INTELLECTUELEEIGENDOMSRECHTEN EEN MOTOR VOOR DE ECONOMIE

Intellectuele-eigendomsrechten zijn onlosmakelijk verbonden met innovatie en O&O. Innovatief zijn alleen volstaat immers niet. Verstandige ondernemers beschermen hun uitvindingen en laten ze renderen. Doen ze dat niet, dan lopen ze het risico dat hun uitvindingen gebruikt en gecommercialiseerd worden door hun concurrenten. Zo gaan de vruchten van maandenlang onderzoek en forse investeringen verloren.

Intellectuele-eigendomsrechten (IER) zorgen ervoor dat ondernemingen zich tegen namaakproducten kunnen beschermen en een exploitatiemonopolie verwerven. Op die manier bouwen ze immaterieel kapitaal op voor potentiële inkomsten. Het instrumentarium van de intellectuele-eigendomsrechten is zeer breed. Het bestaat uit octrooien, merken, tekeningen en modellen, auteursrechten, maar ook domeinnamen en bedrijfsgeheimen1

Intellectuele eigendom is essentieel voor de economische bedrijvigheid en het concurrentievermogen van ondernemingen. Het is een van de belangrijkste succesfactoren. Dat blijkt heel duidelijk uit verschillende studies, waaronder een gezamenlijk onderzoek van het Europees Octrooibureau (EOB) en het Bureau voor Intellectuele Eigendom van de Europese Unie (EUIPO) in 20222

Uit dat onderzoek blijkt dat IER-intensieve sectoren in de periode 2017-2019 meer dan 47% van de totale economische activiteit (bbp) van de EU (6,4 biljoen euro) genereerden. Zij stelden, tijdens die periode, in de EU gemiddeld meer dan 61 miljoen mensen tewerk en creëerden 20 miljoen extra jobs in sectoren die goederen en diensten leveren aan IER-intensieve sectoren. Als we die indirecte jobs meerekenen, komt het totaal aantal jobs gelinkt aan intellectuele eigendomsrechten, uit op 82 miljoen (39,4%). Bovendien zijn IER-intensieve sectoren lonender dan andere. Het loon ligt er gemiddeld 41% hoger dan in andere sectoren.

1 Lees REFLECT nr. 14 'Waarde winnen met intellectuele eigendom', 2014 2 https://euipo.europa.eu

KMO’S OP KOP

De vraag die zich stelt is in hoeverre IER gekoppeld zijn aan de prestaties van ondernemingen. Een recent verslag over het verband tussen IER en de ondernemingsprestaties op Europees niveau (EOB & EUIPO, 2021)3 laat zien dat er wel degelijk een hefboomeffect is (op de prestaties). Dat effect is bovendien veel uitgesprokener voor kmo's dan voor grote ondernemingen.

Om een nauwkeuriger en vollediger beeld te krijgen van de rol die intellectuele- eigendomsrechten spelen in de groei van onze ondernemingen, gaven de FOD Economie en het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BOIP) de opdracht aan de KU Leuven en het onderzoeksbureau IDEA Consult om de kenmerken van ondernemingen die een bescherming van hun intellectuele eigendom aanvragen, te onderzoeken4 Voor die studie werden de octrooien, merken, modellen en tekeningen en de kwekersrechten van 15.193 Belgische ondernemingen onderzocht voor de periode 2010-2019. Samen registreerden ze 82.190 IER, met een gemiddelde van 5,4 per onderneming. Die kenmerken van ondernemingen met IER werden vervolgens vergeleken met 474.315 ondernemingen zonder IER. Zowel de gemiddelde als de samengestelde groei, maar ook de productiviteit van de ondernemingen werden onderzocht. Welke resultaten leverde dat onderzoek op?

Dominantie Van Merkenrechten

Uit de studie blijkt dat de IER-portefeuilles van IERactieve ondernemingen in België eerder beperkt zijn in omvang. De helft van de ondernemingen heeft slechts één enkel intellectueel-eigendomsrecht en slechts 6% van de ondernemingen bezit meer dan tien intellectueleeigendomsrechten. Het hoeft niet te verbazen dat de IER-portefeuilles van oudere en grotere ondernemingen uitgebreider zijn in omvang (aantal IER) en bereik (aantal verschillende vormen van IER: octrooi, merk ...) dan die van jongere ondernemingen en kmo’s. Hoewel grote ondernemingen proportioneel meer IER hebben, geldt het hefboomeffect van IER vooral voor kmo’s. Daarnaast zien we in het Belgische IER-landschap een groot overwicht van merkenrechten (zie figuur 1).

Bron: FOD Economie en BOIP, Econometrische analyse van het gebruik van systemen voor de bescherming van intellectuele eigendom in België, januari 2022

De sector ‘Groot- en detailhandel’ is het sterkst vertegenwoordigd binnen de IER-actieve ondernemingen in België. Dat is in hoofdzaak te wijten aan het grote aandeel van houders van merkenrechten, waarbinnen die sector een overwicht heeft (zie figuur 2, p. 12).

Houders van octrooien en modellen zijn duidelijk aanwezig binnen de industriële sector.

Maar liefst 84% van de IER-actieve ondernemingen in België zijn kmo’s. Vooral onder de houders van merkenrechten zijn kmo’s talrijk vertegenwoordigd. Dat grote overwicht van kmo’s is iets minder uitgesproken bij de houders van octrooien.

IER-actieve kmo’s zijn gemiddeld 19 jaar, terwijl grote ondernemingen met een gemiddelde van 34 jaar aanzienlijk ouder zijn.

Een Motor Voor De Economie In Haar Geheel

IER hebben een aandrijvend effect voor de prestaties van ondernemingen, maar ook voor de Belgische economie in haar geheel.

Ondernemingen met IER zijn goed voor 23,7% van de totale tewerkstelling in België (2019), terwijl ze slechts een fractie van de totale ondernemingspopulatie uitmaken. Daarenboven zorgen IER-actieve ondernemingen in België voor een hogere bruto toegevoegde waarde per werknemer, dan Belgische ondernemingen zonder IER.

De resultaten van de studie wijzen ook uit dat de aanwezigheid van IER samenhangt met extra groei: ondernemingen met IER ervaren een groei in tewerkstelling die ongeveer 2,5 procentpunten hoger ligt dan de groei van ondernemingen zonder IER. Hoewel dat effect voor kmo’s betrekking heeft op zowel de omvang als het bereik (van de IER-portefeuille), lijkt voor grote ondernemingen vooral het bereik van de portefeuille samen te gaan met groei.

Als we kijken naar de productiviteit dan stellen we gemiddeld een hogere productiviteit vast bij ondernemingen met IER, hoewel er aanzienlijke verschillen zijn naargelang, onder meer, de omvang en het bereik van de IER. De productiviteit van ondernemingen met IER is 13,9% hoger dan die van vergelijkbare ondernemingen zonder IER. Dat is echter alleen zo voor ondernemingen die zowel over octrooien als merken beschikken.

Tot slot tonen de cijfers uit de studie duidelijk aan hoe belangrijk IER zijn om het concurrentievermogen van grote, middelgrote en kleine ondernemingen een boost te geven. Dat hebben velen onder hen goed begrepen.

Hun innovatieve dynamiek is een feit. In 2021 stond België nog op de 13de plaats wereldwijd wat het aantal Europese octrooiaanvragen betreft 5 (in 2021 werden door België 2.485 octrooiaanvragen gedaan, wat een stijging van 3,3% is ten opzichte van het jaar daarvoor; dat komt overeen met 214 octrooiaanvragen per inwoner, waardoor ons land wereldwijd op plaats 8 staat). Ook de cijfers van het jaarverslag van 2021 van de Belgische Dienst voor de Intellectuele Eigendom (DIE)6 zijn lovend: 1.207 Belgische octrooiaanvragen en 1.005 verleende octrooien.

Drie Soorten Registraties

Ter herinnering, er zijn drie soorten registraties die leiden tot de toekenning van een intellectuele-eigendomstitel:

1. octrooien, die verband houden met technische innovaties;

2. merken, die het beeld van de onderneming weergeven;

3. tekeningen en modellen, die betrekking hebben op het uiterlijk van een product (kleur, textuur, materialen …).

Auteursrecht vereist geen registratie of toekenning van een titel om te worden beschermd. De creatie van het werk geeft het automatisch auteursrechten.

Bedrijfsgeheimen: technische knowhow wordt intern geheim gehouden en niet gepubliceerd.

Dankzij de domeinnaam, die geen intellectuele-eigendomstitel is, kan een onderneming op het internet worden geïdentificeerd en van haar concurrenten worden onderscheiden.

5 https://www.epo.org

6 https://economie.fgov.be