Conclusies en aanbevelingen Monitor vernieuwing bouwsector
Conclusies en aanbevelingen Monitor vernieuwing bouwsector 1. Wat brengt dit onderzoek? Eind 2012 is door USP een uniek onderzoek uitgevoerd. Het geeft het diepste inzicht op de ontwikkeling en status van vertrouwen, ketensamenwerking, levensduurdenken en vernieuwend leiderschap. Dit onderzoek is het meest actuele en brede onderzoek in de bouwsector en laat zien op welke manier de bouwsector bezig is met de bovenstaande onderwerpen. Aan de hand van de conclusies van dit onderzoek kunnen we zien dat werken aan vernieuwing in de bouwsector een stabielere bedrijfsvoering oplevert dan organisaties die niet
werken aan de vernieuwing. Er wordt een zestal aanbevelingen aangereikt die uit de data van het onderzoek naar voren komen.
2. Waarom de Monitor vernieuwing bouwsector? Vernieuwing Bouw is een onafhankelijk netwerk van koplopers binnen de bouwsector die allemaal één doel nastreven: een gezonde, professionele sector die een actieve bijdrage levert aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Door een voortrekkersrol te kiezen als netwerk beïnvloeden we de sector en zal de sector volgen. Maar het begint bij ons: de koplopers van het netwerk van Vernieuwing Bouw. Vernieuwing Bouw is in 2010 gestart en is uitgegroeid tot een netwerk van partijen uit alle delen van de bouwsector, zowel opdrachtgevers, markt als kennis. Denk aan rijksoverheid, gemeenten, woningcorporaties, bouwbedrijven, ingenieurs, architecten, installateurs, adviseurs en kennisinstellingen. Vernieuwing Bouw stimuleert de noodzakelijke duurzame ontwikkeling van de Nederlandse bouwsector door met het netwerk zichtbare waarde toe te voegen aan alle partijen die betrokken zijn bij het realiseren van een bouwwerk. Met de unieke combinatie van kennis, netwerk en middelen bekrachtigen en versnellen we de ingeslagen vernieuwingsbeweging. Ook bouwen wij aan gepassioneerde coalities van kennisinstellingen, overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven.
De partners en het team van Vernieuwing Bouw verbinden, stimuleren, faciliteren en monitoren de activiteiten in het netwerk. 1. Verbinden door de netwerk aanpak. Het netwerk van partners is Vernieuwing Bouw. Het netwerk verbindt partijen en initiatieven met elkaar.
2. Stimuleren door goede voorbeelden te laten zien. In communicatie en uitwisseling tussen en met partners tijdens netwerkbijeenkomsten en naar de hele sector via communicatiekanalen. 3. Faciliteren door partners en initiatieven te verbinden en podia te organiseren. Hiervoor organiseert het netwerk bijeenkomsten en fora. 4. Monitoren door te laten zien hoe de sector er voor staat en wat de ontwikkeling is. 5. InitiĂŤren van middelen of vernieuwingsbewegingen met partners. Als
initiatieven de vernieuwingsfase voorbij zijn, laten we ze los, of dragen ze over aan andere partijen. Vanuit deze achtergronden heeft Vernieuwing Bouw deze monitor opgezet in een vervolg op de monitoren Transparantie en Integriteit van de Regieraad Bouw uit 2010 en 2009. Hierdoor is er inzicht ontstaan hoe de sector zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld en welke paden succesvol waren.
3. De uitkomsten van het onderzoek Onder de representativiteit van een steekproef wordt verstaan dat de onderzoeks-resultaten een goede weergave zijn van de situatie in de beoogde populatie.
In totaal heeft het kwantitatieve onderzoek 2.048 afgeronde enquĂŞtes opgeleverd. De verdeling van de enquĂŞtes over de verschillende geclusterde partijen is zo opgesteld dat er bij alle partijen minimaal sprake is van 90% betrouwbaarheid.
4 CONCLUSIES Veranderende omstandigheden Het jaar 2012 was buitengewoon zwaar voor de sector. De gevolgen van de economische crisis werden in de sector hard gevoeld. Ruim 14.000 ontslagen, meer dan 1.500 bedrijven failliet, het aantal bouwvergunningen daalde tot een dieptepunt en budgetten kwamen zwaar onder druk te staan. De corporatiewereld kwam negatief in het nieuws door derivaten en plannen van het kabinet hadden een negatief effect op de huizenmarkt. De situatie in de markt is sterk veranderd sinds de vorige metingen in 2008 en 2010, de sector zit in zeer zwaar weer, waarbij alleen de sterksten zullen overleven. Toch hebben wij geconstateerd dat er positieve ontwikkelingen zijn binnen de sector, zeker gezien de veranderde omstandigheden. Levensduurdenken is vanzelfsprekend binnen de sector en heeft een positieve ontwikkeling doorgemaakt, ondanks de crisis. Op het gebied van vertrouwen en ketensamenwerking zijn ook stappen gemaakt. Wij realiseren ons dat vernieuwing tijd kost. Zeker de vernieuwing van een hele sector. Wel blijft het noodzaak om aandacht te (blijven) besteden aan de onderwerpen. De partijen die bezig zijn met - en investeren in - ketensamenwerking, levensduurdenken en vernieuwend leiderschap blijken uit het onderzoek de sterke partijen. Maar ook blijkt dat de markt nog niet klaar is voor de veranderende vraag van de opdrachtgevers. Zij lijken moeite te hebben met de nieuwe contractvormen en totaal oplossing die van hen wordt gevraagd. Hiervoor ontbreekt vaak de kennis en ervaring bij opdrachtnemers. Zij maken een terugtrekkende beweging op de aanbestedingsmarkt en in het bijzonder de contractvormen zoals DBFM.
Een zorgelijke ontwikkeling voor zowel de markt (de aanbestedingsmarkt maakt ruim 25% uit van de totale markt) als opdrachtgevers. De markt lijkt hier kansen te (gaan) missen. Ook is de markt meer versnipperd dan in 2008 en 2010 doordat nu 69% van de markt bestaat uit ZZP-ers (op
bedrijfsomvang). De thema’s blijken voor een groot deel van de markt te abstract. Deze vragen om een nadere invulling. a.
Thema vertrouwen:
Breed maatschappelijk is er een trend dat het vertrouwen in personen in leiderschapsposities enorm snel afneemt. Uit recent onderzoek blijkt dat slechts 10% gelooft dat bedrijfsbestuurders de waarheid spreken, in het geval van politici is dat zelfs slechts 6%. Ondanks de crisis is het vertrouwen in de
bouwsector als totaal stabiel gebleven. Het is goed te zien dat de sector, ondanks hele zware omstandigheden op dit moment, niet massaal terugvalt in “oud gedrag”. Wel zien we bij (vooral commerciële) opdrachtgevers een daling van vertrouwen. Dit is voornamelijk ingegeven door toegenomen risico’s als gevolg van de crisis en de verschuiving van (steeds meer) verantwoordelijkheid naar de opdrachtnemer, waardoor de opdrachtgever controle verliest. Het inzetten van tools zoals “past-performance” zouden de relatie kunnen versterken en levert bewijs dat het vertrouwen in eerdere projecten niet is
beschaamd (met andere woorden: afspraken zijn nagekomen). Hierdoor wordt vertrouwen over tijd opgebouwd, ontstaat een reputatie die niet afhankelijk is van één project.
b.
Levensduurdenken:
Op dit thema is grote vooruitgang geboekt. Veel organisaties zijn actief op het gebied van levensduurdenken en zijn zich blijvend aan het ontwikkelen. Aandachtspunt is dat de ontwikkeling van levensduurdenken erg snel gaat en
het is dan ook noodzakelijk bij te blijven. Opdrachtgevers verwachten een actieve rol van alle partijen (in de keten) op dit thema. Expertise in huis (of op gebied van eigen specialisaties zoals bij de gespecialiseerde aannemers) blijft van groot belang. Exploitatie, onderhoud en duurzaamheid worden steeds meer de standaard in projecten en ook de adviserende rol van opdrachtnemende partijen hierbij is van belang. Hierin kan de opdrachtnemer het verschil maken. c.
Ketensamenwerking:
Uit het onderzoek blijkt dat ketensamenwerking loont. Bij ketensamenwerking is het uitgangspunt dat projecten lagere faalkosten, betere verdeling van risico’s en meevallers, kortere doorlooptijden, betere kwaliteit en gezamenlijke innovatie in zich hebben. Partijen die actief zijn op het gebied van ketensamenwerking, doen het beter in de markt. Ook hier blijft het van belang aandacht te (blijven) besteden aan dit onderwerp. Het is niet voor iedereen bekend terrein. Ook blijkt er koudwatervrees: het aangaan van andere verantwoordelijkheden als partner in een keten (in plaats van opdrachtnemer
van een vooraf gespecificeerd project) lijkt partijen nog af te houden. Ook voor kleine projecten is het van belang dat partijen hier aandacht aan besteden: ketensamenwerking is niet alleen voor grote projecten. Een positieve ontwikkeling is dat in 2012 “gunnen op laagste prijs” niet meer de standaard is, de ervaringen zijn zelfs hoger dan de verwachtingen op dit gebied. Dit thema loopt door de crisis wel een risico. Bij ketensamenwerking is onderling vertrouwen een essentieel middel voor succes.
d.
Vernieuwend leiderschap
Wat betreft vernieuwend leiderschap geldt voor het grootste deel van de sector (69%) dat dit gaat over de leider die zijn vak goed verstaat. In de praktijk blijkt dat het vooral de partij is die het meest risico loopt. Als Vernieuwing
Bouw zijn wij van mening dat er meer hoort bij vernieuwend leiderschap. De vernieuwend leider werkt binnen een netwerk constructie en is in staat partijen te verbinden. Maar we realiseren ons ook dat dit veel vraagt van partijen. Wel zijn wij overtuigd dat vernieuwend leiderschap cruciaal is om in deze zware tijden te overleven en te professionaliseren. Zes aanbevelingen die bijdragen aan een gezonde markt:
De partijen die bezig zijn met - en investeren in - ketensamenwerking, levensduurdenken en vernieuwend leiderschap blijken uit het onderzoek de sterke partijen. Met de onderstaande aanbevelingen willen wij praktische manieren aanreiken om de vernieuwing verder te brengen. Bij deze aanbevelingen hebben we concrete acties beschreven, die bijdragen aan het bereiken van een hogere mate van vertrouwen, ketensamenwerking, levensduurdenken en vernieuwend leiderschap. Deze aanbevelingen doen wij op basis van de conclusies zoals hierboven omschreven. Het zijn aanbevelingen
die zowel gelden voor nieuwbouw- als onderhoud & beheerprojecten. Vertrouwen: • Om te bouwen aan vertrouwen gebruiken we Past Performance als een ondersteunend instrument bij alle opdrachten (voor zowel opdrachtgevers en opdrachtgevende aannemers)
Ketensamenwerking: • Om prijsvechten te voorkomen, selecteren wij niet op laagste prijs, maar vooral op kwaliteit. Hiervoor gebruiken wij bijvoorbeeld marge afspraken voorafgaand aan het project. Daarna selecteren wij op kwaliteit. Dit gebeurt
niet alleen bij de selectie van de hoofdaannemer, maar ook bij de selectie van de andere partijen betrokken in het project. Levensduurdenken: • Om de positieve ontwikkeling op innovatie door te zetten blijven wij investeren in innovatie, ook al staan budgetten onder druk. • Onze filosofie zal zich niet alleen op de korte termijn richten. Zowel opdrachtgever als opdrachtnemer zullen in hun handelen de kosten op de
langere termijn en de beschikbaarheid van materialen als belangrijk punt meenemen. Vernieuwend leiderschap: • De leider van het project of proces wordt geselecteerd op basis van de criteria voor vernieuwend leiderschap. De leider is niet per definitie degene die het meeste risico loopt. Deze criteria zijn: a. het samen kunnen brengen van de juiste partijen, passend bij de
situatie uitgaande van de beste kwaliteit b. de kennis binnen de keten, optimaal weten te benutten. • Goede voorbeelden krijgen podium in onze eigen organisaties en binnen de sector. Om de vernieuwing concreet te maken, te stimuleren en als koplopers te handelen, zijn wij ambassadeurs van ketensamenwerking, levensduurdenken en vernieuwend leiderschap. De bestuursleden van Vernieuwing Bouw committeren zich aan het inzetten van
deze acties in hun eigen organisaties. Wij roepen onze partners in het netwerk op zich ook aan deze acties te committeren. Bron: Monitor vernieuwing bouwsector door USP.