1. Spory o naród i nacjonalizm. Podstawowe pojęcia i teorie
Przegląd terminów oraz pojęć
N
a interesujący nas temat napisano wiele książek i odbyło się wiele konferencji. Najwięcej badań naukowych powstało tam, gdzie narastały problemy narodowe. Pomimo (a raczej dzięki) ogromnej ilości częściowej wiedzy i sprytnie opracowanych modeli, kwestia narodu i nacjonalizmu stanowi dziś bardzo złożone zagadnienie, w którym badaczom trudno jest się zorientować dlatego, że osiągnięto jedynie minimalny konsensus koncepcyjny (pojęciowo-językowy). Dlatego konieczne jest rozpoczęcie niniejszego wykładu od podstawowego, orientacyjnego przeglądu terminów oraz pojęć. Przyjrzawszy się pokrótce kilku losowo wybranym badaniom poświęconym narodowi i nacjonalizmowi łatwo można stwierdzić, że autorzy tymi terminami określają bardzo różne przedmioty oraz procesy. Główny problem polega bowiem na tym, że podstawowym narzędziem analizy współczesnego procesu społeczno-kulturowego jest termin wywodzący się już z okresu średniowiecza, ustawicznie wykorzystywany, aż do nowoczesności. Pomimo tego, iż wspólnym rdzeniem tego terminu w większości języków europejskich było łacińskie „natio”, jego tłumaczenia na te języki nabrały nieco innego znaczenia w różnych warunkach politycznych i społecznych. W języku angielskim w XVIII wieku termin „nation” odnosił się do wszystkich mieszkańców podległych jednemu rządowi lub monarsze (czyli mieszkający w jednym państwie) i podlegających tym samym prawom. Podobnie określono go jako „la nation” w pierwszym wydaniu francuskiej Grande Encyclopédie, ale w kolejnym wydaniu do tej definicji dodano także wspólny język. Z kolei w tradycji języka niemieckiego „Nation” kojarzona była przede wszystkim z kulturą, językiem oraz wspólną przeszłością. W innej części Europy Środkowej już w latach pięćdziesiątych XVII wieku czeski uczony Jan Amos Komenský (Comenius)
14
Hroch.indd 14
2020-12-29 14:34:28
