2. Początki formowania i ramy polityczne ruchów narodowych: imperia wieloetniczne
P
owstawanie nowoczesnych narodów całkowicie zmieniło mapę Europy w ciągu zaledwie jednego stulecia. Możemy łatwo zweryfikować to uogólnienie, patrząc na mapę polityczną naszego kontynentu obecnie i porównując ją z tym, jak wyglądała na początku XIX wieku – powiedzmy po 1815 roku. Znajdziemy na niej zaledwie kilka państw, które istniały co najmniej od późnego średniowiecza, na terytorium których zdecydowaną większość stanowili użytkownicy dialektów jednego kultywowanego języka państwowego, jakim był język administracji państwowej, w którym powstała literatura narodowa, ewentualnie także prace naukowe. Kulturę tę udostępniała elita panująca, która także uczestniczyła w jej tworzeniu i konsumpcji. Na terytorium tych krajów nie było żadnych większych społeczności etnicznych, które stanowiłyby potencjalną alternatywę dla narodowości rządzącej. Tych państw było niewiele – Francja, Portugalia, Holandia, Szwecja. Większość terytorium Europy zajmowały państwa, które wprawdzie miały własny język administracji i wysoką kulturę, ale na ich terytorium mieszkała znaczna część ludności należącej do różnych społeczności etnicznych. Zwykle nazywamy je imperiami wieloetnicznymi (lub wielonarodowymi). Najbardziej znane z nich to imperia habsburskie, rosyjskie i osmańskie, które dla naszych zainteresowań są decydujące. Byłoby jednak błędem traktowanie takich wieloetnicznych państw jako „wschodnią” specyfikę. Wieloetnicznymi imperiami były wtedy bowiem Wielka Brytania (wraz z Irlandią, Szkocją i Walią), a także Dania (w tym Islandia, Szlezwik-Holsztyn, Grenlandia i do niedawna także Norwegia) oraz Hiszpania (z Baskami, Katalończykami i Galisyjczykami). Tym ostatnim poświęcimy tutaj jedynie marginalną uwagę. Na terytorium trzech wspomnianych „wschodnich”, wieloetnicznych imperiów żyło na zwartych terytoriach, oprócz
Imperia wieloetniczne (lub wielonarodowe)
35
Hroch.indd 35
2020-12-29 14:34:30
