Ondernemersmagazine van Friesland TUINBOUW MET AARDWARMTE Eerste energieproject met aardwarmte
SC HEERENVEEN HELPT MENSEN AAN EEN BAAN PLASTIC AFVAL IS VAN WAARDE Nieuwe sorteerfabriek in Heerenveen
Groentekwekerij Hartman uit Sexbierum
Trendsetter met duurzaam werken; tuinbouw met aardwarmte. Losse nummers € 3,95
No. 77, oktober 2017
KENNIS IS KUNNEN ECOstyle in Oosterwolde heeft voor hun nieuwbouw gebruik gemaakt van Raadsma ToegangsBeheer (RTB). Raadsma biedt alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.
RAADSMA IJZERSTERK
Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl
Ontdek ons Fryslân Samen met de Friesland Post!
Ga op ontdekkingsreis door het mooie Fryslân. Maak vanuit uw luie stoel kennis met de natuur, cultuur, mensen en economie.
Bel: 0513 - 68 33 14 of ga naar: www.frieslandpost.nl
WILHELMINAOARD DOOR DICO DE KLEIN
Friesland Post staat vol reportages, foto’s en human interest-verhalen over het heerlijke (buiten)leven in het heitelân.
TT TT L EEO LL F O N CIIO ZakenVisie is het ondernemersmagazine van Friesland. Uitgave VDLP Publishing Herenwal 137 8441 BE Heerenveen Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: info@vdlppublishing.nl Internet: www.vdlppublishing.nl Hoofdredactie S. van der Let Redactie Bert de Jong, Simon van der Let en Hiltsje de Vries E-mail: mail@zakenvisie.nl Advertentieverkoop Pieter Balstra Tel.: 0513 - 654 445 Vormgeving Van der Let & Partners Marketing / Webdevelopment
DEZE EDITIE
4
12
Met medewerking van P. Bulsing, T. Bakker, M. Hendriks, J. Helmhout, F. Fokkema, W. Feenstra en R. Joosten Fotografie Van der Let & Partners, Fotopersbureau FPH e.a. Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Merenpost
Leven en werken van wind en zon
Plastic afval is van waarde
Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is
17
21
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Daarnaast komt ZakenVisie via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. ZakenVisie wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse openbare instellingen.
Friese waterhulp voor Sint Maarten en Ghana 2
Tuinbouw met aardwarmte
Duurzamer, als gift
I
n cijfers gaat het beter met Nederland. Het probleem is dat veel Nederlanders dit helemaal niet zo voelen. Daarbovenop tonen zij de grootste zorgen over de vitaliteit van ons
milieu. Mag het duurzamer? Als het over welvaart gaat dan wordt er gedacht in cijfers. Dus zegt de koning in de Troonrede dat het nu tijd wordt dat meer mensen profiteren van het opbloeien van de economie. Sinds de eeuwwisseling is het reëel besteedbaar inkomen
4
Leven en werken van wind en zon
Duurzaam ondernemen
immers nauwelijks gestegen. Het al zo lang aan het volk beloofde zoet wil maar niet komen. Het blijft hangen in gegoochel met cijfers over koopkrachtplaatjes, economische groei en inflatie.
12
Plastic afval is van waarde
Duurzaam ondernemen
14
Voetbal helpt bij een nieuwe baan
neemt het meeste. Een steeds groter deel verdwijnt in de
Duurzaam ondernemen
vorm van belastingen en nieuwe lasten als energieheffing,
De lonen gaan al jaren amper omhoog en de lasten niet omlaag. Een halve eeuw lang blijft er steeds minder van het inkomen over om leuke dingen mee te doen. De overheid
waterheffing, afvalheffing, rioolheffing, accijnzen, etcetera.
17
Friese waterhulp voor Sint Maarten
’s Rijks schatkist trekt ook nu weer het grootste profijt van
en Ghana
de betere prestaties van de BV Nederland. De euro’s rollen in
Duurzaam ondernemen
miljarden binnen. Het kabinet hoopt in 2018 in totaal op 284 miljard euro aan belastingen, sociale premies en accijnzen.
21
Tuinbouw met aardwarmte
Duurzaam ondernemen
Voor het eerst in zes jaar is de nationale schuld onder de 60 procent van wat Nederland in totaal economisch presteert. Ondertussen is voor heel veel burgers milieu en het klimaat-
24
Productenvisie
27
Autonieuws
beleid het grote vraagstuk geworden. Jaarlijks ligt er een rekening van 5 miljard euro om ons land in 2050 energieneutraal te krijgen. Er komen windmolens, zonneparken en energiezuinige huizen. Er zijn nog veel meer miljarden euro’s nodig om het doel ook echt te halen.
31 Hardnekkige mythes blijven de
Voor een duurzaam bestaan in de toekomst zou menigeen
belegger achtervolgen
graag willen investeren. Veel bedrijven nemen al grote
Geert Schaaij
stappen. Het zou mooi zijn als werkgevers, werknemers en overheid nu eens niet vervallen in het aloude robbertje
35
Zakennieuws
39
Culturele tips
vechten over lonen en lasten, maar op grootse wijze een gezamenlijk pact sluiten voor investeringen in een duurzame aarde. Als gift aan de volgende generaties. De redactie
3
TD IUT U ER LZAAM ONDERNEMEN
4
Grote investeringen voor duurzaam Friesland
Leven en werken van wind en zon O P W E R E L D S C H A A L I S H E T E E N K L E I N E B I J D R A G E . M A A R I N F R I E S L A N D Z I J N Z E VA S T VA N P L A N O M KO P LO P E R T E W O R D E N M E T S C H O N E E N E R G I E E N D U U R Z A M E P R O D U C T I E . D E U I T S T O O T VA N B R O E I KA S G A S S E N I S V E L E N E E N Z O R G . H E T A N T W O O R D KO M T U I T A L L E R L E I H O E K E N .
5
Omdat geen pensioen gelijk is…
Omdat geen pensioen gelijk is, adviseren wij op maat Breedpad 21, 8442 AA Heerenveen | Postbus 116, 8440 AC Heerenveen T (0513) 61 44 44 | F (0513) 62 37 42 | E info@kuiperverzekeringen.nl | I www.kuiperverzekeringen.nl
Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit. Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers
Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in
control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.
Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com
Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen
DUURZAAM ONDERNEMEN
N
ooit eerder stond een ambitieus klimaat- en milieubeleid zo hoog op de agenda. De urgentie is menigeen duidelijk. Het klimaatakkoord van Parijs verlangt een heel andere manier van energieproductie. Olie en gas zijn taboe. De uitstoot van broeikasgassen in de EU moet in 2030 al 40 procent minder zijn, in vergelijking met 1990. Maar het is veel meer dan dat. Nog belangrijker is dat grote bevolkingsgroepen beseffen dat ze veel zorgÂ
vuldiger moeten omspringen met de schatten der aarde. De welvaartswinst zit ook in hergebruik van grondstoffen en de bouw van energiezuinige huizen. Dat olieconcerns als Shell in rap tempo hun kaarten zetten op alternatieven als zonne-energie is veelzeggend. De omschakeling heeft grote gevolgen voor de economie. Tot 2030 komen er in Nederland netto 50.000 banen bij, is de voorspelling van TNO. Het is meer dan een compensatie voor het verlies
7
van werk in de gas- en oliesector. Is het slecht voor de economische groei? Ook dat niet. Al die innovatie levert een verwachte groei van 2 procent op. Burgers en bedrijven zijn bereid om andere bronnen van energieproductie te kiezen zoals van windmolens, zonneparken en biomassa. Nu al worden er in Nederland jaarlijks miljarden euro’s aan uitgegeven. Het is vaak nog zoeken naar de beste opties om tegen minimale kosten de beste alternatieven te krijgen en zo de uitstoot van CO2 terug te dringen
MAAK JE NIET DRUK ...
DAT DOEN WIJ WEL VOOR JE ! SIJF R D G BE DIN KLE
S& VIE AD WERP ONT
BEL E PAN TTER IN D& AUT G O
DR UKW
ER K
PRO
MO
TIE
Bespaar energie met
DroCom® kruipruimte isolatie!
• • • • • •
Warme vloer Droge woning Flinke energiebesparing Voorkomt schimmelvorming Beter voor uw gezondheid Comfortabel bij reumatische klachten
10% Minim
aal
Burenk
orti
ng Meer hogere buren = korting !
Vrijblijvend meer informatie? Bel 0566 - 65 28 53 of bezoek
ICARUS 19 - 8448 CJ HEERENVEEN T: 0513-640 637 - WWW.DMHEERENVEEN.NL
vloerisolatie.net
Verz ekeri n g en VERZEKERINGEN Hy p o t Heken p en si o en en HYPOTHEKEN Fi n anPENSIOENEN ci ël e a d Vi ezen
De JAcobus: zuinig en schoon
FINANCIËLE ADVIEZEN
Van Maasdijkstraat 4, 8441 CM Heerenveen, Telefoon (0513) 62 41 E-mail info@windfinancieeladvies.nl, Website www.windfinancieeladvi
Tolbaas 2-10, 8401 GD Gorredijk 0513 460575, www.jancodejong.nl Twitter: @JAnusJAcobus Facebook: www.facebook.com/houtkachels
Kijk ook op www.jastore.nl voor bijzondere kachelaccessoires
TIP
Van Maasdijkstraat 4, 8441 CM Heerenveen Telefoon (0513) 62 41 95 E-mail info@windfinancieeladvies.nl Website www.windfinancieeladvies.nl
DUURZAAM ONDERNEMEN
Friese besparing Het Friese provinciebestuur laat het niet bij mooie woorden alleen en heeft zich ten doel gesteld om ten opzichte van 2010 in tien jaar tijd 20 procent te besparen op het energieverbruik. Met het kien benutten van restwarmte in productiebedrijven is er al op korte termijn veel winst te behalen. Met de installatie van led-verlichting zijn er grote slagen te maken. Bovendien zet de provincie alles op alles om in 2020 meer dan 16 procent van de energieopwekking uit duurzame bronnen te halen. In 2025 moet het percentage al boven de 25 zitten. Met onder andere windmolenparken en zonnepanelen moet dat kunnen, met geothermieprojecten is het doel zeker te halen. ,,Fryslân heeft een zeer geschikte ondergrond voor het toepassen van geothermie’’, zegt directeur Michel Hendriks van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE). ,,De overgang van aardgas naar aardwarmte draagt sterk bij aan het halen van de provinciale duurzaamheidsdoelstellingen.’’
Steun voor projecten Het provinciale fonds FSFE stimuleert allerhande duurzame energieprojecten. Het verschaft ook leningen aan het midden- en kleinbedrijf om te investeren in duurzame projecten als zonnepanelen. Zo heeft aardappelgroothandel Greydanus in Heerenveen nu een groot zonneveld op de productiehallen liggen. Ook op de aardappelloodsen van Fokke Fokkema in Slappeterp liggen met geld van het fonds zonnepanelen, 1200 in getal. De leden van de Enerzjy Koöperaasje Om de Noorderpolder laten vooral de omliggende dorpen ervan profiteren.
Het in 2013 afgesproken Energie akkoord heeft als horizon dat in 2020 14 procent van de energie duurzaam moet zijn opgewekt. Het verloopt nog moeizaam, de helft is bereikt. Onder andere met windparken op zee en zonnevelden wordt er nu toch vaart gemaakt. Om de productie te Stimuleren is er de Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE+) beschikbaar. Bedrijven en instellingen kunnen voor de exploitatie van wind en zon geld krijgen.
Eigen energie
Stroom van boeren
Het loonbedrijf Westra in Franeker gaat nog een stap verder. Naast de 1800 zonnepanelen op het dak komt er energie van de windmolen op het terrein. Er is altijd ‘Watt’. Als de zon schijnt, komt de stroom van de panelen, als het waait levert de molen elektriciteit.
Zuivelconcern FrieslandCampina maakt in versneld tempo een omslag naar duurzaam. Het doel is om in de productieketen uiteindelijk zonder gas, olie of kolen te kunnen. Het past bij het groene imago dat het bedrijf wil uitstralen. Boeren leveren voortaan niet alleen de melk, maar ook de energie komt van het boerenerf.
Wind en zon
Er wordt vaart gemaakt door aan gesloten melkveehouders groene stroom te laten produceren. Daken van 310 veestallen worden in de komende jaren belegd met in totaal 416.000 zonnepanelen. Samen met GroenLeven in Heerenveen wordt het project uitgevoerd. Met elkaar zijn er maar liefst honderd voetbalvelden aan zonnepanelen die zo groene stroom opwekken.
Er zijn in de decennia tot 2050 nog tientallen miljarden euro’s nodig om in Nederland een energietransitie te maken, zodat het leven van wind en zon werkelijkheid kan worden. Energiebesparing is een onderdeel, maar ook investeren in duurzame energie. Veel bedrijven doen het in voorzichtige stappen, andere kiezen voor een rigoureuze aanpak.
De zonnedaken op de stallen leveren 20 procent van de stroom die er bij alle Nederlandse fabrieken en kantoren van FrieslandCampina wordt verbruikt. Al veel langer zit de zuivelindustrie op de toer van besparing. In een kwart eeuw tijd blijkt er al een kwart minder energie nodig te zijn voor de verwerking van melk.
Met een financiering van het fonds kan ook het leegstaande kantoorpand van administratiebedrijf OSG Metrium aan de Archipelweg in Leeuwarden worden verbouwd tot zeventien energiezuinige appartementen. Het complex is omgedoopt tot Nije Grûn. Er is geen gas kachel meer nodig, zonnepanelen en warmtepompen zorgen voor energie.
9
Als alle daken van Friese productiebedrijven met zonnepanelen zouden worden belegd, dan zou Friesland een wingewest zijn. Bij carrosseriefabriek Heiwo in Wolvega zijn ze al ver. Er liggen op het dak 20.000 zonne panelen. In de bedrijfshallen zijn de lampen vervangen door led-verlichting. Per saldo levert de zon er nu 80 procent van de energiebehoefte. Directeur Willem Feenstra heeft een duidelijke boodschap: duurzaam moet.
Geothermie Sneek Bouwgroep Dijkstra Draisma gooit het weer over een andere boeg. Er wordt samen met de Rabobank onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor geothermie om zo een groot deel van de stad Sneek mee te kunnen verwarmen. In eerste aanleg gaat het om bedrijven en instellingen, later kunnen ook huizen op het warmtenet worden aangesloten. De plannen richten zich op de westkant van Sneek, waar onder andere het Antonius Ziekenhuis staat en ook veel scholen en kantoren. Er is enthousiasme bij partijen als Nordwin College en Bogerman en Patyna. Zij zien goede kansen op verduur zaming van de eigen organisatie. Het duurt zeker twee tot drie jaar, voordat in Sneek van het hete water
DUURZAAM ONDERNEMEN
van 2 kilometer diepte uit de aarde kan worden geprofiteerd. Eerst is bijvoorbeeld een opsporings vergunning nodig en dat kost al bijna een jaar.
Mest Ook met mest leveren de boeren nieuwe energie. FrieslandCampina wil dat in 2020 duizend melkveehouders mest omzetten in elektriciteit. De ambitie van topman Roelof Joosten is nog groter. Het potentieel is aanwezig. Er zijn vierduizend grote melkveebedrijven geschikt voor een vergistingsinstallatie. Het methaangas uit de mest wordt benut voor het opwekken van groene stroom. Het mes snijdt hier aan twee kanten, want ook de uitstoot van CO2 wordt zo beperkt. Dankzij een forse subsidie van 150 miljoen euro van het ministerie van Economische Zaken is er een impuls voor het ontwikkelen van de mestvergisting als energiebron. Tot op heden is het echter een van de duurste vormen. Doordat de zuivelcoöperatie het samen met andere partners, als Groen Gas Nederland en Duurzame Zuivelketen, groots heeft aangepakt met het project Jumpstart, met het subsidiegeld 130 kleinschalige monomestvergisters bij boeren worden geplaatst. De schaal moet nu het voordeel zijn om de kostprijs omlaag te krijgen. Met de subsidie wordt geprobeerd om energie uit mest qua prijs vergelijkbaar te krijgen met die uit fossiele brandstoffen.
Veel werk Met majeure investeringen komt er een klimaatvriendelijke economie die voor de komende dertig jaar heel veel werk en winst oplevert. De innovatie-impuls loopt in de tientallen miljarden euro’s. Er zijn natuurlijk ook baten, denk alleen al aan de forse besparingen door een veel lager verbruik van olie en gas. Het levert in de toekomst een geschat jaarlijks voordeel op van rond de 10 miljard euro. Vooreerst gaat de kost voor de baat uit. Nu steekt de overheid ieder jaar 5 miljard euro in klimaat beleid. Daarvan vloeit 2 miljard euro als subsidie voor klimaatmaatregelen naar bedrijven. Voorts is er 1,5 miljard voor het rendabel exploiteren van zonne- en windparken en andere nieuwe energievormen. Het zijn de energiebedrijven die hiervan het meeste profiteren. De kosten voor het klimaatbeleid liggen voor een groot deel op het bordje van de burgers. Bijvoorbeeld in de vorm van de energieheffing, die snel oploopt tot enkele honderden euro’s per huishouden. Zo’n 750 miljoen euro gaat terug naar burgers in de vorm van subsidies voor zonneen windenergie en belastingkortingen voor energiebesparingsmaatregelen bijvoorbeeld in en om het huis. Vaak zijn het de huishoudens met de hoogste inkomens die besluiten te investeren in alternatieve energievormen. Zij hebben wel wat spaarcenten over voor een duurzame toekomst. n Tekst: Bert de Jong
10
11
TD IUT U ER LZAAM ONDERNEMEN
Nieuwe sorteerfabriek in Heerenveen verwerkt 65.000 ton
Plastic afval is van waarde A C H T E LO O S G A A N E R I N E L K H U I S H O U D E N K I LO ’ S P L A S T I C I N D E A F VA L B A K . B I J B E D R I J V E N P R E C I E S Z O. W E G I S W E G . M A A R Z O Z A L H E T I N D E T O E KO M S T N I E T M E E R Z I J N . VA N A L D I E PETFLESSEN, DRINKBEKERTJES EN FOLIE ZIJN VEEL NUTTIGE DINGEN TE MAKEN.
Verhaal Bij afvalverwerker Omrin in Heerenveen zijn ze dol op afval. Uit de grote stromen vuil halen ze nieuwe grondstoffen. Zo’n driekwart van het afval wordt al gescheiden. Op Ecopark De Wierde bij Oudehaske vinden metalen, hout en papier in aparte stromen al hun weg naar een nieuwe bestemming. De parel op het meest circulaire grondstoffenpark van Nederland wordt de nieuwe sorteerfabriek voor plastic afval. Deze is nu in aanbouw. In de zomer van 2018 moet de KSI draaien. Het is een belangrijke stap, want
daarmee is het vuil van ons allemaal opnieuw in te zetten voor producten. In het beste geval zijn er opnieuw petflessen van te maken, maar in de praktijk gaat het nu nog vooral om een bestemming als bijvoorbeeld bermpaaltjes. De helft van alle plastic afval wordt inmiddels her-gebruikt. De afvalscheiding leidt tot nieuwe initiatieven. Producenten zien kans om van oud plastic ook lantaarnpalen en afvalcontainers te maken. Of wandtegels, picknicktafels of grasroosters. Zoals Lankhorst in Sneek al doet en zoals er meer naar Friesland zullen 12
komen, is de hoop van Omrin. Er zijn onderhandelingen met enkele bedrijven, waaronder een fabrikant van straatmeubilair en afvalcontainers. Het kan Heerenveen al gauw tientallen banen opleveren.
Niets is afval De nieuwe sorteerfabriek is de opmaat voor de voltooiing van de circulaire economie. Het gaat er om dat niets afval is, maar altijd weer kan worden benut als nieuwe grondstof. Voor huishoudelijk afval is dit het beste geregeld. Het is een kwestie van geld. Gemeenten beschouwen het als een
maatschappelijke taak om duurzaam te werken en financieren de steeds verdergaande afvalscheiding. Bij de mensen thuis wordt papier, glas en compost al apart gehouden. Het is scheiding aan de bron, maar uit de afvalcontainers weet Omrin daarna ook nog veel te halen. Met ingenieuze technieken lukt dit zonder dat er veel mensenhanden aan te pas komen. Met magneten wordt bijvoorbeeld het metaal opgepikt, in gewicht een van de grootste onderdelen in de afvalstroom. Uit de totale afvalstroom van 200.000 ton die bij Omrin wordt verwerkt, hoeft uiteindelijk 20 procent te worden afgevoerd naar de afvaloven in Harlingen.
Kunststukje De scheiding van kunststoffen wordt een kunststukje op zich. In de nieuwe fabriek (kosten 24 miljoen euro en een winst van 50 nieuwe banen) wordt jaarlijks 65 miljoen kilogram kunststof uit afval verwerkt. Het is een samenwerkingsproject van afvalverwerkers Omrin en HVC en Midwaste. Als het om afval gaat, geldt plastic als een grote boosdoener. De oceanen vol plastic soep zijn voor veel mensen horror. Toch is plastic in gewicht maar 6 procent van alle afval. Robots zullen een groot deel van de kunststoffen oppikken en verdelen in vijf hoofdstromen. Mensen doen de rest. Technieken als infrarood komen in dit proces van pas. Zo kan uiteindelijk een nieuwe grondstof van hoge kwaliteit worden geleverd. Van groot belang is dat bijvoorbeeld de pet-flessen apart worden van het aangevoerde zacht plastic, legt woordvoerder Jelmar Helmhout uit. Zo krijg je grondstoffen van hoge kwaliteit. Iedere Nederlander is goed voor 28 kilo plastic afval per jaar. Het zijn omgerekend ruim elfduizend koffiebekertjes. Tot op heden is een groot deel van deze plastic afvalberg onbruikbaar, omdat het een bonte
mix aan kunststoffen is. Omrin kan het kwijt in Duitsland waar het naar kwaliteit wordt gesorteerd. Maar een groot deel van de Nederlandse plastic afvalstroom – 475 miljoen kilogram groot – blijft nog onbenut. Terwijl Lankhorst in Sneek jaar in jaar uit bewijst dat er mooie dingen van gemaakt kunnen worden.
sorteerinstallatie kunnen we ook deze stromen beter verwerken en bedrijven faciliteren.’’Voor bedrijven geldt dat ze wat extra moeten investeren om het afval duurzaam af te voeren. Daar gaat het naar toe. ,,Nu wordt afval nog te vaak beschouwd als puur een kostenpost.’’
Bedrijfsafval
Het zou al veranderen als het plastic afval ook iets opbrengt, net als oud papier en oud ijzer. Dan is er een prikkel, zoals ook gebeurt met statiegeld op petflessen. Het is deze inzet waard, opdat er niet opnieuw fossiele brandstoffen hoeven worden ingezet. Zo is het een bijdrage aan een duurzame wereld. Maar als olie goedkoop is, blijft de verleiding groot om daaruit nieuwe plastic producten te maken. Dan schiet het niet erg op.
De volgende grote stap is dat ook bedrijven hun afvalstroom duurzaam kunnen afvoeren. Wat met geld van gemeenten wel gebeurt met het huisvuil, gebeurt niet automatisch met het bedrijfsafval. Tenzij deze net als gemeenten betalen voor een duurzame, maar duurdere afhandeling. Een bedrijf dat nu een container vol plastic folie heeft, constateert dat deze op de grote bult terechtkomt en verdwijnt naar de afvaloven. Springkussenfabrikant Sidijk in Heerenveen verwerkt veel kunststof, kan het bij de bron sorteren, maar ziet de inspanningen voor circulaire economie niet beloond. Hier is nog veel winst te boeken, bevestigt Omrin-woordvoerder Helmhout. ,,Ook het plastic afval van bedrijven verdient een betere bestemming. Met de komst van de nieuwe
Prikkel
Het kan ook helpen om een stimulans te geven om producten te maken of te kopen waarin gerecycled plastic is verwerkt. Logisch dat Omrin-directeur John Vernooij de Tweede Kamer op het hart drukt om hergebruikt materiaal verplichtend te maken. Zijn voorbeeld is Beieren, waar bij overheidsprojecten een kwart van de te gebruiken grondstoffen uit kringloop afkomstig moeten zijn. De praktijk is nu nog een weg vol met hindernissen. Allerlei wetten en regels blokkeren de inzet van nieuwe producten die zijn gemaakt van her gebruikt afval. Vernooij pleit voor een soort Circulair Valley in Friesland, een proefregio zonder al die beknellende regelgeving. Het zou mooi aansluiten bij de voortrekkersrol die Fryslân heeft bij alle initiatieven met een circulaire economie. n Tekst: Bert de Jong Foto's: Omrin
13
DUURZAAM ONDERNEMEN
Voetbal helpt bij een nieuwe baan V O E T B A L C LU B S C H E E R E N V E E N H E L P T Z O DAT M E N S E N W E E R E E N B A A N K R I J G E N . D E A F T R A P V O O R H E T I N I T I AT I E F I S D I T N A J A A R G E G E V E N . J A A R L I J K S G A AT H E T O M N I E U W E KA N S E N V O O R DERTIG WERKZOEKENDEN. De voetbalclub zet het netwerk van de eigen sponsors in bij het vinden van een betaalde baan. Het is een samenwerkingsproject van de gemeente Heerenveen en de voetbalclub, waarbij mogelijkheden worden gezocht voor langdurig werklozen, bijstandsgerechtigden of mensen met een arbeidsbeperking. Sc Heerenveen wil graag iets terugdoen voor de samenleving. ,,De verbindende rol die we bij dit project kunnen spelen, vinden we heel belangrijk’’, zegt algemeen directeur
Luuc Eisenga. ,,Net als met sporters helpen we ze van de bank af.’’ De eerste twaalf zijn aan de slag gegaan, in februari volgt de tweede groep.
Ondersteuning De gemeente ondersteunt onder andere met een jobcoach om werk zoekenden op een goede plek te krijgen. Bovendien is er begeleiding zodat mensen ook nog eens kunnen groeien in hun ontwikkeling. Sport zorgt voor de verbinding. Wekelijks wordt er met de deelnemers gesport en voorts zijn er groepstrainingen. En ze zijn als
14
vrijwilliger aan de slag in het voetbalstadion en komen zo in contact met mogelijk hun nieuwe werkgever. Wethouder Coby van der Laan heeft hoge verwachtingen van het project. ,,We kunnen gebruik maken van het grote netwerk van sc Heerenveen om nog meer mensen kansen te bieden.’’ De gemeente richt zich op een groep van zo’n driehonderd mensen die niet direct plaatsbaar zijn, maar wel potentie hebben. Ze wil met dit initiatief ,,grenzen verleggen en kansen pakken’’.
Voorbeeld De gemeente Heerenveen is landelijk een voorbeeld hoe met allerhande initiatieven mensen die aan de kant staan toch aan een baan worden geholpen. In de beoordelingslijstjes scoort Heerenveen hoog als het gaat om begeleiding van zowel de werkzoekenden als de werkgevers. ,,Ik ben er supertrots op hoe onze ambtenaren zich hiervoor het vuur uit de sloffen lopen’’, merkt wethouder Van der Laan op. Heerenveen maakt zich sterk voor de afspraken rond de Participatiewet. Daarin is door kabinet en werkgevers in 2013 overeengekomen dat er extra banen zouden komen voor mensen in de bijstand en voor mensen die door ziekte of handicap een arbeidsbeperking hebben. Tot 2026 moeten er zo 100.000 banen worden ingevuld.
Goede plek ,,Het is fantastisch om mensen op de goede plek te krijgen’’, vindt Tanja Wouters, klantmanager werk en
participatie bij de gemeente. Het is geen kwestie van lukraak plaatsen. Het vraagt soms ook een stukje aanpassing en begeleiding bij bedrijven. ,,Het is altijd maatwerk. Daarom gaan we in overleg met ondernemers.’’ ,,Het gaat om samen kansen creëren’, meent manager Bert-Jan Netjes van luchtkussenproducent Sidijk in Heerenveen. In samenspraak met de gemeente Heerenveen is er bij zijn bedrijf een leerproject opgezet. Zo worden nieuwe krachten klaargestoomd om een hoogwaardig product te maken. ,,Ze krijgen een nieuwe uitdaging en het helpt ons bij het vinden van goede krachten’’, licht Netjes toe. Sidijk groeit snel en heeft grote behoefte aan nieuwe medewerkers. De jobhunters helpen bij het vinden van een goede match. Het resultaat is dat Sidijk goede en gemotiveerde mensen krijgt. n
Grote vraag naar nieuwe krachten De economie trekt aan en dit betekent ook dat er meer vraag is naar personeel. Eind juli 2017 waren er 6387 nieuwe vacatures in Friesland. Dat is het dubbele van een jaar eerder. Toen waren er 3088 nieuwe banen. Het kost veel meer moeite om vaca-tures ingevuld te krijgen, blijkt uit arbeidsmarktcijfers van het UWV. Eind juli 2017 stonden er in Friesland 4733 vacatures open. Een jaar eerder waren het de helft minder: 2357.Vooral in de bouw is een ernstig tekort. Ook voor hoveniers en in de metaal is het
Tekst: Bert de Jong
lastig om nieuwe krachten te vinden.
Foto's: Fotopersbureau FPH Tegelijk zijn er in Friesland nog duizenden mensen die graag werk zouden hebben. Eind juli 2017 waren er 14.753 mensen met een WW-uitkering in de arbeidsmarktregio Friesland. Een jaar eerder waren dat er 18.022. Het aantal Friezen dat actief op zoek is naar een baan ligt nog hoger: 27.117.
15
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw
Stienstra & Van der Wal-IJlst VCA ISO en
Ook kunt u bij ons terecht voor: • Remmings- en geleidewerken • Stalen damwanden • Haven aanleg en steigerwerk • Houtleverantie • Diverse typen walbeschoeiingen • Houten bruggen Voor informatie en/of een vrijblijvende offerte kunt u altijd contact met ons opnemen.
S&W
ceerd
gecertifi
Port betaald Meren Post
it
te & kwali iligheid aan e v r a a W ameng nauw s
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw Stienstra & Van der Wal Rogmolewei 6, 8651 EP IJlst Tel. 0515-533243, Fax 0515-531362 info@stienstra-vanderwal.nl Meren Post BV www.stienstra-vanderwal.nl
Smidsstraat 2A 8601 WB Sneek
E info@merenpost.nl I www.merenpost.nl T 0515 - 33 54 33 A Smidsstraat 2A, 8601 WB Sneek
Meren Post Smidsstraat 2A 8601 WB Sneek 0515 - 33 54 33 www.merenpost.nl info@merenpost.nl
POSTBEZORGING PAKKETDISTRIBUTIE FOLDERVERSPREIDING KOERIERSDIENSTEN
DUURZAAM ONDERNEMEN
Dutch Water Partners uit Leeuwarden pioniert
Friese waterhulp voor Sint Maarten en Ghana A L S H E T O P WAT E R A A N KO M T I S E R F R I E S E K E N N I S E N KU N D E PA R A AT. B I N N E N E E N PA A R DA G E N N A DAT O R KA A N I R M A E E N V E R W O E S T E N D S P O O R H A D A C H T E R G E L AT E N , WA S E R VA N U I T L E E U WA R D E N H U L P O P S I N T M A A R T E N . D E Z E L F D E K E N N I S L E V E R T D U TC H WAT E R PA R T N E R S O P A N D E R E T I J D E N I N A F R I KA .
17
DUURZAAM ONDERNEMEN
In arme landen als Ghana bewijst Peter Bulsing keer op keer met het Leeuwarder bedrijf Dutch Water Partners hoe je op een simpele wijze voor schoon water kunt zorgen. Nooit had hij gedacht dat de hulp ook binnen het Nederlandse koninkrijk van grote waarde kan zijn. Bulsing vloog in allerijl met drie waterstations, twintig watertanks en tienduizend jerrycans naar Sint Maarten om de bevolking uit de nood te helpen na de verwoestingen door de orkaan Irma. Er gaat altijd meer tijd overheen, dan een ieder lief is, maar eind september had hij drie waterfabriekjes draaien. Die kunnen per etmaal 118.000 kubieke meter drinkwater maken van het water uit de zee. Het was in Leeuwarden even alle hens aan dek, toen enkele dagen na het verwoestende werk van Irma op 6 september, het verzoek kwam om in hulp te voorzien. In de fabriekshal van Mannen van Staal in Leeuwarden werden snel de installaties geassembleerd en al een paar dagen later stond het transport klaar op vliegveld Eindhoven.
Verwoestingen Peter Bulsing is geïmponeerd door de schade op Sint Maarten. Bijvoorbeeld in Simpsom Bay, naast het vliegveld aan de oceaan. ,,De verwoestingen zijn enorm.’’ Bij zijn aankomst zag hij de ernst en maakte van dag tot dag verslag: ,,Geen water en elektriciteit en alles kapot. Bijna alle aansluitingen zijn afgebroken. Ze zijn met man en macht bezig om wat druk op de leidingen te krijgen, maar drinkwaterkwaliteit realiseren kan men vergeten.’’ Herstel van het waterleidingnet bleek problematischer dan gedacht. De distributie van het water was het grote probleem op het eiland. Vijf van de acht grote opslagtanks waren verwoest door de orkaan. Ze waren opgeblazen, het staal was verwrongen. In allerijl liet Bulsing twintig watertanks uit Leeuwarden komen. Deze konden her en der op het eiland worden geplaatst en als noodreservoir dienen. En ook kwam al snel een lading van tienduizend opvouwbare jerrycans, zodat de 35.000 bewoners van het eiland water konden halen bij verschillende tappunten.
Arme landen Met wat mogelijk is op Sint Maarten laat Peter Bulsing ook zien wat kan in arme landen als Ghana en Nepal,
waar een drinkwatervoorziening allerminst vanzelfsprekend is. Met miljoenen euro’s financiering uit ontwikkelingsprojecten plaatst Dutch Water Partners er kleinschalige waterzuiveringsinstatllaties, zodat de bevolking over schoon water kan beschikken. Bulsing moet niks hebben van grote projecten. Liever zoekt hij de menselijke maat. Beter is dat van dorp tot dorp de zaken zijn te regelen en te overzien. Het hoeft ook niet duur te zijn. Met zandfiltratie kost het zo’n 2 tot 4 euro per kubieke meter water. Een schijntje, in de winkel kost een kuub water in flessen omgerekend honderd keer meer.
Met steun provincie In Theunis Bakker van het Leeuwarder bedrijf Mannen van Staal heeft Bulsing een partner om de waterzuiverings installaties te maken. Daartoe hebben ze Dutch Steel Profiles opgericht. De speciaal ontwikkelde waterstations van Bucon worden met een golfplaten behuizing (,,Die gaan honderd jaar mee’’) in Leeuwarden gemaakt en daarna in ontwikkelingslanden ingezet. De eerste 120 waren voor Ghana. Dutch Steel Profiles is begin 2016 gestart met steun van de provincie Fryslân. Bakker toonde zich in zijn nopjes met het krediet van 510.000 euro en het vertrouwen: ,,Dit is peut voor mensen en machines.’’ ,,Hollandse uitvinders koppelen aan Friese maakbedrijven’’, zo omschreef de Leeuwarder wethouder Henk Deinum het bij de start. Het bedrijf moet groeien naar een werkgelegenheid van elf mensen. Voor hem nog belangrijker is dat zo het speerpunt Water handen en voeten krijgt. ,,Watertechnologie is voor de provincie Fryslân een geweldige basis.’’
Ervaring Bulsing heeft een jarenlange ervaring in ontwikkelingsprojecten. Hij ziet met kleinschalige initiatieven, waaraan vanuit Friesland kennis en kunde wordt geleverd, veel mogelijkheden. Zijn Dutch Water Partners arrangeert deze flexibel opgezette waterprojecten. Zijn visie heeft hij Pureleau gedoopt. Volgens een heldere gedachte, want in Afrika zitten ze helemaal niet te wachten op ingewikkelde systemen, weet hij. ,,Daar willen ze eenvoud, uniformiteit en iets dat werkt.’’ n TEKST EN FOTO: BERT DE JONG
18
19
Friesland
93.2
wwww.waterstadfm.nl
FM
DUURZAAM ONDERNEMEN
Eerste Friese energieproject met kokend water
Tuinbouw met aardwarmte E E N VA N D E G R O O T S T E G A S V E R B R U I K E R S I N F R I E S L A N D I S G R O E N T E KW E K E R I J H A R T M A N I N S E X B I E R U M . M A A R H E T KA N O O K A N D E R S . M E T KO K E N D WAT E R U I T H E T D I E P S T E VA N D E A A R D E .
Willem Hartman en Hein Deprez bezegelen de overdracht van het bedrijf.
21
TD IUT UE R LZAAM ONDERNEMEN
Glastuinbouw is een belangrijke energieslurper. Voor de verwarming van vele vierkante kilometers aan kassen is veel aardgas nodig. Van het Nederlandse aardgasverbruik van zo’n 40 miljard kubieke meter is bijna een tiende deel voor de tuinbouw. Een vijfde van alle Nederlandse huishoudens zou de kachel ermee kunnen stoken. Met heet water uit diepe aardlagen is er een alternatief. De eerste Friese aardwarmtecentrale kan zo veel van het voor glastuinbouw benodigde aardgas uitsparen. Bij het immense complex van groentekwekerij Hartman in Sexbierum komt in 2018 geothermie in de plaats van gas-kachels. Heet water wordt naar boven gepompt, het afgekoelde gaat daarna weer naar beneden. De geothermische bron is een primeur voor Fryslân. Voor de teelt van 50 miljoen komkommers en 10 miljoen paprika’s in Sexbierum hoeft in de toekomst de aardgasbel van Slochteren niet te worden uitgeput. De besparing is ieder jaar 7 miljoen kubieke meter. Maar liefst 4500 huishoudens kunnen er jaarlijks hun woning van warm stoken en er heet water mee uit de kraan tappen.
Opsteker De komst van de warmtecentrale is voor de provincie Fryslân een grote opsteker. Gedeputeerde Sander de Rouwe is trots dat de eerste aardwarmtecentrale een feit wordt. ,,We maken zo een substantiële sprong met de verduurzaming van Fryslân.’’ Het doel om in 2020 meer dan 16 procent van de energie duurzaam te hebben opgewekt, ligt nu al binnen handbereik. Al eind dit jaar volgen boringen, zodat in de loop van 2018 de kassen duurzaam verwarmd kunnen worden voor de groei van paprika’s, tomaten, aubergines en komkommers. De hoop is dat er dan helemaal geen duur gas meer nodig is.
Miljoeneninvestering De aardwarmteplannen van Hartman liggen al tien jaar klaar, maar vanwege de omvang van de investering zijn ze tot op heden nooit uitgevoerd. Struikelblok was de hoogte van de investering: 20 miljoen euro. Om te kunnen pionieren met geothermie is er in de afgelopen jaren bij diverse loketten subsidie aangevraagd. Onder andere is er nu 1,5 miljoen euro investeringssubsidie in
De kassen voor komkommerteelt van Hartman in Sexbierum worden met geothermie verwarmd.
22
het kader van energie-innovatie en is er energiesubsidie SDE+ toegewezen. Binnen de tuinbouwsector is het glastuinbouwbedrijf van Hartman al veel langer een trendsetter met duurzaam werken. Met de warmte voor de kassen wordt meer gedaan. Sinds 2009 draaien er warmtekrachtinstallaties die de opgewekte elektriciteit leveren aan het openbare stroomnet. Het is voldoende om de stad Franeker van elektriciteit te voorzien. Er is Hartman veel aan gelegen om duurzaam te werken. Nu al liggen er ook zonnepanelen die 1 megawatt aan energie opwekken. En het bedrijf experimenteerde al vroeg met energiezuinige led-verlichting in de kassen. ,,We slaan nu een aantal vliegen in één klap’’, zegt directeur Rob Bal van Hartman. ,,We verlagen onze kostprijs, we produceren klimaat vriendelijk en we realiseren een deel van de duurzaamheidsdoelstelling van de provincie.’’
Ekwadraat Voor het Leeuwarder bedrijf Ekwadraat is het aardwarmteproject bij Hartman het eerste Friese initiatief. Er komt heel wat bij kijken, ook met vergunningen. Het is immers een vorm van mijnbouw met boringen tot 3000 meter diep in de aarde. Niemand mag vrijelijk in de aarde porren. Ekwadraat zorgt dat het project in Sexbierum tot uitvoer kan worden gebracht, met alle besognes die zo’n innovatie met zich meebrengt. Het energie-adviesbedrijf is ook betrokken bij het grote aardwarmteproject voor zo’n 10.000 huishoudens in de stad Groningen. Daarmee wordt een belangrijke stap genomen om de Martinistad in 2035 energieneutraal te laten zijn.
Overname De verdere verduurzaming van Hartman krijgt vleugels nu de groentekwekerij deze zomer is overgenomen door de Vlaamse gigant The Fruit Farm Group. Dit internationaal werkende groenteen fruitconcern van Hein Deprez heeft met de verwerving van het bedrijf van Willem Hartman een
belangrijke parel aan zijn ketting geregen. De groentekwekerij in Sexbierum is een van de grootste biologische glastuinbouwers van Europa. In Nederland heeft het bedrijf een marktaandeel van bijna 30 procent met biologische producten. The Fruit Farm kweekt onder andere narcissen in het Verenigd Koninkrijk, vijgen in Turkije, bananen in Suriname en ananassen in Argentinië en Costa Rica. Het Vlaamse bedrijf oogst van meer dan 8000 hectare. Voor Deprez is glastuinbouw de meest duurzame vorm van voedselproductie. ,,Het is het summum van fairtrade’’, zegt hij. ,,Je kunt op kleine oppervlakte topkwaliteit leveren met minimale verspilling en afval.’’ Het energieplan is gekoppeld aan het plan om het glastuinbouwcomplex in Sexbierum met 40 hectare biologische teelt uit te breiden. Sexbierum mag zich hierdoor verheugen op 100 tot 150 extra banen. Het tuinbouwbedrijf Hartman is nu al goed voor 72 hectare groenteteelt in kassen en biedt werk aan 180 mensen in vaste dienst en 220 uitzendkrachten.
23
Eigenzinnig De Vlaamse teler is eigenzinnig. Hein Deprez is grootaandeelhouder van zijn beursgenoteerde Greenyard Group met een omzet van 3,2 miljard euro. Maar de teeltbedrijven hebben een bijzondere positie. Ze zijn afgezonderd van het grote concern en allemaal ondergebracht in het familiebedrijf The Fruit Farm (omzet 200 miljoen euro.). Ook in deze filosofie is duurzaamheid leidend, vindt Deprez. ,,Dit is voor de lange termijn. Dat kan alleen in een familie, is mijn overtuiging. Je koopt geen grond voor morgen of over morgen, maar voor minimaal twee generaties. Je moet karakter hebben om in een sector met kleine marges op de lange termijn te kunnen denken.’’ n Tekst en foto: Bert de Jong
P T IRTOEDL U C T V I S I E
Spelletje spelen
E
en uurtje sporten op een lange werkdag zou goed zijn, maar daar heeft u misschien de tijd niet voor. Maar goed, wie zegt dat denksport, geen sport is? Met dit houten sudokuspel van La Chaise Longue kunt u uw hersens volop laten kraken. U kunt de puzzel zelf samenstellen én dus zo moeilijk of makkelijk maken als u zelf wilt. n www.gadgethouse.nl
Agenda op de muur
V
ergeet nooit meer een afspraak met deze bijzondere agenda voor op de muur. De My Time-tijdlijn van Luckies bestaat uit een rol breed plakband met een krijtbordlaag. De tape kunt u overal opplakken. Op de muur, op de tafel, op de deur: wat u maar wilt! Met de bijgeleverde krijtjes kunt u vervolgens afspraken noteren op de tijdlijn en met de punaises kunt u extra voorwerpen aan de tijdlijn bevestigen. De tape is eenvoudig her te gebruiken, want u kunt het krijt zo uitvegen. n www.ditverzinjeniet.nl
Voor een stressvrije dag
D
e hype zal u vast niet ontgaan zijn: de fidget spinner. Dit apparaatje heeft inmiddels een fantastische, lichtgevende opvolger gekregen! Deze mooie gadget kun je op ieder moment van de dag gebruiken om even te ‘ontstressen.’ Doordat hij licht geeft, is hij zo terug te vinden in uw overvolle tas. n www.megagadgets.nl
24
Plant vs. geheugensteuntje
N
iets is wat het lijkt, want deze cactus is niet alleen een echte eyecatcher in uw kantoor, maar hij doet ook nog eens dienst als reminder. De cactus beschikt over een kleine opbergruimte en u kunt ook een post-it in de cactus prikken met behulp van een punaise. n www.gadgethouse.nl
Ergonomisch werken
W
erkt u soms tot in de late uurtjes door vanuit bed? Dan kunt u deze handige gadget wel gebruiken. Dankzij deze Laptop Stand kunt u uw houding optimaliseren terwijl u werkt. Met een paar eenvoudige draaibewegingen kan het aluminium frame aangepast worden. Zo kunt u altijd een ergonomische werkplek creĂŤren. Of u nou in bed ligt, op de grond zit, of op een stoel: de Laptop Stand zorgt ervoor dat uw rug het niet zwaar te verduren krijgt. n www.coolgift.com
Multifunctionele wekker
U
zult misschien denken: ik gebruik mijn smartphone als wekker. Echter, hoe vaak komt het niet voor dat uw telefoon ’s nachts uitvalt, en u dus niet gewekt wordt? Deze multifunctionele wekker biedt een oplaadpunt voor uw smartphone, hij kan bediend worden met uw smartphone en hij is bovendien ook nog eens voorzien van een prachtig design! n www.radbag.nl
25
NIEUWS NIEUWS VOOR VOOR ALLE ALLE ONDERNEMERS: ONDERNEMERS: DE DE DOKKER DOKKER VAN-SOLID VAN-SOLID 90PK 90PK
COMPLEET UITGERUST TIJDELIJK VANAF:
€9.990!
TIJDELIJK VANAF:
STANDAARD UITGERUST MET: STANDAARD UITGERUST MET: - Centrale portiervergrendeling met afstandsbediening - Centrale portiervergrendeling met afstandsbediening - Bluetooth/USB Radio af fabriek met stuurbediening - Bluetooth/USB Radio af fabriek met stuurbediening - Bumperdelen vóór en achter in carrosseriekleur - Bumperdelen vóór en achter in carrosseriekleur - Met 90pk een zeer laag brandstof verbruik - Met 90pk een zeer laag brandstof verbruik - Elektrische ramen en spiegels - Elektrische ramen en spiegels - Stijlvolle 15” wieldoppen - Stijlvolle 15” wieldoppen - Mistlampen voor - Mistlampen voor - Airconditioning - Airconditioning
Dokker Van Dokker Van
U rijdt al in een Dokker Van vanaf €7.590 U al inLease een alDokker vanaf €7.590 Fullrijdt Operation vanaf €8Van per dag en financial Lease vanaf €37 per week. Full Operation Lease al vanaf €8 per dag en financial Lease vanaf €37 per week. DE DRIE ZEKERHEDEN VAN ONDERHOUD BIJ ABD DACIA DE DRIE ZEKERHEDEN VAN ONDERHOUD BIJ ABD DACIA
#1 #1
#2 #2
Wij garanderen de laagste kosten per Wij garanderen de kilometer. laagste kosten per
Wij repareren niets zonder uw niets Wij repareren toestemming. zonder uw
kilometer.
toestemming.
#3 #3
Gegarandeerd de beste service. Gegarandeerd de beste service.
SNEEK STRAAT 7 SNEEK DOKKUM STRAAT 7 DRACHTEN DOKKUM HEERENVEEN DRACHTEN LEEUWARDEN HEERENVEEN LEEUWARDEN
KOLENBRANDERKOLENBRANDERDE BRÊGE 6 JADE 1 6 DE BRÊGE SKRYNMAKKER 26 JADE 1 HORTENSIASTRAAT SKRYNMAKKER 26 HORTENSIASTRAAT
Tel: 0515 - 413 291 0519 - 413 820 291 020 Tel: 0515 0512 - 820 515 615 Tel: 0519 020 0513 - 515 650 615 222 Tel: 0512 058 - 266 Tel: 0513 650 3555 222 Tel: 058 - 266 3555
Welkom bij ABD Welkom bij ABD
Prijzen zijn exclusief rijklaarmaak kosten. BTW en BPM. Getoonde modellen wijken af van standaarduitvoering. Drukfouten voorbehouden. Prijzen zijn exclusief rijklaarmaak kosten. BTW en BPM. Getoonde modellen wijken af van standaarduitvoering. Drukfouten voorbehouden.
AUTONIEUWS
Volkswagen SUV T-Roc
D
e Duitse autofabrikant Volkswagen brengt in november van dit jaar een nieuwe auto op de markt: de T-Roc. Deze cross-over variant komt in het modellengamma naast de Tiguan te staan. Net als de Tiguan is de T-Roc weer een SUV van Golf-formaat! Bij het samenstellen van de T-Roc heeft Volkswagen het dominante voorkomen van een SUV gecombineerd met de dynamiek van een compacte hatchback. Opvallend aan deze auto is de rechte, brede lijn die zichtbaar is tussen de grill en de motorkop. Dit detail is tegenwoordig bij veel Volks-wagens terug te vinden.
De T-Roc sluit met dit speciale element dan ook naadloos aan op het T-Prime Concept GTE! De SUV met een kofferruimte van 445 liter beschikt standaard over een automatische noodrem, rijbaanhulp, handbediende airco, een kleurenscherm, ledverlichting achter, leddagrijverlichting en 16 inch stalen wielen. Uiteraard kunt u de auto naar wens aanpassen. Ook wat betreft de motoren zijn er genoeg keuzemogelijkÂheden. Gaat u voor de sterke 1.0 TSI benzinemotor met 115pk of gaat u toch voor de 2.0 motor met 190 pk? n
27
groei is niet altijd groter worden. Mobility Service Nederland is en blijft de komende jaren honderd procent eigenaar van zichzelf. Vinden wij logisch ;-)
ondertussen leveren wij leaseauto’s mobilityservice.nl 28
AUTONIEUWS
Renault Mégane R.S.
R
enault heeft in Frankfurt de langverwachte Mégane R.S. onthuld. De snelste Mégane beschikt over een 1,8 liter turbomotor met 280 pk. De sportiviteit druipt van deze auto af! Zo beschikt deze Renault over raceauto-achtige dorpels, vele luchtinlaten en bijzondere bumpers en spoilers. Ook de bekleding aan de binnenzijde van de auto straalt een en al sportiviteit uit. Met rode accenten, sportstoelen en een sportstuur, mag de Mégane R.S. gerust een snelle, sportieve auto worden genoemd.
De RS-versie beschikt ook over een goed onderstel, een stijvere voorwielophanging, hydraulische compressiestops in de dempes en actief meesturende achterwielen. Dit laatste aspect zorgt er onder andere voor dat de auto een kleine draaicirkel heeft. Bent u van plan om het circuit te bezoeken? Kies dan niet voor het onderstel genaamd ‘Sport’, maar voor het onderstel ‘Cup’. Mocht u de auto willen aanschaffen, dan is enig geduld vereist. De auto komt eind dit jaar naar Nederland! Wat de Renault Mégane R.S. gaat kosten is nog niet bekend gemaakt. n
29
Kijk voor onze projecten op:
Apollo 27 8448 CL Heerenveen info@rndbouw.nl
WWW.RNDBOUW.NL
Bentaceren betekent keuzes maken, dus meer tijd voor de zaak.
Ronald Zuiderveld Eigenaar, McDonald’s Joure & Lemmer
Bentaceren betekent dat je zaken goed voor elkaar hebt, dat er grip is binnen je organisatie en dat er tijd gevonden en gemaakt wordt voor andere dingen, zoals ontspanning, plezier en voor dat waar de ondernemer goed in is: ondernemen! Omdat iedere ondernemer uniek is, bieden we dienstverlening op maat en staan we altijd voor je klaar. Dat is Bentacera.
www.bentacera.nl
COLUMN GEERT SCHAAIJ
Hardnekkige mythes blijven de belegger achtervolgen W I E G E E N T I J D W I L B E S T E D E N O M H E T G E L D T E L AT E N R E N D E R E N , MOET NIET VERRAST ZIJN SLECHTE RENDEMENTEN TE HALEN.
Kijk naar de eigen bank, bent u daar welkom met uw geld? Nou ja, tegen een fooi aan rente. Maar welkom bent u niet. Tenzij u producten wilt afnemen. Plaatselijke banken zijn verdwenen. Het nieuwe bankieren is er voor in de plaats gekomen. U computert maar een eind weg, en anders pech. In het verleden lag de rode loper uit om klanten te helpen met vermogensbeheer, maar dat is ook al niet meer. Zelf beleggen kan, maar dan wel via internet. Persoonlijke aandacht is er niet meer.
We leven in een tijd van interconnectiviteit, wat inhoudt dat alles onderling is verbonden. De moderne technologie heeft het mogelijk gemaakt dat iedereen op elk moment alle beschikbare informatie kan raadplegen. Dat heeft echter tot gevolg dat sommige beleggers door het bos de bomen niet meer zien en het hen allemaal wat te veel is geworden. Dit verklaart ook waarom er nog zo veel hardnekkige beleggingsmythes de ronde doen. We zullen proberen deze onuitroeibare mythes te weerleggen, hoewel we eigenlijk al weten dat dat ook ditmaal niet zal lukken. Welke steken steeds weer de kop op?
Vermogensbeheerders zijn in de afgelopen jaren als paddenstoelen uit de grond gerezen. Daar zult u uw ogen en oren goed de kost moeten geven. Het verdienmodel is zwaar aangetast en de wetgever is bijzonder kritisch over deze beheerders. Niet erg allemaal, als de klant het maar weet.
31
bedrijfswagens Tiid foar in landbouwvoertuig oare bank? “Hét adres voor schadeherste bedrijfswagens landbouwvoertuig
Carrosseriebouw W. IJntema B.V. Leeuwarderstraatweg 151a 8441 PK HEERENVEEN “Hét adres voor schadeherstel aan bedrijfswagens en landbouwvoertuigen” Carrosseriebouw W. W. IJntema IJntema B.V. B.V. Carrosseriebouw Leeuwarderstraatweg Leeuwarderstraatweg 151a 151a 8441 8441 PK PK HEERENVEEN HEERENVEEN
Stap no oer!
Iepenje in Plus Betelrekken en krij: Help by oerstappen
In Adviseur dy’t jo ken Persoanlik advys Wrâldpas
App foar Mobyl Bankieren
0 w inf
Ynternet Bankieren iDEAL
Foppie van Terwisga / ‘t Hasker Assurantiekantoor Hasker Utgongen 2 8465 SJ OUDEHASKE T (0513) 67 74 00 E info@foppie.nl I www.foppie.nl
00 31 31 (0)513 (0)513 67 67 14 14 11 11 00 www.ijntema-bv.nl www.ijntema-bv.nl info@ijntema-bv.nl info@ijntema-bv.nl
T/M T/M 14 14 OKTOBER OKTOBER OOK OOK 0P 0P ZATERDAGS ZATERDAGS GEOPEND GEOPEND VAN VAN 07.00 07.00 TOT TOT 12.30 12.30 UUR UUR
BETON-AFHAALSTATION voor voor kleine kleine hoeveelheden hoeveelheden afhaalbeton afhaalbeton en en species species
0 w inf
Carrosseriebouw W. IJntema B.V. Leeuwarderstraatweg 151a &PK HEERENVEEN 8441 SSN NEELL & DIG OU UDIG EEEEN VO NV
Ons familiebedrijf familiebedrijf begon begon in in 1928 1928 met met een een skutsje... skutsje... Ons
...maar nu nu brengen brengen we we zand zand en en grind grind met met onze onze moderne moderne vrachtwagens! vrachtwagens! ...maar
Meer Meer dan dan 40 40 soorten soorten siergrind siergrind maar maar ook ook •• tuingrond tuingrond worteldoek •• worteldoek •• splitplaten splitplaten
! paarrttiiccuulliieerreenn! r o p o v r o o k OOook v
Gedempte Vaart 36, 9231 AV Surhuisterveen
Gedempte Vaart 36 T (0512) 361 376 9231 AV Surhuisterveen info@hoekstrainstallaties.nl Gedempte Vaart 36, 9231 AV Surhuisterveen www.hoekstrainstallaties.nl T (0512) T (0512) 361 376 361 376 Wetterwille 25 • Heerenveen • 0513-622902 Wetterwille 25 • Heerenveen • 0513-622902 info@jacwind.nl • www.jacwind.nl info@jacwind.nl • www.jacwind.nl
info@hoekstrainstallaties.nl info@hoekstrainstallaties.nl
www.hoekstrainstallaties.nl www.hoekstrainstallaties.nl
COLUMN GEERT SCHAAIJ
In het verleden geleverde prestaties zeggen niets over de toekomst
Aandelen zijn gevaarlijker dan obligaties Het is ergens wel te begrijpen dat sommige spaarders de beurs liever links laten liggen. Beurskoersen kunnen over een periode van een jaar, een maand of zelfs een week immers sterk schommelen, daar valt geen speld tussen te krijgen. Maar over een langere periode bekeken, wint de beurs toch steeds, zo leren de statistieken. Sinds 1926 bedraagt het gemiddeld rendement op Amerikaanse aandÂelen over een periode van dertig jaar tussen de 8 en 15 procent. Een goed gediversifieerde portefeuille of een veilige tracker zoals de Vanguard 500 Index Fund (ticker: VOO) hoeft qua veiligheid niet voor obligaties onder te doen.
Veel beleggers laten zich verleiden om aandelen te kopen die ‘hot’ zijn. Deze aandelen hebben een forse stijging achter de rug en beleggers die bang zijn om de voortrazende trein te missen, springen blindelings aan boord zonder eerst hun huiswerk te hebben gemaakt. Deze verkeerde aanpak is gebaseerd op de mythe dat wat goed was in het verleden ook wel goed zal zijn voor de toekomst. Het is van belang om de lange termijn voor ogen te houden, want winsten op korte termijn moeten worden beschouwd als toevalstreffers.
Alleen insiders verdienen geld door te beleggen in aandelen
Mijn geld is veilig in handen van een professional
Over dit punt kunnen we kort zijn: het is pure onzin.
Sommige beleggers geloven blindelings in hun financieel adviseur, waarbij ze er geen rekening mee houden dat ook hij een mens is en dus fouten kan maken. Dat kan het best worden aangetoond door de prestaties die worden geleverd door de beleggingsfondsen. Over het afgelopen decennium slaagde 87,5 procent van de actief beheerde fondsen er niet in om de markt te kloppen, zo blijkt uit een onderzoek dat is verricht door S&P Global. Dat is een beschamend hoog percentage.
Aandelen van populaire bedrijven zijn altijd een voltreffer
De beurs is net een casino
Hoe verder
Dit is ongetwijfeld een van de meest verspreide mythes en tevens het grootste misverstand. De meeste mensen focussen zich op de korte termijn en willen zo snel mogelijk geld verdienen. Wie zijn zaken zo aanpakt, kan inderdaad beter in een casino een gokje gaan wagen. Beleggen in aandelen is een zaak van de lange termijn en moet zo ook worden bekeken.
Gelukkig word er veel geschreven, zoals ik ook doe. Twee weten meer dan een. Uw geld laten beheren is prima. Maar lees, leer en toets.
Ook dit is klinkklare nonsens. Evenals andere aandelen kunnen de aandelen van populaire bedrijven goede tijden afwisselen met minder goede tijden of zelfs ronduit slecht presteren. Een goed voorbeeld daarvan is Twitter, een aandeel waarvan de koers over de afgelopen maanden fors is gedaald. En over een gebrek aan populariteit heeft Twitter zeker niet te klagen.
Geert Schaaij www. Beursgenoten.nl
Ik moet veel geld hebben om op de beurs te kunnen beleggen Sommigen mensen laten de beurs links liggen, omdat ze van mening zijn dat de beurs alleen geschikt is voor hun rijke buurman. Niets is echter minder waar. De eerste stappen op de beurs kunnen via een klein bedrag worden gezet. Wie in zijn jeugd een bedrag van 5.000 euro op de beurs belegt, beschikt, uitgaande van een rendement van 8 procent op jaarbasis (zie hierboven), na dertig jaar over meer dan 500.000 euro!
33
Hoofdsponsor
Hoofdsponsor
DOEN IS HET NIEUWE DENKEN www.groenleven.nl
ZAKEN NIEUWS
Onderwijs beter maken voor werk
H
et economisch belang van de agrarische sector groeit, ook al neemt het aantal boeren in straf tempo af. In het Noorden hebben inmiddels 100.000 mensen op de een of andere manier werk in de landbouw of afgeleide sectoren. Dit is 17 procent van de werkgelegenheid in de drie noordelijke provincies. Qua werkgelegenheid en toegevoegde waarde wordt de agrarische sector van steeds groter belang in het Noorden.
cluster in het Noorden. Er zijn volop kansen voor de toekomst, is de conclusie in een rapport van Wageningen Universiteit in opdracht van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe. Het ondernemerschap is sterk en er is de voorbije jaren flink geïnvesteerd. Als voordeel geldt ook dat de vee-houderij voldoende grond heeft voor mestafzet. De akkerbouw in het Noorden staat er goed voor. Het zijn moderne bedrijven met een hoge solvabiliteit. n
De melkveehouderij en de akkerbouw zijn de robuuste pijlers van de agro-
Zonnepanelen in ruil voor asbestdak
B
edrijven kunnen voordelig hun asbestdaken inruilen voor zonnepanelen. De provincie Fryslân stimuleert dit met de nieuwe subsidieregeling 'Asbest eraf, Postcoderoos erop’. Het wordt een bundeling van kracht tussen bedrijven en energiecoöperaties. Ondernemers kunnen maximaal 10.000 euro krijgen en energie-coöperaties 2500 euro. Voor de laatste groep is het interessant dat de leden vrijstelling van energiebelasting krijgen. Het mes snijdt aan twee kanten. Er is een nieuwe prikkel om asbestdaken te saneren en er wordt vaart gemaakt met zonne-energie. In 2020 moet er in Fryslân 500 MegaWatt aan zonnepanelen liggen. ,,Er is werk aan de winkel’’, stelt duurzaamheidsgedeputeerde Michiel Schrier. Met name voor de Friese boeren is het interessant. De subsidieregeling ‘Asbest eraf, Postcoderoos erop’ is onderdeel van het project SamenZONderasbest. Via dit project ontwikkelen het bureau ECoop en LTO Noord een aanpak waarin boeren en burgers samenwerken. n
Panelenbedrijf al voor opening failliet
C
ompakboard was te mooi om waar te zijn. De in Heerenveen nieuwgebouwde fabriek voor bouwpanelen van vezelrijk afvalmateriaal als bermgras, is nooit in gebruik genomen, de machines zijn nooit geplaatst. Een faillissement was het einde van de droom van eigenaar Soeniel Nabibaks.
De totale investering zou 16 miljoen euro bedragen en de fabriek zou werk bieden aan vijftig mensen. ABN Amro had een lening verstrekt van 4,5 miljoen en zou ook de machines voor 7 miljoen euro financieren. Van dat laatste is het nooit gekomen. De bank heeft het faillissement aangevraagd. n
De provincie Fryslân heeft een lelijke snee in het oor opgelopen. Het bankroet betekent dat ze kan fluiten naar een verstrekte lening van 1 miljoen euro en een borgstelling van 580.000 euro. Gedeputeerde Hans Konst was destijds enthousiast over het initiatief. Het panelenbedrijf Compakboard werd in 2014 gebouwd op industrieterrein IBF. De provincie geloofde toen heilig in het plan van Nabibaks.
Veehouder Arjan Sinnige vervangt het asbestdak van zijn stal in Burdaard door zonnepanelen. Links gedeputeerde Michiel Schrier. Soeniel Nabibaks en gedeputeerde Hans Konst bij de start van de bouw van de fabriek voor Compakboard.
35
TZ IATKEEL N N I E U W S
Weer plussen voor koopkracht
E
r zijn gemiddeld meer euro’s te besteden. De koopkracht is vorig jaar in Nederland met 2,7 procent gestegen. Er rollen weer plusjes uit. Het is een ommekeer, want in de afgelopen zes jaar waren er vier met een daling. Het was de sterkste stijging sinds 2007, blijkt uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Voor werknemers was de koopkrachtwinst met 4,9 procent het hoogst in vijftien jaar. Voor gepensioneerden is er een klein plusje. Bij een koopkrachtstijging neemt het inkomen meer toe dan het gemiddelde prijspeil. De stijging vloeit voornamelijk voort uit de miljarden aan lastenverlichtingen en een toename van de cao-lonen met gemiddeld 1,8 procent. Daarnaast liepen de consumentenprijzen maar zeer beperkt op. n
Bloemenexport piekt naar record
Achmea snijdt in zorgdivisie Achmea-concern verdwijnen tot en met 2020 2000 van de 14.000 banen in Nederland. In de afgelopen jaren zijn er al 4000 banen verloren gegaan.
e Friesland Zorgverzekeraar mag in naam blijven bestaan, maar wordt voor de rest samengevoegd met Zilveren Kruis tot één zorgdivisie binnen het verzekeringsconcern Achmea. De tegenvallers bij FBTO Zorg hebben versneld tot het besluit van een reorganisatie geleid.
D
In de leiding van de nieuwe zorgdivisie mag bestuursvoorzitter Bert van den Hoek blijven. Zijn financiële rechterhand Steven Hofenk moet op zoek naar een andere functie. Al per 1 januari 2018 worden alle zorgactiviteiten (De Friesland, Zilveren Kruis, Interpolis, Prolife, Avéro en OZF) onder één koepel gebracht.
Leeuwarden is naast Leiden en Apeldoorn aangewezen als kernlocatie voor de zorgdivisie. Wel zullen er banen verdwijnen. Bij De Friesland Zorgverzekeraar is er al een afslanking gaande, die ten koste gaat van 120 van de 700 arbeidsplaatsen. Bij het
Tot nu toe hoorde FBTO Zorg onder de vleugels van De Friesland Zorgverzekeraar. Beide labels blijven bestaan. De Friesland Zorgverzekeraar is met ruim 565.000 verzekerden de vijfde zorgverzekeraar van Nederland. FBTO Zorg heeft 382.000 klanten. n
Top Dutch krijgt vervolg na Tesla
D
e campagne Top Dutch gaat door. Het binnenhalen van de nieuwe Tesla-autofabriek was stap een. Maar het vervolg is het binnenhalen van meer internationale bedrijvigheid naar het Noorden. Het doel is zo tweeduizend nieuwe banen toe te voegen. Er worden nieuwe troeven ingezet, omdat de komst van Tesla heel onzeker is.
euro uit voor de internationale Top Dutch-campagne. Volgens de provincies is Top Dutch inmiddels door de aandacht rond Tesla en sterk merk geworden. ,,We willen ons sterker profileren’’, zegt de Friese gedeputeerde Sander de Rouwe. Het gaat in het bijzonder om de acquisitie van bedrijven op het gebied van duurzaamheid, digitalisering en water. n
De provincies Fryslân, Groningen en Drenthe trekken samen 1,2 miljoen
D
e Nederlandse bloemenexport piekt dit jaar tot recordhoogte. De verwachting is tot boven de 6 miljard euro uit te komen. Eind augustus was er al 4,2 miljard euro bereikt. Er is sprake van een sterke exportgroei naar Rusland. Daarentegen verloopt de uitvoer naar de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk stroef. De sterke euro dempt de export. De bloemenstroom naar Amerika lijdt hieronder. Was er vorig jaar een plus van 12 procent, nu is het net stabiel. Het gedoe met de Brexit heeft de handel met Groot-Brittannië geen goed gedaan. Er is dit jaar een krimp van 7 procent. Ondanks een zwakke roebel is de uitvoer naar Rusland 38 procent hoger. n
Joop Atsma als zuivelambassadeur De boerenzoon uit Surhuisterveen moet bruggen slaan tussen ondernemers, onderwijs en overheid.
V
oor het laten uitgroeien van Dairy Valley in Leeuwarden tot hét zuivelhart van Nederland is de CDA-politicus Joop Atsma als ambassadeur benoemd.
36
Dairy Valley is het kennis- en innovatiecentrum voor landbouw, zuivel en agribusiness. ,,We streven naar een internationale topregio’’, belooft Atsma. Het nieuwgebouwde Dairy Valley moet de positie van Fryslân als landbouwprovincie versterken. Atsma’s achtergrond, kennis en netwerk in de politiek en in het bedrijfsleven komen goed van pas. Atsma was jarenlang Kamerlid en staatssecretaris van landbouw. n
Hamilton Bright in Amerikaanse handen
Extra banen door Slimme Meter
D
e Slimme Meter levert extra werk op voor de Energiewacht Groep in Leeuwarden. Er komen twintig mensen extra bij om in de provincie bij woningen een Slimme Meter te plaatsen voor de gasvoorzieningen van drie netwerkbedrijven. De Slimme Meter helpt energie te besparen.
H
et succesvolle Sneker marketingbedrijf Hamilton Bright is verkocht aan het Amerikaanse Advantage Smollan. De vorige eigenaren Egon Diekstra en Claudio Missaglia hopen dat het bedrijf hierdoor in Europa flink kan groeien. De naam blijft, het kantoor in Sneek ook, zelfs de directie. Advantage Smollan is wereldwijd actief met marketing- en salesdiensten
en eigendom van een investeerdersgroep met onder andere CVC Capital Partners. Met de overname van Hamilton Bright (omzet 55 miljoen euro) verstevigen ze hun positie op de Europese markt. Hamilton Bright verzorgt onder andere marketing en promotie voor Unilever en Philips. Er werken bij het bedrijf 2000 mensen. Diekstra blijft Hamilton Bright leiden, Missaglia gaat naar de Europese directie van Advantage Smollan. n
Forse investering bij Douwe Egberts
Bij de Energiewacht Groep in Leeuwarden werken nu ruim vijftig mensen. De Energiewacht is een belangrijke serviceorganisatie voor verwarmingstoestellen en heeft zo’n 280.000 particuliere klanten. Ook adviseert Energiewacht over zonneboilers, zonnepanelen en woningisolatie. n
Frisian Motors valt in de prijzen
A
lles kan ook elektrisch, vindt directeur Theo de Jong van Frisian Motors in Bakkeveen. Het bedrijf zoekt naar duurzame oplossingen voor werk- en voertuigen in onder andere de groentechniek. In de strijd om het prestigieuze Gouden Klavertje Vier voor de meest innovatieve ontwikkelingen kreeg Frisian Motors in september de derde prijs. Met de Rimmert heeft Frisian Motors een volledige elektrische maaier op accu’s voor semiprofessioneel gebruik. De herrie blijft voortaan achterwege. Drie uren lang kunnen deze aan het werk. De jury vindt Frisian Motors ,,een goede Nederlandse pionier’’. n
K
offiegigant Douwe Egberts investeert voor 37,5 miljoen euro in de koffiefabriek van Douwe Egberts in Joure. Maar dit heeft wel tot gevolg dat er in twee jaar tijd 90 banen verloren gaan. Het is een kwart van de personeelssterkte. Nu het uit 1753 daterende Douwe Egberts sinds 2013 onderdeel is van
JAB Holding, het investeringsvehikel van de steenrijke Duitse familie Reimann, is ook een forse saneringsslag begonnen. Tegelijk is er een keuze gemaakt om te investeren in Joure, zowel voor koffie als voor thee. Eerder viel het besluit om de theeproductie volledig te concentreren in Joure en daarvoor nieuwe productielijnen te installeren. n
37
Ruim 40 jaar Buiten Gewoon! in maatwerk houten garages, tuinhuisjes, prieeltjes, carports, bergingen en veel meer...!
ngs en Kom la end vrijblijv bekijk
25
DAN MEER ROOMSHOW LLEN! MODE
Tsjerkebourren 32, Twijzel
www.houtbouwhiemstra.com Of bel vrijblijvend
0511 - 54 29 00
Volg ons op Facebook
lunch, diner & borrel Openingst�den
Ma. en di. 09:00 tot 18:00 uur. Wo. t/m za. 09:00 tot 22:00 uur. Zo. 11:00 tot 22:00 uur. Reserveer makkelijk en snel op www.lafontaineheerenveen.nl
Gemeenteplein 59, 8442 MB Heerenveen
0513 68 39 50
info@lafontaineheerenveen.nl
C U LT U R E L E T I P S
Circles
Mata Hari
Gedurende de voorstelling ‘Circles’ hoort u Four Baritones, een saxofoonkwartet, tezamen met Ernst Danïel Smid, een van de ‘kleurrijkste’ mannelijke zangers van dit moment. De verschillende achtergronden van alle heren hoort u terug de 14e oktober. Van popmuziek en jazz tot klassiek en opera!
In 2004 schreef Herman van Veen het stuk ‘Mata Hari – Schuldig of naïef’. Dit, mede door het Fries Museum geïnitieerde stuk, ging over het leven en het werk van Margaretha Zelle, oftewel Mata Hari. In het kader van de honderdste sterfdag van de vermeende spionne, wordt op 15 oktober een vernieuwde versie van de muziekvoorstelling gespeeld in Leeuwarden.
Waar: Drachten
Waar: Leeuwarden
Wanneer: 14 oktober
Wanneer: 15 oktober
Aanvang: 20.15 uur
Aanvang: 15.30 uur
Prijs: € 26,00
Prijs: € 19,25
Meer informatie: www.lawei.nl
Meer informatie: www.harmonie.nl
Wandelexcursie Normaal gesproken is de Warkumerwaard, nabij Workum, niet vrij toegankelijk voor publiek. Op 28 oktober kunt u echter toch het gebied bezoeken, tezamen met een gids van It Fryske Gea. Het gebied staat bekend om de vele vogels die hier komen broeden, voedsel zoeken, rusten en overwinteren.
Waar: Warkumerwaard Wanneer: 28 oktober Aanvang: 9.30 uur Prijs: € 4,00 voor volwassenen die niet lid zijn, € 2,00 voor kinderen t/m 12 jaar die niet lid zijn. Meer informatie: www.itfryskegea.nl
Proef Lokaal Vlieland De afgelopen jaren stond de herfstvakantie op Vlieland in het teken van de Cranberryweken. Dit jaar wordt u getrakteerd op een geheel nieuw evenement: Proef Lokaal Vlieland. Van zeewier en oesters tot paddenstoelen en kruiden; de lekkerste eilandproducten vormen de ingrediënten voor dit evenement!
Waar: Vlieland Wanneer: 14 t/m 29 oktober Aanvang: verschilt per activiteit Prijs: verschilt per activiteit Meer informatie: www.vlielandinjeelement.nl
39
TC T IIUTTLEETLLU R E L E T I P S
Terschellinger Filmdagen Een week lang wordt elke avond een film op een bijzondere locatie op Terschelling gedraaid. Tijdens het weekend worden meer dan zeventig films vertoond, films met allerlei genres en boodschappen. De kaartjes voor de films zijn te verkrijgen op locatie. Reserveren is niet nodig, er is altijd plek!
Waar: Terschelling Wanneer: 16 t/m 19 november Aanvang: afhankelijk van de gekozen film Prijs: afhankelijk van de gekozen film Meer informatie: www.terschellingerfilmdagen.nl
Workshop visagie
Grouster Nachtkuier
Het Fries Museum organiseert een workshop ‘visagie’, waarbij Mata Hari als inspiratiebron dient. Gedurende de workshop bestudeert u klassieke en moderne smokey eyes, waarna u de stijl kiest die bij u past. Na de workshop, legt u het resultaat vast op een foto.
Op zaterdagavond 4 november wordt voor de derde keer de Grouster Nachtkuier georganiseerd. Gedurende de prachtige herfstwandeling door Grou, wordt u verrast door muziek, kleinkunst, dans, toneel, poëzie en andere unieke activiteiten. Al wandelend komt u door bedrijven en instellingen en langs bijzondere plekjes van de Friese plaats. De opbrengst van de tocht gaat naar diverse goede doelen.
Waar: Leeuwarden Wanneer: 18 november
Waar: Grou
Aanvang: 12.30 uur
Wanneer: 4 november
Prijs: € 53,50
Aanvang: 19.00 uur
Meer informatie: www.friesmuseum.nl
Prijs: € 10,00 Meer informatie: www.grousternachtkuier.nl
The Sunny Road Show Op 5 november kunt u genieten van een prachtig optreden van The Sunny Road Show. Het repertoire van de groep bestaat deels uit covers, maar hoofdzakelijk uit eigen werk. Van folk, alternative en pop tot folk gecombineerd met gospel: alles komt voorbij tijdens een optreden van de The Sunny Road Show!
Waar: Pingjum Wanneer: 5 november Aanvang: 15.00 uur Prijs: € 12,50 Meer informatie: www.podiumpingjum.nl
Saskia Wagenvoort
40
samen werken.
samen werken en samen vooruit In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl
www.defryskemarren.nl
meer info: 2018.nl/club2018