Zakenvisie Editie nr. 61

No. 61, oktober 2013

Ondernemersmagazine van de Commerciële Club Zuid Friesland

CCZF zet nieuwe koers uit

Friesland profiteert van bouwgolf in mondiale zuivel

Zuivel is een van de innovatiefste sectoren in Nederland

Robert Andringa – Stalinrichter Cowhouse Leeuwarden:

‘Boer volgt koe, niet andersom’ Losse nummers € 3,95

www.bentacera.nl

2013

De zwartlederen koffer is passé Vandaag vraagt om ’n betrokken accountant die niet van gisteren is. Bentacera Economische kansen en bedreigingen wisselen elkaar razendsnel af. Hierdoor is het als ondernemer belangrijker dan ooit om alert, flexibel en ondernemend te blijven. Zodat je heel gericht kunt schakelen en beslissen op die momenten dat je nieuwe mogelijkheden ziet. Juist dan heb je een betrokken accountant nodig. Iemand die je persoonlijk door-

en-door kent, die écht voor je wil rennen en pro actief op jouw situatie inspeelt.

Dát is de reden waarom BENT en Acera de krachten hebben gebundeld. Met zeven kantoren door heel Friesland en zo’n 240 professionals kunnen we als Bentacera méér toegevoegde waarde bieden. Met innovatieve automatisering voor je administratieve processen.

En met een nóg bredere expertise om nieuwe kansen effectief te benutten en bedreigingen al te ondervangen voordat ze zich manifesteren.

Meer weten? Wij verwelkomen je graag in één van onze vestigingen. Uiteraard kun je voor meer informatie ook terecht op bentacera.nl

BENTACERA IS GEVESTIGD IN, BOLSWARD, DOKKUM, DRACHTEN, FRANEKER, HEERENVEEN, LEEUWARDEN EN SNEEK.

Laat je niks wijsmaken

Hoe hoger de oplage, hoe lager de stuksprijs. Dat weet Easterein Heerenveen elke grootverbruiker.

Maar waar parkeer je zolang die Sibadawei 20 Jupiter 10i extra pallets drukwerk? Bij Van der Eems. Dat is opslag, online voorraadbeheer en levering op afroep ineen. Dus als Directie bij je volgende megabestelling denkt dat

Inkoop ze ziet vliegen‌ Laat ze het mysterie met eigen ogen aanschouwen inBolsward Heerenveen. Want zien is geloven bij Van Nieuwmarkt 9 der Eems. Kijk voor ons volledige aanbod in drukwerk op onze website, www.vandereems.nl.

EastErEIn

BoLsWarD

HEErEnVEEn

snEEK

Zien is geloven

Colofon

ZakenVisie is het officiële clubblad van de Commerciële Club Zuid Friesland en is een uitgave van Van der Let & Partners Identity.

Uitgave/vormgeving Van der Let & Partners Identity Herenwal 137, Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: mail@vdlp.nl Internet: www.vdlp.nl Advertentieverkoop Tel.: 0513 - 654 445 Redactie A. Rombout, M. van der Leest, S. van der Let E-mail: mail@zakenvisie.nl

No. 61

13

Met medewerking van J. van Zanden, M. van der Leest, G. Schaaij, mr. T. Bijlsma, René van Buitenen, Jelle Zijlstra, Dirk Bruins, Robert Couperus, Rinse Andringa

oktober 2013

Friesland profiteert van bouwgolf in mondiale zuivel

Eindredactie S. van der Let Fotografie Van der Let & Partners Identity, Cor Pot e.a.

Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Sandd Dagelijks bestuur CCZF Voorzitter J. van Zanden Penningmeester H. de Jager Secretaris A. Alkema

16

Algemeen bestuur CCZF S. Algera F. Tuinstra E. Selderijk

Zuivel is een van de innovatiefste sectoren van Nederland

Ereleden CCZF M. Rem A. Brink J. de Vries J. Boeijenga Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns.

ZakenVisie is het leden- en informatiemagazine van de Commerciële Club Zuid Friesland.

Het magazine verschijnt 6x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren en wordt verspreid onder alle leden van de CCZF. Daarnaast komt het CCZF magazine via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland.

Het CCZF magazine wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse openbare instellingen.

21

Stalinrichters: boer volgt koe, niet andersom

Deze editie

Van de redactie

een uitgave van

5

Van de voorzitter

6

Nieuwe koers Commerciële Club Zuid Friesland

8

Lekker doorwaaien op en langs de wateren rond Heeg Commerciële Club Zuid Friesland

13 Zuivel: Friesland profiteert van bouwgolf in mondiale zuivel

16 Zuivel: Zuivel is een van de innovatiefste sectoren van Nederland

21 Zuivel: Stalinrichters: boer volgt koe, niet andersom

24 Gadgets 27 Degelijkheid troef

Melk de witte motor van de economie

D

e Nederlandse economie mag dan nog steeds kwakkelen, er is een sector die volop groeit: de zuivel. Door de opkomende middenklasse in Azië en Afrika stijgt de vraag naar melkproducten. En dat merken we in Friesland. In Heerenveen komen drie grote fabrieken en FrieslandCampina steekt miljoenen in Leeuwarden. De strijd om de melk barst los.

Met de groei neemt ook de innovatie toe. Zuivelconcerns zijn zuinig over nieuwe vindingen waar ze vaak jaren aan werken. De concurrent leest immers mee. Maar er zijn grote ambities. De hele zuivelketen moet in 2020 energieneutraal zijn. Gelukkig liggen er grote kansen. Ook bij de melkveehouders, die straks energieleverancier worden.

‘Duurzaam’ is nog steeds hot in de sector. Melk­vee­hou­ ders voelen stevige druk van burgers, overheden en zuivelverwerkers voor een milieu- en diervriendelijke productie. Bovendien levert een relaxte koe veel meer melk dan een gestrest dier, zeggen Friese stalinrichters.

Economie en duurzaamheid gaan hier dus hand in hand!

Geert Schaaij

28 Zakennieuws 30 Autonieuws 31 Ondernemersinkomen en partneralimentatie Mr. T. Bijlsma

32 Culturele tips 34 Afsluiting met golf en BBQ Commerciële Club Zuid Friesland

36 Vooraankondigingen CCZF

Simon van der Let Uitgever

Onder de naam Raadsma ToegangsBeheer (RTB) biedt Raadsma alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort.

In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.

KENNIS IS KUNNEN

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl

Van de voorzitter

Beste Leden, D

e day after… Als ik deze bijdrage voor de Zakenvisie schrijf hebben we de dag hiervoor onze ledendag in Heeg gehad. Deze ledendag stond in het teken van verantwoording afleggen door het bestuur aan de leden (algemene ledenvergadering) over het gevoerde beleid, sportief samen zijn en netwerken. Dit alles vond plaats bij Ottenhome in Heeg. Een prima accommodatie om een ledenvergadering te houden, te fietsen, te sloepen, te zeilen en af te sluiten met poon, koud/warm buffet en muziek van de Fryske troubadour Piter Wilkens.

Over de ledenvergadering ben ik positief omdat er waardering was van de leden over de activiteiten van de CCZF. Bestuurslid Fedde Tuinstra en ondergetekende werden herkozen als lid van het bestuur. Ook hebben we door middel van een kleine poll een indruk gekregen wat er leeft bij de leden. Dit zullen we nog breder gaan uitzetten om een goed beeld te krijgen van de wensen van onze leden. Een punt van aandacht is de ontwikkeling van het ledenaantal. De laatste jaren zien we een trend dat het aantal leden daalt. Dat was ook één van de redenen om afgelopen seizoen onze positie te bepalen en de vraag voor te leggen wie zijn we, wat willen we en hoe blijven we aantrekkelijk voor onze (potentiële) leden in deze veranderende wereld. De basis daarvan is de missie en visie die we gedeeld hebben met onze leden op 27 juni jl. Als bestuur hebben we veel aangereikt gekregen en dit zullen we kanaliseren en vertalen naar een aantrekkelijk programma voor leden, partners en introducés. Suggesties daarvoor zijn en blijven welkom.

De zomer van 2013 zal de boeken in gaan als een perfecte zomer. Bij de aftrap van de vakanties van de basisscholen werd het mooi weer en een ieder die vakantie vierde in West- en Zuid-Europa kan terugzien op zonnige dagen en dat geldt zeker ook voor de thuisblijvers. Ik hoop dat je ook genoten hebt en de dagelijkse hectiek iets van je hebt kunnen afschudden om weer op te laden voor de tijd die komen gaat. Er verandert veel en dit biedt kansen vooral op gebied van duurzaamheid en food afgeleide producten en diensten.

Afgelopen weken hebben we (als regio) nog mooie resultaten kunnen inboeken. Leeuwarden wordt in 2018 Culturele Hoofdstad en dat zal ongetwijfeld zijn gunstige uitwerking hebben in de regio. De huizenmarkt lijkt zich te gaan herstellen en de belangstelling voor de kantorenmarkt neemt voorzichtig iets toe. Bij sc Heerenveen is de rust wedergekeerd en zijn de resultaten ook positief. En als laatste en zeker niet onbelangrijkste lijkt er een voorzichtige stabilisatie te zijn van de werkloosheid. Zou dan toch… We blijven het met belangstelling volgen en ons deel daaraan bijdragen.

Het jaarprogramma van de CCZF staat in grote lijnen weer vast en we streven ook daarin naar uitdaging. Het zal een mix zijn van ontmoeten, luisteren, netwerken en actief bezig zijn. Als bestuur ontmoeten wij je graag op deze events.

Jan van Zanden Voorzitter

5

oktober 2013

Commerciële Club Zuid Friesland

CCFZ zet nieuwe koers uit

H

et bestuur van de Commerciële Club Zuid Friesland wil in de toekomst een nieuwe koers varen. Niet indutten maar met fris elan vooruit. Voorzitter Jan van Zanden vertelde eind juni op een bijeenkomst in het Posthuis Theater in Heerenveen dat het bestuur bezig is met het ontwikkelen van een visie op de toekomst en daarbij ook graag de leden wil betrekken. Leden konden alvast meedenken over een aantal aandachtspunten, die eind september verder worden uitgewerkt. Het gaat om de thema’s toegankelijkheid, sfeer/gezelligheid, zichtbaarheid, ontwikkeling, inspirerend/ vernieuwend en uitstraling. Er werden zes ambassadeurs benoemd die ieder een thema coördineren en verder uitwerken.

Dat zijn: Eesger Toering, Kim Linse, Henri Groenewold, Froukje Nijholt, Bouwdewijn de Vries en Patrick Hakze.

Entertainer Peter Heerschop hield een presentatie over de rol van een club en inspireerde de leden om vooral ook ‘out of the box’ te denken. Tijdens een heerlijk buffet – verzorgd door De Koningshof – discussieerden de groepen onder leiding van hun ambassadeur volop over de thema’s. Daarna volgden diverse presentaties met ideeën, kansen en nieuwe inzichten, waarmee de CCZF weer verder kan. n Foto’s: Cor Pot

6

oktober 2013

7

oktober 2013

Commerciële Club Zuid Friesland

Lekker doorwaaien op en langs de wateren rond Heeg

F

ietsen, sloepvaren en zeilen vormden de ingrediënten voor een frisse start van het nieuwe CCZF-seizoen. Meer dan tachtig CCZF-leden en hun introducés en/of partners genoten volop van de activiteiten op en langs het water rond Heeg. Het prachtige weer en de schilderachtige omgeving droegen bij aan een zeer geslaagd initiatief. De fietsers moesten flink zwoegen tegen de wind. Enkele fietsers dachten met de pont bij Gaastmeer de route te kunnen verkorten. Dit extra vaartochtje bleek echter een vergissing. Het trio wist de pontbaas over te halen weer terug te keren om zich even later op tijd weer bij de groep te kunnen voegen. De meeste fietsers gingen met de sloep weer terug. Onder het genot van een biertje of een wijntje genoten zij van het prachtige gebied. De zeilers hadden eveneens een topmiddag.

8

oktober 2013

Terug in de haven van Heeg werden liefhebbers verrast met een aperitief en versgerookte poon. De bekende Friese troubadour Piter Wilkens zorgde voor sfeervolle muziek tijdens het buffet. Tijdens de jaarlijkse ledenvergadering konden partners en introducés zich vermaken tijdens een schaatsclinic. De leden werden door het bestuur meegenomen in de toekomstige ontwikkeling van de club.

Door middel van polls kreeg het bestuur inzicht in de keuzes die de leden willen maken. Thema’s zijn sfeer, toegankelijkheid, uitstraling, zichtbaarheid, ontwikkeling en vernieuwing/inspirerend. De CCZF wil de komende jaren met volle kracht en nieuw elan vooruit! n Foto’s: Cor Pot

9

oktober 2013

Zuivel gaat lekker!

Met de juiste bemanning gaan voor de winst

■ Accountantscontrole ■ Jaarrapporten ■ Salarisadministratie en advies ■ Bedrijfswaardering en overnames ■ Belastingadvies ■ MKB bedrijfsadvies ■ Agro bedrijfsadvies

Met de juiste bemanning kun je het meest effectief werken aan succes. Je maakt gebruik van ieders sterke kanten en voelt precies aan waar, op welk moment en door wie actie moet worden ondernomen. Op een vertrouwd en op elkaar ingespeeld team kun je rekenen. Je hebt aan één woord genoeg en gaat samen voor het mooiste eindresultaat.

Wil je samen met ons een succesvol team vormen, neem dan gerust contact met ons op.

Gorredijk (0513) 468 468

www.kromhout.com

Drachten (0512) 584 800

Joure (0513) 480 480

Daar kun je op sturen.

SPECIALE EDITIE

NU TE KOOP

Slecht s € 4,95

Zuivel

Friesland profiteert van bouwgolf mondiale zuivel D

e Nederlandse zuivelsector maakt een flinke groei door. De stijgende

melkvraag van de opkomende middenklasse in vooral Azië stuwt de Nederlandse productie. Bestaande fabrieken worden uitgebreid, zoals in Leeuwarden. In Heerenveen zijn drie nieuwe in aanbouw.

ken, zegt René van Buitenen van de NZO. “In de opkomende economieën, zoals India en China, ontstaat een middenklasse die melkproducten wil consumeren. Daardoor stijgt de wereldwijde zuivelvraag met jaarlijks 2,5 procent.”

Daar komt bij dat de Europese Unie per 2015 het melkquotum afschaft, waardoor boeren weer onbeperkt mogen produceren. Goed voor Nederland, als grootste Europese zuivelexporteur. Toch zal Europa als geheel waarschijnlijk marktaandeel

inleveren, zo verwacht Jelle Zijlstra, melkveehouderijeconoom van Wageningen UR Livestock Research.

Europa is traag “Europa produceert nu jaarlijks 150 miljoen ton melk. De VS 85 miljoen ton en Nieuw Zeeland 20 miljoen. In bijvoorbeeld China neemt de productie van melk enorm toe, maar onvoldoende om aan de binnenlandse vraag te voldoen. Import is dus noodzakelijk.

De VS en Nieuw Zeeland kunnen daar sneller op inspelen, omdat deze landen geen melkquota kennen. Daardoor

R

uim 700 miljoen euro in de komende twee jaar. Zoveel investeert de zuivelsector in de Nederlandse economie, zo blijkt uit het rapport “Lang Houdbaar”, opgesteld door Roland Berger Strategy Consultants in samenwerking met de Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO).

Ondanks de crisis komen er in 2015 zeven nieuwe zuivelfabrieken bij, naast Heerenveen ook in Midden­ beemster, Gorinchem en Borculo. In Leeuwarden, Hoogeveen, Dalfsen en Veghel worden de bestaande zuivelfabrieken uitgebreid.

Door de investeringen neemt het tal arbeidsplaatsen met duizend toe tot 45.000. Alleen al FrieslandCampina, dat tot de top 5 zuivelbedrijven van de wereld behoort, investeert de komende jaren honderden miljoenen in uitbreiding van haar capaciteit in Nederland. De onderneming opent bovendien dit najaar een nieuw Innovation Centre op de Campus van het Wageningen University and Research Centre (WUR).

Opkomende economieën Hoe komt het dat de Nederlandse zuivel tegen de economische neergaande trend toch groeit? Verschillende oorza-

René van Buitenen

13

oktober 2013

Zuivel

groeit volgens de OESO en FAO de melkproductie van deze landen tot 2020 veel sneller. Respectievelijk 15 en 25 procent, tegenover 5 procent in de EU.” Europa is traag, zo luidt Zijlstra’s conclusie. “Sinds 2005 is er al geen overproductie meer. Als Europa sneller had ingespeeld op de toenemende mondiale vraag naar zuivel, dan had het quotum eerder verruimd kunnen worden.” Toch hoeven we hier zeker niet te treuren, aldus de WURonderzoeker. “Hoewel het aandeel van Europa in de wereldzuivelhandel slinkt, biedt de steeds grotere mondiale markt veel mogelijkheden voor innovators en handel om nieuwe markten te ontwikkelen voor zuivelproducten. Op dat punt heeft Nederland een goede reputatie en dat stemt tot optimisme over onze kansen

na 2015. De laatste jaren zijn er ook al kleine verruimingen van de quota geweest, die mogelijkheden hebben gecreëerd voor extra export.”

Zo kon de Nederlandse zuivelexport tussen 2000 en 2012 naar opkomende landen als China, Rusland en Nigeria jaarlijks met 11 tot 17 procent groeien.

Internationale Friezen Mooie cijfers. Maar hoe komt toch dat een klein land als Nederland zo’n belangrijke internationale zuivelproducent is. “De voorwaarden voor melkproductie zijn hier erg goed”, zegt Van Buitenen stellig “Nederland is van oudsher een handelsnatie. 125 jaar geleden gingen ondernemende Friezen al naar Zuidoost-Azië om melkproducten te verkopen. Daarbij hebben we een klimaat dat uitstekend geschikt is voor het houden van melkvee.”

14

oktober 2013

Verder is de Nederlandse kennisinfrastructuur van hoog niveau.

“Melkveehouders, melkverwerkers en –handelaren en kennisinstituten werken hier nauw samen aan innovaties en kwaliteitsverbeteringen”, zegt Van Buitenen. “Daardoor kan Nederland zich binnen Europa onderscheiden.

We staan dan ook internationaal bekend om onze hoge productkwaliteit en specifieke producten.”

Honderden miljoenen Veel vertrouwen dus, wat leidt tot hoge ambities en enorme investeringen. Zo bouwen het Nederlandse A-ware en de Nieuw-Zeelandse zuivelreus Fonterra in een gezamenlijk project elk een fabriek aan de A7 bij Heerenveen. A-ware richt zich op kaas, Fonterra op wei. In totaal komen er zo’n 200 arbeidsplaatsen in beide fabrieken.

Nederland vierde zuivelproducent Europa Nederlands telt 19.000 boerenbedrijven, die met 1,5 miljoen koeien 12 miljard kilo melk per jaar produceren, zo becijferende de Nederlandse Zuivel Organisatie. Dat zijn zesduizend olympische zwembaden vol. Ons land is goed voor 8 procent van de Europese melkproductie. Daarmee zijn we na Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de vierde grootste van dit continent. Vrijwel alle melk wordt verwerkt door 21 bedrijven met 51 Nederlandse fabrieken. In de hele kolom werken momenteel 44.000 mensen.

De Nederlandse melkveehouderij en zuivelindustrie hebben in 2012 een productiewaarde van respectievelijk E4,3 miljard en E6,4 miljard.

Daarmee is deze branche groter dan de Nederlandse elektronica, farmaceutische- en auto-industrie. De groei is robuust: de sector is vandaag de dag groter dan voor de economische crisis.

Naast deze nieuwbouw verrijst een groot complex van het Chinese Ausnutria Hyproca, dat hier haar Nederlandse hoofdkantoor vestigt, evenals een fabriek voor baby- en kindervoeding. Investering: E125 miljoen.

Aantal nieuwe arbeidsplaatsen: 100.

Ondertussen steekt ook FrieslandCampina E110 miljoen in uitbreiding van de capaciteit in de Leeuwarder CCF. Hier wordt straks meer melk verwerkt tot gecondenseerde melk voor de export, zo is de verwachting.

Concurrentie zuivelreuzen Met de bouw in Heerenveen neemt de concurrentie om de melkveehouder met FrieslandCampina in Leeuwarden toe. Boeren die nu bij FrieslandCampina zitten, zouden een overstap kunnen overwegen. Toch zal dat niet snel gebeuren, zo verwacht Van Buitenen.

“Toen Friesland Foods en Campina gingen fuseren, is afgesproken dat veehouders die de coöperatie wilden verlaten, een bonus van E5 per 100 liter zouden meekrijgen. Als je dan kijkt hoeveel boeren daarvan gebruik hebben gemaakt… Zeer weinig… Het ligt dan ook niet voor de hand dat dit nu wel zal gebeuren. Nieuwkomers betalen niet altijd de beste prijs en houden het niet altijd lang vol op de Nederlandse markt. Ze zullen zich eerst moeten bewijzen.

Jelle Zijlstra

FrieslandCampina, Hochwald en DOC hebben dat al gedaan.”

Ook Zijlstra ziet het als een grote opgave voor de nieuwkomers om marktaandeel te verwerven. Toch moet het kunnen, denkt hij. “Tussen 2015 en 2020 zal de Nederlandse melkproductie met 20 procent groeien en al die melk moet verwerkt worden.

Er is dus extra capaciteit nodig. Ik verwacht niet dat melkveehouders in groten getale zullen overstappen van FrieslandCampina naar een concurrent. FrieslandCampina betaalt prima en is een goede partner die ook helpt marktrisico’s te beperken. De leden voelen zich hier helemaal op hun plek en dat geldt niet voor alle Nederlandse coöperaties.”

Waar die nieuwkomers hun melk dan vandaan halen? “Van boeren die nu reeds leveren aan particuliere verwer-

15

oktober 2013

kers, of van verenigingen van leveranciers. En een deel waarschijnlijk ook wel van leden van de bestaande coöperaties die behoefte hebben aan een nieuwe uitdaging”, denkt Zijlstra.

In de Leeuwarder Courant beweerde A-ware onlangs boeren van FrieslandCampina te zullen weren, want dat zou ten kostte gaan van de Ducth Milk Foundation, waarvan het bedrijf 300 miljoen liter melk koopt.

Wel mikt A-ware met een hogere melkprijs op afvallige boeren van DOC. Verder wil A-ware samenwerken met leveranciersvereniging Noorderland Melk en met melkveehouders in en om Heerenveen. n Tekst: Marco van der Leest

Zuivel

Zuivel is een van de innovatiefste sectoren van Nederland I

nnovatie in de zuivel. Dan gaat het over vernieuwingen bij zuivelcoöperaties, aanverwante kennisinstellingen en melkveebedrijven. “De zuivel is een van innovatiefste sectoren van Nederland”, zegt Dirk Bruins van

LTO Noord.

Wereldwijde innovaties

D

e grote zuivelreuzen zijn richting de media terughoudend over hun innovaties. Niet vreemd, vindt Bruins. “Dan hebben we het over procesinnovaties, of innovaties in de techniek of productie. Het

16

zijn vernieuwingen waar vaak jaren aan research aan vooraf gaan. Dat wil je niet zo maar even prijsgeven, want de concurrent leest mee. Maar neem maar van mij aan dat het bij de zuivelreuzen barst van de innovaties.”

oktober 2013

FrieslandCampina laat er het een en ander over los op de eigen website.

Het zuivelbedrijf doet aan maatschappelijk ondernemen in Afrika en Azië.

Daar deelt het haar kennis en ervaring om de lokale melkveehouderij verder

te ontwikkelen. Zo zijn er trainingen en kennisuitwisselingsprogramma’s.

Ook wordt er volop ondersteund bij het opzetten van lokale melkdistributiesystemen, passend bij de lokale cultuur. “Op deze manier kan FrieslandCampina de productie van voldoende nutriëntrijk voedsel op peil houden. Dit is belangrijk voor de groeiende wereldbevolking”, aldus het bedrijf.

De innovaties bij FrieslandCampina zijn verder gericht op reductie van het energieverbruik en ontwikkeling van gezondere voeding. Zo wordt er minder suiker, belangrijk vanwege de groeiende groep kinderen en volwassen met overgewicht, en zout in producten verwerkt. Het bedrijf heeft zich gecommitteerd aan klimaatneutrale groei. Zo verbeterde in 2012 wereldwijd de energie-efficiëntie in productievestigingen van FrieslandCampina met 4 procent ten opzichte van 2011. Verder leverden leden-melkveebedrijven 40 procent van de elektriciteit voor deze productievestigingen.

2020 hele sector energie­ neutraal LTO Nederland en de Nederlandse Zuivelorganisatie hebben de ‘Routekaart voor een 100 procent energieneutrale zuivelketen in 2020 met klimaatneutrale groei’ ontwikkeld, waarbij het Leeuwarder milieuadviesbureau E kwadraat nauw betrokken was.

Hierin wordt beschreven hoe de zuivelketen in 2020 alle Nederlandse zuivelproducten, van melkveebedrijf tot en met zuivelfabriek, energieneutraal kan produceren. Zo wordt straks alle benodigde energie duurzaam opgewekt en als het even kan binnen de eigen keten gebruikt. De zuivelketen heeft gelukkig veel potentie om hernieuwbare energie op te wekken, omdat zij beschikt over ruimte, grondstoffen voor energie en innovatieve ondernemers, aldus de Routekaart.

Biovergisting, met mest, biedt veel kansen. Het draagt niet alleen bij aan de energieproductie, maar ook aan CO2-reductie en hergebruik van mineralen. Daarnaast zijn wind en zon goede opties. Ook energiebesparing op melkveehouderijen is interessant.

Het gaat dus om een mix van oplossingen.

Zonder de benodigde innovatie is de doelstelling, een energieneutrale zui-

Dirk Bruins

Nederlandse zuivel vernieuwend

pen 20 jaar in deze sector heeft plaatsgevonden. Mensen die op het platteland wonen, weten wat er allemaal in de melkveehouderij aan innovaties plaatsvindt. Dat is overweldigend. Ik durf wel te stellen dat vandaag de dag de zuivel een van de meest innovatieve sectoren van Nederland is.”

Volgens Dirk Bruins is de Nederlandse melkveehouderij al enorm innovatief.

“Sommige mensen denken bij innovaties aan kledingwinkels, aan webshops. Maar dat is zo’n beetje de enige echte innovatie die in de afgelo-

Zo zijn stalsystemen de afgelopen jaren enorm veranderd, zegt Bruins, die zelf melkveehouder in Dwingeloo is. “Tegenwoordig lopen koeien vrij rond in de stal en ze liggen er op

velketen, onbereikbaar. Door investering in innovatie kan de ambitie van de overheid om in 2020 14 procent hernieuwbare energie te realiseren werkelijkheid worden.

17

oktober 2013

Zuivel

Onderzoek naar de rol die algen kunnen spelen in de grondstoffen kringloop voor groen gas

18

oktober 2013

matrassen en waterbedden. Op de vloer liggen bijvoorbeeld houtsnippers, die met speciale luchtsystemen op de juiste temperatuur worden gehouden.”

“Mest wordt geraffineerd. De vezels dienen als grondstof voor de kledingen papierindustrie. Stikstof en fosfaat dienen als bodemverbeteraar en het groene gas dat wordt gewonnen heeft vele toepassingen. Als de technologie verder wordt ontwikkeld, kunnen we op termijn mogelijk de hele mestproblematiek oplossen.”

Ook Joep de Vries van de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij is overtuigd van de innovatiekracht van de zuivelsector. “Nederland is dairyland nummer 1. Wij hebben de hoogste kwaliteit. De basis ligt in NoordNederland, voor het merendeel in Friesland. Hier is een industrie opgebouwd, die de beste kwaliteit op wereldschaal biedt.” n Tekst: Marco van der Leest

Bij de Dairy Campus in Leeuwarden wordt onderzoek gedaan naar verbeteringen in de melkveehouderij. Een greep uit de innovatieve projecten.

Manure: energie- en mineraalwinning uit mest Manure is niet een nieuwe technologie. Het bestaat uit een samenspel van bestaande innovaties die op een slimme manier worden gekoppeld. Bij de Dairy Campus draait momenteel een pilot. Hierbij worden verschillende elementen uit mest gehaald. Zoals mineralen. Denk aan fosfaat en stikstof, die dienen als voeding voor grasplanten en maïs. Verder wordt er groen gas gewonnen.

Het project heeft als uiteindelijke doel een duurzaam economisch totaalconcept voor mestraffinage op boerderijschaal te ontwikkelen, voor bedrijven rond 250 koeien en meer. Voordeel is tevens dat emissies drastisch worden verminderd, door eigen gebruik van methaan en CO2-gas. Dit alles met als doel de veehouderij en akkerbouw te verduurzamen. Het project wordt geleid door Bioclear uit Groningen. Verder zijn onder meer Oosterhof Holman uit Grijpskerk en Paques uit Balk erbij betrokken.

Algen als veevoer ‘Algen en groen gas’ is een mooi voorbeeld van een kringloopproject. De bron is de koe, die mest produceert. Deze mest wordt in een biovergister gescheiden in groen gas en digestaat. Het biogas wordt in een warmtekrachtcentrale verstroomd, waarbij stroom wordt omgezet in warmte. Hierbij komt ook CO2 vrij. Warmte, CO2 en digestaat worden gebruikt om algen te laten groeien. Deze algen dienen dan weer als veevoer, als vervanger voor soja. Uitdaging is om het algenvoer zo smakelijk te maken dat koeien het ook daadwerkelijk gaan eten. Daarnaast wordt er groen gas gewonnen uit de algen.

‘Algen en groen gas’ is een project van Algaecom uit Groningen. Op de Dairy Campus draait momenteel een pilot. In de toekomst zou productie van veevoer en groen gas uit algen interessant kunnen zijn voor melkveehouders, maar het zou ook gecentraliseerd bij gespecialiseerde bedrijven kunnen plaatsvinden, zoals veevoederbedrijven.

Koeien volgen met GPS Bij het project SmartDairyFarming worden sensoren gebruikt om informatie te verzamelen over koeien. Dit is vooral handig bij grote melkveebedrijven, waarbij de melkveehouder niet meer goed zicht heeft op ieder dier. Een van de onderdelen van dit project is de uitrusting van de koe met een GPS-systeem. Daarmee kan de melkveehouder het beest volgen. Vertoont het afwijkend gedrag? Waar is het in de stal? Is het te weinig bij het voerhek te vinden? Is er iets mis tijdens de zwangerschap? Met de verzamelde gegevens ontstaat snel inzicht en kan beter vroegtijdig worden ingegrepen bij verschillende ziekten of stoornissen. Het is dus een ‘early warning system’.

Doel is de gezondheid van de dieren te bevorderen, zodat de levensduur en de melkproductie toenemen. Bij de pilot, die op de Dairy Campus loopt, zijn verschillende partijen betrokken, uit Friesland, maar ook daarbuiten.

19

oktober 2013

De kleuren van deze proef kunnen afwijken van het uiteindelijke resultaat. Dit wordt mede veroorzaakt door de eventuele verlichting in de kast.

Klantnr.

Projectnr.: Formaat: Datum:

6208374 411005-16.1 1160 x 1620 mm 20-01-12

Heerenveen Infoline

Lokatie 5 poster achterzijde

WELKOM OP DE

OPEN DAG VAN THIALF

GRATIS !

ENTREE

19-10-2013 Zaterdag

van 12.30 tot 16.00 uur

MEER INFO OP WWW.THIALF.NL

ADVERTENTIEPROEF GRAAG ZO SPOEDIG MOGELIJK RETOURNEREN A.U.B Akkoord

Tuintafels van Janco de Jong Fraai design en onderhoudsvrij

Nieuw in het assortiment: onderhoudsvrije tuintafels De fraaie design tuintafels van Janco de Jong zijn gemaakt van corten staal, in combinatie met natuursteen. De tafels zijn te verkrijgen als eettafel of loungemodel en zijn absoluut onderhoudsvrij.

Akkoord na correctie

Opdrachtgever:

Datum:

Datum:

Naam:

Handtekening:

Handtekening:

Functie:

Postbus 9510, 5602 LM Eindhoven, T 040 264 23 05, F 040 246 90 70, verkoopadv@suurlandoutdoor.nl, www.suurlandoutdoor.nl

Voor al uw G rond - en Straatwerken Janco de Jong BV

Gorredijk Tel. 0513 460575 info@jancodejong.nl www.jancodejong.nl twitter: @JAnusJAcobus

Et kenon

Oldeberkoop Tel. 0516 451333 www.etkenon.nl

Ook in het assortiment: tuinhaard en vuurschaal

t (0513) 636 178 î Ž i www.gebrdevries.nl

Zuivel

Stalinrichters: boer volgt koe, niet andersom meer en meer een duurzame productie. Dat heeft gevolgen voor Friese stalinrichters.

S

chaalvergroting. Veehouderijen blijven maar doorgroeien.

Bedrijven van 200 koeien of meer worden de norm. De vraag is: waar ligt de grens? “In Nederland zegt de overheid: maximaal 500 koeien”, weet Rinse Andringa van stalinrichter Cowhouse in Leeuwarden. “Maar in Duitsland zien we bedrijven met meer dan 600 koeien en in Rusland met soms wel 2000.”

Mestraffinage loont nog niet De grens wordt ook bepaalt door andere factoren, zegt Robert Couperus van Royal de Boer Stalinrichting, even-

eens gevestigd in de Friese hoofdstad.

Internationaal neemt de vraag naar zuivelproducten enorm toe.

Zuivelfabrieken schieten als paddenstoelen uit de grond, zoals bij Heerenveen. “Land en mest worden de beperkende factoren. Heb je als boer genoeg land om je veestapel uit te breiden? En kun je al die mest verwerken?”

Mestraffinage zou een oplossing kunnen zijn, maar is nog geen doorslaand succes, zegt Andringa. Gedoe met grondstoffenprijzen en haperende techniek. “Ik ken boeren die er bijna

Foto: Cor Pot

M

elkveebedrijven worden steeds groter en burgers en overheid eisen

Rinse Andringa

aan failliet zijn gegaan. Het leidt wat mij betreft ook af van de core-business. Aan de andere kant gaan de ontwikkelingen door, dus op termijn zou het wellicht rendabel kunnen worden. Op zich ben ik wel voorstander van gesloten kringlopen.”

Daarbij worden stikstof en fosfaten gewonnen uit het zwarte goud, zoals Couperus het noemt. Stoffen die in dure kunstmest zitten, die nu nog uit het buitenland komen. “Dat gaat een hele nieuwe economie op gang brengen. Ook in Nederland.”

Maatschappelijke druk: duurzaamheid!

Ondertussen verlangen de politiek en de samenleving een steeds duurzamere veehouderij. Andringa: “We leven als het ware in een grote volkstuin. Bouw je ergens een stal, dan kijkt er altijd wel iemand tegenaan.”

Daarom bouwt zijn andere bedrijf Friesian Forest Stalbouw stallen van hout, die beter in het Nederlandse landschap passen. “In plaats van

21

oktober 2013

Zuivel

Robert Couperus

beton en damwand. Voor ongeveer hetzelfde bedrag heb je een andere uitstraling.”

Maar de druk vanuit het buitenland voor een koevriendelijke sector neemt toe. Couperus: “Zuivelverwerkers die de Nederlandse markt betreden, stellen vaak eisen aan hun leveranciers.

Zo worden melkveebedrijven beoordeeld op de gemiddelde ruimte per dier, op de kwaliteit van de ontluchting en isolatie. Maar ook de Neder­ landse overheid is een factor. Zij stelt subsidies beschikbaar voor duurzame aanpassingen.”

Geen stress? Meer melk!

Beide stalinrichters zijn het eens over een belangrijk principe: boer volgt koe, niet andersom. Want een koe die zich prettig voelt, vrij is van stress, produceert meer melk. Een stal moet dus zo zijn ingericht, dat een dier natuurlijk gedrag toont en zelf kan bepalen of het vreet, drinkt, slaapt, socialiseert en loopt. “Zijn de omstandigheden optimaal, dan geeft een koe 30 tot 40 procent meer melk”, verduidelijkt Andringa. “Bovendien gaat een koe dan twee tot drie jaar langer mee.”

Belangrijk is ook de ruimte voor de koeien in de stal. “Een koe produceert de meeste melk als ze ligt”, gaat de Cowhouse-directeur verder. “In natuurlijke toestand ligt de koe 60 procent van de tijd. In veel stallen liggen de dieren minder lang, omdat de ligboxen te klein zijn. Dat betekent dus een lagere melkproductie. In onze systemen krijgen ze die ruimte wel.

Het neemt iets meer oppervlak, maar verdient zichzelf weer terug.”

De Nederlandse veehouder gaat nog uit van het zuinige principe, zegt Robert Couperus. “Sinds 1995 adviseren wij bredere ligbedden en meer ruimte. Toch kiezen nog steeds een aantal boeren voor zoveel mogelijk koeien op een beperkte ruimte. Dat krijgen we er moeilijk uit, hoewel we wel een verschuiving zien. Je kunt ook een ander principe hanteren, namelijk van een totale melkgift per oppervlak.

Omdat de melkgift sterk toeneemt als de koeien meer ruimte krijgen, produ-

22

oktober 2013

ceren bijvoorbeeld 80 koeien in een ruimere omgeving hetzelfde als voorheen 90 koeien op een beperkter oppervlak.”

Verschillen De koe moet zich dus op z’n gemak voelen, maar sommigen gaan te ver in dat principe, vindt Couperus.

“Sommigen willen het liefst de natuurlijke omgeving van de koe in een stal nabouwen. Dat kan niet. Wel kiezen we er voor om de koeien van alle

Camera’s meten koegedrag En dan zijn er ook nog allerlei tech­ nische snufjes die steeds vaker in de stalinrichting worden toegepast. Zo werkt Cowhouse met camera’s om het koegedrag te monitoren. “Bijvoorbeeld voor 24 uur. Dat spelen we dan versneld af. Het is soms verbluffend wat we tegenkomen. Lekstroom op het hekwerk bijvoorbeeld. Koeien die heel lang blijven dralen, voordat ze gaan liggen. Ook ontdek je zo zieke dieren, die je apart kunt nemen.”

De meeste melkveehouders richten speciale separatieruimten in, waar zieke dieren kunnen herstellen of worden onderzocht. Zijn de dieren weer op sterkte, dan gaan ze terug de stal in, weet Couperus, die met Royal de Boer dergelijke systemen levert.

Verder zijn er automatische mestschuivers en een speciale en automatische koeborstel: een soort wasserette, waar de koe zelf naartoe kan lopen. Vindt ze lekker.

Opvallend is nu ook dat grote bedrijven met meer dan 300 dieren overgaan op automatisch melken.

Voorheen waren het vooral de kleinere bedrijven, vertelt Couperus.

“Automatisch melken scheelt aanzienlijk in de kosten.”

Nog eentje dan. Cowhouse plaatst de voergang bij voorkeur aan de buitenzijde van de stal. “Dan hoeft de boer niet met de trekker door de stal en heb je minder binnenruimte nodig.

Natuurlijk hebben we wel een overkapping boven de voergang.” n Tekst: Marco van der Leest

Cowhouse gemakken te voorzien. Een dier moet niet alleen gemakkelijk en comfortabel kunnen liggen, maar ook goed toegang hebben tot voer, water en melkmachines. Dat betekent goed beloopbare (milieu)vloeren, die je met mestschuifsystemen kunt schoonmaken.”

Cowhouse kiest voor rubber, omdat dit prettiger voor de koe zou aanvoelen. En zo zijn er meer verschillen.

Cowhouse gaat voor matrassen, Royal de Boer ziet de markt verschuiven

naar diepstrooiselboxen. “Veel boeren hebben negatieve ervaringen met matrassen”, erkent Andringa. “Maar dat komt doordat de ligboxen te klein zijn, waardoor de koe veel moet trappen om overeind te komen en de matrassen snel slijten. Grotere ligboxen lost dit probleem op.” Maar ook diepstrooisel heeft nadelen, erkent Couperus op zijn beurt. “Het is arbeidsintensiever voor de melkveehouder. Maar wel ietsje comfortabeler, waardoor de koe langer ligt.”

23

oktober 2013

Cowhouse zetelt sinds kort op een nieuw industrieterrein voor dairybedrijven in Leeuwarden, naast de Dairy Campus. Bij het bedrijf werken tien mensen. De omzet van Cowhouse wordt voor 70 procent in het buitenland gehaald, vooral West-Europa.

Royal de Boer

Royal de Boer Stalinrichting heeft in Nederland een marktaandeel van 50 procent. Het bedrijf is onderdeel van het Duitse megaconcern GEA, waar 22.000 mensen werken. Royal de Boer heeft 100 mensen op de loonlijst en bedient de West-Europese markt.

Productenvisie

Titel

Buckle Up Key Holder N

ormaal doe je je gordel vast als je vertrekt, maar met de Buckle Up Key Holder maak je hem juist los. Deze zeer originele manier om je sleutels te bewaren zijn gemaakt van gordelsluitingen die niet meer verkocht worden aan autofabrikanten. Ook een soort van recyclen. De ene helft plak en schroef je aan de muur en de andere helft doe je aan je sleutelbos. Wanneer je thuiskomt klik je de sleutelbos vast in de sluiting en voilà, je sleutels hangen veilig aan de muur! www.icadeau.nl

Finger Drums L

eg die ouderwetse drumstokken aan de kant! Met de Finger Drums produceer je in no-time een echte beat.

En dit door simpelweg je vingers te gebruiken als drumstokken. Elke drumset bestaat uit vijf aanraakgevoelige drums. Je krijgt drie kleinere trommels, een bassdrum (met werkende pedaal) en een crash cimbaal. Bovendien kan je via de “record”-functie je eigen deuntjes opnemen en zo iedereen laten meegenieten van je muzikale talent. www.icadeau.nl

Visitekaartjes Mini Koffer Headphone Splitter Robot M

ls je jezelf professioneel wilt presenteren dan kun je niet om visitekaartjes heen. Maar waar steek je deze weg? In je achterzak of binnenzak zitten ze niet erg comfortabel en bovendien bestaat dan de kans dat ze in de wasmachine belanden. Wat is nu handiger en professioneler dan een speciale koffer voor deze business cards te hebben?

Gemaakt van aluminium, blokkeert hij RFID scanners voor als u er uw bankkaarten in wil bewaren.

uziek moet gedeeld worden! Je hebt vast weleens zo’n moment meegemaakt dat je op reis bent en dat je samen met je gezelschap muziek wilt gaan luisteren. Nu is dat best lastig als je maar een paar oordopjes kwijt kan. Gelukkig is daar nu de Robot koptelefoon splitter voor aan je sleutelbos. Het is geschikt voor elke standaard apparaat met een 3,5 mm hoofdtelefoonaansluiting, zoals MP3spelers, PDA’s en computers. Daarnaast is hij ook als sleutelhanger te gebruiken, zo is hij altijd in de buurt als je hem nodig hebt.

www.icadeau.nl

www.megagadgets.nl

A

24

oktober 2013

Pistool Accuschroevendraaier S

chietend door de huishoudelijke klusjes: met de Pistool Accu­schroeven­ draaier is dat mogelijk. De Gun Power Screwdriver is vormgeven als een pistool, door de trekker over te halen zet je dit gereedschap in gang. De schroevendraaier, met zes verschillende boortjes, is twee kanten op te gebruiken.

Is de accu leeg? Dan kan je met de adapter de schroevendraaier op het lichtnetwerk aansluiten. Ideaal dus om een klus mee aan te pakken! Bovendien heeft de pistoolschroevendraaier een ingebouwd LED-lampje. www.megagadgets.nl

Toilet Mok D

eze schandalig grote mok is een echte musthave voor de koffieen theeliefhebbers. De mok heeft een inhoud van 336 ml. De mok heeft daarnaast een opvallend design, want wie drinkt er graag uit een toilet? Niemand toch! Gelukkig is dit geen echt toilet, maar een leuke mok die gebruikt kan worden voor koffie, thee, chocolademelk en andere lekkere dranken. Wat dacht je van het bewaren van snoepjes, pinda’s en andere lekkernijen? Met de toilet mok kan het allemaal! www.gadgethouse.nl

Handshoen voor Touchscreen H

erken je dit: je fietst of je loopt en het is koud. Gelukkig heb je een sjaal om en je handschoenen aan. Je wordt gebeld maar om de telefoon op de nemen moet je eerst je handschoenen uitdoen, omdat je anders de slide-beweging op je touchscreen niet kunt maken.

Met de Touchscreen handschoenen blijf je lekker mobiel. De handschoenen zijn zoals elk paar, alleen zijn twee vingertoppen bedekt met een speciale stof die door het touchscreen scherm wordt herkend als een echte vinger. De touchscreen handschoenen zijn beschikbaar in 1 standaard maat, maar werken op iedere touchscreen. www.gadgethouse.nl

Camera Lens beker D

e Camera Lens Beker is een koffiemok die er uit ziet als een échte cameralens. Het verschil zit in het feit dat hij niet op een camera past en dat je er geen foto’s mee kunt maken. Je kan de Camera Lens beker gebruiken als drinkbeker voor koffie, thee of andere warme dranken. Om de koffie of thee goed warm te houden zit er een handige ‘lenskap’ bij. De ‘lenskap’ zou je ook eventueel als onderzetter kunnen gebruiken of om je koekjes in te bewaren. www.gadgethouse.nl

25

oktober 2013

Bedrijfspresentatie

Internet via de antenne is dé groeimarkt S

IEGERSWOUDE – Praktisch op het drieprovinciënpunt van Fryslân, Groningen en Drenthe ligt Siegerswoude. Wie niets te zoeken heeft in dit dorp, zou hier gedachteloos aan voorbij kunnen rijden.

Desondanks wordt Arob Antennebouw in Siegerswoude prima gevonden.

Zelfs vanuit Noord-Brabant en Vlaanderen komen klanten voor satelliet tv of draadloos internet.

‘Wij richten ons voornamelijk op het platteland,’ zegt Rolf Edens van Arob Antennebouw. ‘Voor grote bedrijven als KPN, Ziggo en UPC zijn die gebieden niet rendabel. Wij springen daarop in door steunpunten te plaatsen voor het internet. Dit is een groeimarkt voor ons.’

Zo heeft Arob in de Grote Veenpolder vijf steunpunten geplaatst. ‘Iedereen die een antenne heeft, richt deze op het steunpunt en kan zodoende internet ontvangen.’

Arob doet dat onder meer door de verkoop van wifi-versterkers. De campings hebben tegenwoordig vaak internet, maar de wifi is niet overal goed te ontvangen. Dankzij de versterkers kan op de hele camping gebruik worden gemaakt van het draadloos internet.

Het kleine kastje is niet het enige dat Arob aan zijn klanten biedt. Edens gaat met het internet via de antenne letterlijk de grens over. ‘We bieden mobiel internet aan voor mensen die met de boot of camper op vakantie gaan,’ legt Edens uit. ‘Maar we gaan ook naar het buitenland.’

In de boten of in

de campers wordt een ontvanger geplaatst die misschien het beste te omschrijven is als een grote negerzoen. Voor wie in het buitenland woont, zijn de schotelantennes goed.

De antennes vangen de signalen op die via de lucht worden verstuurd.

Edens legt uit dat televisie en internet de twee pijlers zijn waar Arob op steunt. Voor beide onderdelen heeft het familiebedrijf in Siegerswoude de materialen. Een opvallend product is de Kameleon-schotel, die door de opdruk niet opvalt tussen het groen van de campings.

Arob heeft weinig last van de crisis, vertelt Edens. ‘Het is wel harder werken, maar het blijft druk bij ons.’ De klanten komen uit Fryslân, maar ook uit Groningen en zelfs uit België, laat de eigenaar trots weten. ‘Ze weten ons wel te vinden, voornamelijk via mond-tot-mondreclame. Wij zijn de grootste antennebouwer van Nederland.’

Volgens Edens speelt mee dat Arob een Fries bedrijf is. ‘Als we zeggen dat we komen of iets leveren, dan doen wij het ook. Afspraak is immers afspraak.’

Arob is een familiebedrijf dat Edens met zijn vader in 1984 is gestart. ‘De letters staan voor Albert, Rolf, Ons, Beiden,’ legt hij uit. ‘Mijn vader was technisch ingenieur, en ik heb techniek met de paplepel ingegoten gekregen. Ik was al jong bezig met lampenradio’s, en dat is langzaam gaan groeien.’

26

oktober 2013

Inmiddels is vader Albert overleden, maar zijn plaats is ingevuld door Rolfs echtgenote Froukje en zijn zonen Gerard en Johan. Daarnaast heeft Arob vier medewerkers in dienst. ‘Een mooi ploegje mensen bij elkaar,’ aldus Edens. n Arob Antennebouw Foarwurk 39 K 9248 SL Siegerswoude Tel. 0516 - 54 11 29 info@arobantennebouw.nl www.arobantennebouw.nl

Geert Schaaij

Degelijkheid troef V

aak vragen mensen aan mij hoe “beoordeel je een belegging?” De adviezen die ik geef komen altijd tot stand op basis van fundamentele analyse. U kent ongetwijfeld mijn uitdrukking: “Weet wat je koopt en waarom je het koopt.” Fundamentele analyse is geen garantie voor succes, maar volgens mij wel de enige manier om een juiste belegging te doen.

D

it neemt niet weg dat een belegger een van te voren gecalculeerd risico mag nemen.

De mooiste bloempjes groeien aan de rand van het ravijn. Wie op de website mijn posities bekijkt, die ik in het kader van de wetgeving zichtbaar moet maken, ziet daar ook heus wel namen tussen staan, die menig wenkbrauw zal doen fronsen.

De basis van een beleggingsportefeuille moet echter deugen, moet bestaan uit kwalitatief goede aandelen. Mijn motto is: “In ondiep water kun je niet verdrinken.”

Het blijft echter noodzakelijk dat een belegger met regelmaat zijn beleggingen controleert. Zijn er zaken waardoor de mening omtrent een belegging moet worden bijgeschaafd? Wat vandaag goed is kan morgen slecht zijn en vice versa. De geschiedenis heeft ons geleerd dat degene die kiest voor kwaliteit de langste adem heeft.

Recent las ik een financieel artikel dat mij verbaasde. Het ging over de banken en de steeds zwaardere eisen die daaraan gesteld worden. De ratio’s moeten omhoog en de banken moeten deugdelijk, degelijk en betrouwbaar worden. Maar het aanhouden van een groter eigen vermogen betekent dat de marges kleiner worden en de groei op het vermogen procentueel lager wordt. De stelling was dat beleggers dit jammer vinden, want de hefboom is lager wat zorgt voor een tragere ontwikkeling van het resultaat. Een bankaandeel word daarmee saai en saai is niet sexy. Dit laatste klopt, maar ik denk dat beleggers liever in een deugdelijk, degelijk en betrouwbaar aandeel beleggen. Dat hebben

de enorme stroppen die we in de afgelopen decennia hebben opgelopen bij het beleggen in aandelen van banken ons wel geleerd.

Uit een onderzoek blijkt dat beleggers steeds meer handelen. Omdat ze denken hetzelfde gereedschap als professionele partijen in handen te hebben, worden ze steeds actiever. Kopen, verkopen, van links naar rechts switchen.

Wij merken dit ook regelmatig aan de vragen die onze abonnees ons stellen.

Door het geluk steeds opnieuw te beproeven, gebeurt het vaak dat goede aandelen worden verkocht. De belegger voelt zich dan actief en dat lijkt goed. Wederom, saai is niet sexy.

Ik bemerk dat beleggers er steeds beter tegen kunnen dat een aandeel in de portefeuille ook wel eens daalt.

De spanningen in Syrië leiden bij mijn onderneming Beursgenoten niet tot extra vragen en van paniek was geen sprake. Dat betekent dat beleggers zich professioneel gedragen. Ik moedig beleggers aan om tijdens dalingen op de beurs ook nog het lef te hebben aandelen te kopen. Gestaffeld kopen en verkopen is het mooiste wat er is.

Bij stijgingen gedeeltelijk winst nemen en bij dalingen gedeeltelijk een positie opbouwen. Tegen de trend in aandelen kopen van de angsthazen.

Gezien de lage rente zijn er bijna geen andere alternatieve beleggingen dan aandelen. Dividenden van betrouwbare bedrijven zijn al snel 100% hoger dan de rente op een spaarrekening.

Beursgenoten rekent erop dat de monetaire autoriteiten het beleid van stimulering voortzetten en bij een tegenvallende economie hun kwantitatieve versoepeling handhaven.

27

oktober 2013

Wanneer de economie zich herstelt, zullen bedrijven meer winsten boeken, waardoor de koersen (verder) zullen stijgen. Tot nu toe is onze theorie bewaarheid en ik houd daar nog steeds aan vast. Natuurlijk komt er een moment waarop de monetaire autoriteiten zeggen dat het goed gaat en dat de economie op eigen benen moet kunnen staan. Ze zullen dan de geldmarkt verkrappen. Op dat moment is het opletten geblazen. De koersen van de sexy aandelen die nu extra profiteren van de maatregelen, zullen dan als een pudding in elkaar zakken. Obligaties met de wat langere looptijden zijn dan helemaal gevaarlijk en kunnen dan fors gaan dalen.

Hoewel dat nu nog niet actueel is, kan het geen kwaad er nu al bewust van te zijn. Vooralsnog, profiteer van de rendementen, want de wolken voor de economische zon zijn voorlopig een reden tot stijgende koersen. Slecht nieuws is goed nieuws. n

Geert Schaaij www.beursgenoten.nl

Zakennieuws

Titel

‘Investeer in hoogproductieve banen’

D

e noordelijke provincies, en dan met name Fryslân, moeten investeren in hoogproductieve banen om werknemers te behouden.

Dat heeft buitengewoon hoogleraar Paul Elhorst (regionale economie) van de Rijksuniversiteit Groningen gezegd in de Leeuwarder Courant. “Kijk naar nieuwe technologie – en om ouderen zolang mogelijk thuis te laten wonen.

Hier kunnen producten voor worden ontwikkeld en gemaakt. Als deze sector zich in Fryslân ontwikkelt, kun je ook gaan exporteren naar het buitenland.”

Elhorst deed zijn uitspraken in een interview over de groeiende werkloos-

heid en wegtrekkende mensen uit de provincie. Somber wil de Groningse hoogleraar dus niet zijn. Elhorst voorziet dat werknemers prima in Fryslân

willen blijven, mits geïnvesteerd wordt in banen. n

Containertransporteurs gematigd positief gestemd

H

et Deense transportbedrijf Maersk zal in 2013 een forse winst maken, mede dankzij een nettowinst van ruim 300 miljoen euro in het tweede kwartaal van dit jaar.

Mooie ontwikkelingen, maar JR Shipping in Harlingen blijft rustig. “De ontwikkelingen bij Maersk zijn posi-

tief,” liet mede-eigenaar Sander Schakelaar van het Friese bedrijf weten, “maar naar verwachting duurt het voor rederijen in Noord-Nederland nog twee jaar voordat zij weer redelijk renderen.”

De scheepvaart heeft de afgelopen jaren een flinke deuk opgelopen door

de crisis. Een aantal schepen van de rederijen in Fryslân is failliet gegaan.

Schakelaar: “We denken dat we heel langzaam een stijgende lijn kunnen inzetten. Het voordeel van de Maerskresultaten is dat we nu wat onderhandelingsdwang kunnen toepassen.” n

Bedumer bedrijf Horus is helemaal terug

H

et bedrijf Horus View & Explore is de doorstart van het voormalige bedrijf Horus uit Bedum.

‘Horus’ maakt filmopnamen met een 360-graden-camera. Twee jaar geleden ging het bedrijf failliet, maar nu is Horus weer terug in de Innovatietop-100 van het MKB. Directeur René Bolhuis zegt dat het verschil tussen twee jaar terug en nu,

gemaakt wordt door de juiste focus.

Nu gaat het niet meer om het opnemen van de locatie, maar om het toevoegen van het element tijd: hoe zag iets er eerder uit en hoe ziet het er nu uit? “Een schot in de roos.”

In de afgelopen Tour de France gebruikte Belkin-ploegleider Merijn Zeeman de camera van Horus om de etappes te verkennen. Wellicht dat dit

28

oktober 2013

een opmaat is voor een eventuele samenwerking met de Tour-leiding, hoopt Bolhuis. Ook bij het betaald voetbal wil de directeur van Horus zijn camera’s gaan inzetten. In ieder geval gaat Horus meer investeren. “We weten naar welke stip aan de horizon we moeten, maar doen dat niet in een rechte lijn.” n

Bouwbedrijf Sint Nicolaasga omgevallen

H

et bouwbedrijf Kramer in Sint Nicolaasga is failliet gegaan. De directie van het bedrijf zag geen andere mogelijkheid meer. Na concurrent en plaatsgenoot Van der Werf, is nu ook het laatste bouwbedrijf uit Sint Nyk omgevallen.

Het familiebedrijf uit 1922 heeft inmiddels wel een doorstart gemaakt, in een flinke afgeslankte vorm. Had het bedrijf in 2009 nog zestig werknemers in dienst, ten tijde van het faillissement waren het er nog maar zeventien.

Kramer werkte alleen in de noordelijke helft van Nederland. Hoewel het bouwbedrijf altijd een bouw- en renovatiebedrijf bleef, introduceerde het eind jaren zeventig de houtskeletbouw vanuit onder meer Zweden. n

Zoveelste faillissement voor Jouke Brander

O

ndernemer Jouke Brander heeft voor de negentiende keer een bedrijf failliet moeten laten verklaren. De bv’s Comfort Beheer en Comfort Bouw werden door de rechter gesloten. De ondernemer uit Burgum heeft een ruime ervaring op het gebied van de failliete bedrijven. In 2002 ging zijn eerste bedrijf, bouwbedrijf Westerbaan, failliet. Sindsdien volgden onder meer een kledingzaak, een projectontwikkelingbedrijf, een

Soepeler eisen voor berichteninbox Rabobank

Z

akelijke klanten van de Rabobank hoeven niet meer dagelijks hun berichten te controleren. Sinds 1 juli was deze groep wel verplicht om elke dag in de inbox te kijken. De Rabobank heeft de bankvoorwaarde dus aangepast: de berichteninbox moet nu eens per week worden gecheckt.

Een woordvoerster van de coöperatieve bank heeft laten weten dat de maatregel voor de berichtencontrole bewust is ingevoerd als stok achter de deur. “We versturen die berichten niet voor niets.” De woordvoerster benadrukt dat klanten een alert kunnen activeren als een nieuw bericht is binnengekomen. Welke sancties worden opgelegd als een klant in gebreke blijft, kan zij niet zeggen. n

uitzendbureau voor beroepschauffeurs.

Brander is niet trots op dit ‘cv’. Toch is zijn imago een bron van inkomsten.

Als bedrijven het lastig krijgen, vragen ze Brander om op de winkel te passen om zelf buiten de media te blijven. “In de basis blijf ik een eenvoudige bouwvakker,” aldus Brander.

Inderdaad, want de tel van het aantal failliete ondernemingen is hijzelf kwijt.

“Ik ben niet zo goed in tellen.” n

Twentse Bovi gaat verder in Lemmer

D

e scheepsinrichter Bovi uit Tubbergen (Twente) gaat naar Lemmer. Het bedrijf heeft al een filiaal aan de Vuurtorenweg, maar dat wordt nu alleen nog als pleisterplaats en magazijn gebruikt. Directeur Henk Jan Vissia verwacht in december de verhuizing rond te hebben.

Bovi kwam in de problemen, toen

nieuwe opdrachten te lang uitbleven.

Loonkosten konden niet meer worden uitbetaald.

In 1946 begon Vissia’s grootvader met de broers Borgerink het bedrijf Bovi, waarbij ze aanvankelijk opklapbedden maakten. In de jaren zestig begon Bovi met het maken van bedden voor een riviercruiseschip. Tegenwoordig

29

oktober 2013

worden complete interieurs voor onder meer vakantieparken en marineschepen geleverd door het Twentse bedrijf.

“We verwachten zeker in de offshore veel opdrachten binnen te halen,” aldus Vissia. n

Autonieuws

BMW M50d H

et model X5 van BMW is in een nieuwe jas gestoken: de M50d.

Net als de X5 heeft de M50d een zescilinder 3.0-liter dieselmotor die voorzien is van drie turbo’s. De motor is in de evolutie naar de M50dversie niet aangepast ten opzichte van de X5-wagen. Dat betekent dat ook de laatste generatie van de X5 extreem snel rond kan dieselen met een 381 pk en 740 Nm leverende oliestoker onder de kap.

De M50d is uitgerust met een achttraps automatische versnellingsbak.

Een aanpasbare demping zit standaard in de nieuwe BMW. Omdat de M50d iets slanker is dan zijn voorganger X5, sprint deze bak in 5,3 seconden naar de 100 kilometer per uur; een tiende sneller dan de vorige BMW. De maximum-snelheid van de M50d is 250 km/uur. Volgens de fabriek gebruikt het nieuwste model BMS 6,7 liter diesel per 100 km/uur. Dat bete-

kent een CO2-uitstoot van 117 gram per kilometer. Wat de bolide gaat kosten en wanneer deze te bewonderen

is in de showrooms, is op het moment van schrijven nog niet bekend. n

Nieuwe Nissan Note

V

anaf oktober is de Nissan Note verkrijgbaar. De Japanse autofabrikant ziet de nieuwe Note als een mini-editie van de multiple purpose vehicle (MPV), met de prijs van

een gewone vijfdeurs-uitvoering. De nieuwe generatie is uitgevoerd met een aantal extra’s ten opzichte van de vorige modellen. Zo heeft de nieuwe Note een stel nieuwe motoren,

30

oktober 2013

moderne veiligheidssystemen zoals de 360 graden camera, parkeerhulp, dodehoekdetectie en rijstrookhulp en nog meer praktisch gemak zoals een in lengte verstelbare achterbank.

De Note is leverbaar met de 1.2 liter 80 pk benzinemotor uit de Micra, de DIG-S variant met 98 pk en een 1.5 liter diesel. Die laatste geeft een bescheiden CO2-uitstoot van 95 gram per kilometer. De 1.2 DIG-s geeft een CO2-uitstoot van 99 gram – deze driepitter met compressor is ook aan een CVT te koppelen.

Van de Note zijn vier versies beschikbaar. Voor de Visia-editie moet 13.490 euro worden neergelegd. De dieseluitvoering is beschikbaar vanaf 17.790 euro. De Nissan is standaard uitgerust met in carrosseriekleur gespoten bumpers, elektrisch bedienbare buitenspiegels en ruiten (vóór), centrale portiervergrendeling met afstandsbediening, een in hoogte verstelbaar stuurwiel, een stop/start-systeem, een boordcomputer en cruisecontrole met speed limiter. n

C o m m e r c i ĂŤ l e C l u b ZMu ri .d TF. r B i ei sj ll sa m nd a

Ondernemersinkomen en partneralimentatie D

e ondernemer die in echtscheiding ligt kan geconfronteerd worden met een aanspraak op partneralimentatie door de aanstaande exechtgeno(o)t(e). Een belangrijk punt van discussie is vaak de hoog-

te van het inkomen van de ondernemende echtgeno(o)t(e). Het inkomen van een ondernemer is niet altijd eenvoudig te bepalen. Resultaten zijn in geen enkel jaar hetzelfde. Hoe wordt dit ondernemersinkomen vastgesteld?

De Tremanormen De vaststelling van de onderhoudsbijdrage vindt plaats aan de hand van de Tremanormen. Dit zijn de normen die de Rechtspraak heeft ontwikkeld.

Deze normen zijn te vinden op internet bijvoorbeeld op de website www. rechtspraak.nl.

Behoeftigheid, behoefte en draagkracht Bij de vaststelling van de alimentatiebijdrage zijn een aantal begrippen van belang, te weten behoeftigheid, behoefte en draagkracht. Behoeftigheid is de situatie waarbij de onderhoudsgerechtigde niet in staat is om (geheel) in het eigen levensonderhoud te voorzien. Het gaat bijvoorbeeld om de situatie dat iemand arbeidsongeschikt is en geen of slechts een kleine arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvangt.

Behoefte gaat over de vraag welk bedrag de onderhoudsgerechtigde maandelijks maximaal nodig heeft om in het eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Draagkracht is het bedrag dat de alimentatieplichtige maximaal kan betalen. De alimentatieplichtige echtgenoot hoeft niet meer te betalen dan de vastgestelde draagkracht, of niet meer dan de vastgestelde behoefte die een onderhoudsgerechtigde heeft om in het eigen levensonderhoud te kunnen voorzien.

Om de draagkracht van de onderhoudsplichtige te bepalen wordt eerst het netto besteedbaar inkomen vastgesteld. Met het netto besteedbaar inkomen wordt bedoeld het totale

bruto inkomen uit de in de inkomstenbelasting gehanteerde boxen I, II en III met daarop in mindering genomen de verschuldigde belasting (waarbij rekening is gehouden met eventuele aftrekposten en heffingskortingen).

Vervolgens wordt op dit netto besteedbaar inkomen een aantal kostenposten in mindering gebracht, zoals kosten voor levensonderhoud (een forfait op basis van de bijstandsnorm), woonlasten, ziektekosten, schulden en nog een aantal andere posten. Het bedrag dat vervolgens resteert is de draagkrachtruimte die iemand heeft. Van deze draagkrachtruimte wordt vervolgens een percentage van 60% genomen. Het bedrag dat daar uitkomt betreft de netto draagkracht. Omdat partneralimentatie voor de onderhoudsplichtige fiscaal aftrekbaar is, wordt het bedrag gebruteerd op basis van de van toepassing zijnde belastingschijven.

Het vaststellen van het ondernemerinkomen Bij het vaststellen van het netto besteedbaar inkomen wordt vaak naar het gemiddelde resultaat in de drie laatst vastgestelde jaarrekeningen gekeken, althans de laatst bekende voorlopige cijfers. In uitzonderlijke gevallen wordt van het laatst bekende (voorlopig) jaarresultaat uitgegaan, bijvoorbeeld bij een duidelijke trendbreuk waarvan het karakter structureel lijkt te zijn.

Het resultaat van een onderneming in een bepaald jaar zegt echter niets

31

oktober 2013

over het bedrag dat feitelijk aan de onderneming kan worden onttrokken.

Tegenwoordig wordt er, mede door de crisis, ook steeds vaker naar de kasstromen gekeken. De kasstromen geven immers inzicht in de feitelijke geldstromen van een onderneming.

Dit geeft inzicht in hoeveel er feitelijk aan de onderneming kan worden onttrokken. Dat wat in redelijkheid aan de onderneming kan worden onttrokken wordt in het kader van het vaststellen van de draagkracht als inkomen aangemerkt. Het op deze wijze gevonden inkomen wijkt vaak af van het fiscale inkomen van de ondernemer.

Daarnaast is ook een deugdelijke prognose van de toekomstverwachtingen van belang. Deze prognose kan worden opgesteld aan de hand van de gegevens uit het verleden en de verwachtingen binnen de markt waarin de betreffende ondernemer opereert.

De continuĂŻteit van de onderneming mag niet in gevaar komen als gevolg van een te hoog vastgesteld inkomen.

Het is immers niet de bedoeling dat een eventuele (partner)alimentatieplicht ertoe leidt dat de ondernemer failliet gaat.

Mocht u over dit onderwerp vragen hebben, dan kunt u natuurlijk altijd contact met mij opnemen.

Mr. T. Bijlsma is als advocaat verbonden aan Groenewegen Advocaten & Notarissen te Heerenveen Sectie Personen- en Familierecht Telefoon: 0513 - 655 555

Culturele tips

Sterk Staaltsje Jan Arendz en Marijke Geertsma hebben de afgelopen jaren van mensen uit heel Friesland mooie en bijzondere verhalen gehoord en aangeleverd gekregen. Met dit kostbare materiaal als inspiratiebron zijn ze aan het schrijven geslagen en dat heeft geresulteerd in ‘Sterk Staaltsje’.

Er is geen mooiere plaats om die verhalen te vertellen dan aan de stamtafel of aan de tap van het café. Sterk Staaltsje wordt dan ook gespeeld in het café van De Skâns. Jan en Marijke vertellen verhalen, anekdotes, grappen en vooral verwonderlijke, maar hilarische sterke staaltjes.

Waar: De Skâns, Gorredijk Wanneer: 26 oktober www.skans.nl

Pat Travers and the Tightropes De Canadese gitarist Pat Travers, beïnvloed door gitaarvirtuozen als Jimi Hendrix en Eric Clapton, staat garant voor gitaar rock ’n roll van de bovenste plank. Travers brak eind jaren ‘70 door met het live-album ‘Go For What You Know’. Opvolger ‘Crash And Burn’ deed het ook goed en bereikte de top 20 van de Amerikaanse albumlijst. Het daarvan afkomstige ‘Snortin’ Whiskey (And Drinkin’ Cocaine)’ werd een grote hit en bezorgde Travers een goede naam in de hardrockscene. De drie Groningse heren die in 2011 The Tightropes vormden, delen een vergaande liefde voor legendarische gitaristen. Jimi Hendrix, Stevie Ray Vaughan en Scott McKeon, om maar een paar grootheden te noemen. Dus is het niet zo raar dat de invloed van deze legendes rondwaart in de stampende rocksongs van The Tightropes, flink op smaak gebracht met eetlepels blues en funk.

Waar: Poppodium Iduna, Drachten Wanneer: 25 oktober www.iduna.nl

‘A Collector’s Eye’ de Collectie van Hulten Rolf van Hulten begon al tijdens zijn studententijd in de jaren zeventig van de vorige eeuw, met het verzamelen van beeldende kunst. Inmiddels omvat zijn collectie zowel schilderijen als werken op papier van Nederlandse en Friese, maar ook buitenlandse kunstenaars. Twee bijzondere deelcollecties worden uitgemaakt door een coherente groep Britse kunstwerken en 13e-eeuwse Song keramiek uit China. Een representatieve keuze daaruit is in de tentoonstelling opgenomen. Bij de tentoonstelling verschijnen drie publicaties, ieder gewijd aan een verschillend aspect van de Collectie van Hulten.

Waar: Museum Belverdere, Heerenveen Wanneer: tot 24 november www.www.museumbelvedere.nl/exposities/nu-straks/collectievan-hulten/

32

september oktober 2013 2013

Montezuma’s Revenge’s Run Misschien wel de beste a capellagroep van Nederland komt met een nieuw en verrassend theaterprogramma. De vijf heren van Montezuma’s Revenge staan in de voorstelling ‘Run’ garant voor een spektakel, waarin de vocale hoogstandjes elkaar in moordend tempo opvolgen en humor en ontroering de sleutelwoorden zijn. Met ragfijne arrangementen en verfrissende nieuwe invalshoeken zet de groep bekende pophits naar hun hand, iets waarmee ze in binnen- en buitenland het publiek al jaren overmeesteren.

Datum: 6 oktober Aanavang: 15 uur Prijs: € 25,00

Hans Dorrestijn – Goeie Genade Voor wie dacht dat het vorige programma van Hans Dorresteijn zijn afscheid van het theater was, hebben we heel goed nieuws. Dorrestijn mag dan wel een man van respectabele leeftijd zijn; zijn inspiratiebron is nog lang niet opgedroogd! Hij blijft het publiek trakteren op prachtige liedjes, mooie conferences en aanstekelijke boeken.

Dorrestijn presenteert een nieuw theaterprogramma met geestige en ontroerende bespiegelingen over ouder worden. Met pareltjes uit zijn rijke oeuvre, waarvan hij zelf zegt: ‘Het is mijn streven dat het publiek zijn eigen ellende vergeet’.

Datum: 8 november Aanavang: 20,15 uur Prijs: € 22,00

Pink Project Floyd through the years Part 2 Na het succes van Part 1 presenteert Pink Project nog meer repertoire van Pink Floyd. Dit repertoire is zo rijk en veelzijdig dat Pink Project je met gemak nogmaals een spetterende show kan presenteren met grotendeels ‘nieuwe’ nummers en showelementen. Kenners en criticasters zien Pink Project als een van de beste tributebands.

Datum: 5 oktober Aanvang: 20.00 uur Prijs: € 31,50

Het Nationale Toneel – De Ideale Man Je denkt dat je iemand kent, maar toch blijkt hij heel anders te zijn. Sir Robert Chiltern is zo iemand. Hij is staatssecretaris van Buitenlandse Zaken en een alom gerespecteerde politicus. Zijn gedrag is voorbeeldig, zijn karakter onberispelijk.

Kortom: hij is de ideale man. Toch heeft hij veel geheimen. Nobelprijswinnaar Elfriede Jelinek bewerkte De Ideale Man van Oscar Wilde en maakte er een niet mis te verstaan statement van over onze tijd.

Regie: Theu Boermans (artistiek leider van het Nationale Toneel)

33

oktober 2013

Met: Mark Rietman, Anniek Pheifer, Katja Herbers, Ariane Schluter, Jaap Spijkers, Steven Van Watermeulen, Chris Thijs en Frank Focketyn Let op: voorafgaand bij deze voorstelling is een gratis inleiding, deze start om 19.00 uur.

Datum: 29 oktober Aanvang: 20.00 uur Prijs: € 27,00

Commerciële Club Zuid Friesland

Top afsluiting CCZF-seizoen met golf en BBQ G

olfclub Gaasterland bleek een perfecte locatie voor de afsluiting van het seizoen van de Commerciële Club Zuid Friesland.

Voor geoefende spelers was er een wedstrijd georganiseerd en beginners konden meedoen aan een clinic. Drie golfpro’s maakten de leden enthousiast voor het golfspel. Personeel van Kwartier Noord uit Katlijk verzorgde een prima BBQ. Mede-eigenaar Paul van Koppen moest de deelname aan de wedstrijd afzeggen om alles op tijd klaar te hebben. De band Soulcake zorgde op deze warme dag voor een gezellige sfeer. Dankzij de inzet van vele vrijwilligers kan worden gespro-

ken van een top afsluiting van het seizoen. In het bijzonder mag Marga Tuinstra worden genoemd. Ze leidde de wedstrijd, verwerkte scorekaarten, verzorgde de prijsuitreiking en wist tussen de bedrijven door ook nog foto’s te maken. De eerste prijs ging naar Willem Visser, de tweede prijs werd gewonnen door J. de Vries en B. Doeven won de derde prijs. De aanmoedigingsprijs was voor mevrouw C. Sutherland. Ze had een golfhandicap gekregen die niet klopte, waardoor ze moeilijk punten kon scoren. n Foto’s: Cor Pot

34

oktober 2013

35

oktober 2013

Mededelingen CCZF Vooraankondigingen geplande activiteiten • Woensdag 16 oktober Happy Hour met speeddaten Locatie: Abe Lenstra stadion

• Dinsdag 19 november lezing (onderwerp volgt)

• Datum nog onbekend nieuwe leden bijeenkomst

• Vrijdag 27 december sportieve activiteit Data en invulling van deze bijeenkomsten zijn onder voorbehoud. Houdt u de uitnodigingen in de gaten.

8e pag zakenvisie.indd 1

36

oktober 2013

07-12-2012 11:02:5

IJSHOCKEY IS NET ALS ONDERNEMEN

SNEL. DYNAMISCH. DOELGERICHT. ERVAAR HET ZELF: WWW.UNISFLYERS.NL/BUSINESS-CLUB

COMPETITIE 2013-2014: THUISWEDSTRIJDEN Vrijdag 4 oktober

20:00 UUR

UNIS FLYERS

SMOKE EATERS GELEEN

Zaterdag 12 oktober

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HERENTALS

Zaterdag 19 oktober

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DESTIL TRAPPERS TILBURG

Woensdag 30 oktober

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DORDRECHT

Vrijdag 1 november

20:00 UUR

UNIS FLYERS

EINDHOVEN KEMPHANEN

Zaterdag 9 november

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HYS DEN HAAG

Vrijdag 15 november

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HERENTALS

Vrijdag 22 november

20:00 UUR

UNIS FLYERS

SMOKE EATERS GELEEN

Zaterdag 14 december

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DORDRECHT

Vrijdag 20 december

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DESTIL TRAPPERS TILBURG

Vrijdag 3 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HYS DEN HAAG

Woensdag 8 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

EINDHOVEN KEMPHANEN

Vrijdag 10 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

SMOKE EATERS GELEEN

Zaterdag 18 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DESTIL TRAPPERS TILBURG

Vrijdag 24 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HERENTALS

Vrijdag 31 januari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

EINDHOVEN KEMPHANEN

Vrijdag 14 februari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

DORDRECHT

Zaterdag 22 februari

20:00 UUR

UNIS FLYERS

HYS DEN HAAG

‘‘Mijn winst is goed juridisch advies’’

Groenewegen Advocaten en Notarissen is gespecialiseerd in het verlenen van juridische diensten aan bedrijven, instellingen en particulieren binnen een groot aantal rechtsgebieden.

Korte lijnen en de nauwe samenwerking tussen onze advocaten en notarissen zorgen voor onze kenmerkende

K.R. Poststraat 91

effectieve en dus kostenbesparende werkwijze. Bovendien

8441 EN Heerenveen

verhoogt deze samenwerking de kwaliteit van onze dienst-

Telefoon (0513) 65 55 55

verlening. Of het nu gaat om bemiddeling bij echtscheiding

info@groenewegenadvocaten.nl

of ingewikkelde zakelijke processen. Klanten een voorsprong

www.groenewegenadvocaten.nl

geven: dat is Groenewegen Advocaten en Notarissen.

www.groenewegennotarissen.nl

UW ZAAK IN VERTROUWDE HANDEN