Յուրիս Զվիրգզդինշ, «Have a Nice Day! Գրեթե սիրային պատմություն» by Vernatun Publishing House

Արդյոք հնարավո՞ր է աղբանոց0մ հայտնաբերել Լ0դոլֆ Լիբերտի և Կարլ Պադեգի նկարները։ Արդյոք հնարավո՞ր է կաթոլիկների դպրոցի ֆ0տբոլի անհաղթ թիﬕն «ﬕ լավ դաս տալ»։ Ինչպե՞ս խ0սափել Կապիկի և Չաղի տված կոճակները կ0լ տալ0ց։ Ի՞նչ է ան0մ նախկին նոտարը աղբանոց0մ։ Արդյոք Աﬔրիկայից Լատվիա տեղափոխված դասընկեր0հին կարո՞ղ է դառնալ «աﬔնայ0րայինը»։ Այս հարցերը պարզ պատասխաններ են ակնկալ0մ, և դրանք կարելի է գտնել այս գրք0մ։ Դա0մանտը սովորական, բայց ﬕաժամանակ շատ յ0րահատ0կ տղա է, որի ծնողները մահացել են ավտովթարից։ Չորս տարի նրան ֆ0տբոլի գնդակի նման ﬕ բարեկաﬕց մյ0սի մոտ են 0ղարկել։ Տղան սկզբ0մ հատ0կ դպրոց է հաճախել, ապա սովորական դպրոց տեղափոխվել, որտեղ, տարբեր դժվար0թյ0ններ հաղթահարելով, ոչ ﬕայն ընկերացել է համադասարանցիների հետ, այլև զգացել առաջին սիրո թրթիռը։ Ծաղրանքների ենթարկվող Դա0մանտին հաջողվ0մ է անգամ դպրոցի հերոս դառնալ, օրինակ, երբ կաթոլիկների դպրոցի թիﬕ հետ ֆ0տբոլի խաղ0մ դառն0մ է երկ0 գոլի պատվավոր հեղինակ։ Այս պատմ0թյ0նը, որի հեղինակին չի կարելի ﬔղադրել հ0մորի բացակայ0թյան պատճառով, ընդհան0ր առմամբ առօրյայի, երբեﬓ նաև տխ0ր իրադարձ0թյ0նների մասին է։ Ընթերցողի ﬔջ հարց է առաջան0մ՝ ինչո՞ւ են Դա0մանտին շրջապատ0մ աﬔնակարողներ 0 ճ0տոներ, որոնք չեն զլան0մ օգտագործել իրենց յ0րահատ0կ բառապաշարի «մարգարիտները»։ Այն պահին, երբ թվ0մ է՝ Դա0մանտն այլևս չի դիմանա, ﬕայնակ է, նրա կողքին հայտնվ0մ է Իլզիտեն։ Այս գիրքը կարդալիս և՛ երեխաների, և՛ ﬔծերի դեմքերին ժպիտ է հայտնվ0մ։ Գ0ցե նաև ծիծաղ։ Լիաթոք ծիծաղ։ «HAVE A NICE DAY! Գրեթե սիրային պատմ0թյ0ն»-ը նաև դեռահասների առաջին սիրո մասին է։

ՀՏԴ 821.174-93 Զվիրզգդինշ ԳՄԴ 84(4Լատ)-4 Զ 870

This book was published with the support of the Latvian Literature platform together with the Ministry of Culture of the Republic of Latvia. Այս գիրքը հրատարակվել է «Լատվիական գրական3թյան» հարթակի և Լատվիայի Հանրապետ3թյան մշակ3յթի նախարար3թյան աջակց3թյամբ:

Զվիրզգդինշ Յ. Զ 870 Have a Nice Day! Գրեթե սիրային պատմ3թյ3ն / Յ3րիս Զվիրզգդինշ.- Եր.: «Վերնատ3նﬔդիա» ՍՊԸ, 2021.- 96էջ:

Հեղինակը շնորհակալություն է հայտնում Հիլդա Ցիրուլեին, Լեոն Բրիեդիսին, Ինտա Գեյլե-Սիպոլնիեցեին։ Հատուկ շնորհակալություն Ինգունա Ցեպիտեին և Էլինա Բրասլինյային։

Թարգմանիչ՝ Գոհար Ասլանյան Խմբագիր` Արﬔն Սարգսյան Նկարիչ` Էլինա Բրասլինյա Գեղարվեստական տեքստերը` Լիլիթ Ալթ3նյանի Էջադրող` Արփինե Գ3լոյան Սրբագրիչ` Կարինե Մեսրոպյան

ՀՏԴ 821.174-93 Զվիրզգդինշ ԳՄԴ 84(4Լատ)-4 ISBN 978-9939-9242-4-3

Ամբողջ ամառ գերեզմանատանը տատիկիս էի օգնում. ջրհորից ջուր էի բերում, սիզամարգերը, գերեզմանաբլրին ծաղկող թանթռնիկներն ու ﬓացած ծաղիկներն էի ջրում։ Տատիկս դրանց գառնադմակներ էր անվանում։ Ջուրը ձիերի նման էին խմում։ Թե ձիերն ինչպես են ջուր խմում, ես չգիտեմ, բայց տատիկս այդպես էր ասում։ Հավաքում էի քամուց կոտրված ճյուղերն ու թափում գերեզմանատան ցանկապատի կողքի կույտի վրա, այդտեղ էի թափում նաև թոշնած ծաղիկները։ Ուսուﬓական տարվա սկզբից ﬕ շաբաթ առաջ տատիկիս և օրիորդ Մառայի հետ գնացինք խանութներ՝ գնուﬓերի, ինձ համար դպրոցական գրքեր, պիջակ ու տաբատ, սպորտային հագուստ ու բոթասներ գնեցինք. ամռան ընթացքում ﬔծացել էի, հին բոթասներս պիտանի էին ﬕայն գերեզմանատանն աշխատելու համար։ Դպրոց ինքնուրույն գնացի. տատիկիս ﬔջքը բռնվել էր, իսկ օրիորդ Մառան ﬔկնել էր Բեռլին՝ գործուղման։ Դպրոցի բակում ինձ ո՞նց էի զգում… ո՜նց ասեմ, ոչ ոքի չէի ճանաչում. բոլորը, փոքր խմբերի բաժանված, բարձրաձայն խոսում էին ու հրմշտում իրար։ Ինձ վրա, փա՛ռք Աստծո, ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում։ Երբ զանգը հնչեց, բոլորը մտան դպրոցի դահլիճ։ Տնօրենը ինչ-որ բանի մասին երկար- բարակ խոսեց, հետո բոլորը գնացին իրենց դասարաններ։ Գիտեի, որ ինձ հինգերորդ «բ»-ում են տեղավորել, ﬕ փոքր թափառելուց հետո գտա դասարանս։ Դռների մոտ ուսուցչուհին ձեռքս բռնեց.

– Զի՞լե,– նա զննում էր ինձ ակնոցի տակից։ – Այո՛։ – Դաումա՞նտ,– նա կրկին հարցրեց։ – Այո՛։ – Ես քո դասղեկ Վիտինյան եմ։ Գնանք՝ ﬓացածների հետ քեզ ծանոթացնեմ։ Մտանք դասարան։ Բոլորը լռեցին։ – Նստե՛ք։ Համարյա բոլոր նստարաններն արդեն զբաղված էին, բացի առաջին նստարանից։ – Ուրախ եմ ձեզ տեսնելու համար։ Ամռան ընթացքում ﬔծացել եք, այո՛։ Բայց ես կցանկանայի, որ ականջներիդ օղ անեք,նա ﬕ պահ մտքերի ﬔջ ընկավ,- այո՛, շատ բան թռած կլինի ձեր գլուխներից, բայց պետք է ջանասիրությամբ շարունակեք սովորել, քանի որ,- այստեղ ևս նա դադար տվեց,- հինգերորդ դասարանը չորրորդ չէ։ Մի պահ լռելուց հետո նա, կողքս կանգնած, շարունակեց. – Իսկ սա էլ ձեր նոր դասընկեր Դաումանտ Զիլեն է։ Կխնդրեի նրբանկատ լինել նրա նկատմամբ։ Նա խնդիրներ է ունեցել։ Ակնհայտ էր, որ ամբողջ դասարանը ականջները հետաքրքըրված սրեց։ – Եթե Դաումանտը հարցեր ունենա, օգնե՛ք նրան։ Վերջին նստարանից ինչ-որ ﬔկը փռթկաց։ – Ռա՛յմոնդ,- ակնոցի տակից շանթահարեց դասղեկը։ – Ես բա՜ն չեմ…,- ձգեց փռթկացողը։ – Ուրեﬓ կրկնում եմ՝ նրբանկատություն, նրբանկատություն և ﬔկ անգամ ևս նրբանկատություն։- Հետո երևի արդեն ինքն էլ հոգնեց կրկնելուց, թևիցս բռնելով՝ մոտեցրեց ինձ առաջին նստարանին։ – Նստի՛ր։ Այստեղից կարող ես ավելի լավ հետևել աﬔն ինչին։ Նստեցի։ – Իսկ հիմա, երեխանե՛ր, պատﬔք, թե ինչպես եք անցկացրել ամառային արձակուրդները։ Աշակերտները ﬔկը մյուսի հետևից այբբենական կարգով ոտքի էին կանգնում ու չուզենալով ինչ-որ բաներ պատմում։ Աղջիկները պատմում էին, որ ծնողներին են օգնել, շատ հետաքրքիր

էքսկուրսիաների են մասնակցել, իսկ տղաները, բոլորը ﬔկ եղած, պնդում էին, որ գրքեր են կարդացել՝ շատ հաստ ու հետաքրքիր, Լեոնն էլ ծնողների հետ Եգիպտոսում էր եղել և ուղտ նստել։ Ռայմոնդը բոլորին ծիծաղեցրեց՝ հայտնելով, որ ամբողջ ամառ դահուկ է քշել։ Վերջապես իմ հերթը հասավ։ Ես չգիտեի ինչ պատﬔլ։ Խնդիրներիս մասին խոսելով՝ դասղեկը ինձ լավ շփոթեցրել էր։ – Դա՛ումանտ, պատﬕ՛ր, թե ինչպես ես անցկացրել ամառը։ Պատﬔլ, թե ինչպես էին ինձ ﬕ բժշկի ու հոգեբանի խորհրդատվությունից հետո մյուս հոգեբանի մոտ տանում, թե ինչպես օրիորդ Մառան վերջապես ﬕ կերպ կարողացավ տեղավորել ինձ սովորական դպրոցում... Ո՛չ, դա անծանոթներին պատﬔլու բան չէր։ – Ես... տատիկիս էի օգնում,- վերջապես դժվարությամբ արտասանեցի։ – Գյուղո՞ւմ։ Տատիկդ գյուղո՞ւմ է ապրում,- դասղեկը կարծես ուզում էր ինձ օգնել։ – Ռիգայում։ Գերեզմանատանը։ Գերեզմանատա՞ նը,- չհասկացավ նա։ Ես գլխով արեցի։ Դասարանը փռթկաց։ Նման բան լսած չկային։ – Նա այնտեղ ուրվական է աշխատում,- իհարկե, դասարանի կատակասեր Ռայմոնդի ձայնն էր։ Աﬔն դասարանում էլ նման ﬔկը լինում է։ – Ուրվակա՜ն,- բոլորը խենթերի նման աղաղակում էին և ո՜ւո՜ւո՜ւ կանչում։ – Հետաքրքի՜ր է…- ձգեց դասղեկը։- Լա՛վ, հիմա Ինգրիդա Ժագատան թող պատﬕ։ Ինգրիդան հաստատ գերազանցիկ էր, բայց ﬕ փոքր կակազելով էր պատմում, երկար-բարակ ու, իմ կարծիքով, ձանձրալի. պատմում էր, թե ինչպես է գյուղում ճակնդեղները ջրել, գառնուկներին կերակրել, փոքր եղբորը խնաﬔլ, դպրոցական խորհրդի հանձնարարած բոլոր գրքերը կարդացել։ Այն հաստերը։ Թվում էր՝ նրա պատմածը ﬕայն ուսուցչուհուն է դուր գալիս. տղաները քթների տակ ծիծաղում էին, աղջիկներն էլ ոգևորված շատախոսում էին ու թաքուն սեղմում բջջային հեռախոսների կոճակները։

Զանգից հետո, հուրախություն բոլորի, ուսուցչուհին հայտնեց, որ այսօր դասեր այլևս չեն լինելու, որովհետև, դժբախտաբար, շինարարական աշխատանքները դեռ չեն ավարտվել։ Պարապմունքները ﬕայն երկուշաբթի էին սկսվելու։ Հենց դպրոցից դուրս եկա, տղաների ﬕ խումբ շրջապատեց ինձ։ – Խնդիրնե՞ր ունես։ – Պատﬕ՛ր։ – Էդ գերեզմաններում ուրվակա՞ն ես աշխատում։ – Միայն գիշերնե՞րն ես ուրվական։ Տղաների խումբը շուրջս թռչկոտում էր ու աղմկում։ – Դու գո՞ղ ես։ – Ի՞նչ,- չհասկացա ես։ – Դե՜, գողական, էլի։ Հատուկ դպրոցի՞ց ես։ Ես ուսերս թոթվեցի։ Հանկարծ նրանցից ﬔկը, որին բոլորը Ճուտո էին անվանում, ականջիս տակ գոռաց՝ տակդ չիշիկ անո՞ւմ ես։ Ես լուռ էի։ – Գժերը ﬕշտ էլ տակներն են անում,- հայտնեց նա։ – Ու փսլնքոտ են լինում,- ավելացրեց ﬔկ ուրիշը։ – Հաճախ ե՞ս գժվում, - Ճուտոն զգուշորեն ձգեց ձեռքն ու քաշեց թևքիցս։ Այդ պահին իմ նոր դասընկերներից ﬔկը, Ճուտոյին ﬕ կողմ հրելով, շատ անսպասելի մոտեցավ ու ականջիս ասաց. – Իսկ շախմատ խաղո՞ւմ ես։ Ես գլխով արեցի։ Ամբողջ խումբը ձայնեց։ – Խաղո՜ւմ է, խաղո՜ւմ։ Բոլոր գժերն էլ խաղում են։ Բոլոր շախմատիստները ցնդած են։ Էս ﬔկն էլ հենց նրանցից է։ Տղաները լիաթոք հռհռում էին։ Այդ պահին աչքի ծայրով նկատեցի, որ ինչ-որ ﬔկը կա հետևումս, իսկ Ճուտոն, ըմբշամարտիկի դիրք ընդունած, առջևս ցատկոտում էր։ – Պաշտպանվի՛ր, դե՜։ – Fight1!– կռվելու կոչեր էին անում ﬓացածները։ Ես բնազդաբար պաշտպանական դիրք ընդունեցի։ 1

Կռվի՛ր (անգլ.):

Ճուտոն հրեց ինձ, սակայն ես ոչ թե հետ գնացի, ինչի հույսն ուներ նա, այլ ﬕ կողմ թռա։ Հա, ինչ-որ ﬔկը հետևումս պպզած էր։ Լավ։ Ես անսպասելի քայլ արեցի ու հարվածեցի Ճուտոյի քթին։ Արյունլվա քիթը բռնած՝ Ճուտոն շրջվեց։ – Գի՜ժ։ Էդ գժի վերջը տո՛ւր։ Fight! Fight! Fight! – բոլորը գոռում էին։ Ես գրպանիս թաշկինակը հանեցի, որը, ճիշտն ասած, այդքան էլ մաքուր չէր, ու ﬔկնեցի Ճուտոյին։ Բոլորը ﬕ պահ լռեցին։ Ապա խմբի աﬔ նաբարձրահասակը, որին բոլորը Գոլիաթ էին անվանում, դիմացս հայտնվեց։ Գոլիաթը աﬔ նաքիչը ﬕ գլուխ բարձր էր ինձնից։ Հասակս զննելուց հետո նա հայտարարեց. «Ուրիշ ուժային կատեգորիա է»։ Հետո շրջվեց ու ﬓացածներին հրամայեց՝ գնացի՛նք։ Իմ նոր դասընկերները, իրար նայելով, հեռացան։ Ես էլ շարժվեցի դեպի տուն։ Այսպիսին էր դպրոցիս առաջին օրը։

Կամաց-կամաց հարմարվում էի նոր դպրոցին, աշխատում էի աչքի չընկնել. այն ծեծկռտուքից հետո ինձ հանգիստ էին թողել։ Միայն Ճուտոն, որ իմ հետևի նստարանին էր նստում, ատամ ուներ վրաս։ Հենց ինքն էլ ինձ մականուն էր հորինել՝ Դաուն, ծաղրելով անունս՝ Դաումանտ։ Բոլորն էլ մականուն ունեին՝ Գոլիաթ, Ճուտո, Չաղ, Կմախք, Դանդալոշ (սա կարմրում էր ու կակազում), Պրոֆեսոր (շախմատի մասին հարցնողն էր)։ Մի օր՝ մաթեմատիկայի դասաժաﬕն, ազդրիս ծակոց զգացի։ Լո՞ւ էր։ Չէ, ինչ-որ ﬔկը հետևից ծակում էր։ Լուն գուցե կծում է, բայց չի ծակծկում։ Շրջվեցի. Ճուտոն էր։ Ձեռքին կարկին կար։ Շփելով ցավող տեղը՝ սպասեցի դասի ավարտին։ Դուրս եկա դպրոցից ու ծառերի հետևում թաքնվելով՝ հետևեցի Ճուտոյին։ Հասնելով նրան՝ ձեռքից խլեցի պայուսակը, բացեցի ու ﬕջի եղածը թափեցի հատակին։ Ճիշտ էի կարծում՝ գրչատուփ կար ու կարկին։ Շրը՜խկ, ու մասերի բաժանված կարկինը նետեցի ﬕ կողմ։ Նման բան Ճուտոն ինձնից չէր սպասում։ Նա աչքի տակով ապշած ինձ էր նայում։ – Կարող ես գնալ,- ասացի։ – Բայց... տանն ի՞նչ ասեմ։- Ճուտոն անհանգիստ էր։ Նա խնամքով կազմված գրքերն ու աշխատանքային տետրերը հավաքեց, խոթեց պայուսակի ﬔջ։ – Քո՛ խնդիրն է։ Ասա՝ քիթդ ես դրանով քչփորել,- ես երբեﬓ իսկապես շատ դաժան կարող էի լինել։

– Հայրիկս տանը ինձ կծեծի...,- թվում էր՝ Ճուտոն ուր որ է լաց կլինի,- գոտիով։ – Քեզ տանը ծեծո՞ւմ են։ – Ծեծում են։ Հայրիկս էլ, մայրիկս էլ ծեծում են։- Ճուտոն հեծկլտում էր,- աﬔն չնչին բանի համար։ Հը՜մ... Ես ամաչեցի. ինձ ոչ ոք չէր ծեծել, հո Դիքենսի ժամանակները չե՞ն (Չարլզ Դիքենսը հին ժամանակների գրող էր, որ հաստից էլ հաստ գրքեր էր գրել ճիպոտահարվող աշակերտների մասին)։ Եվ արդյոք կարելի՞ է հաﬔմատել կարկինով ծակոցը գոտիով ծեծի հետ։ – Գնացի՛նք,- ես ելքը գտել էի։ – Ո՞ւր,- Ճուտոն չէր հասկանում։ – Խանութ։ Նոր կարկին գնելու։ – Ես փող չունեմ… – Ե՛ս ունեմ։- Իսկապես, գրպանումս հինգ եվրո ունեի։ Ափսոս խանութում առանձին կարկին չէին վաճառում, տուփը պետք է գնեի, ու դա ﬕ ամբողջ չորս եվրո ու իննսուն ցենտ արժեր։ Պաղպաղակի մասին հույսերս հօդս ցնդեցին։ Ճուտոն ինձ ﬕ նչև տուն ճանապարհեց ու հրաժեշտ տալով՝ ասաց, որ այսուհետ ինձ ﬕայն Դաումանտ կասի։ – Տոչնա2, - քայլելով նա բարակ շիթ թքեց,- ես ﬓացածների հետ կխոսեմ, գուցե քեզ էլ ընդունեն ﬔր խումբ։ – Խո՞ւմբ։ – Հա, էլի։ Մենք ﬔզ Գազանների խումբ ենք անվանում։ Կտեսնե՛նք։ Բայց հիմա պիտի վազեմ, թե չէ...,- ու վազեց։ Հիշեցի, որ իրականում Ճուտոն Էրիկն է։ Որոշեցի, որ այսուհետ նրան ﬕայն իր իրական անունով կդիﬔմ։

Հաստատ (ռուս.):

Մի օր՝ մարﬓամարզության դասից հետո, լոգասենյակում ինձ շրջապատեցին։ Պարզ էր, որ Գազանների ﬕտքը ծուռ էր։ Առաջինը Կապիկը սկսեց։ – Դա՛ուն, ﬔ նք քեզ հետևում ենք..., իսկական մամայի բալա ես, բայց... Չաղը նրան ընդհատեց. – Ծխո՞ւմ ես։ Ես բացասաբար տարուբերեցի գլուխս։ – Գարեջուր խմո՞ւմ ես։ Ես նորից գլուխս թափահարեցի։ Պրոֆեսորը ծիծաղեց. – Միայն օղի՜ է խմում։ Բոլորը սկսեցին հռհռալ։ Չաղը շարունակում էր. – Իսկ կոճակներ կուլ տալի՞ս ես։ – Կոճակնե՞ր,- չհասկացա ես։ – Հա, հաբեր, էլի։ Կայֆի համար։ Ես ուսերս թոթվեցի։ – Գիտե՞ս, շա՜տ լաﬖ են։ Մենք բոլորս էլ կուլ ենք տալիս։ Տեսիլքներ են գալիս, ոնց որ մուլտերում։ – Չէ՛։ Մուլտեր այլևս չեմ նայում։ Դրանք փոքրերի համար են,ես հարձակման անցա։ – Չէ՛, ﬔնք էլ մուլտեր չենք նայում, չկարծես,- չէր հանդարտվում Կապիկը,- կոճակները լրիվ ուրիշ են։ Շատ լաﬖ են,- կրկնեց նա ու գրպանից կանաչ տուփ հանեց։- Ահա։ Փորձի՛ր,- ու հաբը ափի ﬔջ գցեց։

- Չէ՛,- ես ﬔրժեցի համառորեն ﬔկնված ձեռքը։ - Ասում էի չէ՞, որ մամայի բալա է,- գոռաց Չաղը։ Այդ պահին հենց ականջիս տակ շատ ցածր փսփսոց լսեցի. – Մի՛ անհանգստացիր, ասպիրին է,- Էրիկն էր շշնջացողը, որին ﬓացածները Ճուտո էին դեռ ասում։ – Լա՛վ, տո՛ւր,- հաբը վերցրի, դրեցի լեզվիս ու կուլ տվեցի։ Թրթնջուկի համ ուներ։ Անցավ ﬕ րոպե, գուցեև երկու։ – Հը՞։ – Բան չեմ զգում… Մի հատ էլ տո՛ւր։ Կապիկը տուփից հանեց հաբը ու ասաց՝ վերջինն է։ – Ինքդ կուլ տուր։ Վերջինը ﬕայն փողոցի ոստիկաններն են վերցնում,- ծիծաղեցի ես։ – Վերցրո՛ւ, վերցրո՛ւ, ես տանը էլի ունեմ,- պնդեց Կապիկը։ Այդ պահին հանդերձարանի դռների ﬔջ հայտնվեց Գոլիաթը։ Թվում էր, թե բավական էր՝ ﬕ հայացք գցեր, որ ﬕանգաﬕց հասկանար իրավիճակը։ – Էլի՞ դու,- դիﬔց նա Կապիկին։ Կապիկը, տուփը հետևում թաքցրած, լռելով կարմրեց։ – Չե՞մ ասել ձեզ՝ հանգի՛ստ թողնեք իրեն։ Սա ի՞նչ է։ - Նա Կապիկի ձեռքից խլեց կանաչ տուփը։ – Ոչի՛նչ,- շշնջաց Կապիկը։ – Լսի՛ր, ու այս անգամ ուշադի՛ր լսիր, Ի՛նգուս,- առաջին անգամ իմ ներկայութամբ Գոլիաթը որևէ ﬔկին դիﬔց իրական անունով։- Մենք Գազաններն ենք, ոչ թե ինչ-որ կապիկների հոտ։ Հասկացա՞ր։ Ասենք՝ դու,- նա շրջվեց դեպի Կապիկը, այսինքն՝ Ինգուսը,- դու այն ես, ինչ կաս, բայց դո՞ւք, տղանե՛ր... Բոլորը լռում էին։ – Ե՛ս եմ ասել ,- հայտարարեց Գոլիաթը, որն իրականում Վալդիսն էր։ Արդյոք ի՞նքն էլ ինձ նման գրքեր էր կարդում, օրինակ, Ֆենիմոր Կուպեր, ու գիտեր, որ այդպես հնդկացիներն են խոսում։ – Ուրեﬓ Դաումանտին բոլորդ հանգիստ եք թողնում, որոշվա՛ծ է։ Ոչ ﬕ պրովո...,- նա խոսքը ընդհատեց։ – Պրովոկացիա,- ﬔջ մտավ Պրոֆեսորը։