BELGIË RDI-KOPLOPER IN EUROPA ÉN DE WERELD

België is uitermate actief op vlak van onderzoek en ontwikkeling (O&O). De uitgaven door zowel bedrijven, overheden als hogere onderwijsinstellingen stegen met gemiddeld 4,7% in de periode 2009-2019. Bedrijven zijn met ruime voorsprong de drijvende kracht achter O&O in België, goed voor ruim 11 miljard EUR aan investeringen in 2019.

Ons land doet het vandaag uitstekend op vlak van onderzoek en ontwikkeling én innovatie (RDI). Van Europese middenmoot in 2009 tot echte wereldspeler tien jaar later: in 2019 behoorde België met een O&O-uitgavenpeil van 3,16% tot de top-5 in de wereld en de top-3 in Europa (na Zweden en Duitsland)1 Hiernaast behoorde België in 2022, samen met Nederland, Denemarken, Finland en Zweden, (opnieuw) tot de absolute innovatieleiders in Europa 2 .

In de periode 2009-2019 investeerden zowel bedrijven, overheden als hogere onderwijsinstellingen jaar na jaar gemiddeld 4,7% meer in O&O. Houden we enkel rekening met de bedrijfsinvesteringen in O&O, dan is er zelfs sprake van een jaarlijkse stijging met 5,9% 3. Bedrijven zijn met grote voorsprong de drijvende kracht achter O&O in België. In 2019 deden bedrijven zowat 11,14 miljard EUR aan O&O-investeringen, waar dat in 2009 nog slechts 4,57 miljard EUR bedroeg 4 .Geen enkel ander land maakte in die periode zo’n grote sprong (zie figuur 1).

Figuur 1: O&O-uitgaven door bedrijven in miljoen EUR (links) en jaar‑op jaar groei (rechts) in 2009 2019

O&O is van nature heel arbeidsintensief, daardoor zijn het gros van de O&O-uitgaven personeelsuitgaven. België moet zich geenszins bescheiden opstellen: met meer dan 12 op 1.000 personen (in 2009 nog 8,5)5 tewerkgesteld als onderzoeker, staat België internationaal aan de top. Het moet enkel Zuid-Korea, Zweden en Denemarken laten voorgaan (zie figuur 2). Concreet waren er in 2019 91.757 onderzoekers aan de slag in België, ondersteund door 56.305 O&O-medewerkers. Het aantal indirecte jobs is daar een veelvoud van.

Figuur 2: Tewerkgestelde onderzoekers (personeelsbezetting) per 1.000 werknemers in 2009 en 2019

1 Eurostat (2021). Research and development expenditure, by sectors of performance

2 Europese Commissie (2022). European Innovation Scoreboard 2022

3 Eurostat (2021). Ibid.

4 MERI (2021). Research & Development

5 OECD (2023). Researchers (indicator)

KERNCIJFERS

O&O-UITGAVEN DOOR BEDRIJVEN (2019)

11,14 MILJARD EURO

O&O-TEWERKSTELLING IN BELGIË (2019)

91.757

ONDERZOEKERS

56.305

OVERIG O&O PERSONEEL

Bron: Europese Commissie (2022)

BELGIË IS INNOVATIELEIDER, MAAR HET KAN BETER

O&O is de voornaamste grondstof voor innovatie. Een eenvoudige graadmeter om het innovatievermogen te meten, is het aantal geregistreerde patenten. Hier is pas recentelijk echt sprake van een spectaculaire toename: in de periode 2009-2016 nam het aantal patenten toe van 91.515 tot 97.639 (+ 6.124). In 2019 verdubbelde dat aantal tot 208.313 patenten.6 Succes vraagt nu eenmaal veel tijd (en moeite) (zie figuur 3 p. 7).

Toegegeven, het aantal patenten zegt niet alles. Bepaalde successen zijn, vanwege hun aard, slechts incrementeel of niet te patenteren. Op dat vlak kan de European Innovation Scoreboard (2022)7 meer inzicht geven over hoe en op welke manieren België zo innovatief is.

De belangrijkste bron van het Belgische leiderschap op vlak van innovatie vloeit voort uit zijn veelzijdig innovatie-ecosysteem (lees ook de artikels 'Tien innovatiepartners voor de Belgische industrie' p. 14 en 'Innoveren is een metier' p. 18). Dat bestaat uit samenwerkingsclusters tussen kleine en grote bedrijven, kennisinstellingen, hogere onderwijsinstellingen en overheden. Die samenwerkingen zijn uitermate belangrijk omdat ze kennisverspreiding vergemakkelijken en versnellen. Aan de financieringszijde draagt de hoge mate van investeringen door bedrijven in eigen O&O, maar ook onder de vorm van risicokapitaal, daar sterk aan bij. Daarnaast spelen overheidssubsidies en het ruime fiscale instrumentarium (lees de ‘Executive Insight' p. 4) een cruciale rol in het faciliteren van O&O-investeringen. Tot slot wordt ook de hoge tewerkstelling in innovatieve en kennisintensieve ondernemingen sterk gewaardeerd.

Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Om België te doen doorstoten tot absolute nummer 1 in Europa én de wereld moeten de bestaande sterktes verder worden uitgediept. Diezelfde European Innovation Scoreboard toont immers dat er nog belangrijke werk- of verbeterpunten zijn. Zo moet de digitalisering van onze economie worden versterkt en versneld, kan de arbeidsmarkt nog heel wat flexibeler, moeten we innovatie in productie en verkoop stimuleren en nog meer investeren in duurzaamheid.

Een echt zorgenkind – en een cruciaal deel van innovatie –is de opbouw van intellectuele eigendom (lees ook 'Intellectuele-eigendomsrechten: een motor voor de economie' p. 10). België scoort nog altijd ondermaats op vlak van aanvraag van internationale patenten en bescherming van productmodellen. Ze zet die bovendien te weinig om in concrete innovatieve productie in ons land.

Wat Maakt Belgi Een

INNOVATIELEIDER IN EUROPA?

• Aantrekkelijke ecosystemen voor onderzoek

• Snelle introductie van digitale technologieën

• Hoge tewerkstelling in innovatieve sectoren

• Veel investeringen door ondernemingen

• Beschikbaarheid van risicokapitaal en overheidsondersteuning