VERNIEUWEND: DE BOUWCAMPUS HET INITIATIEF ÉN DE PRAKTIJK ’Dit is de broedplaats voor vernieuwing en onverwachte ontmoetingen’
VISIES VAN BUITEN NAAR BINNEN Wereldberoemd fotograaf Jimmy Nelson: ‘Verstedelijking en verduurzaming? Leer van onbeschaafde stammen’
EERSTE JAARGANG, NUMMER 1
In co-creatie richting geven aan de agenda van de bouwsector
INHOUD COLOFON
4 VOORWOORD
20 CASE II:
De Volgende Verdieping is een uitgave van De Bouwcampus
5 LANCERING ALS
In co-creatie zoeken naar
STARTPUNT VOOR DE
perspectieven voor een
komt De Bouwcampus op
BOUWCAMPUS
concrete vervangingsopgave
neer’
Redactie en productie Buro Barcode: Barbara van Baarsel, Mark Dyson Vormgeving Studio Stennis: Ivo Mulder Aan deze uitgave werkten tevens mee: Annemarie Verschoor Daphne Sulkers Marjan van den Dungen Paula van Baak Fotografie Shutterstock; Denis_A (cover), Shutterstock, srgktk (inhoud) Edwin Weers (p3, 6-8, 24, 25, 38 linksboven) Ed van Rijswijk (p4), Albert Bos (p10-12, 37-39), Jimmy Nelson (14-17), Luis A. Gonzalez G. (p18-19) Vincent Basler (p26 rechts), van roosmalen van gessel architecten Delft (p22), Mladen Pikulic (p30, boven) Daphne Sulkers (p30, onder) Dick van Baarsel (27-29), Janus van den Eijnden (42, 44). Drukwerk Zwaan Printmedia Bij de samenstelling van deze uitgave is zo zorgvuldig mogelijk te werk gegaan. De Bouwcampus en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de opgenomen informatie. Het auteursrecht op de afzonderlijke bijdragen berust bij de desbetreffende auteurs en fotografen en anderen die materiaal ter beschikking stelden. Gebruikmaking hiervan is alleen mogelijk na schriftelijke toestemming van de makers.
2 2| De | Devolgende volgendeverdieping verdieping
34 AAN TAFEL MET DRIE STAKEHOLDERS
GRIP OP DE MAAS
‘Leren door te doen, daar
Er broeit iets in de
bouwsector
24 THE REASONS WHY
37 DE WEG NAAR DE VOLGENDE VERDIEPING
Bewoners van De Bouw 6 LANCERING ALS
campus geven zichzelf bloot
Het fundament is gelegd
SHOWCASE VAN DE VRIJPLAATS
27 CASE III: DE MARKTVISIE
40 DUOCOLUMN WIM PULLEN EN NICO HEIJMEN
In open dialoog naar 10 CASE I:
harmonieuzere samenwerking
DE THEMAKAART BOUW
en gelijkwaardiger
Brug tussen wetenschap
verhoudingen 30 COLUMN JEANNETTE BALJEU
14 VISIE VAN BUITEN NAAR
‘Hoe innoveert de
BINNEN
bouwsector? Zo dus...’
Fotograaf Jimmy Nelson over verstedelijking en leren van
‘Beste buurman’
42 VISIE VAN BUITEN NAAR BINNEN
pelijke kennis en praktische informatie
Rutger Bregman van De Correspondent heeft minstens één visie gemeen; samenleving van de toekomst bouwen we zelf
31 WAT GEBEURT ER OP DE BOUWCAMPUS?
‘onbeschaafde’ stamculturen
46 STARTUP UITGELICHT Hoe ziet de ideale
18 (OUD-)STUDENT UITGELICHT:
De prangende Q’s en
pakkende A’s
32 MENUKAART
bouwsector er volgens
Field Factors uit?
Wat kunt u hier eigenlijk?
De volgende verdieping | 3
VOORWOORD
LANCERING ALS STARTPUNT VAN DE BOUWCAMPUS
De officiële lancering vond plaats in het kloppend hart van De Bouwcampus met interessante kennissessies,
Voor u ligt de eerste editie van het
Zo is in de aanloop naar de
magazine van De Bouwcampus,
lancering al door een groot aantal
genaamd De Volgende Verdieping.
partijen gewerkt aan de Themakaart
Het magazine is een vervolg op de
Bouw en de Marktvisie. Met de
lancering van De Bouwcampus op
Themakaart Bouw (pag. 10) hebben
13 januari jl. Daar is veel verteld,
we een kapstok gecreëerd waarin
maar er is nog veel meer te delen
het wat duidelijk is benoemd.
in de bouwsector. Vandaar dit
Het gaat hier om de thema’s die
Er is eindelijk ruimte voor
al een begrip in 2015. De
en de nieuwe Marktvisie met
prachtige bewaardocument.
voor toekomstige projecten de
talent, bijzondere co-creaties
aanzuigende werking, zowel
daarbij de leidende principes.
Er broeit iets in de bouwsector. Iets dat verder reikt dan bruggen, gebouwen, rioleringen en woningen. We mogen trots zijn op de branche, want het bruist meer dan ooit. Nieuwe initiatieven zien het levenslicht en één daarvan is De Bouwcampus.
ontmoetingen met de bewoners en een expositie van startups. En tevens de overhandiging van twee cruciale documenten aan ministers Blok en Schultz van Haegen: de Themakaart Bouw
grootste aandacht van de sector
en kruisbestuivingen, zowel
virtueel als fysiek, is steeds sterker
Verderop in dit magazine leest u
De Bouwcampus is een initiatief van
verdienen. Om deze thema’s ook
binnen als buiten de sector,
geworden. Twaalf organisaties en
daar alles over.
opdrachtgevers, opdrachtnemers
daadwerkelijk gezamenlijk vorm te
en De Bouwcampus biedt
startups hebben er hun wortels
en kennisinstituten. Een fysieke
kunnen geven, is een bijpassende
daar een plek voor. Een veilige
inmiddels ingegraven en veel
Het was een geslaagde
plek in Delft met het doel
werkwijze onontbeerlijk. Deze is
haven in Delft, waar partijen
bijeenkomsten vinden er plaats,
lancering, een ijkpunt in de
innovaties te versnellen om zo tot
eveneens door partijen uit de sector
samen kunnen werken aan
zoals Captain Co-creation met
verdere ontwikkeling van De
maatschappelijke meerwaarde
ontwikkeld en staat beschreven in
concrete vraagstukken voor
jongeren en Grip op de Maas.
Bouwcampus. Een ontwikkeling
te komen. Daar is veel voor
de Marktvisie, waarbij ook leidende
onze maatschappij. Denk daarbij
nodig: denkkracht, talent,
principes zijn opgenomen (pag.
aan vergrijzing, robotisering,
En toch was er nog geen
creatie. Majorie Jans, manager
kennis, inzicht en vooral andere
27). Deze Marktvisie beschrijft
ondergronds bouwen, vervanging
officiële lancering geweest,
van stichting De Bouwcampus
samenwerkingsvormen.
hoe we dit met elkaar verder
van rioleringen, verstedelijking,
terwijl er reden genoeg is om
omschrijft het treffend: ‘Hier
kunnen brengen. En de plaats
te kleine huizen voor gezinnen in
De Bouwcampus duidelijk
komen partijen samen om te
Om zowel binnen de sector alsook
om het mogelijk te maken, het
de binnenstad, het binnenklimaat
op de kaart te zetten bij alle
werken aan de vernieuwingen
daarbuiten tot innovatieve resultaten
waar? Precies, De Bouwcampus is
van scholen en ga zo maar door.
stakeholders: opdrachtgevers
in de bouw. Wij mogen de
te komen, is samenwerken op veel
daarvoor de aangewezen plek.
Hier worden deze vraagstukken
en opdrachtnemers in de
ontmoetingen regisseren en
gesignaleerd en opgepakt om
bouw, kennisinstellingen,
faciliteren zodat oplossingen op
fronten een randvoorwaarde. Het
vol creativiteit, innovaties en co-
klinkt zo kinderlijk eenvoudig,
In dit magazine leert u de bewoners
vervolgens met verschillende
studenten, startups en de
vraagstukken ook daadwerkelijk
en toch is het nu pas een nieuwe
van De Bouwcampus beter kennen
partijen alle perspectieven door
overheid. En zo geschiedde.
uitgevoerd kunnen worden.
Majorie Jans (1968) geeft
standaard aan het worden. De
(pag 24), krijgt u inzicht in drie
te nemen om tot concrete en
Alle bloedgroepen, generaties
Een nieuwe manier van
sinds 2015 leiding aan De
Bouwcampus is hiervoor een
uitgewerkte cases en raakt u
duurzame oplossingen te komen.
en visies bij elkaar op een
werken. Een nieuwe manier van
Bouwcampus. Na de opleiding
broedplaats, een plek om pre-
geïnspireerd door spitsvondige
De Bouwcampus was eigenlijk
woensdag in januari 2016.
samenwerken.’ ■
architectuur aan de TU
concurrentieel en gezamenlijk
columns, visies van markante
Delft begon ze haar carrière
richting te geven aan complexe
persoonlijkheden, zowel van
als huisvestingsadviseur
vraagstukken die betrekking
binnen als buiten de bouwsector,
en opdrachtgever in de
hebben op de flexibilisering van de
en de mogelijkheden die er zijn
utiliteitsbouw. De laatste
samenleving. Denk aan vergrijzing,
wanneer we gezamenlijk richting die
jaren heeft Jans leiding
verduurzaming en verstedelijking.
volgende verdieping gaan.
Vormgevingsadvies, de
In ons prettige pand zorgen we voor
Ik wens u veel leesplezier,
ingenieurs en ontwerpers van
een omgeving waarin vrijdenken
het Rijksvastgoedbedrijf.
en ontwikkelen mogelijk worden
Majorie Jans
gemaakt.
De Bouwcampus ■
gegeven aan de afdeling
4 | De volgende verdieping
MISSIE DE BOUWCAMPUS De Bouwcampus in Delft is dé ontmoetingsplaats waar partijen samen innovatieve oplossingen creëren voor vraagstukken op het gebied van leven, wonen en werken. Het is hét netwerk dat partijen in de gehele bouwsector met elkaar verbindt. Meer dan 120 bedrijven, overheidsorganisaties en kennisinstituten zijn al verbonden aan De Bouwcampus. Partners zoals Rijkswaterstaat, Rijksvastgoedbedrijf, Bouwend Nederland, gemeenten, ingenieursbureaus, bouwbedrijven en schoolbesturen werken hier gezamenlijk aan maatschappelijke vraagstukken.
De volgende verdieping | 5
LANCERING ALS SHOWCASE VAN DE VRIJPLAATS De officiële lancering van De Bouwcampus vond met ruim 400 genodigden uit de gehele bouwsector plaats op 13 januari 2016. Tijdens dit dynamische congresprogramma bleek weer eens dat delen vooral vermenigvuldigen is. En zo werd dan ook veel kennis en ervaring gedeeld door jong en oud en vanuit diverse vakgebieden van de sector, met als eerste onderdeel een aftrap van de strategische en thematische route voor de komende periode door de manager van stichting De Bouwcampus Majorie Jans: ‘De Bouwcampus is een vrijplaats waar partijen vanuit inhoud en opgaven met elkaar in gesprek én aan de slag gaan. Vandaag laten we zien hoe wij dat doen.’
De Markthal casht met kunst
De impact van
Kunst. Dat hang je aan de muur, toch? En het kost vooral veel geld.
doorbraaktechnologieën
Onjuist, zegt Jeroen Everaert. “Neem de Markthal. Zou dat gebouw
De grens tussen natuur
net zoveel impact hebben gehad zonder die schildering op het
en technologie is steeds
plafond? Ik denk het niet.” Voor de prijs hoef je het volgens hem
sneller aan het vervagen.
niet te laten: bij de Markthal bedroegen de kosten slechts een luttel
Niet alleen kunnen we
percentage van het bouwbudget.
de natuur en zelfs het menselijk lichaam steeds meer manipuleren en controleren. Ook leidt technologie soms tot
‘Soms moet je vieze koffie drinken’ Jonge toetreders in de bouw zijn nodig, maar we moeten ze wel inspireren en uitdagen. Daarom is tijdens de lancering van De Bouwcampus een inspiratielunch georganiseerd voor deze jonge toetreders op de arbeidsmarkt. In een informele setting een speeddate met ervaren bestuurders en managers uit de bouw en facilitair management. Eén van hen reageerde op een vraag van de jongeren over corvee: “Uiteindelijk gaat het er niet om of de thee lekker is, maar of de koffie over vijf jaar top is of niet. En dan moet je af en toe vieze koffie drinken.”
consequenties die we zelf niet meer kunnen beheersen of voorzien. Dat was de strekking van de inspirerende lezing van Koert van Mensvoort (Next Nature), over de impact van doorbraaktechnologieën.
Hoe krijgen we meer chaos in de bouwsector? Leidt samenwerking in de bouwsector wel tot het gewenste niveau Samen sneller, kwalitatiever en doelgerichter
kijken en een gedeeld perspectief ontwikkelen op
innoveren
de vernieuwingsagenda.
De genodigden kregen vervolgens de mogelijkheid diverse sessies, georganiseerd door
Prikkelend sprekersprogramma
de bewoners van De Bouwcampus, bij te wonen.
Om die missie te duiden was een inspirerend
Een programma tot aan de avond vol verrassende
sprekersprogramma samengesteld, met
presentaties, workshops, seminars en interactie.
onderwerpen als ‘Duurzame waterveiligheid’,
Zo inspireerde iedereen uit de diverse segmenten
‘Mens en Mindful beton’, ‘De betekenis van
van de branche elkaar. Exact de missie van De
startups in de bouw’ en ‘Festivals als experiment
Bouwcampus: elkaar op voorsprong zetten en
van de stad’. Op de website www.debouwcampus.
samen sneller, kwalitatiever en doelgerichter
nl/devolgendeverdieping vindt u een verzameling
innoveren. Partijen uit de bouwketen, inclusief de
blogartikelen over deze sessies. Om u vast een
eindgebruiker, zitten aan de tekentafel. Samen
indruk te geven krijgt u hier een aantal elementen
kunnen zij over de grenzen van de sector heen
uit deze blogs voorgeschoteld:
6 | De volgende verdieping
van resultaat? Die vraag stond centraal in één van de eerste interactieve lezingen. Perica Savanovic, programmamanager Integraal Samenwerken van SBRCURnet, ging samen met de aanwezigen op zoek naar de gewenste cultuuromslag in de bouwsector: van capaciteit naar kwaliteit en de volwaardige rol in de Nederlandse kenniseconomie.
Grijs de toekomst in Jaap de Koning, bestuurslid van Witteveen + Bos, neemt genodigden van de lancering mee in zijn sessie ‘Toekomstbestendig vergrijzen’. Een veelbelovende of misschien wel angstaanjagende titel. Want wat staat ons te wachten? En dan vooral op het gebied van pensioenen...
De volgende verdieping | 7
Concept House Village Floor van der Kemp (Concept House Village) gaf een promotie van het prototype locatie voor gebouwen en living lab omgeving CHV 2.0 door
Expositie Het thema De Volgende Verdieping verwoordt de stap die de sector maakt door krachten te bundelen en vanuit één breed perspectief vooruit te blikken op de toekomstige uitdagingen en vraagstukken van Nederland. Dit kwam tot uiting tijdens de expositie die gerealiseerd werd door Building Changes en SBRCURnet, met startups en kennisinstellingen in de hoofdrol. Zie hier een selectie van innovaties die gepresenteerd werden aan ministers, directeuren, studenten, wetenschappers, vakmensen en projectleiders.
ICDuBo, Building Changes, TU Delft en Hogeschool Rotterdam. De Mini Villa, CHIBB en Maskarade waren hierbij voorbeelden. De energietafel liet zien welke objecten er zoal in de
Multifunctionele Daken
www.buildingchanges.nl
Kwaadsteniet van Building Changes.
Nico Heijmen (Building
www.sbrcurnet.nl
www.bovon.nl
Changes) en Geert-Jan Verkade
...............................
www.buildingchanges.nl
buitenruimte mogelijk zijn. www.concepthousevillage.nl www.buildingchanges.nl
...............................
(SBRCURnet) presenteerden het
BIM Experience
TNO
Tijdens BIM Experience is
Egon Janssen (TNO en
gewerkt aan een real live
De Bouwcampus)
project. Hier kon de bezoeker
verstrekte informatie over
ervaren hoe opdrachtgevers
levensduurverlenging van (natte)
en -nemers uit de bouw
kunstwerken.
en utiliteitsbouw, Grond-,
www.tno.nl
Weg- en Waterbouw en de
...............................
installatiesector samenwerken. www.bimpuls.nl
StoneCycling BV -
www.buildingchanges.nl
WasteBasedBrick
www.bimloket.nl
Het StoneCycling concept begon
...............................
aanvankelijk aan de Design Academy in Eindhoven. Medeoprichter
CyBe Construction - 3Dbeton
van het bedrijf, Tom van Soest,
printen
richtte zich tijdens zijn studie op het
De ultieme droom van CyBe
gebruik van het volledige poten
Construction is veranderingen
tieel van afval met als doel nieuwe
aan te brengen in de
bouwmaterialen te creëren. Met
programma Multifunctionele
Tunnelconcept
Green2B
manier waarop we bouwen.
het gebruik van de afvalstoffen als
Daken in het kader van een
Bouwen volgens het BOVON-
Certificeringen en trainingen
Lizzy van Putte (Garden2B) liet
Veranderen van conventionele
uitgangspunt, begon hij afvalstoffen
klimaatbestendige stad. Tijdens
concept betekent: lagere kosten,
Bastiaan Benz (SKG-
een virtuele promotieomgeving
bouwmethoden naar nieuwe
op verschillende manieren te slijpen,
de tentoonstelling was te zien dat
duurzame bouw, korte projecttijden
IKOB) deelde tijdens de
zien waarbij buitenruimtes in 3D
innovatieve methoden, zoals
mengen en verwerken. Dit leidde tot
een dak multifunctioneel kan zijn
en minimale omgevingsbelasting
expositie informatie over
worden ontworpen. Uniek voor
3D beton printen. Dit werd
verrassende resultaten die de grote
in waterberging, opwekken van
tijdens de bouw. Een uniek
kwaliteitcertificeringen en
onder andere nieuwe en bestaande
gepresenteerd door Berry
potentiële waarde van afvalstoffen
alternatieve energie, vergroening
tunnelgraaf concept dat
trainingen. Nieuw is de
gebiedsontwikkelingen.
Hendriks van Cybe.
blootlegden.
van binnensteden en recreatieve
gepresenteerd werd door Koos
MVO-certificering voor
www.garden2b.nl
www.CyBe.eu
www.stonecycling.com
functies kan bezitten.
Landers van Bovon en René de
bedrijven en instellingen, een product van SKG-Ikob en Building Changes. www.skg-
Luchtballon met cameratoezicht
ikob.nl
Een ballon met cameratechnologie als alternatief op de drone die
www.buildingchanges.nl
door wetgeving beperkt is om boven binnenstedelijke gebieden te
...............................
vliegen. Pim Bertens van Columbus Aerial Solutions heeft laten zien welke alternatieve mogelijkheden er zijn op het gebied van toezicht
3D Printing
en opnames vanuit de lucht.
Davy van Loon (InfinityBuildings) demonstreerde het eerste 3D geprinte kozijnonderdeel en hiermee de nieuwe onderneming. InfinityBuildings is een initiatief van Infinity Technology en Building Changes. www.infinitytech-nl.com
“Gaat u binnenkor t een evenement org aniseren? En bent u op zoek na ar : Leuke ideeën? Er varen organisatoren in de verschillende ruim tes in Delft ? Tijdbesparing? Be trouwbare leveranc ier s? Control freak s in de uit voer ing? Duidelijk koste noverzicht? Geen verrassingen achteraf? Dan be nt u bij Buro RUW aan het juiste adres! Als organisa tiepar tner van De Bouwcamp us maken we er sam en met u een fantastisch , onverge telijk evenement va n!” Meer informatie? bouwcampus@buror uw.nl • 010-8410 26 0 Er varing, sfeer beeld
en en re ferenties: ww w.buroruw.nl
www.buildingchanges.nl
8 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 9
CASE I DE THEMAKAART BOUW: DE BRUG TUSSEN WETENSCHAPPELIJKE KENNIS EN PRAKTISCHE INNOVATIE
relevante thema’s en innovaties in
Eén gezamenlijke blik
zoals Ymere, de BNA, adviseurs
de bouwsector. De Bouwcampus
“De Themakaart Bouw sluit exact
waaronder NLingenieurs en
leek uiteraard de logische
aan op onze ambitie,” vertelt
overheidsvertegenwoordigers van
plaats om voor de gehele sector
Anneke Witte, business developer
onder andere het ministerie van
deze wensen en behoeftes te
bij De Bouwcampus. “We brengen
Economische Zaken.
verkennen. Op initiatief van
immers partijen met verschillende
opdrachtgevers, opdrachtnemers
belangen uit verschillende
Gedeelde smart is veel smarter
Aan technologische ontwikkelingen en innovatie heeft de bouwsector geen gebrek, maar hoe zorg je dat deze ook aansluiten op de behoeftes van de toekomst? Met de Themakaart Bouw slaan Bouwend Nederland, De Bouwcampus en 3TU Bouw de brug tussen de wetenschappelijke kennis en de praktische uitdagingen die de bouwsector de komende jaren kan verwachten. Hiervoor heeft de “gouden bouwdriehoek” (opdrachtgevers, opdrachtnemers en de kennisinstellingen) samen met andere betrokkenen vanuit de gehele sector de belangrijkste technologische ontwikkelingen en behoeftes in kaart gebracht. Als wegwijzer naar een toekomstbestendige en slimmere bouwsector.
CASE I THEMAKAART
en kennisinstellingen, hebben
sectoren samen: gevestigde
De Themakaart Bouw is tijdens
BOUW In deze rubriek leren
meer dan vijftig partijen zich
bedrijven met startups, praktische
de officiële lancering van De
we van baanbrekende cases,
aangesloten bij een serie
uitvoerders met kennisdragers en
Bouwcampus op 13 januari jl.
we krijgen relevante ins & outs
intensieve denksessies. Het
opdrachtgevers met uitvoerders.
overhandigd aan ministers Blok
en een duidelijk beeld van de
resultaat is een overzichtelijke
Dit met als doel te verbinden,
(Wonen & Rijksdienst) en Schultz-
plek die De Bouwcampus wil
routekaart die verdeeld over
kennis te delen en samen verder uit
Van Haegen (Infrastructuur & Milieu).
zijn voor de sector.
acht thema’s de belangrijkste
te bouwen.” Voor de verschillende
Het toverwoord daarin is ‘smart’,
onderwerpen en doelen voor
denksessies, die zijn geleid door
want de toekomstige bouwsector
De Themakaart Bouw is een reactie
een innovatieve sector bundelt.
De Argumentenfabriek, zijn dan
vraagt om slimmer werken,
op het kabinetsinitiatief van de
Daarmee biedt de themakaart één
ook de meest uiteenlopende
slimmere materialen, slimmere
Nationale Wetenschapsagenda.
gezamenlijke blik op de toekomst,
partijen aangeschoven. Niet
energievoorziening en slimmer
Naar aanleiding daarvan bleek
voor zowel kennisinstituten en
alleen insiders uit de bouwsector,
gebruik van de beschikbare ruimte.
er grote behoefte te zijn aan
overheid als de uitvoerende
maar ook vertegenwoordigers
“Het overhandigen van de kaart is
een specifieke agenda voor de
partijen.
van de gebruikers daarvan,
niet het einde, maar juist de eerste
10 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 11
and pull van de markt.” Namens 3TU
ook verhitte sessies met soms erg
stap,” benadrukt Patrick Koimans
eerste pilotprojecten zijn al in
van Delft, Eindhoven en Twente.
Bouw vertegenwoordigt Knaack de
directe confrontaties”, aldus Knaack.
namens brancheorganisatie
gang gezet om te verkennen hoe
Dankzij deze themakaart hebben
drie Technische Universiteiten van
“Ik vond het wonderlijk om te zien
Bouwend Nederland. “Het is
we specifieke kennis en kunde
zij een toepasbare wegwijzer
Nederland, die met de themakaart
hoe snel vanuit al die botsende
zeker niet de bedoeling dat we
gericht kunnen ontwikkelen, om
die wijst op de gebieden
aan de slag zullen gaan. “Bouw en
belangen toch overeenstemming
de themakaart overhandigen aan
deze vervolgens met de gehele
waar de vraag aan nieuwe
infrastructuur hebben een groot
is bereikt over de uiteindelijke
de overheid en daarmee zeggen:
sector te delen.”
wetenschappelijke kennis voor de
effect op de gehele samenleving,
thema’s.”
komende vijf jaar het grootst zal
maar de bouw moet ook reageren
zijn.
op maatschappelijke veranderingen
Van uitvinding naar innovatie
succes ermee! Vanaf nu moeten partijen in de bouwsector en
Wegwijzer naar nieuwe kennis
de overheid juist samen aan de
Juist om te zorgen dat de
zoals vergrijzing, verduurzaming en
De Themakaart Bouw is voor de
slag om deze maatschappelijke
Themakaart Bouw ook leidt
Niet reageren, maar anticiperen
verstedelijking.”
Technische Universiteiten van groot
uitdagingen en vraagstukken op
tot concrete stappen, is de
Maar komt innovatie dan niet
Vanuit zijn Duitse achtergrond
belang om op een zinvolle manier
te lossen. Nederland is immers
deelname van de Nederlandse
vanzelf tot stand? Vinden
heeft Knaack “met bewondering
bij te dragen aan het ontwikkelen
nog lang niet af, dus hoe kunnen
kennisinstituten cruciaal. Het is
slimmere materialen of slimmere
toegekeken naar de typisch
van kennis waar de bouwsector
we daar slimmer aan bouwen?
dan ook tot stand gekomen in
bouwmethodes niet vanzelf hun
Nederlandse manier van
daadwerkelijk behoefte aan
Het gezamenlijk ontwikkelen én
samenwerking met 3TU Bouw:
weg naar de markt als daar vraag
samenwerken en overleggen”
heeft. Input vanuit de praktijk is
benutten van kennis en kunde
de overkoepelende organisaties
naar is? En springen bedrijven en
dat aan de Themakaart Bouw ten
daarvoor essentieel, benadrukt
is daarvoor de eerste stap. De
van de Technische Universiteiten
universiteiten niet automatisch
in op nieuwe kennisvragen uit de
grondslag ligt. In de denksessies
Knaack. “Want het simpelweg
markt? Koimans verklaart: “Er is
werd immers gezocht naar de
ontwikkelen en delen van kennis
zeker sprake van veel innovaties
algemene maatschappelijke
is niet genoeg. Die kennis moet
in de bouwsector, maar deze
thema’s en behoeftes, die niet
ook aansluiten op de praktische
verlopen vaak nogal ad-hoc en
altijd stroken met de bedrijfs- of
behoeftes en de weg vinden naar
erg project gedreven, zonder een
organisatiebelangen van de
praktische toepassingen. Dankzij
gezamenlijk plan. Bovendien kijken
deelnemende partijen. Denk aan
de Themakaart Bouw weten we
verschillende partijen allen vanuit
de komst van zelfrijdende auto’s,
exact waar we ons onderzoek op
hun eigen straatje en zijn er soms
wat niet alleen grote gevolgen
moeten richten. En die richtingwijzer
tegengestelde belangen verbonden
zal hebben voor het gebruik van
is cruciaal om te zorgen dat nieuwe
aan bepaalde innovaties. De thema’s
infrastructuur, maar ook voor
kennis en nieuwe uitvindingen ook
zullen dan ook zeker herkend
bijvoorbeeld de vraag naar hotel-
zullen leiden tot concrete innovatie
worden door alle betrokkenen in de
en kantoorruimte. “Het waren dan
van de sector.” ■
bouw. Maar waar veel afzonderlijke partijen nu vooral reageren op veranderingen, helpt de Themakaart Bouw ons juist als gehele sector te focussen en anticiperen om actief op veranderingen aan te kunnen sturen.” Snel overeenstemming De Themakaart Bouw is volgens de Wetenschappelijk Directeur van 3TU Bouw, Ulrich Knaack, juist nodig om te wijzen op de vereiste innovaties die “niet tot stand zullen komen door de gewoonlijke push
12 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 13
wilden’ is aan hem dus niet besteed, wel gelooft Jimmy dat in onze samenleving iets verloren gaat wat in deze stamculturen nog behouden is. Harmonie met de omgeving
VISIE VAN BUITEN NAAR BINNEN: JIMMY NELSON Inspirerende personen kijken met een frisse blik naar onze sector. Wat kan de bouwsector leren van deze ‘outsiders’?
bijvoorbeeld, of het vermogen tot oprecht menselijk contact, in plaats van het instrumentele en oppervlakkige contact dat mensen in onze huidige beschaving vooral ervaren. “Het voornaamste verschil tussen leven in een stam en leven in
Terwijl Jimmy Nelson met ons spreekt, staart hij vanuit zijn hotelraam over de drukte van Times Square. “In 2050 zal minstens 70% van de bevolking in dit soort omgevingen leven...” Niet dat de beroemde fotograaf tegen verstedelijking is, maar soms maakt hij zich zorgen over het immense contrast tussen onze snel voortschrijdende samenleving en de oorspronkelijke menselijke manier van leven, zoals hij die kent van de traditionele stammen die hij bezocht. Want ook al wordt er weinig gebouwd binnen deze culturen: over communicatie tussen personen, kennisoverdracht en het vinden van de juiste balans tussen mens en omgeving kan ook de bouwsector heel wat leren van deze ‘onbeschaafde’ stamculturen.
de beschaving? Die vraag is veel te breed om zo te kunnen
voor me krioelen, die ieder hun
menselijk contact. Wat de
beantwoorden. Enerzijds liggen de
eigen weg zoeken en proberen te
stammen mij dus vooral geleerd
verschillen natuurlijk voor de hand.
overleven. Soms kan dat op mij een
hebben, is hoe we elkaar kunnen
Ik hoef alleen maar uit het raam te
hopeloze indruk maken. In een stad
benaderen als menselijke wezens.
kijken om te zien hoe extreem het
met meer dan tien miljoen mensen,
Om verder te kijken dan kleding,
contrast is tussen beide manieren
wordt het vrijwel onmogelijk écht
status, religie. Die menselijkheid
van leven. Laten we dus niet te
betekenisvol contact met elkaar te
zie ik steeds verder verloren
veel letten op die materiële en
hebben.”
gaan naarmate onze moderne samenleving zich ontwikkelt. Maar
Jimmy kent beide werelden maar
zoals de Himba in Namibië of de
leven buiten de samenleving te
technologische verschillen, maar
al te goed. Voor zijn fotoproject
Rabari in de woestijn van West-
vinden. Toch keert hij altijd weer
iets dieper gaan. Het ware verschil
“In een stam leef je geïsoleerder,in
in essentie verschillen mensen
Before They Pass Away reisde hij
India, die nog leven zoals mensen
terug naar Amsterdam, naar zijn
zit hem in de manier van leven; in
een overzichtelijke groep mensen
weinig van elkaar. Uiteindelijk wil
de wereld over om personen uit
dat deden voordat de beschaving
gezin en om de inzichten van zijn
hoe we onszelf en andere mensen
die onderling sterk van elkaar
iedereen aardig gevonden worden
verschillende traditionele stammen
oprukte. Maar ook zonder camera
reizen te delen. Het idee dat alles
beschouwen en behandelen.
afhankelijk zijn. Daardoor is er
en waardering krijgen van een
op foto vast te leggen. Stammen
is Jimmy ongeveer de helft van zijn
beter en mooier is bij deze ‘nobele
Momenteel zie ik miljoenen mensen
meer mogelijkheid voor diepgaand
groep. Communiceren met een
14 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 15
op de grond ga zitten en toon groep kannibalen is daarom niet
met een zeer onbevredigd gevoel
jou gewenste manier. Dat klinkt
dat ik hen ook eng vind, zullen
wezenlijk anders dan contact
weer thuis. Misschien kom ik er
helemaal niet als co-creatie...
zij juist toenadering naar mij
maken met een groep bankiers of
rijker en succesvoller van terug,
(Lacht even:) “Je ziet dat die
willen zoeken. Dan kunnen
bouwers.”
maar zonder het gevoel dat ik
doelgerichte aanpak in het
ze zich identificeren met mijn
werkelijk contact heb gelegd en
algemeen geen uitgangspunt is
worstelingen, wat alle barrières
Zijn we te ver doorgeslagen
emotioneel rijker ben geworden.
voor gezonde onderlinge relaties,
zoals taal en cultuur overstijgt.
in onze zakelijke omgang met
En die jonge twintigers op hun
waardoor mensen in de war en
Ik geloof dat ieder mens de
elkaar?
smartphones, hebben nu een
gefrustreerd raken. Maar we
oprechte behoefte heeft om
“Het idee dat we in de eerste
dating-app waarop je elkaar
hoeven onze cultuur niet volledig
andere mensen aardig te willen
plaats allemaal emotionele
kunt selecteren op basis van
de rug toe te keren; de balans
vinden, maar dat besef is er
wezens zijn en dus bepaalde
persoonlijke seksuele voorkeuren
is alleen te ver doorgeslagen.
niet altijd meer. Vooral sinds
menselijke behoeftes hebben,
en de tijd die je beschikbaar hebt.
Tussen denken en voelen, tussen
we vanaf de jaren negentig zijn
verliezen we soms inderdaad uit
Hartstikke spannend, maar zo is er
mensen onderling, tussen mens
gaan geloven dat geluk vooral in
het oog. De moeilijkheid met onze
nauwelijks nog ruimte om elkaar
en omgeving. Straks leeft 70%
materieel bezit schuilt en we onze
moderne wereld is dat alles met
te benaderen, te leren kennen,
van de bevolking in steden, terwijl
onderlinge omgang steeds meer
duizelingwekkende snelheid gaat.
te flirten en zo nader tot elkaar te
ongeveer de helft van de ruimte
hebben gesystematiseerd. Zoals
Dat is niet verkeerd. Het is juist
groeien. Dit soort technologie laat
op aarde vrijwel onaangetast
met die dating-app... Dat kan
hartstikke fascinerend en stelt
ons geloven dat we een simpele
blijft. Wellicht zijn we al te laat,
heel handig zijn op korte termijn,
maar ik vind het belangrijk dat we
maar omdat het niet menselijk
allemaal op zoek blijven naar de
voelt, pakt het op lange termijn
menselijke maat. En het meest
dramatisch uit.”
“We moeten dus zorgen dat die verstedelijking weer op een gebalanceerde manier verloopt.”
fascinerende en verslavende aan
“Wellicht zijn we al te laat, maar ik vind het belangrijk dat we allemaal op zoek blijven naar de menselijke maat.” Daar krijgen juist andere mensen
is. Velen komen weer terug,
mijn ontmoetingen met deze
Zie je die kentering niet al komen?
de schuld en loopt men achter
teleurgesteld over het gebrek
stammen, is dat je leert om weer
Er lijkt een groeiende behoefte
politici aan die muren willen
aan respect en de kansen die
op de meest oprechte en pure
aan persoonlijke aandacht,
bouwen.”
ze krijgen. Dan komt het besef
manier met andere mensen in
lokaal voedsel, en ook op De
contact te komen.
Bouwcampus wordt actief gezocht
Als verstedelijking en
verloren gaat, namelijk hun
naar harmonieuzere menselijke
technologische vooruitgang
eigen cultuur en vertrouwde
dat met die rijkdom ook iets
ons in staat fantastische dingen
‘quick fix’ zoeken, maar eigenlijk
te bereiken. Maar daardoor is er
willen we vooral het gevoel van
steeds minder tijd voor oprechte
verbondenheid. Dat biedt die
Hoe vinden we die menselijke
verhoudingen tussen partners in de
ons niet per definitie gelukkig
omgeving. We moeten dus
menselijke interactie. Als ik nu een
app niet omdat het mensen
maat dan terug in onze
bouwsector.
maken, waarom is het dan toch
zorgen dat die verstedelijking
bar in New York binnenloop, zitten
reduceert tot een soort robots
onderlinge omgang?
“Zeker wel. Vooral in Nederland
zo’n onstuitbare kracht? De
weer op een gebalanceerde
daar talloze mid-twintigers alleen
die voor jou een functie kunnen
“Vooral door jezelf kwetsbaar
en in feite heel Noord-Europa zijn
voornaamste reden dat deze
manier verloopt. Daar wordt
met hun iPhone.”
vervullen. Gezonde menselijke
en feilbaar op te stellen.
we relatief goed bezig met het
stammen verdwijnen is immers
nu al hard aan gewerkt op
verhoudingen kunnen alleen
Door niet te roepen wat je
zoeken naar een betere balans. Er
dat zij besluiten hun traditionele
het gebied van bijvoorbeeld
Is het schadelijk voor
ontstaan door er zeer veel tijd en
allemaal vindt en denkt, maar
is veel aandacht voor gezond leven
manier van leven te beëindigen
duurzame energie, maar dat
sociale relaties en
toewijding in te investeren.”
vooral te tonen wat je voelt en
en eten, voor oprecht menselijk
en naar de stad te trekken.
zouden we ook moeten doen
samenwerkingsverbanden
beleeft. Als ik een stam zou
contact en veel bewustwording
“Het is inderdaad een niet
met onze menselijke behoeftes.
als we elkaar te instrumenteel
Volledig zelf bedenken welke
benaderen in een volledige
van de effecten van menselijk
te stoppen ontwikkeling. De
Die zijn een heel stuk moeilijker
benaderen? Als we enkel letten
wensen je in bed wilt vervullen,
wandeloutfit, zonnebril op,
gedrag op anderen en onze
voornaamste verklaring is denk
te kwantificeren en berekenen
op wat de ander voor onszelf kan
om vervolgens online een
acht gidsen en drie dure
omgeving. Maar je ziet ook delen
ik toch het idee dat er in de stad
dan euro’s en kilowatturen, maar
betekenen?
opdracht uit te zetten zodat
camera’s om mijn nek, dan
van de beschaving waar mensen
meer rijkdom te verkrijgen is.
juist daarom kunnen we leren
“Wanneer ik in New York een
iemand deze voor jou kan
ben ik vooral een bedreigende
wel beseffen dat de balans zoek is,
Maar neem bijvoorbeeld de
van de eeuwenlange kennis die
dag langs verschillende zakelijke
uitvoeren, binnen het door jou
vreemdeling. Maar als ik alleen
maar niet de exacte oorzaak kunnen
Himba, waarvan meer dan
deze stammen hebben over
partners langs moet, kom ik vaak
gewenste tijdstip en op de door
kom, eenzaam en verdwaald
achterhalen.
95% naar de steden getrokken
menselijke tradities.” ■
16 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 17
(Oud-)student Uitgelicht Wie: Natalia Scheele Leeftijd: 25 jaar Afgeronde studie: Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft Dit had mijn tweede studiekeus geweest: Tandheelkunde
Hoe ziet de ideale bouwsector er wat jou betreft uit? “Voor mij is het, naast een vroege samenwerking tussen de verschillende partijen met een diversiteit aan kennis en ervaring, ook vooral belangrijk niet alleen te kijken naar wat er nu nodig is, maar ook naar wat er over 10-15 jaar nodig is. Tussen een projectidee en
Wat is jouw link met De Bouwcampus?
Veel van deze elektrische auto’s zullen
“Voor mijn afstudeerproject ‘The green energy
zelfrijdend én dankzij inductieladen ook
highway with contactless inductive power
zelfladend zijn. Door deze zelfrijdende auto’s op
transfer of electric vehicles’ was ik op zoek naar
de snelweg zullen er minder files zijn en gaan
stakeholders die betrokken konden worden bij
meer mensen deze auto’s delen door middel
de realisatie hiervan. Tijdens deze zoektocht
van een shared service. De zelfrijdende en
kwam ik in contact met De Bouwcampus en
zelfladende auto’s vergroten de mogelijkheden
hier kreeg ik de kans om verbinding te leggen
van het gebruik van deze voertuigen. Omdat
met alle stakeholders tegelijk. Door middel
ze geen bestuurder nodig hebben, heeft de
van een presentatie en een workshop kreeg ik
gebruiker de mogelijkheid andere dingen
meer input van de stakeholders; waardevolle
tijdens de rit te doen. De gebruikers hebben
informatie die ik verwerkt heb in mijn
geen rijbewijs nodig. Sterker nog, het voertuig
projectvoorstel.”
kan ook alleen voor goederen gebruikt worden
realisatie kan namelijk een erg lange tijd zitten. Onderzoek naar trends en (technologische) ontwikkelingen is hier dus erg belangrijk om verschillende toekomstscenario’s vast te stellen. Een succesvol projectresultaat is dan ook zo ontworpen dat het past binnen diverse toekomstscenario’s.” Het resultaat van Natalia’s afstudeerproject: vimeo.com/144519966. ■
zonder dat er een persoon in zit.” Neem ons eens mee naar the green energy highway
Wat vind jij van de visie van De Bouwcampus?
“De groene snelweg van de toekomst richt
“De Bouwcampus heb ik ervaren als
zich voornamelijk op elektrische auto’s op de
een neutrale en open plek waar partijen
snelweg in 2030. De grootste redenen voor
samenkomen om geïnspireerd te worden en
de consument om nu geen elektrische auto
om samen te willen werken aan innovatieve
te gebruiken is de actieradius van de auto en
projecten. De krachten van De Bouwcampus
snelladen langs de weg kost nog steeds erg
zijn, naast het ondersteunen en faciliteren,
veel tijd. Contactloos laden van elektrische
tevens de verbinding leggen tussen wetenschap
auto’s op de snelweg vergroot de actieradius
en praktijk en de verbinding tussen een jonge
van de auto. Een Solaroad vluchtstrook en
generatie met een frisse blik en generaties
Vortex windgeneratoren, die direct aan de weg
vol ervaring en kennis. Ik denk dat een zo
geplaatst zijn, zorgen voor groene stroom om
vroeg mogelijke samenwerking tussen deze
de auto’s op te laden.
partijen binnen een project zal leiden tot meer innovatieve en duurzame resultaten.”
18 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 19
CASE II: GRIP OP DE MAAS IN CO-CREATIE ZOEKEN NAAR PERSPECTIEVEN VOOR EEN CONCRETE VERVANGINGSOPGAVE
Katja Oostendorp.
“Wat zullen we eens met die stuwen in de Maas gaan doen?”Het klinkt als een terloopse vraag in de kantine van Rijkswaterstaat, maar toch is dit het uitgangspunt voor één van haar grotere opgaven. Grip op de Maas laat zien wat er gebeurt als Rijkswaterstaat naar buiten treedt met een concrete vervangingsopgave waarvan de oplossing niet direct voorhanden en nog niet duidelijk is; om samen met experts op het neutrale terrein van De Bouwcampus in co-creatie te zoeken naar mogelijke perspectieven. De zoektocht naar een nieuwe manier van samenwerken, gebaseerd op gelijkwaardigheid, vertrouwen en transparantie, is allesbehalve een vrijblijvend experiment. Voor 2028, als stuw Grave het einde van zijn technische levensduur heeft bereikt, moet er een concrete oplossing liggen.
Het is een zeer complexe en
ontwikkelingen, op het gebied
neutrale terrein kunnen we buiten
Op weg naar vertrouwen
en haakten af. Anderen werden juist
waren niet leuk, maar het bespreken
omvangrijke opgave: de zeven
van technologie, economie,
onze traditionele rolpatronen
Minstens zo interessant als de
enthousiast doordat ze in dit vroege
van oud zeer was nu eenmaal nodig
stuwen in de Maas, gebouwd begin
maatschappij en ook klimaat en
van opdrachtgever en –nemer als
perspectieven die Grip op de Maas
stadium al hun denkkracht konden
om het vertrouwen te kunnen
twintigste eeuw, hebben hun langste
energie. De vraag is dan ook:
gelijkwaardige partners nadenken
heeft opgeleverd, is de dynamiek
aanwenden. Maar ook was sprake
herstellen. Uiteindelijk raakten
tijd gehad.
wat is nu nodig? Vanuit welke
over mogelijke denkrichtingen.”
die dit co-creatieproces tussen de
van scepsis en zelfs wantrouwen.
de meeste partners overtuigd
De herinrichting van de Maas is niet
perspectieven kunnen we naar de
Grip op de Maas is dan ook gestart
deelnemers heeft losgemaakt. Bij de
Dat is echter onvermijdelijk bij het
dat we ons ditmaal écht anders
alleen een immense technische,
Maas als systeem kijken?”, aldus Wim
met een open uitnodiging aan
eerste van de vier bijeenkomsten,
zoeken naar nieuwe verhoudingen.
wilden opstellen: kwetsbaarder,
bouwkundige en financiële opgave;
van Hengel, probleemverkenner
bouwbedrijven, adviesbureaus,
op 2 juni 2015, schoven tachtig
Zonder wrijving geen glans.”
transparanter en gelijkwaardiger.”
de stuwen drukken ook voor
stuwen in de Maas Rijkswaterstaat.
financiers, andere infrabeheerders
geïnteresseerde experts aan. “Een
“De eerste ontmoeting was
en kennisinstellingen. “Aan experts
heel spannende bijeenkomst”,
inderdaad taaier dan voorzien”,
Nooit eerder vertoond
CASE II GRIP OP DE MAAS In deze rubriek leren we van baanbrekende cases, we krijgen relevante ins & outs en een duidelijk beeld van de plek die De Bouwcampus wil zijn voor de sector. Maarten van der Vlist, Wim van Hengel, Albert Barneveld en
de komende honderd jaar hun stempel op de binnenvaart, de
Pre-concurrentiële setting
die dit vraagstuk op systeemniveau
herinnert Katja Oostendorp,
bevestigt Albert. “We moesten eerst
Toen die argwaan eenmaal uit de
watervoorziening, het uitzicht,
“Juist omdat het zo’n complexe
kunnen benaderen”, benadrukt
procesbegeleider co-creatie op
de nodige verwijten incasseren
weg was, kregen de intrinsieke
de recreatie en de natuur rond
opgave is waar nog geen concreet
Albert Barneveld, innovatiemanager
De Bouwcampus, zich. “Niemand
over zaken die we in het verleden
motivaties van alle deelnemers
de Maas. “Begin twintigste eeuw
antwoord voorhanden is, is dit
bij Rijkswaterstaat. “We willen
had immers enig idee wat deze
niet goed hadden aangepakt. Ook
ruimte: waarom waren zij gekomen
werd dat systeem van stuwen
bij uitstek een vraagstuk voor
immers voorkomen dat de
open uitnodiging zou opleveren.
zijn we als Rijkswaterstaat nogal
en wat wilden ze inbrengen? Een
en sluizen vooral geplaatst om
De Bouwcampus,” verklaart
vervanging wordt gezien als zeven
De verwachtingen liepen zeer
eens geneigd te snel de leiding
belangrijk moment was het ontstaan
de Maas te optimaliseren voor
Maarten van der Vlist, strategisch
afzonderlijke bouwprojecten, maar
uiteen. Sommige aanwezigen
te nemen. Deze reflexen moesten
van een voorbereidingsteam
steenkolentransport naar de
adviseur Rijkswaterstaat en
we willen de gehele Maas als één
concludeerden al snel dat er nog
we voor Grip op de Maas volledig
dat de leiding nam en alleen
Randstad. Nu spelen heel andere
Bouwcampusteamlid. “Op dit
systeem beschouwen.”
geen concrete opdracht te halen was
afleren! Die eerste confrontaties
verder wilde met experts die net
20 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 21
zo gemotiveerd waren. Eén
vanuit hun eigen expertise(s) en
vanuit de eigen interesses en
van deze ‘spoortrekkers’ was
persoonlijke interesse(s). Gewoon
motivaties van de experts, dus
Jaap van der Weele (zie foto
door letterlijk naar een pitcher
daar vertrouwen we op en blijven
rechts), verantwoordelijk voor
toe te lopen. “Dat was een mooi
we verder vanaf.” Het is belangrijk
professional management en
moment,” aldus Katja. “Je kon met
te beseffen dat de presentatie
civiele techniek bij Grontmij. “Grip
eigen ogen zien waar de energie
van de perspectieven slechts een
op de Maas sprak mij aan, omdat
van mensen naartoe gaat als
tussenfase is. “Er zijn nog diverse
het duidelijk ging om een geheel
ze rechtstreeks ‘met de voeten’
stappen te zetten, maar co-creatie
nieuwe manier van samenwerken,
mogen stemmen. Zo zijn zes
betekent dat ook de exacte
in plaats van de oude mindset
gemengde teams ontstaan die
volgende stap nog niet vastligt,”
waarin Rijkswaterstaat de
ieder een eigen perspectief zijn
benadrukt Albert. “Hoe nu verder
baas was en marktpartijen de
gaan uitwerken.”
het traject vormgeven? Ook het antwoord op die vraag verkennen
uitvoerders. Rijkswaterstaat nodigde ons nu uit om in de
Stap voor stap
keuken te komen en onszelf met
Nu de eerste vier sessies achter
de ingrediënten te bemoeien. Die
de rug zijn, liggen er zes zeer
Het is menens!
benadering, waarbij marktpartijen
uiteenlopende perspectieven
Is Grip op de Maas dan een
zelf mogen meedenken over de te
over de best mogelijke aanpak
vrijblijvende verkenning
maken keuzes, is naar mijn weten
van de Maas. Deze zijn geheel
zonder einddoel? Allesbehalve,
nog nooit eerder vertoond.”
voortgekomen uit de denkkracht
want hoe openlijk en vrij er
Uiteindelijk besloten zo’n
van de deelnemende experts.
ook mag worden gedacht en
zestig experts ook de tweede
“We vellen zelf dus geen
gediscussieerd; de stok achter
bijeenkomst in te gaan. Daar
oordeel over de uiteindelijke
de deur is dat er vóór 2028 een
mocht iedere deelnemer zijn idee
perspectieven,” benadrukt
plan van aanpak ligt voor stuw
van een perspectief pitchen in een
Maarten. “Ook geen ‘we missen
Grave. Of deze wordt vervangen
open bijeenkomst. Vervolgens
nog recreatie’, of ‘waar is het
of wellicht (gedeeltelijk) gesloopt
kon iedereen zelf bepalen of
thema duurzaamheid?’. Nee:
vanwege een geheel nieuw
een pitch hem of haar aansprak,
deze perspectieven zijn gevormd
perspectief op de Maas? De
we weer samen.”
Stuw Lith.
22 | De volgende verdieping
tijd zal het uitwijzen. Juist daarom
perspectieven bieden een geheel
nieuwe verhoudingen samen
is Grip op de Maas zo geschikt
andere en bredere kijk op de
gaat zoeken. Je kunt dus geen
voor het experimenteren met
Maas”. Maarten is ook blij met
boek openslaan en lezen hoe
co-creatie, stelt Albert. “Eerdere
de enthousiaste respons van de
co-creatie werkt. Maar juist
vernieuwingstrajecten zijn helaas
experts van de diverse partijen:
doordat je het samen moet
te vaak papieren tijgers gebleken,
“De Bouwcampus als neutraal
uitvinden, leren opdrachtgevers
juist omdat het verkenningen waren
terrein blijkt dus te kunnen werken
en opdrachtnemers elkaar beter te
zonder koppeling aan een concrete
omdat een nieuwe onderlinge
begrijpen en vertrouwen. Uiteraard
opgave. Grip op de Maas kent die
dynamiek ontstaat. Zolang ik dat
hebben we nog een lange weg
koppeling juist wél met een vaste
om mij heen zie gebeuren, is Grip
te gaan voordat de gehele
einddatum. Dat geeft richting en
op de Maas voor mij allesbehalve
bouwsector samenwerkt op basis
legt druk op de voortgang: het is
aan het mislukken!”
van gelijkwaardigheid, vertrouwen
menens!”
Ook Jaap is nog steeds enthousiast
en transparantie. Voor nu is Grip
Of het project tot zover geslaagd
over zijn betrokkenheid. “Ik
op de Maas een eerste stap
is? Over zowel de voorlopige
heb ontzettend veel geleerd
voorwaarts van een kleine groep
uitkomsten als het proces van
van het proces, juist omdat het
koplopers in de juiste richting.”
co-creatie zijn de betrokkenen
experimenteel en soms chaotisch
Nieuwsgierig geworden?
tot dusver erg tevreden.“Een
is verlopen.
Kijk voor meer informatie op
rijke oogst”, aldus Wim, “deze
Co-creatie houdt in dat je de
www.debouwcampus.nl. ■
De volgende verdieping | 23
De Bouwcampus ontleent haar bestaansrecht onder andere aan de bewoners; uiteenlopende organisaties en startups die zich hebben gevestigd in het pand, zodat er nog meer kruisbestuiving kan ontstaan in deze sector die midden in een transitie zit: van afschermen naar delen en van opdrachtgever versus opdrachtnemer naar co-creatie. Op dit moment zijn er veertien vaste bewoners die zich aangetrokken voelden tot de visie van De Bouwcampus. Wat zijn hun beweegredenen om zich in het pand te vestigen en hoe zorgen zij zelf voor cocreatie en practice what you preach? Een aantal van hen klom in de pen en gaf zichzelf bloot.
Jacqueline Meerkerk, BIM Loket:
daarbij wel open zijn over
Pullen, CfPB: “In ons eigen werk
“De rode draad in de Marktvisie
wat ieders perspectief is en
doen we onderzoek op basis
is samen. Het BIM Loket draagt
wat iemand komt brengen en
van action research met sterke
er met open BIM-standaarden
halen.”
participatie van eindgebruikers van gebouwen. Op De Bouw
concreet aan bij om deze visie te realiseren, omdat we geloven
Gremmee, PAOTM: “Co-creatie
campus zoeken we actief naar
THE REASONS WHY
in samenwerking. We staan als
wordt nu vooral ingezet door
verbindingen en houden daarbij
Marcel Groosman, Expertise
bouwsector nog maar aan het
Rijkswaterstaat. Het concept
vast aan die ene vraag: wat levert
BEWONERS VAN DE BOUWCAMPUS GEVEN ZICHZELF BLOOT
centrum Regelgeving
begin van een steeds verder
leent zich natuurlijk ook voor
dit de eindgebruikers op?”
Bouw (ERB): “Het ERB is
gaande digitalisering. Het
toepassing bij andere publieke
Wat was voor u de reden om u te
ontmoeten en verbinden; het
een netwerkorganisatie van
sleutelwoord daarbij is
opdrachtgevers, zoals provincies,
Baljeu, SBRCURnet: “Wij doen dat
vestigen in De Bouwcampus?
vakgebied ondergronds bouwen
deskundigen die gespecialiseerd
BIM: in essentie een manier
grote waterschappen en
met en voor onze netwerken, de
Rob Gremmee, PAO Techniek
is complex en alleen een integrale
zijn in de diverse technisch-
van samenwerken tussen
gemeentes. De lessons-learned
kern van onze manier van werken.
en Management (PAOTM): “Wij
aanpak kan een bijdrage leveren
inhoudelijke aspecten van
bouwpartners, waarbij
bij Rijkswaterstaat kunnen door
Met elkaar de juiste antwoorden
werkten al samen met SBRCURnet,
aan een mooi, leefbaar en
het Bouwbesluit, meer in het
informatie integraal wordt
ons verder worden gebracht naar
vinden en innovatie in de bouw
Vernieuwing Bouw en het COB
duurzaam Nederland. Als we dit
algemeen van de technische
beheerd tijdens de hele
deze opdrachtgevers in de vorm
verder brengen. Dat doen wij
en zagen in het concept van De
vakgebied breed willen ontwikkelen
bouwregelgeving. Wij menen
levenscyclus van het bouwwerk.”
van een workshop of in company
het liefst pre-competitief, maar
Bouwcampus mogelijkheden die
en willen laten aansluiten bij
dat De Bouwcampus als
cursus.”
ook vanuit geleerde lessen uit de
samenwerking te verstevigen en uit
bovengrondse ontwikkelingen,
vestigingsplaats, dicht bij de
Hoe zorgt u voor co-creatie?
te breiden naar andere partners.
hebben we elkaar nodig op een
Technische Universiteit Delft en
Majorie Jans, stichting De
Boonsma, COB: “Kennis opdoen
duurzaam bouwen hebben we al
Daarnaast spreekt de missie van De
herkenbare en logische plek waar
het Normalisatie-Instituut, haar
Bouwcampus: “Dit doen
door met elkaar aan een onder-
veel ervaring opgedaan. Vooral
Bouwcampus ons erg aan en kunnen
ons netwerk en onze collega-
eigen toegevoegde waarde en
we door maatschappelijke
werp vanuit de praktijk te werken,
bij belangrijke thema’s als smart
wij een bijdrage leveren op het
instellingen elkaar kunnen vinden,
naar verwachting ook die van
vraagstukken te agenderen
zo zien wij co-creatie. Daar doen
cities zien we dat we vanuit onze
gebied van kennisverspreiding naar
ontmoeten en zich thuis voelen.”
haar kennispartners, op korte en
en partijen uit de gehele
opdrachtgevers en opdrachtne-
verschillende netwerken juist tot
langere termijn zal versterken.”
keten daaraan te verbinden.
mers beide aan mee. Om een
integrale oplossingen komen voor
Door allianties aan te gaan
zinvolle bijdrage te kunnen leve-
verstedelijkingsvraagstukken.”
de markt van nieuwe concepten en technieken.”
Wim Pullen, Center for People
praktijk. Op het vraagstuk van
and Buildings (CfPB): “We doen
Jeannette Baljeu, SBRCURnet:
delen we kennis in de breedte
ren, werken we pre-concurrentieel
Edith Boonsma, Kenniscentrum
onderzoek naar de beleving en
“De Bouwcampus is de plek
en brengen we belangrijke
samen met publieke en private
Welke visie heeft u op het
voor Ondergronds Bouwen (COB):
het gebruik van werkomgevingen.
waar je maatschappelijke en
thema’s als smart mobility,
partijen en met kennisinstellingen
gebied van de drie kernthema’s
“Het COB is een netwerkorganisatie
Het idee om samen met andere
technische vraagstukken van de
smart energy en smart
in een veilige omgeving. Onze
vergrijzing, verduurzaming en
van meer dan 50 participanten
kennisinstellingen de gebruiker
bouw en GWW neer kunt leggen.
environment verder.
participanten zien elkaar daar
verstedelijking?
die met elkaar kennis ontwikkelen
centraal te zetten en gezamenlijk
Hier moeten we met elkaar
De insteek slaagt alleen
niet als concurrenten, maar als
Gremmee, PAOTM: “Vergrijzing
op het gebied van ondergronds
nieuwe initiatieven te kunnen
als kennisinstellingen goede,
als deelnemers hun eigen
partners die met elkaar werken
betekent ook meer senioren
bouwen en ondergronds
ontplooien, trok ons naar De
onafhankelijke antwoorden op
belangen parkeren en gaan
aan oplossingen van gezamenlijke
die langer moeten doorwerken.
ruimtegebruik. We geloven in
Bouwcampus.”
kunnen geven.”
voor het grote geheel, maar
opgaven.”
Om dat mogelijk te maken
24 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 25
is het belangrijk dat senior
Het aanpassen van de technische
Alle door het COB ontwikkelde
professionals blijven werken aan
regelgeving zal daarom een hoger
kennis is voor iedereen vrij
het vernieuwen en bijhouden
maatwerkkarakter moeten krijgen.”
beschikbaar.”
hun analytisch vermogen en
Wat draagt uw organisatie concreet
Pullen, CfPB: “De verbinding leggen
flexibiliteit.”
bij als het gaat om de transitie in de
tussen de bouw en de facilitaire
van hun vakbekwaamheid,
bouwsector?
wereld vinden wij belangrijk. Op
Boonsma, COB: “Steden
Jans, stichting De Bouwcampus:
de Themakaart Bouw missen we de
moeten compacter worden.
“We creëren op De Bouwcampus
Smart Services en Smart Decision
Bereikbaarheid, leefbaarheid
een open plek waar opdrachtgevers,
Making. Wat is de toegevoegde
en economische bloei komen
opdrachtnemers maar ook kennis
waarde voor de eindgebruiker?”
daardoor in wankel evenwicht,
instituten bij elkaar komen. Dat doen
dus efficiënt gebruik van de
we door te initiëren en partijen bij
Groosman, ERB: “We doen dat niet
(ondergrondse) ruimte is essentieel.
elkaar brengen. De rol van het team
alleen, maar in samenwerking met
Een integrale aanpak helpt om
van stichting De Bouwcampus is om
partners. En, in eerste instantie,
de stad toekomstbestendig
de vraagstukken die hier landen zo
met het oog op de afnemers, de
te maken. Daarvoor zijn een
goed mogelijk te articuleren en de
gebruikers, de consumenten.
gezamenlijke probleemverkenning,
juiste partijen uit ons netwerk bij
Daarbij zijn zowel regelgeving als
kennisontwikkeling en aanpak
elkaar te brengen voor een actieve
kwaliteitsborging functioneel. We
nodig.”
zoektocht naar de oplossing. Daarbij
denken dat we in die zin ook in
hebben we een faciliterende rol.”
De Bouwcampus gelijkgestemde
Pullen, CfPB: “Onze visie is ‘een
partners aantreffen.”
goede werkomgeving voor iedere
Gremmee, PAOTM: “Door het
organisatie’. Dat betekent dat je
organiseren van cursussen en
Meerkerk, BIM Loket: “Via centrale
kijkt naar het nu, de lange termijn,
trainingen voor de hele bouwsector,
informatie- en procesafspraken,
vitaliteit, flexibiliteit, de zittende en
worden nieuwe inzichten, kennis en
oftewel standaarden, wisselen
nieuwe generaties. Dat is voor ons
werkmethoden ook beschikbaar
opdrachtgever, architect, adviseur,
duurzaam: met de best beschikbare
voor de gehele sector, niet slechts
aannemer, installateur en leverancier
kennis naar de toekomst kijken.”
voor de koplopers.”
onderling informatie uit. Dit leidt tot
CASE III: DE MARKTVISIE IN OPEN DIALOOG NAAR HARMONIEUZERE SAMENWERKING EN GELIJKWAARDIGER VERHOUDINGEN De presentatie van de Marktvisie tijdens de lancering van De Bouwcampus op 13 januari, bewijst dat de bouwsector druk bezig is zichzelf voor te bereiden op de uitdagingen van de toekomst. In de Marktvisie en de bijbehorende leidende principes spreken opdrachtgevers, opdrachtnemers, brancheorganisaties en andere partners uitdrukkelijk de wens uit om te streven naar harmonieuzere samenwerking, gelijkwaardigere verhoudingen en het stimuleren van kwaliteit en innovatie. Niet met een blauwdruk voor de toekomst, maar juist door samen in een open dialoog te verkennen hoe we dit kunnen realiseren.
onderlinge dialoog te voeren, meer kennis te delen, beter te anticiperen op risico’s en voor alle partijen tot betere randvoorwaarden en realistische winstmarges te komen. De Marktvisie is het voorlopige resultaat van een proces, waarin Rijkswaterstaat een groot aantal partners uit de markt, de kenniswereld en andere publieke opdrachtgevers heeft uitgenodigd
een betere kwaliteit van het proces Groosman, ERB: “De samenleving
Boonsma, COB: “Door kennis
en van het resultaat! Gegevens
Dat de wens om samen te zoeken
MKB Infra, Astrin en Uneto-VNI
is in de afgelopen jaren erg
ontwikkeling praktisch en concreet
worden één keer ingevoerd, en zijn
naar nieuwe verhoudingen
onderschrijven de ambitie om
veranderd en zal onder invloed van
aan te pakken. De praktijk is de
voor alle betrokkenen beschikbaar.
breed leeft, blijkt wel uit de
samen te verkennen hoe men de
de langzamerhand overbekende
aanjager van een initiatief. Samen
Open standaarden hebben als groot
vele voorname marktpartijen en
onderlinge samenwerking kan
technologische ontwikkelingen
met het netwerk pakken we vraag
voordeel dat ze laagdrempelig
branchevertegenwoordigers die
verbeteren en de belangen tussen
in de nabije toekomst een grote
stukken op die voor meerdere
toegankelijk zijn en niet in het
de Marktvisie ondertekenden.
opdrachtgever en -nemer beter
aanpassingsgezindheid vragen.
partijen relevant zijn en waar
gebruik worden belemmerd door
Onder andere Rijkswaterstaat,
kunnen worden afgestemd. De
Niets nieuws. Echter, de bouw is
meerdere partijen aan willen
eigendomsrechten of (commerciële)
NLingenieurs, Bouwend Nederland,
Marktvisie spreekt dan ook de
een bedrijfstak met veel facetten.
meewerken.
belangen.” ■
Vereniging van Waterbouwers,
gezamenlijke wens uit om meer
26 | De volgende verdieping
CASE III DE MARKTVISIE In deze rubriek leren we van baanbrekende cases, we krijgen relevante ins & outs en een duidelijk beeld van de plek die De Bouwcampus wil zijn voor de sector.
De volgende verdieping | 27
besproken waar verbetering
die nieuwe verhoudingen wordt
projecten te veeleisend blijken,
grondstoffen en technieken. Dat
mogelijk was. En vooral: hóe die
een lang en complex proces.
is ook een teken dat de branche
we nóg sneller moeten kunnen
verbetering er dan precies uit
Daarin zullen we elkaar continu
zich snel heeft ontwikkeld en aan
anticiperen op die veranderingen,
moet zien. “Want juist het aangaan
moeten blijven aanspreken
steeds hogere verwachtingen
is dan ook één van de
en blijven voeren van die dialoog
en bijsturen, tot alle partijen
moet voldoen. De bouwsector
belangrijkste uitgangspunten van
is de belangrijkste gedachte
tevreden zijn. Gelukkig is dat
kan vandaag aanzienlijk meer dan
de Marktvisie. En juist omdat de
achter de Marktvisie,” stelt Roger
proces al begonnen en is er breed
enkele jaren geleden. Zowel op
samenleving steeds dynamischer
Mol, in 2015 trajectleider van de
draagvlak in de gehele branche.”
het gebied van engineering als
en onvoorspelbaarder wordt,
Marktvisie bij Rijkswaterstaat
Die cultuuromslag is niet alleen
uitvoering hebben we enorme
zijn deze principes niet in
en nu inkoopdirecteur bij het
zichtbaar op papier, maar ook
stappen geboekt, maar dat
beton gegoten. We moeten
om mee te denken hoe de
verwachtingen over de realisatie
Rijksvastgoedbedrijf. “Het is
al in de praktische aanpak van
wordt niet altijd voor het voetlicht
juist erkennen dat de complexe
bouwsector aan de toekomstige
van projecten. “Daarom is het
immers geen blauwdruk voor een
enkele projecten. Want juist de
gebracht.”
uitdagingen van de toekomst
maatschappelijke eisen en
belangrijk te zoeken naar nieuwe
nieuwe aanpak of een dictaat van
praktijkervaring met nieuwe
Die vooruitgang is ook hard
alleen te realiseren zijn door
ontwikkelingen kan voldoen.
verhoudingen, gebaseerd
opdrachtgevers aan de markt.
samenwerkingsvormen is volgens
nodig, indien we als sector
continu in dialoog te blijven.
“Want de verwachtingen die de
op wederzijds vertrouwen
De kerngedachte is juist dat we
Cees Brandsen essentieel om
voorbereid willen zijn op de
Doorwederzijds begrip te krijgen
samenleving van de bouwsector
en gericht op het algemene
samen op zoek moeten gaan naar
de Marktvisie daadwerkelijk
toekomst. Brandsen: “Want
over de soms tegengestelde
heeft, worden simpelweg steeds
belang: maximale kwaliteit
een nieuwe cultuur.”
concreet te maken. “Om de
die toekomst komt steeds
belangen tussenmarkt en
complexer,” verklaart Cees
leveren,” legt Titia Siertsema
Dat benadrukt ook Titia
Marktvisie in de praktijk verder
sneller dichterbij, zowel op het
overheid, om vanuit die basis
Brandsen, hoofdingenieur-
uit, voorzitter van UNETO-VNI,
Siertsema: “Belangrijker dan
te brengen is een aantal pilot-
gebied van veranderingen in de
samen de juiste vragen te stellen
directeur Grote Projecten &
ondernemersbranche voor de
de concrete punten, is dat de
projecten aangewezen waarin we
maatschappij als op het gebied
over hoe we onze gezamenlijke
Onderhoud bij Rijkswaterstaat.
installatiebranche en technische
Marktvisie bevestigt dat we allen
nieuwe, gerichte stappen zetten
van innovaties in materialen,
belangen kunnen realiseren.” ■
“Niet alleen moet onze huidige
detailhandel. “Ook wij zien
blijven werken aan het versterken
om tot verbetering te komen.
infrastructuur operationeel
inderdaad dat de markt voor onze
van onderling vertrouwen en
Vervolgens kan de gehele sector
blijven; het moet ook steeds
installateurs steeds complexer en
betere verhoudingen. In feite is
leren van deze ervaringen: welke
duurzamer en innovatiever
veeleisender wordt. Anderzijds
die cultuurverandering inmiddels
samenwerkingsvormen werken
worden. Maar ook aan het
stonden de marges juist te veel
ook al in gang gezet. Er zijn al vele
wel en welke niet? De Marktvisie
tempo van projecten worden
onder druk om hun maximale
initiatieven gestart om de sector
is bedoeld om te stimuleren dat
steeds hogere eisen gesteld.
prestaties naar boven te halen.
gezonder en harmonieuzer te
een succesvolle aanpak zo snel
Daarnaast waren er in de gehele
Samenwerking zou daarom meer
maken.”
mogelijk verspreid wordt naar
branche duidelijke signalen dat
moeten gaan over het streven
de onderlinge verhoudingen
naar kwaliteit en innovatie. Hoe
Slechts het begin
daardoor onder druk kwamen te
kunnen we elkaar inspireren over
De huidige punten in de
Teken van vooruitgang
staan.”
wat er allemaal samen mogelijk
gezamenlijke Marktvisie zijn dan
Hoewel de bouwsector volgens
is, in plaats van elkaar alleen
ook niet in steen gebeiteld: alle
Brandsen niet snel geneigd is
De prijs/kwaliteit!
beconcurreren op prijs? Dat we
partijen zijn de gezamenlijke visie
tot optimisme, benadrukt hij dat
Het besef dat de huidige
die verhoudingen met zijn allen
momenteel aan het doorvertalen
de meeste projecten uiteraard
omgangsvormen niet altijd
ter discussie hebben gesteld, is
naar hun eigen strategie, om
wél goed lopen. Daardoor zijn
tot optimale resultaten en
een enorme stap voorwaarts naar
deze vervolgens weer met elkaar
bijvoorbeeld forse besparingen
tevredenheid leidden, leefde al
een gezondere branche.”
te vergelijken en op elkaar af te
gerealiseerd op de tenderkosten
langer in de branche. Dat bleek uit
Die discussie is vooral gevoerd
stemmen. “Wat dat betreft is de
bij Sluis Eefde en zijn de
een toename van juridische claims
in de Marktvisiecafé’s, waarin
presentatie van de gezamenlijke
aanbestedingstrajecten van de
en arbitragezaken, gespannen
vertegenwoordigers binnen de
Marktvisie slechts het begin,”
Beatrixsluis en de A6 verbeterd.
relaties tussen opdrachtgevers en
bouwsector op uitnodiging van
verklaart Roger Mol. “Het
“Het feit dat de markt onder
-nemers en soms onrealistische
Rijkswaterstaat openlijk hebben
daadwerkelijk realiseren van
spanning stond en sommige
28 | De volgende verdieping
andere projecten.”
De volgende verdieping | 29
COLUMN Hoe innoveert de sector? Zo dus...
moet u ons dan wel de gelegenheid voor geven.
huizen, riolen… Beton is het fundament van onze
Lukt dat met een projectje hier en daar? Nee. Lukt
samenleving. Ook zij willen duurzamer: meer
SBRCURnet is ruim een jaar geleden naar De Bouwcampus verhuisd. De reden?
dat wanneer we steeds voor één partij, één project
recyclen, slimmer, meer toegevoegde waarde, maar
Maatschappelijke vraagstukken die in de bouwsector leven komen bij ons verder.
mogen doen? Nee. Lukt dat als we meerjarig de
zoeken de partnerschappen om dat te realiseren.
Dat is wat wij doen: wij agenderen vraagstukken en zorgen voor oplossingen.
handen ineenslaan? Ja! Omdat de genoemde
SBRCURnet kent die partijen: de betonindustrie, de
De Bouwcampus is dé verzamelplaats van kennisinstellingen, van partners en van
vraagstukken niet in een jaar opgelost zijn. Omdat
bouwbedrijven, opdrachtgevers als Rijkswaterstaat,
techniek. Daar brengen wij gezamenlijk alles bij elkaar en daarom voelen wij ons er
we, vanuit een strategische opgave, meerdere
Rijksvastgoedbedrijf en ProRail, de departementen
thuis. Door ons als partijen op De Bouwcampus te verbinden innoveren we onszelf,
projecten willen toetsen, en die kennis willen
en de maatschappelijke organisaties. Wij zien het als
én innoveren we de bouw.
uitdragen om weer volgende stappen te maken.
onze plicht die partijen op De Bouwcampus bij elkaar
Innoveren heeft tijd nodig. Koplopers en uitrollen. Zo
te brengen. Onze thuisbasis.
De samenleving wordt steeds complexer. Het is niet voor niets dat de sector zélf
innoveert de sector. Wij kunnen dus met u aan de slag. Op een nieuwe
om De Bouwcampus heeft gevraagd. Vraagstukken rondom duurzaam bouwen, beheer en onderhoud, integraal samenwerken, frisse scholen, noem maar op. Hoe
U zult denken, noem eens een voorbeeld. Ik zeg:
manier en altijd op zoek naar duurzame oplossingen.
pak je die aan?
de betonsector. Een sector waarbij niemand snel
Samen innoveren in een bouwsector die klaar is voor
aan innovatie denkt, maar waar iedereen wel mee
de toekomst.
De wereld innoveert continu. Morgen is niet meer hetzelfde als vandaag. Wij
te maken heeft. Die in onze hele maatschappij
zien onszelf dan ook als een zichzelf ontwikkelende organisatie. En wij willen
verweven is. We denken niet aan beton, maar we
Jeannette Baljeu
opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw mee laten ontwikkelen, maar daar
zien het de hele dag in onze wegen, kantoren,
SBRCURnet ■
WAT GEBEURT ER OP DE BOUWCAMPUS? Net zoals SBRCURnet verzorgen de bewoners van De Bouwcampus gezamenlijk en met hun partners diverse activiteiten op het gebied van innovatie en vernieuwing in de bouwsector. Een greep uit het diverse aanbod: workshops zoals SoBigData door de TU Delft en Visualisaties door SBRCURnet. Netwerkbijeenkomsten zoals Ambassadors of Change met als doel het Opdrachtgeversforum scherp te houden. En evenementen zoals de ledenvergadering van Bouwend Nederland en het Nationaal Brandveiligheidsevenement. Co-creatiebijeenkomsten rond de vernieuwingsopgaven Grip op de Maas, Duurzame gezonde scholen en Stroomversnelling Bruggen vinden tevens met regelmaat plaats. Daarnaast faciliteert De Bouwcampus overleggen van de G4 gemeenten, het Bouwinformatieraadoverleg en de Unie van Waterschappen. ■
30 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 31
MENUKAART DE BOUWCAMPUS DIT IS DE BOUWCAMPUS
DIT IS WAT WIJ TE BIEDEN HEBBEN
VOOR U CREËREN WIJ EEN BRUISENDE EN DYNAMISCHE WERKOMGEVING - EEN PLEK WAAR BELEVING TELT EN WAAR IDEEËN WERKELIJKHEID KUNNEN WORDEN.
DE BEWONERS De Bouwcampus is de plek waar u opdrachtgevers, opdrachtnemers en
Wees hier welkom om meerdere redenen
Wij bieden u een andere werkplek, een ruimte
dan slechts één. Niet alleen om te werken of
om te kunnen excelleren. Het is dan ook mogelijk
om aan tafel te schuiven voor een afspraak
om u te vestigen in het bruisende en open pand
of een brainstormsessie. Juist ook wanneer u
van De Bouwcampus. Hier kunt u er zeker van
geïnspireerd wilt raken, andere mensen wilt
zijn dat u elke dag iemand vanuit een ander
ontmoeten, een co-creatieproject wilt opstarten,
deel van de sector tegen het lijf loopt. Zo blijft
informatie wilt vergaren, om een startup te
u betrokken bij de actuele maatschappelijke
beginnen of om een kernthema neer te leggen.
vraagstukken en kunt u hierin participeren.
Ja, ook dan bent u bij De Bouwcampus op het
En, zo kunt u in een inspirerende omgeving uw
juiste adres.
gasten ontvangen.
De Bouwcampus is de plek waar u verbinding
Een ruimte op maat, in uw eigen comfortzone
legt. Hier liggen de kansen om mee te
en met behoud van uw eigen bedrijfsidentiteit.
denken en mee te doen aan het uitwerken van
Een contract met flexibele voorwaarden, terwijl u
DE BOUWCAMPUS
maatschappelijke vraagstukken, zoals vergrijzing,
geniet van de voordelen van het collectief dat de
Van der Burghweg 1
verduurzaming en verstedelijking en alle thema’s
bewoners gezamenlijk uitstralen.
DOE MEE
kennisinstituten ontmoet. Naast veertien vaste bewoners* komt u op De Bouwcampus onder andere netwerkcollectieven, kennisontwikkelaars, bouwresearch organisaties, ingenieurs- en adviesbureaus, afstudeerders van de TU Delft, brancheorganisaties, gemeenten en waterschappen tegen.
FACTS & FIGURES
2628 CS Delft
die daaraan gekoppeld (kunnen) worden. De Bouwcampus telt nu 14 vaste bewoners. Lees
De Bouwcampus bevindt zich in Gebouw 26 op
Niet alleen de bouwsector krijgt de mogelijkheid
meer over hun beweegredenen zich te vestigen
U bent van harte welkom om deel uit te maken
de TU Campus
mee te denken en te doen, ook ver buiten
in het pand op pagina 26.
van het netwerk van De Bouwcampus.
Totaaloppervlak 6.259 vierkante meter
de sectorgrenzen ligt voldoende denkkracht
Wilt u meer weten over de voordelen en
Beschikbaar voor verhuur van projectruimte,
om met innovatieve oplossingen te komen.
voorwaarden van het netwerk, neemt u dan
vergaderruimte, brainstormplekken:
Oplossingen voor een nieuw tijdperk. En daarom
contact op via info@debouwcampus.nl of via
988 vierkante meter
is co-creatie key en is De Bouwcampus het
015-20 26 070.
startpunt voor deze samenwerkingen.
* Expertisecentrum Regelgeving Bouw, Avante Consultancy, SBRCURnet, BIM Loket, COB, CIB, Building Changes, Center For People and Buildings
32 | De volgende verdieping
PAO Techniek en Management, The Green Village, BRIS, stichting De Bouwcampus, A3C Management & Consultancy en Field Factors
De volgende verdieping | 33
AAN TAFEL: LEREN DOOR TE DOEN, DAAR KOMT DE BOUWCAMPUS OP NEER Een tafelgesprek is zo oud als de weg naar Rome, en toch nog steeds een ultiem middel om verschillende visies op stellingen te horen en daar direct op te kunnen reageren. We spraken met Jack de Leeuw (directieadviseur SBRCURnet), Louis de Quelerij (adviseur stichting De Bouwcampus) en Maurice van Rooijen (bestuurslid stichting De Bouwcampus) over experimenteren, samenwerken en verbinden.
die ik benaderde kenden De
De Leeuw: “Waar het mij om
nuttige contacten opgedaan dan
Bouwcampus niet. Die slag is
gaat is dat De Bouwcampus de
in twee jaar tijd in Amsterdam.
nu al, door dit te organiseren,
echte behoefte leert kennen.
Ze hebben hier al meer waarde
gewonnen. Jongeren moeten
We vullen het hier aan tafel
gecreëerd.”
vooral hun eigen initiatieven
toch weer zelf in. Laten we echt
houden, maar kunnen aansluiting
andere beelden naar binnen
De Leeuw: “De lancering is
vinden bij De Bouwcampus
halen en kijken of we die
ontzettend belangrijk geweest.
op thema’s en activiteiten. Zij
ideeën kunnen faciliteren. Dat
Het is de toevallige ontmoeting
willen juist die koppeling met de
is de manier van werken die De
die daar is gecreëerd. Dat wil
praktijk.”
Bouwcampus verder en beter
je continu op De Bouwcampus.
vorm kan geven.”
Werkende 3D-printers laten
De Quelerij: “Wat ontzettend
draaien met studenten en
De Bouwcampus ziet er over vijf
het concept van De Bouwcampus
De Leeuw: “De bouw is een
mooi dat je er zoveel bij elkaar
Van Rooijen: “De conversatie
begeleiders, zodat ze daarna
jaar…
juist zo mooi. Hoe je dat gaat
volgende sector geweest. Het is wel
hebt gekregen. Waar ik vooral
blijft hetzelfde. Het zit hem juist
hun werk tentoon kunnen
De Leeuw: “... totaal anders uit.
vormgeven, is de zoektocht.
spannend om na te denken of het
benieuwd naar ben is waar de
in nieuwe bijdragen. Waar ik
stellen. Bij binnenkomst op De
Anders dan wij ons nu kunnen
Proberen door te experimenteren,
ook een sturende sector zou kunnen
jongeren geïnspireerd door
moeite mee heb, is dat dan altijd
Bouwcampus zou er meteen
voorstellen. Onze manier van
want uiteindelijk gaat het erom dat
zijn. Dat maakt het namelijk een veel
raken? Hoe kan De Bouwcampus
gekeken wordt naar jongeren.”
reuring moeten zijn omdat
samenwerken en met elkaar omgaan
wij maatschappelijke vraagstukken
spannender model. Dan gaat het
helpen om voor jongeren iets
is dan niet meer gestoeld op hoe wij
gezamenlijk gaan oplossen.”
niet meer over capaciteit, maar over
voor elkaar te krijgen?”
de functie van de bouw.”
vanuit de ‘oude’ bouwwereld naar Van Rooijen: “De dagelijkse realiteit
overal iets te doen en te zien is De Leeuw: “Hebben jullie ooit
en mensen te ontmoeten zijn.
gehoord van Ben Bronsema?
Het is niet alleen met elkaar
Deze man begon op zijn
praten, maar juist laten zien
laat zien dat het een uitdaging is
De zittende cultuur heeft meer
72e met promoveren op het
wat gemaakt kan worden. De
De Quelerij: “De Bouwcampus
om De Bouwcampus succesvol
moeite met het adapteren van het
installatieloos maken van
sector is wat dat betreft niet
is opgericht om vernieuwing en
te maken. De intentie is er! Bij de
concept dan de nieuwe generatie
kantoorgebouwen. Deze zomer
gewend te investeren in soft
verbetering te bewerkstelligen.
goede intenties zitten ook oordelen,
De Leeuw: “De nieuwe generatie
gaat volgens dat idee het
skills. Langzamerhand worden
Dat kan alleen door open te staan
maar toch is het zo belangrijk het tot
hoeft niets te adapteren. Wij, als ik
eerste hotel gebouwd worden.
steeds meer projecten met een
voor andere partijen. Dat maakt
een succes te maken.”
voor Louis en mij mag spreken, doen
Dat is toch fantastisch! Ook
moderator georganiseerd. En
als oudere generatie juist ons best
iemand zoals Bronsema kan als
wat blijkt: die projecten lopen
om vernieuwingen te adapteren.
inspiratiebron dienen.”
veel beter! Die omgeving kan De
de toekomst kijken.”
Mijn vraag is eigenlijk: zit de nieuwe
Bouwcampus faciliteren.”
generatie te wachten op het concept
De Bouwcampus is een
De Bouwcampus?”
vrijplaats voor vernieuwing
Van Rooijen: “Als ik met mijn dochter van twaalf spreek, besef ik des te meer dat ook ik niet meer voor de jongere generatie mag spreken.
De Quelerij: “Het grootste
nog wel meer om een veilige
compliment dat ik
omgeving. Vaak gaat het over
tijdens de lancering op 13 januari jl. hoorde, was van
Jongeren moeten een stoel in het
Field Factors. Deze
bestuur krijgen. Ik sprak vandaag
startup bewoont
nog met een groep jonge ‘leidende’ vertegenwoordigers van een
Van Rooijen: “Het gaat misschien
sinds kort De Bouwcampus en
organisatie, vereniging, netwerk of
heeft in die korte
initiatief die verbinding hebben met
periode al meer
vertrouwen, maar je kan nooit iemand vertrouwen als je je niet veilig voelt. Dat wil je voorkomen. De Bouwcampus kan daar als neutraal terrein zeker een rol in vervullen. Je kan elkaar vinden. En achteraf gezamenlijk bekijken waar het goed en slecht ging.”
onze sector. De meeste jongeren
34 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 35
Jack de Leeuw (1953) was ruim zeventien jaar directeur van SBRCURnet. In die functie heeft hij zich op het gebied van samenwerking met andere partijen gericht op het initiëren van nieuwe thema’s, kennis ontwikkelen en kennis verspreiden. Hij is medeoprichter van de Dutch Green Building Council en het De Bouwcampus levert meerwaarde
Van Rooijen: “Of als je het niet ziet,
NRP. Sinds 2015 adviseert hij
aan de bouwsector en daarbuiten
moet je het niet doen.”
Jeannette Baljeu, de nieuw
De Leeuw: “Een goede ontwikkeling
DE WEG NAAR DE VOLGENDE VERDIEPING HET FUNDAMENT IS GELEGD
Tijdens de lancering van De Bouwcampus op 13 januari 2016 was BNR Nieuwsradio live aanwezig voor een uitzending van BNR Bouwmeesters. Te gast in de uitzending waren Annemieke Nijhof (directeur Tauw en bestuurslid stichting De Bouwcampus), Ulrich Knaack (hoogleraar Design of Construction aan de TU Delft) en Joep Rats (directeur Economische Zaken van Bouwend Nederland). Ook minister Schultz van Haegen schoof aan en gaf haar toelichting op De Bouwcampus. Een document dat nogmaals bevestigt dat het fundament van De Bouwcampus is gelegd.
algemeen directeur van
van de laatste jaren is dat grote
De Quelerij: “Als De Bouwcampus
opdrachtgevers met elkaar praten.
moet je je op die zaken richten die
Eenieder loopt tegen vraagstukken
een impuls nodig hebben. Juist die
Maurice van Rooijen (1969) is
aan waar hij of zij geen antwoord
dingen kiezen om het vooruit te
innovatiestrateeg bij Movares,
op heeft. Het gaat erom dat je het
brengen. Onderwerpen waar de tijd
ervaringsdeskundige op het
lef hebt mensen te zoeken die je
rijp voor is.”
gebied van samenwerken
SBRCURnet.
tussen generaties en co-
kunnen helpen met dat probleem. De rol van De Bouwcampus zou
De Leeuw: “De opgave is de onder-
creatie expert. Is oprichter
moeten zijn dat je die hulp kan
werpen te selecteren die de aan-
van JongeGeesten®
bieden. Hulp in het ontwikkelen van
dacht nodig hebben. Energielabels
en medeoprichter van
nieuwe ideeën en gedachten.”
voor woningen zijn bijvoorbeeld
TheoryULab.nl en in 2015
heel lang bestreden, maar nu zijn
benoemd tot bestuurslid van
Van Rooijen: “Kan het ook
ze er toch. De tijd was er rijp voor!
stichting De Bouwcampus.
andersom? Soms ziet iemand niet
Belangrijk is altijd dat je vanuit De
dat er een probleem is.”
Bouwcampus met een ruime blik
Louis de Quelerij (1952) heeft
dat wat er om je heen gebeurt waar-
zijn hele carrière gewerkt op
neemt.”
het grensvlak van techniek,
Broedplaats van de
de officiële lancering van De
‘Science to build’
De Leeuw: “Ik ga op zoek naar
management en kennis.
bouwsector heeft een
Bouwcampus. Stakeholders
De presentator van BNR
een probleem hebben. Dat
Van Rooijen: “Daar zit ook een mate
Zowel bij Rijkswaterstaat,
gezicht
vanuit alle hoeken zijn
Bouwmeesters richt zich tot
zijn mensen die willen doen en
van synchroniciteit in.”
Fugro als de TU Delft heeft
Het is rumoerig op de begane
geïnteresseerd en zij komen
zijn tafelgasten met de vraag
hij steeds de focus gelegd op
grond van De Bouwcampus; er
graag kennismaken - als ze
wat De Bouwcampus nu zo
mensen die wél weten dat ze
leren.” De Quelerij: “Elke organisatie maakt
innovatie, kennisontwikkeling
zijn zeker 400 genodigden die
dat nog niet gedaan hadden -
interessant maakt. Nijhof: “Het
De Bouwcampus is een concept
dagelijks keuzes. Zo ook De Bouw-
en organisatieverandering. Na
in en uit seminarruimtes lopen
met de bewoners, studenten,
mooie van De Bouwcampus is
dat verder uitgewerkt dient te
campus. Je moet proberen die keu-
zijn afscheid als decaan op de
en de expositie van studenten
partners van De Bouwcampus
dat het een doorstart is van de
worden door de hele sector
zes te maken waarvan je denkt dat ze
TU Delft werkt hij als adviseur,
en startups bezoeken. De
(zoals Dura Vermeer, Movares,
vernieuwing waar we al een paar
De Leeuw: “De bewoners van
een grote impact kunnen hebben.”
bestuurder en vernieuwer
professorische radiostudio
TNO e.v.a.) en het politieke
jaar aan werken in onze sector.
in de gouden driehoek van
is opgebouwd naast twee
bezoek dat op de agenda
Nu zijn deze mensen hier naartoe
De Bouwcampus zijn niet De Bouwcampus. Het is veel méér
De Leeuw: “De Bouwcampus is een
overheid, kennisinstellingen en
seminarruimtes, tussen glazen
staat. De broedplaats van de
gekomen om ook te vernieuwen,
dan dat. Het is heel Nederland.
zoektocht. Louis zei het al: we
bedrijven.
wanden. Het lijkt bijna alsof het
bouwsector krijgt vandaag een
te versnellen.” Rats voegt hieraan
Dat betekent dat als je dat niet
moeten leren door te doen! Dat is de
altijd zo geweest is. Op deze
gezicht. Daar is een lange weg
toe: “Ik zie dat veel partijen bij
wilt, je niet mee moet doen aan
beste manier om De Bouwc ampus
woensdag is het een drukte
aan voorafgegaan. De weg
elkaar zitten die normaliter niet
De Bouwcampus.”
verder vorm te geven.” ■
van jewelste, want vandaag is
naar De Volgende Verdieping.
per se iets met elkaar van doen
36 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 37
Wat is nodig?
al een rol, we hebben hen al
afweet, maar die wel toepasbaar
Knaack geeft aan dat er
gevraagd ons van advies te
zijn. De Bouwcampus kan hierin
nu veel meer visie is: “Ook
dienen. Namelijk op het gebied
een belangrijke rol spelen.”
in de voorbereiding van
van de zeven stuwen in de Maas,
De Bouwcampus zag je de
een zeer complex vraagstuk met
Laten we vooral gaan bouwen
samenwerkingen al ontstaan.
verschillende perspectieven:
De minister van Infrastructuur
Nu er al een aantal trajecten is
gaan we voor levensverlenging
en Milieu ziet niet alleen
geweest, waaronder Grip op de
van de stuwen of vernieuwing?
kansen liggen op het gebied
Maas, liggen er perspectieven en
En kun je ze zo maken dat het
van samenwerking en kennis
scenario’s.” De radiopresentator
energieneutraal is of dat ze
delen tussen de bouwsector en
wil graag weten hoe het nu
zelfs energie opleveren? De
de overheid, maar vooral ook
verder gaat in de praktijk. Fijn,
Bouwcampus is een ideale plaats
op vertrouwen. “Vaak leiden
al die focuspunten, maar wat
voor dit soort vraagstukken, juist
zaken tot juridische discussies
wordt er concreet mee gedaan?
omdat we zo veel mogelijk kennis
en daar is een ieder meer geld
Nijhof: “We gaan die ideeën
willen benutten.”
en tijd aan kwijt dan wanneer we met elkaar de urgentie
verrijken met elementen uit
hebben of zelfs een fijn gesprek
Volgens haar is er vooral winst
Niet omdat het leuk is, maar
zouden hebben. Hier gebeurt
te behalen in het neerzetten van
omdat het moet
dat wel. Met kennisinstellingen
Nederland als een showcase: “We
“Het is goed dat we het op een
die veel weten, opdrachtgevers
zouden de wereld kunnen laten
andere manier doen,” beaamt
die producten willen bouwen
zien dat we met bijna 17 miljoen
Rats. Om dat te concretiseren
en bouwers die het uiteindelijk
mensen in een kletsnatte delta
draagt hij het voorbeeld aan
realiseren. Ik vind het heel positief
zo’n geweldige kwaliteit van leven
van de 4.400 bruggen die
om te zien.” Ook Knaack is het
weten te creëren.” Ze legt uit dat
gerepareerd of vervangen moeten
daarmee eens: “Het spannende
we naar Nederland 3.0 gaan met
worden in Nederland. “Vroeger
hiervan is dat het een platform
onder andere het initiatief van De
zouden we elk bruggetje opnieuw
is van ‘science to build’. In de
Bouwcampus. “Nu doen we het
ontworpen en vervangen hebben.
toekomst gaan we een duidelijke
echt met elkaar, dat was twintig
Nu denken we groter, en kijken
impact zien!”
jaar geleden ondenkbaar. En niet
we zowel over de sectorgrenzen
alleen met partijen uit de sector,
als naar het buitenland. Dat geldt
Naar Nederland 3.0
ook daarbuiten en vooral ook
ook voor scholen, woningen,
“Wat is het doel van deze
met de samenleving. We hebben
ziekenhuizen, rioleringen. We
campus?” vraagt de presentator
tenslotte grote uitdagingen, zoals
bouwen niet omdat we het leuk
zich af. “Vernieuwing
met bijvoorbeeld tachtigplussers
vinden, maar omdat het moet en
en verbetering van de
die langer thuis blijven wonen,
omdat het zaken zijn waar we elke
samenwerking, “ antwoordt
het vele asbest dat overal
dag plezier van willen hebben.
Nijhof direct, en ze vervolgt:
verwijderd moet worden en auto’s
Dat doen we nu met veel meer
“We hebben namelijk grote
die straks zonder bestuurder
slimmigheden, onder andere
maatschappelijke opgaven
rijden. Die opgaven kun je alleen
door samen op te trekken met
in Nederland en daarbuiten.”
gezamenlijk oppakken.”
kennisinstellingen.”
38 | De volgende verdieping
andere perspectieven. Het
Kennis verzamelen en delen
voelen om iets gezamenlijk
nieuwe denken is waardecreatie
Schultz van Haegen meent dat
op te pakken.” Rats is het daar
en -koppeling. Om een
De Bouwcampus gezien kan
volkomen mee eens en sluit het
voorbeeld te geven: we kijken
worden als een innovatieve club:
radioprogramma af met: “We
bij de vervanging van stuwen
“Het gaat erom dat de innovaties
gaan een tijd in met enorme
in de Maas niet alleen naar het
ook zo snel mogelijk gebruikt
opgaven. Dan zijn juist die
object zelf, maar tevens naar de
kunnen worden voor andere
samenwerking en connectie
Maas.” Dan volgt de vraag hoe
opgaven die er zijn. Hier, op
van belang om de vragen van
je dan uiteindelijk het beste plan
De Bouwcampus, wordt al die
Nederland goed te kunnen
kiest. Tenslotte wil iedereen die
kennis verzameld en van daaruit
beantwoorden. Het is daarbij
heeft meegedacht in een traject
kan het gedeeld worden. Soms
cruciaal dat we vooral gaan
inspraak en belang. “Door van
zijn er al ideeën waar je niet van
bouwen.” ■
tevoren al te kijken naar wat werkelijk nodig is,” meent Rats. Knaack vult aan: “En uiteindelijk moet het altijd financieel haalbaar zijn.” Kennis benutten Op dat moment schuift minister Schultz van Haegen aan tafel tijdens de live uitzending van BNR. De presentator maakt direct een bruggetje door aan haar te vragen hoe De Bouwcampus een rol zal spelen in de uitdagingen waar Nederland mee te maken heeft. “De Bouwcampus speelt
De volgende verdieping | 39
DUOCOLUMN Buurman Wim Pullen (Center for People and Buildings) heeft een prangende vraag aan medebewoner van De Bouwcampus Nico Heijmen (Building Changes).
Beste Wim, Je eindigt met een groet van de buurman van tweehoog achter! Dat klinkt armzalig, maar inmiddels ben ik erachter dat ook jij vooraan in de bus moet zitten. Een bus bedoeld om de ‘traditionele’ bouwsector op een andere wijze dan top-down in beweging te krijgen.
Beste Nico,
Gebruiker centraal stellen? Eens! Maar, er is meer te doen! Gedurende mijn werkzame leven ben ik al
Deze brief begin ik met een bekentenis. Voordat we
twintig jaar actief in de uitvoerende en ontwikkelende
buren werden op De Bouwcampus had ik niet van jouw
B&U sector. Altijd tegendraads maar dat leverde mij
organisatie Building Changes gehoord. Dat is eenvoudig
continuïteit. Midden jaren negentig konden wij succes
te verklaren. Veel organisaties in de bouw zijn mij vreemd
behalen door opdrachtgevers te ontzorgen. Nu zitten
omdat ik niet opgegroeid ben in wat jij steeds ‘de sector’
de huidige successen op thema’s als duurzaam (niet
noemt. Wat mij opvalt is hoe breed deze sector is en
te verwarren met duur en langzaam), stimulering van
hoe vaag de grenzen daarvan zijn. Het Center for People
regionale en lokale economieën en werkgelegenheid,
and Building onderzoekt de relatie tussen mensen, hun
toepassing van nieuwe technieken en producten en het
werk en hun werkomgeving. In ‘mijn’ wereld gaat het
elimineren van verspilling. Op deze thema’s is Building
dan over de middelen die mensen nodig hebben om
Changes actief door opdrachtgevers, opdrachtnemers,
efficiënt en effectief te zijn, zoals een goede werkplek,
vakmanschap en opleidingen aan elkaar te koppelen
werkende ICT, slimme collega’s. De verwachtingen over
met als middelpunt de eindgebruiker. Onze benadering
de werkomgeving worden steeds explicieter: kan een
is vooral bottom-up om ergens aan te haken bij
werkplek je inspireren, kan het de binding met het bedrijf
de top-down benadering. Volgens mij vinden wij
versterken, voorkomt een werkplek dat je inlevert op
elkaar daar. Mijn ervaring is dat veel veranderingen
vitaliteit? Dat wordt in een organisatie sterk beleefd als er
stranden op moeizame managementstructuren en
verandering is in de werkomgeving. Medewerkers in een
beoordelingssystemen. Oorzaak: kortetermijnresultaten
organisatie malen er niet zo om waar de verbeteringen
gaan voor strategische lange visies. Uitzondering zijn
voor hun werk vandaan komen. Ik moet erbij melden
familiebedrijven die bijna altijd voor de lange termijn
dat velen ook niet een helder beeld van de toekomst
kiezen. Niet voor niets zijn het vooral deze organisaties
van hun werk hebben. Dat geeft veel kansen voor wie
die de crisis hebben overleefd. Toch hebben ook
daarin creatief kan meedenken. Dat kunnen gevestigde
deze bedrijven wel wat te doen. Al met al gaat het
bedrijven zijn, maar ook starters, grote bedrijven, kleine
in de sector om mensen. Laten we beginnen bij het
bedrijven. Om daarover meer te leren ben ik naar De
elimineren van verspillingen. Dat zijn de zaken waar
Bouwcampus gekomen. Maar ook om eraan bij te dragen
geen gebruiker om heeft gevraagd! Volgens mij zijn
dat de bouw producten maakt die doen wat ze moeten
we als bewoners van De Bouwcampus in staat om de
doen en die duurzaam zijn voor de gebruiker. Producten
maatschappij te helpen door deze ‘brede’ sector een
en diensten mogen van mij op één hoop geveegd
duwtje te geven, in de goede richting dan wel. Zullen we
worden. Het blijft voor mij soms een ondoorgrondelijke
regelmatig een burendag organiseren om vervolgens
wereld, “de” sector. Jij hebt veel kennis van MKB-
met de bus op stap te gaan op zoek naar nieuwe ideeën,
bedrijven in de bouw. Wat kunnen zij betekenen om
kansen en mogelijkheden?
eindgebruikers beter te laten werken? Buurman Nico Je buurman van tweehoog achter, Wim
40 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 41
VISIE VAN BUITEN NAAR BINNEN: RUTGER BREGMAN Inspirerende personen kijken met een frisse blik naar onze sector. Wat kan de bouwsector leren van deze ‘outsiders’?
“Ik ben nooit bezig met de bouwsector en weet er ook niet veel vanaf,” benadrukt Rutger Bregman ten eerste. De jonge historicus kent gebouwen alleen als eindgebruiker, maar over innovatie, marktwerking en de rol van de overheid heeft Bregman heel wat prikkelende ideeën. Eén visie heeft hij alvast met ons gemeen: het besef dat we de samenleving van de toekomst zelf moeten bouwen.
die ook het daadwerkelijke gedrag
Rutger Bregman (1988) is
gaan sturen. In veel sectoren zie je
historicus en auteur van
nu dat mensen worden afgerekend
Met de Kennis van Toen
op criteria die weinig te maken
(2012) en De Geschiedenis
hebben met de essentie van
van de Vooruitgang (2013).
hun werk, zoals in de zorg of het
Als publicist en redacteur
onderwijs. Juist op dat gebied moet
voor De Correspondent
de overheid zich dus terugtrekken
plaatst hij actuele discussies
en erkennen dat sommige prestaties
over politiek, economie en
nu eenmaal niet zijn vast te leggen.
vooruitgang in een historisch
Dan kunnen we beter vertrouwen
perspectief.
hebben in de mensen zelf; dat zij In lijn met De Volgende Verdieping
bedrijven zoveel mogelijk hun gang
De overheid verkondigt de visie,
vaak beter dan de overheid weten
pleit hij daarom voor een
laten gaan. We zouden daarentegen
bijvoorbeeld: ´binnen twintig jaar
wat werkt en ook elkaar daarop
nieuw ‘vooruitgangsgeloof’:
best een meer ondernemende staat
willen we naar de maan. Geen idee
controleren. Die visie is wezenlijk
de samenleving is wel degelijk
mogen hebben. Je hebt immers een
hoe, maar we hebben een grote zak
anders dan pure marktwerking.
maakbaar, maar alleen als we
overkoepelend plan nodig, waarmee
met geld, dus regel het´. Wat we op
En dan een grote overheid die van
weten waar we naartoe willen en
je de markt in een bepaalde
die manier met de maan hebben
boven alles aanstuurt, maar daarbij
nieuwe vergezichten durven te
gewenste richting kunt duwen.”
besloten, zouden we nu kunnen
probeert het beste van beide te
doen met de groene revolutie. De
combineren.”
schetsen. Uiteraard niet volgens een blauwdruk die wordt opgelegd
In het algemeen ben je voorstander
uitvoer moet dan juist niet door de
door een machtige overheid,
van een overheid die duidelijk
overheid worden geleid, want daar
Maar is innovatie wel te sturen?
maar door ruimte te creëren om
leiding neemt?
heeft de gemiddelde ambtenaar
De meeste innovaties ontstaan
experts te laten experimenteren
“Ja en nee, want het gaat niet om
in Den Haag geen bal verstand
immers niet doordat de nood
en vervolgens bij te sturen. “In veel
controle, maar alleen om aanwijzen
van. En dus ook geen blauwdruk of
aan de man is, zoals je stelt in De
van de belangrijkste dossiers van
van de richting. De overheid moet
stappenplan met eindeloos veel key
Geschiedenis van de Vooruitgang.
nu, zoals klimaatverandering en
dus duidelijk koers bepalen. Hoe
performance indicators en regeltjes.
“Het punt is vooral dat er ruimte
verduurzaming, zou de overheid
we daar vervolgens moeten komen,
Wat we wel nodig hebben is een
moet zijn om aan te klooien. En die
veel krachtiger op mogen treden
mogen de mensen die daar verstand
staat die tegelijk groot en klein is:
is er vaak niet, bijvoorbeeld omdat
als de ‘zichtbare hand’. De overheid
van hebben lekker zelf uitzoeken.
groot in het leiding nemen, klein in
iemand over je schouder kijkt met
heeft vaak een sterke weg-met-ons-
Dat heeft de Amerikaanse Overheid
het beheersen van de uitvoer.”
een winstoogmerk die snel resultaat
mentaliteit: ze moet met wetten een
bijvoorbeeld zo succesvol gemaakt
gelijk speelveld creëren en daarna
in het stimuleren van innovatie.
RUTGER BREGMAN (DE CORRESPONDENT):
‘DE SAMENLEVING IS MAAKBAAR ALS WE VERGEZICHTEN DURVEN TE SCHETSEN’
42 | De volgende verdieping
wil zien. Voor échte innovatie moet De overheid zou eigenlijk minder
er iemand zijn die geld beschikbaar
moeten toezien op de besteding
kan stellen om gewoon iets te
van publiek geld?
proberen, ook als het mislukt.
“Precies. We hebben momenteel
De enige die zich dat kan
een enorme verantwoordingszucht
veroorloven is per definitie de staat.”
bij de overheid, voor elke cent die ergens heen gaat. Want we hebben
Toch is dat moeilijk te rijmen met de
alles geprivatiseerd en zelfstandig
huidige economische logica.
gemaakt, maar willen vervolgens wel
“Dat is inderdaad fascinerend:
precies weten hoe zij al dat publieke
innovatie is vandaag immers een
geld besteden. Zodra je dat wilt
enorm buzzword, met startups,
meten met allerlei indicatoren en
de startup-delta, in elke speech
regels, ontstaat het probleem dat
van iedere CEO. Feit is dat we
De volgende verdieping | 43
de laatste dertig jaar alleen maar
echt om een andere manier van
goed gesprek over de toekomst.
dat opzicht rampzalig is. Dus dan
mee doet, ontkom je er niet aan
minder zijn gaan innoveren. Als
leven en samenleven. In kleinere
Denk weer in termen van die
moeten we er over nadenken. Dat
om er een visie op te ontwikkelen.
je het vergelijkt met de opkomst
behuizing zullen we bijvoorbeeld
zichtbare hand: hoe willen we
gebeurt ook, maar te weinig. We
Wie zelf actief aan die oplossing
van de auto’s in de jaren vijftig
vanzelf minder snel spullen kopen
dat in krimpregio’s met onze
hebben nog geen idee hoe we
bouwt, kan toch moeilijk zeggen
en zestig, de wasmachine, de
die we niet nodig hebben. Of neem
hulpbehoevende ouderen wordt
naar een écht duurzame levensstijl
dat je zelf geen idee hebt en ze
anticonceptiepil... Dat waren echt
het vraagstuk van de vergrijzing:
omgegaan? Dan moeten we het
moeten, en welke vorm woning
die in Den Haag maar moeten
levensveranderende uitvindingen.
hoe maak je huizen waarin je
die kant op sturen. Maar als we
daarbij hoort. En die vergrijzing,
verzinnen? Als je zelf ergens mee
We leven heus nog wel in een
gemakkelijker mantelzorg kunt
erop vertrouwen dat marktwerking
hebben we daar robots voor
bezig bent, heb je ook een idee
tijdperk van vooruitgang, maar om
verlenen? Zo kun je talloze vragen
dit allemaal vanzelf tot stand zal
nodig in ouderenwoningen of
erover. Mensen zouden zich wat
nou te zeggen dat het sneller gaat
stellen over de eisen waar onze
brengen, is de kans groot dat
gaan we migranten aantrekken
dat betreft meer bewust mogen
dan ooit? De reden daarvoor is dat
gebouwen aan moeten voldoen
we dat zicht verliezen. Want die
voor de verzorging? Dat zijn
zijn van de scheppende kracht
er minder ruimte is om écht risico te
als we straks naar een andere
onzichtbare hand van Adam Smith
immense maatschappelijke
die hun functie hen geeft. Ik
nemen en écht te innoveren. Samen
manier van leven gaan. Want
kan echt een kluns zijn, die ook
vragen. Wie daar nu op De
denk dat politiek op veel meer
met het vertrouwen in de volledig
dat zijn niet zozeer technische
maar wat in het duister tast.”
Bouwcampus of elders over
plaatsen wordt bedreven dan in
vrije markt is in de jaren tachtig ook
vraagstukken, maar fascinerende
nadenkt, is per definitie bezig met
Den Haag. Sterker nog: Den Haag
het idee ontstaan dat juist de markt
politieke en sociale kwesties.
Dus de overheid moet niet alleen
politieke keuzes.”
is eerder het eindstation, dat vaak
innovatie zou stimuleren. Maar
Daarvoor moet je dus echt een
reageren, maar creëren vanuit een
volgens mij klopt dat niet. De markt
visie hebben op de toekomst. Het
bepaald ideaal?
Dus De Bouwcampus zou
het ergens in de samenleving
is ontzettend goed in sommige
lijkt me cruciaal dat daar nu al over
“Als de overheid niet wil leiden, is
eigenlijk een politieke arena
allemaal al besloten is. Politieke
dingen, zoals iPhones efficiënt
gediscussieerd wordt. Niet met een
het alternatief dat je alleen maar
moeten worden, waar de
besluiten worden dus misschien
produceren en verkopen. Maar de
marktonderzoekje waaruit blijkt
volgt: we hebben geen idee en
oplossingen voor deze
juist genomen op plekken zoals
technologie bedenken die achter
wat mensen nu willen, maar echt de
gaan precies doen wat iedereen
vraagstukken niet alleen worden
De Bouwcampus. Daar kunnen
die iPhones schuilt, dat kan de markt
diepte in: wat willen we straks?”
al doet. Dat kan ook, maar ga
uitgevoerd, maar ook bedacht?
verschillende mensen immers in
dan niet zeggen dat je serieus
“Maar het is per definitie politiek!
alle rust nadenken en overleggen,
Hangt dat niet vooral af van de
werk maakt van vergrijzing of
Vergrijzing, verduurzaming,
om invloedrijke beslissingen te
Een van de kernthema’s van De
veranderingen in de samenleving?
verduurzaming. Want we weten
verstedelijking, dat zijn inherent
nemen over de toekomst van de
Bouwcampus is verduurzaming;
Soms laten ontwikkelingen zich
allemaal dat de huidige koers in
politieke thema’s. Als je daar iets
gehele samenleving. ■
het gaat niet alleen om duurzaam
immers moeilijk voorspellen.
bouwen, ook om duurzame
“Maar het gaat juist niet om
gebouwen...
voorspellingen! Het gaat om
“En dat is juist zo interessant aan
wat we willen. Niemand weet
de bouw! Want wij bouwen onze
inderdaad hoe de wereld er in
omgeving, maar eenmaal gebouwd
2030 uitziet, dat komt deels ook
gaan die gebouwen óns vormen.
doordat we dat nog niet besloten
Churchill zei het al: ‘we shape our
hebben. Juist daarom moeten
buildings, thereafter they shape us.’
we er nu alvast over nadenken,
We zijn vaak geneigd gebouwen te
zodat we daar onze bouwplannen
zien als technische dingen waar je
op kunnen aanpassen. Dat gaat
in moet kunnen wonen en verder
niet om trends voorspellen, maar
niets. Maar gebouwen hebben ook
trends creëren. Trendwatchers
een ziel; een effect op onze manier
zijn eigenlijk ‘oplichters’, in de zin
van leven. En dat is interessant,
dat ze doen alsof de toekomst
omdat klimaatverandering niet
wordt bepaald door trends.
alleen gaat over nieuwe technologie
Maar die bepalen we zelf, als we
en duurzame energie. Het vraagt
maar in discussie gaan voor een
voor geen meter.”
44 | De volgende verdieping
achter de feiten aan loopt nadat
De volgende verdieping | 45
FIELD FACTORS VOEGT WAARDE TOE AAN DE GEBOUWDE OMGEVING DOOR HET REALISEREN VAN LOCATIESPECIFIEKE OPLOSSINGEN OM WATER OP EEN ZINVOLLE MANIER TE BEHEREN
Startup Uitgelicht: Field Factors Wie: Wilrik Kok & Karina Peña, oprichters van Field Factors Functieomschrijving Wilrik: Strategy Director, Architect (TU Delft) en Productstrateeg (Saxion, Enschede) Functieomschrijving Karina: Design Director, Architect (PUCMM) en Landscape Consultant (UAB, Barcelona) Over vijf jaar hebben we dit bereikt met Field
Wat vinden jullie van de visie van De
Factors:
Bouwcampus?
“Dan hebben we ons product Streetdrain, een
“Mooi en noodzakelijk! De bouw is een
decentraal stedelijk waterbuffer systeem tegen
belangrijke onderlegger van de samenleving
wateroverlast en droogte, volledig ontwikkeld
waarin veel kennis samenkomt. Elkaar vroeg
en in vijf delta steden gerealiseerd.”
kunnen opzoeken zou wat ons betreft sneller uitmonden in toegevoegde waarde voor
Vertel ons eens over Field Factors: wat doen
zowel de klant als voor de kwaliteit van de
jullie en waarom is dit een goede startup te
leefomgeving.”
noemen? “Field Factors ontwikkelt impactgedreven
Hoe ziet de ideale bouwsector er wat jullie
oplossingen voor urgente watervraagstukken
betreft uit?
en veerkrachtige steden. Wij realiseren
“Dienstgericht, met veel ruimte voor
ruimtelijke productsystemen voor flood-
transformatie en meerwaarde creëren
proofing, rainwater harvesting, duurzame
door het toepassen van locatiespecifieke
stedelijke drainage en stedelijke waterbuffers.
oplossingen en nieuwe technologieën.”
We versnellen time-to-realisation door GISgestuurd ontwerpen en digitaal produceren.”
Wat zouden jullie mee willen geven aan andere startups in de bouwsector?
Wat is jullie link met De Bouwcampus?
“Houd vast aan wat jij vindt dat de toekomst
“We zijn sinds begin 2016 gevestigd in De
moet zijn. Zoek (een) goede partner(s), en
Bouwcampus als eerste startup. Er mogen er
houd je niet allebei bezig met hetzelfde.
nog wel wat bij! Door hier een ecosysteem
Structureer door korte termijn en lange termijn
voor innovatie tussen startups en grownups
strategieën en doelen te definiëren. And last
in de bouw te creëren, geven we samen een
but not least: enjoy the ride!” ■
impuls aan de bouwsector en kunnen we onze ambities voor een waterrobuuste leefomgeving realiseren.”
46 | De volgende verdieping
De volgende verdieping | 47
GAAT U MEE NAAR DE VOLGENDE VERDIEPING? www.debouwcampus.nl