Recensent en Boeken

De recensent

SIMONE DE BEAUVOIR. EEN LEVEN.

Op 14 april 1986 stierf Simone de Beauvoir na een kort ziekbed. In tegenstelling tot wat je zou verwachten bij het overlijden van zo’n coryfee, waren de necrologieën in de internationale pers alles behalve flatterend, eerder seksistisch en misprijzend. Le Monde schreef de dag na haar overlijden: ‘Haar oeuvre: meer popularisatie dan creatie’, The Times of London schreef dat Sartre haar goeroe was en The Washington Post typeerde haar als Sartres verpleegster en jaloerse vrouw. Soms werd er meer aandacht besteed aan Sartres werk dan aan dat van haarzelf. Het contrast met de necrologieën die verschenen bij het overlijden van Sartre in 1980 kon niet groter zijn. In de meeste artikels werd De Beauvoir toen neergezet als discipel van Sartre. In Le Monde werd ze zelfs niet vermeld. Slechts hoog uitzonderlijk, zoals in het artikel van The New York Times, werd hun fundamentele gehechtheid aan elkaar benadrukt.

De manier waarop er in de necrologieën een beeld van haar wordt geschetst, is illustratief voor het vertekende beeld dat van haar werd verspreid tijdens en na haar leven. De Beauvoir was zich heel bewust van de rol van publiciteit in deze beeldvorming en werd in beslag genomen door het beeld dat het nageslacht van haar zou hebben. Begrijpelijk, haar hele leven had ze te maken gehad met critici die haar onafhankelijkheid als denker minimaliseerden, die zelfs durfden beweren dat Sartre de schrijver van haar boeken was. Vanaf 1958 startte zij met de publicatie van een reeks autobiografieën, waarbij ze zelf controle had over welk beeld ze van zichzelf naar buiten bracht en waarbij ze delen van haar relationele leven bewust censureerde. Deels was dat om bepaalde personen die nog steeds een belangrijke rol in haar leven speelden te ontzien, deels omdat ze besefte dat de tijdsgeest nog niet klaar was om zo’n vrijgevochten levenshouding te accepteren van een vrouw. Ook bij de totstandkoming van de geautoriseerde biografie, geschreven door Deirdre Bair, had De Beauvoir de teugels vast. Juist omdat deze biografie gebaseerd is op vraaggesprekken met De Beauvoir, vertelt de biograaf het gekuiste verhaal dat De Beauvoir al eerder naar buiten had gebracht.

Kate Kirkpatrick, zelf ook filosofe en lector aan het vermaarde King’s College London, achtte het noodzakelijk om het vertekend beeld van Simone de Beauvoir bij te schaven. Nog te vaak wordt De Beauvoir weggezet als aanhangsel van Sartre. Nog te vaak wordt Sartre vermeld als haar grote liefde, terwijl dat beeld niet geheel strookte met de realiteit. En terwijl haar literaire verdiensten reeds langer erkend worden, bleven haar filosofische verdiensten te lang onderbelicht. De recent vrijgegeven dagboeken en brieven veranderen en verrijken het beeld van De Beauvoir en maken nieuwe interpretaties mogelijk. "Een biografie kan onthullen waar een samenleving om geeft, wat ze waardeert, door de waarden van een ander persoon in een andere tijd te ontmoeten kunnen we meer leren over onze eigen waarden", aldus Kirkpatrick.

Het portret dat Kate Kirkpatrick van Simone de Beauvoir schetst is minder geïdealiseerd dan datgene wat De Beauvoir zelf naar buiten heeft gebracht, maar het maakt haar tegelijkertijd menselijker. De Beauvoir experimenteerde zelf met polyamoureuze relaties, zowel met mannen als vrouwen, maar berokkende hierbij emotionele schade aan de jonge vrouwen die zij verleidde en betaalde de prijs voor jaloezie en wroeging. Het grote intellectuele liefdesverhaal uit de 20ste eeuw dient genuanceerd te worden. De relatie met Sartre was veel platonischer dan eerder werd aangenomen. De fysieke aantrekkingskracht die Sartre uitoefende was eerder miniem en diens affaires met andere vrouwen hadden dan ook weinig invloed op de gemoedstoestand van De Beauvoir.

Voor De Beauvoir was het leven een filosofisch experiment, waarbij elke levensstap een filosofische keuze is dat veranderingen in het zelf teweeg brengt, en dus kosten en baten met zich meebrengt. Deze levenservaringen stelden haar in staat om haar ideeën over vrijheid en kwade trouw te verfijnen, waardoor ze een ethiek van het existentialisme kon ontwikkelen. Uit haar dagboeken blijkt trouwens dat ze het fundament voor haar filosofisch werk reeds op jonge leeftijd had gelegd, nog voor ze Sartre leerde kennen.

Het leven van De Beauvoir valt samen met enkele drastische veranderingen in de samenleving, niet in het minst op vlak van vrouwenrechten: toelating tot universiteiten, vrouwenstemrecht, het recht op het gebruiken van de pil, de wetgeving rond abortus. Naarmate ze ouder werd, stelde ze zich meer activistisch op. Zo sprak ze zich uit voor de Algerijnse onafhankelijkheid, was ze uitgesproken voorstander van de abortuswetgeving en bekritiseerde de ondergeschikte positie van vrouwen. Voor haar was de positie van de vrouw een sociaal construct. ‘Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw.’ Vandaag de dag wordt het belang van Simone de Beauvoir als literator en filosofe niet langer gebagatelliseerd. Haar romans en haar reeks autobiografieën behoren tot de hoogtepunten uit de 20ste-eeuwse literatuur en geven uitdrukking aan wat het betekent mens te worden. Net zoals dat bij Hannah Arendt het geval is, worden haar filosofische werken nu meer naar waarde geschat dan toen ze verschenen. Met De tweede sekse presenteerde de Beauvoir de eerste diepgravende studie over de positie van de vrouw in de geschiedenis en drukte ze zo haar onuitwisbare stempel op de ontwikkeling van het feminisme. In De ouderdom poneerde ze dat de graad van beschaving van een samenleving kan afgemeten worden aan de manier waarop ze omgaat met haar ouderen, een betoog dat in deze tijden van corona nog niets van zijn actualiteitswaarde heeft verloren. Het blijft vreemd dat De Beauvoir haar eigen filosofische bijdrage zo kleinachtte, maar dat doet geen afbraak aan de kwaliteit van haar werk.

Later op het jaar zal er een nooit eerder gepubliceerde novelle van Simone De Beauvoir worden uitgegeven. Sylvie Le Bon-de Beauvoir, de in 1980 door De Beauvoir geadopteerde dochter, vond Les inséparables terug in haar archief. Het verhaal is gebaseerd op haar gepassioneerde en tragische vriendschap met de op jonge leeftijd gestorven Elisabeth ‘Zaza’ Lacoin en zou volgens de uitgever de persoonlijke strijd van Simone de Beauvoir tegen conventionele verwachtingen onderlijnen. Iets om naar uit te kijken. In de tussentijd kan de belangstellende lezer zich tevredenstellen met deze puike biografie. Of duiken in het rijke oeuvre van De Beauvoir zelf natuurlijk.

Tom Cools

Kate Kirkpatrick Simone de Beauvoir. Een Leven. Uitgeverij Ten Have 2020

‘PASSAGE PYRENEEËN’ HET VERHAAL VAN BELGISCHE VLUCHTELINGEN TIJDENS WOII

Historica Spaanse Geschiedenis Sarah De Vlam vond drie nog levende getuigen die hun 'vergeten verhaal' en dat van duizenden andere Belgen vertellen. Zij stelt met haar eerste boek 'Passage Pyreneeën – Een vergeten verhaal van Belgische vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog' duidelijk dat “waar en wanneer ook, vluchten een afgedwongen keuze is, opgedrongen door de uitspattingen van oneerlijke verhoudingen” of hoe Belgische vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog dezelfde redenen hadden om hun thuis achter zich te laten als de vluchtelingen van vandaag. Sarah De Vlam heeft haar hart aan de Pyreneeën verloren, lang voor ze haar geboortestad Gent inruilde voor de Catalaanse stad La Seu d’Urgell, niet ver van Andorra. Ze voelt zich pas thuis wanneer ze ‘haar’ bergen ziet en kent als geen ander tal van adembenemende bergpaden waar ze liefst zo weinig mogelijk volk tegenkomt. Sarah toont zo een diep respect voor het gebergte waar de snel veranderlijke weersomstandigheden zeer verraderlijk zijn, zelfs voor de ervaren wandelaar. Het is dan ook niet verwonderlijk dat haar eerste boek ‘Passage Pyreneeën’, resultaat van twee jaar grondig onderzoek en één jaar schrijven, een verhaal vertelt waarin het gebergte een hoofdrol krijgt. Bloedstollende verhalen En neen, het is geen wandelgids maar een meeslepend en bij momenten bloedstollend vluchtelingenverhaal uit de Tweede Wereldoorlog over de duizenden Belgen die beslisten om de Duitse bezetting en de naziterreur te ontvluchten door clandestien de vrije wereld op te zoeken. Om die vrijheid te bereiken moesten ze te voet Pyreneeën over, een scheiding die veel meer dan alleen geografisch is, zowel vroeger als vandaag. Wanneer Spanjaarden vandaag naar “de Europeanen” verwijzen, dan bedoelen ze diegenen die aan de andere kant van de Pyreneeën wonen, alsof zij er zelf niets mee te maken hebben. Er is ook een omgekeerde redenering waarbij Afrika aan de Pyreneeën begint en geografisch gezien is die correct. Volgens de Spaanse historicus Joaquín Costa zijn ‘Spanje en Marokko de twee helften van een geografische eenheid die de parallelle bergketens van de Atlas in het zuiden en van de Pyreneeën in het noorden als buitengrenzen heeft.’ Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden Belgische vluchtelingen Groot-Brittannië, de Verenigde Staten of een ander vrij land te bereiken en dat kon enkel via bezet Frankrijk en de pro-nazistaat Vichy-Frankrijk, en vervolgens via de neutraal gebleven landen Spanje en Portugal. In Lissabon hoopten de vluchtelingen een schip te vinden dat hen op bestemming zou brengen. Mensensmokkelaars tijdens WOII Geraakten ze tot aan de Pyreneeën, dan moesten ze die te voet en ongemerkt oversteken. Dat kon alleen door vertrouwen te stellen in ervaren smokkelaars en veel te betalen. Sommige vluchtelingen werden onderweg in de steek gelaten, anderen gedood. Hun tocht was een Odyssee en Sarah is verwonderd dat deze slecht uitgeruste vluchtelingen, die soms in bedenkelijke fysieke conditie verkeerden, er bij vriestemperaturen in slaagden de bikkelharde overtocht te maken. Voor wie Spanje bereikte was daarmee het gevaar nog niet geweken. In plaats van de natuur liepen de illegale vluchtelingen nu het risico opgesloten te worden in concentratiekampen of gevangenissen, ook al was het land zogenaamd neutraal. De Spaanse dictator Francisco Franco hield de gevatte vluchtelingen bewust maanden en soms jaren, in schrijnende omstandigheden achter het prikkeldraad. De Belgische diplomatie faalde smadelijk en alleen enkele opmerkelijke figuren zorgden ervoor dat het leed van de Belgische gevangenen in Spanje een beetje draaglijker werd. Wie Portugal bereikte, wist dat het ergste achter de rug was. De vluchtelingen kregen er de kans om fysiek op krachten te komen en een stukje verloren vertrouwen in de mensheid terug te winnen. Pola, Jean en Henriette Passage Pyreneeën draait rond drie hoofdpersonages die Sarah in 2018 sprak: Pola Zandmer, Jean Martial en Henriette Hanotte. Stap voor stap volgde zij hun vlucht van België tot de eindbestemming. Deze twee vrouwen en één man vertegenwoordigen de belevenissen van duizenden andere lotgenoten. En hier merken we dat Sarah historica is, want door zorgvuldig deze drie personen evenwichtig aan het woord te laten, schetst zij de drie belangrijkste profielen van de vluchtelingen: Joden, oorlogsvrijwilligers en verzetslieden of mensen die voor een ontsnappingslijn werkten. Sarah maakt geen helden van haar hoofdpersonages die zij met veel respect en liefde aan de lezer voorstelt en doet veel meer dan het louter nauwgezet neerzetten van een historisch verhaal. Met een opmerkelijk oog voor de universele vluchtelingendynamiek wijst zij op de opvallende gelijkenissen met de actualiteit, waardoor de lezer beseft dat ook hij/zij Pola, Jean of Henriette kunnen zijn, niet enkel in de verleden tijd, maar ook als toekomstige mogelijkheid. Goede schoenen en doorzettingsvermogen De coronapandemie leert ons dat gigantische crisissen op enkele maanden tijd hele samenlevingen in de war kunnen sturen. En wie weet staan wij, Europeanen, door een samenloop van omstandigheden, vroeg of laat weer voor de keuze van blijven of vluchten. Daarna moeten we kiezen welk paar schoenen het best geschikt zal zijn voor de vlucht, we zullen moeten putten uit een flinke dosis doorzettingsvermogen en hopen dat diegenen die we onderweg tegenkomen op z’n minst een beetje medelijden voor ons lot kunnen opbrengen. Sarah’s Passage Pyreneeën toont ons hoe deze gewone mensen ‘van om de hoek’ in staat zijn om bovenmenselijke fysieke inspanningen te leveren wanneer de weg terug geen optie kan zijn. Tegelijk huivert de lezer van de obscure kant van onze mensheid, van diegenen die in het beste geval ongevoelig voor het lot van de ongelukkige medemens de andere kant opkijken, terwijl anderen een kans zien om uit het ongeluk van medemensen zoveel mogelijk munt te slaan. En dan blijft er de ergste categorie over: de pikzwarte zielen die de ongelukkige medemens liever dood dan levend zien. De auteur schreef dit onbekende verhaal om de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog kracht bij te zetten, en mee te helpen recupereren. Zij doet dit niet alleen als historica, maar vooral als wereldburger, want meer dan alles wil zij met dit eerste boek duidelijk stellen dat “waar en wanneer ook, vluchten een afgedwongen keuze is, die opgedrongen wordt door de uitspattingen van oneerlijke verhoudingen”.

Sven Tuytens

Passage Pyreneeën, Sarah De Vlam, Uitgeverij Vrijdag, 2020

EXCLUSIEF VOOR AVF-LEDEN! GENIET VAN 20 % KORTING OP OP DEZE BOEKEN. SURF NAAR www.epo.be/nl/12-boekenportaal

BESTEL HET BOEK EN GEBRUIK DE KORTINGSCODE DNG202002 IN JE WINKELMANDJE.

TEGEN DE NATUUR IN

Waarom beschouwen mensen in uiteenlopende culturen en tijdperken de natuur als bron van normen voor menselijk gedrag? 'Zijn' en 'zou moeten zijn' Filosofen en wetenschappers hebben eeuwenlang beweerd dat de natuur geen waarden kent. Toch probeert de mens keer op keer het ‘zijn’ van de natuur te veranderen in een ‘zou moeten zijn’. Wetenschapsfilosofe Lorraine Daston laat zien dat de poging om de natuurlijke orde te gebruiken als bron van de morele orde even problematisch als onvermijdelijk is. In de serie Kantelingen worden onze omgang met de aarde, ons begrip van modernisering en het geloof in technologische vooruitgang ter discussie gesteld. Oorspronkelijke titel: Gegen die Natur (Matthes & Seitz, 2018) - Vertaling: Willem Visser - Nawoord: Lukas Verburgt Referentie: 9789490334284

HEEL DE WERELD

‘Heel de wereld’ gaat in op de relatie die wij hebben met ons voedsel en met de productiesystemen die dat voedsel voortbrengen, lokaal en mondiaal. We zitten nu midden in de transitie naar agro-ecologische landbouw, Het Nieuwe Normaal. Dat laten de vele voorbeelden van boeren, burgers, bedrijven, organisaties en regio's in de hele wereld zien, van regionale kringlooplandbouw tot vergroening van woestijnen. Met een systeembril en een integrale landschapsbril op biedt de auteur ons inzichten en handvatten om zelf die transitie tot een succes te maken. Laat je inspireren en sluit je aan bij een van de transitiebewegingen of ondersteun ze. Zo, dat je over vijftien jaar met recht kan zeggen "Ja, ik heb er toen aan bijgedragen dat we nu genoeg goed voedsel hebben in de hele wereld!" Referentie: 9789062245284

WAARDE(N)VOLLE WERELD HOE MENSEN EN WEZENLIJKE WAARDEN ONGEMERKT UIT HET ZICHT VERDWIJNEN

Veel mensen en allerlei wezenlijke waarden worden in de huidige marktsamenleving buitengesloten, Het is o.m. de politiek, die mensen over het hoofd ziet en negeert. In het kader van dit boek gaat het vooral om organisaties en mensen, die zich inzetten voor het behoud en herstel van natuur en milieu, voor voedsel-soevereiniteit, voor ‘democratie van onderop’ of voor inheemse volksstammen, die in hun bestaan bedreigd worden. Om actieve (groepen) burgers ook, die hun stem laten horen: over mensenrechten, die met voeten worden getreden, over het milieu dat in zijn voegen kraakt, over mensen in armoede, die een menswaardig bestaan moeten ontberen. Waarde(n) wereld is naast een ‘wake up call’ een oproep tot het ondersteunen van organisaties en initiatieven van mensen die bijdragen aan een wereld die duurzaam en toekomstbestendig is. Een waardenvolle wereld waarin iedereen meetelt en die niemand achterlaat. Referentie: 9789082060812

HET WENDBARE VERLEDEN NIETZSCHE IN POSTMODERNE TIJDEN

‘Make America great again!’, ‘terug naar de VOC-mentaliteit!’. Vooral in populistische kringen wordt hunkerend verwezen naar tijden waarin alles zo goed was. Hierbij wordt echter niet verwezen naar een feitelijk historisch, maar naar een ‘utopisch’ verleden. Een utopisch beeld van het verleden, met weglating of manipulatie van onwelgevallige feiten. Op die manier wordt het verleden maakbaar en wendbaar. Is het wendbaar gemaakte verleden een vluchtweg uit een wereld die te open en te onzeker is geworden? Het heden stemt immers somber en de toekomst is duister. Waar in de recente geschiedenis nog het geloof was in een hoopvolle toekomst, domineert tegenwoordig een ondergangsstemming, met de blik gericht op het verleden. Het wendbare verleden analyseert deze omslag in denken, waarbij diep wordt ingegaan op de filosofie van Nietzsche. De crisisbeleving die hij al vroeg heeft voorzien is thans actueel. Het is nu aan de mens het cynisme te overwinnen en een positief voorwaarts gerichte wending te geven. Referentie: 9789463402569

WAAROM TOLERANTIE NIET DE HOOGSTE WAARDE KAN ZIJN OVER DE OMGANG MET HEILIGE ZAKEN

Zijn wij intoleranter aan het worden? De gevoeligheid van mensen voor afwijkende meningen of manieren van leven is zeker sterker geworden. Hoe kan een samenleving omgaan met wat voor mensen heilig of onaantastbaar is in tijden van multiculturalisme? Intolerantie is moeilijk te verkopen, maar alles tolereren kan evenmin. Het begrip tolerantie kent een lange geschiedenis waarin politiek en religie op allerlei manieren met elkaar vervlochten zijn. Wat is de oorsprong van het begrip en hoe valt het te definiëren? En wat zijn de hoogste waarden van een samenleving? Dit boek behandelt dergelijke vragen en biedt een reflectie op de vraag hoe een samenleving kan omgaan met heilige zaken. Referentie: 9789463402460

Vermeylen beïnvloed(t)

Tinus Sioen maakt een keuze uit kunstenaars, schrijvers, denkers, die Vermeylen leuk vond. Grote en invloedrijke namen, maar ook personen die wat op de achtergrond verzeild zijn geraakt of ondertussen volledig vergeten. Wat vast staat is dat Vermeylen hen belangrijk genoeg achtte om er zijn tijd en woorden aan te schenken. Ze verdienen dus ook een plekje in De Nieuwe Gemeenschap.

Goed nieuws

In deze rubriek leggen we nadruk op het positieve in onze kleine en grote wereld. We brengen enkel goed nieuws met veel zwarte en witte humor, cadeautjes, weggeefacties, twitteroptimisten, facebookclowns en nog veel meer… Heeft u ook heugelijk nieuws te melden, mail dan naar sarah@vermeylenfonds.be want “Optimism is a moral duty!”

Petrarca © Wikipedia

Dat bizonder soort van individualisme is een kenmerk van de renaissance. Want wat is de diepere oorzaak van de renaissance, als we 't woord in zijn ruimste betekenis nemen? Niet in de allereerste plaats de wedergeboorte van de oudheid, wat een secundair verschijnsel is, maar wel die groei van de persoonlijkheid, die zich uit de middeleeuwse gemeenschap geleidelijk loswindt. In de middeleeuwen erkende de mens zich niet als op zich zelf staande persoonlijkheid, maar als deel van een groep, van de kerk, van het volk, van de stad, van een stand. De dichter drukte niet zijn eigen, zijn zuiver persoonlijke gevoelens uit, hij was veeleer de stem van de gemeenschap. De macht van het geloof dat allen samensnoerde had voor gevolg, dat de dingen gezien werden in verband met de bovenzinnelijke idee waaraan alle dingen ondergeschikt waren. Maar in die middeleeuwse gemeenschap groeit nu langzamerhand de macht van de individualiteit. Hoe langer hoe meer zal de eigen geest het middelpunt trachten te worden, waar alle betrekkingen kruisen, de maat van de waarden. Het middelpunt ligt niet meer buiten hem, maar in hem zelf. (Opstel over Petrarca, August Vermeylen, Verzameld Werk 4, pp. 620-623)

Brieven aan Corona

Corona zorgt voor heel wat chaos, maar brengt tegelijk ook stilte met zich mee. In die stilte namen enkelen pen en papier in de hand om eens aan Corona te zeggen wat ze er allemaal van denken. We kozen voor jullie enkele schrijfsels van hen uit. Heb je zelf ook wat te zeggen of te schrijven aan Corona? Post je brief op de facebookpagina 'Brieven aan Corona' of stuur een mailtje naar brievenaancorona@ outlook.com & voeg een foto toe van je brievenbus (al dan niet met jezelf erbij). Een initiatief van WaaW (waawwelzijn. be) en Barbara Callewaert, in samenwerking met August Vermeylenfonds en Vormingplus MZW

Geachte Corona, Wat heb jij ooit voor mij gedaan, dat jij een brief van mij verdient! Ik heb gevochten als een leeuw en me verscholen als een schichtig konijn! Jij zette mijn leven op zijn kop en mezelf met beide voeten op de grond! Jij groeide, mijn leven kromp. Jij reisde de wereld rond, ik mag mijn kot niet uit. Misschien heb jij mij ook verplicht bij te leren en dat is misschien wel positief. Maar dat zal ik jou nooit bekennen. Bosbie. De verscholen vechter.

2 1 VERMEYLEN BEÏNVLOED(T)/GOED NIEUWS