Ondernemersmagazine van Friesland 3D-PRINTER MAAKT SLOEP VAN SHAMPOOFLESSEN Nieuw bedrijf 10XL kiest voor Friese voorsprong in kennis met circulair
ZUIVEL STOOMT DOOR IN FRYSLÂN Wind- en zonneparken maken miljardeninvesteringen
Melk is goud. En dus wordt er volop geïnvesteerd in nieuwe zuivelfabrieken.
A-ware is in Heerenveen groot in zuivel Losse nummers e 3,95
No. 85, oktober 2019
KENNIS IS KUNNEN ECOstyle in Oosterwolde heeft voor hun nieuwbouw gebruik gemaakt van Raadsma ToegangsBeheer (RTB). Raadsma biedt alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.
RAADSMA IJZERSTERK
Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 3
24-09-19 12:22
TT II TT EC E LLO L O F O N ZakenVisie is het ondernemersmagazine van Friesland. Uitgave VDLP Publishing Herenwal 137 8441 BE Heerenveen Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: info@vdlppublishing.nl Internet: www.vdlppublishing.nl Hoofdredactie Simon van der Let Redactie Bert de Jong, Simon van der Let en Hiltsje de Vries E-mail: mail@zakenvisie.nl Advertentieverkoop Pieter Balstra Tel.: 0513 - 654 445 Vormgeving Van der Let & Partners Marketing / Webdevelopment Met medewerking van Geert Schaaij, Eduard Kuijt, Jelle Wils, Marlies Visser, Sander Wubbels, Gerbert Smits, Jehonnes Bottema.
DEZE EDITIE
7
14
Fotografie Bert de Jong Van der Let & Partners, Fotopersbureau FPH e.a. Druk SMG-groep Hasselt Verspreiding Meren Post BV Sneek
Zuivel stoomt door in Fryslân
Zuivelbolwerk Heerenveen groeit
Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is
20
24
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Daarnaast komt ZakenVisie via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. ZakenVisie wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse open-
Spanning op huizenmarkt
3D-printer maakt sloep van shampooflessen
bare instellingen.
4
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 4
24-09-19 12:22
Miljarden euro’s investeren als impuls voor de toekomst
H
et land vraagt miljarendinvesteringen. De energietransitie is er een voorbeeld van. Tot 2050 zullen er tientallen miljarden euro’s nodig zijn om duurzaam te
kunnen leven en werken. Van het gas af is hierin maar een klein onderdeel. Het is veel meer het vinden van goede alternatieven, waarmee ook de Nederlandse industrie uit de voeten kan. Deze sector is immers verantwoordelijk voor 42 procent van het energieverbruik, de huishoudens steken daar schril bij af met 13 procent. Een eeuw lang waren elektriciteitsdraden langs palen of door
7
Zuivel stoomt door in Fryslân
de grond voldoende om eenieder te voorzien van stroom dat
Zuivel
afkomstig was uit enkele kolen- of gascentrales. Nu is het een andere tijd, want her en der op het platteland wordt energie
14
Zuivelbolwerk Heerenveen groeit Economie
opgewekt met windmolens en zonnepanelen. Ook veel huizen zijn energieproducent geworden. Het is de omgekeerde weg, die een nieuw elektriciteitsnet noodzakelijk maakt. Het is een kostenverslindende operatie en tegelijk is het een klus die
20
Spanning op huizenmarkt Actueel
duizenden mensen werk oplevert. Het past in de economische groeiagenda voor Nederland. In de op Prinsjesdag gepresenteerde Miljoenennota staat de
24
3D-printer maakt sloep van shampooflessen
ambitie om aan de slag te gaan voor de komende twintig jaar.
Onderneming in het nieuws
Minister Eric Wiebes van Economische Zaken wil investeren, onder andere in onderwijs en innovatie. Zo kan ons land in de
26
Stalinrichter groeit dankzij buitenland Onderneming in het nieuws
toekomst toonaangevend blijven. Met Hollandse zuinigheid besteedt Nederland nu ongeveer 2 procent van het bruto binnenlands product aan innovatie. In bijvoorbeeld Duitsland is dat het dubbele.
28
Productenvisie Ons land presteert goed als het gaat om de economische
30
Autonieuws
groei. Maar in de afgelopen decennia is het vooral geïnvesteerd in het nu, in de grote kostenposten als bijvoorbeeld zorg en ook in het aflossen van staatsschuld. Het kan ook anders.
32
Gek is het nieuwe normaal Column Geert Schaaij
35
Zakennieuws
Ook een met enkele tientallen miljarden gevuld investeringsfonds kan een impuls zijn. Ondertussen bouwt de zuivelindustrie in Heerenveen al aan de toekomst. Er worden miljoenen geïnvesteerd in nieuwe fabrieken voor het tot grote waarde maken van de grondstof
38
Het fijne van feiten Boekrecensie Eduard Kuijt
41
melk. Het gaat om innovatie en het vinden van nieuwe buitenlandse markten. Melk alleen is niet het goud, wel wat er daarna van wordt gemaakt. Het kan in 2020 ook met mozzarella van het Friese land.
Culturele tips De redactie
5
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 5
24-09-19 12:22
Succesvol ondernemer ĂŠn goede werkgever? Wij helpen u graag!
De economie groeit, maar u laat uw hoofd niet op hol brengen en neemt weloverwogen beslissingen. Vertrouwen in de nabije toekomst is immers goed, maar zekerheid voor de lange termijn is nĂłg beter. Wij willen u daarbij graag helpen. Breedpad 21 - 8442 AA Heerenveen - (0513) 61 44 44 info@kuiperverzekeringen.nl - www.kuiperverzekeringen.nl
BENIEUWD WAT MORGEN BRENGT?
Ineke Postma
DGA Inuz Attitude for Women
De invloed van kunstmatige intelligentie, robotisering en big data in de toekomst is onvoorspelbaar. Daarom is een goed beeld van jouw ondernemersperspectief goud waard. Wij maken tijd en bieden inzicht. Want met een heldere kijk op morgen lacht de toekomst je toe.
BENTACERA.NL Bentacera adv 190x130mm.indd 1
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 6
6
10-05-19 13:35
24-09-19 12:22
ZUIVEL
Wind- en zonneparken maken miljardeninvesteringen nodig
Werk aan ons stroomnet D E N E D E R L A N D S E H U I S H O U D E N S E N B E D R I J V E N M O E T E N V O O R 2 0 5 0 VA N H E T G A S A F. D I T B E T E K E N T DAT E R V E E L M E E R S T R O O M M O E T W O R D E N B E N U T A L S A LT E R N AT I E F. H E T V R A A GT D E KO M E N D E D E C E N N I A V O O R V E L E M I L J A R D E N E U R O ’ S A A N I N V E S T E R I N G E N I N H E T E L E K T R I C I T E I T S N E T. H O N D E R D E N E L E K T R O M O N T E U R S KU N N E N A A N D E S L A G .
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 7
24-09-19 12:22
ZUIVEL
8
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 8
24-09-19 12:22
E
r is een vracht werk dat deze eeuw moet worden gedaan. Alleen al in Fryslân wordt er dit jaar door netbeheerder Liander 85 miljoen geïnvesteerd in het uitbreiden en verzwaren van het elektriciteitsnet. Er moeten zwaardere kabels in de grond en enkele grote transformatorstations moeten worden uitgebreid. Bovendien zijn de installaties in de karakteristieke PEB-huisjes op het platteland naar de huidige eisen niet meer goed genoeg en moeten vernieuwd. Het is een monsterklus, waarvoor honderden extra mensen moeten worden ingezet. Het een uitdaging, want er is een tekort aan goed opgeleid elektrotechnisch personeel. Kort samengevat is netwerkbeheerder Liander bezig om het Nederlandse stroomnet opnieuw te maken. Een eeuw lang was de prioriteit om overal in het land elektriciteit te krijgen, ook op het platteland waar met dunnere kabels een belangrijke nutsvoorziening kon worden aangelegd. Nu is er een onderdeel bij gekomen: de levering van energie van zonnepanelen en windmolens aan het stroomnetwerk. Maar dat gaat niet zo gemakkelijk. In sommige regio’s is het netwerk zelfs vol, of zijn de kabels te dun. Juist op het platteland, waar volop windmolens en zonnepanelen verrijzen, is de capaciteit beperkt, beklemtoont woordvoerder Jelle Wils van netwerkbeheerder Liander. Dus is er grote druk om volop te investeren, zodat de opgewekte stroom van windmolens en zonnepanelen zonder problemen het net op kan en er weer een volgende stap is gezet om het land van duurzame energie te voorzien. “We zien veel werk op ons afkomen.”
miljoen aansluitingen in de provincies Fryslân, Flevoland, Gelderland en Noord- en Zuid-Holland. Ook voor Tennet, verantwoordelijk voor het hoogspanningsnet, betekent het een fiks karwei om langs nieuwe wegen de stroom door het land te transporteren. De forse investeringen in de energietransitie vragen voor de komende decennia veel arbeidskrachten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek wijst vooral op de grote stijging aan banen voor het maken en verbeteren van de netwerken. Daar komt het extra werk door de investeringen in nieuwe energiebronnen nog eens overheen. En ondanks dat conventionele energie minder belangrijk wordt, is het gros van de banen daar nu nog steeds te vinden. In tien jaar tijd is de werkgelegenheid door energiegerelateerde investeringen een kwart gestegen tot boven de 100.000 voltijdbanen. Alleen al bij Liander werken 5000 mensen.
Bolsward De bouw van een groot transformatorstation bij Bolsward is een mooie illustratie van wat er allemaal moet gebeuren vanwege de energietransitie. Het grote Windpark Fryslân in het IJsselmeer bij Breezanddijk maakt de bouw van het nieuwe 110kV-hoogspanningsstation noodzakelijk. De opgewekte energie van de 89 windmolens - jaarlijks ongeveer 1500 gigawattuur duurzame stroom - is voldoende voor 500.000 huishoudens, maar dat is te veel om zomaar door de bestaande kabels te jagen.
De vraag naar elektriciteit neemt snel toe. In huishoudens wordt het gasfornuis vervangen door een inductiekookplaat en op de weg maakt de auto op benzine plaats voor eentje met een stekker. Door de opmars van elektrisch vervoer is het aantal laadpalen in de verzorgingsgebieden van Liander al met 20 procent toegenomen tot meer dan 4350.
Ruim een jaar zal er worden gewerkt aan de bouw en de installaties van het trafostation bij Bolsward. “Gemiddeld zijn er iedere dag zo’n twintig mensen aan het werk”, licht woordvoerder Wils van Liander toe. Het meeste werk en ook het meeste geld is voor de elektrotechnische installaties. De voorbereidingen voor deze klus hebben al een paar jaar gekost. De ruimtelijke inpassing op het 4 hectare grote terrein vlakbij bedrijventerrein De Marne vraagt zorgvuldige afweging.
Daarnaast zijn er ondertussen al heel wat daken voorzien van zonnepanelen. Van ruim 1 miljoen huishoudens komt er al elektriciteit terug naar het net. De Netwerkbeheerder Liander heeft een fikse klus met de zorg over 5,7
Bovendien komen er pal langs de autosnelweg A7 ook nieuwe kabels in de grond voor transport van de elektriciteit van de windmolens van de Afsluitdijk naar het centrale transformatorstation bij Oudehaske. Met deze klus is in 2019 al gestart. >
Meer vraag
9
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 9
24-09-19 12:22
Tiid foar in oare bank? Sleufsilo’s en erfverharding Land bewerking
Oogsten
Stap no oer!
! Wolkom
Bemesten
Geertsma Assurantiën T (0514) - 60 33 60 Balk
Hiemstra Financiële Diensten T (0518) - 41 80 80 Sint Annaparochie
Groenhout Financiële Dienstverlening T (0517) - 531529 Witmarsum
Attentiv A Boskma B.V. T (0515) - 580402 Bolsward
Hiemstra Financiële Diensten T (0517) - 39 00 22 Franeker
AQRaad Verzekeringen & Makelaardij BV T (0514) - 566262 Lemmer
Kootstra Assurantiën & Advies T (0511) - 54 44 42 Buitenpost
Assurantiekantoor M. Kruis T (0514) - 52 16 20 Hindeloopen
Foppie van Terwisga / ‘
‘t Hasker Assurantiekantoor Foppie van Terwisga
t Hasker Assurantiekantoor Hasker Utgongen 2 - 8465 SJ OUDEHASKE T (0513) - 67 74 00 Oudehaske Noorder Staete Assurantiën b.v. Veldsink-Ferwerda adviesgroep T (0513) 67 74 00 / E info@foppie.nl T (0511) - 460240 Burgum T (0513) - 41 31 78 Joure Meinema Verzekeren & Bankieren Stellema I www.foppie.nl T (0519) - 57 17 45 Dokkum T (0511) - 451997 Kollum
0513 636 178 / 06 5336 7727
Jo bank tichtby.
www.gebrdevries.nl
houtskeletbouw
lunchen, dineren & borrelen
Reserveer online of bel 0513 – 68 39 50
hsb houtskeletbouw
info@hommesiebengabouw.nl
van bouwplan...
Gemeenteplein 59, Heerenveen
www.lafontaineheerenveen.nl 10
10
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 10
24-09-19 12:22
Het werk aan het station in Bolsward begint in 2020. Eind 2021 moet deze miljoenenklus klaar zijn. Tot 2028 wordt er 35 miljard euro in het Nederlandse stroomnetwerk gestoken. Liander alleen al komt dit jaar op 844 miljoen euro voor verzwaring van het elektriciteitsnetwerk. De aansluiting van alle windparken en zonnevelden vraagt de komende jaren extra aandacht, omdat er op plaatsen al geen mogelijkheden meer zijn om duurzame energie op het stroomnet te leveren.
Extra hulp “Het betekent veel extra werk en voor honderden mensen een baan”, stelt Wils. Zijn organisatie schakelt al hulp in om het karwei van de energietransitie te voltooien. “We hebben honderden vacatures”, zegt Wils. Het is veelal gespecialiseerd technisch werk, waarvoor nog te weinig mensen zijn opgeleid. Zeker in de Randstad zijn er te kust en te keur nieuwe banen voor elektrotechnici. Veel werkgevers in
deze sector hebben moeite nieuwe mensen te vinden en te binden. Het blijkt bovendien niet gemakkelijk om om er op korte termijn een oplossing voor te hebben. “Liander heeft net als de rest van Nederland een groot tekort aan technisch personeel”, vat directeur operatie Marlies Visser de problematiek samen. “We zoeken naar slimme manieren om de energietransitie te kunnen realiseren.” Daarom heeft Liander een langjarig contract afgesloten met drie aannemers om vervangings- en uitbreidingswerk uit te voeren aan zo’n 4500 middenspanningsstations. Engie gaat aan de slag in Fryslân en Flevoland om de typische hokjes en huisjes technisch up-to-date te maken voor de levering van stroom van en naar woningen en bedrijven.
Capaciteitsproblemen Zo kan er in de komende jaren meer zonnestroom aan het net worden
geleverd. Nu is in enkele regio’s de rem erop gezet, vanwege capaciteitsproblemen. Extra kabels en een zwaarder transformatorstation is een oplossing voor de regio Oosterwolde, waar zoveel plannen voor zonneparken zijn losgekomen dat het stroomnetwerk zonder ingrijpen overbelast zou raken. Ook voor het zonnepark Ameland is er lucht, want dit wekt meer stroom op dan de eilanders verbruiken. Er zijn voor het Friese platteland veel meer plannen voor zonneparken en windmolenparken dan het elektriciteitsnetwerk aan kan. De ontwikkelingen gaan zo snel dat netbeheerder Liander het niet eens kan bijbenen. Bovendien komen ze bij het ontwikkelen van plannen vaak pas later in beeld. Terwijl de noodzakelijke verzwaring van het elektriciteitsnet een ingewikkelde en vooral tijdrovende klus kan zijn. De noodzakelijke verzwaring van het transformatorstation Oosterwolde duurt maar liefst drie jaar. >
11
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 11
24-09-19 12:22
WERKEN A AN JE INHOUD BEGINT IN DE BOEKHANDEL!
Dracht 60, 8442 bs Heerenveen tel. (0513) 622 533 info @ binnertoverdiep.nl www.binnertoverdiep.nl
Ontdek Fryslân Samen met de Friesland Post!
Word nu abonnee! 12 maanden voor slechts
€ 57,50
Bel 0513 - 68 33 14 of ga naar www.frieslandpost.nl
12
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 12
24-09-19 12:22
T Z IUTI EV LE L
8000 voetbalvelden Liander houdt er nu al rekening mee dat het Friese elektriciteitsnet tot 2050 ruimte moet bieden aan zo'n 6100 megawatt aan zonneinstallaties. Dit zijn ongeveer 8000 voetbalvelden met zonnepanelen. Er is nog slechts een begin gemaakt, want eind 2018 stond er zo’n 300 megawatt aan zonnepanelen; ongeveer 400 voetbalvelden. In de komende dertig jaar tijd is het dus alle hens aan dek. Aanleg van zonneparken is nu ook in Fryslân populair aan het worden. Dit komt onder meer door de relatief lage grondprijs, de prijsdaling van zonnepanelen en het gunstige subsidieklimaat. In 2018 is het opgestelde vermogen duurzame
zonne-energie in één jaar verdubbeld naar 247 megawatt. In 2019 komt er naar verwachting opnieuw 100 megawatt aan nieuwe zonneparken bij.
in totaal 1300 megawattpiek (mwph) aan op te wekken stroom. Uiteindelijk is hiervan 120 mwph aan vermogen daadwerkelijk gerealiseerd.
Aanvragen
Met creatieve oplossingen proberen de netbeheerders zoveel mogelijk stroom van de zon en de wind het elektriciteitsnet op te krijgen. Een belangrijke bijdrage is de tijdelijke benutting van het reservenetwerk dat nu alleen in geval van majeure stroomuitval wordt ingezet. “Er is een wetswijziging voor nodig”, legt Wils uit. “Langs deze weg kunnen we nu tijdelijk meer capaciteit van ons netwerk gebruiken en sneller veel meer duurzame energie benutten.” n
Voor Liander en andere Nederlandse netbeheerders is het soms lastig te peilen hoeveel extra investeringen er in de toekomst nodig zijn. Er komen talloze aanvragen, maar lang niet alle zonneparken worden gerealiseerd. De plannen hebben te maken met veel onzekerheden: of er komt toch geen verwachte subsidie, of planologisch ontstaan er problemen, of eigenaren van grond werken toch niet mee, of het netwerk kan inderdaad de te leveren stroom niet aan. Liander heeft in Fryslân in drie jaar tijd 120 aanvragen gekregen voor
TEKST: BERT DE JONG
13
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 13
24-09-19 12:22
ECONOMIE
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 14
24-09-19 12:22
Forse nieuwe investeringen voor mozzarella en melkpoeder
Zuivelbolwerk Heerenveen groeit M E L K I S G O U D. E N D U S W O R D T E R V O LO P G E Ă? N V E S T E E R D I N N I E U W E Z U I V E L FA B R I E K E N . H E E R E N V E E N P R O F I T E E R T, WA N T DA A R G E B E U R T H E T A L L E M A A L . M E T W E R K V O O R H O N D E R D E N MENSEN.
15
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 15
24-09-19 12:22
Zand of grond nodig? bel 0513 - 632 012 ga naar www.lolkema.nl of kom langs in Oudeschoot
VOLOP VACATURES IN DE
techniek, bouw, schoonmaak, horeca, productie en zorg Voor een grondige aanpak Schoterlandseweg 62, 8451 KC Oudeschoot
www.lolkema.nl
BUITENPOST • HEERENVEEN • LEEUWARDEN • WOLVEGA
WWW.WERKTIJD.NL Heeft u autoschade? ASN Autoschade Vonk Heerenveen ijzersterk in schadewerk De link tussen ontwerp en realiteit
0513 684 684 Expansielaan 8, Heerenveen Minerva 42 - 8448 CS Heerenveen - Tel. 0513 - 656400
vonkautoschade.nl
www.nedcam.com
16
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 16
24-09-19 12:22
ECONOMIE
A
-ware is in Heerenveen groot in zuivel. Het immense fabriekscomplex wordt ook nog eens fors uitgebreid met productielijnen voor mozzarella en voor room. Met eufemisme is het nieuwbouwproject ‘Lytse Pier’ gedoopt. Het is echter een verdubbeling van de gebouwenlinie langs de autosnelweg A7.
klaar zijn. Dan zijn ook de machines geplaatst en kan de productie van mozzarella en van room van start. In 2020 komt er in eerste aanleg 45.000 ton Italiaanse kaas uit de fabriek. Het betekent met tachtig nieuwe mensen een verdubbeling van de werkgelegenheid bij het bedrijf, dat in Heerenveen een melkplas van 1,5 miljard liter zal verwerken.
Bouwbedrijf Jorritsma in Bolsward heeft al met al een mooie klus aan de zuivelexpansie in Heerenveen. Eerder heeft Jorritsma de fabriekscomplexen van A-ware, Fonterra en Ausnutria Hypocra gebouwd, nu zijn veel van dezelfde werknemers opnieuw aan de slag met de uitbreidingen in de Heerenveense zuivelindustrie.
De werving van de nieuwe medewerkers is al voor de zomer begonnen. “Inmiddels zijn vrijwel alle vacatures ingevuld”, licht woordvoerder Tamara Chaloulakos van A-ware toe. “Ook stappen er medewerkers van de kaasmakerij over naar de mozzarellafabriek.” Alleen staan er nog enkele technische vacatures open.
Veel Friese bedrijven profiteren van de miljoeneninvesteringen in de zuivel. Net als eerder is bijvoorbeeld de uitwerking van het bouwplan en de uitwerking van het machinepark in handen van het in de zuivel gespecialiseerde advies- en ingenieursbureau Het4kant in Sneek. De achttien medewerkers zijn al jaren bezig met de forse groei in de zuivelindustrie. Ook verschillende Friese roestvaststaalbedrijven zijn druk in de weer met de inrichting van de fabrieken met onder andere kaaslijnen en tanks.
Sinds 2015 produceert A-ware een grote variëteit aan Nederlandse kaas in Heerenveen, voor een groot deel bestemd voor de supermarkten van Albert Heijn. Net nieuw is Friesblond, een nieuwe, romige 48+ kaas zonder kleur en smaakstoffen en E-nummers. Daar wordt vanaf eind dit jaar de Italiaanse mozzarella aan toegevoegd. Het is overigens mozzarella van melk van Friese koeien en niet van buffels zoals de Italiaanse mozzarella origineel wordt gemaakt.
45.000 ton
Grote speler
Eind van dit jaar moet de nieuwe fabriek van A-ware volgens planning
Royal A-ware is inmiddels uitgegroeid tot een grote speler in de zuivelsector
met een omzet van 1,4 miljard euro in 2018. Het is een groei van 7 procent ten opzichte van 2017. Jan Anker, de hoogste baas van A-ware, is content met dit prima en stabiel resultaat. Om flink door te groeien blijft het investeringsniveau op het hoge niveau van de laatste jaren. In 2018 is er 91 miljoen euro geïnvesteerd, vooral in Heerenveen. A-ware is in 2010 ontstaan uit een fusie van de familiebedrijven Anker Cheese (1963) uit Lopik en Bouter Cheese (1890) uit Groot-Ammers. Na de verlening van het predicaat koninklijk in 2015 is de naam officieel Koninklijke A-ware Food Group. Aan de expansie van het familiebedrijf A-ware lijkt geen einde te komen. Ook in het buitenland wordt er volop geïnvesteerd. In het Zwitserse Simmental wordt in samenwerking met het gelijknamige zuivelbedrijf een nieuwe fabriek gebouwd voor Zwitserse kazen en in Ierland gaat het om een kaasfabriek voor maar liefst 450 miljoen kilogram melk in samenwerking met de zuivelcoöperatie Glanbia.
Fonterra De uitbreiding heeft ook consequenties voor buurman Fonterra, want deze krijgt meer wei te verwerken. Fonterra gaat daarom ook zelf mee in de extra investeringen van A-ware. Beide bedrijven werken al vanaf het begin nauw samen. >
17
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 17
24-09-19 12:22
TE ICT O EN LOMIE
De wei die vrijkomt bij de kaasfabricage van A-ware wordt bij buurman Fonterra verwerkt. In de in 2014 gebouwde fabriek in Heerenveen produceert Fonterra dag en nacht jaarlijks 5000 ton wei-eiwit en 25.000 ton lactose voor onder andere sport- en babyvoedingsproducten. Het Nieuw-Zeelandse zuivelconcern heeft door de verbinding met A-ware een eerste bruggehoofd in Nederland, maar is tegelijk partner voor A-ware voor de exportmarkten. Zo zal Fonterra zich richten op de verkoop van de mozzarella en de room. “Vrijwel de gehele productie van mozzarella en room is bestemd voor wereldwijde export”, zegt woordvoerder Tamara Chaloulakos. Voornamelijk gaat het om markten in Europa, Azië en Zuid-Amerika.
Ausnutria Hypocra Zuivelbedrijf Ausnutria Hypocra breidt ook uit in Heerenveen. De ChineesNederlandse zuivelonderneming investeert in extra productiecapaciteit. Het bedrijf verwerkt nu in Heerenveen melkpoeder tot baby- en kindervoeding. Het merendeel is voor de Chinese markt. Het oorspronkelijke plan om er ook melk te verwerken, wordt nu uitgevoerd. Er komen onder andere een melkontvangst, droogtorens en een laboratorium. Ausnutria Hypocra heeft ook productievestigingen in Leeuwarden, Kampen en Ommen. Het betreft in de eerste twee steden fabrieken van het voormalige zuivelbedrijf Lijempf, de in 1912 opgerichte Leeuwarder IJs en Melkproductenfabriek. Ausnutria Hypocra richt zich in het bijzonder op
melkpoeder onder de eigen merken Kabrita (geitenmelk) en Neolac organic (biologische koeienmelk). Bij de drie bedrijven en op het hoofdkantoor in Zwolle werken 700 mensen. In Heerenveen gaat het om 150, in Leeuwarden om 225.
Volgende stap De 100 miljoen euro kostende nieuwbouw van het complex van Ausnutria Hypocra in Heerenveen verliep aanvankelijk moeizaam. Na het heien van de eerste paal in 2014 duurde het tot 2018 voordat de fabriek ook echt in productie kwam. Het was met name lang wachten op Chinese goedkeuring om de melkpoeder in dat land te vermarkten. Gefaseerd wordt het oorspronkelijke bouwplan uitgevoerd. Van verre valt de in 2017 gebouwde >
18
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 18
24-09-19 12:22
grote 40 meter hoge hal op het IBFbedrijventerrein al op. Op de 14 hectare grote kavel heeft Ausnutria Hypocra volop ruimte voor de volgende stap, waartoe deze zomer is besloten. Ausnutria Hypocra is grotendeels in Chinese handen, als onderdeel van het internationaal opererende en aan de beurs van Hongkong genoteerde Ausnutria Hypocra Corporation. Maar de Nederlandse invloed is toch groot. De leiding zit bij oud-Rabobankier Bart van der Meer. De nestor onder de ondernemers heeft met zijn investeringsmaatschappij ook al lang een minderheidsaandeel van bijna 8 procent in het zuivelbedrijf. Voor de Chinese investeerders is Van der Meer het kompas. Het internationaal opererende zuivelbedrijf zit middenin een strategische groeifase, die wordt betiteld als ‘Golden Decade’. In de afgelopen vijf jaar is de omzet al meer dan verdubbeld. De komende vijf jaar moet dat doorgaan. Het gaat hard: in het eerste halfjaar van 2019 is de omzet met 22 procent gegroeid naar 403 miljoen en de winst met 64 procent naar 56 miljoen. Melkpoeder van het eigen merk geitenmelk (Kabrita) is het succesnummer en moet wereldwijd de toon zetten. De zuivelproductie in Heerenveen is daarbij van grote waarde. Voor Ausnutria Hypocra is Nederland een van de ‘golden milk zones’. n TEKST: BERT DE JONG
19
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 19
24-09-19 12:22
ACTUEEL
Woningtekort, maar voor bouwers meer hindernissen
Spanning op huizenmarkt
ER WORDEN MINDER HUIZEN GEBOUWD EN TOCH IS ER GROTE VRAAG NAAR W O N I N G E N . V E E L S TA R T E R S V R A G E N Z I C H A F WA A R Z E S T R A K S Z U L L E N W O N E N . B O U W E R S K R I J G E N S T E E D S M E E R H I N D E R N I S S E N O P H U N PA D O M H E T W O N I N GT E KO R T T E V E R H E L P E N .
20
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 20
24-09-19 12:22
Toen was de kentering al duidelijk, zegt Bouwend Nederland. De nieuwe cijfers zijn een goede indicatie voor wat er de komende jaren bij komt aan nieuwbouwwoningen. Als een bouwvergunning binnen is, duurt het vaak nog een jaar eer een woning gereed is. Fryslân heeft in 2018 het aantal opgeleverde woningen zien stijgen met 1900. Dit is 100 minder dan de ambitie uit de Nationale Woonagenda. Nieuwe huizen worden vooral in Leeuwarden, Drachten, Sneek en Heerenveen gebouwd. Daar zijn ook de meeste plannen.
Er wordt her en der getimmerd aan nieuwe huizen, vooral als het gaat om projecten. Maar het is niet genoeg om het land van een woningtekort af te helpen. Sinds de crisis van 2018 is de verkoop een kwart van wat het destijds was: van ruim 4000 naar 1300 woningen per maand. Vooral voor starters blijkt het moeilijk om een eigen woning te bemachtigen. Ze zijn te duur geworden. Nieuwbouwwoningen zijn een schaars goed. Zo heeft Nederland nu al een tekort van 294.000 woningen. Reden voor het kabinet om met Prinsjesdag een aantal stimuleringsmaatregelen af te kondigen. Met impulsen voor extra woningbouw en met handreikingen voor de starters, zoals het voor deze groep afschaffen van de overdrachtsbelasting. De verwachting is dat in 2030 het landelijk woningtekort is teruggebracht naar 200.000. Opvallend is dat volgens de prognoses de provincies Fryslân en Zeeland dan een woningoverschot hebben. Het woningtekort heeft ook alles te maken met een mismatch tussen vraag en aanbod. Jonge starters hebben andere voorkeuren dan ze in het aanbod kunnen vinden. Een plek in het bruisende leven van een stad, dichtbij voorzieningen, daar zijn ze eerder naar op zoek dan een soms goedkoper vrijstaand huisje op het platteland.
In de periode 2019-2024 moeten er volgens het plan van de Nationale Woonagenda in Fryslân 11.300 woningen bij komen. Dit is voor het grootste deel (8900 huizen) bedoeld voor nieuwe huishoudens. De rest is ter vervanging van bestaande woningen. Ieder jaar moeten er eigenlijk zo’n 2000 huizen worden gebouwd. Maar er zit onvoldoende in de pijplijn, zo is nu al duidelijk. Het is alsof de rem er al op zit met het oog op de toekomst. Tot 2030 telt de provincie nog groei van het aantal huishoudens, maar daarna niet meer. De vergrijzing in Fryslân speelt ook nog een grote rol. In 2035 wonen er in de provincie 174.000 mensen van 65 jaar en ouder. Nu zijn dat er 134.000, rapporteert het Planbureau voor de Leefomgeving. Het noordelijk deel van de provincie kampt daarnaast al met ontvolking. In de nieuwe gemeenten Noardeast-Fryslân en Waadhoeke worden amper nieuwe huizen gebouwd. Er zijn nu al meer woningen dan huishoudens in Waadhoeke, waar in 2035 maar liefst 8 procent minder mensen. Het aantal inwoners van Fryslân is in dat jaar met 1,25 procent gedaald.
Stroperig Bouwers willen wel, maar kunnen vaak niet. Het duurt soms jaren voordat een bestemmingsplan gereed is dat woningbouw in steden mogelijk maakt. De complexiteit wordt nog vergroot, omdat overheden onvoldoende flexibel zijn om in te spelen op de behoeftes uit de markt. “Het gaat te stroperig”, concludeert secretaris Cees Udinga van de afdeling Friesland van Bouwend Nederland. Er zijn meer oorzaken voor de stagnatie in de woningbouw. Overheden stellen meer eisen aan bouwprojecten, qua ruimtelijke ordening, maar ook in technische zin. De stikstofuitspraak van de Raad van State bijvoorbeeld heeft verschillende bouwprojecten in den lande geblokkeerd. “Bovendien worden gemeenten nu nog voorzichtiger met andere plannen”, zegt Udinga.
Ingewikkelder Maar ook in technische zin wordt het ingewikkelder, merken bouwers en woningcorporaties. Het verbod op nieuwbouw met een gasaansluiting betekent kostenverhogingen en leidt ook vaak ook tot vertragingen. En dan zijn ook nog grond, bouwmaterialen en personeel duurder geworden, waardoor het lastiger wordt om nieuwbouwwoningen tegen een aantrekkelijke prijs aan te bieden. Opvallend is dat een derde van de zogeheten ‘harde’ bouwplannen alsnog niet wordt uitgevoerd. Het lijkt dan wel zonnig dat er voor de komende vijf jaar in bestemmingsplan geregelde bouwplannen zijn voor 7500 woningen, maar daar blijven dus maar 5000 van over. De laatste jaren komt de Friese woningbouwproductie op een waarde van zo’n 1 miljard euro. Voor de komende jaren moet rekening worden gehouden met een daling, >
Kentering De ambitie om jaarlijks 75.000 nieuwe woningen te bouwen is veel te hoog gegrepen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In het eerste halfjaar van 2019 zijn er in het hele land slechts 25.000 vergunningen verstrekt. In 2018 stond de teller aan het eind van het jaar op 70.000. 21
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 21
24-09-19 12:22
Heerlijk dagje Heerlijk dagj ee Heerlijk dagj Vlieland of Vlieland of Vlieland of ! Terschelling T Terschelling erschelling !! In één dag het gevoel alsof je wel twee weken op vakantie bent geweest? Kom of Terschelling! Voelweken het witte zand tussen tenen, In éénnaar dagVlieland het gevoel alsof je wel twee op vakantie bentjegeweest? In éénnaar dag hetdennengeur gevoel alsofinjede welbossen twee op de vakantie bentjegeweest? geniet van Vlieland de en veletussen smaken op Kom of Terschelling! Voelweken hetproef witte zand tenen, Kom naar of Terschelling! het witte zand je tenen, de gezellige Wiein neem jijVoel mee? Het Fietsdagarrangement geniet van Vlieland deterrasjes. dennengeur de bossen en proef de veletussen smaken op is geniet van 1deapril dennengeur in de bossen enHet proef de vele smaken op is geldig van t/m 31 oktober 2019. de gezellige terrasjes. Wie neem jij mee? Fietsdagarrangement de gezellige terrasjes. Wie neem 2019. jij mee? Het Fietsdagarrangement is geldig van 1 april t/m 31 oktober geldig van 1 april t/m 31 oktober 2019.
slechts slechtsp slechts p p
3 1 , 3 311,,--
p pp
Boek via www.rederij-doeksen.nl of bel 088 - 9000 888 (lokaal tarief) Boek via www.rederij-doeksen.nl of bel 088 - 9000 888 (lokaal tarief) Boek via www.rederij-doeksen.nl of bel 088 - 9000 888 (lokaal tarief)
22
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 22
24-09-19 12:22
ACTUEEL
want het aantal verleende vergunningen ligt dit jaar al een kwart lager.
Groei utiliteitsbouw Bouwers lijken intussen al een voorkeur te hebben voor de realisatie van bedrijfspanden, scholen en kantoren. De zogeheten utiliteitsbouwproductie is in 2019 in het Noorden explosief gestegen: in Fryslân een plus van 16,5 procent, in Groningen zelfs 32,5 procent. Alleen Drenthe valt uit de toon, deze provincie blijft al jaren stabiel zonder groei. In Fryslân vertegenwoordigt deze utiliteitsbouw inmiddels een waarde van bijna 1 miljard euro. “Bouwers kunnen tegenwoordig weer kiezen. Er is volop werk te doen. Bedrijven hebben een goed gevulde orderportefeuille, alleen infra kan wel wat extra werk gebruiken”, legt regiomanager Sander Wubbolts van Bouwend Nederland uit. Aantrekkelijke projecten die passen bij de planning en eigen expertise en waar rendement op kan worden gemaakt hebben een streepje voor. “Na de magere jaren proberen bouwondernemingen ook weer vet op de botten te krijgen.” Logisch dat de projecten met voldoende winstmarge, zonder te veel kans op risico’s of vertragingen voorrang krijgen.
Grillig Al veel langer klagen bouwers en makelaars dat het lastiger is om plannen uitgevoerd te krijgen. Dat er nu door de stikstofuitspraak van de Raad van State in het hele land 18.000 bouwprojecten in de koelkast zijn gezet vanwege natuurbelangen is slechts een voorbeeld hoe grillig het kan gaan. Binnenstedelijk bouwen lijkt ook om die reden aantrekkelijker, maar dat valt tegen. Ook daar verloopt het soms moeizaam met noodzakelijke wijzigingen van bestemmingsplannen en aanvullende technische eisen. Voor bouwers is er zodoende een groter risico op vertraging of uitval. In de meeste provincies, ook Fryslân, ligt de nadruk op woningbouw in bestaand bebouwd gebied. Het ver-
hoogt de vitaliteit van de steden, zorgt voor sanering en modernisering
en in sommige gevallen is er sprake van bevordering van de leefbaarheid in kleinere kernen. Bovenal is er zo duurzaam gebruik van de ruimte. In de Randstad is inmiddels 80 procent van de woningbouwplannen binnen de steden. In Fryslân is het aandeel 50 procent.
Faciliterend Bouwend Nederland dringt aan op souplesse bij toekomstige planontwikkeling. “Er liggen in stedelijk gebied heel veel kansen voor herontwikkeling en herbestemming”, zegt regiomanager Wubbolts. “Er is een goed samenspel nodig daar waar er initiatieven zijn. Wij vragen van gemeenten een faciliterende houding.” De marktpartijen spelen sneller op ontwikkelingen in, luidt de conclusie. “De overheid zal altijd volgend zijn, dat is de praktijk.” Gemeenten kunnen ook impulsen geven. “Je kunt aan verschillende knoppen draaien, onder andere met de grondprijs”, vervolgt Wubbolts. Hij wijst op het prijsverschil tussen nieuwbouwwoningen en bestaande woningen, gemiddeld is dit 80.000 euro. De conclusie van de in NVM verenigde makelaars is dat een gemiddelde nieuwbouwwoning halverwege 2019 op 387.000 euro uitkomt, 17 procent meer dan een jaar eerder. De grondkosten voor een nieuwbouwwoning voor starters zijn inmiddels gestegen tot ongeveer een derde van de prijs. “Hier zou je kritisch naar moeten kijken om plannen haalbaarder te maken. Er zijn starters nodig voor een gezonde woningmarkt”, zegt Wubbolts. “Dat zet de zaak ook weer in beweging voor doorstroming naar het middensegment.” n TEKST: BERT DE JONG
23
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 23
24-09-19 12:22
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Nieuw bedrijf 10XL kiest voor Friese voorsprong in kennis met circulair
3D-printer maakt sloep van shampooflessen E E N B O O T B O U W E N U I T A F VA L E N DA N O O K N O G I N É É N DA G ? H E T I S M I N D E R F U T U R I S T I S C H DA N H E T L I J K T. D E G R O N D S T O F KO M T U I T O U D E S H A M P O O - E N K E TC H U P F L E S S E N , D E T E C H N I E K I S 3 D - P R I N T E N . H E T M O E T V O O R H E T B E D R I J F 1 0 X L E E N D O O R B R A A K W O R D E N O P F R I E S E G R O N D.
H
et bedrijf 10XL komt naar Fryslân. “Want dat is bootjesland”, zegt directeur Gerbert Smits lachend. De voorsprong in kennis met circulaire economie is minstens zo belangrijk. Een sloep bouwen met een 3D-printer is al bijzonder, maar het doen met grondstof uit plastic afval is nog belangrijker. “Het is een supergedachte.” Al verscheidene jaren wordt er gewerkt aan de technische vervolmaking van 3D-printen. Al die kennis en ervaring geeft de oprichters van het bedrijf 10XL nu een voorsprong. Elk object zouden ze zo uit kunststof kunnen maken. Doen ze ook al, maar ze hebben iets met bootjes. Daarmee immers is jaren geleden het vrije denken begonnen:
het bouwen van testmodellen en prototypes. Een sloep van 6 meter lengte en zo’n 300 kilogram zwaar is andere koek. Een robot heeft de boot uit gerecycled kunststof afkomstig uit afval van lege shampoo- en ketchupflessen uit één stuk geprint. Het begint bij de spiegel en daarna wordt het scheepje langzaam in laagjes opgebouwd. Amper twintig uren zijn er nodig om het karwei te klaren, daar waar een scheepsbouwer anders weken of maanden bezig is aan een stalen of houten exemplaar. Eigenwijs is de sloep SLO3P gedoopt. Op deze manier zo’n boot bouwen is niet eerder vertoond, beklemtoont Gerbert Smits. Hij is een van de drie oprichters van het bedrijf, naast Joep
Grapperhaus en Linda van Hal. Al hun zwoegen sinds 2016 heeft geresulteerd in een onderneming met drie robots aan het werk. Daarmee zijn al vele testbootjes gemaakt die worden gebruikt in proefopstellingen, maar ook straatmeubilair voor de provincie Zuid-Holland en meubelen voor producent Gispen.
Toekomst De trots van Smits is deze zomer tijdens de Sneekweek in Sneek gepresenteerd. Met de SLO3P wil het bedrijf een belangrijke stap maken met 3D-printing. “Het is voor velen techniek voor de toekomst”, stelt hij vast. Maar voor 10XL is het dat niet meer. “Wij hebben de robots en belangrijker, wij hebben de programmatuur ontwikkeld om het te doen.”
24
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 24
24-09-19 12:22
“Met de SLO3P doorbreken we het traditionele proces in de scheepsbouw”, licht Smits toe. “Zo heb je geen mallen meer nodig, je slaat in het proces een stap over." Hij spreekt van een wereldprimeur in deze vorm en omvang. De sloep is onderscheidend door het duurzame karakter. De kunststof komt uit Fries afval dat is ingezameld door Omrin. Met de komst van de nieuwe kunststoffensorteerinstallatie bij Heerenveen wordt een groot deel van de vuilnis van Friese huishoudens opnieuw benut. Dat de provincie Fryslân voorop wil lopen met circulaire economie, past in de filosofie van de oprichters van 10XL. De afgelopen jaren hebben ze weliswaar in Dordrecht gebouwd aan hun onderneming, nu het aankomt op volle productie kiezen ze voor de Friese provincie. “We hebben besloten ons te richten op een paar markten”, zegt Smits. De focus is nu gelegd op de maritieme sector. De SLO3P moet in meerdere opzichten een doorbraak worden.
Afval als grondstof De provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân en afvalbedrijf Omrin zijn positief over het initiatief van 10XL. “Fryslân gaat voor circulair, voor een toekomst zonder afval”, zegt gedeputeerde Sander de Rouwe. “Mooi dat de volgende SLO3P geprint wordt met plastic afval uit onze provincie. Afval is geen afval, maar grondstof.” Duurzaam is belangrijk, vindt Smits. “Dat is ook het mooie van 3D-printing.
Je kunt de grondstof blijven gebruiken. Al die testmodellen die we hebben gemaakt zijn daarna de shredder in gegaan en zo hebben we daarna weer nieuwe grondstof.” Het bedrijf werkt volledig circulair. De SLO3P is gemaakt van polypropyleen en volledig recyclebaar. Ook als de sloep na jaren wordt afgedankt, wordt deze opnieuw verwerkt. n TEKST: BERT DE JONG
Gunstig klimaat Extra reden is het gunstige klimaat voor een start-up als 10XL. Belangrijk is bijvoorbeeld het Nationaal Testcentrum Circulair Plastic dat met rijksgeld in Heerenveen wordt opgezet. Daarvan denkt 10XL te profiteren. “Kennis is onmisbaar”, vindt Smits. Hij heeft inmiddels ontdekt dat er een breed netwerk van toeleveranciers, kenniscentra, vakmensen, ontwerpers en scheepsarchitecten in Fryslân aanwezig is. Uit deze contacten is voortgekomen dat de SLO3P wordt voorzien van een elektrische voortstuwing die wordt verzorgd door De Stille Boot uit Heeg. Bovendien is er inmiddels ondersteuning van adviseurs van YnBusiness en de ontwikkelingsmaatschappijen FOM en NOM. In het voorjaar van 2020 wil 10XL in Fryslân seriematig sloepen bouwen. Eerst met drie mensen aan het werk, maar binnen enkele jaren zullen dat er tien zijn. Het meeste werk wordt gedaan door de 3D-printers. Eén robot heeft niet eens een etmaal nodig om er eentje te maken. Smits droomt er al van dat er zo iedere dag een bootje bijkomt. “Het zou een prachtig resultaat zijn.” Een definitieve keuze waar moet nog worden gemaakt. Maar Sneek, als centrum voor watersport, heeft inmiddels de harten gestolen. “De ontvangst tijdens de Sneekweek was geweldig.” 25
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 25
24-09-19 12:22
ONDERNEMING IN HET NIEUWS
Verhuizing Spinder naar gloednieuw pand Drachten
Stalinrichter groeit dankzij buitenland VAN HARKEMA NAAR DRACHTEN, HET LIJKT EEN KLEINE STAP. MAAR VOOR STALINRICHTER SPINDER DAIRY HOUSING CONCEPTS BETEKENT HET EEN MAJEURE EN ZORGVULDIG GEPLANDE OPERATIE DIE AL MET AL TWEE JAAR DUURT.
Anderen genoten van een zonnige vakantie, maar bij stalinrichter Spinder Dairy Housing Concepts waren werknemers druk in de weer met de verhuizing. Vrachtwagens gingen continue op en neer om de meeste spullen van het bedrijf op hun nieuwe plek te krijgen. Honderd vrachtwagens zijn er volgeladen om alle voorraad te verhuizen. Nu ligt deze keurig geordend en blinkend in de immense hallen. De assemblage is alweer in volle gang. De zaken worden voortaan vanuit Drachten geregeld. “It is somtiden wol wat hektysk, mar de business giet gewoan troch”, zegt algemeen directeur Jehannes Bottema. Achter de schermen is er hard gewerkt aan een minutieus uitgedachte operatie om in korte tijd het grootste deel van het bedrijf te verhuizen en er tegelijk voor te zorgen dat iedere medewerker snel weer aan de slag kan. “Je moatte
witte hoe’t je it ha wolle”, is de nuchtere vaststelling. Het kantoor lijkt nog het gemakkelijkst. Wat er in Harkema in de dozen gaat, is er in Drachten weer uitgekomen. “De earste wiken wie it dochs wol wat kampeare yn it eigen bedriuw”, zegt Bottema lachend. Een voorbeeld van de complexiteit is het computernetwerk dat met alle kabels in het nieuwe onderkomen moest worden opgebouwd. Het vraagt veel meer tijd en geduld, dan menigeen wil.
Bijzonder moment Met een feestelijke familiedag in de zomer is de ingebruikname van het nieuwe pand in Drachten bezegeld. Iedere werknemer kon zijn of haar gezin op de nieuwe werkplek rondleiden. De verhuizing wordt gevoeld als een bijzonder moment voor de vijftig medewerkers. Spinder Dairy Housing
Concepts is immers decennialang verbonden geweest aan Harkema. Tjip Spinder begon er in 1973 met de productie en verkoop van stalinrichting voor de melkveehouderij, toen Nederlandse boeren massaal kozen voor een nieuwe ligboxenstal. Maar de jas is er te krap geworden voor de stalinrichter. In de kern van het dorp maakte het bedrijf al gebruik van twee gebouwen. Verre van ideaal en zeker niet efficiënt. Er is al langer gebroed op een alternatief, maar pas in 2017 is de kogel door de kerk gegaan en is de keuze gemaakt het bedrijf te vestigen in Drachten, vlak bij de autosnelweg A7. “De betsjutting om oan de sneldyk te sitten is grut, dat merke wy no al. Wy wurde sjoen.”, zegt Bottema. Het is voorts prettig voor de ontvangst van bezoekers uit binnen- en buitenland in de nieuwe showroomruimte. Maar ook
26
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 26
24-09-19 12:22
vooral logistiek vanwege de aanvoer van staal en voor de snelle levering van stalinrichting aan boeren. Dagelijks rijden er zo’n twintig grote vrachtwagens voor. “Dat is net handich middenyn in doarp.” Nu heeft Spinder een nieuw pand beschikbaar dat bijna 20.000 vierkante meter groot is. De bedrijfskavel kan daarnaast toekomstige groei gemakkelijk opvangen, want deze is ruim 6 hectare. De moderne fabriek is duurzaam gemaakt en zo geïsoleerd dat er amper energie nodig is. Het kantoor en de showroom zijn gasloos. Op het dak leveren zonnepanelen energie voor de machines.
Twee fases Om het organisatorisch allemaal te kunnen behappen is al in een vroeg stadium besloten de verhuizing in twee fases op te delen. “Wy woenen hjirtroch net yn problemen komme, it bedriuw moat trochdraaie”, legt Bottema uit. Zodoende zijn administratie, montage, expeditie, productontwikkeling en verkoop als eerste verhuisd. De meeste van de betrokken 35 medewerkers hebben geholpen bij de verhuizing, zodat ze na hun vakantie niet hebben hoeven dolen in een vreemd pakhuis. Als ook de productie van het zogeheten ‘zwart staal’ met alle zware machines in het voorjaar van 2020 is verhuisd, zit alles bij elkaar en kan er met veel meer doelmatigheid worden gewerkt. De verhuizing van de productiemachines zal meer tijd in beslag nemen, omdat het stapsgewijs zal worden uitgevoerd. Een deel van de machines wordt gedemonteerd en later in Drachten weer opgebouwd. Dit vraagt een goede voorbereiding en is tijdrovend . Het bestaande machinepark wordt verhuisd, maar er komen ook nieuwe. Zo zal de nieuwe buigmachine uit Engeland eerst in Drachten volop draaien, voordat die uit Harkema na revisie wordt toegevoegd. Met de lasrobots gaat het precies zo. De grootste
klus is de verplaatsing van de 16 meter lange lasersnijmachine, concludeert Bottema. “Dêr binne wy mear tiid oan kwyt foardat dy wer draaie kin.” Problemen worden voorkomen door ook productie naar voren te halen.
Investering De totale investering in grond, gebouwen en machines is 12,5 miljoen euro. Bottema wijst erop dat de investering zichzelf deels terugverdient, juist omdat het nu veel efficiënter kan. In het voorjaar van 2020 hoopt hij ook meer duidelijkheid te hebben over de nieuwe bestemming van gebouwen en terreinen in Harkema. Mogelijk dat hier in de toekomst huizenbouw kan plaatsvinden. Met de modernisering van het productieproces en de productiemiddelen zal
Spinder in staat zijn op efficiënte wijze een forse groei van de omzet te realiseren. Nu zit deze op 13 miljoen euro, in 2020 verwacht Bottema 15 miljoen euro. De nieuwbouw stelt het ambitieuze bedrijf in staat om door te stomen naar 20 miljoen euro. De groei wordt met name uit het buitenland gehaald. Al 55 procent van de omzet gaat via export naar voornamelijk Duitsland, België en de Scandinavische landen. Het aandeel uitvoer zal verder toenemen is de verwachting van Bottema. In deze landen wil de melkveehouderijsector nog een inhaalslag maken ten opzichte van Nederland. “Sy ynvesteare yn in nije stâl en ha profyt fan ús foarsprong yn kennis. Wy ha as agraryske sektor in goede namme.” n TEKST: BERT DE JONG
27
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 27
24-09-19 12:22
PRODUCTVISIE
Bunny Plakbandhouder
V
rolijk uw bureau op met dit leuke konijntje. Het is niet alleen een leuke eyecatcher voor op kantoor, het konijntje fungeert namelijk ook als plakbandhouder. Dus, wilt u opvallen met een origineel bureau-item? Hiermee is succes gegarandeerd! n www.fonQ.nl
Zwevende wereldbol
D
eze wereldbol is een echte eyecatcher. Zeker met de, zelf in te stellen, ledverlichting valt hij goed op. Of dit nu op uw kantoor of in uw woonkamer is. Door ingebouwde magneten zal de bol blijven zweven, ook als u hem aanraakt om hem te laten draaien. Dus, wilt u uw werkplek laten opvallen in het gezamenlijke kantoor, is deze zwevende wereldbol daar uitermate geschikt voor. n www.megagadgets.nl
Geheim vakje
L
iggen uw spullen vaak ook verspreid door de kamer, of op uw bureau? Deze schattige bloempot bevat een geheim vakje waarin u uw rondslingerende spullen kunt opbergen. Uw sleutels, kleingeld en opladers liggen nu niet meer voor iedereen voor het oprapen. Wel zo fijn. Zo brengt u niet alleen iets groens aan in het interieur, u houdt het voortaan ook lekker opgeruimd! Een winwinsituatie dus! n www.ditverzinjeniet.nl
28
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 28
24-09-19 12:22
Handige leeslamp
D
e dagen worden weer korter en we doen de lampen weer aan ’s avonds. Deze leeslamp staat leuk op uw bijzettafel, nachtkastje of bureau. Én, na het lezen heeft u er nog steeds profijt van: leg het boek opengeslagen op het dak en u weet precies waar u gebleven bent. Een mooie eyecatcher en functioneel item in één! n www.fonQ.nl
Powerbank op zonne-energie
N
iets is frustrerender dan een belangrijk bericht te moeten sturen, en erachter te komen dat uw telefoon leeg is. Er is geen stopcontact in de buurt. Gelukkig heeft u een powerbank mee. Maar, die bent u vergeten op te laden. Met deze handige powerbank komt dat probleem niet meer voor. U kunt de powerbank gemakkelijk opladen door hem in de zon te leggen. Sluit hem aan op de telefoon, en you’re good to go. Gelukkig, kunt u toch nog dat belangrijke bericht doorgeven! n www.megagadgets.nl
Kikkerland brievenhouder
G
eorganiseerd én stylish. Dat is deze brievenhouder. Een leuke en vrolijke touch voor op het bureau. Deze brievenhouder kent twee varianten: olifant en beer. Ze zijn gemaakt van stevig emaille en staal. Perfect om ervoor te zorgen dat alle brieven voortaan bij elkaar liggen, zo raakt u nooit meer die ene belangrijke brief kwijt. n www.ditverzinjeniet.nl
29
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 29
24-09-19 12:22
AUTONIEUWS
Peugeot 208
E
e n frisse wind waait door het Franse B-segment. Zo is de nieuwe 208 van Peugeot vanachter de coulissen verschenen. De nieuwe versie van de bekende 208 heeft een sterke Puretech 1.2 driepitter onder de motorkap liggen mét 75 pk. Deze 1.2 is gekoppeld aan de handgeschakelde vijfbak. Liever een versnellingsbak met zes versnellingen en/of 100 pk? Kies dan voor Active-variant. Mocht dat nog
niet sportief genoeg zijn, is er ook nog de sportief aangeklede GT-line. Een uitvoering die tot op het moment van schrijven alleen leverbaar is met een 100 pk 1.2 onder de motorkap. Interesse in de Peugeot 208? Deze is verkrijgbaar vanaf € 17.580. Voor de Allure - de volledige elektrische versie van de 208 - telt u iets meer neer. Peugeot vraagt daar namelijk € 36.250 voor. n
30
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 30
24-09-19 12:22
Volvo S60
E
en sportsedan die het woord ‘rijplezier’ een nieuwe dimensie geeft. Dat is de Volvo S60. Met zijn elegante Scandinavisch design, een aantal Drive Modes , een geraffineerd chassis en veel comfort is dit een sedan waar menigeen blij van wordt. Dankzij de geheugenfunctie wordt uw zitpositie (stoel en buitenspiegels) onthouden en dankzij de Drive Modes Settings stemt u de motor, schokdempers en stuureigenschappen naar wens af. Bent u veel onderweg? Dan bevalt deze auto u zeker. Dankzij de
radar- en cameratechnologie worden naderende voertuigen, fietsers, voorbijgangers en objecten dag en nacht geïdentificeerd. U wordt bovendien gealarmeerd bij een mogelijk botsing en indien u niet reageert, remt de auto zelf af. Dankzij de Steering Support wordt u bovendien geassisteerd bij het wegsturen van een mogelijk gevaarlijke situatie.
De Volvo S60 is verkrijgbaar vanaf € 44.995. n
31
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 31
24-09-19 12:22
COLUMN GEERT SCHAAIJ
Gek is het nieuwe normaal G E K I S H E T N I E U W E N O R M A A L , M A A R I K KA N E R N I E T A A N W E N N E N . I S H E T N O R M A A L DAT U I E M A N D G E L D L E E N T E N DAT U H E M DA A R V O O R E E N V E R G O ED I N G G E E F T ? U KO O P T E E N H U I S E N N E E M T E E N H Y P O T H E E K I N D U I T S L A N D. U H O E F T A L L E E N M A A R T E R U G T E B E TA L E N WAT U H E B T G E L E E N D E N WA N N E E R U I N D E N E M A R K E N W O O N T, O N T VA N GT U Z E L F S E E N V E R G O E D I N G VA N 0 , 5 % OV E R H E T D O O R U G E L E E N D E B E D R A G . Z E L F D E R O O D S T E C O M M U N I S T E N E N S O C I A L I S T E N KO N D E N D I T S C E N A R I O N I E T B E D E N K E N . 32
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 32
24-09-19 12:22
M
ijn boek De wolven jagen op uw geld lijkt eerder gebaseerd op helderziendheid dan op het analyseren van een visie, zo snel voltrekt zich wat ik in dit boek heb besproken. Het is om kippenvel van te krijgen. Wat moet u doen wanneer u een planning wilt maken voor uw financiële toekomst? Ook maar gek worden? Laat ik u een sprookje vertellen.
met een president die net als de burgemeester uit het bovenstaande sprookje uit de verkeerde bron heeft gedronken. Hij loopt maar te twitteren dat de Fed de grootste bedreiging vormt voor de economie. Het feit dat de Fed de rente niet voldoende verlaagt, is volgens hem zelfs een nog grotere bedreiging van de economie dan de handelsoorlog met China. Wie is er in dit scenario nu normaal en wie is er gek?
Aan de rand van een dorp stond een bron en het was ten strengste verboden uit die bron te drinken. Iedereen wist dat, want al eeuwen werd de kinderen van het dorp geleerd uit de buurt van de bron te blijven. Wie uit de bron dronk, werd namelijk gek. Op een dag werd de burgemeester van het dorp, die dacht dat dit onzin was, hoogmoedig. Zelfs als het geen onzin was, zou het voor hem als burgemeester immers niet gelden. Hij voegde de daad bij het woord en dronk met volle teugen uit de bron. De dag erna liep hij met zijn gevolg door het dorp en hij werd kwaad omdat al zijn dorpelingen gek waren geworden. “Doe eens normaal”, schreeuwde hij naar hen, maar het hielp niets. Na verloop van tijd vaardigde hij een verordening uit, die bepaalde dat iedere inwoner van het dorp op straffe van een gevangenisstraf uit de bron aan de rand van het dorp moest drinken. Met tegenzin voldeden de volgelingen aan het decreet. Toen de burgemeester de volgende ochtend zag dat zijn dorpelingen allemaal weer normaal waren, was hij tevreden.
Geld wordt gratis! In mijn boek waarschuw ik al voor ‘helikoptergeld’, geld dat over de hoofden van de bevolking wordt uitgestrooid zodat de economie vanzelf wel weer gaat lopen. Landen kunnen lenen wat ze willen, want uitgeven kost niets. Griekenland en Italië gaan gebukt onder hun schuldenlast, maar met de huidige rente is het betalen van die rente geen issue. Door de geldontwaarding (inflatie) die de overheden beogen, verdampen hun schulden immers als sneeuw voor de zon. Kunnen banken überhaupt nog wel iets verdienen aan gratis geld? Het geld dat ze stallen bij de centrale banken kost hun door de negatieve rente bakken met geld. Zijn bitcoins een goede belegging? Mijn advies is duidelijk, brand uw vingers er niet aan! Ook op de bitcoins is het bovenstaande sprookje van toepassing en ík ben niet van plan uit de bitcoinbron te drinken. Naast aandelen lijkt goud tot nog toe het enige betaalmiddel te zijn dat wereldwijd zijn waarde lijkt te behouden, en de goudkoers stijgt dan ook al geruime tijd gestaag.
Bent u onzeker over de toekomst? U hebt een pensioen, u hebt gespaard en belegd, maar al uw kennis over het omgaan met geld staat op losse schroeven. De overheden zullen er alles aan doen om de economie en vooral de inflatie aan te wakkeren. Ik vraag mij af uit welke bron ze hebben gedronken, want geldontwaarding is hun uiteindelijke doel.
Laat u niet gek maken door de enorme koersschommelingen van de diverse aandelen. Bakkers blijven altijd hun brood bakken en Ahold zal de broden blijven verkopen. Koersen schommelen en bedrijven kunnen soms worden getroffen door onverwachte gebeurtenissen, dat maakt iedere belegger helaas van tijd tot tijd mee. n
In Japan werken de getroffen maatregelen niet, dus waarom hier dan wel? In Amerika hebben ze de economie ook geholpen door de rente geleidelijk te verlagen, waarna die rente weer stapsgewijs werd verhoogd met als doel de economie te normaliseren. Helaas heeft de onafhankelijke centrale bank van de Verenigde Staten (de Fed) te maken
Geert Schaaij www.beursgenoten.nl
33
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 33
24-09-19 12:22
VOOR ONDERNEMERS DIE ERUIT HALEN WAT ERIN ZIT.
HENDRICUS OOSTRA, STAALBOUW NAGELHOUT BAKHUIZEN
Uw ambities voor de volle 100% waarmaken. Door 24/7 met u mee te denken op het gebied van accountancy en fiscaal advies. Meer dan 100 betrokken topprofessionals die nooit concessies zullen doen aan uw doelen en uw plannen om ze te bereiken. In voor- en tegenspoed. Uw zaken raken ons immers net zo goed.
www.kromhout.com 18540093_VdVK_Adv_Kader_1-2de_190x130mm.indd 1
29-03-18 17:00
Friesland
93.2
FM
wwww.waterstadfm.nl 34
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 34
24-09-19 12:22
ZAKENNIEUWS
Energie Kenniscentrum op oude vuilstortplaats
W
aar ooit viezigheid heerste, is nu Energie Kenniscentrum Leeuwarden (EKL). Op de voormalige vuilstortplaats Schenkenschans biedt het centrum volop ruimte aan duurzame innovatie. Het moet bovendien een plek van samenkomst worden voor partijen die verder werken aan energietransitie. Het centrum is de eerste belangrijke stap voor de Energiecampus Leeuwarden, waar bedrijven, kennisinstellingen en startups zich richten op duurzame energie. Het EKL is begin september geopend door commissaris van de Koning Arno Brok, voorzitter Maxime Verhagen van Bouwend Nederland en de initiatiefnemers en eigenaren Harm
Beerda van Koninklijke Oosterhof Holman en Douwe Faber van Ekwadraat. Het centrum is gebouwd met duurzame materialen en ingericht met oude zaken. Een oude gymvloer en afgedankt treininterieur hebben zo een nieuwe kans gekregen. De bouw van het centrum is bijzonder uitgevoerd door bouwbedrijf Friso uit Sneek. Het gebouw is demontabel en staat op 108 stalen kolommen op betonplaten. De in 1998 gesloten vuilstortplaats is destijds ‘ingepakt’ en dat verhindert dat er in de grond fundering kan worden gebracht. Op de hoge heuvel staat het gebouw nu fier tegen de wolkenlucht. n
Fries reuzenrad Mondial staat in Parijs en Londen
H
et Friese vernuft zal schitteren in Hyde Park in Londen rond Kerstmis. Reuzenradbouwer Mondial in Terband heeft een bijzondere opdracht binnengehaald voor het maken van een van de hoogste reuzenraderen ter wereld. Het reuzenrad is 70 meter hoog en draait met 48 gondels. Een vergelijkbaar exemplaar staat in Parijs.
Af en toe staat er midden in de weilanden bij Heerenveen een groot reuzenrad. Dan is een periode van maandenlang lassen, construeren en spuiten voorbij en wordt het reuzenrad als attractie opgebouwd om alles te testen en te keuren. Er gaan maanden testen en keuringen aan vooraf, voordat een reuzenrad op de plaats van bestemming komt. De veiligheidseisen zijn groot. n
Mondial Rides heeft zich gespecialiseerd in spectaculaire kermis- en pretparkattracties, observatietorens en reuzeraderen. Met illustere namen als Topscans, Mistral, Capriolo, Tornado en Sun Riser maakt het bedrijf een bont palet. De Sun Riser gaat tot 125 meter hoog, de Mistral haalt een snelheid van 75 kilometer per uur en de Capriolo kan 360 graden ronddraaien.
H
Door de groei van het bedrijf was nieuwbouw nodig. Het pand zal volgens planning eind van het jaar
Heerenveen wil de rol van banenmotor van Fryslân blijven waarmaken, maar veel bedrijfsgrond heeft het niet meer beschikbaar. Daarom kan het nu aan de slag met het nieuwe bedrijventerrein Klaverblad Noordoost, aan de andere kant van de autosnelweg A7 tegenover het bijna volgebouwde IBF. Nieuwe bedrijven komen bij Heerenveen in een duurzame omgeving. Klaverblad Noordoost wordt een combinatie van bedrijven, zonnepark en duurzame landbouw. In het gebied is ruimte voor 40 hectare bedrijven, 30 hectare zonnepark en 50 hectare duurzame landbouw. Voor de voorbereiding wordt ongeveer anderhalf jaar uitgetrokken. Daarna kan worden gestart met de realisatie van een zonnepark en het vestigen van bedrijven.
Pext kiest nieuw pand in Dokkum et constructiebedrijf Pext in Dokkum is uit zijn jas gegroeid en kiest voor nieuwbouw. Het bedrijf dat carports en houten overkappingen maakt, krijgt op het bedrijventerrein van de stad aan de Beurtvaart een nieuw onderkomen.
Duurzaam plan voor bedrijven Heerenveen
worden betrokken. De nieuwbouw wordt verzorgd door bouwbedrijf Postma en Ensel Staalconstructies. Bij Pext werken acht mensen. Het bedrijf richt zich op het maken van houten overkappingen, veranda’s en aluminium carports als kant-en-klaar pakket. Innovatief zijn de veranda’s met zonnepanelen. n
De gemeente Heerenveen gaat zich opnieuw sterk maken voor een spoorlijn Heerenveen-DrachtenGroningen. Daarom wordt in de ontwikkeling van de plannen rekening gehouden met ruimte voor een spoorlijn direct ten noorden van de A7. n
35
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 35
24-09-19 12:23
ZAKENNIEUWS
Platform voor talent zonder recruitment
D
e startup Karreer.com uit Heerenveen heeft een nieuw platform om hoogopgeleide en talentvolle werknemers aan een nieuwe baan te helpen. De dure recruiters worden buitenspel gezet. Initiatiefnemers zijn Schelte Meinsma en Björn Berg-Andersen. Zij hebben een platform opgezet dat de sleutel legt bij de werknemers die geïnteresseerd zijn in een nieuwe stap in hun loopbaan.
Computerprogramma’s maken een profiel en een match tussen een werknemer, een werkgever en een team. Een cv is minder belangrijk. Er zijn grote voordelen, vindt Meinsma. “Er worden gerichte matches aangeboden, het systeem leert je steeds beter kennen en komt met bedrijven die passen. Bedrijven komen bovendien alleen bij oprechte interesse.” n
Geen belasting meer over spaartegoeden
S
paartegoeden tot 440.000 euro zijn vanaf 2022 vrijgesteld van belasting. Met een wetswijziging komt een einde aan de verfoeide vermogensrendementsheffing over spaargeld. De Belastingdienst hanteert een fictief rendement van 4 procent, maar dit halen spaarders nimmer. Sommige banken vergoeden zelfs 0 procent rente. Het is door een uitspraak van de Hoge Raad dat er nu een aanpassing volgt. Tot nog toe was er een en al weigerachtigheid om de vermogensrende-
mentsheffing op spaargeld aan te passen en redelijk te maken. Het belastingstelsel gaat flink op de schop, waarbij uitgegaan wordt van drie categorieën: spaargeld, beleggingen en schulden. Ongeveer 40 procent van de 2,9 miljoen vermogenden die meer dan 30.360 euro bezitten, hebben alleen spaargeld. Na 2022 hoeven 1,35 miljoen mensen daarover geen belasting meer betalen. Nog eens 1 miljoen mensen worden deels vrijgesteld. n
Crystalic in handen van Tjalling Rollema
H
et bedrijfsverzamelgebouw Crystalic in Leeuwarden is bezit geworden van vastgoedondernemer Tjalling Rollema. De prestigieuze glazen piramide is in 1999 gebouwd als ict-centrum. Rollema Vastgoed wil Crystalic een nieuwe impuls geven. Binnen anderhalf jaar moet het pand vol zitten met huurders. Tot nog toe was dit moeilijk. De vorige eigenaar, Sipkema Vastgoed Beheer, had het met vijftig huurders voor de helft gevuld. De Mantgumer vastgoedbaas heeft in de afgelopen jaren meerdere bijzondere Friese gebouwen verworven. Het is in 2010 begonnen met het voormalige PEB-kantoor Emmastate in Leeuwarden. Later heeft hij in de provinciehoofdstad van het Storkkantoor het Da Vinci Office gemaakt en de Koepelkerk een metamorfose gegeven tot Koepeltheater. n 36
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 36
24-09-19 12:23
Zon levert stroom aan Bouwbedrijf Lont
D
e zon helpt Bouwbedrijf Lont in Sint Annaparochie aan stroom voor de machines. Daarvoor is een zonneweide van 1 hectare groot met 3800 panelen aangelegd. Duurzame huizen bouwen is een stap, maar zelf energie opwekken is er ook een. Voor Bouwbedrijf Lont past de investering van 1,2 miljoen euro groot in maatschappelijk verantwoord ondernemen. Directeur Jetze Lont
spreekt van een grote omwenteling naar een duurzame economie. Met alle zonuren kan er zeker 1,1 megawatt aan energie worden opgewekt. Meer dan genoeg voor het eigen bedrijf in Sint Annaparochie en de verschillende bouwlocaties. De rest is voldoende voor de energiebehoefte van zo’n driehonderd huishoudens. n
Omoda koopt winkels Steenwijk Schoenen
D
e met onlineverkoop groot geworden schoenenhandelaar Omoda versterkt zich met de fysieke winkels van Steenwijk Modeschoenen in Heerenveen en Gorredijk. De drie winkels en de 28 medewerkers werken vanaf 2020 onder de naam Omoda. Het Zeeuwse schoenenbedrijf wil naast de internetverkoop overal in het land ook stenen winkels hebben. Zo zijn er in 2019 al Omoda-winkels geopend in Amsterdam, Utrecht en Zwolle. Met de overname van de winkels van Steenwijk heeft Omoda vanaf 1 januari 2020 ook een positie in het Noorden. Jan Steenwijk beschouwt de overname als een kroon op het harde werken. Het in 1929 begonnen familiebedrijf Steenwijk is een begrip in Heerenveen. Jan en Riet Steenwijk hebben geen opvolgers voor hun familiebedrijf en hebben nu besloten tot verkoop. Interessant zijn de vestigingen van Steenwijk Modeschoenen in het Modeplein Rinsma in Gorredijk, dat van heinde en verre veel publiek trekt. Sinds 2009 is Steenwijk er met twee winkels de versterking van het Modeplein Rinsma. Gerk Jan Rinsma beschouwt Omoda als een toevoeging van grote waarde. n
Restauratie stadhuis Bolsward voor Friso
F
riso Bouwgroep in Sneek heeft een fikse klus aan de verbouw van het voormalige stadhuis van Bolsward. Het monument zal stralen als cultureel historisch centrum De Tiid. De kosten van de verbouw zijn begroot op 12,9 miljoen euro. Aanvankelijk werden de restauratiekosten geschat op 8,5 miljoen euro. In het uit 1614 daterende daterende monument krijgen in 2021 drie musea onderdak: de Oudheidkamer
Bolsward, It Gysbert Japicxhûs en het Titus Brandsma Museum. Voorts komt er plek voor de bibliotheek, de gemeentelijke archieven van SúdwestFryslân en een grand café. De musea in de nieuwe plek van samenkomst moeten jaarlijks zeker 10.000 bezoekers trekken. Het voormalige stadhuis van Bolsward miste sinds 2011, na de gemeentelijke herindeling, een goede bestemming. Mede door 3 miljoen euro steun van de provincie Fryslân en 1,25 miljoen euro van vier oude en vermogende Bolswarder stichtingen en een ton van de Rabobank zijn de financiële hobbels genomen. n
TEKST: BERT DE JONG
37
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 37
24-09-19 12:23
BOEKRECENSIE
Boekrecensie Eduard Kuijt Eduard Kuijt (56) is samen met zijn vrouw Ingrid, de trotse eigenaar van Boekhandel Binnert Overdiep in Heerenveen, familiebedrijf sinds 1889. Als cultureel ondernemer zoekt hij voortdurend naar een balans tussen zijn brede belangstelling en de altijd noodzakelijke focus. Boeken zijn voor hem van levensbelang: literatuur, biografieĂŤn, Scandinavische thrillers, politiek, en business & management. Grote voorliefde voor dwarsdenkers, ontmaskeraars en buitenbeentjes. Voor ZakenVisie signaleert hij boeken die van belang zijn voor ondernemers in Friesland. 38
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 38
24-09-19 12:23
Het fijne van feiten STIKSTOFPROBLEMATIEK , ARMOEDE , PLASTIC SOEP, OP WARMING, HONGER, OORLOG, KINDERSTERF TE; KORTOM ELLENDE DIE EEN SNEL NADEREND EINDE INLUIDT VAN DE AARDE EN HAAR BEWONERS. DAT IS HET BEELD DAT GEMAKKELIJK ONTSTAAT ALS JE JE OVERGEEF T AAN DE CONTINUE STROOM VAN PUBLIEKE NIEUWSVOORZIENING. ZO KOMT HET NOS -JOURNAAL REGELMATIG MET ‘DAGVERSE’ RAMPSPOED: EEN NIEUWE ERNSTIGE ZIEKTE WAAR GEEN MEDICIJN TEGEN IS EN WAAR HEEL VEEL MENSEN AAN BLIJKEN TE LIJDEN, NOG SNELLER SMELTENDE IJSKAPPEN EN DODELIJK OORLOGSGEWELD IN EEN VER OORD, WAAR MAAR GEEN EIND AAN KOMT. THE END IS AT HAND! WAAR HAAL JE ALS BURGER EN ONDERNEMER DAN IN VREDESNAAM NOG DE ENERGIE VANDAAN OM TE WERKEN AAN EEN HOOPVOLLE TOEKOMST? Misschien is een deel van het antwoord te vinden in het boek Feitenkennis; 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt van de in 2017 overleden arts en hoogleraar Hans Rosling. In 2005 heeft hij met zijn zoon Ola en schoondochter Anna de Gapminder Foundation opgericht die als doel heeft ernstige onwetendheid te bestrijden met een op feiten gebaseerd beeld van de wereld. Met feiten wordt dan de statistische informatie bedoeld die is vastgelegd in databases van de verschillende landen, de Verenigde Naties, de Wereldbank en andere officiële instanties. Het gaat om harde cijfers over uiteenlopende zaken als inkomen, gezondheid, opleiding, welvaart, vervoer et cetera. Het knappe is dat het Rosling is gelukt om al deze cijfers van verschillende landen te koppelen, door de jaren te vergelijken én grafisch effectief te presenteren.
meerderheid die in ellende en gebrek verkeert, is een illusie. En totale misvatting dus. In een van zijn vele TedX-lezingen (kijktip!) zegt Rosling het zo: “Het grote probleem is niet onze onwetendheid, maar onze ingebakken vooroordelen!” Rosling neemt ons in Feitenkennis bij de hand, hij laat ons zien dat de wereld er veel beter aan toe is dan wij denken maar tegelijkertijd legt hij mechanismen bloot die ervoor zorgen dat wij dat inzicht maar moeilijk kunnen accepteren. Bij elk instinct beschrijft hij de juiste wapens om het instinct in bedwang te houden en de werkelijkheid in proportie te bezien. En natuurlijk ontbreekt de nuance niet: zo is de opwarming van het klimaat een feit waar we mee aan de slag moeten en is angst in sommige situaties juist wel een goede raadgever. Dit boek houdt je een spiegel voor, daarna wordt je soms pijnlijk geconfronteerd met je vooroordelen en tenslotte biedt het je een realistische blik op een hoopvolle toekomst.
Zo laat hij overtuigend zien dat de wereld in vele opzichten verbeterd is in de afgelopen decennia. In 1800 leefde zo’n 85% van de wereldbevolking in extreme armoede, dat wil zeggen van minder dan $ 2,- per dag (geïndexeerd). In 1966 was dit percentage al gedaald tot 50% en in 2017 tot 9%. Een spectaculaire verbetering! Het aantal ondervoede mensen daalde van 28% in 1970 tot 11% in 2015. Veel ellendige zaken zijn minder geworden en veel goede dingen zijn toegenomen: de basis-geletterdheid steeg van 10% in 1800 tot 86% in 2016. Het aantal eenjarigen die minstens één vaccinatie hebben gekregen steeg van 22% in 1980 tot 88% in 2016. En – last but not least: het aantal bespeelbare gitaren steeg van 200 naar 11.000 per miljoen mensen in de periode 1962 tot 2014. Kortom, waarom zijn wij eigenlijk zo somber?
Ik kijk nu in ieder geval heel anders naar het NOS-journaal.
Dat komt door een aantal factoren, Rosling onderscheidt er tien, waarvan het kloof-, het negativiteits- en het angstinstinct misschien het meest tot de verbeelding spreken. Al deze instincten zijn feitelijk ingebakken vooroordelen die maar niet uit onze hersenpan willen verdwijnen. Het kloofinstinct heeft bij voorbeeld te maken met het ingebakken idee dat derdewereldlanden nooit en te nimmer zullen opklimmen tot het niveau van westerse standaarden, dit terwijl veel Aziatische landen op verschillende terreinen nu al beter presteren dan Westerse landen. Het idee van een verdeelde wereld met een
Paperback ISBN 9789000351220 april 2018
39
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 39
24-09-19 12:23
Kom en beleef Sonnema! in ons bezoekerscentrum www.sonnema.nl/over-sonnema/op-bezoek-bij-sonnema/
SONNEMA.NL Geniet, maar drink met mate. - Geen 18, geen alcohol.
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw
Stienstra & Van der Wal-IJlst ceerd
ecertifi
VCA g ISO en
Ook kunt u bij ons terecht voor: • Remmings- en geleidewerken • Stalen damwanden • Haven aanleg en steigerwerk • Houtleverantie • Diverse typen walbeschoeiingen • Houten bruggen Voor informatie en/of een vrijblijvende offerte kunt u altijd contact met ons opnemen.
S&W
it kwalite heid & n ig il e v r a Waa amenga nauw s
Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw Stienstra & Van der Wal Rogmolewei 6, 8651 EP IJlst Tel. 0515-533243, Fax 0515-531362 info@stienstra-vanderwal.nl www.stienstra-vanderwal.nl
40
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 40
24-09-19 12:23
C U LT U R E L E T I P S
Stadsrondvaart in een Venetiaanse gondel
Groene Markt Rijsterbos De Groene Markt is onderdeel van de Gaasterlandse Natuurweek. Biologische producten, duurzame hapjes en drankjes en handgemaakte kleding zal volop te vinden zijn. Naast duurzaamheid, gaat het vooral om de gezelligheid! Ook worden er verschillende activiteiten georganiseerd, allemaal gelinkt aan het bos. Denk aan boogschieten en boomklimmen, of zaagwedstrijden. Genoeg te doen dus!
Op een Venetiaanse manier onze Friese hoofdstad ontdekken. Dat klinkt goed toch? Tot en met 31 oktober kunt u een tochtje maken in een Venetiaanse gondel door de wateren van Leeuwarden. De route loopt onder andere door de binnenstad en de mooie Prinsentuin. Er worden verschillende arrangementen aangeboden, zodat u optimaal kunt genieten. U zult Leeuwarden in ieder geval op een geheel nieuwe, bourgondelsche wijze ontdekken!
Waar: Rijs Wanneer: 20 oktober
Waar: Leeuwarden
Tijden: 11.00 tot 16.00 uur
Wanneer: in het zomerseizoen van woensdag t/m zondag,
Prijs: gratis
vanaf september alleen op zaterdag en zondag
Meer informatie: www.gaasterlandsenatuurweek.nl
Tijden: variërend per rit, kijk voor de precieze tijden op de onderstaande website Prijs: vanaf € 18,50 p.p. (kinderen 4-10 jaar vanaf € 10,-) Meer informatie: www.gondolatours.nl
Maaike Ouboter Maaike werd bekend door haar deelname aan De beste singersongwriter van Nederland in 2013. In die periode scoorde ze een grote hit met het kwetsbare ‘Dat ik je mis’. Daarna volgden een album en verscheidene singles. Nu is ze terug in de theaters. Haar theaterstuk Solo bevat thema’s die Maaike graag verwerkt in haar muziek. Loslaten, vasthouden en hoe alles soms zomaar kan veranderen. In dit theaterstuk gaat Maaike terug naar de kern. Solo.
Waar: Leeuwarden (Harmonie) Wanneer: 17 oktober Tijd: 20.30 uur Prijs: € 22,50 inclusief garderobe en pauzedrankje Meer informatie: www.harmonie.nl
Fotografieworkshop in de natuur Geïnteresseerd in fotografie? Of wilt u leren om echt mooie natuurplaatjes te schieten? Dit is uw kans! Als onderdeel van de Gaasterlandse Natuurweek kunt u op 26 oktober een natuurfotografie workshop volgen. Na een korte introductie van een ervaren fotograaf kunt u zelf aan de slag. U leert alles over het maken van professionele foto’s, en dat zal leiden tot een mooi resultaat! Let op, het meebrengen van een eigen camera is noodzakelijk. Deze workshop is geschikt voor alle soorten camera’s. Ook is deze workshop alleen voor personen van boven de 16 jaar.
Waar: Oudemirdum Wanneer: 26 oktober 2019 Tijden: 10.00 tot 13.00 uur Prijs: € 5,Meer informatie: www.gaasterlandsenatuurweek.nl
Foto: Johan Bouwhuis
41
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 41
24-09-19 12:23
TC T IIUTTLEETLLU R E L E T I P S
Dit is Leeuwarden
Kerstmarkt Blokhuispoort
Drie mannen gaan heel Nederland door om te onderzoeken wie ‘dé Nederlander’ nou eigenlijk is. In verschillende steden, waaronder Leeuwarden, proberen Marcel van Roosmalen, Roelof de Vries en Jan Dirk van der Burg op geheel eigen wijze te onderzoeken of de betreffende stad typisch Nederlands is, of juist niet. Plaatselijke interviews, optredens van lokale artiesten, harde feiten en triviale weetjes zullen het antwoord geven. Interessant!
Een kerstmarkt zoals een kerstmarkt hoort te zijn. En dat ook nog eens op een bijzondere locatie! De kerstmarkt in de Blokhuispoort (voormalige gevangenis) te Leeuwarden is dit jaar terug. Geniet van meer dan 50 kraampjes met verschillende producten. De kinderen kunnen gerust mee: laat ze genieten in het kindercircus of de draaimolen. U waant zich helemaal in de kerstsfeer!
Waar: Leeuwarden
Waar: Leeuwarden (Blokhuispoort)
Wanneer: 13 november
Wanneer: 7 december en 8 december
Tijden: 20.30 uur
Tijden: zaterdag 11.00 tot 21.00 uur, zondag 11.00 tot 19.00 uur
Prij € 22,50 inclusief garderobe en pauzedrankjeMeer
Prijs: gratis
informatie: www.harmonie.nl
Meer informatie: www.cafedebak.frl
Kunstmaand Ameland Een dagje uitwaaien op Ameland combineren met kunst: tijdens Kunstmaand Ameland 2019 is dit mogelijk. Tijdens de populaire jaarlijkse kunstmaand komen er meer dan 100 kunstenaars uit binnen- en buitenland naar het dorp Nes. Van fotografie tot schilderkunst, en van beeldhouwkunst tot keramiek. U kunt daarnaast ook nog kiezen uit vele verschillende activiteiten. Denk aan workshops, lezingen, films en concerten. Er is zoveel te ontdekken!
Waar: Nes (Ameland) Wanneer: de gehele maand november Tijd: variërend per expositie/activiteit, kijk op onderstaande website voor de precieze tijden Prijs: variërend per activiteit, kijk op onderstaande website voor de precieze kosten Meer informatie: www.kunstmaandameland.com
Expeditie Oerpolder
Waar: Workum
Tot en met december kunt u een ware fietsexpeditie maken in het landelijke gebied van It Heidenskip, vanaf Workum. Met uw smartphone kunt u zelfstandig – of natuurlijk met gezelschap - deze audiotour doen, waarbij u alles te weten komt over het verleden van dit gebied. Langs de fietsroute bevinden zich interessante luisterplekken, waar u personen ‘ontmoet’ die hun eigen verhalen vertellen. Deze fietstocht maakt dat u de geschiedenis ontdekt op een ontroerende, mooie, maar ook grappige manier. Alsof u er zelf bij was.
Wanneer: zelfstandig te bepalen, op elk moment van de dag Tijden: 10.00 tot 13.00 uur Prijs: gratis Meer informatie: www.hetfotogeniekegeluid.nl of kijk op de Facebook pagina van Expeditie Oerpolder
42
ZV_85_binnenwerk_Oktober 2019.indd 42
24-09-19 12:23
PRO+
Nieuw bij ABD
HOW S E TI
Welkom bij ABD
&
&
HOW MAST ER IES CT
MAS TE R
De Renault 0 % Master en RENTE & G R A I S de Trafic AUTOMT AAT AFIC INTROD TR U
AFIC INTROD U TR C
Zuinige motoren, vernieuwd luxe dashboard, Trafic nu ook met automaat! NIEUWE MASTER rijklaar
€249,-
p/mnd
NIEUWE MASTER rijklaar
€20.299,-
NIEUWE TRAFIC rijklaar
€219,-
p/mnd
NIEUWE TRAFIC rijklaar
Drachten Jade 1, (0512) 515 615 Dokkum Brêge 6, (0519) 82 00 20 Heerenveen Skrynmakker 26, (0513) 65 02 22 Sneek Kolenbranderstraat 7, (0515) 41 32 91 Leeuwarden Hortensiastraat 2, (058) 266 35 55 De actie is geldig tot en met 31 oktober 2019. De genoemde vanafprijzen zijn adviesprijzen excl. btw/bpm. En inclusief onvermijdbare kosten.
€17.699,-
2018