουν ενδιαφέροντα πράγµατα. Σίγουρα παίζει ρόλο η περιοχή και γι’ αυτό έχουµε βάλει και τα εγκαίνιά µας Παρασκευές, ώστε να µπορεί κανείς να το συνδυάζει µε την έξοδό του. Όσο περισσότερο η περιοχή αποκτά και χαρακτηριστικά όχι τόσο εντοπισµένα στη διασκέδαση αλλά και στην παραγωγή δηµιουργίας και πολιτιστικού προϊόντος τόσο το καλύτερο. Δηλαδή ο κόσµος θα έρχεται εδώ και γι’ αυτό το σκοπό. Αλλά είµαστε σηµαντικός πόλος στην περιοχή.

2.2 Συνεργασίες 2.2.1 Έχετε σταθερούς εξωτερικούς συνεργάτες; ΝΑΙ , ΟΧΙ , αν ναι από ποιά αντικείµενα; Σίγουρα έχουµε. Πολλά πράγµατα τα παράγουµε εµείς οι ίδιοι, γιατί είναι και δηµιουργοί οι περισσότεροι από µας, αλλά έχουµε τυπογραφεία, γραφίστες, παραγωγή τηλεοπτικού προϊόντος, µουσικούς, ανάλογα µε τις δράσεις.

2.2.2 Δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , στην ίδια πόλη , στην Ελλάδα , στο εξωτερικό 

2.2.3 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το δίκτυο συνεργασιών σας και γιατί; Βέβαια έχει επηρεάσει το δίκτυο συνεργασιών.

3. Περιοχή 3.1 Ελκυστικότητα περιοχής 3.1.1 Χρόνος άσκησης δραστηριότητας στην περιοχή: 2009 3.1.2 Λόγοι επιλογής περιοχής (βαθµολογήστε από το 1 έως το 5): χαµηλά ενοίκια 5, διαθέσιµοι χώροι και τυπολογία χώρων 5, συγκέντρωση παρεµφερών δραστηριοτήτων 1, “εικόνα” περιοχής 3, τοποθεσία 4, άλλο ______ Ήρθαµε πολύ νωρίς πριν η περιοχή αρχίσει να γεµίζει.

3.1.3 Σκοπεύετε να παραµείνετε στην περιοχή; ΝΑΙ , ΟΧΙ  3.2 Ανταγωνιστικότητα περιοχής 3.2.1 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η πόλη στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , ναι σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) Δεν είναι ανταγωνιστική διεθνώς. Έχει δύο- τρία γραφεία τα οποία έχουν πετύχει διεθνή αναγνώριση και στο κοµµάτι της γραφιστικής και στο κοµµάτι της αρχιτεκτονικής. Αλλά ακόµα δεν είναι διεθνώς ανταγωνιστική, όχι τόσο πολύ όσο αφορά στην ποιότητα των δηµιουργών. Νέοι δηµιουργοί δουλεύουν στο εξωτερικό και λίγοι ζουν εδώ και συνεργάζονται µε γκαλερί στο εξωτερικό. Η πόλη ακόµα δεν έχει καταφέρει να γίνει αναγνωρίσιµη ως δηµιουργική πόλη. Θέλει όµως και νοµίζω ότι µπορεί, αλλά δεν είναι εύκολο.

3.2.2 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η περιοχή στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , ναι σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) Νοµίζω ότι η περιοχή είναι πιο πολύ αναγνωρισµένη σαν περιοχή διασκέδασης, παρά σαν creative district. Δηλαδή ο κόσµος ξέρει ότι εδώ στεγάζονται πολλές δηµιουργικές δραστηριότητες, αλλά νοµίζω ο περισσότερος κόσµος την ταυτίζει πιο πολύ µε τη διασκέδαση και λιγότερο µε αυτό το κοµµάτι.

3.2.3 Έχετε κάποια εκτίµηση για το µέλλον και τις προοπτικές της περιοχής (θα συνεχίσει να αναπτύσσεται προς την ίδια κατεύθυνση , θα αλλάξει προσανατολισµό , θα απαξιωθεί , θα στραφεί προς τη δηµιουργικότητα ) Οι µονοθεµατικές – µονολειτουργικές περιοχές στις πόλεις είναι καταδικασµένες να πεθαίνουν. Ειδικότερα αυτές που σχετίζονται µε τη διασκέδαση γιατί η διασκέδαση ψάχνει πάντα την επόµενη γειτονιά που θα αναδείξει, ειδικά αν θέλει να αποκαλείται και εναλλακτική διασκέδαση. Άρα αν η περιοχή παραµείνει σε αυτό το στάδιο είναι καταδικασµένη να πεθάνει. Η διατήρηση τέτοιων περιοχών και η ανάπτυξή τους γίνεται σε επίπεδο στρατηγικής πόλεων και συνδυάζει µια σειρά από εργαλεία και στρατηγικές. Καλό το bottom-up αλλά χρειάζεται και top-down σχεδιασµός.

3.2.4 Επηρέασε και σε τί βαθµό η δραστηριοποίηση σας στην περιοχή την ανταγωνιστικότητά σας; σε ποιούς τοµείς: επισκεψιµότητα 5, εισόδηµα 1, προβολή 5, συνεργασίες/δηµιουργία δικτύων 3

4. Προτάσεις

4.1 Ποιά η γνώµη σας για τις θεσµοθετηµένες δηµιουργικές επιχειρηµατικές συνοικίες; (καλή , κακή , δε γνωρίζω ) Θετική στο βαθµό που δεν οδηγούν σε gentrification. Όταν όµως δε λειτουργούν έτσι αλλά λειτουργούν σε ένα πλουραλιστικό περιβάλλον όπου συνδυάζεται η διασκέδαση, µε την δηµιουργική οικονοµία, µε την κατοικία, µε άλλου τύπου εργασία και καταστήµατα, τότε αναπτύσσονται πολύ σηµαντικά cluster σύγχρονων πόλεων, σύγχρονης κατοίκησης. Που µπορούν να είναι και βιώσιµα και είναι η «αλήθεια» των πόλεων. Όλα τα άλλα όταν είναι κλειστά σχήµατα έχουν προβλήµατα. Αλλά η γνώµη µου είναι θετική.

4.2 Θα σας ενδιέφερε να εγκατασταθείτε σε µια τέτοια περιοχή και αν ναι για ποιούς λόγους; (βαθµολογήστε ανάλογα µε τη βαρύτητα σε κλίµακα 1-5): συνεργασίες , τοποθεσία , προφίλ , αύξηση πελατών/κοινού , ευνοϊκές ρυθµίσεις , άλλο ____________ Θα µας ενδιέφερε να µετατρέψουµε αυτή την περιοχή σε τέτοια. Δε θα θέλαµε να µετεγκατασταθούµε.

4.3 Επηρεάστηκε και σε τί βαθµό η επιχείρησή σας από τη διοργάνωση ‘Θεσσαλονίκη 2012’; Δεν υπήρξε κάποια υποστηρικτική ενέργεια. Συνεργαζόµαστε µε άλλους τρόπους µε το δήµο, αλλά όχι µε το 2012 ούτε το 2014. (Πολιτιστική Πρωτεύουσα Νέων) 4.4 Κατά πόσο σας επηρεάζει η ραγδαία εξάπλωση της αναψυχής στην περιοχή; θετικά , αρνητικά , ουδέτερα  Δε µας ενοχλεί. Όλοι ευπρόσδεκτοι είναι. Μας ενοχλεί ότι είναι µονοδιάστατο, ότι είναι εκτός ελέγχου και τελικά έχει το ανάποδο αποτέλεσµα. Δηλαδή κόσµο που τραβούσε η περιοχή, δε τον τραβάει πια. Δε λέω να µη έρχεται κανείς άλλος εκτός από αυτούς που την ανακάλυψαν, αλλά θα έπρεπε να µπορεί να συγκρατήσει και αυτούς. Άρα θέλει έλεγχο, ρύθµιση.

4.5 Ποιά η γνώµη σας για πολιτιστικά γεγονότα που λαµβάνουν χώρα στην περιοχή; Είναι θετική. Υπάρχουν µια σειρά από χώροι που είναι στην ίδια οικογένεια µε το «Δυναµό» χώροι συνεργατικοί, κολεκτίβες κλπ που κάνουν δράσεις συνεχώς, συνδέονται σε διάφοροι χώροι διασκέδασης έχουν χώρους όπου µπορούν να φιλοξενηθούν κάποια γεγονότα, κάποιες εκθέσεις, συναυλίες. Όλα αυτά είναι θετικά. Το µόνο που χρειάζεται είναι κάποιο coaching, δηλαδή το πως µπορούνε να είναι και ποιοτικά όλα αυτά.

4.6 Ποιά η γνώµη σας για πιθανή ανάπλαση της περιοχής; θετική , αρνητική , αδιάφορη , δε γνωρίζω  Δε ξέρω. Ναι και όχι. Δε ξέρω τί σηµαίνει ανάπλαση. Αν είναι στα πλαίσια πάλι ενός εξωραϊσµού, δε ξέρω. Εξαρτάται µε ποιούς όρους θα γίνει.

24 Οκτωβρίου 2012 γ. Μ. , σκηνοθέτης 24 Οκτωβρίου 2012 δ. Ε., αρχιτέκτων 24 Οκτωβρίου 2012 ε. Η. , διαφημίστρια 24 Οκτωβρίου 2012 στ. Σ. , διακοσμήτρια, συνιδρίτρια κολλεκτίβας καλλιτεχνών 25 Οκτωβρίου 2012 ζ. Ν. , εικαστικός 26 Οκτωβρίου 2012 η. Κ. , μουσικός 1. Γενικά 1.1 Δραστηριότητα 1.1.1 Περιγράψτε την επαγγελµατική σας δραστηριότητα µε µία φράση Έχει ως κύρια δράση µέχρι σήµερα την στήριξη της µουσικής κοινότητας «Μουσικό χωριό» που λαµβάνει χώρα εδώ και επτά χρόνια στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου. Όπως επίσης και κάποιες άλλες επί µέρους δραστηριότητες όπως ένα σύνολο µουσικής δωµατίου που κάνουµε εδώ και επτά χρόνια επίσης στη Θεσσαλονίκη και λέγεται «guitar plus” και τώρα το «Αυγό». Το «Αυγό» ουσιαστικά είναι η µεταφορά του µουσικού χωριού στο άστυ. Είναι µια “urban” εκδοχή του ίδιου πράγµατος και ουσιαστικά άρχισε να λειτουργεί από τον περασµένο Μάιο αλλά σε φουλ δράση θα είναι από τώρα., από το Νοέµβριο και µετά.

1.1.2 Χρόνος έναρξης δραστηριότητας 2006 1.1.3 Νοµική µορφή επιχείρησης: Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία 1.2 Δηµιουργικότητα 1.2.1 Γνωρίζετε την έννοια της «δηµιουργικής οικονοµίας»; ΝΑΙ 1.2.2 Θεωρείτε ότι η δική σας δραστηριότητα εντάσσεται σε αυτήν; ΝΑΙ, 100% 1.2.3 Σε ποιά κατηγορία «δηµιουργικής δραστηριότητας» εντάσσεστε; Όλες οι µορφές τέχνης µε άξονα τη µουσική. Ως επί το πλείστο παραστατικές αλλά δεν αποκλείει και εικαστικές. Πχ µια έκθεση φωτογραφίας που λειτουργεί ως εγκατάσταση σε συνδυασµό µε µουσική µέχρι και πιο σύνθετα πράγµατα όπως το να γίνεται ταυτόχρονος αυτοσχεδιασµός κάποιου εικαστικού µε κάποιον µουσικό. Ουσιαστικά δε θα ήθελα να το ξεχωρίσουµε τόσο, θα έλεγα τέχνες µε άξονα τη µουσική.

1.3 Χώρος δραστηριότητας 1.3.1 Τυπολογία χώρου: µέγεθος σε τ.µ. 150τµ.

πρώην χρήση χώρου: βιοµηχανικός χώρος , κατοικία , αποθήκη , γραφείο , άγνωστη , άλλο ______________ 1.3.2 Κατάσταση χώρου όταν εγκατασταθήκατε: πολύ καλή , καλή , µέτρια , κακή , πολύ κακή  Δεν είχε ουσιαστικά προβλήµατα 1.3.3 Κάνατε επεµβάσεις στο χώρο; ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι σε τί βαθµό; ελαφριά ανακαίνιση , πλήρης ανακαίνιση , αλλαγή διαρρύθµισης  (κατασκευή ηχοανακλαστικού πατώµατος, κινητά ηχοανακλαστικά και ηχοαπορροφητικά πάνελ ώστε να λειτουργεί για συναυλίες ή σαν στούντιο ηχογραφήσεων, ανακαίνιση υγρών χώρων) 1.3.4 Κατοικία: Ναι, Όχι, στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , λόγους; Όχι µε οικογένεια, αλλά γενικά ναι.

για ποιούς

1.3.5 Συστέγαση: ΝΑΙ , ΟΧΙ , Αν ναι µε πόσα άτοµα; 5 Για ποιούς λόγους; (Ήδη οι δύο συνεργάτες αξιοποιούν το χώρο για µαθήµατα γιόγκα, οπότε µε αυτή την έννοια ήδη υπάρχει συστέγαση λειτουργιών.)

2. Πελάτες / κοινό / δίκτυο συνεργασιών 2.1 Πελάτες / Κοινό 2.1.1 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το πελατολόγιό/κοινό σας; Είναι νωρίς, αλλά πιστεύω ότι θα επηρεάσει διότι πολύ απλά η δραστηριότητα αποκτά έναν αστικό χαρακτήρα. Το κοινό του µουσικού χωριού είναι διεθνές, έρχονται άνθρωποι από 40 χώρες. Τώρα αυτό στη Θεσσαλονίκη, µακάρι να συµβεί, αλλά ως επί το πλείστο θα συντηρείται από ανθρώπους της πόλης, µέχρι της χώρας.

2.2 Συνεργασίες 2.2.1 Έχετε σταθερούς εξωτερικούς συνεργάτες; ΝΑΙ , ΟΧΙ  2.2.2 Δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο , στην ίδια περιοχή , στην ίδια πόλη , στην Ελλάδα , στο εξωτερικό  2.2.3 Έχει επηρεάσει η δραστηριοποίησή σας στην περιοχή το δίκτυο συνεργασιών σας; Το επηρέασε ήδη γιατί συνεργαστήκαµε µε αρχιτέκτονες της περιοχής.

3. Περιοχή 3.1 Ελκυστικότητα περιοχής 3.1.1 Χρόνος άσκησης δραστηριότητας στην περιοχή: 2012 3.1.2 Λόγοι επιλογής περιοχής (βαθµολογήστε από 1 έως 5): χαµηλά ενοίκια 3, διαθέσιµοι χώροι και τυπολογία χώρων 2, συγκέντρωση παρεµφερών δραστηριοτήτων 4, “εικόνα” περιοχής 5, τοποθεσία 5, άλλο ______ Μας αρέσει η περιοχή και πιστεύουµε ότι έχει δυνατότητες. Είναι άµεσα συνδεµένη µε ένα κοµµάτι του ιστορικού κέντρου της πόλης που έχει µια ιδιαίτερη ενέργεια και µας ενδιαφέρει αυτό το πράγµα. Επίσης για λόγους λειτουργικότητας γιατί γίνεται το µετρό. Πιστεύουµε ότι στα επόµενα χρόνια θα αλλάξει εντελώς η προσβασιµότητα στην περιοχή. Συν το γεγονός ότι δραστηριοποιούνται ένα σωρό άλλες δηµιουργικές οµάδες. Ψάχναµε µια πολύ συγκεκριµένη τυπολογία, δηλαδή ένα χώρο ο οποίος ει δυνατόν να µην έχει καµία κολώνα. Αυτός έχει µία, οπότε µας ικανοποίησε σαν τυπολογία.

3.1.3 Σκοπεύετε να παραµείνετε στην περιοχή; ΝΑΙ , ΟΧΙ  3.2 Ανταγωνιστικότητα περιοχής 3.2.1 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η πόλη στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου )

Έχει τις δυνατότητες να γίνει αλλά δεν είναι ακόµα. Για το λόγο ότι δε λειτουργεί η δηµιουργική οικονοµία ως πλατφόρµα. Πιστεύω ότι αν λειτουργήσει ως πλατφόρµα θα γίνει. Πιστεύω όµως ότι βράζει από δηµιουργικότητα η Θεσσαλονίκη αυτή τη στιγµή. Στη γραφιστική, υπάρχει και σχολή. Στη µουσική, Στο θέατρο ίσως.

3.2.2 Είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η περιοχή στο τοµέα της δηµιουργικής οικονοµίας: (πάρα πολύ , πολύ , σε κάποιους τοµείς , λίγο , καθόλου ) Είναι περισσότερο από ότι το σύνολο της πόλης. Υπάρχει µία πύκνωση.

3.2.3 Έχετε κάποια εκτίµηση για το µέλλον και τις προοπτικές της περιοχής (θα συνεχίσει να αναπτύσσεται , θα αλλάξει προσανατολισµό , θα απαξιωθεί , θα στραφεί προς τη δηµιουργικότητα , άλλο _________ Η δοµή της περιοχής ευνοεί την συνύπαρξη πάρα πολλών µορφών δράσεων. Δηλαδή στα Λαδάδικα πχ άνοιξαν µπαρ και έµειναν αλλά δεν υπήρχε περιθώριο να αναπτυχθεί και κάτι άλλο. Δηλαδή τα κτίρια είναι χαµηλά, ενώ στη Βαλαωρίτου υπάρχει το κτιριακό απόθεµα να αναπτυχθούν και άλλες δραστηριότητες. Πιστεύω ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν τα µπαρ αλλά θα υπάρξει µεγαλύτερη αύξηση σε αριθµό των ανθρώπων που ασχολούνται µε τις τέχνες και τις εφαρµοσµένες τέχνες. Και επίσης πιστεύω ότι εάν φτιαχτεί το µετρό θα υπάρξουν πολλές εταιρίες υπηρεσιών που θα αποκτήσουν έδρα στην περιοχή ξανά. Από την άλλη πιστεύω ότι ταυτόχρονα θα ανέβουν τα ενοίκια, θα συµβούν αυτές οι γνωστές από άλλες πόλεις αλλαγές.

3.2.4 Επηρέασε και σε τί βαθµό η δραστηριοποίηση σας στην περιοχή την ανταγωνιστικότητά σας; σε τί βαθµό: πάρα πολύ , πολύ, µέτρια , λίγο , καθόλου  / σε ποιούς τοµείς: επισκεψιµότητα 3, εισόδηµα 1, προβολή 4, συνεργασίες/δηµιουργία δικτύων 5 4. Προτάσεις 4.1 Ποιά η γνώµη σας για τις θεσµοθετηµένες δηµιουργικές επιχειρηµατικές συνοικίες; (θετική , αρνητική , δε γνωρίζω ) 4.2 Θα σας ενδιέφερε να εγκατασταθείτε σε µια τέτοια περιοχή και αν ναι για ποιούς λόγους; (βαθµολογήστε ανάλογα µε τη βαρύτητα σε κλίµακα 1-5): συνεργασίες 3, τοποθεσία 4, προφίλ 3, προβολή 3, θεσµική υποστήριξη 5, άλλο ____________ Στο βαθµό που δεν παρεµβαίνει στη δηµιουργικότητα και στην ελευθερία ναι. Το να συµπάσχει το επίσηµο κράτος µαζί σου είναι πάντως θετικό.

4.3 Επηρεάστηκε και σε τί βαθµό η επιχείρησή σας από τη διοργάνωση ‘Θεσσαλονίκη 2012; Δεν είχαµε καµία εµπλοκή.

4.4 Κατά πόσο σας επηρεάζει η ραγδαία εξάπλωση της αναψυχής στην περιοχή; θετικά , αρνητικά , ουδέτερα  Δε µε επηρεάζει γιατί δεν πιστεύω ότι κατακλύζει το δηµιουργικό χώρο.

4.5 Ποιά η γνώµη σας για πολιτιστικά γεγονότα που λαµβάνουν χώρα στην περιοχή; Θετική 4.6 Ποιά η γνώµη σας για πιθανή ανάπλαση της περιοχής; θετική , αρνητική , ουδέτερη , δε γνωρίζω 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6:

Απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης με τον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού, Δ. Θεσσαλονίκης 26 Οκτωβρίου 2012 θ. Σπύρος Πέγκας , Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Δ. Θεσσαλονίκης Η συνέντευξη µε τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού πραγµατοποιήθηκε στο γραφείο του στις 26 Οκτωβρίου 2012. Έγινε µε ελεύθερο διάλογο, καθοδηγούµενη από κάποιες ερωτήσεις ανάπτυξης που είχαν καταρτιστεί από πριν. Η διάρκειά της ήταν 15 λεπτά περίπου και δοµήθηκε σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα ζητήθηκε από τον Αντιδήµαρχο να σχολιάσει κάποια γενικά χαρακτηριστικά της πόλης και στη δεύτερη να επικεντρωθεί στη θεµατική της «Δηµιουργικής Οικονοµίας» σε σχέση µε την πόλη. Τέλος, στο τρίτο σκέλος τα ερωτήµατα αφορούσαν στην περιοχή µελέτης, την περιοχή Βαλαωρίτου. Τέθηκαν διάφορα ζητήµατα, όσο αφορά στον χαρακτήρα της περιοχής, την ιστορικότητά της, τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει και τις προοπτικές που έχει. Τέλος έγινε εκτενής συζήτηση σε σχέση µε τις δηµιουργικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην περιοχή. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1. Υπάρχει κάποια συγκεκριµένη στρατηγική από πλευράς Αντιδηµαρχίας Πολιτισµού ή πρόθεση δηµιουργίας στρατηγικής για την πόλη; Υπάρχει ένα σκεπτικό το οποίο πρέπει να γίνει στρατηγική και πρέπει να γίνει στρατηγική του Δήµου γιατί δεν είναι µόνο υπόθεση της Αντιδηµαρχίας Πολιτισµού. Πρέπει να γίνει κατανοητό τί είναι η «δηµιουργική οικονοµία» από το Δήµαρχο και την εκτελεστική επιτροπή για να µπορέσει να γίνει µια κοινή προσπάθεια και να χαραχθεί µια κοινή στρατηγική. Εµείς ξεκινήσαµε µια προσπάθεια σε συνεργασία µε το γραφείο ευρωπαϊκών προγραµµάτων που δηµιουργήσαµε στο Δήµο, κυνηγήσαµε κάποια σχετικά προγράµµατα, τα οποία δεν µπορέσαµε να τα πάρουµε, γιατί δεν έχουµε την εµπειρία προφανώς για να πάρουµε από την πρώτη φορά ευρωπαϊκά προγράµµατα, και έχουµε ένα συγκεκριµένο όραµα για την περιοχή της Βαλαωρίτου. Θέλουµε να δηµιουργηθεί ένα τετράγωνο πολιτισµού και δηµιουργικότητας. Κινούµαστε προς αυτήν την κατεύθυνση µε αργά βήµατα, γιατί είναι κάτι πολύ καινούριο για τη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ένα όραµα, το οποίο φυσικά πρέπει να καταλήγει στην εξωστρέφεια και στη δηµιουργία θέσεων εργασίας. Αν δεν καταλήξει εκεί, όλα τα άλλα είναι θεωρητικές «φούσκες» και δεν είναι εποχή για θεωρία. Πρέπει να υπάρχει ένα πρακτικό αποτέλεσµα σε όλα αυτά.

2. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποια αδυναµία αντιµετώπισης αυτών των ζητηµάτων και αν ναι που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό; Οφείλεται στο ότι δεν έχουµε την εµπειρία για να το κάνουµε. Ουσιαστικά συναγωνιζόµαστε µε άλλες χώρες για ευρωπαϊκά κονδύλια, οι οποίες είναι πολύ πιο έµπειρες σε αυτό το κοµµάτι. Επίσης δεν είναι κάτι το οποίο µπορεί να γίνει µόνο από το Δήµο Θεσσαλονίκης. Πρέπει να συµπράξουν πάρα πολλοί φορείς και αυτή η προσπάθεια να βγει επικοινωνιακά προς τα έξω, να αγκαλιαστεί από όλους και να γίνει κοινό όραµα για όλους τους φορείς της πόλης. Γιατί ο Δήµος είναι δεν έχει διοικητική επάρκεια για να τρέξει ένα τέτοιο έργο.

3. Ποιά είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της πόλης κατά τη γνώµη σας;

Έχει ένα δυναµικό δηµιουργικής οικονοµίας. Έχει καλή µουσική σκηνή, έχει γραφίστες που µπορούν να σταθούν σε παγκόσµιο επίπεδο, έχει καλλιτέχνες, έχει κάποιους σχεδιαστές οι οποίοι πνίγονται και δε µπορούν να βρουν διέξοδο σε αυτό που κάνουν. Έχει µία δηµιουργική κοινότητα. Η πόλη επίσης έχει µία πολύ καλή θέση, είναι 500 χιλιόµετρα από τις περισσότερες Βαλκανικές Πρωτεύουσες και άλλες πόλεις της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, είναι ένας προορισµός ιδανικός για όλες της βαλκανικές χώρες, λόγω της Χαλκιδικής, της τοποθεσίας της και της ζωντανής σκηνής που έχει το βράδυ. Οπότε όλα αυτά πρέπει να γίνουν ένα ελκυστικό πακέτο και να αξιοποιηθούν ώστε να λειτουργήσουν υπέρ της ανάπτυξης αυτής της δηµιουργικότητας. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 4. Γνωρίζετε ή έχετε ακούσει την έννοια της δηµιουργικής οικονοµίας; Την έχω ακούσει, ξέρω ότι είναι αυτό που έρχεται στο µέλλον. Για αυτό και το Πρόγραµµα “Culture” της ευρωπαϊκής κοινότητας µετατρέπεται σε “Creative Economy”. Είναι ουσιαστικά µια προσπάθεια να στηριχθεί η καλλιτεχνική παραγωγή ώστε να µπορεί να φέρνει έσοδα και αυτονοµία στους δηµιουργούς µε στόχο να απαγκιστρωθούν από την κρατική εξάρτηση. Είναι κάτι το οποίο τρέχει πολύ έντονα στην Ευρώπη και στην Αµερική και φτάνει πλέον και στην Ελλάδα.

5. Πιστεύετε ότι είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική η πόλη της Θεσσαλονίκης στον τοµέα της «δηµιουργικής οικονοµίας» και σε ποιούς κλάδους; Το πιστεύω πάρα πολύ. Δε το λέω σαν ρητορικό σχήµα. Πιστεύω ότι αυτό που παράγεται εδώ είναι ποιοτικό και µπορεί να σταθεί σε παγκόσµιο επίπεδο. Σε πολλούς κλάδους. Ίσως όχι σε όλους ακόµα. Μπορούµε να µιλήσουµε για τους γραφίστες µας, για τους street artists οι οποίοι είναι διεθνούς επιπέδου, τους αρχιτέκτονές µας. Έχουµε αρκετούς σχεδιαστές που σχεδιάζουν αντικείµενα τα οποία εάν είχαν το σωστό µάρκετινγκ και τις σωστές πλατφόρµες θα έβγαιναν προς τα έξω. Και έχουµε και την µουσική σκηνή η οποία εγώ προσωπικά πιστεύω ότι είναι πολύ σηµαντική στην πόλη. ΒΑΛΑΩΡΙΤΟΥ 6. Ποιό πιστεύετε ότι είναι το µεγαλύτερο πρόβληµα της περιοχής «Βαλαωρίτου» αυτή τη στιγµή; Είναι η ανεξέλεγκτη εξάπλωση της αναψυχής. Τα µαγαζιά λειτουργούν ανεξέλεγκτα, δεν υπάρχει κανόνας για το ποιός ανοίγει που, πως και που εξαπλώνεται, πως παίζει µουσική. Όλη αυτή η αναρχία που επικρατεί η οποία δε µπορεί να λυθεί µόνο µε παρεµβάσεις το Δήµου και µάζεµα τραπεζοκαθισµάτων, αλλά πρέπει να λυθεί µε κοινή διαχείριση όλης αυτής της κατάστασης και από τους ίδιους τους καταστηµατάρχες. Να κατανοήσουν ποιό είναι το όφελός τους µακροπρόθεσµα και να λυθεί το πρόβληµα της αναρχίας που υπάρχει εκεί.

7. Υπάρχει στρατηγική ή πρόθεση δηµιουργίας στρατηγικής για τη συγκεκριµένη περιοχή µελέτης; Η βραχυπρόθεσµη στρατηγική είναι όσο µπορούµε να ανεβάσουµε το κοµµάτι το πολιτιστικό ώστε να ισορροπήσει το κοµµάτι της αναψυχής. Και αυτό γίνεται µε πολύ αργές διαδικασίες, αλλά γίνεται. Δηλαδή ότι ξεκινάει εκεί το «ΑΥΓΟ» που είναι ουσιαστικά το µουσικό χωριό ή δηµιουργούνται κάποιο άλλοι χώροι τους οποίους εµείς προσπαθούµε να τους στηρίξουµε δείχνει αυτό το πράγµα. Πχ. το Κρατικό Ωδείο, η Σχολή Βουτσινά, και ότι άλλο υπάρχει εκεί το οποίο αγγίζει τη δηµιουργική

οικονοµία εµείς προσπαθούµε να το στηρίξουµε ακριβώς για να ισορροπήσει το άλλο κοµµάτι το οποίο παραµένει άναρχο και βουλιµικό απέναντι στο δηµιουργικό.

8. Έχετε κάποια εκτίµηση για το µέλλον και τις προοπτικές της περιοχής; Κινούνται πολύ αργά τα πράγµατα. Δηλαδή έχει προγραµµατιστεί µία ανάπλαση της περιοχής, της ευρύτερης περιοχής της Πλατείας Χρηµατιστηρίου, η οποία δεν προχωράει τόσο καιρό. Κάποιες συναντήσεις που γίνανε µε δική µας υποκίνηση δεν καταλήξανε κάπου. Το κοµµάτι της ανάπλασης είναι στη δικαιοδοσία της Διεύθυνσης Υποδοµών, Αρχιτεκτονικού κλπ, µε χρήµατα τα οποία θα έρθουν από την κεντρική διοίκηση, τα οποία δεν έρχονται, και ούτω καθεξής. Πρέπει να βρούµε τρόπο να κινηθούµε πιο γρήγορα από ότι µας επιβάλει η ελληνική δηµόσια διοίκηση. Αυτός είναι ένας καθηµερινός αγώνας που γίνεται και δεν ξέρω κατά πόσο θα τα καταφέρουµε. Πάντως το γεγονός ότι έχει περάσει στους ίδιους τους ανθρώπους που ζουν εκεί µια τέτοια αίσθηση ότι κάτι πρέπει να γίνει είναι πολύ θετικό. Υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες, και υπάρχουν και κάποιο φορείς που δρουν εκεί που συνενώνονται, που ανταλλάζουν απόψεις και που αρχίζουν να κινούν τα πράγµατα.

9. Πιστεύετε ότι η περιοχή της Βαλαωρίτου είναι και σε τί βαθµό ανταγωνιστική στον τοµέα της «δηµιουργικής οικονοµίας»; Και αν ναι, µπορεί αυτό να αναστρέψει τη διαφαινόµενη ολίσθηση της περιοχής; Η περιοχή νοµίζω ότι µόνο µπροστά µπορεί να πάει. Ήδη έχει ένα παρελθόν και µία αύρα θετική, δηλαδή ήταν το παλαιό εµπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Όλη η παλιά Θεσσαλονίκη έχει περάσει από την περιοχή εµπορικά και επιχειρηµατικά και αυτό κουβαλάει έναν αέρα πολύ θετικό. Έχει το Χρηµατιστήριο, την εκκλησία του Αγίου Μηνά, έχει το Εβραϊκό Μουσείο πιο δίπλα. Ανέκαθεν έπαιζε έναν ρόλο πολύ σηµαντικό για την εµπορική, επιχειρηµατική κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Έχει ακόµα την Καθολική εκκλησία. Είναι ένα πολυπολιτισµικό σηµείο της πόλης, το οποίο χρειάζεται µία ώθηση, ώστε όλοι αυτοί οι αναξιοποίητοι βιοτεχνικοί χώροι να αποκτήσουν έναν άλλο χαρακτήρα και νοµίζω ότι µόνο µπροστά µπορεί να πάει.

10. Υπάρχει έντονη συζήτηση ότι η περιοχή ακολουθεί τα βήµατα από τα Λαδάδικα. Ποιά η δική σας γνώµη; Όχι εγώ δε πιστεύω ότι ακολουθεί τα βήµατα από τα Λαδάδικα και δεν πιστεύω ότι θα κυλήσει σε µία «µπουζουκοκατάσταση». Νοµίζω ότι µε όλα αυτά που γίνονται και µε τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται αναχαιτίζεται το κοµµάτι της διασκέδασης και θα ανέβει όλο το άλλο κοµµάτι της δηµιουργικότητας, της ανάπτυξης πρωτοβουλιών κλπ. Και νοµίζω ότι είναι µία µάχη που γίνεται ανάµεσα στα δύο, αλλά νοµίζω ότι θα «κερδίσει» το δηµιουργικό και θα δούµε µία θετική εξέλιξη για την περιοχή. Δεν βλέπω άλλη περιοχή στη Θεσσαλονίκη που να έχει τέτοια πυκνότητα, τέτοιο παρελθόν και τέτοια προοπτική. Πραγµατικά το πιστεύω. Συν τις στάσεις του µετρό που θα γίνουν εκεί κοντά και θα αναβαθµίσουν σίγουρα την περιοχή.

Ι ΕΚΞΥΝΗ Medi t er aneanCol l ege

ΕΓ ΝΑ ΤΙ Α

ΟΔ ΟΣ

Εκκλησί α Καθολι κών Ο ΔΟ Σ Φ ΡΑ ΓΚ Ω Ν ΟΔ ΟΣ ΕΡ ΜΟ Υ

Υ ΙΟ ΛΕ ΑΚ ΗΡ Σ. ΒΑ Σ ΔΟ Ο

ΟΔ ΟΣ ΗΡ ΩΩ Ν

ΟΔ ΟΣ Ι ΩΝ ΟΣ ΔΡ ΑΓ ΟΥ ΜΗ

ΟΔ ΟΣ ΛΕ ΟΝ ΤΟ Σ ΣΟ Φ ΟΥ

ΑΝΗΣΟΥ ΟΔΟΣΔΩΔΕΚ

Κρατι κόΩδεί ο

ΠΟ ΛΥ ΤΕ ΧΝ ΕΙ ΟΥ Εβραϊ κόΜουσεί οΘεσσαλονί κης

ΘΕΣΗ ΠΕΡΙ ΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙ ΚΟ Ι ΣΤΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙ ΚΗΣ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Α1.ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙΕΚΔΟΣΕΙ Σ Α2.ΔΙ ΑΦΗΜΙ ΣΗ Α3.ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙΡΑΔΙ ΟΦΩΝΟ Α4.ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙ ΣΜΙ ΚΟΥΚΑΙΨΗΦΙ ΑΚΑ ΠΑΙ ΧΝΙ ΔΙ Α Β1.ΑΡΧΙ ΤΕΚΤΟΝΙ ΚΗ Β2.ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣΤΕΧΝΕΣΚΑΙDESI GN B3.ΠΑΡΑΔΟΣΙ ΑΚΕΣΤΕΧΝΕΣΚΑΙΑΝΤΙ ΚΕΣ Γ1.ΕΙ ΚΑΣΤΙ ΚΕΣΤΕΧΝΕΣ Γ2.ΠΑΡΑΣΤΑΤΙ ΚΕΣΤΕΧΝΕΣ Γ3.ΜΟΥΣΙ ΚΗ Γ4.ΨΗΦΙ ΑΚΑ ΜΕΣΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 8: Παραδείγµατα εφαρµοσµένων στρατηγικών ανάπτυξης µε βάση τη δηµιουργική οικονοµία

ΔΙΚΤΥΑ ΠΟΛΕΩΝ BaltMet Promo1 Η πρωτοβουλία “BaltMet Promo” ή αλλιώς «Δηµιουργία προωθητικού προϊόντος για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας µε στόχο την προσέλκυση τουριστών, επαγγελµατιών και επενδυτών σε παγκόσµια κλίµακα.» σχηµατίστηκε από την συνεργασία του Δικτύου Βαλτικών Μητροπόλεων (Baltic Metropoles Network) και του Φόρουµ Βαλτικής Ανάπτυξης (Baltic Development Forum). Οι πόλεις που συµµετέχουν στο Δίκτυο Βαλτικών Μητροπόλεων είναι οι εξής: Βερολίνο, Κοπεγχάγη, Μάλµο, Όσλο, Στοκχόλµη, Ελσίνκι, Αγ. Πετρούπολη, Ταλίν, Ρίγα, Βίλνιους και Βαρσοβία. Ο συνολικός πληθυσµός της περιοχής είναι 110 εκ. Το έναυσµα για την δηµιουργία της εν λόγω καµπάνιας ήταν η απουσία µιας αναγνωρίσιµης ταυτότητας για την ευρύτερη περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας καθώς και η έλλειψη µιας ολοκληρωµένης και πολύπλευρης στρατηγικής για το µάρκετινγκ και την προώθηση της περιοχής. Το έργο BaltMet Promo ξεκίνησε το 2010 µε χρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε στόχο την ανάπτυξη µιας δοµηµένης και συστηµατικής προσέγγισης για την ανάπτυξη της περιοχής µέσα από καινοτοµικές µεθόδους και πρακτικές. Τα βήµατα της στρατηγικής που προτάθηκε και εφαρµόστηκε περιλαµβάνουν: - Τη δηµιουργία µιας ελκυστικής «ταυτότητας» (ή ιστορίας) γύρω από την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας που να είναι αρκετά εµπνευσµένη και αξιόπιστη. Την ανάγκη σύστασης µιας µικρής και ικανής οµάδας που θα εργαστεί για τη δηµιουργία της σε συνεργασία µε όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και εταίρους.

- Την προώθηση της «ταυτότητας» αυτής µε στόχο να διαδοθεί µεταξύ κατά το δυνατόν περισσοτέρων οργανισµών και µεµονωµένων ατόµων, µέσω των απαραίτητων ενεργειών.

1 www.baltmetpromo.net

- Την επιλογή ικανού αριθµού φορέων, εταιριών ή µεµονωµένων ατόµων από έξι αντιπροσωπευτικούς τοµείς του λεγόµενου “εξαγώνου branding”, δηλαδή από τους τοµείς του πολιτισµού, της πολιτικής, του τουρισµού, των εξαγωγικών προϊόντων, των µεµονωµένων ατόµων και των επενδυτών.

- Το συντονισµό των έξι τοµέων, µέσω µιας οµάδας συντονισµού, ώστε να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν διεθνή αναγνώριση.

- Τη δηµοσιοποίηση και διάδοση των αποτελεσµάτων και των επιτευγµάτων των επί µέρους τοµέων στην περιοχή. Οι έξι τοµείς, επονοµαζόµενοι «µαργαριτάρια», θα µπορούσαν να δηµιουργήσουν µέσα σε 5 µε 10 χρόνια µια ολοκληρωµένη στρατηγική (Pearl – Necklace Strategy). Στις 24 Νοεµβρίου 2011 στη Βαρσοβία, πραγµατοποιήθηκε η τελική παρουσίαση των αποτελεσµάτων της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος. Παρουσιάστηκαν οι δράσεις που πραγµατοποιήθηκαν στους τρεις βασικούς πυλώνες του προγράµµατος: “πιλότος” τουρισµού (tourism pilot), “πιλότος” κινηµατογράφου (film talent pilot) και “πιλότος” επενδύσεων (investment pilot). Τα αποτελέσµατα δηµοσιεύονται στο διαδίκτυο.2 KreaNord3 To KreaNord είναι ένας φορέας που έχει στόχο την ενίσχυση της σκανδιναβικής δηµιουργικής βιοµηχανίας, ως κινητήριας δύναµης για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη των χωρών της Σκανδιναβίας. Μέσω του φορέα προωθείται η έρευνα γύρω από τη δηµιουργική βιοµηχανία, η δικτύωση συνεργασία στο επίπεδο των σκανδιναβικών χωρών, η οργάνωση πολιτιστικών γεγονότων και τέλος η δηµοσιοποίηση και διάδοση των αποτελεσµάτων των στρατηγικών που εφαρµόζονται. Ο φορέας υποστηρίζει και συντονίζει διάφορους άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τοµέα στη Σκανδιναβία.

Watershed4 Το Watershed είναι ένας πολιτιστικός οργανισµός µε έδρα το Bristol της Αγγλίας που στόχο έχει την επικοινωνία, προώθηση και εξέλιξη δράσεων πολιτισµού. Παρόλο που έχει ως έδρα του το Bristol, το Watershade δεν θέτει όρια στην

2 http://www.bdforum.org/regional‐promotion‐project‐ending/ 3 www.kreanord.org 4 www.watershed.co.uk/ished

προσπάθειά του να φέρει σε επικοινωνία καλλιτέχνες και κοινό σε παγκόσµιο επίπεδο. Μία από τις δράσεις που κινούνται ιδιαίτερα δυναµικά προς την επίτευξη του παραπάνω στόχου είναι η πλατφόρµα iShed, που σαν στόχο της έχει την προώθηση συνεργασιών στον τοµέα της δηµιουργικής βιοµηχανίας µε έµφαση στις τεχνολογικές εφαρµογές. Σε συνεργασία µε τον φορέα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης Guimares 2012, το iShed στεγάζει µία σειρά από live εκδηλώσεις στις πόλεις και δηµιουργίες/ παρεµβάσεις στην πόλη µέσω ψηφιακών µέσων. Οι παρεµβάσεις αυτές στόχο έχουν να λειτουργήσουν για την πόλη ως ερέθισµα ενδυνάµωσης της σχέσης των πολιτών µε την ίδια τους την πόλη αλλά και ταυτόχρονα ενισχύοντας δηµιουργικές συνεργασίες µεταξύ των δύο πόλεων.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ECCE - Dortmund5 Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δηµιουργικής Οικονοµίας (European Centre of Creative Economy - ECCE) ιδρύθηκε το 2010 στα πλαίσια της πολιτιστικής πρωτεύουσας «Ρουρ 2010» (Ruhr 2010), µε στόχο την ανάπτυξη και προώθηση της δηµιουργικής οικονοµίας σε τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Η ευρύτερη περιοχή της Ρουρ (Ruhrgebiet) εφάρµοσε µία στρατηγική ανάδειξης του καλλιτεχνικού και δηµιουργικού προσώπου της περιοχής. Σε αυτά τα πλαίσια το ecce στοχεύει στην ανάπτυξη και προώθηση της δηµιουργικής οικονοµίας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και παράλληλα στην ανάδειξη του Ρουρ ως κεντρικού πόλου για την δηµιουργική οικονοµία της Ευρώπης. Το κέντρο υποστηρίζει την δηµιουργική επιχειρηµατικότητα, µέσω του στρατηγικού αστικού σχεδιασµού και επιπλέον µέσω της δηµιουργίας «δηµιουργικών γειτονιών» (creative quarters) στην ευρύτερη περιοχή του Ρουρ. Τέλος το ινστιτούτο ecce σε συνεργασία µε το International School of Management (ISM) του Ντόρτµουντ, διεξήγαγαν έρευνα µε στόχο να αξιολογήσουν την παρουσία της δηµιουργικής οικονοµίας στην ευρύτερη περιοχή του Ρουρ. Τα αποτελέσµατα

5 www.e‐c‐c‐e.de

της έρευνας δηµοσιεύτηκαν το Φεβρουάριο του 2010 στον ιστότοπο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δηµιουργικής Οικονοµίας.

Creative Scotland6 Ο οργανισµός “Creative Scotland” είναι ο εθνικός αρωγός της στρατηγικής για την προώθηση των τεχνών και των δηµιουργικών δραστηριοτήτων στην Σκωτία. Στόχος του είναι η επένδυση σε τοµείς δηµιουργικότητας, καθώς και η διάδοση και προώθησή τους εντός και εκτός συνόρων. Μέσω ειδικών προγραµµάτων επιδιώκεται η ενίσχυση ταλαντούχων ανθρώπων και αξιέπαινων ιδεών στη Σκωτία, µε κύριο γνώµονα την ανάπτυξη της δηµιουργικότητας. Παράλληλα δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στη διάδοση των αποτελεσµάτων των ενεργειών αυτών µε στόχο την ενίσχυση της εικόνας της Σκωτίας ως «δηµιουργικού τόπου». Μεταξύ των ενεργειών που εφαρµόστηκαν είναι η σύνταξη ενός πλάνου επενδύσεων σε τοµείς της δηµιουργικής βιοµηχανίας, η δηµιουργία ενός λογότυπου για τον οργανισµό, καθώς και η διοργάνωση διαφόρων πολιτιστικών και ενηµερωτικών γεγονότων. Μία από τις σηµαντικότερες διοργανώσεις του «Creative Scotland” µε στόχο την ενίσχυση της “δηµιουργικής” ταυτότητας της περιοχής και την προσέλκυση αντίστοιχων επενδύσεων είναι η “Year of Creative Scotland 2012”, που θα πλαισιώσει το «Λονδίνο 2012» και τη «Γλασκώβη 2014».

ΠΟΛΕΙΣ Brainport Region Eindhoven7 Για τρίτη συνεχή χρονιά η πόλη του Αϊντχόβεν αναδείχθηκε «Έξυπνη κοινότητα 2011» (Smart21 Community of the Year 2011) και για πρώτη φορά συµπεριλήφθηκε µέσα στις επτά «Ευφυέστερες κοινότητες» στα Βραβεία ICF. (Top Seven Intelligent Community of the Year for 2011). Η ταυτότητα της “ευφυούς κοινότητας” έχει αποτελέσει για το Αϊντχόβεν στόχο για την επίτευξη του οποίου έχει εφαρµόσει µια ολοκληρωµένη στρατηγική µε το όνοµα “Brainport. Region Eindhoven”. Η στρατηγική αυτή περιλαµβάνει τη δηµιουργία λογότυπου, την ενίσχυση της καινοτοµικότητας και της γνώσης, τη συνέργεια και κυρίως τη δηµιουργία ευνοϊκού κλίµατος για επενδύσεις και ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων.

6 www.creativescotland.com 7 www.brainport.nl

Ένα από τα κυριότερα κοµµάτια του προγράµµατος είναι η προσέλκυση επενδύσεων για την επίτευξη της οποίας το Αϊντχόβεν παρουσιάζεται ως ένας εξαιρετικός τόπος για την χωροθέτηση εταιριών µε τεχνικό και καινοτοµικό προσανατολισµό. Επίσης τονίζεται το ευνοϊκό περιβάλλον για το ξεκίνηµα νέων επιχειρήσεων µε δέλεαρ την καινοτοµικότητα αλλά και τη δυνατότητα συνεργασιών που προσφέρει η περιοχή του Αϊντχόβεν. Τέλος αναδεικνύεται µέσω του ιστότοπου και των σχετικών διαφηµιστικών φυλλαδίων η άριστη συνέργεια του τρίπτυχου εµπόριο και βιοµηχανία, έρευνα και καινοτοµία µε τις δηµόσιες αρχές, γεγονός που προσφέρει το ιδανικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Τέλος η στρατηγική αυτή ενισχύθηκε ακόµη περισσότερο µέσω του προγράµµατος “Brainport 2020. Top economy. Smart society”.

CreativeSheffield8 Το «CreativeSheffield» είναι ένας φορέας που υπάγεται στη Δήµο της πόλης του Sheffield και έχει ως κύριο στόχο του την ανάπτυξη µιας ιδιαίτερης ταυτότητας για την πόλη, η οποία θα µπορέσει να πυροδοτήσει την οικονοµική και επιχειρηµατική της ανάπτυξη. Οι προτεραιότητες του φορέα περιλαµβάνουν µεταξύ άλλων: Την προσέλκυση και υποστήριξη επενδύσεων. Την υποστήριξη των τοπικών επιχειρήσεων που µπορούν να εξυπηρετήσουν την στρατηγική ανάπτυξης για το Sheffield. Την ενθάρρυνση της καινοτοµίας και της τεχνολογικής ανάπτυξης Την εξασφάλιση των απαραίτητων υποδοµών που θα επιτρέψουν την οικονοµική ανάπτυξη της πόλης. Η στρατηγική ανάπτυξης της πόλης στηρίζεται σε πέντε βασικούς πυλώνες: Την αστική αναζωογόνηση, το µάρκετινγκ της πόλης, τις επενδύσεις και την καινοτοµικότητα, την ανάπτυξη ιδιαίτερων δεξιοτήτων και την προσέλκυση επιχειρήσεων.

Creative Hong Kong9

8 www.creativesheffield.co.uk, http://www.welcometosheffield.co.uk/ 9 www.createhk.gov.hk

Το πρόγραµµα CreateSmart Initiative (CSI) ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2009, στα πλαίσια µιας ευρύτερης καµπάνιας µε τίτλο:“CreateHK”. Στόχος του προγράµµατος είναι η προώθηση και επιτάχυνση της ανάπτυξης της τοπικής δηµιουργικής βιοµηχανίας του Χονγκ Κονγκ,, ώστε να µετασχηµατιστεί σε “Δηµιουργική Πρωτεύουσα της Ασίας”. Το πρόγραµµα CSI χρηµατοδοτεί προτάσεις µε στόχους που εναρµονίζονται µε τη στρατηγική του, δηλαδή την ανάπτυξη της δηµιουργικής βιοµηχανίας, µε τους εξής τρόπους: -Την ανάπτυξη µιας δεξαµενής δηµιουργικού ανθρώπινου δυναµικού, το οποίο θα σχηµατίσει τη ραχοκοκαλιά της δηµιουργικής οικονοµίας της πόλης.

-Τη διευκόλυνση της έναρξης νέων επιχειρήσεων µε σχετικό αντικείµενο - Τη δηµιουργία ζήτησης για δηµιουργικότητα και καινοτοµία και την επέκταση της τοπικής αγοράς στον τοµέα της δηµιουργικής βιοµηχανίας - Την προώθηση και διαφήµιση αυτών των δραστηριοτήτων εντός της χώρας και στο εξωτερικό.

- Την ανάπτυξη δηµιουργικών θυλάκων στην περιοχή µε στόχο τη συνέργεια και τη διευκόλυνση των ανταλλαγών - Την προώθηση του Χονγκ Κονγκ ως «Δηµιουργικής Πρωτεύουσας της Ασίας»

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΛΕΩΝ Temple bar - Dublin10 Η περιοχή Temple bar βρίσκεται στο κέντρο του Δουβλίνου και αποτελεί δηµοφιλή προορισµό για κατοίκους και επισκέπτες του Δουβλίνου καθώς συγκεντρώνει πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες και χρήσεις αναψυχής. Πρόκειται για µια ιστορική περιοχή που διατηρεί τον χαρακτηριστικό µεσαιωνικό αστικό ιστό. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 λόγω της ερείπωσης και της υποβάθµισής της αλλά και του ιδιαίτερου χαρακτήρα της, άρχισε να συγκεντρώνει εργαστήρια καλλιτεχνών, µικρά εναλλακτικά καταστήµατα καθώς και καφετέριες και µπαρ. Ενώ επρόκειτο να κατεδαφιστεί σύµφωνα µε σχέδια µιας µεγάλης µεταφορικής

10 www.templebar.ie

εταιρίας για την ανέγερση σταθµού λεωφορείων το κίνηµα των κατοίκων και των καλλιτεχνών που είχαν εγκατασταθεί σε αυτή οδήγησε στην ανατροπή του σχεδίου αυτού και στην εφαρµογή ενός νέου σχεδίου αναζωογόνησης της περιοχής. Για την εφαρµογή ενός συγκροτηµένου προγράµµατος αναζωογόνησης δηµιουργήθηκε ένα εταιρικό σχήµα µε το όνοµα Temple Bar Properties και στη συνέχεια Temple Bar Cultural Trust. Το εταιρικό αυτό σχήµα ασχολήθηκε µε την αναζωογόνηση της περιοχής µέσω πολιτιστικών δραστηριοτήτων, φυσικού σχεδιασµού αλλά και διαδικασιών branding. Οι πρακτικές και τα αποτελέσµατα των διαδικασιών που ακολουθήθηκαν δηµοσιεύονται στον ιστότοπο της περιοχής.

One Leicester11 «One Leicester» είναι η ονοµασία για το στρατηγικό πρόγραµµα που εφαρµόζει η πόλη του Leicester µε στόχο σε βάθος 25ετίας την αναβάθµιση της πόλης και την µεταµόρφωσή της σε βιώσιµη πόλη της Μ. Βρετανίας. Το πρόγραµµα εφαρµόζεται πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: την ασφάλεια, την αύξηση της επιχειρηµατικότητας και ενίσχυση της οικονοµίας και τη αναβάθµιση του περιβάλλοντος και το αστικού ιστού. Για την επίτευξη του κεντρικού στόχου ο φορέας ξεκίνησε την υλοποίηση διαφόρων επιµέρους στρατηγικών προγραµµάτων όπως: Την αναβάθµιση και το φυσικό σχεδιασµό συγκεκριµένων περιοχών στο κέντρο της πόλης. Τη δηµιουργία πολιτιστικής γειτονιάς (Cultural Quartier) στην περιοχή St. George’ s South. Την εφαρµογή του προγράµµατος “Greener Leicester” µε στόχο την περιβαλλοντική αναβάθµιση της πόλης. Την δηµιουργία του κέντρου LCB Depot µε στόχο την προσέλκυση και υποστήριξη της δηµιουργικής βιοµηχανίας. Τα πρώτα αποτελέσµατα της εφαρµογής του στρατηγικού σχεδίου “One Leicester” που ξεκίνησε το 2002 δηµοσιεύτηκαν στον ιστότοπο: www.oneleicester.com µε τίτλο “Leicester’ s Strategic Regeneration Area Progress Report 2002-2010”.

11 www.oneleicester.com