Ondernemersmagazine van Friesland PIJN BIJ WINKELIERS: Pleidooi voor sanering winkelhart en sterker ondernemerschap
FRIESE ‘PARELS’ WORDEN VERLEID OM TE EXPORTEREN
METAPRINT UIT ESTLAND Spuitbussenfabrikant brengt werk voor 100 mensen
Toerisme als honingpot
Friese impulsen voor groei bezoekersstroom en extra bestedingen Losse nummers € 3,95
No. 76, juli 2017
Ontdek ons Fryslân Samen met de Friesland Post!
Ga op ontdekkingsreis door het mooie Fryslân. Maak vanuit uw luie stoel kennis met de natuur, cultuur, mensen en economie. Friesland Post staat vol reportages, foto’s en human interest-verhalen over het heerlijke buitenleven in het heitelân.
Bel: 0513 - 68 33 14 of ga naar: www.frieslandpost.nl
KENNIS IS KUNNEN ECOstyle in Oosterwolde heeft voor hun nieuwbouw gebruik gemaakt van Raadsma ToegangsBeheer (RTB). Raadsma biedt alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.
RAADSMA IJZERSTERK
Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl
C IOT LEOL F O N T ZakenVisie is het ondernemersmagazine van Friesland. Uitgave VDLP Publishing Herenwal 137 8441 BE Heerenveen Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: info@vdlppublishing.nl Internet: www.vdlppublishing.nl Hoofdredactie S. van der Let Redactie Bert de Jong, Simon van der Let en Hiltsje de Vries E-mail: mail@zakenvisie.nl Advertentieverkoop Pieter Balstra Tel.: 0513 - 654 445 Vormgeving Van der Let & Partners Marketing / Webdevelopment Met medewerking van B. de Jong, G. Schaaij, E. Reekers, Albert Hendriks, Gerard Kremers en Martti Lemendik
DEZE EDITIE
13
16
Friese ‘parels’ worden verleid om te exporteren
Pijn bij winkeliers
Fotografie Van der Let & Partners, Fotopersbureau FPH e.a. Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Merenpost Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is
21
24
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Daarnaast komt ZakenVisie via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. ZakenVisie wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse open-
Ambassadeur van Friese toerisme
bare instellingen.
2
Metaprint brengt werk voor 100 mensen
Friesland, een ijzersterk merk
Z
onder Duitsers stelt het toerisme in Fryslân weinig voor. Onze oosterburen zijn belangrijk, zeker als het gaat om harde euro’s die een stimulans zijn voor de Friese
economie. Toerisme levert meer dan 1 miljard euro op. Het smaakt naar meer. In de ogen van het Friese provinciebestuur is toerisme een van de belangrijke pijlers onder de Friese economie. Meer toeristen uit het buitenland kunnen een antwoord zijn op negatieve ontwikkelingen als krimp en leegstand op het platteland. Friesland en de Wadden zijn de sterke merken om meer Duitsers, Belgen en Britten te verleiden. In andere streken in Nederland zijn ze stinkend jaloers. Met bijvoorbeeld Salland breek je geen potten. ,,Koester Friesland. Je hebt goud in handen’’, luidt het advies aan de Friezen.
5
Toerisme als honingpot
Het jaar 2018 moet het toerisme een grote impuls geven.
Toerisme en recreatie in Fryslân
In een bui van overmoed heeft de organisatie van Culturele Hoofdstad Leeuwarden Fryslân de prognose van 4 miljoen
13
Friese ‘parels’ worden verleid om te exporteren
Friese Economie
16
Pijn bij winkeliers
Detailhandel
bezoekers de wereld in geslingerd. Nu blijft het steken op minder dan de helft. Marketingorganisaties als Merk Fryslân en Friesland Holland doen al veel moeite om jaarlijks 1,8 miljoen toeristen te verleiden. Toch is 2018 de opmaat voor de oogstjaren die kunnen volgen. De Friese provincie met al zijn bijzonderheden trekt in zo’n jaar veel belangstelling. Dat brengt toeristen uit binnen- en
21
Ambassadeur van Friese toerisme
Onderneming in het nieuws
buitenland op ideeën en dat inspireert de toerisme- en recreatiesector tot nieuwe wegen. Het stimuleert om pionier te zijn in nieuwe ontwikkelingen als bijvoorbeeld elektrisch varen. Het geeft Friese bedrijven voorsprong in kennis en het
24
Metaprint uit Estland valt voor Friese nuchterheid
Onderneming in het nieuws
26
Productenvisie
levert euro’s en banen op. De opgave om inspirerend te zijn ligt er ook bij de ondernemers in de Friese detailhandel. Binnen vijf jaar moeten er zaken zijn veranderd om ervoor te zorgen dat steden en grote kernen ook in de toekomst een bruisend winkelhart hebben. MKB-Noord gebruikt hier terecht het woord coöperatie, de winkeliers
28
Beleggen volgens Bijbelse waarden
Geert Schaaij
30
Autonieuws
kunnen het niet alleen, ze moeten gezamenlijk optrekken, overheden moeten faciliteren en moeten ook bereid zijn geld te steken in vitale steden en winkelkernen. Het is het vechten voor een vitaal platteland, waar men kan wonen en werken. Toerisme is slechts een welkome
33
Zakennieuws
aanvulling. Het is zaak om op twee fronten de handen ineen te slaan. Het woord coöperatie klinkt menigeen vertrouwd in de
39
Culturele tips
oren, maar soms wordt vergeten om het te benutten. De redactie
3
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw
Stienstra & Van der Wal-IJlst VCA ISO en
Ook kunt u bij ons terecht voor: • Remmings- en geleidewerken • Stalen damwanden • Haven aanleg en steigerwerk • Houtleverantie • Diverse typen walbeschoeiingen • Houten bruggen Voor informatie en/of een vrijblijvende offerte kunt u altijd contact met ons opnemen.
S&W
it
te & kwali iligheid aan e v r a a W ameng nauw s
ceerd
gecertifi
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw Stienstra & Van der Wal Rogmolewei 6, 8651 EP IJlst Tel. 0515-533243, Fax 0515-531362 info@stienstra-vanderwal.nl www.stienstra-vanderwal.nl
TOERISME & RECREATIE IN FRYSLÂN
Friese impulsen voor groei bezoekersstroom en extra bestedingen
Toerisme als honingpot FRYSLÂN IS HET LAND VAN MELK, WATER ÉN BEZOEKERS. TOERISME IS VOOR DE KOMENDE JAREN EEN VAN DE SPEERPUNTEN VOOR DE FRIESE ECONOMIE. ER ROLLEN NU AL 1 MILJARD EURO’S IN DEZE SECTOR.
E
en Duitse toerist komt voor het water van de Friese meren of voor de Waddeneilanden. Uit eigen land en uit België kiezen toeristen voor de Friese streken om er te fietsen. En uit andere landen? Amerikanen, Chinezen en Japanners kiezen voor Amsterdam.
In toenemende mate gaat het om kortere vakanties, zoals een lang weekeinde naar de Waddeneilanden. Komen er meer buitenlanders? Ja, iets. Maar de meeste kiezen voor de stad Amsterdam, voor toeristen in toenemende mate als de honingpot voor de bijen.
aanvankelijke ambitie voor 2017 is zo’n 10,5 miljoen overnachtingen, maar dit doel is te hoog gegrepen. Vooral de korter geworden duur van de binnenlandse vakanties wreekt zich. Qua overnachtingen staat Fryslân op plaats 9 van de 12 provincies.
Fryslân is een parel, maar toeristisch gezien neemt de provincie in eigen land een bescheiden plaats in. Vakantievierend Nederland kiest in 7 procent van de gevallen voor Fryslân.
Het aantal toeristische overnachtingen heeft in de afgelopen jaren onder druk gestaan. In 2012 telt Fryslân er nog 9,4 miljoen, maar in 2015 is dit teruggelopen naar 8 miljoen. De
19.000 banen
5
De economische betekenis van toerisme en recreatie is voor Fryslân groot. Het levert nu 19.000 banen op, zo’n 6,5 procent van de totale werk-
TO I TEERL I S M E & R E C R E A T I E I N F R Y S L Â N
gelegenheid. De laatste jaren is de sector goed voor rond de 1 miljard euro aan bestedingen. Een kwart hiervan is afkomstig van Nederlandse toeristen. Opvallend is de hoge inbreng van dagrecreanten ten opzichte van verblijfstoeristen: 60 tegen 40 procent. Het verklaart tegelijk voor een deel de dip in de crisisjaren toen er juist werd bezuinigd op de pretactiviteiten. Voor de toekomst is de hoop gevestigd op toerisme als een van de belangrijkste motoren van de Friese economie, zeker nu het belang van andere sectoren afneemt en het fenomeen bevolkingskrimp negatieve gevolgen laat zien. De verlokkingen van het Nationaal Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) zijn groot. Deze verwacht in 2020 maar liefst 16 miljoen buitenlandse bezoekers, een stijging van 14 procent ten opzichte van 2014.
Kwart buitenlands
Holland City
Fryslân snoept nu nog maar een klein deel van de toeristische koek in Nederland. Het aantal toeristische gasten schommelt al jaren rond de 1,8 miljoen. Het staat in geen enkele verhouding tot de 5 miljoen buitenlandse toeristen die kiezen voor de stad Amsterdam. Opvallend is de toename in het aantal buitenlandse bezoekers: in 2016 zijn dit er volgens het CBS 325.0000. Meer dan 70 procent daarvan is uit Duitsland afkomstig, 12 procent uit België, 4 procent uit het Verenigd Koninkrijk.
In de visie van Conrad van Tiggelen, marketingdirecteur van NBTC, is het wel degelijk mogelijk om de toeristen meer van Nederland te laten zien. Maar de baas van het Nederlands toerismebureau spreekt met nadruk over ‘Holland City’. In zijn ogen is Friesland eigenlijk een wijk van de stad Holland. Als toeristen eenmaal voor ons land hebben gekozen, moeten ze door de regio’s worden verleid.
De aanmoedigingen om meer in te zetten op het binnenhalen van buitenlandse toeristen zijn talrijk. Al is het maar om de overvolle hoofdstad te ontlasten, wat ook is terug te zien in de nieuwe strategie van het Rijk. De praktijk is echter weerbarstig, want van de groep buitenlanders die kiest voor Amsterdam is maar 13 procent bereid een uitstapje buiten de hoofdstad te maken.
6
Voor buitenlandse toeristen telt alleen de naam Holland, zoveel is duidelijk. En daaraan verbonden andere belangrijke iconen als tulpen, Van Gogh en de strijd tegen het water. Van Tiggelen ziet in de themalijn over het water toeristische kansen voor de Afsluitdijk en voor het, op de Werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst, monumentaal stoomgemaal in Lemmer.
Culturele Hoofdstad In 2018 moet Leeuwarden Culturele Hoofdstad het verschil maken. De ambities van de organisatie zijn fors, in dat jaar kan het aantal toeristische bezoekers meer dan verdubbeld zijn tot 4 miljoen. En niet alleen in dat jaar, ook in de jaren daarna moet Fryslân profiteren van een veel hogere interesse en moeten de toeristenaantallen flink hoger zijn. Het doel is om de toeristen in 2018 te verleiden, zodat ze in de jaren erna blijven komen. Experts zijn het erover eens dat het een zaak van de lange adem is. Marketing van Friesland – de naam Fryslân is voor buitenlanders een gruwel – doe je niet in één jaar. Culturele Hoofdstad 2018 moet in de ogen van Van Tiggelen de aanjager zijn. ,,Maak in dat jaar een klap’’, is zijn advies. Door het te verbinden met een aantal andere belangrijke thema’s kan het meerwaarde opleveren. Hij denkt aan de Afsluitdijk en aan het Woudagemaal. Dus 4 miljoen bezoekers in 2018? ,,Dat lukt nooit’’, constateert hij met realiteitsbesef.
Speerpunt De provincie Fryslân heeft van toerisme
een van de speerpunten gemaakt. Tot 2019 is er 10 miljoen euro provinciaal geld uitgetrokken voor stimulansen in de Friese Gastvrijheidseconomie. Duidelijk is dat er wordt aangestuurd op versterking van de mkb-bedrijven in de recreatieve sector, op innovatie en op het verleiden van de internationale bezoekers. Op het Provinsjehûs dromen ze van een stijging naar
7
20.000 banen in de toeristische sector, een forse groei aan bestedingen en een plus in het aantal overnachtingen. Nu wijkt Fryslân af van de landelijke trend. Met het stimuleren van innovatieve concepten bij bedrijven zouden bovendien andere wegen kunnen worden ingeslagen en daarvan kan de hele toerismesector profiteren.
TOERISME & RECREATIE IN FRYSLĂ‚N
Er is ook versterking van het ondernemerschap nodig om voor de Friese bedrijven een sterkere positie te verkrijgen. De grotere hotelketens zijn voorloper, daar loopt het wat gemakkelijker. Maar de kleinere familiehotels hebben het moeilijker om in te spelen op veranderingen. Hulp is er onder
andere van een marketingorganisatie als Friesland Holland van Albert Hendriks. Deze ondersteunt veel kleinere hotels in Friesland en andere toeristische bedrijven met marketingconcepten en het aanbieden van arrangementen. Zo is de beleving van lange tochten door het diverse
8
landschap van Friesland een heel andere geworden door elektrische fietsen, de beleving van varen veel intenser door de stille elektrische boten.
Waterrecreatie Innovatie is nodig, want bijvoorbeeld de traditionele watersportdoelgroep vergrijst. Voor het varen met een eigen kruiser over de Friese meren is een arrangement op een luxe jacht met allerlei toeters en bellen in de plaats gekomen. Het is ook veel meer
waterrecreatie geworden: kitesurfen bijvoorbeeld bij Makkum en Workum heeft een grote vlucht genomen, de stranden zijn vol. Inmiddels is in Fryslân een voorsprong in kennis en expertise opgebouwd met elektrisch varen. Het is ooit door
9
gedeputeerde Jannewietske de Vries in gang gezet en werpt nu zijn vruchten af. In het kader van duurzame projecten is het voor Fryslân onderscheidend geworden en heeft het ook warme belangstelling uit het buitenland.
TO I TEERL I S M E & R E C R E A T I E I N F R Y S L Â N
10
Merk Fryslân Merk Fryslân is het door het provinciebestuur met 1,2 miljoen euro gesubsidieerde paradepaardje om de nationale en internationale zichtbaarheid van Fryslân te vergroten. De marketing van het Friese toerisme concentreert zich voortaan op twee onderscheidende merken: Friesland en de Wadden. Het is dezelfde gedachte als waarom is gekozen voor het sterke merk Holland. Met meer focus zijn er op de lange termijn meer bezoekers te halen, is de overtuiging van directeur Martin Cnossen. Hij heeft een einde gemaakt aan de versnippering. Eerder was het voor verschillende toeristische regio’s te veel schieten met hagel en dit sorteerde onvoldoende effect. Bovendien richten de campagnes zich
nu vooral op bezoekers van buiten de provincie. Naast de Duitsers richt Merk Fryslân zich nadrukkelijk op de Vlamingen. Ze zijn zot op fietsen en lekker eten in de Friese contreien. De Belgen zijn een interessante groep, want hun bestedingen zijn bovengemiddeld. Met extra promotie-inspanningen wil Merk Fryslân meer zuiderburen verleiden.
Zakelijk Ook richt Merk Fryslân extra aandacht op de werving van zakelijke toeristen. Deze zijn voor de horeca commercieel gezien veel interessanter, zeker in combinatie met congressen. Maar sinds 2012 kent Fryslân een opvallende daling in de zakelijke markt die pas in 2016 een keer ten goede heeft gekregen. Het aantal
11
hotelovernachtingen van zakelijke gasten daalde van 440.000 in 2012 naar 360.000 in 2015. Landelijk was er sprake van groei naar 16,8 miljoen hotelovernachtingen. Voor gedeputeerde Klaas Kielstra gaat het niet slechts om ,,het vermarkten van Fryslân’’. Hij wil een breed perspectief. Maar helder zijn wel de doelen aan de horizon, die gebaseerd zijn op economische overwegingen. Alle inspanningen moeten in de toeristische sector iets opleveren in de zin van meer bezoekers, meer bestedingen en meer banen. De organisatie van Culturele Hoofdstad droomt van 4 miljoen bezoekers in 2018, maar ooit moet het ervan komen. n Tekst: Bert de Jong
8601 WB Sneek
T IXT E L X
E info@merenpost.nl I www.merenpost.nl T 0515 - 33 54 33 A Smidsstraat 2A, 8601 WB Sneek
POSTBEZORGING PAKKETDISTRIBUTIE FOLDERVERSPREIDING KOERIERSDIENSTEN
Meren Post Smidsstraat 2A 8601 WB Sneek 0515 - 33 54 33 www.merenpost.nl info@merenpost.nl
Friesland
93.2
wwww.waterstadfm.nl 12
FM
T F IRTI E E LS E E C O N O M I E
Friese ‘parels’ worden verleid om te exporteren HET ZIJN IMPOSANTE FRIESE HANDELSMISSIES NAAR CHINA. MAAR BETER IS HET OM HET BUITENLAND IN FRYSLÂN KENNIS TE LATEN MAKEN MET DE ‘PARELS’ OM DAARNA VOLOP HANDEL TE DRIJVEN.
13
T IRTI E F E LS E E C O N O M I E
F
ier bovenaan staat Fryslân. Opvallend is dat de Friese provincie van de exportgoederen het grootste aandeel naar landen buiten de Europese Unie brengt. Het zijn voornamelijk zuivelproducten die hier het verschil maken. Maar liefst 45 procent van de Friese export gaat ver over de grens. Het is een klein succes op het grote geheel, want met export presteren de Friese bedrijven eigenlijk ondermaats. Het aantal bedrijven dat over de landsgrenzen heen kijkt, ligt dik onder het landelijk gemiddelde van 10,2 procent. In Fryslân blijft het percentage steken op 7,1 procent. Ook de Friese bijdrage van export aan het bruto binnenlands product (29 procent) zit onder de landelijke norm. De eenzijdigheid van de Friese export is een zorgpunt. De dominantie van agrofood en de elektronische industrie legt een groot pijnpunt bloot. Veel meer Friese bedrijven moeten de
stoute schoenen aantrekken, vindt gedeputeerde Sander de Rouwe. Internationalisering is voor de Friese economie van groot belang. Reden waarom het Friese provinciebestuur exportbevordering tot een van de speerpunten voor de komende jaren heeft gemaakt.
Sneller groeien Het is goed voor de Friese bedrijven, maar ook gunstig voor de Friese economie. Er is menigeen veel aan gelegen om de economische groei extra steuntjes in de rug te geven. Onderzoek toont aan dat internationaal actieve ondernemingen sneller
Meeste handel met Duitsland Duitsland is voor Fryslân het
De jaarlijkse Friese export heeft een
belangrijkste exportland, blijkt uit
waarde van rond de 5 miljard euro.
cijfers van het Centraal Bureau
Een derde deel van de export bestaat
voor de Statistiek. Friese bedrijven
uit voeding en dranken. Ook de
exporteerden in 2015 voor 981 miljoen
metaalindustrie is sterk actief in het
naar de oosterburen. België volgt met
buitenland. Een vijfde van de export
414 miljoen euro aan uitvoer. Groot-
is machines en vervoermiddelen.
Brittannië nam voor 320 miljoen euro
Bijna een achtste komt voor rekening
aan Friese goederen af.
van industriële producten. De totale Nederlandse export heeft een waarde van 38 miljard euro.
14
Subsidies voor exportbedrijven
groeien qua werkgelegenheid dan ondernemingen die alleen in hun eigen regio actief zijn.
• F riese bedrijven die op zoek zijn
De Rouwe weet maar al te goed waar het schuurt. De Friese economie steunt vooral op de kleinere bedrijven. Maar liefst negen van de tien ondernemingen in Fryslân hebben minder dan tien personeelsleden in dienst. Er is schroom om naar het buitenland te trekken. ,,Het is koudwatervrees’’, concludeert hij.
Vliegende start Het was voor de Wolvegaster ondernemer Alex Travaillé een gedurfde stap om in 2016 zijn nieuwe fietsconcept Urban Proof te lanceren op de toonaangevende fietsbeurs Eurobike in het Duitse Friedrichshafen. Maar het werd een vliegende start. Aan de beurs hield hij verkoop in onder andere Duitsland, Frankrijk en Spanje over en tientallen contacten in vele landen. Toch is zo’n beurspresentatie niet iets om lichtvaardig te doen, waarschuwt Travaillé. Het vergt een goede voorbereiding, het vraagt veel inspanningen vooraf en ook nog eens enkele dagen optimale inzet tijdens de beursdagen zelf. ,,Al met al kost het je al snel enkele tienduizenden euro’s en dan heb je nog geen cent verdiend.’’
In de regeling IBF Internationaal
naar zakenpartners in een nieuwe
Ondernemen zit tot en met 2020 1,8
buitenlandse markt kunnen een
miljoen euro.
subsidie aanvragen voor deelname aan een uitgaande handelsmissie
• V ijf projecten zijn uitgekozen om in
of deelname aan een internationale
2018 buitenlandse handelsmissies
beurs. In de subsidiepot IBF
naar Fryslân te halen. Zo komen ze
Handelsmissies en Beurzen heeft
in contact met het Friese midden- en
de provincie Fryslân 200.000 euro
kleinbedrijf. Elk project heeft 20.000
beschikbaar.
euro beschikbaar gekregen voor de kosten. Het zijn: Water Alliance,
• F riese mkb-bedrijven met een
De Bildtse Aardappelen, Van Hall
exportwens kunnen voor de
Larenstein, WTC Leeuwarden en de
ontwikkeling en uitvoering van
Friese Exportclub. Er zijn 17 plannen
internationale marktverkenningen
ingediend.
financieel ondersteund worden.
Verleiding ,,Na de derde keer praten over een goed exportidee moeten ondernemers het gewoon doen’’, vindt gedeputeerde De Rouwe. ,,We willen dit stimuleren met subsidies. Die moeten de verleiding zijn. Want feit is dat we te weinig exporteren. We doen onszelf tekort.’’
Fryslân onvoldoende vruchten af. ,,De focus ligt onwillekeurig te veel op de grote bedrijven’’, zegt De Rouwe. In 2018 is er ook een andere aanpak. Dan worden buitenlandse handelsmissies langs de Friese bedrijven geleid. Met meer samenwerking tussen bedrijven moet dit extra resultaten opleveren. ,,In Fryslân zijn heel veel parels, het zijn alleen nog geen kettingen.’’
De buitenlandse handelsmissies aan China, Duitsland, Brazilië en IJsland werpen voor de kleinere bedrijven in
Ambities De Friese ambities zijn groot. In het jaar 2020 moet een op de tien Friese bedrijven actief zijn in het buitenland. Daarmee zou de provincie op het huidig landelijk gemiddelde uitkomen. Ondernemers worden gestimuleerd en ondersteund om de kansen voor internationale marktontwikkeling te verzilveren. Daarvoor zijn miljoenen euro’s beschikbaar, onder andere voor handelsreizen naar het buitenland. Ook is er 3 miljoen euro uitgetrokken voor vier speerpuntsectoren. Daartoe hoort een lobby- en businessorganisatie voor de Agrofood-keten en een voor de Wateralliantie. Andere sectoren zijn toerisme en recreatie, onder andere voor het verankeren van kennis en innovatie en het stimuleren van marketing van Fryslân. De hoop is ook dat er voor het bedrijfsleven een flinke bijvangst los komt uit alle activiteiten rond Culturele Hoofdstad 2018. Daar kunnen directe resultaten uit voortkomen, maar de inspanningen zijn er ook op gericht om in de jaren daarna er nog de vruchten van te plukken. n Tekst: Bert de Jong
15
T IETTEALI L H A N D E L D
Pleidooi voor sanering winkelhart en sterker ondernemerschap
Pijn bij winkeliers ER IS PIJN BIJ WINKELIERS, OOK AL WORDT ER IN FRYSLÂN DOOR CONSUMENTEN JAARLIJKS MAAR LIEFST F 2,7 MILJARD BESTEED. VOORZITTER GERARD KREMERS VAN MKB-NOORD HEEFT HET OVER SCHRIJNENDE GEVALLEN EN ARMOEDE.
16
D
e veranderingen in de retailsector zijn ingrijpend. De snelle digitalisering speelt een rol, maar ook ontwikkelingen als vergrijzing, ontgroening en krimp. Daarnaast gedragen de consumenten zich anders. Ze maken een duidelijk onderscheid tussen een boodschappendorp en een winkelhart met beleving.
komst van vitale steden en kernen veilig te stellen. ,,We hebben het niet alleen over de belangen van retail, maar over de vitaliteit van steden en kernen’’, zegt Kremer. ,,We doen het ook voor onze kinderen.’’ Het aanjagen van samenwerking is overigens een doel op zichzelf, want ,,er zijn heel veel kikkers in de kruiwagen’’.
Zoals het is, zo zal het overduidelijk niet blijven, waarschuwt voorzitter Gerard Kremer van MKB-Noord. Er moet snel wat gebeuren om de toe-
Binnen vijf jaar moeten partijen een actieplan in uitvoering hebben. ,,Er is geen tijd te verliezen’’, vindt Kremer. MKB Noord denkt aan coöperatieve
vormen, zodat er een groot draagvlak ontstaat. Met het compacter maken van het winkelgebied zijn op korte termijn al punten te scoren. Met een beeldkwaliteitsplan ook. En versterking van het ondernemerschap werpt ook snel haar vruchten af.
Pijn ,,Het gaat pijn doen’’, voorspelt Kremer. Er is een stevige omslag nodig, want de motor van de levendigheid in dorpen en steden heeft het moeilijk. Er is vergrijzing en ontgroening van de Friese bevolking, er is in tien jaar tijd flink wat leegstand bijgekomen en Friezen hebben 8 procent minder euro’s te besteden in vergelijking met het Nederlands gemiddelde. Nu al is 35 procent van de Friese bevolking grijs en dit percentage loopt de komende
17
twintig jaar nog verder op. Bij winkeliers is sprake van ,,stille armoede’’, constateert de voorzitter van de noordelijke ondernemers. ,,Er zijn schrijnende gevallen’’, weet hij. Er zijn er die op bijstandsniveau zitten. ,,Ik ken retailers die hun pensioen kwijt zijn. Die dachten met het bezit van hun winkelpand vermogend te zijn.’’ Deze zekerheid is verdwenen door de leegstand in sommige winkelstraten.
Meer meters Het winkelhart van veel dorpen en steden is in tien jaar tijd sterk uitgebreid. Ondanks de crisis is er in Fryslân 13 procent winkeloppervlakte bijgekomen, terwijl het aantal winkels is gedaald van 5205 naar 4873. Er zijn tegelijkertijd heel wat winkelketens door faillissement verdwenen en winkeliers noteren bovendien lagere omzetten waardoor een groot deel moeite heeft om het hoofd boven water te houden. Het brengt Kremer op het pleidooi voor een transitiefonds om zo mogelijkheden te hebben sanering te kunnen realiseren. In een aantal steden worden al belangrijke stappen gezet door winkelpanden een woonbestemming te geven. De komende vijf jaar
Ruim 40 jaar Buiten Gewoon!
in maatwerk houten garages tuinhuisjes, prieeltjes, carports, bergingen en veel meer...!
VOORJAARSACTIE! Gratis WOCA kwaliteitsolie tot eind juli 2017 Wegens succes verlengd
Tsjerkebourren 32, Twijzel
www.houtbouwhiemstra.com Of bel vrijblijvend 0511 - 54 29 00
DÉ DRANKENSPECIAALZAAK DÉ DRANKENSPECIAALZAAK DÉ DRANKENSPECIAALZAAK IN WIJN & WHISKY DÉ DRANKENSPECIAALZAAK IN WIJN IN WIJN & & WHISKY WHISKY IN WIJN & WHISKY Eén Eén van van de de grootste grootste in in Noord-Nederland Noord-Nederland Eén van de grootste in Noord-Nederland 1000van verschillende Eén de grootste whisky’s in Noord-Nederland 1000 verschillende whisky’s 1000 verschillende whisky’s waarvan 600 distillery-bottelingen distillery-bottelingen 1000 verschillende whisky’s waarvan 600 waarvan 600 distillery-bottelingen en 400 400 onafhankelijke onafhankelijke bottelingen waarvan 600 distillery-bottelingen en bottelingen en 400 onafhankelijke bottelingen o.a.400 Theonafhankelijke Ultimate Selection, Selection, en bottelingen o.a. The Ultimate o.a. The Ultimate Selection, Gordon & MacPhail en Signatory Signatory o.a. The & Ultimate Selection, Gordon MacPhail en Gordon & MacPhail en Signatory Gordon & MacPhail en Signatory Dus: zeer zeer ruime ruime sortering sortering in in whisky whisky Dus: Dus: zeer ruime sortering in whisky Ook veelzijdig veelzijdig insortering rum, grappa, grappa, cognac enz. enz. Dus: zeer ruimein in whisky Ook rum, cognac Ook veelzijdig in rum, grappa, cognac enz. Ook veelzijdig in rum, grappa, cognac enz. 800 verschillende wijnen met name 800 800 verschillende verschillende wijnen wijnen met met name name specialiteiten uit Italië en met Spanje 800 verschillende wijnen name specialiteiten uit Italië en specialiteiten uit Italië en Spanje Spanje specialiteiten uit Italië en Spanje
Winkel: Midstraat 142, Winkel: Midstraat 142, Winkel: Midstraat 142, 8501 AW Joure Winkel: Midstraat 142, 8501 AW Joure 8501 AW Joure Tel. 0513-412022 8501 AW Joure Tel. 0513-412022 Tel. 0513-412022 info@wijnkoperij-joure.nl Tel. 0513-412022 info@wijnkoperij-joure.nl info@wijnkoperij-joure.nl info@wijnkoperij-joure.nl www.facebook.com/wijnkoperijjoure www.facebook.com/wijnkoperijjoure www.facebook.com/wijnkoperijjoure www.facebook.com/wijnkoperijjoure www.wijnkoperij-joure.nl www.wijnkoperij-joure.nl www.wijnkoperij-joure.nl www.wijnkoperij-joure.nl
T IETTEALI L H A N D E L D
In zijn algemeenheid geldt dat de Friezen houden van hun winkels. Van elke bestede euro komt 92 cent uit Friese portemonnees. Voor dagelijkse bestedingen is het zelfs 98 cent. Maar liefst d 2,7 miljard wordt er in Fryslân besteed, waarvan d 1,5 miljard aan dagelijkse boodschappen.
Online
moet er geïnvesteerd worden in een gezellig en gastvrij centrumgebied. Snelheid is geboden, want door veranderend winkelgedrag staat alles onder druk met mogelijk nog meer leegstaande panden tot gevolg. Detailhandel is voor de economie van de provincie Fryslân van groot belang. In vergelijking met Nederland als totaal zijn in de detailhandel in Fryslân relatief veel mensen werkzaam, onder wie relatief veel zelfstandigen. Het aandeel banen in de detailhandel in Fryslân als percentage van het totaal aantal banen in Fryslân is van 10,2 procent in 2007 toegenomen naar 10,5 procent in 2016. In totaal zijn nu ongeveer 30.000 mensen werkzaam in de detailhandel in de provincie.
Onderzoek In opdracht van de provincie Fryslân heeft bureau Broekhuis Rijs Advisering uit Zuidhorn een koopstromenonderzoek uitgevoerd. Er zijn enquêtes gehouden bij veertienduizend consumenten in 42 steden en grotere kernen in Fryslân. Op onderdelen als beleving, sfeer, ruimtelijke
kwaliteit, parkeervoorzieningen is het oordeel gevraagd. Het cijfer 7 is het veilig gemiddelde, zo blijkt. Een score van een 6 is reden tot zorg. Het koopstromenonderzoek laat de sterke en zwakke punten zien. Onwrikbaar middelpunt is Leeuwarden, die een vijfde van de Friese bestedingen naar zich toetrekt. Sneek, Drachten en Heerenveen hebben een duidelijke bovenregionale functie. Daaronder springen de kernen Burgum, Joure, Stiens, Beetsterzwaag, Balk en Surhuisterveen in het oog met een hoge waardering. Het is voor Friese winkeliers vechten om de te besteden euro’s. De koopkrachtbinding is hoog, maar Friezen kiezen toch ook voor Groningen (Ikea). Voor luxe zaken als kleding en schoenen gaan ze net zo gemakkelijk een dag naar Amsterdam. De afvloeiing van koopkracht naar buiten de provincie voor luxe producten is zo’n 9 procent, toch ieder jaar d 120 miljoen. Daarnaast zijn er nog de internetaankopen. Op jaarbasis gaat het om een bedrag van d 135 miljoen.
19
Kremer heeft een sterk geloof in fysieke winkels. Hij relativeert de bedreiging van online-verkoop. ,,Van alle detailhandel in Nederland is 7 procent via internet gekocht. Het betekent dus dat 93 procent nog via de fysieke markt gaat.’’ Met het versterken van ondernemerschap en het aanjagen van samenwerking is er nieuwe kracht te ontwikkelen. Het is met online niet het een of het ander, het is de combinatie die het succes bepaalt. Kremers, oud-eigenaar van de kampeer- en buitensportketen Vrijbuiter, wijst op wat Coolblue doet. De elektronicaketen is begonnen en succesvol geworden met online, maar begint nu her en der met fysieke winkels. ,,Die willen nu heel snel doorgroeien naar tweehonderd winkels.’’ n Tekst: Bert de Jong
Noem ons aanbidder, aanhanger, aanmoediger of zelfs aanjager. Een bewonderaar, liefhebber of gewoon erg enthousiast. Van A naar B, wij houden ervan. De ene keer met aandacht voor de reis, de volgende keer alleen bezig met het doel. Wij zijn fan. Fan van de toekomst. ondertussen leveren wij leaseauto’s.
mobilityservice.nl 20
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Ambassadeur van Friese toerisme ONVERMOEIBAAR TREKT ALBERT HENDRIKS DOOR STAD EN LAND OM TOERISTEN TE VERLEIDEN NAAR FRIESLAND TE KOMEN. IN BINNEN- EN BUITENLAND IS HIJ DE TOERISTISCH AMBASSADEUR VAN DE PROVINCIE.
M
et meer dan honderd websites en twintig meertalige gratis magazines en toeristenkaarten in een totale oplage van bijna 1 miljoen exemplaren lokt het toeristisch
21
informatie- en marketingbureau Friesland Holland toeristen en recreanten naar de Friese provincie. Meer dan twintig jaar is Albert Hendriks uit Wolvega het brein achter toeristische
TOINT D EE LRNEMING IN HET NIEUWS
arrangementen voor hotels en watersportbedrijven. Al vroeg begreep Albert Hendriks de kracht van online marketing. Met een ingenieus stelsel aan websites vangt hij de in het Friese toerisme geïnteresseerde mensen. Linksom of rechtsom, ze komen op de een of andere manier terecht bij de fiets- en vaararrangementen van Friesland Holland. Is het niet via www.frieslandholland.nl dan wel met nieuwe concepten als www.ijsselmeerfriesland.nl www.friesstreekproduct.nl of www.ebikeexperience.nl . In korte tijd is hij uitgegroeid tot de grootste fiets- en vaarvakantiespecialist van Nederland en in Friesland de marktleider op het gebied van marketing van recreatie en toerisme. Het is niet alleen het mooie verhaal, het resultaat telt. Het moet leiden tot boekingen van toeristen. Hendriks weet waar de kracht van de provincie Fryslân zit: fietsen en varen. Toeristen komen niet voor een stad of streek, ze komen voor een beleving. ,,Ik zie de bewegingen op internet en hoe ze bij onze sites terechtkomen.’’
Diversiteit Authenticiteit en diversiteit zijn volgens Hendriks twee sleutelwoorden voor toerisme en recreatie in Friesland. ,,Ik ben in Europa in veel streken geweest, maar bijna nergens heb je zoveel variatie in het landschap. Hierin zijn we onderscheidend en zo moeten we onze provincie in de etalage zetten.’’ Net heeft hij met een televisieploeg van de Duitse zender NDR een keur aan bijzondere plekken laten zien. Het levert 90 minuten zendtijd op, waarin voor de Duitse kijkers verleiding zit om een vakantie te boeken in Friesland. Ze krijgen volgens Hendriks een Friese showroom voorgeschoteld. De een valt voor het huren van een boot, de ander voor de gezellige dorpjes aan het water. ,,Vergeet ook de aantrekkingskracht van bijvoorbeeld het kitesurfen niet.’’
waarmee toeristen het Friese landschap kunnen ervaren. Of met elektrisch aangedreven boten zodat toeristen kunnen genieten van de serene rust op het water. ,,Arrangementen zijn kleine voorstellingen van het circus Friesland’’, zegt de toeristisch organisator. Soms kan het slim. Hendriks denkt in concepten. Als bedrijven voor een reclamespotje enkele seconden beelden laten zien van de Friese provincie, dan is hij tevreden. Fietsenproducent Batavus is zo’n voorbeeld. De fietsprovincie bij uitstek zet je met een beleving in de etalage. ,,Je maakt eerst reclame voor fietsen en dan voor Friesland.’’
Elektrisch varen Altijd heeft Hendriks nieuwe ideeën. Als de provincie Fryslân in 2018 buitenlandse handelsmissies hier naartoe wil halen, dan ziet hij onmiddellijk kansen. ,,Friesland heeft voorsprong met elektrisch varen’’, weet hij. ,,Dat moeten we benutten, zowel om er toeristen mee naar onze provincie te halen als om elektrische boten aan bijvoorbeeld Duitsland te verkopen. Er ligt een grote markt open. We moeten oppassen dat anderen er vandoor gaan met het profijt van onze voorsprong.’’ Juist om die reden droomt hij van een handelsmissie om ‘electric boating’ onder de aandacht te brengen. Door
watergeoriënteerde recreatieondernemers en overheden in Friesland kennis te laten maken met de kennis en expertise kan er iets moois groeien voor toerisme, maar ook voor bedrijven die deze boten maken. ,,Bevlogen pioniers hebben Friesland een vooraanstaande positie gegeven. Heeg is inmiddels uitgegroeid tot een soort centrum. Het gaat om ontwerpers, bouwers en elektrotechnische bedrijven.’’ De teleurstelling over dat zijn handelsmissie net niet in aanmerking komt voor een provinciale subsidie van 20.000 euro steekt hij niet onder stoelen of banken. Het zit hem dwars dat de jury heeft gekozen voor vijf projecten die zijn overgoten met het sausje van Culturele Hoofdstad 2018, maar dat er geen steun is te vinden voor projecten als e-boating die voor de lange termijn voor de Friese economie en het toerisme grote betekenis kunnen hebben. ,,Ik word er soms zo moe van.’’
Strijd Het enthousiasme en de passie voor Friesland houden hem op de been, maar geregeld is Albert Hendriks de horzel in de pels. Dan voert hij strijd om de gevestigde patronen te doorbreken, soms op onorthodoxe wijze. ,,Het kost veel energie. Eigenlijk wil ik dit helemaal niet.’’ Hij is bijna altijd goedgemutst, maar dat heeft grenzen. ,,Dan haal ik direct
Wie is Albert Hendriks? Albert Hendriks (63), geboren in
de Friese provincie en de Kop van
Koekange en als boerenzoon opgegroeid
Overijssel. Het in Wolvega gevestigde
in Rutten, is opgeleid tot leraar Duits,
bureau met acht medewerkers bestaat
maar was al jong thuis in de wereld van
uit twee onderdelen: Friesland Holland
toerisme. Door zijn kennis van de Duitse
Tourist Information en Friesland
taal raakte hij betrokken bij de verkoop
Holland Travel. De eerste richt zich
van bungalowparken in Lemmer. Hij
op productie en verspreiding van
werd ingezet als ambassadeur en was
toeristische informatie via websites en
tegelijk aanspreekpunt voor de Duitse
gidsen en brochures. De andere tak
gasten. Toen al was hij ook journalist en
ontwikkelt en verkoopt thematische
tekstschrijver.
vakantiearrangementen met services als bagagevervoer en organiseert cultuur-
Hendriks gelooft in de arrangementen. Het betreft hotelverblijf in combinatie met bijvoorbeeld elektrische fietsen
In 1996 startte hij met Friesland Holland,
en natuurreizen met cruises en bustours
voor de marketing van toerisme in
door Friesland.
22
het kanon uit de kazerne.’’ Dus is er mot met Merk Fryslân, de door de provincie Fryslân gesubsidieerde marketingorganisatie. Eigenlijk zouden ze samen sterk moeten staan voor het Friese toerisme, erkent Hendriks. Maar als hij op verzoek 34 arrangementen aanlevert voor de nieuwe website www.friesland.nl van Merk Fryslân worden er al snel op last van directeur Martin Cnossen 24 verwijderd. ,,Hoe bedenk je het? Ik was juist blij dat politici en ondernemers bij Merk Fryslân hadden aangedrongen om vooral arrangementen in beeld te brengen. Dat is en wordt handel en verbetert de vindbaarheid van de nieuwe site.’’
Kompas Waar de provincie Fryslân en gemeenten vele miljoenen euro’s steken in marketing, in een korte tijd veel directeurswisselingen zijn, is zijn marketingbureau voor veel toeristische bedrijven een kompas dat ze veel klandizie oplevert. De ene directeur de ander opvolgt en daaraan verbonden de ene campagne wordt ingeruild voor de andere, daar zorgt Friesland Holland voor duizenden arrangementen. Albert Hendriks is van het type duizendpoot. Dan is hij ambassadeur op Boot Düsseldorf, dan bedenkt hij een toeristisch arrangement met een van zijn duizend zakelijke klanten, dan is hij handelsreiziger door de provincie met toeristische magazines en hij draait er zijn hand ook niet voor om het transport van e-bikes of koffers te verzorgen. Want ,,de toeristen moeten het naar de zin hebben’’. n Tekst: Bert de Jong
23
TOINT D EE LRNEMING IN HET NIEUWS
Spuitbussenfabrikant brengt werk voor 100 mensen
Metaprint uit Estland valt voor Friese nuchterheid DOOR EEN ‘GELUKJE’ KOMT DE SPUITBUSSENFABRIKANT METAPRINT UIT ESTLAND NAAR HEERENVEEN. IN 2018 DRAAIT DE NIEUWE FABRIEK DIE BINNEN ENKELE JAREN WERK BIEDT AAN HONDERD MENSEN.
A
ls een duveltje uit een doosje is daar Metaprint. De ambities zijn groot. Vanuit Heerenveen wil het Baltische Metaprint de WestEuropese markt bedienen. Er vindt in Heerenveen alleen productie plaats. Alle ondersteunende diensten blijven op het hoofdkantoor in de Estse hoofdstad Tallinn. Metaprint vestigt zich in het voormalige bedrijfspand van de in 2014 failliet verklaarde drukkerij Flach. Dit najaar
24
wordt er verbouwd en aan het eind van het jaar wordt de productielijn in gereedheid gebracht, zodat er in 2018 daadwerkelijk spuitbussen kunnen worden gemaakt met 25 mensen. Later volgt in Heerenveen de opbouw van meer lijnen. ,,Binnen twee tot drie jaar draaien we volle productie’’, kondigt topman Marrti Lemendik van Metaprint aan. De keuze voor Heerenveen als vestigingsplek voor een nieuwe spuitbus-
senfabriek blijkt eigenlijk een toevalstreffer. Zoveel andere steden hadden immers de rol van Heerenveen kunnen vervullen. Maar door een snelle tip vanuit het Heerenveens ondernemersnetwerk konden de ambtenaren op het gemeentehuis al in een vroeg stadium met het Estse bedrijf in gesprek.
Ambassadeurs Het hangt soms van toevalligheden aan elkaar, erkent de Heerenveense wethouder Coby van der Laan. ,,Veel ondernemers zijn echte ambassadeurs voor Heerenveen, dat blijkt. Met het bestaande netwerk behaal je zo goede resultaten.’’ Voordeel is ook nog eens dat de zaakwaarnemer van Metaprint bekend was met de omgeving. ,,En uiteindelijk gaat het om het goede gevoel. Er moet een klik zijn.’’ De eerste contacten dateren uit de zomer van 2016. Daarna is het snel gegaan. In oktober was het al langer leegstaande pand op het industrieterrein Heerenveen-Zuid aangekocht. ,,Ook bij ons was er toen groen licht’’, licht Van der Laan toe. ,,We kijken naar van alles, maar dit is een heel serieuze partij.’’
Praktische aanpak Van belang is de Friese mentaliteit die past bij die van de Esten, licht topman Marrti Lemendik de opvallende keuze van Metaprint toe. ,,Een ja is een ja en een nee is een nee. De zakelijke en praktische aanpak is elders moeilijk te vinden.‘’ De al in ons land opgebouwde klantenkring gaf het bedrijf vertrouwen om juist hier verder de West-Europese markt uit te bouwen. ,,Er liggen voor ons heel veel kansen en mogelijkheden.’’
fabricage heeft het bedrijf vleugels gegeven, ook met export naar Europese landen. Het bedrijf heeft de blik gericht op handel in het buitenland, zeker sinds Estland in 2004 lid is van de Europese Unie. Deze toetreding heeft het voor het bedrijf gemakkelijker gemaakt te groeien. In de boeken staat een jaaromzet van 60 miljoen euro. Sinds 2003 legt het concern zich toe op de productie van spuitbussen in moderne fabrieken. Innovatie en duurzaamheid staan hoog op het lijstje. Er zijn zo’n tweehonderd werknemers aan de slag bij Metaprint. Vanuit de vestiging in Heerenveen worden straks 200 miljoen spuitbussen – al dan niet voorzien van bedrukking – geleverd aan producenten die ze vullen met onder andere verf, vernis, motorspray, haarlak of deodorant.
Motip Wolvega Onder andere autolakkenproducent Motip in Wolvega krijgt spuitbussen geleverd van Metaprint. Dus is 1+1=2? Het blijkt niet zo te zijn. ,,Ik ben blij met de komst van Metaprint naar Heerenveen’’, zegt Motip-directeur Wino de Jong. ,,Maar ik heb geen invloed op dat besluit gehad.’’ Is het een voordeel voor Motip? Op het totaal van de tientallen miljoenen spuitbussen levert Metaprint volgens De Jong ,,een fractie.’’ Logistiek is Heerenveen interessant, meent wethouder Van der Laan. ,,Vlakbij de snelwegen A32 en A7 is transport en distributie in Nederland en ook naar de voor Metaprint belangrijke handelsnatie Duitsland geen groot probleem. En Motip in Wolvega ligt op steenworp afstand. De Jong ziet het voordeel, maar ,,uiteindelijk is de prijs doorslaggevend’’. n Tekst: Bert de Jong
Lemendik prijst de voortvarende actie van de gemeente Heerenveen en de hulp bij het verwerven van de fabriek. Een wervingsbureau is snel op zoek gegaan naar een vestigingsdirecteur met wie een nieuw team wordt geworven. Dit krijgt een opleiding in Tallinn. ,,Zij zijn de sleutel voor het succes’’, weet Lemendik. Ze krijgen hulp uit Estland om de productie in Heerenveen op te starten.
Drie fabrieken Metaprint is groot in Estland, met de hoofdvestiging in Talinn en voorts fabrieken in het Estse Pärnu en het Russische Sint Petersburg. Het familiebedrijf kent een lange historie van meer dan een eeuw, vooral als blikfabriek. De omslag naar spuitbussen-
25
T IRTOEDL U C T E N V I S I E P
De ultieme organizer
U
SB-sticks, kabels, oordopjes, een telefoon, pennen: we sjouwen van alles met ons mee in onze tas. Iets terugvinden in de chaos is vaak een lastige opgave. Gelukkig is er een oplossing voor dit probleem: de Grid-it. Deze organizer is voorzien van verschillende rubberen elastieken, waaronder u al uw spullen kunt opbergen. Het rubber zorgt er bovendien voor dat de spullen niet beschadigen. Nog documenten die mee moeten? Geen probleem. Aan de achterkant vindt u namelijk een handig opbergvak. Opgeruimd staat netjes! n www.fonq.nl
Veiligheid voorop
D
raagt u waardevolle spullen mee in uw tas? Schaf dan de antidiefstal rugzak van XD Design aan. De rugzak beschikt over een verborgen rits aan de rugzijde. Op deze manier kan niemand ongemerkt uw tas openritsen. Bovendien kunnen uw smartphone en portemonnee veilig worden opgeborgen in speciale vakken. Extra bijzonder is dat de rugzak is voorzien van snijbestendig materiaal. Kortom, dieven maken geen schijn van kans! n www.ditverzinjeniet.nl
Voor een stressvrije dag
D
e hype zal u vast niet ontgaan zijn: de fidget spinner. Het apparaatje helpt u bij het vasthouden van uw concentratie en verlost u van stress. De variant van MegaGadgets wordt geleverd met een handige sleutelhanger, zodat u de spinner overal mee naartoe kunt nemen. Houdt u niet zo van fluorescerende kleuren? Goed nieuws. De handige spinner is namelijk leverbaar in een messing- en een aluminiumversie. n www.megagadgets.nl
26
Smoothiemaker to go
N
iets is wat het lijkt, want deze drinkfles is niet alleen stijlvol, maar ook nog eens enorm handig. De fles beschikt namelijk over een heuse blender, waardoor u onderweg uw fruit kunt mixen tot een smoothie. Zo kunt u uw wekker ’s ochtends iets later zetten. n www.gadgethouse.nl
Nooit meer zoeken
I
n een mensenleven spenderen we nogal wat tijd aan het zoeken naar verloren voorwerpen. Dankzij de Smart Bluetooth Keyfinder behoort deze vorm van tijdsbesteding tot de verleden tijd. Bevestig de gadget aan dat wat uw dierbaar is, download de bijbehorende app en verbind de pieper met uw telefoon via Bluetooth. Zo kunt u te allen tijde uw spullen terugvinden! n www.coolgift.com
Een tuintje op tafel
Z
it u iedere dag in een somber kantoor met TL-verlichting? En is het uitzicht ook niet bepaald noemenswaardig? Schaf dan de EcoHub aan. Dit kleine apparaatje heeft 1 tot 6 apparaten met een USB-aansluiting nodig, om plantjes te laten kiemen en groeien. Tijdens het groeien van de plantjes worden uw apparaten opgeladen. Het High Tech tuintje is dus multifunctioneel. n www.radbag.nl
27
COLUMN GEERT SCHAAIJ
Marketing is ook de banken niet vreemd
Beleggen volgens
O
ndernemers vinden van alles uit om de kost te verdienen. Dat zie je met Kerst en Pasen in de winkeletalages, maar ook op de beurs kunnen ze er wat van. In de Verenigde Staten was er volgens sommige analisten dringend behoefte aan een fonds dat volgens de Bijbelse waarden belegt. Northern Lights Distributors zag een gat in de markt en lanceerde enkele weken geleden de Inspire Global Hope Large Cap ETF, een fonds waarbij de beheerders bij de aandelenselectie rekening houden met
wat er in de bijbel staat. Foute aandelen worden dus niet in de portefeuille van de tracker opgenomen. Het Inspire Small/Mid Cap Impact ETF werd eveneens gelanceerd, een fonds dat beleggers de kans biedt om volgens de eerder genoemde principes in small caps te beleggen. De oprichting van een obligatiefonds dat op dezelfde leest is geschoeid zit in de pijplijn. Vanaf 28 februari kon er worden gehandeld in de Global Hope Large Cap ETF (BLES) en in de Inspire Small/
28
Mid Cap Impact ETF (ISMD). De twee fondsen worden gerangschikt onder de zogenaamde environmental, social and governance (ESG) geĂŻnspireerde fondsen. Het betreft fondsen die zijn gefocust op milieu, sociale zaken, duurzaamheid en/of godsdienst. BLES en ISMD beleggen volgens christelijke waarden, wat betekent dat een aantal bedrijven is uitgesloten voor opname in de portefeuille. Amerikanen zijn traditioneel erg godsdienstig, wat volgens analisten de kans op succes aanzienlijk maakt. Op het moment van
Bijbelse waarden schrijven was de samenstelling van de portefeuilles nog niet bekend. Het is bovendien ook nog te vroeg om de fondsbeheerders af te rekenen op hun prestaties. In de eerste weken van zijn bestaan heeft de koers van de Global Hope Large Cap ETF op de NYSE bewogen rond het niveau van $25. De koers van de Inspire Small/Mid Cap Impact ETF bewoog daarentegen tussen een piek op $26,29 en een bodem op $23,82. Pas na een periode van ongeveer een jaar kan met zekerheid worden gesteld of de fondsbeheerders al dan niet succesvol zijn. Ze krijgen dus wat inlooptijd. Het initiatief voor de lancering van beide fondsen werd genomen door Northern Lights Distributors, dat van de Californische stichting Inspire Investing toestemming kreeg om de naam van deze organisatie te gebruiken voor de lancering van de twee ETF’s. Bij de samenstelling van de portefeuille kregen ze hulp van CWM Advisors. De Global Hope Large Cap ETF gebruikt als benchmark de Inspire Global Hope Large Cap Index. Volgens de prospectus wordt minstens 80% van de portefeuille belegd in aandelen die zijn opgenomen in deze index. De uiteindelijke aandelenkeuze gebeurt op basis van de Inspire Impact Score, waarbij een score wordt toegekend aan bedrijven die de Bijbelse waarden respecteren. De aandelen van de bedrijven die op basis van deze Inspire Impact Score het hoogste scoren, worden in de portefeuille opgenomen. In het geval van de Inspire Small/Mid Cap Impact ETF geldt hetzelfde principe, alleen wordt hier de Inspire Small/Mid Cap Impact Index als benchmark gebruikt. Deze index bevat kleine en middelgrote aandelen die door de fondsbeheerders voor de portefeuille werden geselecteerd, na eerst uiteraard stuk voor stuk te zijn getoetst aan de Inspire Impact Score.
De bijkomende voorwaarden zijn vanzelfsprekend dezelfde als bij de Global Hope Large Cap ETF. Voorlopig zijn beide fondsen wat beheerd vermogen betreft met een omvang van ongeveer $2,5 miljoen nog bescheiden te noemen. De fondsbeheerders rekenen erop dat het bedrag aan beheerde activa fors zal stijgen wanneer de koersen van beide fondsen goed presteren. BLES investeert ongeveer de helft van zijn portefeuille in Amerikaanse aandelen die op de beurs van Wall Street noteren en 40% in aandelen van nietAmerikaanse bedrijven die elders op een beurs in de geïndustrialiseerde wereld een notering hebben. De resterende 10% wordt belegd in aandelen uit de emerging markets. Bij ISMD ligt de klemtoon veel sterker op de VS zelf. 50% van de portefeuille is belegd in aandelen van Amerikaanse mid cap bedrijven met een beurskapitalisatie tussen $2 en $3,50 miljard. De andere helft van de portefeuille is voorbehouden voor Amerikaanse small caps met een beurswaarde van $1 tot $2 miljoen. De fondsbeheerders rekenen vooral op de midcaps voor het realiseren van een bovengemiddelde groei. In de prospectus van deze ETF’s, die zijn neergelegd bij de U.S. Securities and Exchange Commission, vinden we een lijstje met deelsectoren die zonder meer zijn uitgesloten van opname in de beleggingsportefeuille. Eigenlijk liggen de sectoren die het lijstje vermeldt voor de hand: abortus, gokken, alcohol, pornografie enzovoort. Daarnaast willen de fondsbeheerders niets te maken hebben met bedrijven die de mensenrechten niet eerbiedigen, met landen die vanwege hun zaken het internationaal terrorisme sponsoren of met landen die hun onderdanen onderdrukken. Uiteraard is zaken doen met landen die christenen discrimineren of die hun werknemers uitbuiten eveneens uitgesloten.
29
Of beide ETF’s succesvol zullen worden, hangt vooral af van de prestaties van de fondsbeheerders. Enkele vergelijkbare fondsen zijn in een recent verleden een roemloze dood gestorven. Daarbij denken we aan het FaithShares Baptist Values Fund, het FaithShares Catholic Values Fund, het FaithShares Lutheran Values Fund en het FaithShares Methodist Values Fund. Deze fondsen debuteerden in het vierde kwartaal van 2009, maar verdwenen nog voor ze hun tweede verjaardag konden vieren. Even later sloot ook het FaithShares Christian Values Fund zijn boeken, terwijl het JETS Dow Jones Islamic Market International Index Fund het in 2010 voor gezien hield. De Global X S&P 500 Catholic Values ETF (CATH) is echter wel een succes. Deze tracker werd in april vorig jaar gelanceerd en vanaf de lanceringsdatum is de koers met ongeveer 20% gestegen. Volgend jaar rond deze tijd weten we of de twee nieuwe fondsen met Bijbelse inspiratie een aanwinst zijn voor de Amerikaanse financiële markten, waarbij de prestaties van de fondsbeheerders uiteindelijk van doorslaggevend belang zullen zijn. n
T IUTTEOL N I E U W S A
Renault SUV Koleos
D
e Franse autofabrikant Renault heeft onlangs de SUV Koleos op de markt gebracht. De grootste
SUV van het merk beschikt minimaal over een sterke 130 pk dCi dieselmotor. De standaard Koleos is uitgevoerd als ‘Intens’, maar er kan wel gekozen worden uit meer luxueuze uitvoeringen.
voorwielaandrijving. Voor ruim 3000 euro meer is de sterkte dieselmotor daarentegen ook verkrijgbaar met vierwielaandrijving. De SUV Koleos met 130 pk kunt u in Nederland aanschaffen voor minimaal
Wilt u beschikken over een auto met meer power? Kies dan voor de Koleos met de krachtigere 175 pk sterke dCi motor. Met lederen bekleding en een uitgebreider multimediasysteem beschikt deze variant tevens over iets meer luxe dan zijn broertje. Standaard wordt deze uitvoering geleverd met
30
€ 42.790 euro. Voor de krachtigere variant met 175 pk betaalt u iets meer. Deze uitvoering kost in Nederland minimaal € 53.290. n
Alfa Romeo Stelvio
A
lfa Romeo heeft onlangs zijn eerste SUV geïntroduceerd. De Alfa Romeo Stelvio beschikt over krachtige aluminium motoren die een goede acceleratie neerzetten. Daarbij is de auto uitgerust met Q4-vierwielaandrijving, een perfecte 50/50gewichtsverdeling en een aandrijfas van carbonvezel. De Stelvio is tot op heden verkrijgbaar met twee verschillende motoren in verschillende vermogensniveaus. Zo is er de 2.0 Turbo-bezinemotor van 200 pk/147 kW of 280 pk/206 kW.
De Italiaanse autofabrikant brengt het beste van twee werelden samen met de Stelvio. De auto beschikt namelijk over alle comfort en veelzijdigheid van een SUV, maar ook over het ontembare sportieve karakter van een echte Alfa Romeo. Dankzij de ultra-efficiënte 8-traps automatische transmissie en de Advanced Efficiency-rijmodus wordt het brandstofverbruik bovendien beperkt zonder dat de prestaties hieronder lijden. De Alfa Romeo Stelvio is dus zeker het overwegen waard! n
Daarnaast kunt u ook kiezen voor de 2.2 JTD-turbodiesel van 150 pk/110 kW of 180 pk/132 kW. De laatste uitvoering beschikt over achterwielaandrijving, maar hij is ook verkrijgbaar met de Q4-vierwielaandrijving.
31
PRO+
30 x EXTRA OVERGENOMEN
Op de gehele voorraad nieuwe Trafics:
3 halen = 2 betalen Maar 1 halen mag natuurlijk ook!
voorraad staat bij ABD Renault Drachten + Extra 39 x Trafic op voorraad = Snel rijden
2 Nog 2
Inruilen? Graag! Wij geven de beste prijs! Actie is geldig bij alle ABD Renault vestigingen Ook op al onze andere bedrijfwagens 25% tot 35% korting
Beursmanager Hetty Kroes van WTC Expo in Leeuwarden
32
Genoemde actie alleen geldig bij ABD Renault. Niet geldig in combinatie met andere(landelijke) acties. Prijzen zijn exclusief rijklaarmaak kosten. BTW en BPM. Getoonde modellen wijken af van standaarduitvoering. Drukfouten voorbehouden. ABD Renault behoudt zich het recht voor de actie op elk moment zonder opgaaf van redenen te wijzigen. Vraag naar de voorwaarden.
Financiere n met:
0 % r
ente!
ZAKENNIEUWS
Door landbouw werk voor 100.000 mensen
H
et economisch belang van de agrarische sector groeit, ook al neemt het aantal boeren in straf tempo af. In het Noorden hebben inmiddels 100.000 mensen op de een of andere manier werk in de landbouw of afgeleide sectoren. Dit is 17 procent van de werkgelegenheid in de drie noordelijke provincies. Qua werkgelegenheid en toegevoegde waarde wordt de agrarische sector van steeds groter belang in het Noorden.
kansen voor de toekomst, is de conclusie in een rapport van Wageningen Universiteit in opdracht van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe. Het ondernemerschap is sterk en er is de voorbije jaren flink geïnvesteerd. Als voordeel geldt ook dat de veehouderij voldoende grond heeft voor mestafzet. De akkerbouw in het Noorden staat er goed voor. Het zijn moderne bedrijven met een hoge solvabiliteit. n
Douwe Egberts valt Nespresso aan
De melkveehouderij en de akkerbouw zijn de robuuste pijlers van de agrocluster in het Noorden. Er zijn volop
Bouwsector bloeit weer
D
e Nederlandse bouwsector krijgt weer vet op de botten. De meeste bouwbedrijven boeken extra omzet en zien vooral hun winstmarge stijgen. Het herstel van 2015 zet in het eerste halfjaar van 2017 door. Vooral bouwers van huizen en bedrijfspanden doen het goed. Ook de woningmarkt bloeit verder op. Er worden in 2017 zo’n 20 procent meer woningen verkocht dan in 2016. Toen werden er bijna 215.000 bestaande huizen verkocht. In 2013 was het de helft. Bestaande koopwoningen zijn sinds het dal in 2013 gemiddeld bijna 17 procent duurder geworden. Ten opzichte van de piek in 2008 is er overigens nog een achterstand van 8 procent. n
Forse groei bij mkb-bedrijven
B
ij het midden- en kleinbedrijf zijn alle remmen los. In 2016 boekten de Nederlandse bedrijven gemiddeld een ongekende omzetgroei van 7,4 procent. Pas in 2014 was er voor de mkb-ondernemingen sprake van een herstel na een reeks van moeizame jaren. Toen was er een groei van 3,9 procent, gevolgd door 5,1 procent in 2015, blijkt uit onderzoek van accountantsorganisatie SRA.
In de jaren 2015 en 2016 was er bovendien sprake van een fors winstherstel van respectievelijk 30 en 20 procent. De winststijging wordt gedrukt doordat bedrijven extra personeelskosten maken om de omzetgroei te kunnen realiseren. Eerst konden ze dat nog deels opvangen met extra productiviteit, maar die rek raakt eruit. SRA heeft ruim zesduizend mkb-bedrijven onderzocht. n
33
D
ouwe Egberts zet de aanval in op de aluminium koffiecapsules van Nespresso, de grootste koffierevolutie na de snelfilterautomaat en de Senseo. De koffiegigant heeft de aluminium cups nu in de winkelschappen van de supermarkten, waar Nespresso het met groot succes via eigen winkels en vooral online doet. Tot nu toe leverde Douwe Egberts alleen de plastic cups. Sinds de overname van Douwe Egberts door het Duitse JAB in 2013 heet het van oorsprong Jouster koffieen theebedrijf Jacobs Douwe Egberts. Het is nu de op één na grootste koffieproducent ter wereld. Het hoofdkantoor van Jacobs Douwe Egberts is in Utrecht gevestigd. n
T IATKEELN N I E U W S Z
Meer klachten over banen
W
erknemers vinden minder uitdaging in hun baan. In tien jaar tijd zijn bovendien de werkomstandigheden verslechterd, staat in het gezamenlijk rapport van het CBS en TNO: 'Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt' Opvallende uitkomst is dat er sprake
is van een forse verschuiving van banen in het middensegment naar zowel hoogst betaalde beroepen als laagst betaalde beroepen.
Friezen lenen meer voor verbouwing
Brant Visser groeit met extra magazijn
E
r is duidelijk meer lust om het huis te verbouwen. Er wordt in 2017 meer geld geleend voor het uitvoeren van een verbouwing. Dit blijkt uit onderzoek Geldshop.nl, adviseur in consumptief krediet. Friezen vroegen dit jaar gemiddeld 14.578 euro krediet, zo’n 11 procent meer dan in 2016.
beroepen, zoals koks, kelners, postbestellers, schoonmakers, winkelbedienden en bejaardenverzorg(st)ers. Ze vinden hun werk zwaar en missen uitdaging en flexibiliteit. n
Klachten over minder aantrekkelijke arbeidsomstandigheden komen vooral uit de hoek van de laagst betaalde
T
ransportbedrijf Brant Visser in Heerenveen investeert fors in de uitbreiding van magazijnen. De drie broers Brant, Kees en Sytze Visser spelen zo in op de toenemende vraag naar ‘warehousing’ in Heerenveen. Al geruime tijd ontwikkelt Heerenveen zich tot een belangrijk expeditieknooppunt in het Noorden.
Landelijk zijn er in 2017 maar liefst 40 procent meer leningaanvragen voor een verbouwing dan in 2016. Gemiddeld was het gewenste leenbedrag iets meer dan 16.000 euro. Zeeuwen blijven het zuinigst met 13.555 euro. In Flevoland vraagt men het meest te leen: 19.827 euro. De veertigers en vijftigers willen het meest spenderen in een verbouwing van het huis. n
34
Na de uitbreiding beschikt Brant Visser over een totale warehousecapaciteit van zo’n 24.000 palletplaatsen. Bij het bedrijf werken 125 personeelsleden. Er is een transportvloot van 75 vrachtwagens. Deze rijden voornamelijk in de Benelux, Duitsland en Frankrijk. n
Zevenwouden zit weer in de plus
D
e Friese verzekeraar Zevenwouden schrijft weer zwarte cijfers. Door betere beleggingsresultaten en kleinere schadelasten heeft de onderlinge verzekeraar een verlies van 1,6 miljoen euro in 2015 weten om te buigen in een winst van 360.000 euro. Sinds de fusie van Zevenwouden uit Heerenveen en de Leeuwarder Onderlinge worden de verzekeringsproducten aangeboden onder de merknaam Noorderlinge. De verzekeraar heeft enkele zware jaren achter de rug. In het fusiejaar 2013 was er een fors verlies van 2,3 miljoen euro. Na een jaar met een bescheiden winst van 764.000 euro was er in 2015 de ontdekking van jarenlange fraude door de directievoorzitter. Na de fusie is de verzeke-
raar (30 werknemers) alleen maar kleiner geworden. Uit premies haalt Noorderlinge nu ruim 15 miljoen euro omzet, in 2013 was het bijna het dubbele. n
Friese proeftuin wil economische impuls
N
oordoost-Fryslân mag dan krimpgebied heten, de economie is er ieder jaar goed voor 2,3 miljard euro. Vooral de maakindustrie is sterk vertegenwoordigd. De ambitie in deze regio is groot: in 2025 moet er 400 miljoen euro aan zijn toegevoegd. Het plan is om aan de slag te gaan met een Regiodeal met daarin belangrijke initiatieven als de start van een Bouwcampus en ontwikkeling van Potato Valley. De regio Noordoost-Fryslân heeft zichzelf onder het vergrootglas gelegd als Proeftuin Maak Verschil. Ook de
Metropoolregio Amsterdam, de stedelijke regio’s Zwolle en Eindhoven en voorts Zeeland en De Drechtsteden hebben dit gedaan. De extra economische impuls moet vooral komen uit verhoging van arbeidsproductiviteit. Tot meer banen voor de beroepsbevolking van 75.000 mensen zal het niet leiden. De grootste potentie hebben agrifood, bouwnijverheid en de maakindustrie. In agrifood zal de arbeidsproductiviteit maar liefst 40 procent kunnen stijgen. n
35
Lokkertje bedrijven voor het buitenland
H
et succes voor Friese bedrijven ligt in het buitenland. Veel kansen blijven echter onbenut, doodgewoon omdat ondernemers last hebben van het ‘sûkerbôlesyndroom’. Ze houden de mooie producten in eigen regio. Het is het Friese provinciebestuur een doorn in het oog. Er wordt nu extra geld ingezet om ondernemers met een subsidie van maximaal 4000 euro aan te moedigen deel te nemen aan buitenlandse handelsreizen of beurzen. Het aandeel bedrijven dat exporteert blijft in Fryslân beperkt tot 7,1 procent. Het nationaal gemiddelde ligt boven de 10 procent. Gedeputeerde Sander de Rouwe stelt dat export bedrijven sneller laat groeien, ook wat betreft werkgelegenheid. Internationalisering van het Friese bedrijfsleven is een speerpunt voor de provincie. Ook met een MKB-Tour trekt hij sinds dit voorjaar door Fryslân om ondernemers aan te moedigen een buitenlands avontuur aan te gaan. n
Omrop Fryslân sit der boppe-op
Omrop Fryslân
Omropfryslan.nl/simmer
Omdat geen pensioen gelijk is…
Omdat geen pensioen gelijk is, adviseren wij op maat Breedpad 21, 8442 AA Heerenveen | Postbus 116, 8440 AC Heerenveen T (0513) 61 44 44 | F (0513) 62 37 42 | E info@kuiperverzekeringen.nl | I www.kuiperverzekeringen.nl
ZAKENNIEUWS
DVC maakt vlag van petflessen
D
okkumer Vlaggen Centrale maakt jaarlijks een miljoen vlaggen, maar sinds kort ook vlaggen van gerecyclede petflessen. Het is een nieuwe stap om duurzaam te werken. De transparante petflessen worden door een Zwitsers bedrijf verwerkt tot polyestergaren en daarvan wordt het dundoek gemaakt dat door de Dokkumer vlaggenfabrikant wordt bedrukt.
Belangrijke eis van DVC is dat het polyester doek wit moet zijn. Gekleurde petflessen zijn dus ongeschikt. Ook het opnieuw verwerken van bedrukte vlaggen is daarom nog lastig, al zou DVC het voor de toekomst wel graag willen om geheel duurzaam te kunnen produceren. Nu wordt veel polyester doek voor vlaggen gemaakt uit ruwe olie. De nieuwe vlag wordt als PETFLAG op de markt gebracht en is iets duurder. n
Koopmans Meel wil groei in ingrediënten
K
oopmans Koninkljke Meelfabrieken in Leeuwarden wil in de toekomst meer zijn dan meelfabrikant voor bakkers. Het familiebedrijf richt daarom zijn pijlen op de productie van hoogwaardige ingredienten voor andere voedingsbedrijven, onder andere voor soepen en sauzen. Nu is de productie van bakkersmeel en paneermeel (voor onder andere bitterballen en kroketten) de kern van het bedrijf dat in 1846 door Uilke Klazes Koopmans in Holwerd werd opgericht. Koopmans Meelfabrieken behaalde met de divisies Meel en Foodcoatings in 2016 met 115 werknemers een omzet van 67,5 miljoen euro. Het overgrote deel van de productie wordt in eigen land afgezet. Oorspronkelijk maakte de Leeuwarder meelfabrikant ook cakemeel en oliebollenmix voor consumenten. Maar sinds deze consumentendivisie in 2002 is verkocht aan het Duitse voedingsconcern Dr. Oetker leeft alleen de naam Koopmans Meel nog voort op deze pakken in de supermarkten. n
Aardappelen duur betaald
D
e hoge Europese prijzen voor consumptieaardappelen stuwen de prijzen voor Fries pootgoed. Pootaardappeltelers hebben over de oogst van 2016 de hoogste prijs in tien jaar in het vooruitzicht. Aardappelhandelshuis HZPC in Joure betaalt de boeren een ‘prognoseprijs’ van 33,10 euro per 100 kilogram. De helft van de Nederlandse pootaardappelen wordt verhandeld naar het Midden-Oosten en Afrika.
Door de krapte aan aardappelen is er sprake van verschuiving. Er is minder pootgoed beschikbaar en er is in Europa veel extra vraag naar pootaardappelen voor de versmarkt. Deze afzet groeide tot een kwart van de productie van de HZPC-telers. HZPC is marktleider in aardappelveredeling en pootgoed-handel. Wereldwijd werken er 340 mensen in 14 landen. Het handelshuis exporteert pootgoed naar meer dan 80 landen. n
Alex Bonnema van Elkien naar Caparis
A
lex Bonnema is per 1 juni de nieuwe topman van Caparis. Hij verruilt daarvoor ‘met pijn in het hart’ de hoogste post van woningcorporatie Elkien. Er wacht hem een flinke taak, want de organisatie voor begeleid werken en detachering zit al enige tijd in een flinke crisis. ,,Ik kijk na zeventien jaar bij Elkien uit naar een nieuwe bestuurlijke uitdaging’’, zegt Bonnema. Bij Elkien heeft Bonnema veel krediet verworven. Hij heeft nieuwe, succesvolle initiatieven in gang gezet, zoals de energietransitie, sociaal ondernemen en circulair bouwen. Anne Vlaskamp, voorzitter van de raad van commissarissen van Elkien, roemt Bonnema als ,,visionair’’. n
37
Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit. Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers
Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in
control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.
Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen
Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com
Rijklaar vanaf
NU TIJDELIJK MET € 1.195 INTRODUCTIEVOORDEEL!
€ 33.695 € 449
Kijk voor de actie- en verkoopvoorwaarden op opel.nl
Lease ‘m zakelijk vanaf /mnd
DE NIEUWE OPEL INSIGNIA.
NÚ IN DE SHOWROOM!
De nieuwe generatie Opel Insignia maakt indruk. Hij is ruimer, lichter en dynamischer dan ooit! Wij zijn zeer trots op de introductie van Opel’s nieuwe vlaggenschip. Om dit te vieren, wordt het exclusieve OPC-Sport Line pakket nu GRATIS toegevoegd aan het Executive+ pakket of het Innovation+ pakket. U bent van harte welkom voor een proefrit!
Deinum
Edisonstraat 1 Sneek Edisonstraat 1 Franeker Tel. (0515) 42 20 55 Tel. (0517) 39 56 65 www.deinumopel.nl
Engelsma & Wijnia
Leo Twijnstrastr. 2 Leeuwarden Tel. (058) 266 62 55 www.engelsmawijnia.nl
Siton
De Knobben 25 Drachten Kattebos 162 Heerenveen Tel. (0512) 51 44 55 Tel. (0513) 62 21 00 www.siton.frl
T IUTLETLU R E L E T I P S C
Terschellinger Filmdagen Buitenbios Een week lang wordt elke avond een film op een bijzondere locatie op Terschelling gedraaid. De kaartjes zijn te verkrijgen op locatie en u mag zelf iets meenemen om op te zitten. Reserveren is niet nodig, er is altijd plek!
Waar: Terschelling Wanneer: 7 augustus t/m 13 augustus 2017 Aanvang: afhankelijk van de gekozen film Prijs: afhankelijk van de gekozen film Meer informatie: www.terschellingerfilmdagen.nl
Opera Spanga La Traviata De klassieker ‘La Traviata’ van Giuseppe Verdi wordt vertolkt door Opera Spanga en is een protest tegen vrouwenhandel. De opera vertelt het verhaal van prostituee Violetta die verliefd wordt op de gefortuneerde jongeman Alfredo. Omdat zij prostituee is wordt ze niet welkom geheten in de familie. Verdi zelf noemt La Traviata een eenvoudig en hartstochtelijk drama.
Waar: Spanga Wanneer: 22, 25, 27, 29 en 31 juli 2, 4 5 augustus 2017
Bluesnight Sneekweek
Aanvang: 20.30 uur Prijs: € 47,50
Inmiddels is de Bluesnight tijdens de Sneekweek bijna traditie. Verschillende bluesartiesten laten zich tijdens deze avond van hun beste kant zien. Hoofdact is AJ Plug. Met haar door blues doordrenkte stem weet ze zelfs mensen die niet in de eerste plaats van blues houden, te overtuigen. Ze wordt ondersteunt door: A fool’s Blues en Leonard Ford.
Meer informatie: www.operaspanga.nl
Skûtsjewike Grou
Waar: Het Bolwerk, Sneek
Een week lang staat Grou bol van vermaak. U kunt meedoen aan sportieve activiteiten, maar u kunt ook allerlei muziek- en theatervoorstellingen bijwonen. De week wordt zoals elk jaar afgesloten met het Skûtsjesilen op zaterdag en de traditionele Simmerdei op zondag.
Wanneer: 8 augustus Aanvang: 21.00 uur Prijs: geen
Waar: Grou
Meer informatie: www.hetbolwerk.nl
Wanneer: 28 juli t/m 6 augustus Aanvang: vrijdag 19.00 uur Prijs: geen Meer informatie: www.skutsjewike.nl
39
T IUTLETLU R E L E T I P S C
Visserijdagen Makkum
Van der Vlugt & Co – Met Andere Oogen
In elk oneven jaar worden de Visserijdagen in Makkum gehouden. Tijdens deze achtste editie zullen er weer allerlei activiteiten worden georganiseerd. Zo kunt u bijvoorbeeld meedoen aan een wedstrijd palingroken, een bezoekje brengen aan de markt of opgetuigde vaartuigen bewonderen gedurende de optocht.
Deze persoonlijke vertelling, omlijst door muziek, draait om een schilderij. Een man verkent de geschiedenis van een schilderij dat altijd in zijn ouderlijk huis heeft gehangen. Bram van de Vlugt brengt, samen met zijn twee muzikale kinderen, Floris (saxofoon en klarinet) en Hester (viool), en huisvriend Lucas Dols (contrabas), het verhaal van het rijke leven van een familie in de vooroorlogse jaren.
Waar: Makkum Wanneer: 24, 25 en 26 augustus Aanvang: onbekend
Waar: Posthuis Theater, Heerenveen
Prijs: geen
Wanneer: 24 september 2017
Meer informatie: www.visserijdagen-makkum.nl
Aanvang: 15.00 uur Prijs: € 22,50
AmuseTour Harlingen
Meer informatie: www.posthuistheater.nl
In Harlingen kunt u deelnemen aan een culinaire wandeling waarbij u van restaurant naar restaurant gaat om allerlei lekkernijen te proeven. Gedurende de wandeltocht bieden plaatselijke restaurants ambachtelijk bereide amuses aan, begeleid door goede wijn. U maakt tijdens de wandeling niet alleen kennis met de plaatselijke horeca, maar ook met de rest van de omgeving van deze mooie havenstad.
SportSound presenteert Syb van der Ploeg Zanger en componist Syb van der Ploeg gaat tezamen met een ‘mystery guest’ (o.a. Foppe de Haan) op zoek naar de raakvlakken tussen muziek en sport, tussen winnen en verliezen en tussen succes en falen. Hij belicht tien historische sportmomenten in woord, beeld en muziek.
Waar: Harlingen Wanneer: 17 september 2017 Aanvang: 12.00 uur
Waar: Theater De Koornbeurs, Franeker
Prijs: € 49,95
Wanneer: 29 september 2017 (try out)
Meer informatie: www.amusetour.nl
Aanvang: 20.15 uur Prijs: € 22,50 Meer informatie: www.theaterdekoornbeurs.nl
AmuseTour Harlingen
40
samen werken.
samen werken en samen vooruit In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl
www.defryskemarren.nl
meer info: 2018.nl/club2018