003 by Astana akshamy

АҚШАМЫ

№3

АСТАНА

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ГАЗЕТ/ 1990 ЖЫЛҒЫ 13 ҚАЗАННАН БАСТАП ШЫҒАДЫ

(3508)

10/01/2017

www.astana-akshamy.kz

СЕЙСЕНБІ

ҚЫРСЫЗ БОЛСАҢ, АЙЫППҰЛ ТӨЛЕЙСІҢ

«АЯЛАҒАН АСТАНА» ШАҚЫРАДЫ

Астанада ауласындағы қарды тазаламаған 12 пәтер иелері кооперативіне айыппұл салынды. Айыппұлдың жалпы көлемі – 567 250 теңге. Ал былтыр жауапты аумақты қатты тұрмыстық қалдықтардан, құрылыс қоқыстары мен қардан тазартуға немқұрайлы қарағаны үшін 189 ПИК-ке айыппұл салынған болатын.

Астана қаласы әкімдігінің қолдауымен жыл сайын өтетін «Аялаған Астана-2017» балалар байқауына өтінімдер қабылдау басталды. Биылғы конкурс «Астана ЭКСПО2017» халықаралық көрмесіне арналады. Өтінімдер 15 ақпанға дейін ayalagan.astana2017@mail.ru электронды поштасы арқылы қабылданады.

ВОКЗАЛ АУМАҒЫНА КІРУ – АҚЫЛЫ Бүгіннен бастап Астанадағы вокзал маңына көлік қою ақылы болмақ. Қазіргі уақытта мұнда 251 орынға арналған автотұрақ қарастырылған. Жоба толық жүзеге асқан сәтте қоғамдық көлікке деген сұраныс 15-20 пайызға артып қана қоймай, вокзал аумағындағы көлік жүктемесі 20-30 пайызға азаймақ. Сонымен қатар, жол жүру ережесін бұзу оқиғалары шамамен 70-80 пайызға төмендейді деп күтілуде.

ʗʜʩʩʜ

МІНДЕТТІ ТІРКЕУ АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫН ШЕКТЕМЕЙДІ

азіргі уақытта қоғамның басты мәселесі өзі тұрып жатқан мекенжай бойынша міндетті түрде тіркеуге тұру болып отыр. Себебі Астана сияқты үлкен қалаларға жан-жақтан келіп, тіркеусіз жұмыс жасап жатқан азаматтар қаншама.

Міне, осы азаматтарға «Халықтың көші-қоны туралы» заңы «жығылғанға жұдырық» болып отыр. Егер алда-жалда аталған заңнаманы бұз саңыз, белгілі мөлшерде айыппұл төлейтін боласыз. Астана қаласы ІІД Көші-қон полициясы қызметкерлері демалыс күндері 2400-ге жуық азаматты уақытша тіркеуге алған. Елордалық ІІД бас ты ғының орынбасары, поли ция полковнигі Батырлан

Есен байдың айтуынша, ха лықтың тіркеуден тез өтуі үшін барлық жағдай жасалған. Мәселен, тіркелу үшін үй иесінің келісімі мен оның жеке куәлігі керек. Алайда үй иесі міндетті түрде бірге еріп баруы тиіс. Тіркеудің тәртібі мен шарттарын жеңілдетудің мақсатында және әлеуметтік жа ғынан осал жұртшы лыққа қо лайлы болу үшін тіркеу өтініш келіп түскен күні рәсімделеді.

ʗʜʩʩʜ

www.astana-akshamy.kz

ЕЛОРДА ТЫНЫСЫ

ɺɧ͈ɧɱʃɵɬɧɻ ИГЕНБЕРДИНОВ Бекмырза Қайыргелдіұлы «Астана қаласы Жолаушылар көлігі басқармасы» ММ басшысының міндетін атқарушы болып тағайындалды. Б.Игенбердинов 1975 жылы 10 шілдеде Қарағанды қаласында дүниеге келген. Мектеп бітіргеннен кейін Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің «Халықаралық құқық» мамандығына оқуға түсті. Оқумен қатар, әскери трибуналда жұмыс істеді. Білім ордасын тәмамдағаннан кейін еңбек жолын мемлекеттік қызметте жалғастырды. 2007 жылдан бастап «Кедентранссервис» АҚ базасында «ҚТЖ» ҰҚ» АҚ мен «РТЖ» ААҚ арасындағы бір лескен кәсіпорынды құру жұмыстарын ұйымдастырып, ол құрылғаннан кейін кәсіпорынның даму жөніндегі вице-президенті болған. 2012 жылы «ТрансКонтейнер» ААҚ-на ауысып, Қазақстандағы бизнесті дамыту және интеграция мәселелерімен айналысқан. Қазақстан арқылы Қытай-Еуропа бағытына өтетін транзиттік пойыздарды рәсімдеуді ұйымдастыратын «Жібек жолы» кедендік-брокер орталығын басқарған. Автоспортпен кәсіби түрде айналысады. Ағылшын, француз, итальян тілдерінде еркін оқиды. Үйленген, үш баласы бар. ОРАЛОВ Асхат Раздықұлы «Астана қаласы Жастар саясаты мәселелері басқармасы» ММ басшысының міндетін атқарушы болып тағайындалды. Асхат Раздықұлы 1990 жылы Павлодар облысында дүниеге келген. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетін және Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институтын бітірген. Бүгінге дейін «Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» РКК департаментінде жастар ұйымдарымен жұмыс жөніндегі бас маман, осы оқу ордасының хаттама бөлімінің аға маманы, «Нұр Отан» партиясының «Нұр» филиалы төрағасының орынбасары болған. Бұдан кейін «Астана қаласы Жастар саясаты мәселелері басқармасы» ММ басшысының міндетін уақытша атқарып келген.

НҰРҒАЛИЕВА Гауһар Серікқызы «Астана қаласы әкімінің аппараты» ММ мемлекеттік құқық бөлімінің басшысы болып тағайындалды. Гауһар Серікқызы 1981 жылы Шығыс Қазақстан облысында дүниеге келген. Мамандығы – экономист-қаржыгер. Ол ҚР Қорғаныс министрлігінде, Астана қаласы әкімі аппаратында, елорданың Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасында қызмет атқарған. 2015 жылдан Астана қаласы әкімінің аппараты мемлекеттік-құқық бөлімінің бас маманы, кейін мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының сақталуын бақылау жөніндегі бөлімінің басшысы болды.

ҚАР ТАЗАЛАУ ҚАРҚЫНДЫ Астана қаласы әкімінің орынбасары Қосман Айтмұхаметов БАҚ өкілдерімен бірге қарға байланысты түнгі рейд өткізді. Рейд барысында елорданың үш ауданын аралап, қардың қалай тазартылып жатқанын байқадық. Қосман Қайыртайұлының айтуынша, ең бірінші кезекте ірі магистральдар мен орташа көшелердегі қар шығарылып жатыр. Сондайақ, ол тұрғын үй аулаларының қары тазартылып, ретке келтіріліп жатқанын айтып өтті. – Әлеуметтік нысандардың маңын ең бірінші кезекте қардан тазартуға басымдық беріп жатырмыз. Себебі мектеп пен балабақша, аурухана мен емхана сынды әлеуметтік нысандар өз жұмысын тоқтатпауы керек. Негізі, жұмысымызға кедергі келтіретін көліктер болса, қарды барынша жинауға тырысамыз. Жол жұмыскерлері таңғы сағат 6-дан бастап жұмыс істейді. Бірақ апталап, айлап тұратын да машиналар болады. Ондай кезде тиісті шаралар қабылдап, жол полициясын шақырамыз, – дейді Қосман Айтмұхаметов. Сондай-ақ, ол Астанада биылғы жылы бұрын-соңды болмаған мөлшерде қар жауғанын айтып өтті. Мәселен, 2016 жылдың 13 қазан айынан бастап 2017 жылдың 3 қаңтар аралығында қар полигондарына 2 миллион текше метрден астам қар

шығарылған. Бұл өткен жылдармен салыстырғанда бірнеше есе артық. Ал 2014 жылы – 3,2 млн тонна, 2015 жылы – 3,4 млн тонна, ал 2016 жылы 2,9 млн тонна қар шығарылған. Ал биылғы қар мөлшерінің қанша болатынын ешкім білмейді. Алайда, соған қарамастан, қар күреу жұмыстары саябырсып тұрған жоқ. Мәселен, жалпы механи ка лан-

дырылған жұмыстарға 2177 арнайы техника, қолмен жинау жұмыстарына 2708 адам тартылды. Ал қаладан шығарылған қар Теміржолшылар кентіне, Қосшы ауылының маңындағы «Рубеж» бекетінің сыртына және Астрахан тас жолындағы полигонға шығарылып жатыр. Серік ҚҰДАЙБЕРГЕНҰЛЫ

ВОКЗАЛ АУМАҒЫНА КІРУ – АҚЫЛЫ Бүгіннен бастап Астанадағы вокзал маңына көлік қою ақылы болмақ. Қазіргі уақытта мұнда 251 орынға арналған тұрақ қарастырылған. Бұл туралы «Астана қаласының тұрақ кеңістігін басқару» жобасы аясында «Астана LRT» ЖШС баспасөз хатшысы Жанар Смағұловамен әңгімелескен едік. (Соңы. Басы 1-бетте) – Дәл қазір елорда вокзалы аумағында қандай жұмыстар атқарылуда? – Бүгінде вокзал маңы алаңында ақылы тұрақ енгізуге дайындық жұмыстары аяқталды. Аталмыш аумақ көліктерден тазартылып, арнайы белгілер сызылды. Ақылы тұраққа кірер кездегі уақыт пен қозғалысты есептейтін және нөмірлік белгіні анықтайтын жүйе орнатылды. Сонымен қатар, тұраққа қойылған автокөліктердің қауіпсіздігі де қатаң сақталған. Осы мақсатта бейнебақылау камералары іске қосылды және вокзалдың жаңа және ескі бөліктерінің бірінші қабатында паркоматтар орнатылды. – Ақылы автотұрақ қанша көлікке лайықталған? – Автотұрақ аумағында 250-ге жуық машина қоюға болады. Оның 9-ы – мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған орын, 20-ға жуық орын ресми таксомоторлы кәсіпорындардың өкілдеріне бөлінген. Аялдаудың алғашқы 30 минутында ақы алынбайды. Екі сағатқа дейін – 200 теңге, 12 сағатқа дейін – 1000 теңге. 24 сағатқа дейін – 1800 теңге, екінші тәулікке 2000 теңге төлеу керек. Сондай-ақ, ақылы автотұрақ аумағынан тыс, 100 тегін автокөлік қоятын орын бар. – Ақылы тұрақтарға ақы төлеу қалай жүзеге асырылады? – Алғашқы уақытта есептесу қолма-қол жүргізіледі. Одан кейін жүйеге банк картасымен және мобильдік қосымша

арқылы төлеу қызметі қосылады. Аумаққа орнатылған арнаулы автоматтандырылған жүйе көліктің тұрған уақытын, нөмірін тіркеп отырады. Билетті жоғалтқан жағдайда, автокөлік иелері ескі теміржол вокзалының екінші қабатындағы ASTRA Park әкімшілігіне жүгіне алады. – Жобадан қандай нәтиже күтуге болады? – Әлбетте, күтіп отырған нәтижеміз көп. Мысалы, ақылы тұрақ қоғамдық көлікке деген сұранысты 15-20 пайызға арттыруға және вокзал алаңында жол желісіне түсетін жүктемені 20-30 пайызға азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жол жүру ережесін бұзуды шамамен 70-80 пайызға төмендететін болады. – Жоба аясында қоғамдық көліктердің қызмет сапасы жақсаратынын айттыңыз. Осы ретте елордада автобустарды көбейту жоспарда бар ма? – Біз қоғамдық көлікті қайта жаңғыртуды жоспарлап отырмыз. Бүгінде автобус парктерін жаңғырту жұмыстары кезең-кезеңімен жүзеге асырылуда. Қазірдің өзінде 358 жаңа автобус сатып алынды. Ал көктемге қарай тағы 380 жолаушылар көлігін әкелу жоспарлануда. Тұрғындарға айтарымыз, егер жүргізушілердің тәртібіне байланысты қандай да бір арыз-шағым туындаса, байланыс орталығының 574-777 телефонына хабарласуға немесе паркоматтағы «Операторды шақырту» түймешесін басу арқылы оператормен тілдесуге болады. Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ

www.astana-akshamy.kz

ЕЛОРДА ТЫНЫСЫ

МІНДЕТТІ ТІРКЕУ АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫН ШЕКТЕМЕЙДІ (Соңы. Басы 1-бетте) Құзырлы органның мәліметінше, міндетті тіркеуге тұрудың ешқандай қиындығы жоқ. Алайда әлеуметтік желідегі көпшіліктің көңілі әлі де болса күпті болып отыр. Мәселен, Руслан Желдібайдың айтуынша, Үкімет уақытша тіркеуді азаматтардың қауіпсіздігі үшін ұсынған. Алайда ол бұл мә селеде ескеретін мәселелер баршылық екенін айтады. – Бірақ оны реттеу механизмі әбден сарапталмай, ситуацияны бақылауға алуға тырысып, тым асығыс қабылдай салғаны көрініп тұр. Бұл саланың маманы емеспін, бірақ шетелде бір жарым жылға жуық уақыт тұрып жатқаныма байланысты мұндағы тәжірибені айтқым келеді. Бір қызығы, Британияда тіркеу жүйесі мүлде жоқ. Қайда тұрып жатқаныңызды дәлелдеу үшін жалға алу келісімшартын, тіпті коммуналдық қызмет төлемін көрсетсеңіз де жет кі лікті. Кім қайда тұрамын десе өз еркінде. Мемлекеттік органдар да қайда тұратыныңды дә лелдейтін құжат сұраған емес, – дейді Руслан Желдібай. Ал ҚР Ішкі істер министрінің орынбасары Ерлан Тұрғымбаевтың айтуынша, бұл елдегі ішкі көші-қонды бақы лауға, қалаларда немесе

басқа елді мекендерде нақты қанша азаматтың тұрып жатқанын білу үшін қажет. Осы деректердің негізінде алдағы уақытта жаңа жұмыс орындарын ашу, мектеп және аурухана құрылысын жүргізу, инженерлік-техникалық ин фра құрылымды дамыту сынды әлеуметтік маңызды мәселелер шешімін табады. – Пәтер иелері жалдаған азаматтарға тіркелуге рұқсат бермейді. Салдарынан пәтерді жалға алушылар тұрып жатқан мекенжай бойынша тіркелгісі келсе де, тіркеле алмайды. Осылайша,

олар мемлекеттік, меди ци налық және әлеуметтік қызмет түрлерінен қағылады. Сондықтан азаматтар заңды бұзбау үшін жалған мекенжай бойынша тіркеліп жүр. Бірақ онда олар тұрмайды. Осындай мекенжайда ондаған, тіпті жүздеген азамат бар. Бірақ бұл азаматтардың қайда жүр ген дігін ешкім білмейді, – дейді вице-министр. Сондықтан алдағы уақытта мұндай олқылықтар болмау үшін пәтерді жалға берушілер онда тұрып жатқан азаматтарды тіркеуге міндетті. Ал пәтерде тұрып жатқан

қонақтар мен туыс тарға уақытша тіркеу қажет емес. – Азамат белгілі аумақта 1 айдан аса уақыт тұрса, ол уақытша мекенжайда тір келуге міндетті. Бірақ «Тұрғын үй қатынастары» заңы бойынша пәтерде уақытша тұрғандар, яғни пәтер иесі уақытша ақы сыз тұруға келісімін берген азаматтарға уақытша тір келу мін детті емес. Ондай са нат тағы азаматтарға туыс қан дар мен қонақтар жатады, – дейді вице-министр. Негізі, мекенжайға тіркелу – бұрыннан бар талап.

WELCOME TO KAZAKHSTAN! «ЭКСПО-2017» көрмесі қарсаңында туристерді көптеп тартудың бір тәсілі – визалық режимді оңтайландыру. Бүгінде кейбір елдер үшін елімізде визалық тәртіп қарастырылмаған. Түркіменстаннан басқа, ТМД азаматтары үшін есігіміз айқара ашық. Сондай-ақ, Моңғолия, Түркия, Аргентина, Сербия азаматтарынан да виза талап етілмейді.

шығын айту керек, көптеген елдермен виза алудың жеңілдетілген тәртібі бар. Бұл Қазақстан елшілігіне келіп, виза алу үшін жай ғана сауалнама толтырады дегенді білдіреді. Ол үшін рұқсат, шақыру, туристік ваучерлер, қонақ үйлерге тапсырыс беру секілді қосымша құжаттардың қажеті жоқ. Егер виза алудың жеңілдетілген тәртібі орнатылмаған болса, онда визалық қолдау дегенге жүгінуге болады. Кез

келген туристік агенттікке жүгіну арқылы Қазақстанға келгісі келген қонақ өз бетінше шақыру рәсімдей алады. Ол үшін дипломаттық өкілдікке бару керек немесе өз еліндегі туристік агенттіктің қызметін пайдаланған жөн. Қазақстанға келген шетелдік азаматтарды тіркеудің өзіндік қағидалары бар. Тіркеу кезінде оларға арнайы талон беріледі немесе төлқұжатқа мөр басылады. Кейде тіркеу талап етілмейді.

Ал кейбір ел азаматтары үшін 72 сағат ішінде тіркелу қарастырылған. Тіркеу үшін төлқұжатта Қазақстан шекарасынан өткені туралы белгі болуы тиіс немесе Қазақстанға келген билеттердің көшірмесі қажет. Ел ішінде жүріп-тұру еркін, Қазақстанның басқа қалаларына барған кезде қосымша тіркеудің қажеті жоқ. Ресми дерекке сүйенсек, елорданың туризм саласында елеулі өсім байқалады. Мәселен, 1998-2016 жылдар аралығында Астанаға жыл сайын ағылатын шетелдіктердің саны 50 есеге артқан. Қазақстандықтардың саны 12,8 мыңнан 558 мың адамға көбейген. Елорда әкімдігінің хабарлауынша, келушілерді орналастыру орындары көрсеткен қызметтердің көлемі жылына 200 миллионнан 18,2 млрд теңгеге ұлғайған. Бас қалада туристік инфрақұрылымды дамытудың түрлі шаралары жүзеге асып келеді. Сауда-ойын-сауық орталықта-

Батырлан ЕСЕНБАЙ, Астана қаласы ІІД бастығының орынбасары, полиция полковнигі: Č Ñ¼Ç×ĲÎ×Ķ Î³ÌÆÁÏÀÁÉ ÎÁÃ ĻÎÏ³ ĴÔ³É ½¼ÌÇ×Ĳ Â¼ıÀ¼Å Â¼Í¼Çı¼É ÈĵÍÁÇÁÉ Î³ÌÆÁÇÏ ĴÔ³É ĴÅ ÄÁÍ³É³Ķ ÆÁÇ³Í³È³ ÈÁÉ ÊÉ×Ķ ÂÁÆÁ ÆÏĵÇ³¿³ ÆÁÌÁÆ ¼Ç¼ÅÀ¼ ĴÅ ÄÁÍ³ È³ÉÀÁÎÎ³ ÎĴÌÀÁ ½³Ì¿Á ÁÌ³Ë ½¼ÌÏ× ÎÄ³Í ÉÁÈÁÍÁ ½İÇ ÂİÈ×ÍÎ× ÍÁÉ³ÈÀ³ ÎİÇı¼ ¼ÌĲ×Ç× Â¼Í¼Ïı¼ ½ÊÇ¼À× Î³ÌÆÁÏÀ³Ķ ÎĵÌÎ³½³ ÈÁÉ Ô¼ÌÎÎ¼Ì×É ÂÁĶ³ÇÀÁÎÏÀ³Ķ È¼ĲÍ¼Î×ÉÀ¼ ÂĵÉÁ ĵÇÁÏÈÁÎÎ³Æ Â¼ı×É¼É ÊÍ¼Ç ÂİÌÎÔ×Ç×ĲĲ¼ ĲÊÇ¼ÅÇ× ½ÊÇÏ ĴÔ³É Î³ÌÆÁÏ ĻÎ³É³Ô ÆÁÇ³Ë ÎĴÍÆÁÉ ÆĴÉ³ ÌĵÍ³ÈÀÁÇÁÀ³

Мәселен, елімізде азамат тарды тіркеу институты 1993 жылдан бастап жұмыс істейді. Вице-ми нистрдің ойынша, бұл талап азаматтардың еркін жүріп-тұру құқығын шектемейді. Бірақ та азамат жаңа мекенжай бойынша тұрып жатса, енді ол туралы ақпарат беруге міндетті. Серік ҚҰДАЙБЕРГЕНҰЛЫ

рындағы ақпараттық дүңгіршектер мен үш тілде қызмет көрсететін қызметкерлер саны артып келеді. Баратын жерін тез әрі оңай табу үшін 140 жолнұсқағыш пен 100 пилон орнатылуда. Сонымен қатар, welcometoastana.kz туристік интернет-порталы және «Astana Guide» ұялы қосымшасы іске қосылғаны белгілі. Қала қонақтарына арналған ресми Z-карта мен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде Astana Official Guide жолсілтеме-журналдың алғашқы басылымы шығарылды. Алдағы уақытта пайдаланушыларға қажет тілде қызмет көрсетуге мүмкіндік беретін «Friendly Taxi» жобасын іске асыру жоспарлануда. Қызмет көрсету саласының сапасын жақсарту мақсатымен құрылған «Recommended by EXPO-2017» жобасы бойынша қонақ үйлер, хостелдер, қоғамдық тамақтану нысандары, қызмет көрсету кәсіпорындары мен көлік компанияларының тізімін оңай табуға болады. Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ

www.astana-akshamy.kz

ӘЛЕУМЕТ

ҚЫСТА ҚАШАНҒЫ АВТОБУС КҮТЕМІЗ?

Бүгінде мыңдаған адамдар Астананың іргесіндегі ауылдардан барып-келіп жұмыс жасайды. Өйткені қалада аренда қымбат, ал ауылды жерде пәтер жалдап тұрған қалтаға қолайлы болып отыр. Сондықтан да елорда мен қала маңына қатынаушы халықтың қарасы қалың. Міне, осы халықтың Астанаға барыпкелуіне барынша тиімді жағдай жасалған. Бірақ...

Бір жарым жыл бұрын қала маңында орналасқан ауылдарды елордамен байланыстыратын автобустар пайда болған еді. Соның арқасында күн сайын мыңдаған адам жұмысына кешікпей жетіп, қызмет жасап жатыр. Айталық, «Азия Парк» сауда-ойын-сауық орталығынан Ақмол, Қосшы ауылдарына күн сайын ондаған автобустар қатынайды. Арнайы кесте бойынша жүретін автобустарға қараша халықтың айтар алғысы жоғары. Десек те, өмір болғаннан кейін белгілі бір деңгейде мәселе де туындамай қоймайды. Мәселен, №1 автобус паркі Астанадан Ақмол ауылына қатынайтын №300 автобус маршрутын ашқан болатын. Аталған автобус белгілі бір уақытта жол-жөнекей Қараөткел мен Қаражар ауылдарына кіріп, тұрғындарға қызмет көрсетеді. Бір жақсысы, аталған автобустың қыста іші

жылы болса, жазда, керісінше, салқын. Ал бағасы Астанадан Ақмолға дейін 200 теңге болса, Қараөткел мен Қаражарға дейін небәрі 90 теңге. Бұл, әрине, жұрттың көңілінен шығып отыр. Дегенмен «Азия Парк» сауда-ойынсауық орталығында жүргізушілер жолаушыларды автобусқа отырғызбайды. Өйткені жүргізушілер дәл осы уақытта демалатынын, ал жолаушылар 30-40 минуттай сыртта күте тұруы керек екенін айтады.

– Біз автобусқа отырайық десек, жүргізушілер «жол жүруге 5 минут қалғанда кіргіземіз. Қазір біз демаламыз» деп есік ашпайды. Ал өздері автобустарын аялдамадан әудем жерге барып, тұрып алады. Қыстың қытымыр суығында автобусты көзіңмен көріп тұрып, 30-40 минут бойы күтіп отыру қиын екен. Сондықтан да бұл мәселені оңынан шешіп берсе дұрыс болар еді. Өйткені Сарыарқаның сақылдаған аязында ұзақ уақыт бойы автобус күтіп

отырған қиын екен, – дейді қала тұрғыны Арайлым Жолдыбалаева. Аталған автопарктің өкілі Нұрбек Еркешовтың айтуынша, қала маңына қатынайтын автобустар жолаушыларды ішке кіргізуге тиісті емес. Алайда ол бұл мәселені қыстың уақытында оңтайлы шешуге болатынын айтады. Сондықтан да ол «бұл мәселені басшылықтың құлағына жеткіземін» деп уәде берді. Серік ЖОЛДАСБАЙ

ӨМІРГЕ ҚҰШТАР ӘДІЛЖАН

АЛҒЫСҚА БӨЛЕНГЕН «РИЗА»

Астанада ашылған «Риза» атты қайырымдылық дүкенінің ерекшелігі сол, мұндағы киім-кешектер тым арзан бағада сатылып жатыр. Дүкен иесі көмекке аса мұқтаж балаларға киімді тегін таратып, алғысқа бөленіп жүр. Қазіргі нарық заманында тегін ма екі қызымның ауыр науқастан адамдар бір-біріне көмектесіп, немесе арзан тауар сатып алу қайтыс болуы түрткі болды. мейірбандық, қамқорлық деген мүмкін емес сияқты. Алайда бұл Өйткені қазіргі таңда арамызда ұғымдарды естен шығармағаны мүмкін емес жағдайды Нұржамал ауыр науқасқа шалдыққан әрі абзал, – дейді Нұржамал МолдаМолдажанова бір өзі мүмкін етіп көмекке зәру балалар баршылық. жанова. отыр. Бүгінде дүкенде жомарт Міне, сол балаларға қамқорлық Жақында осы дүкеннен «Нұр жандар әкелген киім-кешектен көрсетіп, тегін көмек беруді әлем» қайырымдылық қорына 300 бастап, ойыншық, кітап және көптен бері ойлап жүргенмін. келі тартатын киім жеткізілген. тағы басқа заттар толып тұр. Жалпы, қамқорлығыма алған Ал қор өкілдері аталған киімСатылымнан түскен қаржы ауыр балалардың көбі медициналық кешектерді Астанадағы көмекке науқастанған балалардың ем- көмекке зәру. Әсіресе, өлім ау- зәру балаларға үлестіріп берген зында жатқандары жүрегімді көрінеді. домына жұмсалады екен. Серік ҚҰДАЙБЕРГЕНҰЛЫ – Қайырымдылық дүкен ашуы- шымырлатып жібереді. Негізі,

Әділжан дүние есігін ашқанда, дәрігерлер оның туабітті науқасқа шалдыққанын анықтады. Әке-шешесі ұлынан бас тартуды ойламады, сүйіспеншілік пен махаббатқа бөлеп, Әділжанның лайықты азамат болып өсуіне барлық күшін салды. «Өзгелерден артық жерім бала күнімде ойын ойнап, уақытымды босқа өткізуге мүмкіндік болған жоқ» деп Әділжан аяғының кемдігін де пайдасына қарай шешіп отырғанын күліп жеткізді. Ол кітапты көп оқиды. Көбіне психологиялық ой-өрісін дамытатын әдебиеттерге құмар болды. Әлеуметтік орталықтардағы тренингтерден өтіп, ішкі кедергілерден өтуге үйреніп, көпшіліктің алдында шығып сөйлеуге машықтанды. Жылдар өте келе Әділжан Оның көмегі көп болды, жоғары Мұханов та өмірден өз орнын та- оқу орнында білім алып, әлеуметтік уып, бүгінде болашаққа сеніммен қызметкер мамандығын алады. қарайтын болды. Заңгер мамандығына да сырттай «Анамның махаббаты мен екі оқып жүр. Біраз уақыт Халыққа апайымның жанашырлығы қуат қызмет көрсету орталығында берді. Әкем жасымнан шахмат жұмыс істеп те көрді. Қазір жеке ойнауға үйреткен болатын. Өмірдің тұлғаның әлеуметтендіру және барлық сәттерінде сол шахмат тұлға ретінде дамуы жөніндегі тақтасын елестетемін. Шахматтың халықаралық жобаға қатысып, сол тастарының әрқайсының өз бойынша ізденіп жүр. жолы бар, оны таңдауға мүмАстанада өзі қатарлы жастардың кіндік бар. Мен де солай өз жо- ішінде шахматтан озғаны жоқ. Реслымды жаңылыспай таңдауға публика бойынша жарыстан екінші машықтандым. Арбаға таңылдым орынды иемденді. Ең бастысы, «өз деп екі қолымды бір сілтеп, отбасыма тағдырың өзіңнің қолыңда» дегенда, қоғамға да масыл болып күн ді жақсы түсініп, келер күннің бағөткізіп жүргендер жоқ емес. Тіпті, дарына айналдырған. Осыдан сегіз ондай жандар он екі мүшесі жыл бұрын дүниеден озған анасы сау адамдардың арасында да аз да осы сөзді жиі қайталаушы еді... кездеспейді» дейді Әділжан. Айгүл УАЙСОВА

www.astana-akshamy.kz

ҚОҒАМ

ҚОҚЫСТЫ ӨҢДЕУ – ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ʥ೴˛˧ˮ˛˧ ˪೴ˮ˞˟ ˵೵˲˭́˳˵́೪ ೪˘˵˵́ ೪˘ˬ˞́೪˵˘˲˞́೮ ˢ˘˥́ ഉˬ˟˭˞˧˪ ˭˘೮́ˣ́ ˙˘˲ ഑ˣ˟˪˵˧ ˭ഉ˳˟ˬ˟˛˟ ˘˥ˮ˘ˬ́˱ ˯˵́˲͘ ౞˘ˬ́˭˞˘˲ ˘˞˘˭ˣ˘˵ ˳˘ˮ́ˮ́೮ ഑˳˶˧ˮ˟ ˙˘˥ˬ˘ˮ́˳˵́ ˵೵˲˭́˳˵́೪ ೪˘ˬ˞́೪˵˘˲˞́೮ ˘˶೪́˭́ ˘˲˵́˱͕ ೦˘ˬ˘˭˾˘˲́˭́ˣ˞́ ೪˘ˬ˞́೪˵˘˲ ˙˘˳́˱ ˙˘˲˘˞́ ˞˟˱ ˞˘˙́ˬ ೪˘೦˶˞˘͘

Қалдықтар полигоны еліміздегі заңдылықтар талабына сай жобаланған түңғыш полигон екенін айта кету керек болар. Мұнда қалдықтарды өлшеу, келіп түскен қалдықтарға радиациялық бақылау жүргізіп, фильтрат анықтайды

лордамызда тұрмыстық тардың 90 пайызы полигонда қатты қалдықтарды көмілуде. игеру, оның залалды Бүгінде бұл саладағы үш салдарының тұрғындардың ірі кәсіпорынның жұмысын қалыпты өміріне әсерін бол- айтуға болады. Бұлар тасыдырмау мақсатында бірқатар малдаушы – «Астана-Тазаршаруалар атқарылуда. Бұл са- ту», «KazRecycleService» ланың негізгі жұмыс процесі ЖШС қалдықтарды қолмен қалдықтарды жинау, шығару, сұрыптайтын мекеме болса, сұрыптау, кәдеге жарату, өңдеу «Астана Эко-Полигон НС» және көму болып жіктеледі. Ол түрлі қоқыстар мен құрылыс төмендегі тізбек бойынша жүзеге және өнеркәсіптік қалдықтарды асырылады. Тұрғындардың көмумен айналысады. Тұршығарған қалдықтарын түгел ғындардың тұрмыстық қалжинап алу. Бүгінгі күні плас- дықтарын жинауға қала ботик, сынапты заттар бөлек йын ша әр үйлердің ауласынсұрыпталады. Қоқыстарды та- да, одан бөлек, ірілі-ұсақты сымалдау нарығында жалғыз ме кемелердің айналасында ірі тасымалдаушы компания 11 241 контейнер қойылған. жеке тұлғалардың 95 пайызына қызмет көрсетеді. Одан бөлек, қырық шақты қоқыс тасуды атқарушы ұсақ меӨткен жылы «Астана Экокемелер заңды тұлғаларға қызмет көрсетіп келеді. Полигон НС» мәліметі Қалдықтарды өңдеу бойынша, полигонға 353,6 ісі әлі толық күшіне қомың тонна қалдық түскен. сылмаған. Барлық қал12 га жерді алып жатқан дықтардың қайта өңдеуге қалдықтар мекені толықтай жіберілгенінің тек 10 патолды деуге болады. йызын ғана өңдеуге мүмкіндік бар. Ал қалдық-

Онда жинақталған қалдықтар өңдеу компаниясына жеткізіледі. «KazRecycleService» бұл қалдықтардың аз бөлігін ғана өндіріске жіберіп, қалғанын нығыздап, кейбірін сол күйінде көму үшін полигонға жібереді. Қалдықтар полигоны еліміздегі заңдылықтар талабына сай жобаланған тұңғыш полигон екенін айта кету керек болар. Мұнда қалдықтарды өлшеу, келіп түскен қалдықтарға радиациялық бақылау жүргізіп, фильтрат анықтайды (фильтрат – өте жағымсыз иісті, бұл күрделі бір текті емес химиялық құрамы бойынша сұйықтық). Бірақ қоқыстардан болатын газ жиналмайды. Қоқыс газы дегеніміз – полигонда іріп-шіруден пайда болатын

газдың түрі. Бұл – гельминттер мен құрттардың еркін жайлайтын бөлігі. Бұлар – парникті газдардың көзі. Мамандардың есептеуінше, жыл сайын бір тонна тұрмыстық қалдықтардан 4-5 м3 қоқыс газы пайда болады. Өткен жылы «Астана ЭкоПолигон НС» мәліметі бойынша, полигонға 353,6 мың тонна қалдық түскен. 12 га жерді алып жатқан қалдықтар мекені толықтай толды деуге болады. Оның жаңа секцияларының құрылысы жүргізілуде. Тұрмыс қалдықтарының қанша лықты зиянды екені аз ай тылып жүрген жоқ. Оның қор шаған ортаның санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық қатері жайында жер шарының әрбір тұрғынының білгені абзал. Шетел тәжірибесіне көз

ДАРЫНДЫЛАР ДАРАЛАНДЫ ʮ˘೮˘ ˢ́ˬ ˘˳˵˘ˮ˘ˬ́೪ ˙˧ˬ˧˭ ˳˘ˬ˘˳́ ೴˾˧ˮ ˢ˘೦́˭˞́ ˢ˘೮˘ˬ́೪˵˘˲˭˟ˮ ˙˘˳˵˘ˬ˞́͘ ʪഉˬ˧˲˟˪ ˘˥˵೪˘ˮ˞˘͕ ϱͲϲ ೪˘೮˵˘˲ ˘˲˘ˬ́೦́ˮ˞˘ ೪˘ˬ˘˞˘೦́ ζϲ ˛ˤ˭ˮ˘ˣˤ̆ ˭˟ˮ ζϲϲ ˭˟˪˵˟˱Ͳˬˤ˻˟˥˧ˮ˞˟ ˟ˬ˯˲˞˘ˬ́೪ ϵͲϭϭͲ˳́ˮ́˱ ˯೪˶˾́ ˬ˘˲́ ˘˲˘˳́ˮ˞˘ ˢ˘ˬ˱́ ˙˧ˬ˧˭ ˙˟˲˟˵˧ˮ ˱ഉˮ˞˟˲ ˙˯˥́ˮ˾˘ ˲˟˳˱˶˙ˬˤ˪˘ˬ́೪ ˯ˬˤ˭˱ˤ˘˞˘ˮ́೮ ʳ/ʳ ˪˟ˣ˟೮˧ ഑˵˵˧͘

Олимпиада мақсаты – өз білімімен ерекшеленген дарынды балаларды анықтап, оларды дамыту мен қолдаудың

жүйесін қалыптастырып, жеке пәндер бойынша озат оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуді көздеген.

Айтулы шара жалпы білім беретін 15 пән бойынша ұйымдастырылды. Айталық, №6 гимназиясында – қазақ тілі

мен әдебиеті, орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілі, орыс тілі және әдебиеті, қазақ тілінде оқытатын мектептердегі орыс тілі, тарих, құқықтану негіздері және француз, ағылшын, неміс тілі пәндерінен өткізілсе, №66 мектеплицейінде – математика, физика, химия, биология, география, информатика пәндерінен болды. Білім сайысына елордадағы №9 «Зерде» мектебінің, №82 «Дарын» мамандандырылған лицейінің, Дарынды ер және қыз балаларға арналған қазақ-түрік лицейінің және халық аралық байқаулардың жеңімпаздары мен жүлдегерлері, олимпиадалық резерв командаларының мүшелерін

жүгіртсек, халықты ақпа раттандыру жұмыстары жолға қойылған. Қоқыс жинауға арналған қаптарды тегін беріп, оған қоса түрлі нұсқаулық хабарлар таратылады. Түрлі ынталандыру акциялары жиі өткізіліп тұрады екен. Қоршаған ортаны қорғау шараларына қатысты нақты мәліметтер адамдардың қоршаған ортаға жанашырлық мәдениетін қалыптастырады. Ең бастысы, үнемді болып, тұрмыстық қалдықтарға да ұқыппен қарау қоршаған ортаның жақсаруына алып келеді. Олардың қоқысты тек белгіленген жерлерге ғана тастап, қалдықтардың түр-түріне қарай сұрыптап салып, контейнерлерді де тиімді пайдалану көп шаруаны жеңілдетпек. Айгүл УАЙСОВА

қосқанда, бас-аяғы 881 оқушы қатысты. Олардың ішінде қоғамдық-гуманитарлық пәндерге 450 жеткіншек бағын сынаса, жаратылыстану-математикаға 431 жасөспірім қатысуға ниет танытқан. Әрине, жоғары дәрежедегі білім бәйгесі болғандықтан, қазылар құрамына бас қаладағы алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарынан іріктелген 64 кәсіби шеберлігі жоғары білікті мамандар тартылды. Оқушылар үшін олимпиада оңай болған жоқ. «Білім – инемен құдық қазғандай» демекші, олар өздері дайындалып келген жалпы пәндер бойынша білімдерін сарапқа салды. Сонымен қазылар алқасының ұйғарымымен олимпиаданың II кезеңіне 577 жеткіншек өтіп, бірінші орынды – 50, екінші орынды – 97, үшінші орынды 162 оқушы иеленді. Азамат ЕСЕНЖОЛ

www.astana-akshamy.kz

ҰЛТ ҰПАЙЫ

(Соңы. Басы газеттің №153 санында)

ТЫҢ АКТЕРЛЕРГЕ ТАҢДАУ ЖАСАЛДЫ – «Алмас қылыш» фильміне көбінесе театр актерлері тартылған сияқты. Жалпы, «Қазақ елі» сериалының түсірілімі басталғанда кастинг жа рияланып, қарапайым жұрт арасынан шыққандар да фильмге түсіпті. Актерлік құрам туралы не айтасыз? – «Алмас қылышпен» бірге қазақ киносына жаңа актерлер легі келгендей. Режиссер Рүстем Әбдірашев басты рөлдерді сомдау үшін бұрын қазақ киносында көріне қоймаған тың актерлерге таңдау жасады. Атап айтсақ, басты рөл – Керей ханды сомдаған Қайрат Кемалов, Қасым сұлтан – Мейірғат Амангелдин, Шаһмұхамед – Ниязбек Шайсұлтанов, Жаһанбике – Мәдина Есманова, Зеңгі – Әшім Ахметов және тағы басқалар. Меніңше, аталған актерлер өз рөлдерін тамаша алып шықты. Керей (Қайрат Кемалов) – өмір көрген, тәжірибелі, халықшыл сұлтан. Жаугершілікте қайтпас ер, мосқал тартқан жасына қарамастан, қан майданда жауына жаннан кешіп қылыш сермейді. Билік үшін күресте – әбжіл дипломат, әр сөзін алыстан орағытып, шақтап сөй лейді. Үстірттікке салынбайды. Мұны біз Әбілқайыр ханмен сөз ырғасқанда байқаймыз. Бірақ керек кезінде айтар ойын салмақтап, батыл айтып салады. Мұнысы Моғолстан ханы Есенбұғаға талап қойғанда анық көрінеді. Жүзінде Шайбан тұқымдарының тізесі батқаннан қалған ауыр өмірдің ізі, биліктен қағажу көргендік табы бар. Ал Жәнібек, керісінше, албырт, қызу қанды, хан алдында да, қара алдында да айтар сөзін ірікпей айтып салатын тәуекелшіл жас сұлтан. Осы орайда Қайрат Кемалов пен Еркебұлан Дайыровтың (Жәнібек сұлтан) тандемі сәтті шықты деп ойлаймын. Екеуі де ел қамын жеген арманы биік ерлер, билік үшін күресте халық күшіне сүйенеді. Әрине, тақ үшін тартыста не болмайды дейсіз. Әсіресе, киноөнерінде – аярлық, қатыгездік, сатқындық, екіжүзділік, бетсіздік – бәрі әсіреленіп көрсетіледі. Бірақ біз тұңғыш хандарымызға мұндай жамандықтар таңудан, арсыздықтар арқалатудан сақтандық. Мәшһүр Жүсіптің «Бұрынғының бәрі әулие болған» деген тамаша сөзі бар. Біз де баһадүр хандарымызға осы тұрғыдан келдік. Алғашқы хандарымызды аталған қасиетсіздіктерден ада, мемлекетшіл, халықшыл, кемеңгер тұлғалар ретінде көр-

Åðëàí ÒӨËÅÓÒÀÉ:

«АЛМАС ҚЫЛЫШ» – ҚАЗАҚ КӨПТЕН КҮТКЕН ФИЛЬМ сетуге тырыстық. Жас ұрпаққа, келешек ел басшыларына үлгі болсын дедік. Заманымыздың тамаша актері Досхан Жолжақсынов та бұл жолы өз биігінен көрінді. Нағыз ханға тән кесек мінездер көрсете алды. Қобыланды батырмен сахнасын есіңізге алыңыз. Әбілқайыр Шайбани – (Досхан Жолжақсынов) өз заманының ұлы патшасы. Бірақ «Арыстан қартайса тышқаншы болады...». Қартайып, қолынан күш кете бастағанда ол билікті уысынан шығармау үшін бәріне барады. Бірақ қанша зұлым болса да, патшаның бойынан кеңдік, мәрттік, бекзаттық, жомарттық сияқты қасиеттер жоғалмақ емес. Ерте заман патшалары осылай болған. Міне, осындай сан қилы күрделі мінез иесі, тұлғасы қайшылыққа толы билеушіні Досхан Жолжақсынов сәтті сомдай білді. Оның үміт артқан немересі Шаһмұхамед – (Нияз Шайсұлтанов) өзінің сүйікті атасына ұқсағысы келеді. «Бесіктен белі шықпай жатып» қанға құмартады. Айналасына өлім уын себемін деп жәнігеді. Кейін өзі хан болғанда, ол бұл арманына жетеді. Шаһмұхамедтің тұсында қан көп төгілген еді.

– Осы жерде бір сұрақ, сыншылар Әбілқайыр Шайбаншаһ пен Шаһмұхамедтің аузынан «Төреде бауыр болмайды» деген сөз жиі қайталанады деп жатыр. Бұған не дейсіз? – Жиі шықса несі бар! Бұл – Шайбан әулетінің девизі. Билік үшін күресте туғанын аямаған атасы бұл сөзді болашақ тақ иесі – сүйікті немересіне өсиет ретінде бір мәрте айтады. Немересі Шаһмұхамед атасының аманат сөзін екі эпизодта қайталайды. Фильмнің өн бойында бұл сөзді небәрі үш рет қана естиміз. Ұран сөз үшін бұл көп емес.

«ҚАЗАҚ ЕЛІНІҢ» ЖАЛҒАСЫ ТҮСІРІЛЕДІ – Ал енді өзіңізге келсек, аталмыш фильмнің диалогтарын жазыпсыз. Сізге жеке рөл де берілген екен, осы жөнінде айтсаңыз. – Мүмкін сіз «Құнанбай» фильмімен шатастырып отырған шығарсыз. «Құнанбайда» Жанақ ақынның бейнесін сомдадым. Ал бұл фильмде маған шағын ғана рөл берілді. Фильм сценарийінде Қазтуғанмен сөз қағыстыратын жауынгер ақынның рөлі бар. Тіпті,

екеуінің «айтысын» қағазға түсіріп те қойған едім. Алайда қаражаттың түгесілуіне байланысты бұл эпизод келесі маусымға қалды. Келесі маусым демекші, Алла жазса, «Қазақ елінің» жалғасын түсіреміз. Алғашқыда Рүстем Әбдірашев фильмнің 20 сериясын бірден түсіргісі келді. Қаржы жетпеуіне байланысты қалған 10 сериясы кейінгіге қалдырылды. Әйтсе де, ол он серияның біразы түсіріліп үлгерілді. Қазір ол қоржынымызда жатыр. Тиісті қаражат бөлініп, қосымша түсірілімге екі айдай уақыт берсе, бұл мәселе оңынан шешіледі деп ойлаймын. Сонда бұл толық аяқталған 20 сериялы тарихи сериал болмақ. Үкіметіміз, жанашыр ел ағалары «Қазақ хандығы» жобасын аяғына дейін қолдайды деп үміттенемін. Фильмнің диалогтарына келетін болсақ, мен бұл қызметке «Қазақфильм» басшылығының ұйғаруымен тағайындалдым. Рүстем Әбдірашевке мені атақты режиссер, қазіргі қазақ киногерлерінің ағасы Сатыбалды Нарымбетов ұсынды. Сатыбалды ағаның қолқа салуымен мен ол кісіге «Аманат» фильмінің қазақша нұсқасын

жасап берген едім. Аға бұл еңбегіме дән риза болған еді. Мұның алдында ғана көрермен жылы қабылдаған режиссер Ақан Сатаевтың «Анаға апарар жол» фильмінің де қа зақ ша нұсқасын жасаған бола тынмын. Өйткені аталмыш фильмнің сценарийін жазған Тимур Жақсылықов – орыс тілді азамат. «Анаға апарар жолды» осылайша қазақы ұғымға жақындатуға тырыстық. Кейін Рүстем Әбдірашев те «Алмас қылыштың» диалогтарын жазыңыз дегенде, бірден келістім. Әрине, ілкідегі қазақтың бай тілін киноға қолдану оңай болған жоқ.

ӨЗБЕКШЕ КИІНДІРІПТІ ДЕГЕНГЕ КЕЛІСУ ҚИЫН – Енді әлеуметтік желілерде айтылып жатқан аз-кем сындарға келсек. Әбілқайыр Шайбаниді тұқым-тұяғымен өзбекше киіндірген, ал Моғолстан Ұйғырстан сияқты әсер қалдырады деген пікірлер айтылды... – Мен бұл жерде фильмнің диалогтарын жазушымын. Мәселе диалогтарға тірелсе, кез келген

www.astana-akshamy.kz

ҰЛТ ҰПАЙЫ

сауалға жауабым дайын. Жалпы, фильмге режиссердің, сценарий авторларының, суретшілердің, операторлардың атынан жауап беру менің құзырыма жатпайды. Әйтсе де, фильмнің редакторы ретінде идеологиялық жағына жауапты адам болғандықтан, жеке пікірімді білдірейін. Алдымен костюм мәселесін айтайын. Фильмдегі костюмдер қалай болса солай тігіле салған жоқ. Дайындық кезеңінде фильм суретшілері сол заманның осы дәуірге жеткен қаншама гравюра, миниатюраларын ыждаһаттылықпен зерттеп, зерделеді. Көптеген ғылыми еңбектерді, сол заманда хатқа түскен жазбаларды ақтарды. Вексиллология, геральдика мәселесі де назардан тыс қалған жоқ. Шайбанилерді тегіс өзбекше киіндіріпті дегенге келісу қиын. Фильмді көрсеңіз, Әбілқайыр хан сарайдың ішінде киіз үй тігіп отырады. Бұл – оның көшпелі жұрттың өкілі екендігінің белгісі. Әбілқайыр отырықшы болғысы келеді, сәулетті шаһардың төрінде, еңселі патша сарайында, алтын тақта отырып, шығыстың тәкаппар патшаларындай елді салтанатпен билеймін дейді. Бірақ патша сарайына қазақтың киіз үйін тіктіртіп қоюы – қырдың еркін өмірін көксейтінін аңғартқандай... Ол үнемі басына сәлде орап жүрмейді. Кейде кәдімгі хандар киген төре қалпақ та киеді. Ауырып жатқан Аққозының үстіндегі де қазақ әйелінің киімі.

Сәлде мәселесі туралы бірер сөз айтсам, сол заманда Орта Азияда, жалпы Тұран даласында ислам діні қатты күшейді. Билеушілер де, қара халық та басына сәлде орайтын болды. Моғолстанда сәлде байламағандардың өлім жазасына кесілгенін жоғарыда айттым. Тіпті, мына түрік патшалары да басына сәлде байлады. Атақты Сүлеймен сұлтанның миниатюрасын көріңіз, басына дағарадай сәлде орап алған. Сәлде кию климаты қатал Ұлы Далаға ғана таралмады. Бұған қазақтардың әу бастан діни фанатизмге жоқ халық екенін қосыңыз.

ҚАЛТАЛЫЛАР БІР ТИЫН БЕРУГЕ ЖАРАМАДЫ – Әлеуметтік желі қолданушылары «Алмас қылыш» фильмінің тұсаукесерінде режиссер Рүстем Әбдірашевтің аузынан шыққан «Фильмге жүз миллион доллар бөлінді» деген ақпаратты сөз етті. Бұл жақсы фильм түсіруге жетерліктей мол қаржы емес пе? – Жоға! Сұхбатымыздың басында айттым ғой, үш миллион долларға жетер-жетпес қаржы бөлінді деп. Егер жүз миллион долларымыз болса, Голливуд деңгейіне шығып кетпейміз бе! Рүстемнің айтқаны «Базис-А» корпорациясының демеушілігі жайлы ғой. Фильмді аяқтау жұмыстары

тығырыққа тірелген кезде, бізге Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбек көмекке келді. Бауыржан мырзаның қолдауымен «Базис-А» корпорациясы доллар емес, жүз миллион теңге көлемінде демеушілік қылды. Жалпы, «Қазақ хандығы – Алмас қылыш» жобасына қазақтың екі азаматы өлшеусіз көмек көрсетті. Бірі – қазіргі Премьер-министрдің орынбасары Иманғали Тасмағанбетов және Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбек. Осы екі тұлғаның көмегі болмаса, «Алмас қылыш» жарыққа шықпай қалуы да мүмкін еді. Бұл азаматтарға түсірушілер тобының атынан алғыс айтамын. Абыройлары биіктей берсін! Осы фильмді түсіру барысында қазақта ұлттық буржуазияның жоқтығына көзіміз жетті. «Суға кеткен тал қармайды» дегендей, өткен жылы түсірілім жұмыстары тоқтауға айналғанда, «Қазақ елі» крауфандинг платформасын құрып, жан-жақтан көмек сұрадық, қазақша айтқанда жылу жинадық. Сенесіз бе, сонда қазақтың бірде-бір қалталысы, олигархы бір тиын беруге жарамады. Тек ресейлік «Freedom finance» компаниясының басшысы Тимур Турлов деген азамат қана көмек қолын созды. Халыққа рақмет, екі жүздей адам қолдап, бір миллион теңгедей қаржы жинап берді. Бұл шамамен бір актердің қаламақысы. – Жалпы, жақсы фильм түсіруге шамамен алғанда қанша қаржы кетеді?

ШЕТЕЛГЕ ШЫҒАРЫЛАДЫ ДЕП КҮТІЛУДЕ

арихи фильмдерде алдыңғы орынға костюм мен қару-жарақ шығады. Егер тарихи фильмнің костюмі мен қару-жарағы заманына сай келмесе, бұл – фальш. Костюмнің екінші жағы бар, костюм көрермендерге фильмдегі қарсылас лагерлерді ажырату үшін де керек. Бір сәт бала кезімізде көп көрген соғыс киноларын еске алыңыз. «Көктемнің он жеті сәті» фильміндегі немістердің үстеріне құйып қойғандай жарасатын әскери формасына тәнті болып қараушы едік қой. Тарихи фильмдерде костюмдер үлкен рөл атқарады. Бейнелеп айтсақ, олар да бір-бірімен «соғысады». Фильмге ғажайып көрік, атмосфера береді. Егер барлық актерлерді жалаң патриотизмге салынып, қазақша киіндіріп қойсақ не болар еді? Ертең «Алмас қылыш» шетелге шығарылады деп күтілуде. Егер барлығына біркелкі, бір түсті қазақтың ұлттық киімін кигізіп қойсақ, шетелдіктер түгіл, өз көрерменіміздің басы қатпай ма және біреуді біреу айырып болмайтын ондай қойыртпақ фильмді кім көреді? Бұл кино түсіру «салтына» да қайшы болар еді. Енді Моғолстанды «Ұйғыр стан» қылып жіберіпті дегенге келейік. Ол заманда Ұйғырстан деген мемлекет атымен жоқ. VIII ғасырда дүниеге келген Ұйғыр қағандығы IX ғасырда ыдырап кеткендігі тарихтан белгілі. Беделді ғалымдардың пайымдауынша, сол ұйғырлардан аман қалған ондаған мың ұйғыр қазір Қытайдың Ганьсу провинциясында Суньан ауданында «сарыұйғыр» деген атаумен қалт-құлт тіршілік етіп жатыр. Кешегі IX ғасырда жойыл ған Ұйғыр қағандығының

ұйғырлары, міне, осы – сарыұйғырлар. Мұхамед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегінде Моғолстан ханы Сайдтың Қытай мен Хотан арасын мекендейтін «кәпір ұйғырларға» қарсы «Алланың ризашылығы үшін» ғазауат жорығын жасағанын баяндайды. Алайда қалың әскер із суытып үлгерген ұйғырларды таба алмай, екі ай бойы босқа сандалып, арып-ашып, олжасыз қайтады. Егер Моғол станды ұйғыр жайлап отырса, «ғазауатшы хан» Моғолстанды мекендейтін ұйғырларды қыра берер еді ғой. Сол заманның тарихшыларының да, осы дәуір ғалымдарының еңбектерінде де Моғолстанды ұйғырлар мекендейді деген дерек кездеспейді. Барлығы бір ауыздан Моғолстанды дулат, қаңлы, керейіт, барын, барлас, арлат, қырғыз, тараншы қауымы және түркіленген моңғол тайпаларының мекендегенін айтады. Тараншы қауымы деген – осы күнгі ұйғыр этнонимін иеленген халықтың атауы. Тараншылар жиырмасыншы ғасырға дейін өздері мекендеген шаһарлардың атауына байланысты «хотандық», «қашғарлық», «тұрфандық» сарттар деп аталды. «Ұйғыр» этнонимі тек XX ғасырда жаңғырды. «Ұйғыр» атауын 1930 жылдары сарттарға таңып берген Шыңжан өлкесінің билеушісі болған Шың-ШыСай екенін айтуға тиіспіз. Бұған дейін тараншы қауымының «ұйғыр» аталатындығы туралы бір ауыз дерек жоқ. Меніңше, мұндай әңгімелерді тарихтан хабары жоқ адамдар немесе түсірілген фильмнен мін табу үшін тырнақ астынан кір іздейтіндер шығаратын сияқты.

– Жазармандар бізді ақшаға бөлеп қойғандай сөйлейді. Мен сізге айтайын, өткен жылдары ағылшындар «Марко Поло» атты 10 сериялы тарихи сериалды 150 миллион долларға түсірді. Демек, әр сериясына жұмсалған қаржы – 15 миллион доллар! Біздің 10 серия небәрі 3 миллион долларға түсірілді. Салыстыра беріңіз енді. Біреулер осы азғантай ақшаның өзін көпсініп, қайда жіберді деп жатыр. Қарапайым есебін шығарар болсам, бұл жоба сценарий жазылып жатқан дайындық кезеңін есептегенде екі жылға созылды. Фильмге алты жүздей адам қатысты. Түсірілімнің өзі бес ай жүрді. Енді осы бес айға жаңағы 600 адамның үш мезгіл тамағын, қонақ үйін, жалақысын, іссапар шығынын қосыңыз. Актерлер еліміздің түкпір-түкпірінен шақырылды. Олардың ұшып келу, ұшып кету шығындары, қаламақылары бар. Түсірілім жұмыстарына қаншама техникалық қондырғылар (камералар, жарық беру құралдары, әуе түсірілімдері, жылжымалы түсіру қондырғылары, дыбыс жазу аппараттары, компьютерлік графика т.б.) тартылды. Құрылыс бригадалары хан сарайларын салды, Түркістан қамалын қалпына келтірді. Құрылысшыларды былай қойғанда, қаншама құрылыс материалдары жұмсалды. Бір шеті Қырғызстаннан, бір шеті Жамбыл облысынан жүздеген киіз үйлер жалға алынды. Бұған әр жерге апарып үй тігу машақатын қосыңыз. Адам мен техниканы алып жүретін 60қа жуық түрлі автокөліктер, олардың жанар-жағар майын есептеңіз. Әр көлік күніне орта есеппен 200 км жол жүреді. «Тірі реквизит» деген болады. Арыстаннан бастап, ат, түйе, сиыр, қой, түлкі, қырғауыл, үйрек, тауыс, қыран құстар, тазы, төбетке дейін жалға алдық. Хан, сұлтандарды, батырларды жарбитып жаман атқа мінгізіп қоя алмайсың. Аттардың дені – асылтұқымды жылқылар, жалдау құны да аспандап тұр. Осы аттарды актерлеріміз бірнеше айлап мініп жүрді. Сосын шетелдерде қаншама қымбат костюмдер тігілді. Қайқы қылыштар, найзалар, қалқандар, темір сауыттар соғылды. Мыңдаған жебелер әзірленді. Нағыз соғыс садақтары Венгриядан алдырылды. Осының бәріне 3 миллион доллар не болады? Ал жұрттың бәрі тамашалап көрген түріктің «Таңғажайып Сүлеймен патша» сериалының тек костюмі мен әшекей сән-салтанатының өзіне бес миллион доллар жұмсалған екен. Сондықтан болашақта «Қазақ хандығы – Алмас қылыш» фильмі бюджеті ең аз тарихи фильм ретінде Гиннестің рекордтар кітабына кіріп жатса, таңғалмаймын.

КИНО АҚША ТАБУДЫҢ КӨЗІНЕ АЙНАЛЫП КЕТТІ – Көпшілік көріністер аз, жұтаңдау болғандай әсер қалдырады. Осыған не дейсіз? – Көпшілік көріністер – бұл қазақ киносының ежелгі проблемаларының бірі. Себебі кино бюджетінде мың даған массовка тартуға қаржы қарастырылмайды. Компью терлік графика – өте қымбат. Егер графиканы шетелде жасатар болсаңыз, фильм бюджетінің жартысын сұрайды. Бізше, ол көп ақша, олар үшін түк те емес. Оның өзінде сапалы қылып жасаса жақсы. Бұрын киноға өнер деп қарайтын, қазір кино ақша табудың көзіне айналып кетті. Кино индустриясының айналасында алаяқтар көп. Мәселен, «Жаужүрек мың бала» фильмін түсіргенде, қасымызда мәскеулік компьютерлік графика маманы болды. Бірде одан: «Қалай, графиканы Голливуд деңгейінде жасап бере аласың ба?» деп сұрадым. «Алаң болмаңыз, қатырамын» деді. Бірақ қатырған түгі жоқ, арзанқол, бұлдыраған бірдеңе жасап әкеп берді. Голливудта бір фильмді жасауға жүздеген компьютерлік графика мамандары жұмылдырады. Көргендердің айтуынша, мына Қытайдың бір ғана графика студиясында 500 компьютер жұмыс істеп тұрған көрінеді. Ал біздің Алматыдағы графика студияларының аядай бөлмелерінде бес-алты маман отырады мұрнынан шаншылып. Бұл түрімізбен Голливуд деңгейіндегі графикаға жуық арада жете алмаймыз. Әйтсе де үмітсіз – шайтан. Дегенмен «Алмас қылыш» фильмінде Ұлы көш өз мәнінде түсірілді. Мұндай салқар көшті қазақтың ешбір режиссері, тіпті түркі халықтарының бірде-бір режиссері түсіре алған жоқ. Ал майдан сахналарына келетін болсақ, мұнда тек шолақ соғыстар көрсетілді. Шеп құрып соғысатын үлкен соғыстар келесі маусымға қалдырылды. Оның өзінде бұл – қазақ қолы мен шайбан әскерінің бетпе-бет келіп, соғыспай тарасатын шағы. Жер қайысқан қалың қолды сонда көресіздер, бұйырса. Сөзімнің соңында айтарым, кинофильм сыншылар үшін түсірілмейді, көрермен үшін түсіріледі. Қандай болған жағдайда да, «Алмас қылыш» қазақ халқының мемлекет құру, ұлт болу жолындағы жанқиярлық күресі жайлы тарихи фильм ретінде миллиондаған көрерменге сәулелі ой салары анық. Сұхбаттасқан: Аманғали ҚАЛЖАНОВ

www.astana-akshamy.kz

ТАҒЗЫМ

ʥ́ˬ˵́˲ ʤ˳˵˘ˮ˘˞˘೦́ ౢ͘ౢ˶˘ˮ́˾˙˘˟˚ ˘˵́ˮ˞˘೦́ ˭˟˭ˬ˟˪˟˵˵˧˪ ˘˪˘˞˟˭ˤ̆ˬ́೪ ౢ˘ˣ˘೪ ˭˶ˣ́˪˘ˬ́೪ ˞˲˘˭˘ ˵˟˘˵˲́ˮ́೮ Ϯϱ ˢ́ˬ˞́೪ ˭˟˲˟˥˵˯˥́ ˃ഉ˶˟ˬ˳˧ˣ˞˧˪˵˧೮ ˾ˤ˲˟˪ ೦˘˳́˲ˬ́೪ ˵˯˥́˭˟ˮ ೪˘˵˘˲ ˪˟ˬ˞˧͘ ʤˬ ˯˳́ ˵˟˘˵˲೦˘ ౢ˘ˬˤ˙˟˪ ౢ˶˘ˮ́˾˙˘˟˚˵́೮ ˘˵́ˮ ˙˟˲˶˞˧ ˙˟ˬ˛˧ˬ˧ ˵˟˘˵˲ ˳́ˮ˾́˳́ ಁ˾˧˲˙˟˪ ˁ́೦˘˥ ೵˳́ˮ೦˘ˮ́ˮ ˙˧˲˟˶ ˙˧ˬ˟˲͕ ˙˧˲˟˶ ˙˧ˬ˭˟˳͘ ʫ˛˟˭˟ˮ˞˧˪˵˧೮ ˟ˬ˟೮Ͳ˘ˬ˘೮ ˾˘೦́ˮ˞˘ ˟ˬ˧˭˧ˣ˞˧೮ ʺഉ˞˟ˮˤ˟˵ ˭ˤˮˤ˳˵˲˧ˮ˧೮ ˙˧˲˧ˮ˾˧ ˯˲́ˮ˙˘˳˘˲́ ೪́ˣ˭˟˵˧ˮ ˘˵೪˘˲೦˘ˮ ಁ˾˟˪˟೮ ʤ೪˭˯ˬ˘೦˘ ˙˧˲ ˪˟ˬ˛˟ˮ ˳˘˱˘˲́ˮ˞˘ ˳˯ˬ ˪˟ˣ˞˟˛˧ ˯˙ˬ́˳ ˙˘˳˾́ˬ́೦́ ˭˟ˮ ˣˤ̆ˬ́ ೪˘˶́˭ˮ́೮ ˘ˬ˞́ˮ˘ ˯˳́ ˭ഉ˳˟ˬ˟ˮ˧ ˾́೦˘˲೦˘ˮ ˙˯ˬ˘˵́ˮ͘

ʃǔƲǈƽƼǁƾ ǋǁǉ ƽʓǆǁǅǀƲɍ ʃǍǁǌƲ Бұл деректі жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Алдан Смайылдың «Қаллеки театрының қилы тарихы» атты мақаласынан алдық. Әшірбек Сығай өмірінің соңғы жылдарында да елордадағы Қазақ ұлттық өнер университетінде театртанушы мамандарды тәрбиелеп, Қ.Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық Қазақ музыкалық драма театры директорының кеңесшісі болды. Кейінгі шәкірттерімен бірге «Қаллеки театры» атты еңбекті де жазып кетті. Қазіргі таңда атал-

«Жарнама алдындағы ой», «Театр тағылымы», «Толғам», «Талдықорған театры», т.б. кітаптары жарық көрді. «Сахна саңлақтары» еңбегі үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын иеленді. Жалпы осы күндерге дейін Әшірбек Сығайдың жиырма шақты кітабы шықты. Соңғы еңбектерінің бірі «Жансарай» аталады. Осы аттас телебағдарламаны жүргізгені де халықтың есінде шығар. Онда сыншы белгілі бір тұлғаны хабарға шақырып, онымен емін-еркін әңгіме өрбітетін. Жүргізуші де, қонағы да бағдарламаның сәнін келтіріп тұратын. Шындығын айтқанда,

Әшағаңды толғандырып жүрген ойлары, өнердегі айтыстартыс мәселелері кеңінен қам тылды. Кейіннен ол кісі ауырып қалды. 2010 жылы Бауыржан Момышұлының 100 жылдығына арналған деректі фильм түсірдім. Содан кейін шығармашылықтан біраз алыстап қалдым. Бір күні «Қазақфильм» АҚ-ның сол кездегі президенті Ермек Аманшаев маған: «Әшірбек Сығай туралы фильмді түсіруге тапсырыс алған едік, Әшағаң сенен басқа еш режиссерге көнбей жатыр» деп хабарласты. Өзімнің бұдан бұрын да Әшағаңа үлкен ықыласым бар болатын, оның маған деген ықыласына риза болдым. Содан бір жылдай жанында жүріп, фильмді түсірдім. Туған жерінен бастап Мәскеуді, Қазанды, Астананы бірге араладық. Көзі тірісінде Әшекең фильмді көріп, екі-үш ескертпелерін айтты. Онысын орындадым. Өкінішке қарай менің де, оның да жолсапарлары көбейіп кетті. Содан фильмнің тұсаукесерін өткізу бұйырмады. Өмірден өткеніне 40 күн толғанда ғана Алматыда таныстырдық.

СЫН САРДАРЫ

мыш өнер ошағында Алтынай Нөгербек, Ерлан Малаев, Мирас Әбіл сынды шәкірттері еңбек етіп жүр. Әшірбек Сығайдың өзі Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясында сахна саңлағы Хадиша Бөкееваның сыныбынан дәріс алып, актер мамандығын меңгеріп шықты. Алайда, жасөспірім шағынан жазусызуға бейім болып, облыстық, аудандық газеттерге әңгіме, хабарлар жазып тұрды. Пьесаларды аударды. Ал театр сынына құрдасы Сағат Әшімбаев пен аға досы Оралхан Бөкейдің түрткі болуымен келді. Театр өнеріне қатысты алғашқы сын мақаласын жиырма жасында, осыдан тура жартығасыр бұрын жазып, «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетіне шығарды.

mǂƼǉǍƼǌƼǅǀƼǅ} ǎǁǇǁƽƼȽǀƼǌǇƼǈƼ ǂǁǎƲǍǋǁǅ ǎɛǌ Білімін тереңдету мақсатында Мәскеудегі Луначарский атындағы театр және өнер институтының театртану бөлімінің аспирантурасын бітірді. «Іңкәр шақ», «Сыр сандық», «Сахнаға сапар»,

қазір қазақ телеарналарына сондай бағдарламалар жетіспей тұр... «Сын сырдары» атты естелік кітапты баспаға дайындап қойдық. Биылғы 70 жылдық мерейтойына орай Алматы қаласында театр фестивалін ұйымдыстыру ұсынылды. Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясында ғылымитәжірибелік конференция өтеді. Астанадағы өзі еңбек еткен Қазақ ұлттық өнер университетінде сондай шара ұйымдастырылатын сияқты. Бірақ бұл жағы әлі анықталған жоқ» дейді Әшірбек Сығайдың 45 жыл отасқан жары Күләш Дулатбекқызы.

ʃǔƲǌƽǁǆ ʃǇǁǈƲǉ ƼǔǎǗ Белгілі кинорежиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қалила Омаров «Әшірбек Сығай: Сын сардары» атты деректі фильм түсірген болатын. «Қазаққа керек тұлғалардың сұхбаттарын реті келгенде мен жазып жүрем. 2003-2004 жылдары, Әшағаңның жүрегі әлі ауырмай тұрғанда үйіне барып, сол кісімен ұзақ отырып сұхбатын жазып алдым. Онда ұлттық мүддеге қатысты

Бұл фильмнің бір ерекшелігі – оған мен Қазақ ұлттық өнер университетіндегі Әшірбек Сығайдың шәкірттерін енгіздім. Онда ұстаз бен шәкірт қарым-қатынасының нәзік иірімдері көрінеді. Қазір сол жастардың Әшекең туралы айтып жатқан ойларына да ризамын. Әшірбек Сығай – театр өнерінің өткені мен бүгінін байланыстырып отырған алтын көпір еді. Деректі фильмде сондықтан оның өмірбаяны

ды ағаларым батасын беріп, арқамнан қақты. Фильм сәтті шықты деп ойлаймын» дейді Қалила Омаров.

ɛǇǎǎǗɍ ɛǇǗ Әшірбек Сығай – Төребайдың ғана емес, ұлттың ұлы болатын. Ол ұлттық өнердің өрістеуін тіледі. Бар өмірін де осы жолға арнады. Ұрпақ тәрбиесіне де аз көңіл бөлмейтін. Көрнекті жазушы,

Жалпы осы күндерге дейін Әшірбек Сығайдың жиырма шақты кітабы шықты. Соңғы еңбектерінің бірі «Жансарай» аталады. Осы аттас телебағдарламаны жүргізгені де халықтың есінде шығар. Онда сыншы белгілі бір тұлғаны хабарға шақырып, онымен емін-еркін әңгіме өрбітетін. Жүргізуші де, қонағы да бағдарламаның сәнін келтіріп тұратын. Шындығын айтқанда, қазір қазақ телеарналарына сондай бағдарламалар жетіспей тұр... ғана емес, қазақ театрының тарихы, оның іргесін қалап, қалыптастырған тұлғалар да қамтылды. Фильмнің Алматыда тұсаукесері өткенде Асанәлі Әшімов, Дулат Исабеков сын-

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Дулат Исабековтің сұхбатын оқыған едік. Сонда ол Әшірбек Сығай бірде-бір балаларын, немерелерін шетелде оқытпағанын айтады. Осының

анық-қанығын сыншының жары Күләш Дулатбекқызынан білдік. «Үлкен ұлымыз Қанат шетелде 8 жыл тұрды. Балалары ағылшын тілінде сөйлеп, қазақша түсінбей кетті. Содан немереміз Бақтиярды «ағылшының керегі жоқ» деп қолымызға алғанбыз. Қазақта өзі де үлкен немере ата-әженің бауырында тәрбиеленеді ғой. Кейін ұлымыздың отбасы да Қазақстанға қайтып келді. Ал Бердібек Соқпақбаев атындағы орта мектептің бесінші сыныбында оқып жүрген Бақтияр қазір қазақша тамаша сөйлейді» дейді Әшірбек Сығайдың зайыбы. «Орнында бар оңалар» дейді қазақ. Әшірбек Сығай ортамызда болғанда 11 қаңтар күні 70 жасқа толар еді. Артында жары мен балалары, немерелері қалды. Бұған қоса әр буыннан шәкірттері табылады. Сыншының өмірін жалғастырып отырған солар. Айзат Қыдыралиева, Назерке Жұмабай сынды шәкірттерінің театр сынындағы аяқ алыстары да жаман емес. Театр өнеріне қатысты үлкен жүк енді олардың мойынына артылып отыр. Ұстаздардың ісін орта жолда қалдырмас деп ойлаймыз. Аманғали ҚАЛЖАНОВ

www.astana-akshamy.kz

ҚҰҚЫҚ

ɹɧɻɧɳʃɵɧ ɮɧɻɧɨʃ

ҚÛÑҚÀÐÒÓ ÒƏÐÒ²Á² ҚÀËÀÉ ÆҮÐÃ²Ç²ËÅÄ²?

ҰÐËÛҚÒÛҢ ÀËÄÛÍ ÀËÀÄÛ ʫˬ˧˭˧ˣ˞˧೮ ೪೵೪́೪ ೪˯˲೦˘˶ ˯˲˛˘ˮ˞˘˲́ ˙˧˲ˬ˟˳˟ ˯˵́˲́˱͕ ೵˲ˬ́೪˵́ ˘ˣ˘˥˵˶ ˭˘೪˳˘˵́ˮ˞˘ ͨ౭˲ˬ́೪˵́ ˵˯೪˵˘˵˶ͩ ˢ˯˙˘˳́ˮ ˢ೴ˣ˟˛˟ ˘˳́˲˶೦˘ ˪˧˲˧˳˵˧͘ Осыған орай, Астана қаласының прокуратурасы тұрғындардың қауіпсіздігін күшейтуге кірісті. Көшедегі, қоғамдық орындардағы, мекемелердегі, жеке жайлардағы және көп қабатты үйлердегі қылмыстардың алдын алу мақсатында бірталай шараларды қолға алды. Айта кеткен жөн, Бас прокуратура, ІІМ және «Қазақтелеком» акционерлік қоғамы арасында келісімшарттар

дайындалуда. Оның бірі – «Бұлтты бейнебақылау» деп аталады. Жоба аясында 2016-2018 жылдар аралығында еліміз бойынша 28 мың көп қабатты үйлердің алдына бейнебақылау камераларын орнату қарастырылған. Абоненттік төлемақыны компания өз есебінен жүргізеді. Ал, Астана қаласы бойынша 1500-ден астам бейнебақылау жүйесін орнату жоспарда бар. Ерекшелігі - пәтер иелері өз үйлерін онлайн режим арқылы көріп отыратын болады. Тағы бір артықшылығы, бақылау жүйесінің үлкен көлемдегі мәліметтерді

сақтауға мүмкіндігі бар. Осыған байланысты компания барлық бейнебақылауларды бір орталықтан басқаруға қосып, мәліметтерді сақтау туралы мәселені реттеуде. Оның нәтижесін әрине, уақыт көрсетеді. Дегенмен, мамандардың пікірінше, бейнебақылау камераларын көбейту арқылы қылмыстық құқық бұзушылықтың алдын алуға мүмкіндік мол әрі аталмыш видеотүсірілімдер бұлтартпайтын дәлелдеме болатыны сөзсіз. Қазіргі таңда Астанада ұрлықтың саны 3 пайызға азайған.

ÆÎËÄÀ ÀÁÀÉ ÁÎË, ÆҮÐÃ²ÇÓØ²!

ÀÐÍÀÉÛ ÒÀßҚØÀ ÀËÛÍÛÏ ÒÀÑÒÀËÄÛ

ʳ˾˪˧ ˧˳˵˟˲ ˭ˤˮˤ˳˵˲ˬ˧˛˧ ϮϬϭϳ ˢ́ˬ˞́೮ ϭ ೪˘೮˵˘˲́ˮ˘ˮ ˙˘˳˵˘˱ ˢ˯ˬ ˱˯ˬˤ˻ˤ̆˳́ˮ́೮ ೪́ˣ˭˟˵˪˟˲ˬ˟˲˧ ˘˲ˮ˘˥́ ˵˘̆೪˾˘ˮ́ ೪˯ˬ˞˘ˮ́˳˵˘ˮ ˾́೦˘˲˘˵́ˮ́ˮ ˭ഉˬ˧˭˞˟˞˧͘ Бұл – жол қозғалысы қауіпсіздігіне Бұдан былай полиция қызметкерлері қатысты халықаралық тәжірибеде кез- көлікті тоқтату үшін қолын көтеріп, десетін жағдай. Қазіргі уақытта, бірқатар «тоқта» деген белгіні береді. Полиция еуропалық елдерде жол полициясы көлікті қызметкерлеріне ысқырықты немесе тоқтатарда арнайы таяқша қолданбайды. арнайы дыбыс күшейткішті пайдалануға «Халықаралық стандарттарға сәйкес, және автопатрульмен тоқтатуға рұқсат 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап біздің етілген. ішкі істер органдарының қызметкерлері Жол ережесін бұзғандарды анықтау де көліктерді тоқтату үшін арнайы таяқша үшін бейнекамералар, сонымен бірге ішкі қолданбайтын болады» деп хабарлайды істер органдарының бейне тіркеуіштері министрліктің ресми баспасөз қызметі. қолданылады.

ʥ ́ ˬ ˵ ́ ˲ ˟ ˬ ˯ ˲ ˞ ˘ ˮ ́ ೮ ˢ ˯ ˬ ˱˯ˬˤ˻˟˥ˬ˟˲˧ ϮϯϬ ˭́೮ˮ˘ˮ ˘˳˘ ೪೵೪́೪ ˙೵ˣ˶˾́ˬ́೪˵́ ˘ˮ́೪˵˘೦˘ˮ͘ Өткен жылы «Bus lane» жолағына шығу, жылдамдықты арттыру, телефонмен сөйлесу, қауіпсіздік белдігін тақпау, бағдаршамның қызыл көзінен өтіп кету, қарсы қозғалыс жолағына шығу секілді жол ережесін бұзу оқиғалары жиі кездескен. Астана қаласы ІІД Жергілікті полиция қызметінің жол-патрульдік полиция полкінің взвод командирі Ринат Әбдірахмановтің айтуынша, жол ережелерін негізінен 18-25 жас аралығындағы жастар бұзады және заң бұзушылықтың көбі жұмысқа баруқайту уақытында жиі болады. Егер жүргізушілердің бірі қандай да бір жол жүру ережесін бұзғанын жаяу патруль полицейлері байқаса, олар қолымен белгі беріп, көлікті тоқтатуға құқы жоқ. Мұндай жағдайда олар рация арқылы әріптестеріне хабарлап, олар әлгі тәртіп бұзған көлік жүргізушісін келесі бір ауданда тоқтатады. Биыл 1 қаңтардан бастап полиция таяқшалары қолданыстан шығарылғаны

– Мен Астана қаласындағы шағын кәсіпорынның бірінде жұмыс істеймін. Жуырда басшымыз қаржылық жағдайға байланысты бірқатар кісілердің жұмыстан қысқаратынын айтты. Дегенмен, нақты қандай мамандар кететіні белгісіз. Сұрайын дегенім, жұмыс беруші қызметкерлерді қысқарту тәртібін қалай жүргізеді? Ең бірінші кімдер жұмысынан айырылуы мүмкін? Елдос ИБРАГИМОВ, елорда тұрғыны Оқырман сауалына заң саласының білікті маманы Нұржан Пірмағанбетов жауап береді. – Жұмыс беруші жұмыскерлерді қысқарту кезінде кемінде бір ай уақыт бұрын еңбек шартын бұзу туралы жұмыскерді жазбаша хабардар етуге, айына орташа еңбекақы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізуге және жұмыспен қамту орталығына лауазымдар мен кәсіптерді, мамандықтарды, біліктілікті және еңбекақы мөлшерін көрсете отырып, алда болатын жұмыскерлердің босатылуы туралы ақпарат беруге міндетті. Жұмыс беруші жүкті әйелдерді, үш жасқа дейінгі балалары бар әйелдерді, он төрт жасқа дейінгі мүгедек бала тәрбиелеп отырған жалғызбасты аналарды қысқартуға құқы жоқ.

Дайындаған: Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ

белгілі. Осыған байланысты полиция пультіне бейнебақылау камераларынан түсетін дабылдар мен «102» нөміріне келетін шағымдар көбейген. Қазіргі күні жол полициясы жол қозғалысы ережелерін бұзғандардан бастап, қоғамдық орындарда темекі тартуға дейінгі барлық құқық бұзушылықты бақылап, анықтайды. Елорданың бір учаскелік полиция бекетіне бір автопатрульден келеді. Патрульдеу тиімділігін арттыру үшін автокөліктер дыбыс жазатын құрылғысы бар бейнекамералармен, дыбыстап хабарлау және жыпылықтағыш шамдармен жабдықталған.

www.astana-akshamy.kz

АСТАНА ЖӘНЕ АСТАНАЛЫҚТАР

ӨНЕГЕЛІ ӨМІР ӨРНЕКТЕРІ

ˁ˘˞́೪ ʥ˘˥ˢ˯ˬ೵ˬ́ˮ́೮ ೪˘ˣ˘೪˳˵˘ˮ˞́೪ ˙˧ˬ˧˭ ˙˟˲˶ ˳˘ˬ˘˳́ˮ˞˘ ˘ˬ˘˲ ˯˲ˮ͕́ ˳˧೮˧˲˛˟ˮ ˟˲˟ˮ ˟೮˙˟˛˧ ഑ˣ ˘ˬ˞́ˮ˘ ˯˲˘˳˘ˮ͘ ʽˬ ഑ˣ˧ˮ˧೮ ˙˘˲ ഑˭˧˲˧ˮ͕ ˪഑˱ ೪́˲ˬ́ ˞˘˲́ˮ́ˮ͕ ˵˟˲˟೮ ˙˧ˬ˧˭˧ ˭˟ˮ ˾́೦˘˲˭˘˾́ˬ́೪ ˾˘˙́˵́ˮ ʽ˵˘ˮ೦˘ ˢഉˮ˟ ˵˶೦˘ˮ ˺˘ˬ೪́ˮ˘ ˘˞˘ˬ ೪́ˣ˭˟˵ ˟˵˶˛˟ ˘˲ˮ˘˞́͘ Иә, бүкіл саналы ғұмырын болашақ ұрпаққа тәрбие беру жолына сарп еткен Садық атамыз жайлы ой толғардың басында ең алдымен еске түсетіні тек оның жақсылықты жар салып жүретін ақпейіл мінезі мен әкелік қамқорлығы. «Жақсы жайлы сөз қозғарда жақсы ойлар еске түседі» деген де осы шығар. Ардақты жан осы желтоқсанда сексеннің сеңгіріне шықты. Алдымен мерейтой иесін құттықтап, деніне саулық, балаларының ортасында өмірдің шаттығын көріп, көңіліне қаяу түспей, ұзақ жасай берсін деп тілек айтпақпыз. Садық атамыздың ата-бабасы ежелден табиғаты тұнған Көкшенің көрікті жері Бурабайдың маңын жайлаған. Аталары Байжол ежелден күйлі тұрмыс кешіп, оқыған, халықтың діни сауатын көтеріп, имандылыққа үйірген текті жан болған екен. Балаларын да оқытып, тоқытқан. Кеңес өкіметінің бұларды жау көріп, қуғынға салып жүргенінің басты себебі де сол. Атадан балаға жалғасқан дәулетті, арабша оқып, діни сауаты болғандықты қызыл өкімет қылмыс санады. Қазіргі тілмен айтқанда бірнеше адамға жұмыс беріп, нәпақасын айыртқанды өкімет жалшы жалдап, оларды қанады, қанын сорды деп есептеді. Қызылдарға тек оқымаған, оң-солын айыра алмайтын, өзінің ешқашан орындалмайтын қиялдарына сенетін, оны айырып, сын айта алмайтын, ешқандай сауаты жоқ, кітап ұстап көрмеген, надан адамдар ғана сенімді еді. Бірақ Байжол әулеті бойдағы тектілікті ұрпақтан ұрпаққа сақтап қала білген болатын. Садық Байжолұлы 1936 жылы 12 желтоқсанда бұрынғы Көкшетау облысы Зеренді ауданы Крупское ауылында дүниеге келді. Балалық шағы сұрапыл сұм соғысқа дәл келген Садық атамыз бұл өмірге бей-жай қарамай, бар мен жоқтың қадірін біліп өсті. Соқтықпалы соқпақсыз өмірдің қиыншылығын бір адамдай тартты. Ауырға мойымай, жеңілге желкілдемей жетілді.

Әрине, ол жылдардағы балалар үшін оқу мен еңбекті тең алып жүру – сол кездің маңдайға жазған сыйы еді. Қабырғаңды қайыстырып жүріп, жылдың төрт маусымында түгесілмейтін мал-жан, үй тірлігінің бірінен соң бірі туындайтын тауқыметін Сәкең де көріп өсті. Жаз болса әкесіне ілесіп, шалғы ұстап, шөп шапты. Бурабайдың нар жоталы қырат-белдерінде қой қайырып, тай жарыстырған жайлау рахатын ағайынтуыстың балаларымен бірге тамашалады. Бала болса да білікті, аз сөйлеп көп тыңдайтын, қолға алған ісін ұқыпты атқаратын еңбекқор болып өсті. Тумысынан білімге құмар жас Садық мектептен соң қазіргі Петропавлдағы педагогикалық институтқа оқуға түсті. 1959 жылы Көкшетау облысы Зеренді ауданы Қостомар ауылының тумасы Айман Қайыржанқызымен құтты шаңырақтарын құрды. Садық атамыздың бақыты – Айман анамыздай ақылман, еңбекқор, жанашыр, қайырымды, кішіпейіл жұбайының болғандығы десе де болады. Садық әкеміз Айман анамызға адал жар бола білді. Садық аға мағынасыз, беталды өмір сүрген жоқ. Үлкен мақсаттарды көздеді. Өмірінің соңғы күндеріне дейін халық игілігі үшін қызмет етті. 1963 жылы институтты бітірген соң ұстаздық жолын бастап, ауылдағы мектепке оқу ісінің меңгерушісі болды. Бұл кезде Сәкең небәрі жиырма тоғыз жастағы шағы болатын. Бұл халық атынан білдірілген ұлы сенім, жүгі ауыр зор міндет еді. Әрі ол үлкен сынақ алаңы болатын. Сәкең қай ортада қызмет етсе де оның басшылық жасау және ұйымдастырушылық дарыны, күш-жігері, бастамашылдығы, жауапкершілігі ерекше айшықталып тұратын. Бірер жылдан соң аудандық білім бөлімі оны Еңбекшілдер ауданының сегіз жылдық Яблоковский мектебіне директор қызметіне жібереді. Ал 1970 жылы Гордеевский 8 жылдық

мектебіне басшылық жасады. Мұнан соң 1991 жылы құрметті еңбек демалысына шыққанға дейін, анығында 1981 жылдан 1991 жылдар аралығында Белоцерковская орта мектебінің директоры болып жемісті еңбек етті. Асыл жанның барлық еңбек өтілі отыз жылдан асады екен. Міне, ұлағатты ұстаз жолы деген осы да. Садық атамыздың ерекшелігі – ол туа біткен ұстаз, бар жандүниесімен мұғалім. Ұстаздықтың шыңына шыққан зиялы жанның бірегейі. Тіпті, сыныптан сыныпқа өте алмай қалған үлгерімі нашар балалар Садық атамыздың сыныбына келсе, міндетті түрде жақсы бітіріп, тіпті, өз қатарларын қуып жететін. Қазір сол азаматтардың алды елудің ар жағында, бір-бір шаңырақтың ұйтқысы, немере сүйіп ата болып отыр. Садық ата нашар оқиды деген шәкіртке ең алдымен сенім білдіріп, сол кездері жауапкершілігі жоғары староста, спорт секторы, тазалық секторы, оқу секторы сияқты қоғамдық жұмыстарға сайлап, жұмыс істетіп, оқымайды деген шәкіртті оқытып шығаратын. Әрбір баланың жеке қасиетін дамытуға көп көңіл бөлетін. Бұл да ұстаздың шеберлігі, ұлылығы емес пе?!. Ұзақ жылдар бойы ұстаздық ету оңай емес. Ұлағатты ұстаздың көп жылғы еңбегі елеусіз қалған жоқ. Сол кездегі Целиноград облысында ең алғашқылардың бірі болып «КСРО оқу-ағарту ісінің үздігі», «Қазақ КСР оқу ісінің озаты» мәртебелі атақтарын алды. Садық Байжолұлы тыл ардагері, әрі «Еңбек

ардагері» медалімен марапатталған. Еліміздің білім дамуы жолында қол жеткен табыстары, еліміздің гүлденуіне қосқан үлесі үшін көптеген құрмет грамоталарымен марапатталған. Бүгінде Садық Байжолұлы – берекелi шаңырақ иесi, ұл-қыз өсiрiп, келiндi болып, немере-шөбере сүйген қадiрмендi ата. Отанасы Айман апамыз екеуі Бауыржан, Әміржан, Тілеужан атты үш ұлды ұяға, Гүлден, Айгүл, Марлен есімді үш қызды қияға қондырды. Бүгін солардың ортасында, немере-шөберелерінің әр қылығына сүйсініп бақытты ғұмыр кешіп отырған жайы бар. «Менің бар бақытым - балаларым» дейді Садық ата. «Мен оларды келін, күйеубала деп бөліп жармаймын. Балаларың қанша дегенде барлығын қосып, Алла берген балаларым деймін» дейді асыл ата. Бүгінде Сәкеңнің 13 немере, 8 шөбересі өнегелі өсіп келеді. Қазір балаларының барлығы да әке-ананың есімін жоғары ұстап, әр салада абыройлы қызмет атқарып жүр. Олардың қатарында тұңғыштары Бауыржанның биігін айтсақ та жеткілікті шығар. Ол Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өз қолынан әскери жоғары атақ – генерал-майор шенін алған, еліміздің айбыны Ұлттық ұланда жоғары басшылық лауазымда жемісті қызмет атқарып келеді. Қорыта айтқанда, батыр Баукең «Ұстаздық – ұлы құрмет. Себебі ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді. Өмірге ұрпақ берген аналарды қандай ардақтасақ, сол ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздарды да сондай ардақтауға міндеттіміз» деген екен. Иә, ұстаз жүгі – әруақытта да ауыр жүк. Сол жүкті қасқая көтеріп, мойымай, өз ұрпағының ғана емес елдің қамын, кемел келешектің кепілі – жастарға білім беруге бар ғұмырын арнаған Садық атамыздың өмір жолы өшпес өнеге бола бермек. Қуаныш ҚОЖАХМЕТОВ, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

www.astana-akshamy.kz

СПОРТ

ÍÅÌÀÍÜß «ÂÀËÅÍÑÈßҒÀ» ÀÓÛÑÀÄÛ «Астана» футбол клубының және Сербия құрамасының талантты жартылай қорғаушысы Неманья Максимович Испанияның «Валенсия» клубына ауыспақшы.

АЛҒАШҚЫ БЕСТІККЕ – БІР АДЫМ «Астана» баскетбол клубы ВТБ бірыңғай лигасы аясында өз үйінде ресейлік «Нижний Новгород» командасын қабылдады. Кездесудің нәтижесінде елордалықтар 93:84 есебімен жеңіске жетті.

лаң иелері алғашқы минуттардан-ақ ойын тізгінін ұстады. Астаналықтар төрт айналымның үшеуінде басымдық танытып, біреуінде бір ұпайы кем болды. Үш кезең бойынша 73:63 есебі тіркелді. Қонақтар қорытынды айналымда барынша алға ұмтылып, есепті теңестіруге тырысып бақты. Бірақ ұпай жинаған сайын арқаланған Усман Крубалли қар сыластарының ілесуіне мүм кіндік бермеді. Тең деңгейде өткен ойынның соңғы бөлігінде «Нижний Новгород» командасы бір ұпай айырмашылығымен алға шықты. Елордалықтардың сапынан Роберт Лоури – 18, Родерик Одом – 15, Усман Крубалли – 14, Рустам Мурзага-

лиев – 12, Иан Миллер 14 ұпаймен ерекшеленді. Ал қарсыластар қатарынан Иван Стребков – 20, Кенни Бойнтон – 15, Максим Григорьев – 12, Томислав Зубчич – 11, Сиим-Сандер Вене мен Деандре Кейн екеуі 10 ұпайдан жинап, үздік нәтиже көрсетті. Осылайша «Астана» жалпы есепте жеңіске жетіп, турнир кестесінде алтыншы орынға тұрақтады. Келесі жолы ұлттық лига шеңберінде ақтаулық «Каспий» командасымен кездеседі. Бұл ойын 11 және 12 қаңтар күндері өтеді. Ал ВТБ аясында 15 қаңтар күні ресейлік «Химки» клубымен ойнайды. Аталмыш матчта елордалық команда алғашқы бестікке енуге барын салмақ.

ʰ̛̣̭̌ ʿʤʿʤ˃ʫʽʪʽˀ˄͕ ͨʤ̭̯̦̌̌ͩ ̡̨̥̦̭̼̦̼̌̔̌ಪ ̭̍̌ ̡̪̖̬̞̍̌͗

ʤ̬̯̱̬̭ ˌ˃ʤʸʥʫˀʧˁ͕ ͨʻ̛̛̙̦̜ ʻ̨̨̨̬̏̐̔ͩ ̡̨̥̦̭̼̦̼̌̔̌ಪ ̭̍̌ ̡̪̖̬̞̍̌͗

– Алдымен бәріңізді жаңа жыл мерекесімен құттықтаймын! Бұл – біз үшін өте маңызды жеңіс. «Нижний» бізге «Зенитке» қарсы өткізген керемет ойыннан кейін келді. Қарсылас шабуыл кезінде әжептәуір қуатты. Бізде 20 күндей ойын тәжірибесі болған жоқ. Екінші айналымда өзіміздің ойын өрнегімізді тауып, нәтижесінде жеңіп кеттік.

– «Астананың» шабуылдағы ойыны жақсы болды. Қарсыласымыз бірнеше рет күрделі доптарды салды. Бірақ біз мұнымен ақтала алмаймыз. Біз «Зенитпен» болған ойыннан соң масайрап кетіп едік, енді жерге қайта оралдық. Егер біз он рет айып алаңында болсақ, «Астананың» қорғанысы мығым болды. Бұл біздің ойынға дайын болмағанымызды, жинала алмағанымызды білдіреді.

АСТАНА

АҚШАМЫ

{ ª ĭ Ĭ©ª ¥ ©§« £ ¢ ©³¥³Ħ Éîãæòóé÷éĀìáñ çĢîæ åáíô ¤ ¥ ©ª¨£L L âáêìáîüò áĬðáñáóóáîåüñô çĢîæ áĬðáñáó ëïíéóæóĄîåæ ªL¨¢ £L§ Ě { ¢«Ģ£L L ¨L£ ¥ ÍæîùĄë éæòĄ kÁòóáîá áĬùáíüv äáèæóĄîĄĦ ñæåáë÷éĀòüv ÇÙÒ

азақстан чемпионының аталмыш клубпен келісімшарты 2021 жылға дейін қарастырылған. Қосымша бір маусымға созылуы мүмкін. Әзірге бұл шешім ресми түрде хабарланбады. Бірақ Максимовичтің ол команданың сапына жазда қосылу ықтималдығы жоғары. Себебі «Астанамен» келісімшарты аяқталса, еркін агент ретінде ақысыз ауысады. Ал қазір трансфер терезесі ашық кезде аттанатын болса, испаниялықтарға 300 мың еуро төлеуге тура келеді. Неманьяға Еуропаның «Ювентус», «Монака», «Бенфика», «Рома», «Севилья», «Марсель», «Олимпиакос», «Лион», «Гамбург», «Спортинг» секілді клубтары қызығушылық танытқан. Ойыншының өзі испаниялық «Marca» басылымына осылардың ішінен «Валенсияны» таңдауының себебін де ашып айтты: «Валенсия» – үлкен клуб. Сондықтан бір ойға келу қиынға соқпады. Маған Еуропаның үздік клубтарынан ұсыныстар түскенімен, мұнда бәрін басынан бастауға мүмкіндік туып тұр. Жаңа «Валенсияның» жасақталуына қатысқым келеді»

«ÀÑÒÀÍÀ» ÄÓÁÀÉҒÀ ÀÒÒÀÍÀÄÛ «Астана» футбол клубы алғашқы оқу-жаттығу жиынын 15 қаңтар мен 1 ақпан аралығында Біріккен Араб Әмірлігінде өткізеді. Осы жаттығу барысында елордалықтар екі жолдастық кездесу өткізеді.

лдымен 28 қаңтар күні латвиялық «Рига» командасымен ойнайды. Бұл команданың капитаны Олег Лайзанс құрама сапында ғана емес, Ресей, Польша чемпионаттарындағы ойындарымен де белгілі. Одан кейін 31 қаңтар күні оңтүстік-кореялық «Чонбук Хендэ» командасымен кездеседі. Бұл клуб – Азиядағы үздік клубтардың бірі, Оңтүстік Кореяның қазіргі чемпионы және Азия футбол конфедерациясы Чемпиондар лигасының жеңімпазы. Сонымен қатар, «Астана» Түркиядағы оқужаттығу жиыны шеңберінде тулалық «Арсеналмен» де сынасып көреді. Жолдастық кездесу 21 ақпанға жоспарланған.

¢® · Ĭ¦£ £ ¨L¥LĦ §L¢L¨£ ¨L ¤ ¥ ¢Ĥ Ĭ ¨ ©³¥ Ĥ£L©«L ° ¨ª ¤ © Çáñîáíá íæî öáâáñìáîåüñôìáñåüĦ íáèíĪîüîá çáñîáíá âæñôùĄ çáôáð âæñæåĄ { ª kx©ª ¥ Ĭ° ¤³v ªL ¨ ¢® ·©³¥³Ħ ¢¦¤§´¶ª ¨£L¢ ¦¨ª £³Ĩ³¥ ª ¨L£L§ Ĭ ªª £ ³ Óáñáìüíü Óáðòüñüò Ě Âáòðáöáîá x©ª ¥ Ĭ £ ©³ Á ~Ī ¥¦ ¢Ĥ° ©L k ª £´©ª ¦ y v ~

Бетті дайындаған: Орынбек ӨТЕМҰРАТ

Ñæåáë÷éĀ í ¢ ¥ ¡³ x©ª ¥ Ĭ £ ©³ ÅïòóüĬ ¢Ĥ° ©L astana.aqsham@gmail.com ĭ ³£ « Ĥ£¤ ©L ª £ ¬ ¢© ÓĄìùĄìæñ âĤìĄíĄ Çáñîáíá akshamyreklama@gmail.com