Ondernemersmagazine van Friesland
Friesland maakt zich op als koploper circulaire economie SUIKERBROOD ALS UITDAGING INNOVATIE
Wild idee inspireert bakkers en telers van cichorei
Pionieren met papier in de bouw Sneker EverUse maakt een bijzonder product
“Bakkersmeel van Friese tarwe, veevoer zonder Braziliaans soja. Het kan.”
Graanhandelaar en veevoerproducent Camiel Hoogland. Losse nummers € 3,95
No. 79, maart 2018
KENNIS IS KUNNEN ECOstyle in Oosterwolde heeft voor hun nieuwbouw gebruik gemaakt van Raadsma ToegangsBeheer (RTB). Raadsma biedt alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.
RAADSMA IJZERSTERK
Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw
Stienstra & Van der Wal-IJlst VCA ISO en
Ook kunt u bij ons terecht voor:
S&W
• Remmings- en geleidewerken • Stalen damwanden • Haven aanleg en steigerwerk • Houtleverantie • Diverse typen walbeschoeiingen • Houten bruggen Voor informatie en/of een vrijblijvende offerte kunt u altijd contact met ons opnemen.
Friesland
it
te & kwali iligheid aan e v r a a W ameng nauw s
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw Stienstra & Van der Wal Rogmolewei 6, 8651 EP IJlst Tel. 0515-533243, Fax 0515-531362 info@stienstra-vanderwal.nl www.stienstra-vanderwal.nl
93.2
wwww.waterstadfm.nl
ceerd
gecertifi
FM
TT TT L EEO LL F O N CIIO ZakenVisie is het ondernemersmagazine van Friesland. Uitgave VDLP Publishing Herenwal 137 8441 BE Heerenveen Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: info@vdlppublishing.nl Internet: www.vdlppublishing.nl Hoofdredactie Simon van der Let Redactie Bert de Jong, Simon van der Let en Hiltsje de Vries E-mail: mail@zakenvisie.nl Advertentieverkoop Pieter Balstra Tel.: 0513 - 654 445 Vormgeving Van der Let & Partners Marketing / Webdevelopment Met medewerking van Houkje Rijpstra, Geert Kloetstra, Willem Feenstra, Romke van der Meulen, Camiel Hoogland, Marc van der Heijden en Geert Schaaij.
DEZE EDITIE
4
10
Fotografie Van der Let & Partners, Fotopersbureau FPH e.a. Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Meren Post BV Sneek
Vooral lef nodig voor duurzame koers
Spookfabriek slotstuk van veelbelovend plan
Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is
22
24
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Daarnaast komt ZakenVisie via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. ZakenVisie wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse open-
Voer van eigen Friese bodem
bare instellingen.
2
Pioneren met oud papier
Koplopers
H
et jaar 2050 lijkt zo ver weg. Veel ondernemers denken nog vooral aan het nu. De grootste zorg voor vandaag en morgen is dat de kachel moet branden. Figuurlijk,
maar ook letterlijk. De aardbevingen in de provincie Groningen als gevolg van de gaswinning hebben menigeen wakker geschud. Aardgas als energiebron is namelijk een eindig verhaal. Al in 2050 moet de omschakeling naar duurzame energie een feit zijn. Dan leven we van de wind en de zon.
4
Vooral lef nodig voor duurzame koers De circulaire economie
10
Spook fabriek slotstuk van veelbelovend plan
Het is schrikken als minister Eric Wiebes van Economische Zaken dwingt om versneld over te stappen naar energiebronnen. De tijd dat de overheid het bedrijfsleven cadeautjes gaf met goedkoop gas is definitief voorbij. Wel zijn er allerhande prikkels om bedrijven duurzaam te laten draaien.
Actueel Ook zonder die stimulansen gebeurt het. Menig ondernemer
14
Koel en koud op wielen Duurzaamheid
19
22
heeft zonnepanelen op het dak om, zoals mengvoerproducent Hoogland in Leeuwarden of carrosseriebouwer Heiwo in Wolvega, er de fabriek op te laten draaien. Andere hebben een goede bestemming gevonden voor nieuw gebruik van
Suikerbrood als uitdaging innovatie
afvalstromen, of heel simpel: die reduceren het aantal
Actueel
plastic koffiebekertjes.
Voer van eigen Friese bodem
Er is een groot besef dat het anders moet en dat het anders
Onderneming in het nieuws
kan. Veel ondernemers schromen niet om vanuit overtuiging koplopers te zijn. Die maken zich niet alleen druk om winst, maar ook om mens en aarde. Zij zoeken grenzen op en komen
24
Pionieren met oud papier
op mooie vindingen die passen in de duurzame wereld van nu.
Onderneming in het nieuws EverUse in Sneek is er zo eentje, van papierafval maken ze hoogwaardige isolatieplaten. Compakboard in Heerenveen had
28
Productenvisie
31
Autonieuws
33
Alles wat de federale banken
Duurzaam is de harde realiteit geworden. Er valt bovendien geld
wilde lijkt te lukken
mee te verdienen. De vestiging van een grote sorteerfabriek van
Geert Schaaij
35
Zakennieuws
39
Culturele tips
er zo eentje moeten worden, met bouwplaten gemaakt van stro of riet. Door een bankroet spatte de droom uiteen. Wat rest is een gloednieuwe spookfabriek.
Omrin voor kunststof afval bij Heerenveen betekent ook vijftig arbeidsplaatsen. Het trekt andere bedrijven aan, zoals een recyclingfabriek voor kunststof van Morssinkhof Rymoplast. Hier liggen heel veel kansen en dat is precies de reden waarom Fryslân koploper wil zijn met circulaire economie. De redactie
3
DTEI T CE ILR C U L A I R E E C O N O M I E
Fryslân maakt zich sterk als koploper circulaire economie
Vooral lef nodig voor DE VERRASSING ZIT IN DE TOEKOMST. DAN IS ER IN DE PROVINCIE FRYSLÂN NIEUWE BEDRIJVIGHEID EN ZIJN ER DUIZENDEN BANEN DIE TE MAKEN HEBBEN MET EEN CIRCULAIRE ECONOMIE.
4
duurzame koers
5
Omdat geen pensioen gelijk is…
Omdat geen pensioen gelijk is, adviseren wij op maat Breedpad 21, 8442 AA Heerenveen | Postbus 116, 8440 AC Heerenveen T (0513) 61 44 44 | F (0513) 62 37 42 | E info@kuiperverzekeringen.nl | I www.kuiperverzekeringen.nl
Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit. Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers
Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in
control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.
Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com
Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen
DE CIRCULAIRE ECONOMIE
Een wereld zonder afval, een economie die draait op zon en wind. Wie denkt aan later, die heeft het mis. Al in 2025 moeten er in de provincie Fryslân grote stappen zijn gezet. Het provinciebestuur geeft een duidelijk signaal af ter aanmoediging: het richtpunt is om in 2025 koploper te zijn in eigen land met ontwikkelingen in de kringloopeconomie. Het Rijk heeft als ambitie om in 2050 volledig ‘circulair’ te zijn. Daar wil Fryslân niet op wachten. “Een economie waarin we de kringloop sluiten heeft de toekomst’’, zegt gedeputeerde Sander de Rouwe. “Hierin ontstaan kansen voor bedrijven waar mensen graag werken en een goede boterham verdienen.’’ Veel grotere Friese bedrijven zijn er al volop mee bezig. Zij vormen de groep koplopers die als voorbeeld dient voor wat in snel tempo een circulaire economie moet zijn. Daarin is geen plaats meer voor fossiele brandstoffen en zijn de bedrijfsprocessen zo ingericht dat er geen grondstoffen verloren gaan. Alles kan worden hergebruikt.
Experimenteren De toekomst is dichterbij dan menigeen nu denkt. In de Vereniging Circulair Friesland (VCF) is de handschoen opgepakt om te denken over een kringloopeconomie en ermee te experimenteren. En het gaat erom anderen bewust te maken van de belangen en de kansen die er liggen.
“Wy stean noch mar oan it begjin. It is ien grutte syktocht mei syn allen’’, zegt Rijpstra. Het platform van de Vereniging Circulair Fryslân wil de Friese bedrijven helpen. Het is ook de beste investering in de toekomst, stelt onderzoeker Gjalt de Jong van de Rijksuniversiteit Groningen. Duurzame ondernemers zijn innovatief en kunnen daardoor in economisch mindere tijden een stootje hebben. Volgens het in 2017 gehouden onderzoek scoren Friese mkb-bedrijven een 7 voor duurzaamheid. Een deel ziet duurzaam ondernemen als een kans, maar voor sommige is het een gevaar en een risico. In de bouwsector en de industrie is er overduidelijk meer interesse voor circulaire economie.
Aarzeling Binnen het midden- en kleinbedrijf bestaat nog aarzeling om aan te sluiten, stelt Rijpstra vast. “Mar ek de lytsere bedriuwen moatte derby’’, verwoordt ze het streven. Haar constatering is dat er meer innovatiekracht is bij de grotere spelers. “It gefaar is dat de ôfstân sa noch mear groeit.’’ Directrice Vereniging Circulair Friesland, Houkje Rijpstra
De vereniging is een verzameling van een kleine vijftig grotere Friese bedrijven en instellingen, waaronder afvalbedrijf Omrin, Rabobank, FrieslandCampina, ECOstyle en bouwers als Jorritsma, Van Wijnen, Lont en VDM. Zij hebben het voortouw genomen en circulaire economie op de kaart gezet. Daarmee zijn ze de inspirators voor allerhande initiatieven. Het gaat om slim en spaarzaam gebruik van grondstoffen, duurzame energie, maar ook om behoud van cultuur en biodiversiteit en om welzijn.
‘Betekenisvol ondernemen’ Het tij zit mee, constateert directeur Houkje Rijpstra. Zij verruilde in het najaar van 2017 het wethouderschap van de gemeente Tytsjerksteradiel voor de circulaire ambities. Bij veel bedrijven is er aandacht voor “betekenisvol ondernemen’’. Niet alleen winst wordt belangrijk gevonden, ook duurzaam en sociaal zijn belangrijke thema’s geworden.
7
De uitdaging van de Vereniging Circulair Fryslân is om het heel dichtbij de ondernemers te krijgen. “It moat fan ûnderop.’’ Geld is niet eens de doorslaggevende factor voor de Friese mkb’ers. Het gaat er om dat ze durven hun nek uit te steken. “Lef is it measte ferlet fan.’’ Er is Friese trots, omdat ABN Amro de provincie tot voorbeeldregio voor circulaire economie uitriep. Het is een opsteker, zeker als daarbij wordt bedacht dat Fryslân relatief weinig grote bedrijven telt. Deze worden immers gezien als dragers van de economie en aanjagers van innovatie. Fryslân mag dan meer dan 50.000 bedrijfsvestigingen hebben, daarvan zijn 13.000 echt actief als bedrijf en hebben nog geen 3000 meer dan 25 werknemers in dienst.
Extra inspanningen Het doel is meer Friese bedrijven over te halen om circulair te gaan werken. De provincie Fryslân stimuleert de mkb’ers om aan de slag te gaan. Daarvoor is ook een subsidiepot beschikbaar. Met extra inspanningen
DE CIRCULAIRE ECONOMIE
is het zaak voor provincie en gemeenten om alle ondernemers te betrekken bij de ambities voor een circulaire economie, vindt Rijpstra.
Ontwerp Energiecampus Leeuwarden
Ook in het midden- en kleinbedrijf groeit zo de belangstelling voor circulair werken. Iedere ondernemer ziet de bewegingen naar duurzame productie, maar een deel kijkt de kat nog even uit de boom en is minder bezig met de visionaire toekomst. “Foar harren telt it hjoed en it no en oaren freegje earst wat it opsmyt.’’ Soms liggen de kansen echter voor het oprapen. Met enkele ingrepen kan een bedrijf al fors besparen op de afvalstroom. Soms is afval voor andere bedrijven zelfs een waardevolle grondstof. Zulke voorbeelden inspireren andere ondernemers. “Wy wolle noch mear de etalaazje wêze fan wat der mooglik is’’, zegt Rijpstra.
Kunststof Afval en verspilling zijn steeds meer taboe. Juist nu ontstaan er initiatieven om juist afval te benutten als nieuwe grondstof. De in aanbouw zijnde kunststoffensorteerinstallatie van Omrin op Ecopark De Wierde bij Nijehaske is een belangrijke stap om te komen tot een circulaire economie. Hergebruik van kunststof verpakkingsafval kan daarmee de gewoonste zaak van de wereld worden.
250.000 ton. Het bedrijf is uitgegroeid tot een leidende partij in Europa. De vooraanstaande positie van Morssinkhof Rymoplast heeft ook de interesse gewekt van het Zweedse woonconcern IKEA. Begin dit jaar heeft IKEA een belang van 15 procent genomen in Morssinkhof Rymoplast om zo de stroom van duurzame grondstoffen veilig te stellen. In de ogen van IKEA is behandeling van afval als nieuwe grondstof “een bepalende verandering van dit tijdperk“.
Het imposante gebouw is deze zomer klaar. Dan kan de installatie het ingezamelde kunststof afval in vijf bruikbare stromen sorteren. Jaarlijks is er zo 65.000 ton te verwerken in de 24 miljoen euro kostende fabriek. Het is ook nieuwe werkgelegenheid voor vijftig mensen. En het is de aanzet voor de vestiging van nieuwe bedrijven met ook weer banen.
Nieuwe fabriek In het oog springend is ook de komst van de nieuwe fabriek voor kunststoffen van Morssinkhof Rymoplast Groep naar Nijehaske, pal naast de kunststoffeninstallatie van Omrin. Begin 2019 zal de fabriek het gesorteerde plastic afval van zo’n drie miljoen huishoudens verwerken tot hoogwaardige grondstof. Daarmee kan de kringloop gesloten worden.
Bouw kunststofsorteerinstallatie bij Heerenveen.
Morssinkhof Rymoplast heeft de hoofdzetel in Lichtenvoorde en heeft inmiddels meer dan vijftig jaar ervaring in kunststofrecycling met onder andere vestigingen in Zeewolde en Emmen. De verwerkingscapaciteit is in de loop der jaren gegroeid tot 8
IKEA is in zijn nopjes met de nieuwe fabriek bij Heerenveen, omdat deze een bijdrage levert aan de circulaire economie en tegelijk een grote bijdrage levert aan beperking van de uitstoot van CO2. Het concern beklemtoont dat de recyclingfabriek jaarlijks 20.000 ton CO2 kan besparen.
Meer plastic dan vis De stappen passen naadloos op de Europese ambities voor een circulaire economie. Alle plasticverpakkingen op de Europese markt moeten in 2030 volledig recyclebaar zijn. De nieuwe strategie van de Europese Commissie moet de stroom kunststoffen indammen. Eurocommissaris Frans Timmermans waarschuwt dat er zonder ingrijpende veranderingen bij productie en verbruik in 2050 meer plastic dan vis in zee zit. Van de 25 miljoen ton plastic afval die de landen van de Europese Unie jaarlijks voortbrengen, wordt niet meer dan een derde opgehaald voor
hergebruik. Slechts 5 procent van het plastic afval keert terug in de economie. De rest verdwijnt in vuilnishopen of verbrandingsovens. Zo gaat jaarlijks naar schatting rond 100 miljard euro verloren.
Andere wind Provincie Fryslân wil voorop lopen en heeft het doel om in 2025 een plek te hebben in de top 3 van Europa als het gaat om circulaire economie. Er waait duidelijk een andere wind. Her en der in de provincie zijn er initiatieven. Van kleine zaken als het eerste Friese hennephuis bij Gaastmeer en badkamertegels van gerecycled plastic tot grotere projecten met groene energie. De voormalige vuilstortplaats Schenkenschans bij Leeuwarden is
zo’n voorbeeld. Deze groeit uit tot broedplaats voor duurzame energie. De realisatie van de Energiecampus daar is goed voor economische meerwaarde en werkgelegenheid, maar moet bovenal inspireren. De campus wordt de plek voor kennisdeling in experimenten en het ontwikkelen van technologieën. Nieuwe bedrijven vinden er een ‘proeftuin’ van duurzaamheid. Het te bouwen Energie Kenniscentrum Leeuwarden is ook een voorbeeld van bundeling van krachten. Het wordt het nieuwe hoofdkantoor van energieadviseur Ekwadraat en ook wegenbouwbedrijf Oosterhof Holman kiest hier voor huisvesting van de groene dochters. Het kan niet anders, het gebouw wordt
9
circulair. Voorbeeld is het hergebruik van pallets als wanden en met behulp van een 3D-printer wordt van oude shampooflesjes de gevel gemaakt. De EnergieCampus in Leeuwarden levert groene energie voor eigen gebruik en de stad Leeuwarden. Nu al is het stortgas uit de vuilnisbelt bestemd voor verwarming van de Elfstedenhal. Daarnaast komt er een zonne-energiepark van 10 hectare. Uiteindelijk moeten vierduizend huishoudens groene stroom of groen gas krijgen. Als aftrap is er vanaf deze zomer de enkele maanden durende Energy Expo, die als inspiratie moet dienen. n Tekst: Bert de Jong
ACTUEEL
Droom van Compakboard voor duurzame bouwplaat van stro spat uiteen
Spookfabriek slotstuk van veelbelovend plan MENIGEEN WERD WARM VAN HET DUURZAME IDEE. STRO EN RIET ZOUDEN DE GRONDSTOFFEN ZIJN VOOR KEUKENKASTJES EN ZOVEEL ANDERE TOEPASSINGEN IN DE BOUW. MAAR HET WERD HET DRAMA VAN COMPAKBOARD.
10
C
ompakboard was iets nieuws en zou banen scheppen met de productie van bouwplaten van stro en riet. Er verrees een gloednieuw bedrijf op het industrieterrein van Heerenveen. Maar nooit hebben er machines gedraaid. Nimmer zijn er producten de deur uitgegaan. Het is zoals in Spanje, waar pas aangelegde vliegvelden lang zonder reizigers bleven. Een veelbelovend idee strandde op het Friese platteland voordat het tot wasdom kon komen. Wat rest is een nieuwe spookfabriek. Het enthousiasme van de Haagse ondernemer Soeniel Nabibaks was niet te stoppen. Jarenlang liep hij zich het vuur uit de sloffen om zijn droom tot werkelijkheid te maken. Hij doorbrak de somberte midden in de economische crisis door een verlicht idee te presenteren. Een nieuwe fabriek in Heerenveen met een totale investering van 16 miljoen euro zou op
termijn werk bieden aan zo’n 50 mensen, later mogelijk zelfs meer. De circulaire economie stond in 2013 nog in de kinderschoenen. Met pioniers zou er iets moois kunnen groeien. Was het een luchtkasteel? Nee, want van stro en riet duurzame bouwplaten maken werd in GrootBrittannië al wel gedaan en in andere werelddelen ook. Het plan van Nabibaks kreeg dan ook een warm onthaal. Ook de provincie Fryslân was enthousiast en verstrekte een lening van 1 miljoen euro. Het investeringsprogramma Wurkje foar Fryslân gaf mogelijkheden om te pionieren met nieuwe duurzame plannen, zoals van Compakboard. Nabibaks toonde zich dankbaar voor “de extra financiële armslag’’. Zelfs bank ABN Amro legde in aanvang geen strobreed in de weg, blikt directeur Geert Kloetstra terug.
11
“Begin maar met de bouw, het komt goed’’, werd ons verzekerd. Een hypotheek van 5 miljoen euro voor de bouw van de nieuwe fabriek leverde geen probleem op. Glunderend waren ze allemaal aanwezig bij het feest, toen in de zomer van 2014 de eerste paal van het vezelbedrijf Compakboard de grond in ging. Gedeputeerde Hans Konst (PvdA) en de Heerenveense wethouder Coby van der Laan gaven het startsein. Ze waren verrukt over de kansen voor nieuwe banen, ook voor mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt. Hun oordeel toen: “Dit is van toegevoegde waarde.’’ Bouwbedrijf Dijkstra Draisma had in die tijd een mooie klus aan de 5 miljoen euro kostende bouw van de fabriek. Het was meer dan een pand van dertien uit een dozijn.
ACTUEEL
provincie aan voor steun. Met een overbruggingskrediet zou wellicht de impasse te doorbreken zijn. ABN Amro kwam met een extra financiering van 725.000 euro over de brug onder voorwaarde dat de provincie een garantstelling van 580.000 euro verleende. Anders was toen het doek al gevallen voor Compakboard. “Vanwege de levensvatbaarheid en de effecten op de regionale werkgelegenheid een ongewenst scenario’’, stelt het Friese provinciebestuur naderhand op vragen van het PvdA-statenlid Remco van Maurik.
Bitter gevoel
Gedeputeerde Hans Konst, wethouder Coby van der Laan en ondernemer Soeniel Nabibaks sloegen destijds de eerste paal in de grond.
De fabriek heeft een verzwaarde vloer gekregen om de verwachte zware productiemachines te kunnen dragen. “Er zitten met elkaar zo’n achthonderd heipalen in de grond’’, licht Kloetstra toe.
Molensteen De molensteen om de nek van Compakboard moest toen nog komen. De nieuwe machines waarmee uit stro de vezelplaten zouden kunnen worden gemaakt, vroeg een financiering van 11 miljoen euro. Zo scheutig als ABN Amro was met de hypotheek voor het pand, zo lastig werden de onderhandelingen met ABN Amro Lease over de financiering van het machinepark waarmee de productie zou kunnen worden gestart. “Tot op de dag van vandaag is me niet duidelijk waarom’’, zegt Kloetstra. “Het ging stroef en met fouten. Het leasen van dit soort grote machineprojecten is wat anders dan het leasen van een auto.’’ Het gevolg was dat er nimmer productie is gedraaid en er ook geen inkomsten werden ontvangen om de schuldeisers te betalen. Het was wel de bank die tonnen aan rentebetalingen incasseerde. Compakboard werd een bedrijf met alleen maar lasten. “Terwijl ik een tas vol klanten had’’, memoreert Kloetstra vol onbegrip. “Dat maakt het extra sneu, er waren volop afzetmogelijkheden.’’ De fabriek was klaar, maar de machines uit China kwamen niet. De leverancier wilde zekerheden. De lease-tak van ABN Amro talmde. In december 2014 klopte Compakboard opnieuw bij de 12
“Achteraf bezien snap je niets van de aanmoediging van de bank om maar te beginnen met de bouw van de fabriek’’, zegt Kloetstra die samen met Henk Tuinstra het project moest laten slagen. “Wat heb je aan een pand als je er niet kunt produceren. Dit is allesbehalve zorgplicht.’’ Er rest een bitter gevoel over de mislukking en vooral over de stroeve gang van zaken binnen het bastion van ABN Amro, waar bank en lease twee gescheiden werelden bleken te zijn. Naarmate de tijd verstreek verloor Soeniel Nabibaks. Op 13 september 2016 trok de bank de verstrekte faciliteit voor rekening-courant van rond 1 miljoen euro in. Ook enkele andere kredieten werden stopgezet, waardoor ABN Amro 2 miljoen van Compakboard vorderde. Pogingen om het vlot te trekken waren vergeefs. De onderlinge verhoudingen kwamen op scherp te staan en wat het erger maakte, was dat de betalingen voor rente en aflossing stokten. De extra zekerheden waren onvoldoende, de garantiestelling van 0,5 miljoen euro van Soeniel Nabibaks zelf evenmin. Eind juni 2017 trok ABN Amro definitief de stekker eruit. Op verzoek van de bank werd het faillissement uitgesproken door de rechtbank in Den Haag. Een bijzonder bankroet is ook de vaststelling van curator Rimar Goudberg. “Dit had ik zo nog niet meegemaakt. Er is bij dit bedrijf nooit een activiteit ontwikkeld.’’
Verliezers Een lege fabriek en een lege kas, maar wel veel verliezers. De bank heeft de grootste schuld, maar de provincie Fryslân loopt waarschijnlijk de grootste averij op. Voorzichtig is er al gepolst bij de curator. Maar er is geen sprankje hoop. De 1,5 miljoen euro steun van de provincie moet als verloren worden beschouwd. De druiven zijn zuur, want de provincie
had haar nek uitgestoken met een garantiesubsidie. Ze worden incidenteel verstrekt. Er zijn geen andere bedrijven waar nog dit soort garanties lopen, verzekert het provinciebestuur. Voor ABN Amro is er wel licht. De curator is in gesprek met een investeerder over de verkoop van de nieuwe fabriek. Daardoor kan de bank de opbrengst van de uitstaande schuld afboeken. Het pand heeft een marktwaarde van rond 2 miljoen euro. De garantiestellingen door de provincie en initiatiefnemer Nabibaks zal de bank ook incasseren, waardoor deze het totale verlies beperkt kan houden. Daarna wil curator Goudberg het faillissement snel afwikkelen. Buiten het pand is de onderneming een lege huls.
Gezichtsverlies Blijft de vraag waarom het fout kon gaan. “Doorslaggevend is dat er onvoldoende financiering op tafel is gekomen om de fabriek echt te kunnen laten draaien’’, zegt Goudberg. “De bestuurders hebben vier jaar lang hun best gedaan. Het leek nagenoeg rond. Dat de onderlinge verhoudingen
slechter werden, heeft niet bijgedragen aan een oplossing.’’ “Dit dossier verdient geen schoonheidsprijs’’, concludeert Kloetstra. “Er zijn nul komma nul winnaars. Uiteindelijk is er veel gezichtsverlies voor betrokken partijen.’’ Naar zijn idee is er heel lang geprobeerd tot oplossingen te komen. “Misschien hadden we eerder met de vuist op tafel moeten slaan. Dan was er duidelijkheid geweest’’
Groene economie “Het is van de zotte dat het niet van de grond is gekomen’’, vervolgt Kloetstra. “We zijn zoveel jaren verder, maar nu nog urgenter is het vraagstuk van de groene economie. Het wordt nota bene door ABN Amro openlijk ondersteund. Snap je dat nou? Compakboard had een zo mooi voorbeeld kunnen zijn. Dat maakt het zo zuur.’’ In de kringloopeconomie is de bouwsector nu naarstig op zoek naar alternatieven voor spaanplaten en mdfpanelen. De markt gaat krapper worden, zo is de verwachting. Groene producten als de vezelplaten van stro kunnen
13
daarin voorzien. Het concept is immers van begin tot eind groen: biobased. Vanwege duurzaamheid lijkt de tijd er nu alsnog gunstig voor te zijn. Zo groot is de investering in het duurzame concept niet, beweert Kloetstra. Met 16 miljoen euro had Compakboard jaarlijks over twee productielijnen 40.000 kubieke meter aan bouwplaten kunnen maken. “Dit is in de productiewereld bescheiden. Er zijn elders nieuwe fabrieken voor mdf-platen gebouwd voor een volume van 100.000 kubieke meter. Die kosten 150 miljoen euro.’’ Voor Soeniel Nabibaks is het ondernemersavontuur op een deceptie uitgedraaid. Hij is een illusie en veel geld armer. Geert Kloetstra richt zich als milieukundige weer op zijn oude stiel. “Ik heb leergeld betaald.’’ In zijn hoofd zit het nog niet afgemaakte verhaal van de ‘groene’ vezelplaten, in zijn tas nog de klanten. Ooit zal het ervan komen, daarvan is hij zeker: “De groene industrie komt eraan.’’ n Tekst: Bert de Jong
DUURZAAMHEID
14
Heiwo in Wolvega specialist in duurzaam vrachtvervoer
Koel en koud op wielen VERS VOEDSEL, DIEPVRIESPRODUCTEN OF BLOEMEN VAN DE VEILING, GROTE KANS DAT ZE IN DE WINKELS ZIJN GEKOMEN MET SPECIALE VRACHTTRAILERS VAN HEIWO IN WOLVEGA. DAAR SPEUREN ZE NAAR KOEL- EN VRIESVERVOER DAT HEEL WEINIG ENERGIE KOST.
15
DUURZAAMHEID
Jaarlijks worden er bij Heiwo zo’n 350 koel- en vrieswagens gemaakt. Daarmee krijgen onder andere supermarktketens als Jumbo, Aldi en Albert Heijn de koude producten in de winkels en gaan de bloemen vanaf de veilingen in Aalsmeer en Naaldwijk op de juiste temperatuur naar het buitenland. Het vervoer is steeds complexer geworden. Bij tropische temperaturen moeten de producten immers fris bij het eindstation aankomen. En als de Elfstedentocht wordt verreden, mogen de bloemen niet bevriezen. Willem Feenstra
Bij carrosseriebouwer Heiwo bouwen ze als het ware huizen op wielen, zo ingenieus zitten de trailers in elkaar. Elke millimeter in vrachtruimte telt, de constructie is de juiste balans van hout, kunststof en metaal en isolatie is van het grootste belang. Achter de naam Heiwo gaat nu een van de grootste carrosseriebouwers van Nederland schuil. Als het gaat om specialistisch vrachtvervoer voor koel- en vriesproducten, dan is het Wolvegaster bedrijf zelfs toonaangevend. Directeur/aandeelhouder Willem Feenstra (55) is trots op zijn voorbeeld van de Nederlandse maakindustrie. ‘’Zelfs in Japan hebben ze ons gevonden. Voor de levering van tien bijzondere trailers.’’
Specialist De carrosseriebouwer is uitgegroeid tot specialist in koel- en vriesvervoer, waarvoor in Wolvega ruim honderd mensen aan het werk zijn en twaalf bij de nevenvestiging in Maasdijk, bedoeld voor verkoop, reparatie en onderhoud van geconditioneerde trailers in de bloemensector. In Wolvega is een fikse verbouwing van het complex de opmaat voor productievergroting. ‘’We maken het bedrijfsproces efficiënter. Zo kun je sneller en meer produceren.’’ Het doel is dat er elke week tien gloednieuwe trailers en trucks uit de grote hallen van de carrosseriefabriek rijden. Op de Nederlandse en buitenlandse wegen zijn ze daarna jarenlang het visitekaartje voor Heiwo. ‘’Het onderscheid zit in kwaliteit en maatwerk’’, merkt Feenstra op.
Directeur/aandeelhouder Willem Feenstra
16
Er is bijna geen seriewerk. In de grote hallen maakt het personeel het meeste volgens specifieke wensen van de opdrachtgever. Steeds is er een volgend station, waarbij uiteindelijk in twee weken tijd een complete trailer is gebouwd. Het slotstuk is een week voor spuiten, belettering en het afwerken. Zaken als stickers, bekabeling en de laadklep vormen de laatste handelingen. Eigenlijk werkt het personeel met een bouwpakket van panelen en deuren, waaruit het later een vrachtwagen monteert. De panelen bestaan uit diverse isolerende lagen in afwisseling met polyester en multiplex. Soms zijn het panelen van 4,5 centimeter dik, soms hebben ze dubbele dikte om een hogere isolatiewaarde te krijgen.
Chassis Heiwo is afgestapt van het zelf maken van het chassis voor de trailers. Nu concentreert het bedrijf zich helemaal op de opbouw. De onderstellen komen van toeleverende bedrijven. ‘’Het schaalvoordeel telt’’, legt Feenstra uit. Een chassis van Heiwo in grote series komt nu uit een Duitse fabriek, speciale uitvoeringen worden onder andere door Draco in Sneek gemaakt. Het spuiten van de carrosserie is juist in eigen beheer genomen met de overname van voormalig buurman Koning Coating Service die na een fikse brand was uitgeweken naar Joure.
Met de nieuwbouw in 2014 tegenover het complex in Wolvega kan het allemaal veel handiger worden uitgevoerd. Het scheelt heel veel reistijd en kilometers.
Innovatie Voortdurend is er het zoeken naar innovatieve oplossingen. ‘’Daarin zijn we onderscheidend’’, zegt Feenstra, die een warm pleitbezorger is voor de maakindustrie. ‘’We hebben ons te lang gericht op kennis, maar daarbij uit het oog verloren dat er ook bedrijven moeten zijn om de kennis toe te passen.’’ Hij haalt scholen naar zijn bedrijf om de jeugd te verleiden met technische beroepen. De drang om te vernieuwen is de constante bij Heiwo. Een nieuw kunststukje is de geïsoleerde dubbeldekker. Deze heeft twee laadvloeren. ‘’Het voordeel is dat je de capaciteit veel groter maakt. Zo kun je anderhalf keer zo veel vracht vervoeren. Zoiets scheelt enorm voor een gekoeld transport naar Zwitserland.’’
Duurzamer Er wordt intensief gespeurd naar mogelijkheden om het koelen en vriezen duurzamer te laten verlopen. Feenstra: ‘’Er gaat nog te veel energie verloren. Dit kunnen we slimmer doen, is mijn overtuiging.’’ Hij hoopt supermarktketens warm te krijgen voor alternatieven. ‘’Het mooiste zou zijn dat er helemaal geen koelmachine meer nodig is.’’
Het begrip duurzaam krijgt ook betekenis in de productiehallen van Heiwo. Op het dak leveren 2200 zonnepanelen 80 procent van de energie die in het bedrijf nodig is. Een groot deel is bestemd voor verlichting van de grote hallen. Door inzet van led-verlichting is er ook al minder energievraag.
toekomst’’, is de overtuiging van Feenstra als enig overgebleven aandeelhouder. ‘’Van het grootste belang is de lange termijn.’’ Hij is verknocht aan het bedrijf sinds hij er in 1986 na een stage voor zijn hts-studie autotechniek aan de slag is gegaan.
Het is niet waar Pieter Heida aan denkt als hij in 1926 in Wolvega een wagen- en rijtuigmakerij begint. Hij heeft dan al wel begrepen dat de toekomst in carrosseriebouw ligt. De opkomst van auto’s maakt heel snel een einde aan een lucratief ambacht. Heida is vanaf dat moment de vraagbaak voor op maat te maken koetswerken en opbouwen. Het is tot op de dag van vandaag de kracht van het bedrijf.
De exportorder voor tien trailers naar Japan wordt beschouwd als een geweldige opsteker. En ook mag Heiwo het succes smaken van de Friese handelsmissie naar IJsland. Er gaan dit jaar vijf trailers naar overzee. Maar export is lastig en zeker geen prioriteit. ‘’Het kost ons naar verhouding heel veel moeite om in het buitenland mee te kunnen doen. Verkijk je niet op alle belemmeringen die andere landen opwerpen.’’
Familiebedrijf
Heiwo richt zich liever op de binnenlandse markt. ‘’Hier liggen voor ons nog heel veel mogelijkheden. Bovendien, de economie groeit en dan groeien wij ook’’, is de nuchtere vaststelling van Feenstra. De ‘’zwaar bevochten order’’ voor 35 nieuwe trailers voor supermarktketen Jumbo zet extra zoden aan de dijk. Heiwo doet er de komende jaren een extra schepje bovenop. ‘’Dit is nodig om ook in de toekomst bestaansrecht te hebben.’’ n
De naam Heiwo herinnert aan de oprichter. Hij is van grote eenvoud: samengesteld met de eerste letters van Heida en Wolvega. Lang is Heiwo een familiebedrijf gebleven. Totdat in 1989 enig aandeelhouder Alle Heida zijn bezit verkoopt. Driekwart van de aandelen komt in handen van een Amerikaanse zakenman, de rest bij de Friese Participatiemaatschappij. Het is geen gelukkige greep, twee jaar later koopt het management het bedrijf. Nu heeft Heiwo opnieuw het karakter van een familiebedrijf. ‘’Het is voor een bedrijf de beste borging voor de
17
Export
Tekst: Bert de Jong
27 01 > 8 04 2018
Josef Ongenae, New York I, 1959-1961, olieverf op paneel, bruikleen Galerie Ronny Van de Velde
VOOR AL UW G ROND - EN STRAATWERKEN
BEYOND DADA EN DE STIJL part I
t (0513) 636 178 i www.gebrdevries.nl
DE
KUNST . . .
IN UITLEEN
Kunstverkoop Kunstuitleen Exposities Lijstenmakerij
Zeilen op traditionele schepen met Rederij Vooruit Rederij Vooruit kent een oude traditie als het gaat om de verhuur van traditionele schepen. Sinds 1968 zeilen tal van onze schepen over de Wadden, het IJsselmeer en de wateren van Friesland. Onze schepen zijn herkenbaar aan de blauwe vlag met de witte ‘V’.
Restauratie
www.kunstuitleen-veenstra.nl
Geeuwkade 9, 8651 AA IJlst Tel. (0515) - 531485 - Fax (0515) - 532630 E-mail: info@rederij-vooruit.nl www.rederij-vooruit.nl
Moleneind NZ 22 Drachten Telefoon (0512) 51 32 23
18
ACTUEEL
Wild idee inspireert bakkers en telers van cichorei
Suikerbrood als uitdaging innovatie FRIES SUIKERBROOD ZONDER SUIKER IS IN VIER MAANDEN TIJD EEN ‘STERK STAALTJE’ GEWORDEN. HET DIENT ALS AANSPREKEND VOORBEELD VOOR DE INNOVATIEKRACHT VAN FRIESE BEDRIJVEN. YNBUSINESS GAF DE AANZET.
19
ACTUEEL
H
et is innovatie, denken in onvermoede mogelijkheden. Het jongste voorbeeld is een suikervrij Fries suikerbrood. Huh? Bij Bakkerij Schaafsma in Franeker heeft bakker Romke van der Meulen de grenzen opgezocht. Het resultaat mag er zijn. Eindelijk gaat het Friese suikerbrood de grens over, zonder suiker. Het was een hele uitdaging, want in Fryske sûkerbôle zit meer dan 40 procent suiker. Het is het geheim van de zoete lekkernij die vooral onder Friezen zo populair is. Maar suiker is ook een hedendaags gezondheidsprobleem. Denk aan obesitas. Op een eigen wijze heeft het Friese innovatieplatform Ynbusiness een invulling gegeven aan het ‘suikerbroodsyndroom’. Programmamanager Dennis Carton wilde een ‘sterk staaltje’, een voorbeeld van hoe Friese ondernemers tot onverwachte innovaties kunnen komen. Hij zag een gat in de markt en zijn vraag was: “hoe maak je een suikervrij suikerbrood?’
kracht wel een tandje hoger. Carton voelde zich uitgedaagd. “Het is een mooie showcase om te laten zien dat er bij veel Friese bedrijven, ook de kleinere, veel innovatiekracht is.’’ Met het ‘suikerbroodsyndroom’ deed gedeputeerde Sander de Rouwe in 2017 veel stof opwaaien. Zijn conclusie: “Suikerbrood is een prachtig product, maar het verandert nooit en het gaat zelden de grens over.” Hij spoorde de Friese ondernemers aan om meer te innoveren en meer te exporteren. De in eigen provincie zo gewaardeerde producten verdienen volgens hem een groter succes.
Productontwikkeling
Symbool
Het idee voor het suikervrije suikerbrood bleef spoken in het hoofd van Dennis Carton. Hij schoof aan tafel bij directeur Rimmert de Jong van Royal Steensma Bakery Ingrediënts in Franeker. Daar kwam ook de bakker van de beste Fryske Sûkerbôle, patissier Romke van der Meulen van Bakkerij Schaafsma in Franeker. Veel vaker werkt hij voor Steensma aan productontwikkeling.
Juist de veel geroemde Fryske sûkerbôle was in 2017 symbool geworden voor de bescheiden handelsgeest van veel Friese ondernemers. De Friese export zit onder het landelijk gemiddelde. Bovendien mag de innovatie-
De ambachtsman Van der Meulen kreeg zeven partijen suikervervangers mee, gebaseerd op cichorei. Wat niet lukte met bijvoorbeeld een biologische
V.l.n.r. Dennis Carton, Romke van der Meulen, Sander de Rouwe en Rimmert de Jong.
20
partij uit Zuid-Amerika, lukte uiteindelijk wel met de cichorei uit eigen land. “Eins is dat noch folle moaier’’, is de conclusie. “Sa hast in duorsum produkt fan eigen grûn. Noch moaier, yn Fryslân leit in grut part fan de histoarje fan sûkerij.’’
Herontdekking Het is een herontdekking van cichorei als grondstof. Een eeuw geleden diende gedroogde cichorei nog als koffiesurrogaat, vooral in arme kringen. Eind negentiende eeuw werd er in Nederland 1800 hectare cichorei verbouwd, waarvan meer dan driekwart in Friesland. Het museum Sûkerij in Damwoude herinnert aan de drogerijen van destijds in die streek. Nu is de teelt interessant voor de winning van de suikervervanger inuline uit de cichoreiwortels. Suikerproducent Cosun richt zich met dochterbedrijf Sensus op deze nieuwe mogelijkheden nu de wereld vraagt om gezondere en vooral goed smakende voedingsproducten met een natuurlijke oorsprong. Van een hectare cichorei kan uit de wortels meer dan 10 ton inuline worden gewonnen. Sensus hoopt op uitbreiding van de teelt.
Industrie “Dit is in oanset foar noch mear ynnovaasje’’, zegt Van der Meulen.
In zijn bakkerij staat het vol met zoetigheden. Maar er is een groeiende vraag naar suikervrij gebak. En er is een groter publiek dat suikervrije varianten waardeert. Onbedoeld legt de onderzoeksvraag naar een suikervrij suikerbrood een groot scala aan mogelijkheden in de voedingsindustrie bloot. Hij heeft al veel diabetici blij kunnen maken, nu ze zich eindelijk weer ‘sûkerbôle’ konden laten smaken. De zoektocht naar een suikervrij suikerbrood is nu al van een veel grotere waarde, beklemtoont Carton. “Het gaat al om het opschalen naar productie van de suikervervanger in vormen die te gebruiken zijn voor bakkerijen. Met andere Friese bedrijven onderzoeken we hoe dat het beste kan.’’ Opgetogen vertelt hij hoe zijn wilde idee kan uitgroeien tot een basis voor extra werkgelegenheid in Fryslân en ook tot een nieuwe impuls
voor de cichoreiteelt die ooit in deze provincie van groot belang was. Gedeputeerde De Rouwe heeft lik op stuk gekregen. Hij was blij verrast.
Export Het ‘sterk staaltje’ van Ynbusiness heeft zijn eerste vruchten afgeworpen. Met het ludieke idee heeft het innovatieplatform bovendien de aandacht op zich gevestigd. Zelfs is het inmiddels gelukt om het suikervrije suikerbrood te exporteren. De sectorspecialisten van Ynbusiness hebben binnen hun netwerk verbindingen gelegd om tot oplossingen te komen. Via voormalig vlaaienbakker Robert van der Leur is er contact gelegd met een Duitse bakkerijketen, die nu de Friese lekkernij aanbiedt. Ook andere Friese ondernemers kunnen van de adviseurs van Ynbusiness hulp krijgen voor hun plannen voor innovatie, groei, 21
ondernemerschap en geld. Binnen hun netwerk leggen ze verbindingen die tot oplossingen kunnen leiden. Bij de dertienduizend Friese bedrijven zit zoveel kennis, weet Carton. Wat Ynbusiness doet is ondernemers aan elkaar koppelen. “Zo hebben we nu ruim honderd kleine verhalen. Het zijn projecten waar verschillende ondernemers door ons bij elkaar aan tafel zijn gekomen.’’ Tekst: Bert de Jong
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Fabriek Hoogland Leeuwarden draait op zonnekracht
Voer van eigen Friese bodem EEN KLEINE FRIESE KRINGLOOP MET EIGEN PRODUCTEN IS DE DUURZAME DROOM VAN GRAANHANDELAAR EN VEEVOERPRODUCENT CAMIEL HOOGLAND. BAKKERSMEEL VAN FRIESE TARWE, HET KAN WÉL. VEEVOER ZONDER BRAZILIAANS SOJA, HET IS EEN DOORBRAAK.
D
e zon kan een complete fabriek in gang houden. Hoogland in Leeuwarden levert het bewijs. Met duizend zonnepanelen hoeft het foeragebedrijf in de nieuwe fabriek geen andere energiebronnen te benutten. Duizenden tonnen graan en soja worden er gemengd tot een fijn afgestemd veevoer voor de melkveehouderij.
De circulaire economie is heel goed mogelijk, is de overtuiging van directeur Camiel Hoogland. De ontwikkelingen gaan snel. “It biedt in protte kânsen.’’ De volgende stap is dat de vrachtauto’s die het veevoer bij de boerderijen brengen, ook op stroom rijden.
Kleine kringloop Duurzame productie staat hoog op de agenda bij Hoogland. Hij spant zich in om de kringloop zo klein mogelijk te maken en stelt onorthodoxe vragen. Waarom soja uit Brazilië halen, als het ook kan met een alternatief van eigen bodem? Waarom geen zoektocht naar geschikte baktarwerassen die wel op Friese bodem geteeld kunnen worden? Het is de missie van Camiel Hoogland, omdat hij ervan overtuigd is dat het anders kan. Bakkers kozen vele decennia vanwege kwaliteit voor tarwe uit Frankrijk en Duitsland. Ook de Friese graantelers zelf geloofden lang dat ze geen bakkerskwaliteit konden halen. Samen met fabrikant Koopmans Meelfabrieken in Leeuwarden heeft Hoogland een project gestart. De uitkomst is verrassend: nu is er bakkersmeel van Friese tarwe. Kunnen ook de koeien - net als vroeger - vreten van eigen bodem? Hoogland ziet volop mogelijkheden. Met Friese tarwe, Groninger gerstpulp en appelmelasse uit de Betuwe.
Bij toeval ontdekte hij dat graan een uitstekende vervanger is voor buitenlandse soja-producten als het eerst wordt bewerkt. Het is een belangrijke innovatie en tegelijk een bijdrage aan de oplossing van het mestprobleem, want in graan zit minder fosfor.
Melanges Wie bij Hoogland denkt aan voerbrokjes, die heeft het mis. ‘Wy binne net mear in brokjeferkeaper’’, zegt de eigenaar. Centrale plaats bij het bedrijf heeft de fabriek waar ‘premixen’ worden gemaakt. Dit is inmiddels uitgegroeid tot de grootste activiteit van het bedrijf. In de fabriek 22
Camiel Hoogland
worden melanges samengesteld die in losse vorm naar het rundvee gaan. Koeien gedijen beter als zij minder krachtvoer in brokjes krijgen, ontdekte Hoogland. Het is ook onnatuurlijk, want koeien zijn herkauwers. Nu krijgen de klanten zorgvuldig afgepaste mengsels die op de boerderij samen met ruwvoer worden voorgeschoteld. Er zit nog een groot voordeel aan. Het productieproces vergt veel minder energie. Dat scheelt zoveel dat het bedrijf gemakkelijk toe kan met zonne-energie. “It meitsjen fan brok freget in soad enerzjy foar it ferwaarmjen en it persen. Dat kinne wy besparje’’, legt Hoogland uit. Het mes snijdt aan twee kanten. Het is beter voor de koe en beter voor het bedrijf.
Familiebedrijf Een eeuw geleden zette wind de korenmolens op het Friese platteland in werking om het graan te malen. Nu zijn het zonnepanelen die de energie leveren voor een veevoerfabriek. De moderniseringsslag bij het bedrijf bracht Camiel Hoogland tot het
besluit om Ferwert definitief te verlaten. Concentratie op één plek maakt de bedrijfsvoering veel efficiënter. Met de expansie in Leeuwarden is het nu een bedrijf met 23 medewerkers en een omzet van ruim 25 miljoen euro geworden. Het mag op de prestatielijst van Camiel Hoogland worden bijgeschreven. Na zijn academische studies plantenteelt en bedrijfskunde aan de universiteit van Wageningen deed Hoogland veel internationale ervaring op, voordat hij in 2004 terugkeerde naar het Friese platteland om als vijfde generatie het familiebedrijf voort te zetten. In 1880 begon Pieter Hoogland zijn handel in granen en cichorei voor de boeren in de omgeving. Het foeragebedrijf, en graanhandel, is anderhalve eeuw later actief in heel Friesland en ook in Groningen en Noord-Holland. Het profijt van het beter ingerichte wegennetwerk rond Leeuwarden betaalt zich uit. Ook vrachtschepen kunnen voor de kade bij Hoogland gemakkelijk duizenden tonnen aan grondstoffen lossen en laden. 23
Het besluit de wortels met Ferwert door te snijden heeft een emotie, bekent Camiel Hoogland. “It docht je wol wat.’’ n Tekst: Bert de Jong
Voermix-silowagens
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Sneker EverUse maakt ‘bijzonder product’ uit afval
Pionieren met oud papier PAPIERAFVAL BLIJKT WAARDEVOL VOOR DE BOUW. IN SNEEK HEEFT EVERUSE EEN FABRIEK WAARVAN ER OP DE WERELD GEEN TWEEDE IS. CIRCULAIR BOUWEN WORDT REALITEIT.
Eigenaren EverUse Sneek
24
Fryslân wil koploper zijn met circulaire economie en het Sneker EverUse bewijst hoe dat kan. Het is het enige bedrijf ter wereld dat met volledig hergebruik van papierafval isolatiematten maakt. Nieuwe grondstoffen komen er niet aan te pas en er is ook geen sprake van afval. De productie is volledig duurzaam. Vijf jaar lang is er bij EverUse gewerkt aan de innovatieve isolatiematten. Het is een lange weg geweest met bloed, zweet en tranen. Maar nu bakt de oven in de fabriek in Sneek doorlopend om aan de snelgroeiende vraag te kunnen voldoen. Als een tapijt van papieren vlokken komt het in de oven,
als een stevige plaat komt het er na vijftien minuten uit. Als duurzaam alternatief is het product voor bouwers razend interessant. De platen worden benut voor onder andere scheidingswanden. De toepassingen zijn velerlei: in de woningbouw, interieurbouw en industrie. Het bijzondere is dat het hoogwaardige isolatieplaten zijn die van papierafval worden gemaakt. Wat in papier- en kartonfabrieken verloren gaat, wordt bij EverUse benut. Miljoenen kilogrammen papierafval zijn zo een waardevolle grondstof voor de bouw. Het is een afvalstroom die ruim voldoende is om heel het land royaal te voorzien van papieren isolatieplaten.
25
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Aanvankelijk was het idee om de oude kranten te benutten. Iedere Nederlander gooit immers jaarlijks 70 kilogram papier in de afvalbak. De gedachte is later verworpen, want het is niet duurzaam. Inkt staat op de zwarte lijst en past niet in het plaatje van een schoon product.
Voortouw “Dit bijzondere product past in de circulaire economie waarin we geen grondstoffen verloren laten gaan’’, stelt directeur Marc van der Heijden met bezieling. “De last van al ons afval mogen we niet afwentelen op de volgende generaties. Wij laten hiermee zien dat het anders kan. Wij nemen het voortouw.’’ Oud papier krijgt een nieuw leven als isolatiemateriaal, maar ook daarna blijft
de keten gesloten. Bij sloop van het gebouw worden de panelen weer teruggenomen om er nieuwe van te maken. “Let maar op, in de toekomst zijn grondstoffen schaars’’, motiveert Van der Heijden de keuze. Van der Heijden droomt ervan dat Nederland deze manier van duurzaam isoleren volop benut. De voorbeelden zijn er al. ABN Amro past de panelen toe bij de renovatie van kantoren. Het bekende Circl paviljoen aan de Amsterdamse Zuidas heeft ze en ook worden ze gebruikt voor de geluidsisolatie van de woningen rond Schiphol.
Geduld Het verhaal van EverUse is begonnen met de vraag: “Waarom maken we geen mooie producten van ons afval?’’ Oud papier ging immers met scheepsladingen vanuit ons land naar China.
EverUse-papierproductie
26
“Het was ingewikkelder dan gedacht’’, blikt directeur Martijn Vinke terug. Veel geduld is er nodig geweest om de van oud papier gemaakte isolatieplaten perfect te krijgen. Dan weer zat er een tegenslag bij de grondstoffen, dan weer zat er een hobbel in het bakproces in de oven. Het enthousiasme van de initiatiefnemers is grenzeloos. Frank Jong en Piet de Vries geloofden vijf jaar geleden – bij de overname van het bedrijf - heilig in het product. Na de verkoop van hun afvalbedrijf destijds wilden ze nog niet stilzitten. Hun boerenverstand zei ze toen al dat het een revolutionair bouwmateriaal zou zijn. Het hele proces en alle benodigde apparatuur hebben ze in de loop der jaren stap voor stap in eigen beheer ontwikkeld. Zonder subsidie. Het is
allemaal gedaan met eigen tijd en middelen. Met de komst in 2016 van Marc van der Heijden en Martijn Vinke als medeeigenaren en directeuren bij het bedrijf heeft het verhaal extra dimensie gekregen. Technisch zit het goed, de kunst is nu om de markt te overtuigen. Het stoffige Isolatiebv is veranderd in EverUse, een naam die veel beter aansluit bij waar het om draait.
Uitbreiding Iedere dag kan de fabriek in Sneek zo’n twee- tot drieduizend isolatiematten produceren. “Nu gaat het lopen’’, constateert Van der Heijden. Bij het bedrijf EverUse is werk voor vijftien mensen. Er wordt al gewerkt aan het plan voor de bouw van een grotere fabriek met meer productielijnen.
Als de Nederlandse bouwsector alleen deze circulaire isolatieplaten zou gebruiken, zouden er nog vijftien ovens moeten bakken. “Je kunt met dit concept her en der fabrieken vestigen. Zelfs in het buitenland’’, licht Van der Heijden toe. De expertise zit echter in Sneek. Daar willen de vier eigenaren graag op voortbouwen. En Friesland loopt voorop met circulaire economie. Dat is een gunstig klimaat voor het delen van kennis en ervaring, beklemtoont Vinke. “Het is missiewerk en ook wij leren elke dag bij.‘’ n Tekst: Bert de Jong
EverUse-productie isolatieplaten
27
P T IRTOEDL U C T V I S I E
ThumbsUp Friemel Pen
P
ennen hebben doorgaans maar één of twee indrukbare knopjes. Deze bijzondere pen heeft er maar liefst twaalf. Speciaal voor uw collega die het fijn vindt om te klikken met zijn of haar balpen, of voor uzelf uiteraard. Een positieve bijkomstigheid is dat de pen ook nog als pen gebruikt kan worden. n www.gadgethouse.nl
Papercliphouder ‘Boom’ met gravure
E
en boom maakt nog geen bos. Maar u kunt er wel een hoop plezier aan beleven wanneer u aan uw bureau zit. Wel met deze boom in ieder geval. Dankzij zijn magnetische krachten kunt u al uw paperclips hieraan ophangen. Het zorgt voor een opgeruimd bureau en u heeft altijd een paperclip bij de hand. n www.cadeautjes.nl
USB-bureauventilator in brons
D
e warme dagen staan weer voor de deur en dan is het wel zo prettig om fit en gekoeld te blijven op kantoor. Deze stijlvolle bureauventilator voelt zich op ieder bureau thuis. Mede door zijn mooie bronzen uiterlijk, wordt het een blikvanger zonder in de weg te staan. n www.radbag.nl
28
Kurken Cactus
E
en opgeruimd bureau, is een opgeruimde geest. Kleine prulletjes als gummetjes, scharen of puntenslijpers liggen vaak in het zicht. Met deze Kurken Cactus hoeft dat geen probleem meer te zijn. In het potje kunt u de kleine prulletjes kwijt, terwijl de cactus zelf dienst doet als miniprikbord voor al uw afspraken van die dag. n www.fonq.nl
Lexon Peas USB-hub – Wit
N
ooit meer zonder USB-poort zitten. Deze slimme Peas Hub met maar liefst vier USBpoorten, is ideaal voor ieder bureau. U sluit hem eenvoudig aan op uw computer en u kunt aan de slag. Deze gadget heeft het vermogen om twee smartphones volledig op te laden. n www.gadgethouse.nl
Concrete 2-in-1 bloempot en pennenbak
W
ilt u meer groen op kantoor? Dat wordt realiteit met deze stijlvolle pennenbak die tevens enkele kleine plantjes in zich kan dragen. Een bijzondere combinatie die tevens ook nog erg functioneel op uw bureau staat. n www.fonq.nl
29
Noem ons aanbidder, aanhanger, aanmoediger of zelfs aanjager. Een bewonderaar, liefhebber of gewoon erg enthousiast. Van A naar B, wij houden ervan. De ene keer met aandacht voor de reis, de volgende keer alleen bezig met het doel. Wij zijn fan. Fan van de toekomst. ondertussen leveren wij leaseauto’s.
mobilityservice.nl
AUTONIEUWS
Opel ADAM S
D
eze sportieve wagen – van binnen en buiten – kan geheel worden afgestemd op alle persoonlijke wensen die de eigenaar heeft. Van kleur tot design en van sleutel tot alle mobiele mogelijkheden. De Opel ADAM S gaat met zijn tijd mee door de gemakkelijke verbinding tussen iPhone en auto. Het touchscreen maakt dat de gebruiker probleemloos voorkeuren in kan stellen. Gebruik de handige Voice Control om het systeem tijdens het rijden te bedienen.
dode hoek bevindt. Alles voor uw eigen veilige gevoel. De Opel ADAM S en zijn broertje ADAM ROCKS S zijn beiden voorzien van een 1.4 Turbomotor met 110kW (150pk) vermogen. Dit garandeert uiterst indrukwekkende prestaties. Deze slimme sportieve wagen is al rijklaar vanaf € 25.899. n
Opel waarborgt veiligheid en voert dit door in zijn auto’s. Zo beschikt de bestuurder over een zogeheten parkassist en geven de spiegels een melding dat iets of iemand zich in de
31
AUTONIEUWS
Fiat 500X S-Design
H
et karakteristieke uiterlijk van de Fiat in een nieuw, stijlvol jasje gegoten. De stoere en sportieve 500X S-Design laat zich niet van de weg slaan. Deze stevige uitvoering bevat glanzend zwarte en donkergetinte details, in onder andere de 17-inch lichtmetalen velgen en de metalen omlijsting van de koplampen. De dimlichten worden automatisch ingeschakeld wanneer het buiten donker wordt en, indien nodig, wordt het grootlicht ingeschakeld. Om verblinding van tegenliggers te voorkomen, wordt het licht automatisch gedimd, waar nodig.
voldoende om de auto te ontgrendelen of te starten. Daarnaast heeft deze innovatieve Fiat een hoge veiligheidswaarde. Zo maakt de auto gebruik van zogeheten ‘brakecontrol’. Radar- en videosensoren waarschuwen u voor een dreigende botsing wanneer er een (te) groot snelheidsverschil wordt opgemerkt met de voorganger. Ook de Fiat beschikt over zogeheten dodehoekbewaking door middel van oplichtende symbolen in de buitenspiegels. Deze sportieve en stijlvolle Fiat is al rijklaar vanaf â‚Ź 27.595. n
De sleutel in de deur of het contact steken, is verleden tijd. De sleutel met u meedragen, in uw jaszak of tas, is
32
COLUMN GEERT SCHAAIJ
Alles wat de federale banken wilden lijkt te lukken W
WAT GEEFT ONS VERTROUWEN?
aarom hebben de centrale banken de rente de hele tijd verlaagd? Was dit niet om de economie aan te wakkeren en hun inflatiedoelstelling te behalen? Inflatie is immers de olie voor een stroef lopende economie. De economie groeit geweldig en de inflatiemotor lijkt te gaan werken. Dat de rente in de VS omhoog zou gaan, wisten we al. De Fed heeft immers al in een vroeg stadium aangegeven in 2018 drie rentestapjes te willen doen. Als dat er dan vier worden, verdient dat aandacht, maar koersdalingen van bijna 5% op een dag lijken me enigszins buitensporig. Of de koersstijgingen van de afgelopen maanden in de VS waren buitensporig, of in elk geval overdreven. De beurs corrigeerde recent, omdat bepaalde aandelen simpelweg te duur zijn geworden en het niet meer dan normaal is dat er af en toe een correctie optreedt. Voor de Nederlandse beurs geldt dat niet en voor veel aandelen worden er nog lang geen ‘all time high’-koersen genoteerd. De aandelen zijn hier stukken goedkoper gewaardeerd dan in de VS.
• Er is sprake van een sterke, wereldwijde economische groei, waarbij niet alleen belangrijke banken maar ook het IMF recent hun mondiale groeiverwachtingen fors naar boven hebben bijgesteld. • Beleggingsfondsen zien tot dusverre in 2018 de grootste instroom van geld over de afgelopen vijf jaar, terwijl private-equitypartijen wereldwijd op meer dan $1.000 miljard cash zitten. • Het bedrijfsleven heeft de wind in de zeilen, terwijl er weer volop fusies en overnames plaatsvinden. • De economische cyclus in Europa loopt duidelijk achter bij die in Amerika, terwijl de waardering hier fors goedkoper is. De discount op aandelen in Europa is volgens researchhuis Thompson Reuters sinds 1999, toen deze partij het waarderingsverschil begon te meten, niet zo hoog geweest.
Uiteraard profiteren de overheden met volle teugen van het door hen gevoerde beleid. Het beleid van steeds meer uitgeven dan er aan belastingen binnenkomt waardoor er torenhoge schulden ontstaan, heeft er wel voor gezorgd dat de rentelasten nauwelijks meer voelbaar zijn. Veel dure leningen zijn omgezet in langlopende leningen met een zeer lage rente. Wanneer er dan inflatie komt (geldontwaarding), verdwijnen de schulden als sneeuw voor de zon. Ik ben van mening dat de centrale banken dit spelletje niet zullen opgeven. Maar wanneer de rentestapjes omhoog gaan, zullen de centrale banken te zijner tijd ook weer door laten schemeren dat de rente met kleine stapjes verlaagd zal kunnen worden. Om te voorkomen dat de economie oververhit raakt en de inflatie de bocht uitvliegt, moet de rente nu wel met kleine stapjes worden verhoogd.
De koersen van bedrijven die met tegenvallende cijfers komen, worden hard afgestraft en terecht. Als ze nu geen geld weten te verdienen wanneer dan wel? Dat geldt ook voor u als ondernemer. Het kan niet anders dat uw klanten vlotter zijn in hun beslissingen en dat het aantal klanten stijgende is. Mocht dit niet het geval zijn, krab uzelf achter de oren, want de cijfers op de beurs zijn op zijn minst een voorbode wat ons staat te wachten. Om die reden raad ik ook ondernemers die niet beleggen aan toch de beurzen te volgen, al was het maar als barometer, om te weten wat voor weer er op komst is. n
Gedreven door de angst voor het inflatiespook liep de Amerikaanse tienjaarsrente op tot 2,85% (het hoogste niveau sinds januari 2014). Moeten we nu bang zijn voor de economie, moeten we nu bang zijn voor onze beleggingen?
Geert Schaaij www.beursgenoten.nl 33
Ontdek ons Fryslân Samen met de Friesland Post!
Bel: 0513 - 68 33 14 of ga naar: www.frieslandpost.nl
DOKKUM
Ga op ontdekkingsreis door het mooie Fryslân. Maak vanuit uw luie stoel kennis met de natuur, cultuur, mensen en economie. Friesland Post staat vol reportages, foto’s en human interest-verhalen over het heerlijke (buiten)leven in het heitelân.
ZAKENNIEUWS
Nieuwe eigenaren voor Utermöhlen
D
e verbandmiddelenfabriek Koninklijke Utermöhlen in Wolvega is verkocht. Don van der Vat (73), die dertig jaar lang heeft gezorgd voor zijn bedrijf, heeft het eigendom overgedragen aan de ondernemers Piet Bandell en Martin Pereboom. Van der Vat was sinds 1998 eigenaar van Utermöhlen, dat in 1880 was begonnen met de fabricage van verbandstoffen. Van der Vats wens voor continuïteit wordt vervuld: Utermöhlen blijft in Wolvega.
in 1998 kansen door het bedrijf te verzelfstandigen. Na sanering had hij de ruimte om te innoveren. Onder leiding van Van der Vat heeft Koninklijke Utermöhlen nieuwe glans gekregen. Het bedrijf heeft nieuwe markten gevonden met een breed
assortiment zelfzorgartikelen onder merken als HeltiQ en ByeBites. Vanouds levert Utermöhlen verbandmiddelen en verbanddozen. Bij het bedrijf met een omzet van zo’n 10 miljoen euro, waarvan een groot deel uit export afkomstig is, werken nu dertig mensen. n
Na de verhuizing vanuit Amsterdam naar Wolvega in 1989 werd Utermöhlen van een bloeiend productiebedrijf met tweehonderd werknemers als onderdeel van grote geneesmiddelenorganisaties als OPG steeds meer een handelsbedrijf met uiteindelijk nog maar 25 medewerkers. Van der Vat zag
Klaas Zijlstra maakt sprong naar Franeker
J
arenlang werden er grote tanks en apparaten gebouwd in het hallencomplex van JJ Welding in Franeker. Nu is het metaalbedrijf Klaas Zijlstra uit Berlikum die de sprong maakt naar de academiestad voor een mooie plek vlakbij het Van Harinxmakanaal. Het complex van JJ Welding stond sinds de zomer van vorig jaar leeg. Voor metaalbedrijf Klaas Zijlstra is het een buitenkans om grote projecten voor onder andere de petrochemische
industrie en de offshore te bouwen. Bij het metaalbedrijf werken 25 mensen. Na het faillissement van JJ Welding in 2013 was er een doorstart van de tank- en apparatenbouwer onder de vleugels van het internationaal werkende offshore-concern Frames uit Alphen aan den Rijn. Daarmee leek de toekomst zeker. Frames heeft echter besloten tot concentratie van de activiteiten bij dochter NRG Heat Exchangers in Vollenhove. n
Groot gasveld bij Schiermonnikoog
U
iteindelijk moet Nederland uiterlijk in 2050 van het gas af, maar tot die tijd zijn er jaarlijks nog miljarden kubieke meters gas nodig. Meevaller is de recente ontdekking van een groot gasveld vlakbij Schiermonnikoog. Daar is naar schatting 50 miljard kubieke meter te halen. Het veld boven Schiermonnikoog is de grootste vondst in de laatste 25 jaar. Nu de winning van gas uit de Groninger bodem is beperkt tot 20 miljard kubieke meter, zijn alternatieven extra interessant. De meeste vondsten zijn kleine gasvelden van rond 1 miljard kubieke meter. De Nederlandse gasconsumptie
35
bedraagt rond 40 miljard kubieke meter. In de gasvelden van Groningen zit nog zo’n 800 miljard aan reserve. Nieuwe gaswinningen zijn echter na de aardbevingen in Groningen omstreden geworden. Actievoerders van Greenpeace zijn in actie gekomen, nu het gaswinningsbedrijf Hansa Hydrocarbons versneld een proefboring is begonnen. Op zoek gaan naar nieuw gasvoorraden is de omgekeerde wereld, vindt Greenpeace. Investeren in zonne-energie en zonnepanelen, is dan een betere weg. n
TZ IATKEEL N N I E U W S
Pelletfabriek voor Fries snoeihout
Nieuwe hal voor Van der Werff
A
ls veel van het Friese snoei- en resthout wordt benut voor pellets kunnen ruim dertigduizend huishoudens het huis warm stoken. Het is een aanlokkelijk idee van Energiebedrijf Biomassa Fryslân. Initiatiefnemer Niek Witteveen wil voor 10 miljoen een pelleteerfabriek bouwen op het bedrijventerrein Haskerveen bij Heerenveen, waar ook het afvalbedrijf Omrin al zetelt. De houtbrokjes vervangen zo’n 50 miljoen kubieke meter gas. Het is een belangrijke bijdrage aan de duurzame energiedoelstelling van Fryslân. Energie van wind en zon en biomassa moet de vervanger worden voor fossiele brandstoffen. Als de fabriek in 2020 met vier lijnen volop draait, draagt deze voor 15 procent bij aan het verwezenlijken van dit doel. Het plan is dat eind 2019 kan worden begonnen met de bouw van de fabriek. Deze biedt in eerste aanleg werk voor bijna twintig mensen. Er is voldoende grondstof te vinden, blijkt uit het haalbaarheidsonderzoek. Houtsnippers, zaagsel en resthout worden nog vaak naar buiten de provincie gebracht om te worden verbrand. n
H
eerenveen groeit snel als centrale plek voor logistieke dienstverlening. Deze zomer moet de nieuwbouw van Van der Werff Logistics aan It Dok in Heerenveen klaar zijn. Het is een uitbreiding van 2500 vierkante meter voor het transportbedrijf dat zich toelegt op vrachtvervoer in de Benelux-landen en Duitsland en Frankrijk. Begin februari werd de eerste paal geslagen door Ritske Pieter Tulner en Doeke van der Werff, zonen van de beide directeuren van het bedrijf: Arjen Tulner en Doeke van der Werff uit Akkrum. De nieuwe hal is hoognodig om aan de vraag van opdrachtgevers te kunnen voldoen. Het transport-
bedrijf heeft een wagenpark van 175 eenheden, waaronder megatrailers, volumecombi’s en diepladers. Het in 1916 door Jouke van der Werff in Wytgaard begonnen transport- en foeragebedrijf heeft na de komst in 1999 naar Heerenveen de vleugels uitgeslagen. Eerst was het in 1973 nog verhuisd naar de voormalige zuivelfabriek van Reduzum. In 2012 heeft Van der Werff Logistics een nieuwe overslagloods gebouwd, samen met een tankstation en wasstraat en in 2014 is er 3000 vierkante meter toegevoegd door aankoop van het naastgelegen pand. Er is voorts een nevenvestiging in Elshout. n
Arbeidsmarkt raakt weer overspannen
Prikkels voor mbo en bedrijfsleven
V
H
oor het eerst sinds de financiële crisis is er weer een 'gespannen arbeidsmarkt'. Eind 2017 waren er tegenover iedere vacature minder dan twee mensen die een baan zochten. Die verhouding is sinds 2008 niet meer zo krap geweest. In 2013, middenin de diepe recessie, waren er na de kredietcrisis nog zeven keer zoveel werkzoekenden per vacature. Hoe snel het kan gaan, toont het laatste kwartaal van 2017. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) steeg het aantal vacatures met 14.000, daalde het aantal werklozen met 29.000 en is het aantal banen met 57.000 toegenomen. Het banencijfer is al vier jaar op rij aan het stijgen. In deze periode zijn er een half miljoen arbeidsplaatsen bijgekomen. Ons land telt er nu in totaal 10,3 miljoen. Grootste stijger is al jaren de
et is een veel gehoorde klacht over wat het bedrijfsleven wil en de scholen leveren. Het Friese midden- en kleinbedrijf en het Friese middelbaar beroepsonderwijs worden daarom in 2018 geprikkeld beter samen te werken om zo de manco’s in de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te bestrijden.
uitzendbranche. Inmiddels zit bijna een op de tien banen in deze sector. Het grootste aantal vacatures is in de bouw te vinden. Opmerkelijk is dat het aantal zelfstandigen kleiner wordt. Er is een verschuiving naar vaste banen. Het aantal werkzoekenden in Nederland is tot onder de 400.000 gezakt. Dit is 4,4 procent van de beroepsbevolking, het laagste percentage sinds 2009. Het aandeel langdurig werklozen is gedaald naar een derde. n
36
Er is 2,5 miljoen euro beschikbaar voor het provinciale project. Scholen moeten adequater de innovaties van bedrijven in de lesstof verwerken. Zo kunnen opleidingen actueel blijven en is er bovendien een betere koppeling tussen theorie en praktijk. Het onderwijs heeft moeite om de ontwikkelingen bij te benen. Anderzijds zijn sommige bedrijven zo specifiek dat het haast ondoenlijk is om er een algemeen programma voor te maken. n
De Vries Kartonnage naar FB Oranjewoud
E
igenaar en aandeelhouder Jan Streppel (65) heeft zijn Koninklijke De Vries Kartonnage in Sneek in veilige haven geloodst. De meerderheid van de aandelen is bezit geworden van het investeringsfonds FB Oranjewoud. Streppel zocht waarborging van de continuïteit van zijn bedrijf. Hij had in zijn dochters geen opvolgers voor het familiebedrijf dat hij in 1993 kocht. De Vries Vouwkartonnage is in eigen land marktleider als het gaat om verpakkingsdrukwerk, vooral voor de voedingsindustrie. Er werken 130 mensen. In de afgelopen jaren is er fors geïnvesteerd in nieuwe bedrijfshallen en een nieuw machinepark. Dit jaar wordt 8 miljoen euro besteed aan onder andere een nieuw magazijncomplex. Het bedrijf boekte vorig jaar een kleine winst van 1,3 miljoen euro.
Sinds de overname een kwart eeuw geleden is De Vries Vouwkartonnage flink gegroeid. De omzet is vervijfvoudigd naar 30 miljoen euro. Het is al langer de ambitie van Streppel dat het bedrijf in 2030 twee keer zo groot is gegroeid. Met grote investeringen is daarvoor het fundament gelegd. Er liggen volop expansiemogelijkheden in het omringende buitenland. Streppel blijft minderheidsaandeelhouder en commissaris. De stichting FB Oranjewoud investeert 100 miljoen euro resterend vermogen van Friesland Bank in Friese bedrijven, zoals wasserij Rentex Floron in Bolsward, Koninklijke Tichelaar in Makkum, krantenuitgeverij NDC Mediagroep in Leeuwarden en bijbeldrukkerij Royal Jongbloed in Heerenveen. n
Koning is blij met innovatie Snakeware
K
oning Willem-Alexander is ingenomen met de inspanningen van het Sneker bedrijf Snakeware om scholen nauw te betrekken bij innovaties. Samen met onderwijsinstellingen werkt Snakeware aan een innovatiecentrum in Sneek. Al op jonge leeftijd kan de jeugd zo leren en werken met digitale technologie. Bij een werkbezoek aan Snakeware in Sneek kreeg de koning een onderdompeling in digitale technieken. De koning kon eventjes buiten de echte
wereld treden met de Microsoft Hololens en de ARKit van Apple. “We hebben laten zien dat het mengen van realistische 3D-beelden in de gewone wereld de standaard wordt’’, zegt directeur Ate van der Meer. De koning kreeg ook een voorproefje van de boekingsite die Snakeware heeft ontwikkeld voor Staatsbosbeheer. Op de kampeerterreinen in de natuur kunnen kampeerders zo inchecken en betalen. n
Agrarische export boven 100 miljard
N
ooit was de agrarische export zo groot. Voor het eerst is deze boven de 100 miljard euro uitgekomen. De Friese economie heeft hier in 2017 volop van geprofiteerd. De helft van de Friese uitvoer van ruim 5 miljard euro komt uit de landbouw en de voedingsindustrie. Zuivel, vlees, aardappelen, eieren en groente en landbouwmachines blijven populaire Friese exportproducten. De slimme landbouwtechnieken zijn ook zeer gewild. Ons land scoort in
37
toenemende mate met export van landbouwkennis en -innovatie. Vorig jaar is er voor 9 miljard euro aan landbouwtechnologie verhandeld. De landbouwexport leverde onze economie per saldo 44 miljard euro op. Nederland importeert ook voor tientallen miljarden en is bovendien een belangrijk doorvoerland voor agrarische producten naar de buurlanden. Duitsland is goed voor een kwart van de Nederlandse uitvoer. n
je Meldals aan ant! s expo
20 en 21 MAART 2018
Check www.dwjm.nl/evenementenkalender voor het aanbod in 2018
De BCDN trekt jaarlijks duizenden mensen uit het bedrijfsleven met een leiding gevende positie. Daarnaast zijn 71% van de bezoekers beslissingsbevoegd. Kortom, alle personen die inspiratie aanjagen of kunnen zorgen voor innovatie. Dit maakt de beurs een uitgelezen plek om persoonlijke afspraken in te plannen, te netwerken met beurscollega’s en leads te genereren.
CULTURELE TIPS
Lenteconcert Docenten en masterstudenten van het Prins Claus Conservatorium nemen u mee naar dit bijzondere lenteconcert in de St. Hippolytuskerk in Olterterp (vlakbij Beetsterzwaag). Wegens succes wordt reserveren aanbevolen.
Waar: Olterterp Wanneer: 10 maart Aanvang: 16.00 uur tot 17.15 uur (kerk open vanaf 15.30 voor koffie en thee) Prijs: € 10,- (t/m 18 jaar gratis) Meer informatie: www.cultbee.nl
Dweil- en sopfestival
Tentoonstelling 'Escher op reis'
Surhuisterveen transformeert in een feestelijk dorp tijdens dit gezellige festival. Hier kunt u als toeschouwer genieten van de smartlappen die door de straten van Surhuisterveen klinken. Starters kunnen deelnemen aan een leuke, interactieve cursus dweilen!
M.C. Escher is een van de meest bekende kunstenaars van Nederland. Hij staat bekend om zijn werken die veelal gezichtsbedrog bevatten. Trappen die naar beneden lopen, terwijl de waterval omhoog gaat. Het lijkt allemaal zo logisch, totdat u er eens goed voor gaat zitten. De werken van deze geboren Leeuwarder worden in het Fries Museum tentoongesteld. Het zijn werken die de fysieke en mentale reis van Escher prachtig weergeven.
Waar: Surhuisterveen
Waar: Leeuwarden
Wanneer: 21 april
Wanneer: 28 april t/m 28 oktober
Aanvang: 13.30 uur tot 18:00 uur
Aanvang: 11.00/12.00/13.00/14.00/15.00 uur
Prijs: Gratis
Prijs: € 18,-
Meer informatie: www.surhuisterveen.com
Meer informatie: www.friesmuseum.nl
De reizende taalkaravaan Deze zomer trekt Lân fan taal met de Taalkaravaan langs diverse evenementen en festivals, zoals Oerol en The Tall Ships Races Harlingen 2018. Diverse voorstellingen en gratis (jeugd)activiteiten zetten u op een speelse manier aan het denken over taal en meertaligheid. Een mix van beeldende kunst, theater, muziek, film en literatuur. Deze interactieve Taalkaravaan is continu in beweging en past zich aan de omgeving aan. De zee is hierbij een vloeibare basis voor het nieuwe werk.
Waar: Bevrijdingsfestival Drachten, Oranjewoud Festival, Oerol Terschelling en The Tall Ships Races Harlingen Wanneer: 4 & 5 mei, 1 t/m 10 juni, 15 t/m 24 juni en 3 t/m 6 augustus Aanvang: Wisselt per locatie/activiteit Prijs: Gratis Meer informatie: www.lanfantaal.nl 39
TC T IIUTTLEETLLU R E L E T I P S
Zout West
Skeeler Elfstedentocht
Waar: Stavoren
Waar: Leeuwarden
Wanneer: 14 juni
Wanneer: 10 mei
Aanvang: 20.00 uur tot 22.30 uur
Aanvang: 05.00 uur tot 19.00 uur
Prijs: Gratis
Prijs: Gratis
Meer informatie: www.eenbrugslaan.nl
Meer informatie: www.eropuitinfriesland.nl
Zout West gaat over het ontstaan van de Zuidwesthoek en over boer Germ die met hart en ziel op zoek is naar een vrouw. Na wat hulp van een brêgewipper, een koppelaarster en een oude dame, ziet hij in de verte de vrouw van zijn dromen in een bootje voorbij varen. Kiest hij uiteindelijk voor het land of voor het water? Zout West is een humoristische bewerking van twee Friese volksverhalen ‘Een verhaal zonder eind’ (1862) en ‘De droom van het geluk op de brug’ (1941).
De Elfstedentocht kent vele variaties. Zo is er de Skeeler Elfstedentocht. Ook in dit geval is de start en de finish in de Friese hoofdstad. De tocht gaat daarnaast door de gemeenten Bartlehiem en Wyns.
Ruurd Wiersma Experience (16x uitgevoerd) Waar: Burdaard Wanneer: 26 mei t/m 9 september Aanvang: 13.00 uur Prijs: € 19,- (inclusief € 1,- toeslag per aankoop, inclusief drie consumpties) Meer informatie: www.ruurdwiersma.nl
8ste dag
De Ruurd Wiersma Experience is een onderdeel van Culturele Hoofdstad 2018. Het is een tocht naar het Verloren Paradijs van Ruurd. Hij was een gedreven schilder. Verschillende objecten dienden als model. Denk hierbij aan schoenen, koekblikken en zelfs de wanden van zijn huisje. Wat deze kunstenaar zo dreef in zijn vak, ervaart u tijdens deze ontdekkingsreis.
Waar: Leeuwarden Wanneer: 8 juli 2018 Aanvang: 09.00 uur tot 23.00 uur Prijs: Gratis Meer informatie: www.8stedag.nl Cultuur verbindt, letterlijk. Als onderdeel van LF2018 verbindt project ‘de 8ste dag’ duizenden mensen in Leeuwarden. Verschillende projecten worden door middel van menselijke schakels aan elkaar verbonden. In de kettingreactie brengen alle schakels elkaar in beweging en smelten zij samen tot één menselijke machine door het centrum van Leeuwarden. Er wordt een fluisterlijn gecreëerd waar ruim 120 nationaliteiten aan meedoen, er worden boeken- en matrassendomino’s ingezet waar iedereen aan mee kan doen en dames met langer haar dan dertig centimeter kunnen hun haar doneren. Een prachtig initiatief met een lange verbindende lijn.
40
BEDRIJFSWAGEN ACTIES BIJ JELLE TALSMA Superdeals • Offerte vergelijk Gegarandeerd de scherpste aanbieding Voorraadvoordeel • Hoge inruil-kortingen EasyLease: 5 jaar garantie, 5 jaar onderhoud, 5 jaar financial lease
Fiat Panda nu tijdeijk met ¢ 1.000 MobileDrive bonus
FIAT Fiorino - Doblo - Talento - Ducato
Ons team is weer compleet...!
Voor informatie en het beste leveringsvoorstel bel of mail met:
E.L. (Louke) Berretty Adviseur bedrijfswagens 06 - 11 12 30 14 verkoop.louke@jelletalsma.nl
te apps via voice control.06 - 11 12 30 14 WhatsApp
odellen zijn uitgerust met de laatste connectiviteitsoplossingen. Van handsfree bellen of navigeren naar je selecteren van je favoriete playlist via voice control. Nu nóg aantrekkelijker met de MobileDrive bonus die kan .000 en een gratis jaarabonnement op Deezer Premium+.
Leeuwarden: Saturnusweg 6. Tel. 058 - 288 10 80 Heerenveen: Businesspark Friesland West 53A. Tel. 0513 - 63 62 01 Drachten: Jade 6. Tel. 0512 - 54 28 03 info@jelletalsma.nl
art 2018 bij aankoop van een nieuw, ongeregistreerd model. De connectiviteitsoplossingen zijn standaard dan wel optioneel beschikbaar, afhankelijk van de gekozen uitvoering. Uitgesloten van de actie zijn de volgende modellen: Panda TwinAir voordeel varieert per versie en motorisering. De getoonde afbeelding kan afwijken van het werkelijke product. Kijk voor de voorwaarden op fiat.nl. Wijzigingen en typefouten voorbehouden. De verbruikscijfers zijn gebaseerd op de officiële Europ hangt mede af van de omstandigheden en uw rijgedrag.
Simply amazing.
Nu in de showroom bij ABD Nissan
DE NIEUWE NISSAN LEAF • 100% ELEKTRISCH – 0% uitstoot
• APP - Connect uw Leaf met uw smartphone • ProPILOTAssist – Eerste stap naar autonoom rijden • 150PK – Acceleratie 0 - 100 : 7.9 sec •
378 km rijbereik(1)
DE NISSAN LEAF Introductieprijs rijklaar:
€27.390
INTRODUCTIEAANBOD: (2)
GRATIS LAADPUNT
4% BIJTELLING
Voorkom lange levertijd, bestel nu!
T.W.V. €995 OF EEN FASTNED VOUCHER
netto vanaf €46,- p/mnd
DE DRIE ZEKERHEDEN VAN ONDERHOUD BIJ ABD NISSAN:
#1
Wij garanderen de laagste kosten per kilometer.
#2
Wij repareren niets zonder uw toestemming.
#3
Gegarandeerd de beste service.
DRACHTEN HEERENVEEN
DE HEMMEN 1
Tel: 0512 - 571 671
SKRYNMAKKER 26
Tel: 0513 - 633 775
(1) Het rijbereik tot 378 km o.b.v. NEDC-cyclus is geschat bij gemiddelde rijomstandigheden. Verschillende factoren kunnen het rijbereikbeïnvloeden, zoals rijgedrag, de kwaliteit van de weg, de buitentemperatuur en airconditioning. (2) Genoemde prijs is een adviesprijs excl. btw/bpm en onvermijdbare kosten.. Het Gratis Laadpunt is uitsluitend geldig voor de eerste 150 nieuwe klantorders, zolang de voorraad strekt. Niet geldig voor fleet en lease orders en niet inwisselbaar tegen contanten. Behoort u of uw bedrijf tot de eerste 150 eigenaren van een nieuwe Nissan LEAF 2.ZERO EDITION? Dan ontvangt u een Fastned laadtegoed ter waarde van € 1.000 (excl. btw). Hiermee kunt u meer dan 10.000 km gratis rijden.
ABD NISSAN DEALER OF THEYEAR
1e plaats
27 2e plaats