ZHL januari 2012

NU M

FIE

MBARE EE

UITN ET

TS

Vroege voorjaarsbodes

1 | 2012

in

R OU T E

OVER-HEICOP

De Zandmotor draait op volle toeren | MET EEN NAAIMACHINE DE BOER OP | Van Dixhoorndriehoek nieuw in beheer

Social Media U kunt het Zuid-Hollands Landschap nu ook online volgen via Twitter, Facebook en Youtube!

Zo bent u direct op de hoogte van het laatste natuurnieuws en leest u persoonlijke berichtjes, vol recreatietips en belevenissen.

Directeur Michiel Houtzagers: @Houtzagers Han Weber bezoekt landgoed Wassergeest ZHL: natuur & mens optimaal verbonden!

“Alle vrijwilligers super bedankt voor jullie inzet in het afgelopen jaar! Hoop dat jullie een leuke dag gehad hebben bij ons op kantoor :)”

#Groenakkoord ZH aangenomen; hoe nu verder met #Oranjebuitenpolder?

Vindt u ons leuk op Facebook?

Duurzame windenergie kan volgens @ZHLandschap nieuwe kansen bieden.

Boswachter Maarten Laming: @BoswachterZHL Houtstammetjes verkoop alles staat klaar. Stilte voor de storm. We hebben veel hout. Men moet het thuis hakken, dit ivm veiligheid.

Zuid-Hollands Landschap: @ZHLandschschap Een beschermer tipte ons over vastzittende egels onder een veerooster in Polders Poelgeest. Nu zijn ze bevrijd!

Als u benieuwd bent wat boswachter Niek bij deze poel wil laten zien, neem dan een kijkje op ons eigen Youtube kanaal. Hier vindt u informatieve filmpjes, met prachtige natuurbeelden.

Volg ons live via: www.zuidhollandslandschap.nl/socialmedia

Scan de QR-code in met uw mobiel en u bent op de hoogte van alle nieuwtjes van het Zuid-Hollands Landschap.

colofon UITGAVE is het kwartaaltijdschrift van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap CONTACT Nesserdijk 368 | 3063 NE Rotterdam | (010) 272 22 22 | zhl@zuidhollandslandschap.nl | www.zuidhollandslandschap.nl De minimale bijdrage is € 20,- per kalenderjaar, per gezin.

Wilt u de stichting steunen zonder tijdschrift of mailing bel (010) 272 22 22. Wilt u bij verhuizing gebruik maken van de PostNL verhuisservice? Opzeggen kan telefonisch of schriftelijk, voor 1 oktober.

Foto voorkant: Eppo Notenboom. Foto achterkant: Idde Lammers. Volgende nummer verschijnt half mei.

OPLAGE 54.000

BESCHERMERADMINISTRATIE ING Bank 307176 | IBAN NL94INGB0000307176 | BIC INGBNL2A

ANDERE GIFTEN ING Bank 66.29.75.367 | IBAN NL41INGB0662975367 | BIC INGBNL2A

REDACTIE Eline Decker (eindredactie), Marie-Louise Govers (bladcoördinatie), Michiel Houtzagers (hoofdredactie) en Tim Remmel (social media).

REDACTIE KLANKBORD Constance Alderlieste, Ineke Evenblij-Lubsen, Annelies Gras, Ineke Journee, Idde Lammers, Evelien Masselink, Boudewijn Swart en Dorien Wiltjer.

VORMGEVING EN DRUK Drukkerij Verloop | www.verloop.nl | (078) 69 128 99

ADVERTENTIEVERKOOP A2 | ron.degraaf@xs4all.nl | (023) 526 04 05 Het drukproces van dit blad voldoet aan de meest strenge eisen op het gebied van milieu en gezondheid. Dit tijdschrift wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. De folie voor de verpakking van Zuid-Hollands Landschap bestaat uit de grondstoffen polyethyleen c.q. polypropyleen. Tijdens de productie, verwerking, het gebruik en de afbraak, ontstaan geen milieuonvriendelijke afvalstoffen.

2

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Inhoudsopgave

4 4 6 8 10 12

6

Vroege voorjaarsbodes in Over‑Heicop De Zandmotor draait op volle toeren Veldnieuws

13 15 16

10

Dunea Sponsornieuws Nieuw in beheer: De Van Dixhoorndriehoek

Cultuurhistorie in de Duinen van Oostvoorne

Extra Vijfheerenlandenroute |

45 kilometer

Fauna: grauwe gans

Voorwoord

getwitter

Jan van Dam. Het Dok

Modern

stabiliteit. Een stevige wandeling door

hebben meer te vertellen. De nieuwe

de duinen, een tocht door de polder of

website www.zuidhollandslandschap.

een boswandeling is juist in de winter

nl biedt daartoe veel mogelijkheden.

een bijzondere ervaring. Dat gevoel wil je

Ik hoop dat u de weg daar naar toe

graag aan anderen overbrengen en dan

snel zal vinden. Het blad behoudt de

biedt Twitter weer perspectieven.

mooie reportages, zodat u ook rustig

Twitter gaat ook over korte en duidelijke

bij de open haard over de natuur

berichten. “Het gaat beter met uw

kunt wegdromen. Ik wens u weer veel

@ZHLandschap, maar we zijn er nog

leesplezier toe!

niet!” Dat past prima binnen de 140 tekens. Wij hebben de Zandmotor in beheer en het provinciale bestuur lijkt

De huidige techniek is tot veel in staat

voldoende geld beschikbaar te stellen

zoals het nabootsen van het druk en

voor het noodzakelijke terreinbeheer. De

opgewonden gekwetter van vogels. Ik

liefde voor natuur is gelukkig nog niet

bedoel daarmee het fenomeen Twitter

gedoofd. De bezuinigingen zijn echter

waarmee vele mensen online van de

niet van de lucht dus waakzaamheid

natuur genieten. Ik ben zelf vooral onder

blijft net als bij een herfststorm,

de indruk van de échte natuur en haar

geboden. Uw steun en die van andere

veelzijdigheid. Juist in deze onzekere

inwoners van Zuid-Holland blijft

en gure tijden biedt het natuurlijke

natuurlijk hard nodig.

landschap voor mij rust, harmonie en

Ons tijdschrift is compacter, maar wij

directeur michiel.houtzagers@zhl.nl @Houtzagers

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

3

OP WEG

Vroege voorjaarsbodes in

Over-Heicop De Vijfheerenlanden staat bekend om zijn vele hoogstamboomgaarden.

Vanaf half april staan de fruitbomen in volle bloei. Maar ook nu al is het vroege lentegevoel te beleven. Maak eens een wandeling in het kleinschalige Over-Heicop.

4

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Grillige knotwilgen flankeren de brede sloot langs het natuurgebied Over Heicop. Een wilde eend vliegt op uit een holle stam. Zou ze al broeden? Het kan, want voor wilde eenden begint het voorjaar vroeg. Ook het speenkruid is zo’n voorjaarsbode. De geelglimmende bloempjes geven de ontluikende lente hun eerste kleur. Voor de torenvalk boven het grasland is het ‘business as usual’. Bidden voor de maaltijd. Het hele jaar door. In het populierenbos doet een winterkoning verwoedde pogingen een territorium voor zich op te eisen. Een partner laat zich nog niet zien. Het zal een kwestie van tijd zijn. De populierenjungle met zijn rijke

onderbegroeiing is een ideale broedplek voor veel kleine zangvogels.

In een notendop

Een wandeling door Over-Heicop staat garant voor veel afwisseling.

Het natuurgebied wordt ook wel ‘de Vijfheerenlanden in een notendop’ genoemd. Je vindt er in een relatief klein gebied alle landschapstypen die de streek rijk is. En dat zijn er nogal wat. Wie de geelgemarkeerde grote bonte spechtroute volgt, komt allereerst bij een geriefbosje.

Boeren hebben dit bosje ooit aangeplant om van tijd tot tijd hout te kunnen oogsten. Er werden gereedschappen, bezemstelen en klompen van gemaakt.

Daarnaast werd het hout in de kachel gestookt. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn veel geriefbosjes uit

gebruik genomen. Het Zuid-Hollands Landschap houdt de bosjes vanuit cultuurhistorisch oogpunt gedeeltelijk in stand. Eens in de acht jaar worden de stoven aan de buitenrand van de bosjes afgezet. In het tweede geriefbosje langs deze wandelroute broeden blauwe reigers.

Ook zij zijn er in het voorjaar vroeg bij.

Vaak leggen ze hun eieren al in februari.

De jongen die na een kleine maand uit hun ei kruipen, worden zo’n vijftig dagen op het nest gevoed. De grote, grijsblauwe vogels zijn dan ook de hele lente in en rond Over-Heicop te zien en horen.

Echte koekoeksbloem

Naast de grienden zijn ook de graslanden in Over-Heicop van grote waarde. Deze zijn al vele decennia lang in beheer bij het Zuid-Hollands

Over-Heicop. Idde Lammers

In het zuidelijke deel van Over-Heicop koestert het Zuid-Hollands Landschap een één hectare groot griendperceel.

De wilgen die hier staan zijn van het type ‘Belgisch Rood’ een variëteit van de kraakwilg. Anders dan de naam ‘kraak’ doet vermoeden zijn de wilgentenen na het eerste groeiseizoen bijzonder flexibel. Een deel van het griend wordt jaarlijks gesneden. De vrijwilligersgroep uit de Krimpenerwaard komt hier iedere winter een paar keer voor naar de Vijfheerenlanden. De Belgisch Roodtenen worden vervlochten tot manden en eendenbroedkorven. Het andere deel van de griend krijgt eens in de drie jaar een hakbeurt. Zo houdt het ZuidHollands Landschap de eeuwenoude griendcultuur in stand.

natuurvriendelijk waterpeil in te stellen.

Het nu al schitterende Over-Heicop kan hierdoor, na bijna veertig jaar beheer, nog waardevoller worden.

Landschap. Ze zijn hierdoor vrijwel niet bemest geweest. Het gras wordt jaarlijks gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. Hierdoor blijft de bodem vrij arm en dat is gunstig voor talloze zeldzame plantensoorten die op te vruchtbare grond niet voorkomen.

Het groeiseizoen van soorten als echte koekoeksbloem, trosdravik en wilde bertram komt in Over-Heicop laat op gang. Dit komt door het hoge waterpeil in een deel van het gebied.

Het Zuid-Hollands Landschap bespreekt momenteel met het Waterschap Rivierenland de mogelijkheden om voor het hele natuurgebied een

Idde Lammers Journalist

Kom naar de Veenweidendag

Griendbeheer. Idde Lammers

Pruimenbloesem. Idde Lammers

Belgisch Rood

Op zaterdag 21 april a.s. organiseert het Zuid-Hollands Landschap in samenwerking met de Natuur- en Vogelwacht ‘De Vijfheerenlanden’ de Veenweidendag. Er is van alles te doen en beleven in en rond het Natuurcentrum De Schaapskooi aan de rand van het natuurgebied Over-Heicop.

Het programma van dit gratis te bezoeken evenement bestaat onder meer uit: wandelen langs verschillende veldposten, demonstratie manden vlechten, knutselen met natuurlijke materialen, vogels kijken, waterdiertjes zoeken, infomarkt, luisteren naar streekverhalen.

Het complete programma van de Veenweidendag komt te staan op www.zuidhollandslandschap.nl/ natuuragenda U kunt op de website ook de grote bonte spechtroute downloaden.

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

5

op pad met...

Erwin Hemelop - Toezichthouder

De Zandmotor draait op volle toeren

Onlangs kreeg het Zuid-Hollands Landschap in opdracht van de provincie Zuid-Holland een uniek natuurterrein in beheer - de Zandmotor voor de kust bij Ter Heijde. Hier kun je mammoetkiezen vinden. De eerste zeehond heeft het nieuwe strand al ontdekt.

Rijkswaterstaat en de provincie ZuidHolland een haakvormige zandplaat van 128 hectare in zee aangelegd. Het opgespoten zand – 21,5 miljoen kuub – stuift nu in razende vaart richting strand.

Als je de zee niet aan alle kanten hoorde bulderen, zou je hier met al dat stuifzand denken dat je middenin de Sahara zat.

Schiereiland

Het nieuwe schiereiland steekt een kilometer de zee in. Zwemmen is hier voorlopig verboden, omdat de stromingen te sterk zijn. Maar je kunt er wèl een mooi rondje lopen, aan drie kanten omspoeld door woeste golven,

Gewone zeehond. Erwin van Laar

Golven met witte schuimkoppen storten zich met donderend geraas omlaag. Het zand stuift om onze oren. “Je wordt hier gezandstraald!” roept Erwin Hemelop, toezichthouder van het Zuid-Hollands Landschap, boven de loeiende stormwind uit. De Zandmotor doet zijn naam eer aan. “De ontwikkelingen gaan erg snel.” De Zandmotor is een kunstmatig opgespoten schiereiland voor de kust tussen Ter Heijde en Kijkduin, waar de duinen angstaanjagend smal zijn.

Tussen maart en oktober 2011 is door

6

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

terwijl het zeeschuim in je haren waait.

“Het is de bedoeling dat dit schiereiland de komende jaren vanzelf weer verdwijnt”, vertelt Erwin. “Door wind, golven en stroming verspreidt het zand zich langs de kust. Op den duur zal daardoor 35 hectare nieuw strand en duin ontstaan, die ons tegen zeespiegelstijging beschermen en extra ruimte voor natuur en recreatie bieden.

Dat heet ‘bouwen met de natuur’.” In de verte trekken grauwe regengordijnen langs de kerktoren van Monster en de watertoren van Dunea. Een eenzame kitesurfer vecht met de branding. De beschutte baai aan de noordzijde van de strandhaak valt bij laagwater al grotendeels droog. Vanaf het strand kun je bij eb al bijna door de lagune naar de Zandmotor lopen. Het stikt hier van de vogels, vooral scholeksters en aalscholvers, soms lepelaars. Ook de slechtvalk en sperwers laten zich regelmatig zien. Een deel van de lagune is afgesnoerd tot een binnenmeertje.

Dat zat oorspronkelijk niet in de planning, maar door de aanleg van het zandlichaam werd de waterdruk op de duinen te groot en het grondwater kwam aan de binnenduinrand teveel omhoog. In het luwe binnenmeertje,

afgesnoerd van de lagune, beweegt het waterpeil nog steeds een beetje mee met de getijden. Hier kun je goed zwemmen en pootje baden. Spelregels voor recreanten staan op grote informatieborden.

Zand, wind en golven

Erwin wijst op het patroon van brekende golfjes vlakbij het strand. “Kijk, het stuifzand vormt een soort zanddijk onder water die doorloopt tot aan het strand.

Zo ontstaat hier vanzelf een tweede binnenmeertje. Het is zo mooi om te zien hoe die laag zand zich verspreidt!” De toezichthouder komt hier zo’n drie keer per week, op wisselende uren van de dag, nu eens bij zonsopgang, dan weer in de avondschemering. “’s Morgens vroeg kun je de sporen van de vos prachtig volgen in het natte zand.

Die sluipt hier in het donker langs de oever om slapende vogels te verrassen.

Ik heb ook al eens een aangespoelde bruinvis gevonden. Jammer genoeg was hij dood - zwaar ondervoed.”

Om te zorgen dat wandelaars hier bij mist en schemering niet verdwalen, zijn op de zandhaak oriëntatiepalen met fluorescerende koppen geplaatst.

Er komt ook een uitkijktoren. Het is

fascinerend om het spel van zand, wind en golven te volgen. Toch verwacht de boswachter niet dat het hier echt veel drukker gaat worden. “Vanaf de strandopgangen is het voor de mensen toch wel een flink stuk lopen naar de Zandmotor. En er komen hier geen horecavoorzieningen. De meeste bezoekers willen toch een ijsje, een frietje of even naar het toilet.”

Er zijn vier strandslagen in de buurt.

Bij Kijkduin en Molenslag liggen parkeerterreinen; bij de strandopgangen van het Schelppad en de Watertoren alleen fietsenstallingen.

De rust is in elk geval goed voor de zeehond die graag bij de Zandmotor rondhangt. “Vanmorgen zag ik hem nog” vertelt Erwin. “Hij heeft het hier erg naar zijn zin. Hij is altijd in zijn eentje, maar bij Oostvoorne zit een hele groep zeehonden, misschien is hij daar familie van.” Wandelaars schrikken de zeehond soms op en dan duikt hij onder, maar even later zie je zijn koppetje weer nieuwsgierig boven de golven uitgluren.

We lopen tegen de wind in langs de waterkant. Erwin schopt als een echte strandjutter tegen alle stenen langs de vloedlijn. Het heeft de afgelopen dagen flink gestormd en soms zorgt de natuur dan voor verrassingen. “Dit opgespoten zand is gewonnen tien kilometer uit de kust, waar nog veel resten van onder andere mammoeten liggen”, vertelt de toezichthouder. Langs de waterkant ligt een fraai gegroefde mammoetkies, haast zo groot als een voetbal, tienduizend jaar oud. Even verderop vinden we een prachtig stuk wervel en ten slotte nog een mammoetbot. “De zee geeft en neemt”, zegt Erwin filosofisch.

Marion de Boo journalist

Meer informatie op www.dezandmotor.nl

Erwin Hemelop voor Zandmotor. Jacques Zorgman

Zandmotor. Rijkswaterstaat Joop van Houdt

De zee geeft en neemt

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

7

veldnieuws Vacature

Bestuurslid (m/v) De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap zoekt een kandidaat met:

Paul Breitbarth

Bestuurlijke ervaring Professionele communicatie achtergrond Relevante ervaring op het gebied van bedrijfssponsoring en fondsenwerving Woonachtig in of bekend met de regio Leiden/Den Haag Affiniteit met de missie en de waarden van het Zuid-Hollands Landschap De bereidheid zich circa 10 dagdelen per jaar voor het Zuid-Hollands Landschap in te zetten

Greep uit Actualiteit Na een rondleiding op Wassergeest bij Lisse overhandigt Michiel Houtzagers een broedkorf aan gedeputeerde Han Weber (r).

Jan Alewijn Dijkhuizen

Uw reactie zien wij graag voor 15 maart 2012 tegemoet.

De complete vacature kunt u downloaden www.zuidhollandslandschap.nl/vacature

2008 2011 Tijdens een vegetatiekartering van natuurreservaat Klein Beer, een 11 hectare groot terrein langs de noordoever van het Brielse Meer, is voor het eerst grof etagemos aangetroffen.

Dit zeldzame mos was nog niet bekend in Zuid-Holland. Er zijn slechts twee andere vindplaatsen bekend, beide in de Noord-Hollandse vastelandsduinen, waar het echter na 1980 niet meer gezien is. Het ZuidHollands Landschap is blij met deze ontdekking en hoopt natuurlijk dat het mos tot een bestendige populatie uit zal groeien.

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Wakker worden op een bijzondere vakantiebestemming?

’ nt ater ngemeind en w eren het al a Arr a nis ,w orga p en Gem ‘Stoom 14 april ent cha Neem bijvoorbeeld

Keuterij ‘t Haantje Vakantiewoningen in buurtschap Anholt.

Wist u dat de twaalf provinciale Landschappen mooie Meer weten over deze overnachingslocaties of andere vakantiewoningen? aanbieden?

Bel dan tijdens kantooruren Altijd gelegen in een prachtig met Het Drentse Landschap tel. (0592) 31 35 52 waar u heerlijk natuurgebied of kijk op kunt wandelen en fietsen. www.drentslandschaplogies.nl www.zuidhollandslandschap.nl/ vakantiehuisje

Dick Kerkhof

8

Vogelhut ‘D e Bonte Piet ’ is sinds afgelopen d ecember do o r extreem w niet meer to eer egankelijk (f o to rechts).

Drie jaar ee rder is de vo gelkijkhut al eens van ple k verwisseld . De dynam in het natuu iek rgebied zorg t voor continue ve randering. In overleg met Rijkswaterst aat wordt ee n andere loca voor de vog tie elkijkhut gez ocht.

Volg de berichten op www.zuidhollandslandschap.nl/ actueel

rdag ds Lands ngem en Zate n t arra ee met e a l e l h o H m m . e d i a oez Zu ’. G echt oge B en water e Haastr o H de ind p aal t m, w gem g staat o ‘Stoo ding het in / d l e i .n i b e p l an ha rond lete a dslandsc p m De co uidhollan .z www genda ura natu

Eendenkooi Bakkerswaal

Kom een kijkje nemen achter de schermen. Dat kan tussen half april en half juli. Tijdens de rondleiding geniet u volop van de unieke sfeer. www.zuidhollandslandschap.nl/ bakkerswaal

Nieuwe natuurwet

De b ehee rw de R idder erkzaa mhe k verg e den ezeld rkse gri in end door Voor werd een terr en be ei Wes terve nmedew ver. erk ld beho edza een sign er Joop a a hou al om m te den h aanw d met e akken, r eke en ezige burc mogelijk ning ht!

Fred van Hezel

De natuur in Nederland staat als gevolg van bezuinigingen onder druk. Staatssecretaris Bleker wil de uitgaven voor natuurbeheer terugbrengen van € 800 miljoen naar € 200 miljoen. Volg deze ontwikkelingen op www.zuidhollandslandschap.nl/ bezuinigingen

vw

Idde Lammers

Veenweidendag

Natuuragenda

In 2012 gaat het Zuid-Hollands Landschap een bijdrage vragen voor excursies.

Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap kunnen gratis of tegen een gereduceerd tarief deelnemen.

Ga mee de natuur in! Het excursieprogramma staat op www.zuidhollandslandschap.nl/ natuuragenda Meldt u aan via de website, dit bespaart de stichting veel kosten.

Excursie naar Zouweboezem

Op 1 april georganiseerd door Natuur- en Vogelwacht De Vijheerenlanden. Voor meer excursies en details kijk op: www.natuurcentrum.nl/ Agenda.htm

Beschemersvoordelen Theetuin onder de Pannen Combineer de wandelroute ‘Tussen Hollandsche IJssel en Lek’ met een bezoek aan de Theetuin onder de Pannen in Lekkerkerk. Een idyllische locatie, naast eendenkooi Bakkerswaal, in het Groene Hart van de Krimpenerwaard. Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap krijgen op vertoon van de Beschermerspas in het seizoen 2012 een korting van 20 procent op een Plattelandlunch of Pannenkoeken.

Kijk voor meer informatie op www.theetuinonderdepannen.nl

Op zaterdag 21 april wordt i.s.m. met de Natuur- en Vogelwacht De Vijheerenlanden een Veenweidendag gehouden. Tussen 10.30-15.30 uur bent u van harte welkom bij het Natuurcentrum ‘DE SCHAAPSKOOI’, Overboeicop 15, 4145 NN Schoonrewoerd. Het complete programma staat op www.zuidhollandslandschap.nl/ natuuragenda

Kom ook naar onze vrijwilligersdag op zaterdag 10 maart Bent u als vrijwilliger actief voor het erfgoed, natuur en/of landschap in Zuid-Holland?

Op zaterdag 10 maart a.s. organiseren Landschapsbeheer Zuid-Holland, Erfgoedhuis Zuid-Holland en het Zuid-Hollands Landschap gezamenlijk een dag voor alle vrijwilligers.

De dag vindt plaats in Hoek van Holland en is bedoeld om al onze vrijwilligers eens in het zonnetje te zetten. U kunt aan de slag in de natuur, of interessante workshops volgen. Ook worden er rondleidingen gegeven in Fort aan den Hoek van Holland.

Op deze historische locatie is tegenwoordig het Nederlands Kustverdedigingsmuseum gevestigd.

Kijk op www.zuidhollandslandschap.nl/ natuuragenda voor het volledige programma en aanmeldformulier. We zien uit naar uw komst!

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

9

cultureel erfgoed

Met een naaimachine

de boer op

De huisjes liggen verspreid in de duinen van Voorne; puntdak, schoorsteen, rode pannen, donkergroene luiken. Ze ogen lieflijk, als het huisje van de heks in Hans en Grietje, maar de eerste bewoners hadden bepaald geen sprookjesachtig bestaan.

Dat kom je te weten als je één van de kleinste openluchtmusea van Nederland bezoekt: Museum De Duinhuisjes. Prettig gelegen naast restaurant paviljoen de

10

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Meidoorn en het bezoekerscentrum van het Zuid-Hollands Landschap, van waaruit je een korte route kunt lopen langs cultuurhistorische verrassingen.

Heerlijk uitwaaien in de Duinen van Oostvoorne. Veel mensen doen het en geef ze eens ongelijk. Je kunt er

genieten van bos, duinen, zandvlaktes, de zee en van een enorme variatie in planten en broedvogels. Maar het landschap in de directe omgeving van het bezoekerscentrum Tenellaplas heeft nog meer in petto. Hier liggen namelijk de verhalen over vroeger voor het opscheppen, zo blijkt tijdens een ontmoeting met Jan Alewijn Dijkhuizen, beheerder van het bezoekerscentrum.

Beeldend vertelt hij over de tijd rond 1700 toen dit gedeelte van de duinen was ingericht als ‘konijnenwarande’, waar konijnen werden ‘beheerd’ en bejaagd voor de bontindustrie. Toen die rond 1870 instortte werd het gebied in kleine stukjes verpacht aan arbeiders. “En zo ontstonden de tuinderijtjes”, verklaart Jan Alewijn. “Er werd o.a. peen, prei, bonen, aardappelen en uien verbouwd voor eigen gebruik en de verkoop. De arbeiders

Het museum ligt aan de Duinstraat 12a in Rockanje (vlakbij het bezoekerscentrum Tenellaplas en restaurant paviljoen de Meidoorn) en is vanaf 7 april tot half oktober op zaterdag- en zondagmiddag geopend. 2012 Staat in het teken van het 25-jarig jubileum. Zie voor meer informatie www.westelijk-voorne.nl/ duinhuisjes.htm.

Berkenroute

Wie buiten de cultuurhistorie wil opsnuiven, kan de Berkenroute lopen (3 km), verkrijgbaar in het bezoekerscentrum Tenellaplas of te downloaden via www. zuidhollandslandschap.nl/routes. Het centrum is het hele jaar geopend op zaterdag en zondag van 10.00 tot 16.30 uur en op woensdag van 13.00 tot 16.30 uur. Van mei t/m augustus én in de

Parkeerplaats bezoekerscentrum ligt er weer puik bij!

De parkeerplaats bij de Tenellaplas wordt opgeknapt en opnieuw ingericht met donaties van Nationale Postcode Loterij, Gemeente Westvoorne, Havenbedrijf Rotterdam, Museum De Duinhuisjes, Paviljoen de Meidoorn en diverse anonieme giften. De gaten in het wegdek zijn gedicht, overhangende takken en ‘valgevaarlijke’ bomen zijn verwijderd, nieuwe borden wijzen de weg, en door herindeling van het terrein zijn er parkeerplaatsen bijgekomen. De toegang tot het terrein is verbeterd, waardoor fietsers, voetgangers en automobilisten elkaar niet langer in de weg ‘lopen’.

Janneke van der Schoot tekstschrijver

Annette Konijnendijk

Het Zuid-Hollands Landschap koestert de cultuurhistorie van het gebied. En met haar de Historische Vereniging Westelijk Voorne. Prachtig voorbeeld daarvan is het kleine, maar wonderschone openluchtmuseum De Duinhuisjes, dat een inkijkje geeft in het sobere leven in de duinen vanaf 1880. De gidsen in de vier ingerichte huisjes, op een sfeervol met bomen beplant erf, verhalen over benauwde bedsteden waar ook de baby’s sliepen, in een mandje aan de muur. Over hoe het was om met z’n allen samen te wonen in één ruimte, met de geit in de aangrenzende stal. Hoe de kinderen speelden, de was werd gedaan en de kost werd verdiend: ook vrouwen gingen op zoek naar werk, met een topzware naaimachine onder de arm.

Museum De Duinhuisjes

schoolvakanties is het centrum dagelijks te bezoeken, van 10.00 tot 16.30 uur.

Op maandagmorgen is het centrum gesloten.

Idde Lammers

Baby in mandje

Emmy Bakker is sinds een jaar coördinator van het museum. Ze vertelt dat het museum door maar liefst zeventig zeer betrokken vrijwilligers wordt onderhouden en beheerd. Op één van de huisjes, tevens een rijksmonument, prijkt het bordje ‘geregistreerd museum’, bewijs dat hier kwaliteit wordt geleverd.

Emmy: “Ik zie het museum als een bedrijf.

We willen aantrekkelijk zijn en blijven, ook voor nieuwe generaties, zonder het karakter van het museum aan te tasten.” Het museum organiseert allerlei buitenactiviteiten, ook voor kinderen.

Vanaf de opening op 7 april a.s. is de nieuwe thematentoonstelling ´Wat de pot schaft´ te zien.

Illustratie Ineke Evenblij

Die geschiedenis is nog overal terug te vinden in het landschap. Her en der liggen nog duinhuisjes, gemoderniseerd en bewoond. Vlakke graslandjes in de duinen verwijzen naar de tuinderijen van toen. Wie goed kijkt ontdekt richeltjes van zand waarop elzen en meidoorns groeien, toentertijd het middel bij uitstek om vee uit de tuinderij te houden. En de poeltjes, die de arbeiders open hielden voor hun vee, zijn nog steeds een bron waar dieren komen drinken. En die dennen daar? “Die zijn rond 1880 aangeplant, als windscherm en om de stuivende duinen in toom te houden”, vertelt Jan Alewijn.

Annette Konijnendijk

Cultuurhistorie in de Duinen van Oostvoorne. Idde Lammers

Windscherm

Zeventig vrijwilligers

Idde Lammers

woonden bij hun tuinderij in eenvoudige huisjes, opgetrokken uit hout en later, toen de financiën dat toelieten, uit steen.

Ze sprokkelden hout in de duinen en lieten het vee daar grazen.”

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

11

Fauna

Grauwe gans door natuurfotograaf Harry Fiolet

12

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Driemaal metamorfose

Het dak eraf!

In het hart van de vallei Meijendel, vlakbij de boerderij, wordt al maanden hard gebouwd en geklust. En opeens stond hij daar: de nieuwe paardenstal bij de boerderij Meijendel!

Na een paar maanden van stille voorbereiding verrees het gebouw en werd het rap, als uit een blokkendoos, opgebouwd.

Ook de oude paardenstal en het bezoekerscentrum ondergaan een complete metamorfose.

In de nieuwe en degelijke paardenstal is straks plaats voor twintig paarden. De buitenkant wordt nog fraai betimmerd met duurzaam hout, om het geheel prachtig aan te laten sluiten bij de natuurlijke omgeving.

Oude paardenstal wordt nieuw bezoekerscentrum De oude paardenstal ondergaat intussen een complete verandering. Binnen en buiten restaureert aannemer Schakel & Schrale

de oorspronkelijke constructies uit 1840. Het gebruik van de stal heeft de afgelopen jaren flinke sporen achtergelaten: meer delen dan verwacht zijn aangetast en bij verbouwingen zijn soms verkeerde materialen gebruikt. Gelukkig draagt Stadsgewest Haaglanden met een subsidie bij in de realisatiekosten. De oude stal wordt geschikt gemaakt voor het nieuwe bezoekerscentrum. Hier kunt u vanaf medio 2012 duin én water beleven: heel Dunea dus.

Op pad met Dunea U bent hier!

Even opzoeken waar u precies bent tijdens uw wandeling in de duinen. Of misschien wilt u meer weten over de bijzonderheden van het gebied. En, hoe maakt Dunea ook al weer drinkwater uit duinwater? Dat, en nog veel meer, vindt u op de nieuwe informatieborden.

U kent ze vast wel: de stadsplattegronden met de grote pijl en de tekst ‘U bevindt zich hier’. Ook in de duingebieden vertelt Dunea met informatiepanelen waar u zich bevindt en hoe alle paden in het gebied lopen.

Dit jaar plaatst Dunea elf nieuwe informatiepanelen in de duingebieden Solleveld, Meijendel en Berkheide. Dat was nodig, want de oude panelen waren aan het eind van hun levensduur en de informatie erop gedateerd.

Bijzonderheden De informatie is niet alleen vernieuwd, maar ook afgestemd op de plaats waar het paneel staat in het duin. Zo kunt u op de Waalsdorpervlakte lezen over de gebeurtenissen die daar in de Tweede Wereldoorlog plaatsvonden en over het herinneringsmonument. U vindt er dus niet alleen het plattegrond en informatie over de duinen en de waterwinning, maar ook de bijzonderheden over dat specifieke gebied.

Ook in 2012 nemen collega’s van Dunea u graag mee de duinen in.

ZATERDAG 11 FEBRUARI, 9:30 UUR Winterwandeling met erwtensoep in Meijendel ZATERDAG 18 FEBRUARI, 9:30 UUR Winterwandeling met warme chocomel + appeltaart in Meijendel ZATERDAG 3 MAART, 9:30 UUR Grazers in Meijendel ZATERDAG 17 MAART, 24 MAART EN 14 APRIL, 8:00 UUR Reeën kijken in Meijendel ZATERDAG 21 APRIL, 9:30 UUR Op verkenning door Solleveld VRIJDAG 11 MEI, 20:30 UUR Nachtegalenzang Berkheide ZATERDAG 19 MEI, 9:30 UUR Kinderen op pad met de Duinwachter in Meijendel WOENSDAG 23 MEI, 20:30 UUR Nachtegalenzang Meijendel

Prijzen Kids tot 12 jaar € 3,00 Volwassenen € 5,00

Bijzondere excursies Winterwandeling met snert of warme choco en appeltaart € 6,50.

Zwerftocht door Meijendel € 17,50

Wintergasten Het duin ontvangt tijdens de winter bijzondere bezoekers uit het hoge noorden bij de infiltratieplassen. Deze gasten komen in het duin overwinteren.

Brilduikers, zaagbekken en nonnetjes laten zich zien zolang de plassen (nog) niet dichtgevroren zijn. Duurt de winter langer, dan komen ook andere soorten uit het noorden, zoals de notenkraker, pestvogel en sneeuwgors naar het duin.

Kijk voor meer informatie op www.dunea.nl Dunea behoudt zich te allen tijde het recht voor om een excursie af te zeggen.

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

13

Overwinteren De dagen zijn korter, donkerder en kouder; het is ‘winter’. Winterkleding aan.

Verwarming aan. Licht of kaarsen aan; de mens gaat gewoon door.

De natuur lijkt stil te staan, maar niets is minder waar. De dieren hebben zo hun eigen methode om deze periode te overleven. Neem de vleermuis of egel, die gaan in winterslaap.

Ze eten in de nazomer en herfst zich flink rond. Vleermuizen eten insecten. Zo bouwen ze vetreserves op die in de nek worden opgeslagen. Egels op hun buik door het eten van wormen, slakken, insecten en bessen. Muizen en eekhoorns leggen een wintervoorraad aan.

Ook sommige vogels. De boomklever stopt beukennoten, hazelnoten en bessen in holtes van bomen. De vlaamse gaai verzamelt eikels door ze in de grond te stoppen. Andere vogels scharrelen elke dag hun kostje bij elkaar. Zo als de specht; die klemt een dennenappel tussen de stam en een tak – spechtsmidse – en pikt zo de zaden er uit. Let ook eens op de mierenhopen. Daar zitten gaten in. De specht hakt deze gaten erin om zijn kop er in te kunnen steken en met zijn lange tong de larven/eitjes onderin op te eten.

Sommige vlinders, bijv. berkenvlinder, blijven actief. Ze gebruiken fruitsappen die ze omzetten tot ‘alcohol’, een soort anti-vries voor hun lijfjes. Andere dieren zoeken de ‘warmte’ op. Kruipen in holen, bladhopen, spechtgaten, bunkers, kelders of zolders.

Vet, als wij, wachtend op het voorjaar.

Waar is het ree gebleven? dit jaar. De afgelopen maanden is alleen maar de bok nog te zien. Maar waar zijn nu die geiten met hun kalveren. Overigens dit beeld van de Harstenhoek geldt voor het hele duingebied.

Twee keer per jaar worden er in de duingebieden van Dunea reeën geteld. Dit om de ontwikkeling van de reeënpopulatie in het beheersgebied nauwlettend te volgen.

Vanaf de zomerperiode worden er steeds minder reeën in de duinen gespot. Dit bleek ook uit de resultaten van de najaarstellingen. Het aantal waarnemingen is significant afgenomen. Maar waar ligt dat aan? Is het de zwoele winter of is de populatie in Meijendel langzaam aan het stabiliseren. In het open terrein de Harstenhoek lopen normaal 11 reeën, een familiegroep met vaak een bok, gieten en reekalfjes van

Daarom laat Dunea het er niet bij zitten.

Zodra dadelijk de eerste sneeuw is gevallen, gaat Dunea er op uit om sporen te zoeken. Om zo een beter onderbouwd beeld te krijgen over de reeënpopulatie.

Dunea houdt u op de hoogte over de verdere ontwikkelingen...

Soort in beeld

Op glad ijs De infiltratieplassen en kwelplassen zien er in de winter vaak uitgestorven uit, maar onder de ijslaag barst het nog steeds van het leven. Al is het tempo wel aangepast aan de lagere temperaturen. Delen van waterplanten zijn daardoor, net als op het land al afgestorven. Ook de algen – afhankelijk van licht en voedingsstoffen – zijn verdwenen. Hun sporen wachten de komst van de lente af. Kikkers en padden hebben zich vaak op de oever in holletjes ingegraven of overwinteren in de modder op de bodem van de plas. Wat zich nog wel beweegt zijn vissen, zoals snoek en karper (erg populair als kerstmaal in delen van Centraal-Europa). Koudbloedig als ze zijn is hun metabolisme een stuk lager. Ze hebben daardoor minder eten nodig en zijn dus ook minder actief.

Er is dus nog leven onder die ijslaag!

Boven op het ijs is het vaak een stuk drukker. Wat ooit voor sommige soorten een barrière was, is nu een snelle verbinding naar de overkant. Talloze sporen van vos en ree doorkruisen het bevroren wateroppervlak. Als je geluk hebt zie je soms zelfs wat komisch gestuntel op het gladde ijs. Veel van onze infiltratieplassen bevriezen vaak niet helemaal door waterbeweging en de vrij constante temperatuur van het voorgezuiverde rivierwater. Daardoor blijven er wakken bestaan, waar menige watervogel om heen zit op zoek naar dat (laatste) kerstmaal.

Colofon Deze spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Bart van Engeldorp Gastelaar, Sandra Zittersteijn en Margreet Ruysbroek (eindredactie). Foto’s en illustraties: Dunea Beeldbank, Fotonatura, Adrie Kloos, Leo Loijenga, Ruud Nelemans, Sandra Zittersteijn. Vormgeving: T2 Ontwerp, Den Haag

14

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

Dunea Stationsplein 4, Postbus 34, 2270 AA Voorburg www.dunea.nl | (088) 347 47 47

Sponsornieuws Parkeerplaats Bezoekerscentrum Tenellaplas in april 2012 klaar!

Op donderdag 15 december is in de stromende regen het bouwbord onthult door (v.l.n.r.) dhr. Houtzagers; Zuid-Hollands Landschap, dhr. van der Lans; Paviljoen de Meidoorn, dhr. van Lith; Openluchtmuseum de Duinhuisjes, dhr.

Nagtegaal; Havenbedrijf Rotterdam en dhr. Klok; wethouder Gem. Westvoorne.

Het project kan uitgevoerd worden dankzij donaties van de Nationale Postcode Loterij, Gemeente Westvoorne, Havenbedrijf Rotterdam, de Duinhuisjes, Paviljoen de Meidoorn en diverse anonieme giften.

Giften en donaties Het Zuid-Hollands Landschap ontvangt veel spontane giften in de vorm van een hogere betaling van de jaarlijkse bijdrage. U kunt bijvoorbeeld ook bij verjaardags- of jubileumfeestjes aan uw gasten vragen een donatie te doen aan het Zuid-Hollands Landschap. Wij beschouwen deze initiatieven als grote blijk van waardering voor ons werk. Extra aandacht geven we aan: € 25,=

€ 50,= € 70,=

€ 208,= € 265,= € 300,= € 500,= € 800,= € 1.000,= € 1.000,= € 3.000,= € 5.583,59 € 50.000,=

Dhr. en Mevr. Marcelis, gift t.g.v. 25-jarig huwelijksfeest Dhr. en Mevr. Leideman Anonieme gift Bijdrage voor de Grutto in de Krimpenerwaard, afscheidscadeau Peter Kamminga P.M. van Vessem, gift t.b.v. aankoop grond bosgebied Leiden Dhr. en Mevr. Wasserman, gift n.a.v. 25-jarig huwelijksfeest Dhr. T.D. van Zoest, periodieke schenking Zuid-West 3 Communicatie, donatie Mevr. J. Mansvelt, gift t.b.v. bomen Ockenburg Anonieme gift t.b.v. renovatie parkeerplaats Tenellaplas Mevr. T. van der Knaap, periodieke schenking Mevr. M.E.J. de Jong, legaat Dhr. H.D. van Prooije, legaat Dhr. A. Scheffelaar, nalatenschap ALLE GULLE GEVERS HARTELIJK BEDANKT!

Fletcher

Hotels

Arrang

ement Aan de oproep in het v om de ja orige tij ar dschrift snel ove lijkse bijdrage voor 20 r te mak 12 en is ma gehoor ssa ge geniete geven. Drie bes al nb ch Wandela innenkort van ermers een Fiet rrangem s- & door Fle ent dat is aange tch boden Hartelijk er Hotels. d vertrouw ank voor uw do na en in on ze organ tie en het isatie.

Bedrijven Vriendennetwerk

Steun van bedrijven is heel belangrijk voor het Zuid-Hollands Landschap. Steeds meer bedrijven en instellingen hechten waarde aan natuur en landschap in de leefomgeving van hun medewerkers en willen bijdragen aan de bescherming ervan. De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap is een goede partner om hier concrete invulling aan te geven. Het Vriendennetwerk van de stichting bestaat momenteel uit tien trouwe bedrijven en instellingen. Hierdoor is de stichting in staat concrete en zichtbare natuur­projecten in de provincie te realiseren.

Bedrijven Vriendennetwerk Zuid-Hollands Landschap:

AKZO Nobel BP Raffinaderij Rotterdam dS+V Gemeente Rotterdam Ertsoverslagbedrijf Europoort C.V. Europe Container Terminals (ECT) Gemeente Noordwijk Gemeente Westland Gemeente Westvoorne HD Projectrealisatie Shell

Structurele steun ontvangt het Zuid-Hollands Landschap van: Provincie Zuid-Holland Nationale Postcode Loterij

Natuur beschermen doe je niet alleen!

De belastingdienst heeft het Zuid-Hollands Landschap aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling. De stichting heeft ook het CBF keurmerk.

Kijk op www.belastingdienst.nl/giften of www.cbf.nl

Sluit ook aan bij het Bedrijven Vriendennetwerk van het Zuid-Hollands Landschap.

Of sponsor een specifiek project bij u in de regio. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Marie-Louise Govers, medewerker Communicatie en Fondsenwerving, (010) 272 22 34 of ml.govers@zhl.nl.

Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2012

15

Nieuw in beheer

De Van Dixhoorndriehoek De kuststrook tussen Scheveningen en Hoek van Holland is de laatste jaren volop in ontwikkeling. Eind vorig jaar werd de Zandmotor opgeleverd (zie blz. 6) en kwam het beheer daarvan in handen van het Zuid-Hollands Landschap. Een jaar eerder gebeurde hetzelfde met het Spanjaards Duin.

Bijzonder aan beide gebieden is het ‘Bouwen met de Natuur’, waarbij zee en wind de vrijheid krijgen om het opgespoten zand zelf een natuurlijke plek te geven. Kustverdediging, natuurontwikkeling en recreatie komen er op dynamische wijze samen.

Begin jaren zeventig van de vorige eeuw werd ook al een enorme hoeveelheid zand voor de kust bij Hoek van Holland aangebracht. De zogeheten Van Dixhoorndriehoek ontwikkelde zich in de loop der decennia tot een duingebied waar bijzondere soorten als moeraswespenorchis en zandhagedis voorkomen. In de daarop volgende jaren

nam de natuurkwaliteit echter snel af en groeide het open duingebied in hoog tempo dicht met struweel. Om de natuurwaarden te beschermen tegen verdere achteruitgang werd de Van Dixhoorndriehoek, als onderdeel van Solleveld & Kapittelduinen, vorig jaar definitief aangewezen als Natura 2000-gebied. Deze beschermde status brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee.

Zo moeten bepaalde planten- en diersoorten behouden blijven en hun leefgebieden worden hersteld. Het ZuidHollands Landschap weet als geen ander hoe dit moet.

Daarom kwamen provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam, huidig beheerder deelgemeente Hoek van Holland en het Zuid-Hollands Landschap overeen om het beheer per 1 januari 2012 over te dragen aan het Zuid-Hollands Landschap.

Daarbij maakten zij ook afspraken over de financiering van toekomstige natuurherstelmaatregelen. De Van Dixhoorndriehoek is vrij toegankelijk voor recreanten.