Úr lestun og losun skipa í hjúkrun

Á björtum vordegi hitti ég Kristínu Vilborgu Þórðardóttur hjúkrunarfræðing á fallegu og nýlegu heimili Hrafnistu Sléttuvegi. Heimilið var opnað í upphafi Covid-faraldursins á Íslandi fyrir um þremur árum og er rúmgott og bjart og greinilegan heimilisbrag er að þar að finna.

Viðtalið er tekið á fyrsta degi Kristínar sem aðstoðardeildarstjóra á Fossi en þeirri stöðu mun hún gegna í eitt ár enda vel til þess fallin; flott, fagleg og úrræðagóð í starfi. Upprunalega fór Kristín í hjúkrun vegna áhuga á ljósmóðurfræðum en í fyrsta klíníska náminu komst hún í kynni við sárahjúkrun. „Í fyrsta verknáminu mínu á Landspítalanum þá bara gjörsamlega kolféll ég fyrir sárum. Það var ekki aftur snúið, þar liggur áhugasvið mitt.“ Ljósmóðurdraumurinn var því lagður á hilluna, enda svo margt annað að auki sem felst í því að hjúkra.

Þriggja barna móðir í fjarnámi

Leiðin að hjúkrun var þó ekki beint augljós því áður en hún hóf nám í hjúkrunarfræði hafði hún starfað hjá Eimskip og fyrirtækinu Jónar Transport við lestun og losun skipa á dráttarkláfum og gámalyfturum, tollskýrslugerð og farmskrárvinnslu. Hún var þá komin fyrir aftan tölvu í hefðbundna skrifstofuvinnu. Með tvö ung börn og í efnahagskreppu árið 2009 ákvað hún að venda kvæði sínu í kross og hefja nám í hjúkrun við Háskólann á Akureyri, þá 33 ára gömul. Aðspurð hvernig það hafi verið að hefja nám í eldri kantinum segir hún það hafa hentað ágætlega.

„Mér fannst það bara dásamlegt. Það var mjög gefandi að byrja í náminu. Ég var þriggja barna móðir, þar af voru tvö mjög ung, þegar ég ákvað að verða ljósmóðir. Þetta var árið 2009 þegar það var bankakreppa í gangi og ég ákvað að skella mér bara í skóla í staðinn fyrir að vera á vinnumarkaði.“ Hvernig var að vera með tvö ung börn og í fullu fjarnámi? „Það var svolítið krefjandi en ég þurfti að skipuleggja mig, koma börnunum í leikskóla, setjast niður og læra. Þetta var í raun mín vinna, að læra. Ég var í fjarnámi við Háskólann á Akureyri og þetta fyrirkomulag hentaði mér mjög vel og eitt það besta sem ég gat óskað mér, að geta verið heima hjá mér og lært í stað þess að rjúka út og mæta í tíma á hverjum degi. Ef krakkarnir voru veikir gat ég verið heima og samt verið að læra.“

Hraði og þrískiptar vaktir

Eftir námið hóf Kristín störf á Landspítalanum á deild A4 sem er háls-, nef- og eyrnadeild og legudeild lýta-, bruna- og æðaskurðlækninga. Hún sótti auk þess námskeið hjá Fíh í sárum og sárameðferð. „Ég kynntist líka margs konar sárum á A4 og lærði mikið þar og það var rosalega gaman. Umhverfið einkenndist af miklum hraða og ég var á þrískiptum vöktum en svo kom að því að það átti bara ekki lengur við mig. Ég var mikið á kvöldvöktum og um helgar og þetta passaði illa með tvö ung börn og heimilislíf,“ segir hún. Frá A4 lá leið

Kristínar í einkageirann og um tíma starfaði hún við hjúkrunarþjónustu hjá Lyfju Lágmúla. „Lyfja var mjög fín og ég lærði heilmikið tengt til dæmis stómahjúkrun, sykursýkisvörum, sáraumbúðum og fleiru. Þar voru veittar heilsufarsmælingar, sáraumbúðaskipti og ráðleggingar varðandi umbúðir og því þurfti ég að hafa yfirgripsmikla þekkingu á mörgu.“

Aftur á Hrafnistu

Fyrir tveimur árum ákvað Kristín að breyta aftur til og hefja störf hjá Hrafnistu. Þar hafði hún þó starfað áður því hún steig sín fyrstu skref í umönnun og hjúkrun á Hrafnistu á Laugarási. „Þegar ég tók ákvörðun um að læra hjúkrun langaði mig til að athuga hvort þetta ætti raunverulega við mig og því sótti ég um hjá Hrafnistu Laugarási og starfaði þar samhliða náminu um tíma. Ég fann það þarna að þetta væri nákvæmlega það sem ég vildi gera, þetta átti mjög vel við mig. Nú er ég sem sagt komin í hring og aftur byrjuð að vinna á Hrafnistu þar sem ég í raun hóf hjúkrunarferilinn minn,“ segir Kristín með bros á vör.

Hversu lengi hefur þú starfað á Hrafnistu á Sléttuvegi? „Ég er búin að vera hér í tvö ár. Heimilið var opnað á fyrsta degi Covid-smits á Íslandi fyrir þremur árum. Ætlunin var að opna hægt og rólega en það breyttist snarlega þegar faraldurinn skall á.“

Fjölbreyttur skjólstæðingahópur

Kristín starfar á deild sem heitir Foss, sem er opin hjúkrunardeild með 44 einstaklingum, og er eins og áður sagði, er hún nýtekin við stöðu aðstoðardeildarstjóra til eins árs. Þá leikur okkur forvitni á að vita hvernig deild þetta er og hvernig starfi hennar er háttað? „Ég er í dagvinnu, mæti klukkan átta og les mér til um skjólstæðingana og tek við tilfallandi rapporti um skjólstæðinga. Þar sem maður er hérna fimm daga vikunnar þá veit maður hvað er í gangi hjá hverjum og einum. Hér býr blandaður hópur aldraðra einstaklinga sem hafa ekki tök á að vera lengur heima hjá sér og

„Starfsandinn

hérna er mjög góður, það er mjög gaman að vinna hérna.

Ég er að vinna með dásamlegu, hressu og skemmtilegu fólki og við erum alltaf til í að gera okkur glaðan dag, hvort sem það er fyrir okkur starfsmennina eða með íbúunum.“ hugsa um sig sjálfir. Hvort sem það tengist líkamlegri fötlun eða heilabilun þá búa allir hér saman, við erum ekki að einangra hópa eftir þörfum eða greiningum. Það hefur bæði sína kosti og galla. Auk þess er fólk á mjög mismunandi aldri, sá yngsti er um sextugt en sá elsti kominn yfir tírætt.“ Hvaða hjúkrunarstörfum ertu helst að sinna? „Við sinnum öllum hjúkrunarþörfum íbúa okkar, hvort sem það er að fylgja eftir lyfjagjöfum, eiga í samskiptum við lækna, lífsmarkamælingar eða sáraumbúðaskipti en því miður erum við stundum að glíma við langvinn sár eins og krabbameinssár eða þrýstingssár. Og ekki má gleyma því að við sinnum fjölskylduhjúkrun líka þar sem við erum að veita fólkinu okkar áhyggjulaust ævikvöld.“

Góður starfsandi og mikið gert til að styrkja böndin

Að sögn Kristínar er starfsandinn góður á Hrafnistu og ýmislegt er gert til að styrkja böndin og skemmta fólki. „Starfsandinn hérna er mjög góður, það er mjög gaman að vinna hérna. Ég er að vinna með dásamlegu, hressu og skemmtilegu fólki og við erum alltaf til í að gera okkur glaðan dag, hvort sem það er fyrir okkur starfsmennina eða með íbúunum.“

Hvernig er starfsmannahópurinn á Fossi? „Hér vinnur alls konar fólk, öll kyn og fólk á mismunandi aldri. Flestir eru ófaglærðir en hafa áhuga á starfinu og vilja gera vel. Við erum með Hrafnistuskólann fyrir nýtt starfsfólk með fræðslu á netinu og svo er líka alltaf reglulega boðið upp á námskeið og fyrirlestra. Nú síðast kom sérfræðingur frá Alzheimersamtökunum og fór um öll Hrafnistuheimilin og var með fræðslu.“

Hvernig er það frábrugðið að starfa á Hrafnistu og á spítalanum? „Það er mjög frábrugðið. Á spítalanum var ég kannski með fjóra mikið veika sjúklinga og á hlaupum allan daginn við að sinna þeim en hérna á Hrafnistu er ég með 44 íbúa, sem er vissulega mikið, en það er mun rólegra hérna. Einstaklingarnir eru ekki eins veikir, auðvitað koma veikindatímabil en almennt er fólk bara með sínar þarfir en ekki bráðveikt. Nálgunin hérna er líka frábrugðin. Hér tökum við öðruvísi á móti fólki og stemningin er mjög ólík, þetta er heimili fólks.“

Samtalið um lífslokin er mikilvægt Kristín segir mikilvægt að taka samtalið um hvernig fólk vilji takast á við endalok lífsins. „Allt er skráð, allar meðferðartakmarknir eru skráðar. Þegar fólk flytur inn er tekin ákvörðun um hvort það vilji fulla meðferð eða eitthvað annað. Yfirleitt er fjölskyldufundur á fyrstu tveimur vikum eftir að íbúi flytur hingað inn. Á fundinum er farið yfir allt og meðal annars er spurt hver vilji þeirra sé varðandi meðferðartakmarkanir. Það þarf að taka þetta samtal.“ En hvað finnst þér mest gefandi við þetta starf og hvað er skemmtilegast? „Þakklætið frá fólkinu, það eru allir svo ánægðir. Það veitir mér hjartayl að ég finn að ég geri gagn. Svo finnst mér einfaldlega skemmtilegast hvað ég er alltaf glöð að mæta til vinnu. Ég vakna aldrei á morgnana og hugsa að ég nenni ekki að mæta í vinnuna. Jafnvel þó svo að dagurinn hafi verið erfiður þá gengur maður út ánægður í lok dags og þá mætir maður líka glaður í bragði næsta dag,“ segir hún að lokum sæl á sínum vinnustað.

Í lok síðasta árs hófu tveir hjúkrunarfræðingar, sem sinna umsækjendum um alþjóðlega vernd, störf hjá Vinnumálastofnun, en umsækjendur um alþjóðlega vernd eru um 2.000 talsins hér á landi.

Hjúkrunarfræðingarnir Elsa Hrund Jensdóttir og Aníta Aagestad standa vaktina Í Domus Medica þrjá daga í viku og svo eru þær með vakt á Ásbrú tvo daga vikunnar því stór hópur umsækjenda býr þar.

Viðtal og myndir: Sigríður Elín Ásmundsdóttir

Blaðamaður hitti Elsu á skrifstofu þeirra Anítu sem er á fimmtu hæð í gamla Domus Medica-húsinu og fékk hana í spjall um þetta þarfa og áhugaverða verkefni. Hún segir vinnudagana og verkefnin fjölbreytt og að ólíkir menningarheimar og mismunandi upplifanir af heilsu og veikindum skapi áhugaverðar áskoranir. Elsa starfaði á barnaspítala í Svíþjóð, þar sem hún kynntist því að sinna innflytjendum. Þar fékk hún áhugann og skellti sér í kjölfarið í meistaranám í þróunarfræðum við mannfræðideild HÍ, sem nýtist henni sannarlega vel í starfi í dag.

„Áður var þjónusta við umsækjendur um alþjóðlega vernd á borði Útlendingastofnunar – þjónustan og ákvarðanatakan og allt heila ferlið heyrði undir Útlendingastofnun og dómsmálaráðuneytið. Í júní í fyrra var þjónustan svo færð undir Vinnumálastofnun og félagsmálaráðuneytið. Mér skilst að það hafi lengi verið kallað eftir heilbrigðisstarfsfólki í þjónustuteymin sem fékkst svo loksins í gegn síðastliðið haust. Við Aníta sóttum um og byrjuðum báðar þann 1. desember.“

Upplifun heilbrigðisstarfsfólks sem þjónustar flóttafjölskyldur er áhugavert verkefni Elsa starfaði áður í fimm ár á Heilsugæslunni í Salahverfi í Kópavogi og þar áður í Stokkhólmi. Hvers vegna ákvað hún að sækja um stöðu hjúkrunarfræðings hjá Vinnumálastofnun?

„Ég hef lengi haft áhuga á þessum málaflokki og kynntist því að þjónusta þennan hóp skjólstæðinga í Svíþjóð. Þar vann ég á bráðamóttökunni á Astrid Lindgren-barnasjúkrahúsinu og þangað komu mun fleiri innflytjendur og umsækjendur um alþjóðlega vernd en ég átti að venjast hérna heima. Mér fannst þessi hópur mjög áhugaverður – komandi frá ólíkum menningarheimum og með mismunandi upplifun á heilsu og veikindum. Þetta fannst mér áhugaverð áskorun í starfi og ákvað að fara í meistaranám í þróunarfræðum við Háskóla Íslands. Geir Gunnlaugsson læknir var leiðbeinandi minn í meistaraverkefninu og saman stýrðum við verkefninu inn á hnattræna heilsu, sem hann er sérfróður um. Í verkefninu skrifaði ég um upplifun heilbrigðisstarfsfólks þegar kemur að þjónustu við flóttafjölskyldur í heilbrigðiskerfinu og tók viðtöl við hjúkrunarfræðinga og lækna bæði hérna heima og í

Svíþjóð. Mig langaði að vita hvernig kollegar okkar upplifa að mæta þessum hópi og hvað þeim finnst vanta í námið til að búa fagfólk undir þessa áskorun.“

Elsa segir að meistaranámið hafi nýst henni vel í nýju starfi og þá leikur okkur forvitni á að vita hverjar niðurstöður hennar voru – hvað finnst heilbrigðisfólki vanta? „Það vantar að bæta inn í nám hjúkrunarfræðinga og lækna fögum sem fjalla um fjölmenningu og hvernig best er að nálgast og sinna ólíkum menningarhópum. Það vantar líka verklag, að mál fólks á flótta fari í ákveðinn farveg. Rannsóknin var gerð á árunum 2015-2016 og ég vona að eitthvað hafi breyst til batnaðar á þessum árum með auknum fólksflutningum norður á bóginn.“

Veita skilgreinda nauðsynlega heilbrigðisþjónustu Elsa segir að umsækjendur um alþjóðlega vernd í þjónustu Vinnumálastofnunar hafi flestir verið hér í nokkra mánuði en alveg upp í einhver ár. „Við erum með móttöku alla virka daga, sem er eins og opin hjúkrunarmóttaka. Erum hér í Domus Medica þrjá daga í viku og tvo daga í viku erum við með móttöku á Ásbrú. Fólk kemur til okkar ef það óskar eftir heilbrigðisþjónustu, við sjáum um að koma því á réttan stað á réttum tíma. Oft getum við leyst málin hjá okkur, ráðlagt um veikindi og fylgst með blóðþrýstingi og blóðsykri svo eitthvað sé nefnt. Það er okkar að meta hvaða þjónusta er nauðsynleg og þolir ekki bið og hvað getur beðið. Við veitum skilgreinda nauðsynlega heilbrigðisþjónustu fyrir fullorðna en börnin eiga rétt á sömu læknisþjónustu og íslensk börn. Það sem getur beðið er svo gjarnan skoðað þegar fólk fær íslenska kennitölu og dettur inn í sjúkratryggingakerfið.“

Aðspurð segir Elsa að þessi hópur sé ekki kominn með íslenska kennitölu, sem geti skapað ákveðin vandamál í kerfinu. „Okkur hefur samt tekist að vinna úr því. Við höfum aðgang að Sögukerfinu og getum átt samskipti við aðrar heilbrigðisstofnanir. Samskiptin við aðra í heilbrigðiskerfinu ganga vonum framar og okkur gengur vel að leysa flest þau vandamál sem koma upp.“

Tungumálaörðugleikar og menningarmunur hægir oft á þjónustunni

Hvernig er þá hefðbundinn vinnudagur hjá þér? „Dagarnir eru ólíkir en uppleggið þó oftast það sama. Við mætum átta á morgnana og móttakan hefst klukkan níu. Við erum yfirleitt að vinda ofan af verkefnum frá deginum áður fyrsta klukkutímann og svara tölvupóstum. Vaktin á svo að vera milli níu og hálftólf en dregst oft fram yfir hádegi. Við tökum á móti svona 15 manns hér í Domus Medica daglega en á Ásbrú mæta oft fleiri enda býr þar stór hópur; suma daga hittum við allt að 30 manns þar.“ Þá liggur beinast við að spyrja hvort að það dugi að hafa bara tvo hjúkrunarfræðinga í að sinna þessu verkefni og þessum stóra hópi þar sem tungumálaörðugleikar og menningarmunur gerir þjónustuna oft hægari en ella?

„Nei, það er ekki nóg. Okkur vantar hjúkrunarfræðing í hópinn og erum einmitt að setja í loftið auglýsingu á næstu dögum. Við auglýsum hér með eftir áhugasömum einstaklingi í litla teymið okkar.“

„Heilsugæslan er með göngudeild sóttvarna á hæðinni fyrir neðan í Domus Medica en þar þurfa allir sem hingað til lands koma að fara í fyrstu skoðun sem er lögbundin heilsufarsskoðun. Þar er skimað fyrir smitsjúkdómum og farið yfir heilsufarssögu, bólusetningar og annað og ef þar koma fram upplýsingar um flókinn heilsufarsvanda eða annað sem ekki þolir bið erum við látnar vita. Við hjálpum þá fólki að komast áfram í úrræði og reynum að halda utan um það. Það er gott samstarf milli okkar og teymisins á fjórðu hæðinni og við leitum hvert til annars ef okkur vantar aðstoð eða upplýsingar.“

Mikilvægt að hlusta án þess að dæma Þótt það sé stórt skref í rétta átt að hafa hjúkrunarfræðinga í þjónustuteyminu segir Elsa en að hægt sé að gera betur: „Okkur langar að þjónusta hópinn miklu betur því margir okkar skjólstæðingar eiga við flókinn heilsufarsvanda að stríða og eru með erfiða reynslu og áföll í farteskinu. Það vantar fleira fagfólk til að sinna þessum hópi en það er mannekla á flestum stöðum í kerfinu. Það eru allir að gera sitt besta en það getur verið erfitt að sinna fólki, sem virkilega þarf á heilbrigðisþjónustu að halda og er oft með meiri væntingar til velferðarkerfisins þegar það kemur hingað. Það sér fyrir sé að það sé að koma í betri aðstæður og verður hissa þegar biðtíminn eftir að komast að hjá sérfræðingi er oft margir mánuðir. Stærsti hluti þessa hóps vill fá að vinna hér á landi og leggja sitt af mörkum til samfélagsins. Þeim finnst aðgerðarleysið erfitt og til okkar hafa komið margir með heilbrigðismenntun; læknar, hjúkrunarfræðingar og sjúkraþjálfarar til dæmis, og boðið fram krafta sína í sjálfboðavinnu. Þetta er þungt og pólitískt flókið en þarna er í rauninni ónýtt vinnuafl. Það væri gott ef það tæki mun styttri tíma að afgreiða umsóknirnar en við höfum ekki skoðanir á því hver á að fara og hver á að vera, það er ekki í okkar verkahring. Við sinnum bara okkar fólki eins vel og við getum og uppskerum mikið þakklæti. Þetta er gefandi og skemmtilegt starf, við hittum fólk úr ólíkum menningarheimum og ég hef lært mikið. Við erum með fyrir fram mótaðar hugmyndir um hvað heilsa og heilbrigði er og hvernig heilbrigðiskerfi á að vera en það er ekki endilega sama mynd og einstaklingur frá Sómalíu hefur. Ég skil ekki alltaf menningu og siði annarra en það er mikilvægt að hlusta og bera virðingu fyrir ólíkum menningarheimum og siðum. Vera með opinn huga og meðtaka án þess að dæma, því við erum öll með eitthvað í bakpokanum. Þetta gerir mig að betri hjúkrunarfræðingi.

Varðandi tungumálaörðugleika segir hún að þær stöllur notist mikið við Language line og fái aðstoð frá samstarfsfólki, en það sé stærsta áskorunin í starfinu. „Stundum er fólk að reyna að segja manni frá veikindum og vanlíðan í smáatriðum og þá er erfitt að finna vanmáttinn og geta ekki klárað málin með því. Þá sendum við fólk oft áfram í tíma hjá lækni með túlki. Aðbúnaðurinn er ekki góður, úrræðin eru neyðarþjónusta, sem ekki eru ætluð til langs tíma. Fólki líður auðvitað sjaldnast vel í þessum aðstæðum; að búa með mörgum ókunnugum í litlu rými, mega ekki vinna og hafa lítið milli handanna. Ferlið þyrfti að ganga hraðar fyrir sig svo fólk geti haldið áfram með líf sitt. Flest eru þau svo þakklát fyrir öryggið hér á landi og friðinn. Það er oft það sem fólk þráir framar öllu,“ segir hún og við látum það vera lokaorðin.