Recensent en Boeken

EXC.VOOR AVF-LEDEN! 20 % KORTING OP OP DEZE BOEKEN. www.epo.be/nl/12-boekenportaal

GEBRUIK DE KORTINGSCODE DNG202203 IN JE WINKELMANDJE.

Humanisme is volgens Rob Tielman (1946) het opkomen voor het recht van iedereen om zelf zin en vorm te geven aan het eigen leven zolang het zelfbeschikkingsrecht van anderen daardoor niet in gevaar komt. Hij ziet de gelijkberechtiging van homoseksualiteit als een toetssteen voor een democratische rechtstaat. Dat betekent geen dictatuur van een meerderheid, maar zelfbeschikking voor iedereen. ‘Die godsdienstigen die het eigen zielenheil verheerlijken, zijn egocentrischer dan humanisten die ieders zelfbeschikking centraal stellen’.

Hij heeft kritiek op ‘populistische stromingen die zeggen te willen luisteren naar “het volk” maar in werkelijkheid niet aarzelen om mensenrechten te schenden.’ Ook staat hij kritisch tegenover ‘het verheerlijken van een lege vrijheid van meningsuiting die in werkelijkheid verworden is tot een heksenjacht op andersdenkenden.’ Daardoor zijn volgens hem ‘veel (a)sociale media veranderd van een mogelijkheid tot dialoog in een feitenvrij riool van beledigingen tot haatzaaierij en aanzetten tot geweld.’ Hij bepleit dat ‘meer humanistische geestverwanten levensbeschouwelijk uit de kast komen. Wie de vrijheid liefheeft, moet zelforganisatie niet schuwen maar juist omarmen omdat de tegenstanders van zelfbeschikking meestal zeer goed georganiseerd zijn waardoor zij vaak ten onrechte als talrijker worden gezien dan zij in feite zijn.’

Rob Tielman blikt naar aanleiding van zijn zeventigste verjaardag terug op zijn jeugd, zijn activiteiten in de homo/lesbische beweging, en in de humanistische beweging. Tenslotte rondt hij zijn memoires af met zijn ervaringen als nije Fries.

Humanistisch Erfgoed 21

Rob Tielman Humanisme als zelfbeschikking

Humanistisch Erfgoed deel 21

Rob Tielman Humanisme als zelfbeschikking

Levensherinneringen van een homohumanist

HumanistiscH HistoriscH centrum PaPieren tijger

ACTIEF SOCIALISME EN VRIJHEID

Pleidooi voor hechtere linkse samenwerking Het uitgangspunt is: een betere en socialere samenleving is mogelijk. Dat wordt uitgewerkt naar actuele vormen van politiek denken en handelen. Inspiratiebronnen zijn ideeën van Marx, Engels en anderen, waaronder die van Aristoteles, Spinoza, Rousseau, Dietzgen en Sivaraksa. Kan theorie bijdragen tot structurele sociale en ecologische verbeteringen? Deze vraag leidt tot een pleidooi voor hechtere linkse samenwerking. Referentie: 9789463401425

VRIJHEID

Maar voor wie? Dagelijks wordt op pijnlijke wijze duidelijk hoe de liberale samenleving onze vrijheid uitholt. Vrijheid wordt alleen nog getolereerd als vrijblijvendheid. Dit heeft gevolgen voor de wijze waarop onze maatschappij wordt ingericht. Kwesties als het milieu, de kwaliteit van leven voor de generaties na ons en de crisis waarin onze economie op dit moment verkeert worden benaderd in de naïeve veronderstelling dat de vooruitgang hier de oplossing wel voor aandraagt. Ondertussen houden we onszelf zoet met zaken als afvalscheiding, de bonuscultuur en de kenniseconomie. Weinigen geloven werkelijke dat wij zelf in staat zijn het systeem van onze maatschappij te veranderen. Referentie: 9789086840571

HET RIJK DER VRIJHEID

Brieven uit de toekomst Welkom in 2068. Het klimaat is gered, onze steden genezen van betonschurft, onze lucht gezuiverd van cynisme, mensen werken om te leven en leven niet om te werken, en de 1% rijksten zijn naar Mars vertrokken. Vanuit de binnentuin van hun woonzorgcentrum, dat tegelijkertijd de kleuterschool van hun (achter)kleinkinderen is, blikt een stoet EPOauteurs terug op 2021, het jaar dat de wereld begon te kantelen. De goede richting uit. Vergéét Mad Max, The Hunger Games, The Handmaid’s Tale, sciencefiction hoéft niet apocalyptisch te zijn. Dit brievenboek is een vaccin tegen het pessimisme van onze tijd. Referentie: 9789462673250

HUMANISME ALS ZELFBESCHIKKING

Levensherinneringen van een homohumanist Humanisme is volgens Rob Tielman (1946) het opkomen voor het recht van iedereen om zelf zin en vorm te geven aan het eigen leven zolang het zelfbeschikkingsrecht van anderen daardoor niet in gevaar komt. Hij ziet de gelijkberechtiging van homoseksualiteit als een toetssteen voor een democratische rechtstaat. Dat betekent geen dictatuur van een meerderheid, maar zelfbeschikking voor iedereen. ‘Die godsdienstigen die het eigen zielenheil verheerlijken, zijn egocentrischer dan humanisten die ieders zelfbeschikking centraal stellen’. Rob Tielman blikt naar aanleiding van zijn zeventigste verjaardag terug op zijn jeugd, zijn activiteiten in de homo/lesbische beweging, en in de humanistische beweging. Tenslotte rondt hij zijn memoires af met zijn ervaringen als nije Fries. Referentie: 9789067283281

LIBERTICIDE

(Kritische reflecties op het neoliberalisme) Terwijl men bij het afbouwen van de verzorgingsstaat het einde van de ideologieën en maakbaarheid bejubelde, manifesteert het marktdenken zich als een nieuwe en ongrijpbare ideologie. Het terugtreden van de overheid (privatisering en deregulering) en de opkomst van de managerscultuur hebben bureaucratie, wet- en regelgeving alleen maar doen toenemen. Liberticide is een groepsproject van verschillende onderzoekers dat de condities van de hedendaagse vrijheid binnen vele maatschappelijke terreinen in kaart brengt. De auteurs stellen een diagnose van de samenleving in de 21ste eeuw en willen de weg vrij maken voor een mogelijke remedie. Referentie: 9789086840168

Recensent

HET HET CATA CATALAANSE LAANSE lAby lAby rint rint

SARAH DE VLAM

HET CATALAANSE LABYRINT

Als reactie op het excessieve politiegeweld van de Spaanse autoriteiten tijdens het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober 2017, lagen drie dagen later tijdens de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement twee voorstellen van resolutie op tafel. Het voorstel van Vlaams Belang, dat aan de Vlaamse Regering vroeg de legitimiteit en de uitslag van het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum te erkennen evenals de onafhankelijkheid van Catalonië van zodra het Catalaanse parlement deze zou hebben uitgeroepen, werd niet aangenomen. Dat van de andere partijen, N-VA incluis, dat zich ertoe beperkte het buitensporig geweld te veroordelen en op te roepen tot een proces van de-escalatie, haalde het dan weer wel. Wie niet vertrouwd is met de omstandigheden waarin het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven is kunnen gedijen, zou uit de steun van Vlaams Belang kunnen concluderen dat de Catalaanse nationalisten in extremistische hoek te situeren vallen. Niets is minder waar, voor Catalaanse nationalisten is het juist Spanje dat de belichaming is van ‘mentale verstarring, fascistische spoken en repressieve autoriteit’. Om de complexiteit van het Catalaans nationalisme te begrijpen, is het niet alleen nodig de recente geschiedenis ervan door een Catalaanse bril te bekijken, maar is het noodzakelijk de emotionele logica te achterhalen en zich te verdiepen in hun taal

en cultuur. Historica Sarah De Vlam, die tien jaar lang de Catalaanse samenleving van nabij heeft geobserveerd, legt in haar nieuwe boek Het Catalaanse labyrint uit hoe de drang naar onafhankelijkheid de hartslag van de Catalaanse samenleving heeft kunnen bepalen en welke factoren hebben geleid tot het falen van dit onafhankelijkheidsstreven. Sarah De Vlam woont met haar gezin in de Catalaanse Pyreneeën, een streek met indrukwekkende landschappen en een rijk cultureel erfgoed. Het is daar dat ze de inspiratie vond voor haar in 2020 verschenen boek Passage Pyreneeën, dat verhaalt over de duizenden Belgen die tijdens De Tweede Wereldoorlog via de Pyreneeën trachtten te ontsnappen aan de gruwel van de nazibezetting. Sinds 2012 woont ze in Catalonië, eerst in Barcelona bij een hevige catalinista, vervolgens in La Seu d’Urgell, waar de Catalaanse identiteit veel prominenter nog veel uitgedragen wordt. Van nabij volgt ze hoe de onafhankelijkheidsbeweging aan kracht wint. Gaandeweg groeit bij haar het idee om er een boek over te schrijven. Voor de opflakkering van het Catalaans nationalisme - onderwerp van het eerste deel - zijn er drie belangrijke redenen aan te duiden. In 2006 lag er een nieuw Statuut voor Catalonië op tafel, dat meer autonomie beloofde en zou tegemoetkomen aan de wens van Catalonië als ‘natie’ te worden erkend binnen de Spaanse staat. Het Estatut geraakte goedgekeurd in de Spaanse Kamer maar enkele maanden later was het Grondwettelijk Hof onverbiddelijk: ‘De grondwet erkent alleen de Spaanse natie.’ Een volgend heikel punt was dat van de financiële transfers in het nadeel van Catalonië, een boodschap die weliswaar ideologisch gekleurd was maar snel ingang vond in het publieke discours. Terwijl in Catalonië het gevoel leefde dat er dringend nood was aan een grondwettelijke en fiscale herziening gebeurde het tegendeel. Premier Rajoy van de Partido Popular goot olie op het vuur door de fiscale druk op Catalonië te verhogen om de economische crisis te kunnen bedwingen. Derde hete hangijzer was de Catalaanse taal. Minister van Onderwijs Wert sneed in de ziel van de Catalanen door te stellen dat het in ‘ons belang is de Catalaanse leerlingen te verspaansen, opdat ze zich even trots Spanjaard als Catalaan zouden voelen.’ De waakvlam was een uitslaande brand geworden. Op 9 november 2014 kwam er een consulta, om te peilen of Catalonië al dan niet een onafhankelijke staat zou moeten worden. Bijna twee miljoen Catalanen stemden voor. De anti-independistas bleven thuis en gaven zo aan de consulta niet te erkennen. Madrid haalde de schouders op. Op 27 september 2015 volgde de deelstaatverkiezing, waar de onafhankelijkheidspartijen aasden op een democratische meerderheid en deze ook haalden met 72 van de 135 zitjes. Artur Mas werd terug president van de Generalitat, de regering en administratie van Catalonië, maar moest al snel aftreden wegens een corruptieschandaal. Exit Mas, enter Carles Puigdemont. Wat hierna volgt zit meer verankerd in het collectieve geheugen. Op 9 juni 2017, exact 7 jaar na de nietigverklaring van het Estatut, kondigt Puigdemont een bindend onafhankelijkheidsreferendum aan. Het Spaanse Grondwettelijk Hof stelt hierop dat het strikt juridisch gezien geen bindende waarde heeft, waarop de Spaanse overheid er alles aan doet om het referendum te verhinderen. Op 1 oktober volgt dan het eigenlijke referendum, waarvan de beelden van het politiegeweld de wereld rond gaan. Er volgens weliswaar geschokte reacties, maar een internationale veroordeling van de Spaanse rechtsstaat blijft uit. Voor de internationale gemeenschap is dit een interne Spaanse affaire. Op 27 oktober overspelen de independistas finaal hun hand door de onafhankelijkheidsverklaring ter stemming voor te leggen aan het Catalaanse parlement. 70 van de 135 parlementsleden stemmen voor en parlementsvoorzitster Carme Forcadell roept op grond hiervan de onafhankelijkheid uit. Spanje reageert met meer repressie en Puigdemont vlucht met de staart tussen de benen richting Brussel. Na tien jaar omnipresent te zijn verdwijnt het independentisme terug naar de achterkamers van de Catalaanse politiek. In het tweede deel van het boek focust Sarah de Vlam meer op de complexe identiteit van de Catalanen en de taalkwestie. Zonder kennis hiervan is het moeilijk een goed begrip te krijgen van de Catalaanse kwestie en het independentisme. We leren hoe de demografische samenstelling is kunnen worden zoals ze nu is, waarom het onafhankelijkheidsstreven veel minder leefde in Barcelona dan op het plattenland, wat de erfenis van Franco is voor Spanje en Catalonië, en in welke mate nieuwkomers zich thuis kunnen voelen in Catalonië. Taal en natie blijken in Catalonië onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het Catalaans is dan wel de voertaal in het openbaar onderwijs, demografisch gezien is het de minderheidstaal. Het is ook de taal van de elite, die als een strenge poortwachter de toegang tot meer maatschappelijke status bewaakt. Integratie en aanvaarding van migranten uit de rest van Spanje en het buitenland worden zo natuurlijk bemoeilijkt. Zolang die hang naar hiërarchie geen plaats maakt voor een meer egalitaire benadering van de samenleving zal het moeilijk zijn een begeesterend project op poten te zetten waar alle inwoners van Catalonië zich achter kunnen scharen. Om beter vooruit te kijken is het nodig achterom te kijken. De manier van het presenteren van het verleden kan heden en toekomst beïnvloeden. Als we de recente Catalaanse geschiedenis alleen zouden bekijken door een Spaanse bril, dan zouden we amper begrip kunnen opbrengen voor de verzuchtingen van de Catalanen. Door de geschiedenis op een meer inclusieve wijze te onderzoeken, slaagt Sarah De Vlam erin aan een al te eenzijdige blik te ontsnappen en de Catalaanse aspiraties in al hun facetten weer te geven. Ze beschrijft nauwgezet hoe de mix van crisis, sociale onvrede, een democratisch deficit en een rechts Spaans beleid hebben geleid tot een perfecte storm. Ze laat ons ook kennismaken met de verschillende Catalaanse perspectieven en slaagt erin de constructie van de Catalaanse identiteit in al zijn facetten bloot te leggen. Als we willen ontsnappen aan onze eigen vooringenomenheid en meer begrip willen krijgen voor het standpunt van anderen, dan helpt het de geschiedenis vanuit verschillende standpunten te bekijken, iets waar Het Catalaans labyrint van Sarah de Vlam wonderwel toe bijdraagt. Moltes gràcies! Tom Cools

Het Catalaanse labyrint, Sarah De Vlam Uitgeverij Ertsberg, 2022