Uit de steigers
Jaarverslag 2010
02
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
VOORWOORD Vertrouwen in elkaar en in het gezamenlijke doel: zo snel en goed mogelijk een duurzaam bouwproject
Vernieuwing Bouw bestaat nu een jaar. Met recht kan ik zeggen dat er in dat jaar veel is bereikt. Vol vertrouwen en ambitie stelden we begin 2010 de missie op: in 2030 moet de bouwsector een gezonde sector zijn die bijdraagt aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken.
opleveren. Om dit te realiseren zijn vernieuwende leiders noodzakelijk. Voorlopers, die een duidelijke visie voor ogen hebben en de ambitie om de rest van de organisatie daarin mee te nemen. Leiders, die verder kijken en werken aan wat er nodig is om de vernieuwing in de bouw door te zetten. Dat vergt nieuwe competenties en vooral lef. Naast ketensamenwerking en vernieuwend leiderschap is levensduurdenken het derde thema van Vernieuwing
Ik ben trots op wat er is gerealiseerd: er staat een
Bouw. Levensduurdenken bestaat uit veel meer dan
platform van vernieuwers, een groep deelnemers, die
recyclebaar bouwmateriaal of zonnepanelen op het dak.
met elkaar de vernieuwing een impuls wil geven en een
Het draait om begrippen als ontwerpvisie, levenscycli,
organisatie die dit goed faciliteert. We hebben de strate-
inpassing in de ruimtelijke omgeving, oplossingen voor
gie ontwikkeld en met onze partners zijn we aan de slag
bouwvraagstukken en redeneren vanuit de gebruiker.
gegaan om de thema’s van Vernieuwing Bouw verder te
Natuurlijk worden daar duurzame materialen voor ge-
brengen.
bruikt en wordt er zuinig met energie om gegaan. Dat is steeds vaker een voorwaarde, anders dan een keuze.
Deze thema’s, Ketensamenwerking, Vernieuwend Leiderschap en Levensduurdenken, zijn onontbeerlijk voor
Ik zie beweging. Iedereen raakt er steeds meer van over-
de beweging. Ze zijn niet los van elkaar te zien, ze zijn
tuigd dat transparantie werkt, ketensamenwerking faal-
alle drie nodig om daadwerkelijk de vernieuwing in de
kosten vermindert en duurzaamheid vanzelfsprekend is.
bouw in de praktijk te brengen.
Vernieuwende leiders laten zien dat vernieuwen loont.
Ketensamenwerking laat zien dat partijen efficiënter
Ik vind het een belangrijke uitdaging om de vernieuwing
kunnen werken. Het dringt faalkosten terug en verbetert
in de bouwsector voor elkaar te krijgen. We hebben nog
de onderlinge verhoudingen. Ik ben bij verschillende
heel wat samen te bouwen. Samen met u kunnen we
bouwprojecten op bezoek geweest. Daar zag ik dat
een mooie toekomst creëren.
ketenpartners aan het begin van het bouwproces met elkaar om de tafel zijn gaan zitten. Ze werken niet achter elkaar of langs elkaar heen, maar met elkaar, tegelijkertijd op dezelfde werkvloer. Opvallend was dat daarmee de doorlooptijd van projecten substantieel werd teruggebracht. Zo’n vergaande vorm van samenwerking lukt niet vanzelf. Het vraagt om transparantie van alle betrokken partijen. En transparantie is enkel en alleen
Martin van Pernis
mogelijk, wanneer men vertrouwen heeft.
Voorzitter Vernieuwing Bouw
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
1
2
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
INHOUDSOPGAVE Bericht van de directie
4
De partners van Vernieuwing Bouw
8
2010 in een notendop
10
Cijfers Vernieuwing Bouw
16
We staan er niet alleen voor
18
Levensduurdenken, geen keuze maar een voorwaarde
22
Leiders van de toekomst
26
Je hoeft elkaar niet voor de gek te houden
30
Projecten Vernieuwing Bouw
34
Deelnemers Vernieuwing Bouw 2010
38
Bestuur Vernieuwing Bouw
46
Team Vernieuwing Bouw
47
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
3
BERICHT VAN DE DIRECTIE
Zoals u in het voorwoord heeft kunnen lezen, is Vernieuwing Bouw sterk van start gegaan met een ambitieuze missie en doelgerichte themaâ&#x20AC;&#x2122;s. Zes partners en dertig deelnemers hebben zich het afgelopen jaar bij Vernieuwing Bouw aangesloten. Samen hebben wij vorm gegeven aan de vernieuwing in de sector.
4
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
De stand van de vernieuwing Als ik de kranten moet geloven dan schiet de vernieuwing in de bouw niet op. Ik lees conflicten over bouwwerken en op de aanbestedingskalender zie ik dat het gunnen op laagste prijs nog altijd domineert. Maar ik hoor andere geluiden in ons netwerk. Mensen zien dat er stappen zijn gezet in de vernieuwing ten opzichte van een aantal jaren geleden. Ze vertellen over mensen die vroeger werden getypeerd als buitenbeentje. Zij worden nu gezien als koplopers, die zeer goede resultaten boeken met het gunnen op waarde en intensief samenwerken in de keten. Zij verdienen navolging.
We zien ook dat de nieuwe generatie in de bouwsector vol vertrouwen aan de slag gaat met de partners in de bouw en dat zij hun collega’s inspireren om meer open met elkaar om te gaan. Dat komt ook terug in de meting van transparantie in de bouwsector, die in 2010 is uitgevoerd. Het vertrouwen neemt toe, maar nog bij een te beperkte groep. Er is een duidelijke beweging begonnen, die geen uitgestippeld pad kent, maar wel steeds meer richting krijgt.
Het netwerk Vernieuwing Bouw is een onafhankelijk netwerk dat bestaat uit organisaties uit de hele bouwsector die zich
Verder zien we dat bouwinformatiemodellen steeds
actief willen inzetten voor de vernieuwing. Van archi-
vaker en met succes gebruikt worden. Gemeenten
tectenbureau tot kennisinstituut en van bouwbedrijf
gaan aan de slag met nieuwe contracten zoals DBFMO
tot gemeente. Door het team van Vernieuwing Bouw is
en andere bouworganisatievormen zoals bouwteams.
in een half jaar de structuur neergezet om dit netwerk
Meer opdrachtgevers gebruiken de EMVI-criteria (eco-
te bouwen en te ondersteunen. Er is ook veel tijd
nomisch meest voordelige inschrijving) bij de gunning.
geïnvesteerd om Vernieuwing Bouw zichtbaar te maken op bijeenkomsten, bij potentiële deelnemers en in de
Ik zie bij steeds meer organisaties in de sector de ac-
pers. In het eerste jaar hebben zich dertig deelnemers
ceptatie dat andere werkwijzen nodig zijn en dat daar
aangemeld voor ons netwerk. U vindt ze achterin dit
naar gezocht moet worden. Er wordt gekeken naar
jaarverslag.
nieuwe verdienmodellen, die waarde opleveren voor alle partijen. Een goede prijs voor de opdrachtgever
Een aantal deelnemers vertelt hun verhaal, belicht van-
en een goede prijs voor de markt. Een hoge kwaliteit
uit een van de thema’s van Vernieuwing Bouw. Zij laten
en een korte doorlooptijd. Maar hoe? In welke situatie
zien op welke manier zij vernieuwen, wat hun visie is
geeft welke werkwijze het meeste rendement? Wan-
en waarom zij geloven dat de vernieuwing bijdraagt aan
neer levert een bouwteam voordelen ten opzichte van
een toekomstbestendige sector.
een alliantie? Met welke partijen willen we samenwerken en kunnen we dan ook gunnen op houding en gedrag? Hoe kunnen we organiseren dat we met de juiste mensen aan de slag gaan, die begrijpen hoe we samen het resultaat willen bereiken. Het zijn vragen die meer en meer openlijk gesteld worden. En de eerste praktijkvoorbeelden laten onomstotelijk zien dat de nieuwe manier van werken de gewenste voordelen oplevert.
Overzicht vernieuwing Overal in het land wordt op nieuwe manieren gewerkt. Om overzicht te bieden, ontwikkelden we in 2010 twee nieuwe websites. Allereerst de website van Vernieuwing Bouw, waarop projecten, activiteiten, mensen en organisaties samenkomen op één plek. Daarnaast lanceerden we in november www.bouwinnovatiekaart. nl. Daarop is een geografisch overzicht te vinden van vernieuwende projecten in Nederland.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
5
Met behulp van deze websites kunt u de juiste mensen
de bouwsector kan niet verder gaan zonder een goed
of kennis vinden en zo de vernieuwing binnen uw eigen
netwerk van partijen die elkaar vertrouwen.
organisatie verder brengen. Op de door Vernieuwing Bouw overgenomen website www.debouwvernieuwt.nl,
Het congres ‘Innovatie onze kracht!’, dat het motto
treft u verschillende publicaties aan die op het gebied
‘never waste a good crisis’ kreeg, werd bezocht door
van de vernieuwing zijn verschenen.
meer dan 300 mensen uit de hele bouwsector. Veel topmanagers en bestuurders raakten geïnspireerd door
Media
de workshops en kwamen bij elkaar om te discussiëren
Door het positieve nieuws over de vernieuwing te verspreiden willen wij een bijdrage leveren aan de verbetering van het imago van de bouwsector. Met een digitale nieuwsbrief die maandelijks wordt gelezen door meer dan 3000 mensen bereiken we veel geïnteresseerden door de hele bouwsector heen. Met het nieuwe medium Twitter pikken we nieuws op en verspreiden het verder. In juli zijn we daarmee begonnen en in december hadden we ruim 120 volgers, die op hun beurt het nieuws verspreiden.
over actuele vernieuwingsthema’s. Ze deden nieuwe kennis op, op de beursvloer, waar projecten en organisaties zich presenteerden. En in 2010 waren er nog veel meer mooie en inspirerende ontmoetingen. Daarover kunt u in de rest van dit jaarverslag meer lezen.
Vooruitblik In 2011 willen we ons netwerk verder versterken. Om concrete stappen te zetten in de vernieuwing,
Naast de nieuwe media onderhouden we nauwe
organiseren we kleinere, regionale bijeenkomsten.
contacten met de pers. We informeren hen regelmatig
Met persoonlijke ontmoetingen, in kleine kring brengen
over actuele ontwikkelingen, zoals de lancering van
we de vernieuwing van woorden naar daden.
Vernieuwing Bouw in april of het onlangs verschenen rapport over transparantie en integriteit. Zoetermeer, 31 december 2010
Ontmoetingen Voor een succesvol netwerk is het belangrijk dat de juiste mensen er deel van uitmaken, dat zij elkaar weten te vinden en elkaar vertrouwen. In het afgelopen jaar organiseerden wij een groot aantal ontmoetingen voor de (potentiële) deelnemers van Vernieuwing Bouw. Het doel van alle ontmoetingen was de juiste
Jacqueline Schlangen
mensen bij elkaar brengen om elkaar te leren kennen
Directeur Vernieuwing Bouw
en ervaringen uit te wisselen. Want de vernieuwing van
6
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
7
PARTNERS VERNIEUWING BOUW Veel partijen zijn zelfstandig aan de gang gegaan met vernieuwing in de praktijk. Zij hebben daarmee flinke stappen gezet. Om de volgende stap te zetten in de vernieuwing is intensiever samenwerken in de keten en gebruik van elkaars kennis noodzakelijk. Daarom zijn Rijksgebouwendienst, Rijkswaterstaat, Bouwend Nederland, Aedes, UNETO-VNI en NLingenieurs partner van Vernieuwing Bouw. De partners participeren in projecten en organiseren met Vernieuwing Bouw bijeenkomsten. Zij informeren hun achterban over de vernieuwingsactiviteiten. In Vernieuwing Bouw vonden deze partijen een onafhankelijk platform en een netwerk op topniveau om hun ambities te realiseren.
Rijksgebouwendienst
Rijkswaterstaat
â&#x20AC;&#x2DC;Rijkshuisvesting en monumenten, onze zorg.â&#x20AC;&#x2122; De Rijks-
Rijkswaterstaat werkt aan de vlotte en veilige door-
gebouwendienst zorgt voor duurzame, veilige huisvesting
stroming van het verkeer. Aan een veilig, schoon en
van alle departementen en een groot aantal organisaties
gebruikersgericht landelijk watersysteem en aan de
en diensten die daaraan verbonden zijn.
bescherming van ons land tegen overstromingen.
De Rijksgebouwendienst is economisch eigenaar van
Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie van het
2000 rijkspanden die bij elkaar een unieke en zeer
ministerie van Infrastructuur en Milieu en heeft als
diverse vastgoedportefeuille vormen: departementen,
taak het nationale rijkswegennetwerk (3260 km), het
musea, paleizen, rechtbanken, gevangenissen en
rijkswaterwegennetwerk (1686 km) en het landelijke
monumenten.
watersysteem (65.250 km2) te beheren.
8
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Bouwend Nederland
UNETO-VNI
Bouwend Nederland telt 5.000 leden (grote, middel-
UNETO-VNI is de ondernemersorganisatie voor de
grote en kleine bouw- en infra-ondernemingen). En is
installatiebranche en de technische detailhandel.
daarmee de grootste werkgeversvereniging in de bouw.
UNETO-VNI vertegenwoordigt 90% van de omzet van
Bouwend Nederland is een slagvaardige en professio-
de installatiebranche. De installatiebedrijven zijn actief
nele brancheorganisatie, die opkomt voor de belangen
binnen de technische dienstverlening, woningbouw,
van de aangesloten ondernemingen.
utiliteit, industrie en infra op het gebied van ontwerp,
De vereniging heeft drie kerntaken: belangenbeharti-
advies, installatie en beheer. In totaal zijn er 5.300
ging, brancheontwikkeling en ledenservice. Zij onder-
installatiebedrijven aangesloten bij UNETO-VNI die
steunt de leden bij de verdere ontwikkeling van hun
E10,5 miljard van de totale omzet voor hun rekening
onderneming, hun producten en hun diensten.
nemen en werk bieden aan 130.000 personen.
Bouwend Nederland zet zich in voor een betere profilering van de branche en voor een passende maatschappelijke erkenning van een bedrijfstak die in economisch en sociaal opzicht belangrijk is. Bouwend Nederland verenigt, verbindt en ondersteunt. De vereniging staat voor een vitale bouwsector die bouwt aan duurzame vernieuwing van de leefomgeving.
NLingenieurs NLingenieurs is de Nederlandse branchevereniging van advies-, management- en ingenieursbureaus. De leden van NLingenieurs zijn private bedrijven die ingenieursdiensten leveren, opereren op basis van vrije concurrentie en voldoen aan de kwaliteitseisen van de vereniging. Deze bedrijven lopen uiteen van kleine,
Aedes
gespecialiseerde bureaus tot brede, wereldwijd opere-
Aedes is de branchevereniging van woningcorporaties
rende ondernemingen.
in Nederland en maakt zich sterk voor de condities
NLingenieurs werd in 1917 opgericht onder de naam
waaronder corporaties als maatschappelijke onderne-
ONRI. Sinds 2009 is ONRI verder gegaan onder de
mingen hun werk kunnen doen. Ze heeft 463 leden en
naam NLingenieurs.
geassocieerden die vanuit meer dan 700 vestigingen en werkmaatschappijen, werken aan duurzaam en betaalbaar wonen in leefbare buurten en woonkernen. Aedes geeft voorlichting en informatie en initieert onderzoek en productontwikkeling. Ze is ook de werkgeversvereniging van de corporatiebranche waarin ruim 28.000 werknemers dagelijks werken aan goed wonen.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
9
2010 IN EEN NOTENDOP Vernieuwing Bouw heeft in 2010 veel ontmoetingen georganiseerd. Daarnaast is ze een aantal keer in de media verschenen. Een selectie van onze hoogtepunten.
10
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
APRIL
JANUARI
8 Januari 2010
17 april 2010
Bijeenkomst Bestuurlijk Platform
Artikel in Cobouw “Muurtjes
Professioneel Opdrachtgever-
slechten basis voor succesvolle
schap in Amersfoort
innovatie in bouw” Interview met Martin van Pernis
22 januari 2010 Artikel in Cobouw “Vernieuwing
19 april 2010
Bouw helpt en faciliteert”
Netwerkbijeenkomst in de
MEI
Juni
8 juni 2010 Presentatie publicatie “Meer waarde voor je geld” tijdens VNG congres in Leeuwarden
Goudse schouwburg 28 januari 2010 Topconferentie CoP Eigen Initiatief FEBRUARI
MAART Bestuu
opdrac Vernieuwen htgeve n wonin rschapd gcorpo raties re iken de bouw
rders va
stenen
APRIL
aan
14 april 2010
10 juni 2010
Lanceringsbijeenkomst
Bijeenkomst Bestuurlijk Platform
Vernieuwing Bouw in het LEF
Professioneel Opdrachtgever-
Future Center in Utrecht
schap in Amersfoort
21 april 2010 Artikel in Cobouw “Bouw moet zelf vernieuwen” Interview met
18 juni 2010
Jacqueline Schlangen
Opinie-artikel in Cobouw “Bouw heeft nieuw type leider nodig”
22 april 2010 Artikel in Podium 7 “Nu tijd voor
29 juni 2010
implementatie” Interview met
Bijeenkomst Stuurgroep infra
Martin van Pernis
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
11
17 september 2010
AUGUSTUS
JULI
7 juli 2010
26 augustus 2010
Bijeenkomst Bestuurlijk Platform
Projectbezoek Martin van Pernis
Artikel in Cobouw
Professioneel Opdrachtgever-
A2 - Utrecht
“Moeite met prestatiecontracten”
schap in Amersfoort
Interview met Frans de Haes over Kennishub nieuwe onderhouds-
23 september 2010
contracten
Presentatie Onno van Veldhuizen tijdens mini-congres gemeenSEPTEMBER
telijke inkoopsamenwerking in Amsterdam
2 september 2010 Opinie-artikel in Cobouw “Bouw kan de kracht van social media
24 september 2010
veel beter benutten”
Opinie artikel in Cobouw “Bouwen zonder cement is heilloos”
2 september 2010 Reactie Jacqueline Schlangen op
OPINIE · 9
stelling “Een ministerie van
ber 2010
er Bouwen zond loos cement is heil
Vrijdag 24 septem Cobouw 168
Ruimte is een zegen voor bouwend Nederland” in Podium
Nieuw
Risico’s wee alle bouw rverlet voor taan door bedrijven te verz ekeren
Onderzoe
k Vernie
uwing
Bouws
s, ach te
r g ro n
2
Bouw:
den e n opi ni
es ui t bou w
4
Jacquelin e “Integrite Schlangen (Vern it ter discu ieuwing Bouw): ssie stelle n getuigt van lef”
ector tr anspara
7
Jan Kam minga (FME-CWM en insta llateurs ): “Bou moeten wbedrijv handen en ineenslaan ”
nter en
meer in
teger
e N ta
ar
Bouwend
13 juli 2010
Nederland
Podium
| 18 | 25
novembe
r
se Hoogte
CoMM
af / Holland
ker m/v
er 201 0
Meld u nieuwaan voor de sb
rief op www.bou wendne derland podium .nl
Dijkgra
Bouwvak
18
g6 • 25 nov emb
k, uitg uitkomste en Cons evoerd n van ultancy door USP bv, beke ‘Innovatie spraken Mar nd op over opdr het cong keting Utrecht. onze kracht!’, waar de achtgeve res op 25 Het onde omzet rs dan nove 2646 pers daal beleidsm rzoek bedrijven werd uitg mber in onen op edewerke de. Pieter Clerx niveau, evoerd “Dit heef , senio r van Bouw aan zow managementonder r t end Ned el opdr en uitvo nemersk en aanb natuurlijk alles erland: achtgeve erend ant. od. Wij te mak rs- als zien en ten onre opdracht chte rami echter dat opdr met vraag - stell Macht ngen naar achtgeve en. Dit verscho rs beneden Opmerke kwaliteit gaat uiteindel ven bijlijk is dat ijk ten . Wij moe koste van vraagden onnodig in de bele ten voor de ‘mac de wantrou komen opdracht ht’ is versc ving van de onde dat hierd wen word nemers oor t gewekt.” rde onde naar opdr hoven van Verand rzoekers erproce achtgeve economis heeft dit Uit het rs. Volg onderzoe s op gang che crisis alles te ens de touw maken sector . k blijkt Integriteit als de met de tjes, opdr Opdrachtgev en transp opdracht dat zowel de ers trek gevoel achtnem proces, arantie bij een bouwgevers ken aan dat staan volop branchever dat op ers hebb het vera gang is heeft tot alleen de laag eniging in de aanda de Parle en het veranderpr nderings die partic gekomen ste prijs mentaire gevolg cht van oces. ipeert de bouw trouwen telt. Dat dat bij als gevo (2002), Enquête in Verni sector. opdracht lg van serieus alles euwing in Bouwnijve BouwBouw, nemen. gevers opdracht opdrachtnem en infrab model zoals Bouw rheid het verDat zoge best edrijven ers nemers end Nede die zijn heten minder hun opdr is gegroeid, erkennen aat uit vijf fase zijn aang rland, zijn aangesloten transitie maar zijn gaan achtgeve n; herk , inhoudel esloten verder worden enne vertrouw de eige gevorderd rs juist deel bij een ijk kenn n, uitmaakt aangetek n orga branchev en. Waa in het en, verta nisatie een omz van de end dat andering rbij moe Bouw ereniging len naar en defin partners (waarond etgroei bedrijven t . 60% itiev in kenden, van zo’n e er Bouw Vernieuw die gevorder gedragsv drachtge alle opdr 70% van zich posi die in 2009 end Ned d zijn in ing verschap erachtnem alle opdr tiever is al met erland) Clerx: het vera opdracht dan een ers en uitachtgeve “Met dit verder dit vera nderproc geve grote. rs rs resu nderings Opmerke hebben in de bouw Grotere dat de hogere aangeslot ltaat kunnen es. proces over het lijk is dat verwacht aan de wij algemee inspanni en ingen en bouwhet gaat slag. n en infra ngen mee bedrijven door aantonen betere om het bedrijven ervaringe Het onde toep door opdr rwaarde onze n als die rwerp achtnem assen van gedr noodzaak hebben gekr aandacht agscodes ers, aldu egen. t wel tot . Houd s het rapport. jezelf rege voor en Verschi permanen kijk of llen per lmatig je binn reren.” de spieg te Het rapp bouwfa en de el ort grenzen se fasen nade heeft ook de Niets nieu blijft opeverschillen r ws onde resulta communica onder de loep de bouw tie op r de zon, een ten genomen tie tusse denk je, Dat bedr nemer . Zo blijkt rekensom Nederlandse in de acqu n opdrachtg ijven en bouwplaat als je leest dat de metje van ever en derproce opdracht isitiefase te zijn amper bouwnijve s hebb opdrachthet EIB verbeterd s aan de 130 vrou ten opzic gevers en. Dat rheid 170.0 (Economis met het . Offertes zeggen slag gaan wen een is nam delijker hte van werkzaam ch Instit 00 werk dat ze veran2008 geworde technische , wil niet zijn bijvo in een uut voor elijk de uitko er ook ring tot het gevo n, waa per defin orbeeld administr nemers waar functie. funcmst in de slage van stand rdoo Bouw van 8% el duiitie En atieve n gedr het volge r opdracht te bren ). Med jecten vrouw functie. agsveran deeld zijn. hebben dat de wat lang weer 10% daar io 2009 gen. Van nde gevers die word (= 13.60 Ruim 1300 derisico’s er telde van beho Ook in alle vera 0). Het en inge eerlijker de erva positieve de uitvo vrouwen anderings op je laat inwe ort tot nder merendee de CAOzet, ring. vertraslaagt eren ontwikkel het bouw rken (0,9%) gezindhei l daarvan zo’n 30% uitzonder De bouwsecto werken mers zijn meer vrou ing te zien. de fase is een plaatspers d ten spijt , ontstaat er een is , in een r vorm ing. De minder wen in oneel (= Maar opdr – nog niet wonderli technische t daarop leert van de verwacht tevre mere het EIB: zijn bedr 130). den n jk opdracht geen achtnedoor de beeld van ing is dan Als met het van de nemers ring in 1300 bouw ijven heeft kunn weg gevonden bedrijfspr opdrachtgeve tijdig infor een secto je die cijfers ook dat is hoog in integer heeft naar opge rs over en krijg 7% oces kunn vrouwen r die – handelen 2010 gedragsv zaken 4% in en. Jazek alle 78% aan sector met leid en 30% heeft bijna en beïn erandedie hun trans weet te er, zo blijkt een manier waar vervan hen dat er zo’n maa 90% een reali wel over vloeden. Toch opdracht parantie. Toch Over de (let wel: op ken op uit deze tschappel technische geef gesproke weet 50% seren en nemers ople het vrou = 390) lfde cijfer hij ijke impa functie. de fase heeft de te bere n kon word t welijke meen nog veringsfase van de getrokken s van ct als de iken Het over van ‘inho deel van is men minder en. om van bouw zou functie van over het udelijk de natie dus actie . Relatief veel altijd mind positief. werkvoor grote deel de term kennen’ algeals . In plaat orga f een vera Projecten er vaak ‘bouwvak bereider. s daarvan een slurpende centage atie. Bij ndertraje nisaties hebb goed afge worden ker m/v’ Een spon zal er nog en ligt bij een derd ct inge nog gemeeng de opdr net iets hard aan s moeten were van alle rond met een helemaa oed te achtgeve zet. Dat perhoge evalul niet. Toch moeten projecten maken. rs met Grote orga r. worden van gebe is het volle 60% nog opdracht nisaties gevers dig vertr urt dat kleinere. acquisitie zijn bedu in opdr ouwen Opdrach idend verd tot ople achtnem weer verd tgevers met 10% vering ers van er dan zijn over de afge er dan gestegen. lopen twee opdracht het alge opmerke nemers Het vertr meen nemers. lijke versc over de jaar ouwen hele Ook opdracht hillen te dus voor bij opdr gevers al om comm fase steeg met zien tusse hier zijn achten klein logisch, is zinvo n grote 4%. Het unicatie ere. wan l om gaat heeft aanz t bijvoorbeeld Dat is ook wel (potentiël vanaf het eerst en vertrouw en. Het een klein ienlijk e) opdr e minder achtgeve contact tusse infrabedr e gemeent te mak n de r en het ijf comm e en met bouwspreken. unicatiem bouwopen Tijdig over omenten aan beid leg voor af e kanten, komt teleu te aldus Clerx rstellinge . n
Deelname aan So
j teams wedstrijd waarbi rlijkse uitgeschreven beste huis te lon is een tweejaa wereldwijd erom strijden het De Solar Decath universiteiten energiebron is. van ongeveer twintigwaarbij zonne-energie de enige bouwen
Nuna 2011. Ook het Decathlon in het Delta Race team en hlon vindt zijn De Solar Decat Verenigde Staten Solar Solar boat team waren de Lloyd van solar (IQ), dus óók rijd oorsprong in bedrijfsvoer ing vol op het gebied de eerste wedst chap, samenwerwaar in 2002 jaar werd de Solar succesieproductie. Dit alles heeft cultuur, leiders Dit energ lijk was vond. (EQ). plaats dat het moge en in de bouw king en gedrag cultuur begint het eerst in ertoe geleid, ame Leidinggevend hlon Decathlon voor Delft de deeln hlon De aandacht voor ”: cultuur valt n, maar den. De Decat de vanuit de TU weten Europa gehou ean Solar Decat stapelen wel stene nt, menen met “meten is te Madrid, langs aan de Europ ren. goed in kaart vond plaats in vlakbij de tegenwoordig En vergeten het ceme er Main 2012 te initi–e of Building ontwikkelen. aar Manzanares rivier gsbrug). Bij Sand tment brengen en te idt, y (Konin zichtb Depar Schm Rey Het Rob rwaarden het Ponte del de TU Delft Energ omdat cultuu Lammers. nheid tekenden esTechnology en interdisciplinair aamTekort , heeft dit een gelege zogen gedrag de deze in hieu en Menno n Huisv g voor een n worde elevin terie van Club hebbe Géén aandacht van het leiderschap met de klantb d dat bestaat Spaanse minis ng van de directe relatie isatie. voor structuur, team samengestel de softe kanten tie van de organ oende presteting en de regeri een overeenDe techniek kiestde kortste verbinrs en studenten al te en de reputa zo de resultante van uit medewerke e faculteiten. Alle resulteert in onvold Verenigde Staten ese Solar harde logica en punten. Meten is r wordt daarvan zijn er En . illend Cultuu enties teams Europ in van versch en interv rende komst om de ding tussen twee , zoals geïnteresseerd doelgerichte acties lige samenlanceren en te . Andere zaken teamleden zijn duurzame veel. door toeval Decathlon te immers weten m zichzelf tekort en niet een van lijke motivatie, vragen rondo De bouw doet laten. ndigheden. promoten. cultuur, mense onele intelligentie aamheid. In de ieel onbenut te ggeloop van omsta Decathlon sportwde g werkt verder energie en duurz nde twee jaar intern potent Net als in de gedrag en emoti van iedere leidin de dit chap af als soft Cultuurontw ikkelin n de gebou loop van de komede TU Delft zijn Het is de taak het leiderschap tienkamp strijde en in tien (EQ) doet het leiders van dragen voor zowel alleen wanneer in het dagelijks het zich liever wil het team vende zorg te rpen en én rt. Het maakt zonne-energiehuiz en daarvan houdt serieus neemt elkaar: bijvoo als het cemen solar huis ontwe is niet eld geeft. sector optimaal 10 tegen de eigen stenen van Als voorbe t lines g. , goede projec ing discip afzijdi je een gedrag het r, engineering isaties wil rp bouwen. De uitdag leidt. dan niet uit of chapsontwik kebeeld architectuue bewustworpresterende organ dit cement dat erend ontwe van 1000 euro Continue leiders ng belangrijker juist alleen een inspir isch haalbaar miljoen of een te marketing, socialcomfort en bouwen is het toevoegen van techn harde ling, waarbij ervari en stenen met elkaar te maken dat Niet omdat het is dan ook een ding, klimaat er nodig is om de een team van is dan theorie, de bedrijfscultuur roductie, om een stevig en solide is, maar ook om aan te sturen, energie overp noemen. De verbinden tot n voorwaarde om te veertig mense maar enkele geheel. hun vinden en marke te versterken. ement doelen van dit , den verwerven sponsoren te te ontwikkelen. belangrijkste Leidinggeven Dat aast is talent manag p. chting eën Daarn nscha de voorli rategi tingst m een het versterkt evenement zijn: bewustwording positie door vakma opleiding en hlon is daaro TU noodzakelijk: door De Solar Decat de acht van de ondersteuning,ies van de mogewordt bepaald ng. Op de hts en lijkheid voor met span- en veerkr slot zullen hts en unieke moge en demonstrat jarenlange ervari geen thema. isatie. Tot studenten om van duurzan nlijke organ haar en chap kanse persoo en Delft richte lijkheden e belangende TU is leiders t bij de meeste TU ervaringsge g in Energie-efficiënen in verschillend fstakken samen sontw ikkelin me huisvesting.en duurzame Vervolgens bestaa bureaus en leiderschap ma moeten advies groepen en bedrij project dat te technologie we tonen aan een ingenieurs- en budget voor een hun leerprogramde de basis te en te werken aan mische waarde maar energie willen Met 190.000 weinig animo tisch beter is, opnemen tenein k. ntwik keling. Inhou boven de acade cement theore van mensen, was breed publie leiderschapso svoorties verbreden. n tien dagen wordt sen als bestek uitstijgt. t- omdat presta isatie als geheel dan bezoekers binne den evenedelijke cursus technische sector C), VCA en projec atio- In de afgedaan als ‘soft’. Uit gs gehou teams en organ Intern onlan k Teuffel het eren. bereiding, UAV(-G de r . Patric cultuu ment voeren Prof.dr.ing. substantieel verbet wij: omdat een groot succes ten timemanage wijst uit dat de ervaring weten niet weten wat zij ment Delft heeft met het Depar TU Delft naal onderzoek uiteindelijk dé als De TU boventoon. unde leidinggevenden n. Echter ng Technology Faculteit Bouwk bedrijfscultuur factor is in het ment of Buildi ermee aan moete cement: eerst is de succesvolle doorslaggevende als neming. Wees adviseur, voor Zacht ‘Living ‘cultuur’ is net het uit vormen de zachte en succes van elke onderwat aan de van het team hardt ame later deeln Onder tussen zacht, dat of e het nog voor een solide de University ervan overtuigd de organisatie de noodzakelijk aspecten de basis er Light’ van een belangrijke en zorgt het voor rende organisatie. binnenkant van de buitenkant de de delen. Je kunt Solar Tennessee optimaal preste beeld: een aan binding tussen bouwen. Cultuur rd aan de US : cultuur heet, bijdrage geleve Een praktijkvoor wilde onlangs letterlijk op organisatie vormt t team brand van de bedrijf dan je niet uitkijk management niet voor een zet zich ook. Als om nog te iding voor een klanten kiezen cultuur. De meeste graag procesbegeler en samenwere blijkt het te hard met een zwakk helaas meer dan sessie over ‘cultuu eren. n : verand belove es bouw het websit in de king’. team t. Theorie? Was Leidinggevendenniet uit het oog, management de klant ervaar stenen Ook al had het de verlies agenda, er werd maar waar. meer cement! k een overvolle Dappere Liesbeth maar gebruik erd voor een gespre ruimte gecreë waarden en Uitdagingenmoeten de uitdaginover individuele businessmodel svoorkeuren, Rob Schmidt aanbodgestuurd werd geredeOrganisaties woud persoonlijke gedrag st aan kunnen normaal Adviseur Oranje wat je drijfveren l die types die aan. In dat model eindeloze vraag gen van de toekom aal presteren: u je softe termen voor graag out of Sander Mahie je reageert zoals gesproken zo zijn neerd vanuit eenzou worden in de én onder wijl optim in en zijn en waarom doel de persoonr Synnova n, het potentieel al Partne denke box als daarom the die gerealiseerd rlijk zal er ook zet n ers reageert. Met de individuele de waarin mense Menno Lamm Bouw en van de leg nu gesugge- weilanden. Natuunog wel eens in creëer ruimte n functioneren. er Vernieuwing volkom lijke toolkit van te verbreden, de manag st heeft Proces in de toekom optimaal kunne kant van de wd worden. rijksbouwmeester leidinggevende team te versterele de noordkant weilanden gebou er nieuwe het Naast de ration reerd dat er aan langs het dat samenhang in tvorming te Maar de kans van Amsterdam,IJ tot de worden ken en de beslui steden zullen corridors water vanaf het e is dat gerealiseerd en Zaan, zoveel ruimt ciehoofdstevan tussen provin n de schaalsprong is. Bij volgebouwd worde die den nodig niet e inen, Almer icromet bedrijfsterre groot. de interr uptiem kans is niet zo usual busifoons staan de In het nieuwe de De suspects klaar. nessmodel staat directeuvoorzitters en centraal. Begint evervraag branch ikers ren van de het plan bij gebru n we niet zo enigingen die Hebbe de stad en bewoners. chtelijke van bouwen in rlijk het over een overzi ten. En houden en natuu schaal van projec g van de ‘gedupeerde’ de kkelin sluit de ontwi wethouders van aan bij wat niet die projecten nbestaa de gemeenten die Bij van we al hebben. aan de noordkant . De dien is de de stad. Boven een directe. Amsterdam liggen“waar financieringslijnde bewoner toon is een beetje Pol en tje De gebruiker e businessbemoeit vrouw betaalt. Dat nieuw bestaande zich mee!”. onmodel zet het Alleen al die opgewen denken in de vastzijn den reacties bewijzvan goedwereld op n. dat de interventie kop. Dat is wenne eester de Rijksbouwm h is anders op. Maar er zit niet terecht is. Logisc dat ens voor mij overig rhorst in Vulpe nten Lenny er altijd mome Elffers Felix, ocessen ur Anders son Advise besluitvormingspr eerdere keuzen t moeten zijn om (her)overwegen. Utrech te nog eens goed het onder werp. Maar terug naar in het vastgoed De huidige crisis van een l kondig t het einde ing rhorst @sdu.n ejken. Dit manag zij vergemakkeli erde zich dat mentteam realise d nodig had om dit cement keihar van vandaag en de uitdagingen kunnen. morgen aan te
Foto: Anton
Er wor den serie uze stap pen geze In het verande t naar rproces integrite zijn grot it en tran gespecia e bouwsparanti liseerde en infra e in de aannem bedrijve bouwse ers, maa gevers n doorgaa ctor. oordelen r de pub ns verd over het lieke opd er dan Dat blijk algemee rachtgev kleinere, t uit het n positiev ers zijn rapport koplope er ove 1-metin Integrite r opdrach rs. Opd rachtg van Vern it en tran tnemers sparanti ieuwing dan and e in de ersom. Bouw. bouwse Twee jaar ctor, een geleden zog verschee Vernieuw eheten n de 0-m ing Bouw het onde eting. maakte rzoe de
Jaar gan
& inf ra
Bedrijfscultuur doorslaggevende succesfactor
ERHORST
COLUMN / VULP
A
ERE EL HO LLA ND S TAF
aan oor nieuwe specie maakt een stukad De Boer en Onder het spoor van de door bouwcombinatie e Duitijdens de afbouw de fietstunnel bij de rotond spoor van Geka Bouw gebouw en bak is eerder naast het kersloot. De betonn
verbind tunnel vormt een in opgebouwd. De RandstadRail ijk en Keijzershof tussen Tolhek /Klapw tussen de wijken fietsers straks een snelle route Pijnacker en biedt Foto: Ton Borsboom meer. Delft en Zoeter
1
Projectbezoek Martin van Pernis 7 september 2010
27 september 2010
Workshop Energiebesparing op
Strategie Summit Bouw in
27 juli 2010
TOPniveau in Gouda, in samen-
Santpoort
Opinie-artikel in Cobouw “Bouw
werking met Building Brains
N210 - Krimpen aan den IJssel
heeft nieuwe leercultuur nodig”
12
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
lar Decathlon
WETENSCHAP
Wilt u reageren?
U kunt Lenny
Vulperhorst mailen
via l.vulpe
OKTOBER
21 oktober 2010
17 november 2010
Column Jacqueline Schlangen in
Projectbezoek Martin van Pernis
Cobouw “Vertrouwen leidt tot
ketensamenwerking in de wo-
vernieuwing”
ningbouw in Heerhugowaard
26 oktober 2010 Bouw veel nieuws onder de zon; katern in VNG magazine 27 oktober 2010 Bijeenkomst Stuurgroep infra NOVEMBER
1 november 2010 Artikel in Infratech Beurskrant 1 oktober 2010
“Samenwerking versterkt de
Lancering nieuwe website
infraketen” Interview met Martin
Vernieuwing Bouw
van Pernis
5 oktober 2010
3 november 2010
Artikel in Cobouw “De trots moet
Masterclass Leiderschap,
terug in de bouw” Interview met
Innovatie & Connectivity in
Martin van Pernis
Utrecht
18 november 2010 7 oktober 2010
Presentatie Martin van Pernis
Rondetafelbijeenkomst Vernieu-
tijdens Opdrachtgeversforum
wend opdrachtgeverschap bij 19 november 2010
Com·Wonen in Rotterdam 8 november 2010 11 oktober 2010
Topconferentie Gunnen op reële
Rondetafelbijeenkomst Vernieu-
prijs in Montfoort
Presentatie Onno van Veldhuizen tijdens Seminar BIM-omgeving in Utrecht
wend opdrachtgeverschap Woongoed in Middelburg
9 november 2010 Bijeenkomst Bestuurlijk Platform
12 oktober 2010
Professioneel Opdrachtgever-
Opinie-artikel in Cobouw “Vlucht
schap in Amersfoort
20 november 2010 Column Jacqueline Schlangen in Cobouw “Innoveren doe je met vereende krachten”
weg uit het krakende systeem”
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
13
NOVEMBER
23 november 2010 Rondetafelbijeenkomst Vernieu-
Lancering www.bouwinnova-
DECEMBER
tiekaart.nl tijdens Innovatie onze
2 december 2010
kracht!
Rondetafelbijeenkomst Vernieu-
wend opdrachtgeverschap bij
wend opdrachtgeverschap bij
UWOON in Harderwijk
Lefier in Hoogezand
24 november 2010
3 december 2010
Rondetafelbijeenkomst Vernieu-
Presentatie Jacqueline Schlangen
wend opdrachtgeverschap bij
tijden NEVI-congres in Amsterdam
Patrimonium in Veenendaal 25 november 2010 Congres Innovatie onze kracht! in
25 november 2010
de Fabrique in Utrecht
Diverse artikelen in Cobouw over het USP-rapport Integriteit en transparantie in de bouwsector 25 november 2010 Artikel in Podium 18 “Integriteit
8 december 2010 Boekpresentatie: Building Passion, the international edition
ter discussie stellen getuigt van lef” Interview met Jacqueline
14 december 2010
Schlangen
Opinie-artikel in Cobouw “Bouw vernieuwt verder in 2011” 16 december 2010 Reactie Jacqueline Schlangen op stelling “Bouw heeft nog te weinig geleerd van parlementaire enquête” in Podium 20 December 2010 Samenwerken loont: interview Dick van den Heuvel in Career & Co
Lancering WIZER-portal tijdens Innovatie onze kracht! Boekpresentatie: Van Yab Yum naar Dim Sum tijdens Innovatie onze kracht!
14
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
15
VERNIEUWING BOUW IN CIJFERS
16
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Partners & deelnemers Vernieuwing Bouw
Bouwinnovatiekaart
30 +9
Partners
25
Deelnemers
20
+15
15 10 5
+5
0 1e Kwartaal
2e Kwartaal
3e Kwartaal
4e Kwartaal
Partners & deelnemers Vernieuwing Bouw per catergorie 8 7 6 5 4
Ketensamenwerking
9 projecten
Levensduurdenken
10 projecten
3
Vernieuwend Opdrachtgeverschap 14 projecten
2
Vernieuwing Algemeen
6 projecten
1 Kennisinstituut
Adviesbureau
Architectenbureau
Bouwbedrijf
Woningcorporatie
Branchevereniging
Overheid
0
Congres Vernieuwing Bouw 25 november 2010 310 aanwezigen
Aantal bezoekers website
11 workshops
September Oktober November December 0
500
1000
1500
Aantal persoonlijke ontmoetingen
Bereik
40
4337
Aantal keer in de media verschenen Totale oplage 45
2000
Nieuwsbrief Vernieuwing Bouw 10 nieuwsbrieven > 3200 emailadressen
90.500
2500
Twitter op 31-12-2010
123 350 volgers
tweets
91
gevolgden
97% gelezen
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
17
WE STAAN ER NIET ALLEEN VOOR Samenwerken in de keten zorgt voor een betere bouwsector
18
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Age Vermeer
Marlies Krol-Cools
Het begin Bij de Rotterdamse woningbouwcorporatie, Com·wonen, ontstond de gedachte: als we meer zouden samen-
Op de werkvloer weten ze het zeker, ketenintegratie werkt: problemen worden onderling sneller opgelost, de expertise van de werkvloer beter benut, de doorlooptijd aanzienlijk verkort en de werksfeer is veel beter. Toch valt er nog veel door te ontwikkelen op het gebied van ketenintegratie. Wat het lastig maakt: vertrouwen in elkaar en een daarmee gepaard gaande openheid van zaken is cruciaal voor een geslaagde ketenintegratie.
werken kunnen we dan niet sneller en beter bouwen? En dan niet alleen samenwerken met de aannemer, maar met alle ketenpartners in een bouwproject. Tijdens een bijeenkomst waar veel organisaties uit de hele keten aanwezig waren, werd de vraag gesteld, wie bereid was om een pilotproject ketenintegratie te starten. Com·wonen en Dura Vermeer stonden op. Age Vermeer, divisiedirecteur Infra van Dura Vemeer: “Ketenintegratie biedt een structuur waarin mensen optimaal kunnen samenwerken. Je ziet veel beter de totale waarde van een bouwproject als je alle ketenpartners betrekt. Zo ontstaat een totaalplaatje. Wanneer je samenwerkt als keten maak je lange termijnafspraken. Dat is heel relevant. De kennis en ervaring die je als ketenpartners bezit kun je met elkaar delen en inzetten bij volgende projecten.”
Overtroffen verwachtingen Com·wonen en Dura Vermeer, beide deelnemer van Vernieuwing Bouw, zijn vervolgens samen een pilot gestart met als doel: een beter, sneller en voordeliger bouwproces. Het middel? Ketenintegratie. De ervaringen overtroffen alle verwachtingen. De faalkosten zijn fors gereduceerd, klanten zijn tevredener en de kwaliteit van de projecten is fors om hoog gegaan. En zeker niet onbelangrijk: op de werkvloer, in de projectteams en in het management, iedereen ervaart meer werkplezier, doordat de sfeer veel beter is. Belangrijke succesfactoren zijn zachte waarden als vertrouwen, transparantie en de intentie om met elkaar samen te werken. Marlies Krol-Cools, Manager Projecten van Com·wonen vertelt: “We krijgen een kijkje in de keuken van de ketenpartners en zij in die van ons. We kennen elkaars doelen en beweegredenen. Zo zijn er geen verborgen agenda’s meer, de ouderwetse risicoschotten zijn van tafel. Er
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
19
ontstaan nieuwe businessmodellen en een nieuw winst- en verliesmodel. Dan kun je veel gemakkelijker communiceren en je krijgt begrip en respect voor elkaar. Daarbij is de begeleiding van het CPI en Deloitte Real Estate Advisory, die helpen het resultaat meetbaar te maken, belangrijk.” Vermeer vult aan: “Voor een goede ketenintegratie is het van levensbelang dat je tijdens het bouwproces tussentijds om tafel gaat met betrokken partijen. Om die gesprekken te laten slagen moeten partijen elkaar vertrouwen. Mensen moeten open en transparant met elkaar praten en gezamenlijk voor het beste resultaat gaan. Dat kan alleen als je elkaar vertrouwt. En daarvoor is lef nodig. Lef om je bloot te geven. Je moet niet bang zijn om ergens tegen aan te lopen. Daarvoor heb je goede mensen nodig met veel kwaliteiten.”
Klik met elkaar Zoveel loftuitingen doen haast vermoeden dat we er al zijn. Dat is niet zo. Marlies KrolCools: “Er moet nog heel veel gebeuren. We zitten in een veranderproces. Dat kost tijd. We hebben samen met de ketenpartners een LEAN-cursus en de masterclass Ketenintegratie gevolgd. LEAN is gericht op efficiency en foutenreductie. Eén van de leermomenten was: daar waar je struikelt, ligt de grootste schat begraven. Dat is ook zo. Er blijven leermomenten om op te lossen. Zo begon de projectmanager enthousiast aan de pilot ketenintegratie maar kwam er in eerste instantie toch een dichtgetimmerd contract op tafel. Heel begrijpelijk, het is ook lastig. Je bent zo gewend om je in te dekken en nu moet je leren loslaten. Daar moeten we met elkaar alert op blijven.”
20
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vermeer weet als geen ander hoe moeilijk ketenintegratie kan zijn. “Ketenintegratie lijkt zo simpel als wat, maar dat is het niet. Het vraagt veel van alle partijen. Zo moet iedereen zich kwetsbaar durven
Ketensamenwerking kan marges in de bouw verhogen
opstellen. Je moet allemaal willen, bereid zijn er energie in te steken,
De bouwsector heeft flink te lijden gehad onder
terwijl nog onduidelijk is wat het oplevert. Daarnaast gaat ook niet
de recessie. De vijftig grootste bouwonder-
elk huwelijk goed. Je moet wel een klik hebben met elkaar. Een van
nemingen van ons land hebben in 2009 ruim
de grootste problemen is dat partijen te weinig vertrouwen hebben.
E 2,7 miljard aan omzet ingeleverd. Brachten
Ze hebben niet het lef om er vol voor te gaan en ze blijven hangen
de koplopers in 2008 samen E 36,2 miljard
in het oude denken. Het zal nog wel wat jaren duren voor ketenin-
op, een jaar later is daar nog ‘slechts’ E 33,5
tegratie bij iedereen tussen de oren zit. Zoiets gaat mondjesmaat.
miljard van over. Een daling van 7%. Het gemid-
De bouw is een traditionele sector met veel overheden. Vernieuwing
delde omzetverlies per aannemer bedroeg maar
Bouw moet dit aanjagen, erover communiceren. Als mensen niet
liefst E 54 miljoen. Nog harder kelderde het
weten hoe het moet en waarom het zo goed werkt, zullen ze het ook
totale bedrijfsresultaat van de ‘big 50’: met
nooit gaan doen.”
40%, van E 1,42 miljard naar E 865 miljoen. Dat wil zeggen dat er E 0,55 miljard minder in
Verbreden, verlengen en verdiepen Com·wonen gaat in ieder geval de komende jaren verder met ketenintegratie. “We verbreden door meer partners te selecteren, zoals architecten, installateurs, elektrabedrijven en overige adviseurs en leveranciers. Verlengen is nodig, omdat we willen beginnen bij de klant en ook de exploitatiefase erbij willen betrekken. Verdiepen gaan we doen door binnen projecten nog sneller en goedkoper te werken. Ons doel is dat ieder project verbeterd wordt ten opzichte van het vorige. Daar hebben we ook doelen over opgesteld. En last but not least willen we intern de samenwerking verbeteren. Binnen Com·wonen moeten de verschillende directies efficiënter met elkaar
het laatje van de Nederlandse bouwtop terecht kwam. Ook de nettowinst viel terug met 30%, tot E 706 miljoen. Een omzet van E 33.5 miljard levert een nettowinst op van E 706 miljoen. Omgerekend is dat 2%. Faalkosten namen toe van 9 naar 14%. Om de winstmarge te verhogen is het van groot belang om faalkosten terug te dringen. Onderzoek wijst uit dat een betere ketensamenwerking faalkosten fors kan reduceren. (Bron: Cobouw)
gaan samenwerken,” zegt Marlies Krol-Cools.
Toekomst Ze ziet dat er in de gehele bouwsector steeds meer aandacht is voor
bij veel bedrijven schaars zijn, zie je dat het minder snel
ketenintegratie. “Ik zie en hoor dat veel bouwbedrijven bezig zijn met
gaat. Wij willen graag bijdragen aan de verspreiding en
ketensamenwerking of in ieder geval die intentie hebben. Er worden
mensen laten zien dat het juist in deze moeilijke tijden
verschillende versies gebruikt, van co-makership tot daadwerkelijke
faalkosten bespaart.”
integratie. Alle grote aannemers die ik spreek, hebben het erover en
Hoe lang duurt het nog voor de hele bouwsector in de
zijn erg positief. Steeds meer zien ze de kansen die ketenintegratie
keten samenwerkt? Krol-Cools: “Er gebeurt veel, maar
biedt.”
soms ben ik erg ongeduldig. Ik verwacht dat we binnen
Ook Age Vermeer gelooft in de toekomst van ketenintegratie. “Op
vijf tot tien jaar een vernieuwde bouwsector hebben.
veel plekken zijn er eenvoudige vormen van ketensamenwerking.
Zeker als we het samen willen doen en elkaar opzoeken.
Je ziet dat men er in gelooft. Maar omdat momenteel de middelen
Dan kunnen we kennis en ervaring uitwisselen.”
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
21
LEVENSDUURDENKEN, GEEN KEUZE MAAR EEN VOORWAARDE Twee vooruitstrevende vernieuwers vertellen hun visie op duurzaamheid
22
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Mecanoo is al sinds zijn oprichting overtuigd van
Duurzaamheid verwees ooit vooral naar moeilijk renderende zonnepanelen en recyclebare bouwmaterialen. Zeker in de bouw werd het duurzaamheidsprincipe maar mondjesmaat toegepast en werd soms misschien gehoopt op een hype die over zou waaien. Tegenwoordig is duurzaamheid haast een voorwaarde en een complete visie op
het duurzaamheidsideaal. Mecanoo wil een gebouw duurzaam inpassen in haar ruimtelijke omgeving. Voor Mecanoo is duurzaamheid een visie, die begint bij het uitzoeken van de bouwlocatie en die eindigt bij Belfor. Belfor is het grootste bedrijf ter wereld op het gebied van reconditioneren. Zij stellen dat het herstellen van een gebouw bijna altijd duurzamer is dan een nieuwe bouwen. Wat de twee bedrijven gemeen hebben is een heilig geloof in duurzaamheid en een zeer vooruitstrevende visie. Beide deelnemers van Vernieuwing Bouw stellen: “Duurzaamheid heeft de toekomst.”
bouwen. Vanuit twee totaal verschillende perspectieven benaderen Franscesco Veenstra van Mecanoo Architecten en Jan van der Kleij van Belfor, duurzaamheid en levensduurdenken. De een helemaal voorin de keten, de andere achterin. De een wil bouwen, de ander herstellen.
Francesco Veenstra van Mecanoo Architecten: “Over vijf jaar bestaat het thema duurzaamheid niet meer. Dan is het volledig geïntegreerd in wet- en regelgeving. Duurzaamheid is dan geen doel meer maar een voorwaarde. Energie-prestatienormen zullen strenger worden. Daarna gaan we langzaam over op het lokaal opwekken van energie. Gebouwen zijn dan zelfvoorzienend. Nu zijn we nog vooral passief duurzaam, zoals met warmte-koudeopslag. We zullen steeds vaker actief duurzaam zijn door bijvoorbeeld het opwekken van energie uit zon en wind. We zijn nu al bezig met het ontwikkelen van technologie om het opwekken van energie te integreren in traditionele bouwmaterialen. Zo integreren we PV-cellen (zonnecellen) in glas, dakbedekking en gevelmaterialen. Jan van der Kleij van Belfor denkt er in grote lijnen hetzelfde over: “Duurzaamheid in alle vormen zal alleen
Franscesco Veenstra
Jan van der Kleij
nog maar toenemen. Tien jaar geleden is de trend ingezet en langzaam zie je dat duurzaamheid steeds vanzelfsprekender wordt. Ik voel dat we midden in een cultuuromslag zitten.” Duurzaamheid is de laatste vijf jaar verworden tot een containerbegrip van formaat. Niet alleen bouwen we duurzaam, we eten duurzaam, kopen duurzame kleding en zelfs onze sociale contacten moeten duurzaam zijn.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
23
Hoog tijd dus voor de vraag: Maar wat is precies duurzaamheid?
Afghanistan, de Rabobank en een recyclefabriek in
Wat betekent het voor een architect? “Wij onderscheiden techni-
Delfzijl. Stuk voor stuk indrukwekkende projecten van
sche en esthetische duurzaamheid. Zonnepanelen zijn technisch
grote opdrachtgevers. Zo is voor het Ministerie van
duurzaam. Esthetische duurzaamheid is eigenlijk simpel gezegd: is
Defensie in Afghanistan technische apparatuur gere-
het mooi genoeg om te blijven staan. Als een gebouw bijzonder is
conditioneerd. “De apparatuur hebben we hersteld.
ontworpen, maar toch goed past in de ruimtelijke omgeving, dan is
De apparaten bleken na onze behandeling beter en
de kans veel groter dat het lang mag blijven staan van de ge-
schoner te zijn dan ervoor. Dan weet je dat je heel veel
meente. Een gebouw moet bijzonder zijn, maar wel deel uitmaken
kunt bereiken met je methoden.”
van de stedelijke context. Neem de Amsterdamse grachtenpanden. Doordat ze zo bijzonder zijn, maar wel heel erg bij Amsterdam
Dat Mecanoo een voorloper is, die continu de ver-
horen, staan ze er al eeuwen. Dat is pas duurzaam.”
nieuwing opzoekt, blijkt wel uit het project dat ze al in 1996 opleverden. “Wij hebben de bibliotheek van
Voor Jan van der Kleij is het herstellen van gebouwen het duur-
de Technische Universiteit in Delft ontworpen. Dat
zaamst. Bij Belfor doen ze dat correctief: er is iets kapot en dat
was een van de eerste gebouwen in Nederland, waar
wordt gerepareerd. En preventief: beter nu vervangen dan wachten
warmtekoude-opslag werd toegepast. We hebben er
tot het kapot is. “Reconditioneren is veel milieuvriendelijker dan
ook een dubbel maaiveld aangelegd. Het dak is schuin
een gebouw slopen en helemaal opnieuw bouwen. Het is bovendien
oplopend gebouwd, zodat studenten op het dak konden
60% goedkoper. Ik snap dat aannemers graag willen bouwen, maar
lunchen en studeren. In de winter is het een ski-helling.
als je echt denkt in het verlengen van levenscycli, moet je eerst
Het dak houdt daarnaast regenwater vast.”
kijken of je kunt reconditioneren.” In het door Mecanoo ontworpen kazernegebouw voor Francesco Veenstra praat niet over gebouwen, maar over concep-
Defensie in Den Haag zijn de verschillende typen
ten. Een gebouw is nooit een stapel stenen op zichzelf. Enerzijds
duurzaamheid zichtbaar. “Dat is echt een prachtig
maakt het deel uit van een ruimtelijke omgeving, anderzijds zijn er
voorbeeld van een concept dat zowel esthetisch als
de gebruikers van een gebouw. Alles tezamen vormt dit het bouw-
technisch erg duurzaam is. Wij maakten daar helaas
concept, van waaruit bij Mecanoo wordt gedacht. “De ontwerpvisie
kennis met politieke duurzaamheid. De politiek besloot
is dat een gebouw past bij de plek en bij de mensen die er werken.
dat op die plek het internationaal strafhof moest wor-
Wij willen ook dat er enige flexibiliteit zit in het gebouw, zodat
den gebouwd. Dus de kazerne is afgebroken. Ons gelijk
gebruikers zelf nog invulling kunnen geven aan de manier waarop
is wel, dat het kazernegebouw aan de overkant van de
het gebouw gebruikt gaat worden. Ook dat is duurzaamheid. Als
straat precies hetzelfde weer is opgebouwd.”
het gebouw een andere bestemming krijgt kan het gebruikt worden
Het laatste project dat Mecanoo met recht het pre-
zonder dat grote verbouwingen nodig zijn.”
dicaat duurzame onderneming geeft, is de openbare bibliotheek in Birmingham. “De Britse maatstaven
Een gat in je bank Bij Belfor geloven ze niet zo in nieuwbouw in het kader van duurzaamheid. “We leven in een wegwerpmaatschappij. Als je een gat in je bank hebt kun je gewoon dat gat dicht maken, maar de meeste mensen kopen liever een nieuwe en dat terwijl reconditionering niet alleen goedkoper en milieuvriendelijker is, maar ook beter de continuïteit waarborgt. Een bedrijf is sneller back to business wanneer je herstelt dan wanneer je opnieuw bouwt. Hetzelfde geldt voor een huiseigenaar die na een brand weer zo snel mogelijk woonruimte wil.”
voor duurzaamheid liggen veel hoger dan de onze. We hebben energiezuinige maatregelen genomen en energie-arme materialen gebruikt. We hebben gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie. Ventilatielucht van buiten is koud. Dan beslaan de ramen en ontstaan wervelingsstromen. Dat is zeer onwenselijk. Lucht- en verblijfskwaliteit in openbare ruimten is heel belangrijk. Wij hebben daarom een verwarmingselement geplaatst op de plaatsen waar de lucht het gebouw in komt. De lucht wordt voorverwarmd met water.”
Op de vraag om een tekenend voorbeeldproject te beschrijven
Kansen voor hun eigen organisatie om vernieuwend
geeft Jan van der Kleij een specialistische uitleg van projecten in
te blijven zien beide vernieuwers meer dan genoeg.
24
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Veenstra: “De PPS-constructie lijkt al lang gemeengoed, vooral in
producent en de aannemer kunnen honderd woningen
de infrastructuur, maar voor gebouwen is het relatief nieuw. Het
worden gebouwd. In de toekomst moet dit fabrieksma-
grote voordeel van deze constructie is dat alle partijen veel eerder
tig kunnen, zodat een hele wijk zelfvoorzienend wordt.”
in het bouwproces bij elkaar komen om over de hele levenscyclus
Hun verhaal over duurzaamheid is zeker geen inge-
van een gebouw en alles daarom heen beslissingen te nemen. We
studeerde bedrijfspresentatie. Ook in hun persoonlijk
zitten daar als architecten met de installateurs, de constructieme-
leven zijn ze duurzaam. Veenstra “Ik heb een zonneboi-
dewerkers, de aannemer en zelfs het facilitair bedrijf om tafel om
ler en zonnepanelen thuis. Die zorgen voor de helft van
te bekijken hoe een gebouw het beste vorm gegeven kan worden.
mijn energievoorziening.”
Als iedereen meedenkt kun je nieuwe innovatieve oplossingen bedenken. Verder moeten alle fasen van een project samen worden
Jan van der Kleij sluit af met: “Ik ben er persoonlijk
beschouwd. Voorbereiding, ontwikkeling, uitvoering, oplevering,
van overtuigd dat we fors moeten inzetten op duur-
onderhoud en gebruik moeten niet worden losgekoppeld maar in
zaamheid. Ik ben een trotse opa. Mijn kleinkind heeft
samenhang worden bezien. Nu nog geeft bij veel projecten de aan-
nog een heel leven voor zich. Ik wil voor hem ook een
nemer de sleutel aan de gebruiker, maar je moet de verantwoor-
leefbare wereld.”
delijkheid voor het gebruik delen. Dat verdien je later terug. Al die technologie is er al. Het punt is de implementatie.”
Levenscyclus van een gebouw
De bouwsector is belangrijk
Belfor blijft zichzelf ook vernieuwen. “Aannemers moeten zich
De bouwsector is van zeer groot belang voor de
meer bezighouden met de hele levenscyclus van een gebouw.
Nederlandse economie en de arbeidsmarkt. Er
Zij zullen dan ook onderhoud en opstal gaan doen. Dat zijn van
zijn maar liefst 474.000 mensen werkzaam in de
oudsher onze taken. Daarom gaan wij ons steeds meer richten op
sector. Dat is zo’n 6% van de beroepsbevolking.
technologische verbeteringen. Zo zetten we nu in op zogenaamde
Er zijn bijna 200.000 bouwbedrijven en nog
lekdetectie. Door onbekende lekken vloeien er jaarlijks tienduizen-
eens 20.000 aan de bouw verwante bedrijven.
den liters water weg. Wij sporen deze lekken op middels innova-
Samen zijn zij goed voor een netto jaaromzet van
tieve methoden en zorgen zo voor enorme besparingen voor een
E 45 miljard. Dat betekent dat de bouwsector
fabriek.”
goed is voor 6% van het Bruto Binnenlands Product (BBP).
Op dit moment is Veenstra bezig met een fictief project in
2010 was een crisisjaar. 1352 bouwbedrijven
samenwerking met hoogleraar Toekomststudies, Wim de Ridder
zijn failliet gegaan. Dat is 0,68% van het totaal.
(Universiteit Twente). “We denken twee, drie stappen verder dan
Dit kostte bijna 55.000 personen hun baan in de
normaal. Er komt veel slimme technologie in bouwproducten, zodat
bouw. (bron: Wikipedia)
woningen volledig energieneutraal kunnen zijn. In overleg met de
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
25
LEIDERS VAN DE TOEKOMST Managementboeken staan vol met theorieën over leiderschap. In de loop der jaren heeft de wetenschap op dat gebied grote ontwikkelingen doorgemaakt. De aloude discussie: ‘is leiderschap aangeboren of aangeleerd?’ is nu aanbeland bij de ‘Transformatietheorie’, die stelt dat een goed leider van nature inspirerend en charismatisch is en zo zijn medewerkers meeneemt in een transformatieproces.
26
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vernieuwend leiderschap, één van de drie thema’s van Vernieuwing Bouw, past bij die theorie. Maar vernieuwende leiders hebben naast een inspirerende leiderschapsstijl, ook een heldere visie op de toekomst van de bouwsector. Twee deelnemers van Vernieuwing Bouw laten zien hoe Tom Haagmans
hun visie op vernieuwing en hun stijl van leidinggeven, hen tot vernieuwende leiders maakt. Tom Haagmans, directeur van Vaessen BV werkt al twintig jaar bij Vaessen. Daarvoor was hij tweede luitenant bij de luchtmacht en heeft hij de TU in Eindhoven afgerond. Zijn bedrijf Vaessen ontwerpt, ontwikkelt en realiseert maatschappelijk vastgoed. Daarbij worden innovatieve contractvormen gebruikt. De organisatie
Bert Keijts
heeft veel specialistische kennis en ervaring in huis en is tegelijkertijd bouwbedrijf en architectenbureau. Daarnaast vult Vaessen met partnerorganisaties naar wens ook de exploitatie, het onderhoud en de financiering in. De organisatie denkt vanuit de levenscyclus van een accommodatie, waarbij de cradle-to-cradle filosofie centraal staat. Mede-techneut uit Delft, Bert Keijts, is sinds een jaar voorzitter van de Raad van Bestuur bij woningcorporatie Portaal. Hij begon zijn loopbaan bij de provincie Zuid-Holland, maar maakte al snel de overstap naar het toenmalige ministerie van Verkeer en Waterstaat. Vanaf 2003 was hij DG Rijkswaterstaat met als kroon op zijn overheidscarrière de verkiezing tot rijksoverheidsmanager van het jaar in 2008. Zijn huidige organisatie is een belangrijke opdrachtgever in de bouw. Portaal wil vernieuwing en innovatie in de bouw stimuleren. Het doel is woningbezit te verduurzamen en het samenspel tussen opdrachtgever en opdrachtnemer verder te professionaliseren. Eerst vertelt Tom Haagmans over hoe hij vernieuwing inhoudelijk vormgeeft en verspreidt. Daarna praat Bert Keijts over welke leiderschapsstijl daarbij hoort.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
27
De leider en zijn visie door Tom Haagmans Een vernieuwend leider combineert idealen met ondernemersgeest.
Een vernieuwend leider wil innoveren.
Haagmans is aangenomen bij Vaessen met de inten-
problematiek van een opdrachtgever en anderzijds daar
tie om eigenaar te worden. Welbewust zoekt hij een
een unieke oplossing voor te bedenken. Ik wil interes-
niche in de markt die past bij zijn idealen. “Ik ben een
sante projecten opleveren, die innovatief en duurzaam
marketeer, geen bouwer. Ik ben continu op zoek naar
zijn. Mijn drive is me te onderscheiden en op een ver-
manieren om ons te onderscheiden en zo toegevoegde
nieuwende manier toegevoegde waarde te creëren. Het
waarde te realiseren. Met bouwen alleen red je het
huisvestingsvraagstuk los je niet op door simpelweg in
niet meer. Daar zijn al duizenden andere bedrijven mee
je eentje te bouwen. Dat doen we samen met vaste part-
bezig. Wij willen een ‘slimme’ bouwer zijn.”
ners, zoals Optisport Exploitaties en Essent.” Het motto
Zijn onderscheidend vermogen gaat hand in hand met
van Vaessen is niet voor niets ‘Bouwers in Beweging’.
“Ik vind het belangrijk om me enerzijds in te leven in de
zijn idealen. De visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen: “Het bewustzijn groeit dat wij met deze aarde over een unieke doch kwetsbare leefwereld beschikken. Willen we die in goede orde aan onze kinderen overdragen, dan zijn veranderingen in gedrag onontbeerlijk. En dat begint bij onszelf!”
Een vernieuwend leider weet als eerste wat anders moet.
Een vernieuwend leider heeft een succesverhaal. “In de gemeente Haarlemmermeer hebben we juist het ‘Huis van de Sport’ ontwikkeld. Dat is een project van circa E 50 miljoen op basis van een Design&Buildcontract. Naast de gemeente participeren hierin ook private partners. Het gebouw bestaat uit topsportvoorzieningen, zoals een zwembad, sporthallen en fitness.
Haagmans zet niet alleen fors in op duurzaamheid,
Ook maakt een privaat kinderopvangcentrum deel uit
ook ketensamenwerking is erg belangrijk. Zijn bedrijf
van dit levensloopbestendige gebouw. Eind 2011 starten
ontwikkelt, ontwerpt, bouwt en levert maatschappelijke
we met de realisatie en in 2014 moet het klaar zijn.
voorzieningen. Hij vindt dat het bouwproces als geheel
Geen gemakkelijke klus. Zo moet het voldoen aan de
bekeken moet worden.“Ik geloof in de kracht van de
NOC-NSF-eisen voor topsportwedstrijden en is sprake
keten. Elke stap in het proces is van invloed op de ke-
van zeer veel verschillende gebruikers en huurders
ten. Iemand moet van begin tot eind overzicht houden.
met uiteenlopende belangen. De gedachte achter zo’n
Wij willen graag die ketenverantwoordelijke zijn. Zo
multifunctioneel gebouw is het behalen van synergie.
denken we al vanaf het begin; wij zijn de regisseur en
Alleen al in ruimtebesparing levert dat 10 tot 15% op.
zoeken samenwerking met complementaire partners
Het wordt een slim, compact, maar vooral ook duurzaam
om voor elk probleem een oplossing te genereren.”
gebouw. Ik zie het als een enorme uitdaging om dat voor elkaar te krijgen op deze niet-traditionele manier. Ik vind het denken in de bouw veel te traditioneel. Dat genereert geen optimale oplossingen voor de huidige huisvestingsvraagstukken. Dan heb ik het ook over opdrachtgevers. Dat is jammer omdat het zo veel beter kan.”
28
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
De leider en zijn stijl door Bert Keijts Een vernieuwend leider toont lef, maar doet het niet alleen. “Ik werk volgens de netwerkbenadering. Dat wil zeggen dat ik zoveel mogelijk mensen betrek bij mijn beslissingen. Ik luister veel naar mijn medewerkers en sta open voor hun mening. In het veld kunnen ze beter dingen bedenken dan aan de top. Daarmee creëer je ruimte. Je laat zien: kom maar, wij willen wel. Maar ik ben wel degene die uiteindelijk de beslissingen neemt. Je kunt niet blijven praten. Er moet wel wat gebeuren.” Vernieuwend leiderschap is voor Bert Keijts niet topdown en zeker niet hiërarchisch, maar wel met natuurlijk gezag. “Je moet duidelijk zijn naar je medewerkers door argumenten te geven voor je gedrag en vervolgens moet je je verantwoordelijkheid durven nemen. Ik
We zijn gewend om te denken: dit werkt, dus laten we het hierbij houden. We moeten leren dat we ons meer moeten richten op consumenten. Het komende jaar zal de duurzaamheidsdiscussie vooral op projectniveau plaatsvinden. We zullen onderhoudsprocessen doorlichten om zo efficiënt en effectief mogelijk volgens het duurzaamheidsbeginsel te werken. Onze primaire focus ligt bij energiebesparing, maar het blijft een zoektocht naar de beste duurzame keuzes. Als leider moet je daar een stimulerende open rol in spelen. Dat geldt ook voor de grote bouwers. Vaak zeggen ze iets anders dan ze doen. Ze willen wel verduurzamen, maar vinden het lastig om daar invulling aan te geven.”
Een vernieuwend leider weet dat ketensamenwerking loont.
wil een boegbeeld zijn en mensen stimuleren. Dat kan
“Ketenintegratie is ook een belangrijk onderwerp. Iedereen is zich
alleen als je zelf duidelijk bent en lef toont.”
er steeds meer bewust van dat ketensamenwerking loont. We zijn er kritisch op bij projecten bij onderhoud en nieuwbouw en
Een vernieuwend leider neemt duurzaamheid als uitgangspunt. “Duurzaamheid is bij mij leidend in besluiten. Je moet daarin investeren, lef hebben om van gebaande paden af te wijken. Ik wil daarin met Portaal een voortrekkersrol innemen. Ik ben nog op zoek naar de juiste invulling van duurzaamheid. Want wat is een goed duurzaam
gaan altijd in gesprek met de projectleiders om te overleggen over mogelijkheden om samen te werken. Je moet mensen daar wel de ruimte in geven en open staan voor alles wat zich aandient met een nuchtere en zakelijke blik. Dat schept een veel beter klimaat voor vernieuwing dan allemaal regeltjes.”
Een vernieuwend leider weet wat hij doet.
effect? Het vraagt hoge investeringen zonder dat je van
“Ik heb mijn carrière nooit gepland. Ik ben nooit bezig geweest met
tevoren weet of je de juiste keus maakt. Ik heb geen
de volgende stap. Dat is mijn mazzel geweest. Als je probeert te
last van idealisme. Ik ben nuchter. Ik zie dat er iets
plannen ga je je er naar gedragen en word je onnatuurlijk. Je moet
moet gebeuren op het gebied van duurzaamheid dus ik
dichtbij jezelf blijven.
ben constant op zoek naar de beste methoden.”
Toen ik DG was bij Rijkswaterstaat betrapte ik me er voor het eerst op dat ik dacht: wat wil ik nu eigenlijk nog? Dat leverde heel veel
Een vernieuwend leider stelt heldere doelen. “De komende tien jaar wil ik investeringen doen in bestaande en nieuwe woningen om ze duurzamer te maken. De waarde zal anders omlaag gaan omdat duurzaamheid een maatschappelijke norm begint te worden. Nu moet de draai gemaakt worden naar het
spanning op. Ik heb daar met een coach over gepraat. Maar te krampachtig op zoek gaan naar je droombaan vernauwt je blik. Je beperkt jezelf daarmee. Ik trapte zelf ook bijna in die valkuil.”
Een vernieuwend leider neemt een goed advies ter harte.
toepassen van duurzaamheidsprincipes. Zo niet, dan
“Het beste advies dat ik ooit gekregen heb was tijdens mijn stu-
zal een achterstand ontstaan ten opzichte van andere
dententijd. Ik had college. Een goede vriend zat naast mij. Hij wees
sectoren. Neem de auto-industrie. Daar worden grote
mij een mooie medestudente aan. ‘Zij vind je leuk’, zei hij,
stappen gezet om duurzamere en slimmere materialen
‘doe daar wat mee.’ Met lood in mijn schoenen ging ik er op af.
te gebruiken. De bouw is wat trager in veranderingen.
Zij is nu al 34 jaar mijn vrouw.”
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
29
JE HOEFT ELKAAR NIET VOOR DE GEK TE HOUDEN
30
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Dan Bekker
Stan Lyczak
Bouwen aan begrip Transparant en integer handelen. In ons privéleven vinden we het de normaalste zaak van de wereld. Maar in ons professionele leven is het veel minder vanzelfsprekend. Van de bouwsector bestaat nog altijd het beeld van een wereld waarin integriteit en transparantie bijna vieze woorden zijn. De bouwsector is de laatste jaren steeds meer overtuigd van het belang van transparantie. En terecht, weten we uit het rapport “Integriteit en transparantie in de bouwsector”. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die transparant handelen hoog op de agenda heb-
Transparantie is een breed begrip dat voor meerdere uitleg vatbaar is. We vroegen daarom aan de heren Bekker en Lyczak wat zij onder transparantie verstaan. Bekker: “Ik zie transparantie als middel om te bouwen aan vertrouwen. Wij geven onze opdrachtgever bijvoorbeeld precieze inzage in de kosten die wij offreren. De kosten blijven ook tijdens het proces inzichtelijk. Dus hoe staan we er voor qua financiën, qua inzet van manuren, maar ook qua planning. Zo kun je laten zien dat je geen woekerwinsten maakt, want dat is natuurlijk een slechte basis voor een goede relatie.” Lyczak: “Voor mij betekent transparantie handelen binnen de kaders van de regels, maar wel met begrip voor ieders belangen. Daarmee bedoel ik dat de regels niet te beknellend moeten zijn. Door eerlijk en duidelijk te zijn over wat je wilt, creëer je begrip bij de andere partij. Om elkaar te begrijpen hoef je het nog niet met elkaar eens te zijn, maar met begrip kom je er eigenlijk altijd samen uit.”
ben staan. We spraken met Dan Bekker (hoofd IBU Stadsingenieurs uit Utrecht) en Stan Lyczak (wethouder gemeente Alphen aan den Rijn), beide deelnemer van Vernieuwing Bouw.
Stap in de goede richting De onderzoeksresultaten van de 1-meting “Integriteit en transparantie in de bouwsector” laten zien dat de bouwsector ten opzichte van de 0-meting uit 2008 in positieve richting is veranderd. Er is meer vertrouwen tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers. Deze verandering is ook elders in het land zichtbaar. Lyczak: “Ik zie het al in het huidige kabinet veranderen. Partijen zijn veel duidelijker over wat ze willen en waarom. Als je duidelijk maakt wat je wilt, kan de ander natuurlijk
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
31
vinden dat je ideeën idioot zijn, maar als die er wel be-
Lyczak: “Ik ben er absoluut van overtuigd dat transpa-
grip voor heeft, heb je al een hele wereld gewonnen.”
rantie leidt tot meer rendement. Je hoeft elkaar dan niet
“We zijn op de goede weg, maar geduld is een schone
meer voor de gek te houden. Wanneer je als aannemer
zaak”, aldus Bekker. “We zijn bij IBU Stadsingenieurs
geen ruimte in je planning hebt voor een project, kun je
bezig met een gedragsverandering en die bereik je met
dat gewoon aangeven. Een offerte maken in de hoop dat
kleine stapjes tegelijk. Het is wel belangrijk dat we de
je de opdracht niet binnenhaalt is natuurlijk onzin. Als
stapjes zo sturen dat we in de goede richting blijven
we over dit soort dingen open en eerlijk zijn scheelt dat
bewegen. Ik weet zeker dat we er gaan komen, we
ons allemaal tijd en dus geld. En uiteindelijk willen we
moeten alleen niet verwachten dat het morgen al zo ver
allemaal hetzelfde. Kwalitatief goede bouwwerken waar
is. Dit soort processen kost tijd. Dat is niet anders.”
de burger blij van wordt.”
Transparantie = rendement
Vergroten van transparantie binnen je organisatie doe je zo
Een ander opvallend resultaat uit de 1-meting is dat
32
transparant handelen leidt tot meer rendement voor
Opvallend is dat in organisaties transparantie weliswaar
de betrokken partijen. Bekker: “Ik kan me niet zo 1,
een belangrijke rol speelt, maar dat aan het vergroten
2, 3 een project voor de geest halen dat een succes is
ervan op een heel verschillende manier invulling wordt
geworden door een transparantere insteek. Wat ik wel
gegeven. De gemeente Alphen aan den Rijn bijvoor-
kan zeggen, is dat we sinds het afgelopen jaar nog beter
beeld bevordert transparantie door te zorgen dat de
scoren op onze klanttevredenheid. We krijgen ook echt
juiste persoon op de juiste plek zit en door duidelijke
complimenten over onze aanpak. En met tevreden klan-
instructies te verstrekken over het gewenste gedrag.
ten bouw je makkelijker een vertrouwensrelatie op. Als
De IBU stadsingenieurs doen het heel anders; namelijk
je elkaar vertrouwt kun je een win-win situatie creëren.”
door groepscoaching. Bekker: “We werken in een we-
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
reld van techneuten. Dat zijn van nature geen praters. Communicatie is daarom een lastig punt, terwijl het zo belangrijk is! Sinds 2010 hebben we coaches aangesteld om onze projectteams bewust te maken van de interactie binnen het team en met de buitenwereld en te leren omgaan met feedback. Deze aanpak is redelijk vernieuwend binnen de bouw en tot nu toe krijg ik vanuit de organisatie, maar ook van daarbuiten hele positieve reacties.â&#x20AC;? Ook het geven van het goede voor-
kan immers haar rendement vergroten ten opzichte van niet of minder transparante organisaties. Het netwerk van Vernieuwing Bouw maakt zich sterk voor een professionele en economisch gezonde bouwsector. Daar is transparantie een belangrijk onderdeel van. Transparantie in de bouw
verbetert
beeld aan anderen is voor beide heren een belangrijke
Uit het USP-rapport, dat in opdracht van
factor binnen hun organisatie.
Vernieuwing Bouw is gemaakt, blijkt dat organisaties die transparant en vernieuwend
Vernieuwing Bouw en transparantie De vernieuwing in de bouw zal uiteindelijk tot resultaat hebben dat de samenwerking binnen bouwprojecten transparant zal zijn. Geen geheime agendaâ&#x20AC;&#x2122;s, maar samen werken aan een mooi eindresultaat en groot vertrouwen in de integriteit van de andere betrokken partijen in een project. We zijn er nog niet, maar we zijn zeker op de goede weg. We zijn als sector transparanter gaan werken, we vertrouwen elkaar meer dan twee jaar geleden en het nut van transparantie begint
werken tal van voordelen ervaren. Zo hebben ze prettigere ervaringen met de wederpartij. Hun bedrijfseconomische vooruitzichten zijn gunstiger, omdat de faalkosten verminderen. Daarbij
werven
ze
gemakkelijker
nieuw
personeel en is hun algehele toekomstbeeld positiever. Deze voordelen beginnen meer en meer door te dringen in de bouwwereld. Dit zal het veranderproces versnellen. (Bron: USPrapport)
door te dringen. Een transparant werkende organisatie
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
33
PROJECTEN
34
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vernieuwing Bouw is betrokken bij een aantal praktijkprojecten. Dit zijn vernieuwingsinitiatieven, die door Vernieuwing Bouw worden ondersteund en samen met vernieuwende organisaties worden uitgevoerd.
Kennishub Nieuwe onderhoudscontracten Rijkswaterstaat zet in de komende jaren tal van nieuwe onderhoudscontracten in de markt. De contracten worden gegund op waarde en niet op laagste prijs. Daarvoor is een nieuwe en nauwere manier van samenwerken noodzakelijk tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Rijkswaterstaat, Bouwend Nederland, NLingenieurs, UNETO-VNI en de Vereniging van Waterbouwers spraken af elkaar te zullen helpen om deze nieuwe manier van werken aan te leren.
Platform Ketensamenwerking
Vernieuwing Bouw heeft een Kennishub ontwikkeld om
Het platform Ketensamenwerking is eind 2010 opge-
de geleerde lessen en ervaringen te verspreiden binnen
richt om de ontwikkeling op het gebied van ketensa-
de bouwsector. De Kennishub Nieuwe onderhouds-
menwerking in de bouw te regisseren en te sturen.
contracten, kortweg Kennishub, krijgt een plek op de website van Vernieuwing Bouw. Daarnaast worden in
Het platform ontsluit kennis en ervaringen voor alle
2011 een aantal bijeenkomsten georganiseerd waar
partijen in de bouw die verder willen komen met
betrokken partijen elkaar kunnen ontmoeten en van
ketensamenwerking. Brancheorganisaties Aedes en
gedachte kunnen wisselen over de nieuwe onderhouds-
Bouwend Nederland participeren in het platform Keten-
contracten van Rijkswaterstaat.
samenwerking.
Praktijkleren Vernieuwing Bouw vervult de rol van verbinder. Zij
Het programma Praktijkleren is een initiatief van
communiceert de kennis en kunde opgedaan in het
Vernieuwing Bouw en Traverse/Curnet. Na signalen uit
platform verder en verbindt nieuwe initiatieven en ken-
de markt is het project Praktijkleren in samenwerking
nis aan de betrokken partijen. Deze communicatie is
met de markt ontwikkeld. Het succesvolle KinG-project
met name gericht op kleinere partijen, zoals het MKB
(Kennis in het Groot) is de inspiratiebron. Maar waar
en middelgrote woningcorporaties.
King zich richt op opdrachtgevers, begint Praktijkleren bij de markt. Juist de markt wil en moet leren en in-
Vernieuwing Bouw is leading partner en front-office in
noveren.
dit platform. De verschillende partijen dragen ieder bij. Met het stimuleren van het platform Ketensamenwer-
Het project is een hands-on aanpak voor concrete pro-
king draagt Vernieuwing Bouw bij aan het landen van
jecten in uitvoering. Deze aanpak leidt tot een betere
de kennis op het gebied van ketensamenwerking in de
samenwerking of helpt een goedlopende samenwerking
praktijk.
tijdens het bouwproces beter vast te houden.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
35
Daarnaast wil Praktijkleren de opbrengsten van indivi-
in belangrijke mate stimuleren door ‘tijd’ als gunning-
duele projecten ten goede laten komen aan de sector
criterium op te nemen bij het aanbesteden van werken:
als geheel. In 2010 is Praktijkleren ontwikkeld. In 2011
partijen worden gestimuleerd tot proces- en productin-
starten de eerste projecten met Praktijkleren.
novaties.
In de loop van een jaar wordt een aantal sessies georganiseerd met de belangrijkste spelers in een project.
De aanpak bestaat uit vijf sporen:
Het begint namelijk bij mensen in een project, die
1. Het opzetten en uitvoeren van praktijkprojecten.
niet tevreden zijn over hoe het nu gaat, en die samen
2. Het toekennen van een Halftime Award
anders en beter willen presteren. Deze ambitie is niet
3. Onderwijscompetitie (HBO en TU) in
vrijblijvend.
Company-2-College. 4. Taskforce: ondersteuning om partijen te helpen
Met behulp van professionele facilitatoren wordt
gereflecteerd op het eigen functioneren. Daardoor
5. Communicatie en kennisoverdracht.
bij het implementeren van Halftime.
worden zaken blootgelegd. Stereotype beelden worden bespreekbaar gemaakt. Patronen en wetmatigheden
Rollende stenen
van handelen worden helder en moeten soms worden
Succesvolle pilotprojecten moeten worden opge-
doorbroken. Hiermee wordt uiteindelijk een bijdrage
schaald en kennis moet worden geïmplementeerd.
geleverd aan noodzakelijke systeemveranderingen.
Dat zien de initiatiefnemers van het project Rollende Stenen als noodzakelijke stappen in het vernieuwings-
Halftime
proces. Het project Rollende Stenen wil door middel
Het project Halftime is voor partijen die bij de voorbe-
van gerichte cultuurinterventies beweging in de praktijk
reiding en uitvoering van bouwprojecten zijn betrokken
van aanbesteding en contractuitvoering krijgen. Door
en is gericht op het voorkomen of beperken van hinder
middel van een participatieve aanpak, dat wil zeg-
voor de omgeving door die bouwprojecten. Doelstel-
gen samen met actoren in het veld, worden condities
lingen zijn eerdere oplevering van werken, kostenopti-
geschapen om gedragspatronen in de praktijk van
malisatie, stimuleren van innovatief gedrag, bevorderen
aanbesteding en contractuitvoering in de infra-sector
van samenwerken in de keten, minder CO2-uitstoot
fundamenteel te veranderen.
en versterken van de concurrentiepositie. Deze doelen kunnen worden bereikt door het slim organiseren van
In de aanpak staat het creëren van vertrouwen hoog
werkprocessen en het maken van goede afspraken
in het vaandel en wordt veel tijd in het veld besteed
tussen de partners in de keten en tussen hen en de
aan reflectie op nieuwe praktijken. Door de gekozen
opdrachtgever. De opdrachtgever kan deze processen
aanpak, waarbij de bouwbedrijven, consultancy-orga-
36
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
nisaties en opdrachtgevers gezamenlijk betrokken zijn,
De eerste afspraken die nodig zijn voor breed
wordt de kans op versnelling in het transformatiepro-
gedragen standaarden zijn al gemaakt. Succesvolle
ces sterk vergroot. De aanpak past zich gemakkelijk
voorbeelden van afsprakenstelsels zijn bijvoorbeeld
aan, aan nieuwe situaties en gewijzigde omstandighe-
VISI en COINS.
den. En tenslotte is het nieuw aangeleerd gedrag sterk verankerd in de nieuwe praktijken.
Legacy PSIBouw Het programma van PSIBouw heeft veel kennis ontwik-
Baanbrekers in de bouw
keld. Het is belangrijk dat deze kennis wordt doorgege-
Baanbrekers die de basisleergang gevolgd hebben, ge-
ven aan de nieuwe generatie via hun opleiding. Compa-
ven aan dat er meer ruimte en inspiratie nodig is om te
ny to College is een organisatie van professionals uit de
kunnen vernieuwen in hun werk. Daarom is het netwerk
praktijk van bouw- en projectmanagement, die graag
Baanbrekers in de Bouw opgericht voor vooruitstre-
bijdragen leveren aan het hoger onderwijs. Denk hierbij
vende mensen, die werkzaam zijn in de bouwsector.
aan het ontwikkelen en doceren van lesprogramma’s,
Zij kunnen bij Baanbrekers een netwerktraject volgen.
cases, gaming en (gast)colleges. Company to College
Het is bedoeld voor opdrachtgevers, opdrachtnemers,
werkt samen met een breed netwerk van partnerorga-
adviseurs en vertegenwoordigers.
nisaties en gastdocenten.
Baanbrekers draait nu drie jaar. Daaruit zijn 100 baan-
Studenten leren het beste van echte projecten. De
brekers voortgekomen.
meerwaarde is de kennis en ervaring van vernieuwende thema’s in bouw- en projectmanagement, zoals risico-
Het netwerk bestaat uit twee onderdelen:
en contractmanagement, virtueel bouwen, systems
- Heartbeat. Bijeenkomsten waar Baanbrekers bij
engineering, value management en PPS.
elkaar komen om hun netwerk te onderhouden
en te verbreden.
CoP Eigen Initiatief
- Advanced. Dit traject bevat naast een netwerk-
CoP (Community of Practise) Eigen Initiatief is een
werkgroep die het ‘Eigen Initiatief’ wil stimuleren en
functie ook coaching en terugkoppeling van
leidinggevenden.
daarmee de creativiteit van de bouwsector optimaal wil benutten. Vernieuwing Bouw is facilitator van CoP
Vernieuwing Bouw heeft de oprichting en structuur van
Eigen Initiatief. In het CoP zitten zo’n 15 verschillende
de stichting ondersteund.
partijen vanuit de overheid en de markt.
Bouwinformatieraad
Eigen Initiatief is kort gezegd een open sollicitatie van
De Bouw Informatie Raad ofwel BIR maakt zich sterk
een bedrijf bij de overheid. Deze partij zegt daarmee:
voor een succesvolle transitie naar bouwen met BIM
“Wij hebben specifieke expertise en bieden graag
(Bouwwerk Informatie Model). Ze richt zich op het vast-
een innovatieve oplossing voor een maatschappelijk
stellen van de algemene afsprakenstelsels om de open
probleem. Laten wij samenwerken, zodat er voor beide
standaard te realiseren die nodig is voor BIM.
meerwaarde ontstaat.” Dit ongevraagde voorstel, deze
Daarvoor ontwikkelt de BIR standaarden, waaraan elke
open sollicitatie heet in de bouwwereld Eigen Initiatief.
baksteen, elk computerbestand en elk ontwerp- en bouwproces moet voldoen. Deze standaardisering be-
In 2010 is het CoP Eigen Initiatief gestart met een zeer
tekent een digitale revolutie, zowel voor de sector als
constructieve topconferentie op 28 januari. Tijdens
voor de klant. De drager van die revolutie heet BIM.
de conferentie is door het programma Eigen Initiatief,
Het uiteindelijke doel van de BIR is dat alle onderne-
een folder gepresenteerd. Vervolgens heeft een aantal
mingen die betrokken zijn bij een bouwproject binnen
vruchtbare werkgroepgesprekken plaats gevon-
afzienbare tijd werken volgens een Bouwwerk Informa-
den. Die resulteerden in concrete cases die worden
tie Model (BIM) waarin alle standaarden zijn verwerkt.
doorgenomen.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
37
DEELNEMERS VERNIEUWING BOUW 2010
38
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Balance & Result Organisatie Adviseurs
BELFOR
Balance & Result is een adviesbureau dat het manage-
BELFOR is wereldwijd marktleider op het gebied van
ment ondersteunt op het snijvlak van organisatorische
professionele reconditionering: het bedrijf brengt sterk
vragen en thema’s zoals marktpositionering, ketensa-
vervuilde objecten terug in nieuwe staat. Als enige
menwerking, aanbesteden, duurzaamheid, BIM, LEAN
bedrijf ter wereld heeft BELFOR zich volledig toegelegd
of HRM. Klanten zijn publieke en private opdracht-
op het bieden van een totaaloplossing tijdens en na
gevers, opdrachtnemers en organisaties in de bouw.
calamiteiten.
Balance & Result kent de sector en werkt resultaatgericht, met gevoel voor de menselijke maat. Het doel van Balance & Result is om
BELFOR (Nederland) is een onderdeel van de BELFOR Group GmbH. Met 4600 medewerkers op 172 vestigin-
haar klanten te inspireren en
gen in 27 landen in Europa,
bij te dragen aan hun succes.
Amerika en Azië realiseerde de BELFOR Groep in 2009
Koninklijke BAM Groep
een omzet van $1 miljard.
Koninklijke BAM Groep is een bouw- en vastgoedconcern. Actief in vijf Europese thuislanden in de sectoren
Bennema Vastgoed
bouw, vastgoed, infra, publiek-private samenwerking,
Bennema Vastgoed neemt deel aan en adviseert in
installatietechniek en consultancy en engineering. De
alle aspecten van vastgoed, vooral op het gebied van
werkmaatschappijen BAM International (gespecialiseer-
projectontwikkeling en duurzaamheid. Inbreng of on-
de bouw- en infraprojecten) en Tebodin (consultancy en
dersteuning op het terrein van organisatie, vakinhoud of
engineering) opereren wereldwijd.
ondernemen behoort ook tot haar werkzaamheden. Ben-
BAM beschouwt vernieuwing als essentieel voor de
nema Vastgoed combineert jarenlange ervaring met een
ontwikkeling van de onderneming en voor het vinden
voortdurende zoektocht naar vernieuwing. En het lukt
van duurzame oplossingen in de gebouwde omgeving.
steeds beter het nieuwe denken – dat bijvoorbeeld een
Innovatie vormt een van de ondernemingsprincipes
ontwikkeling zoals duurzaam-
die BAM heeft geformuleerd. BAM wil de kennis en
heid noodzakelijk maakt - in
ervaring op het gebied van vernieuwende producten,
de praktijk te brengen.
processen, contract- en samenwerkingsvormen graag
BOB Opleiding, Training en Advies
uitbreiden en delen met
BOB is een opleidingsinstituut dat kans ziet het aanbod
(bouw)partners.
naadloos aan te laten sluiten bij de steeds veranderende wensen en behoeften van de klanten. Dit doet ze door ervaren docenten en trainers uit de praktijk in te zetten en door nauw contact te houden met deelnemers en bedrijven. BOB heeft daarvoor een professioneel team van veertig vaste medewerkers en ruim 400 externe (freelance) docenten, trainers en examencommissieleden.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
39
Brink Groep
Com·wonen
Management, advies en automatisering voor bouw, huis-
Com·wonen is een moderne corporatie met meer dan
vesting en vastgoed. Dat is de kern van de dienstverlening
negentig jaar ervaring in volkshuisvesting. Com·wonen
van de Brink Groep. De organisatie speelt verschillende
verhuurt en verkoopt goede, betaalbare woningen
rollen in processen op het terrein van gebiedsontwikke-
in wijken in de stadsregio Rotterdam. Ze steekt veel
ling, vastgoedadvies, bouwmanagement en -advies, huis-
energie, middelen en tijd in wijkprojecten voor en met
vestingsadvies, onderhoudsadvies en kosten-kwaliteitsad-
wijkbewoners. Daarvoor werkt ze samen met haar
vies. Op het gebied van automatisering is de Brink Groep
huurders, de gemeente, deelgemeenten en instanties;
marktleider in de calculatie- en onderhoudsbranche. Hier
dat heet Wijkkracht.
staan zij hun opdrachtgevers
Com·wonen gelooft in innovatie en vernieuwing in de
terzijde met ICT-consultancy,
bouw. Het is noodzakelijk voor de toekomst van de
IBIS-software, services en
bouw. Ketenintegratie met de innovatie van een geïn-
implementatie.
tegreerd bouwproces, levert veel voordelen op: sneller en beter bouwen, tevreden
CROW
bewoners en faalkosten-
CROW is hét nationale kennisplatform voor infrastruc-
reductie. Dit verdient verbre-
tuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte. Een not-
ding en verdieping.
for-profit organisatie, waarin overheid en bedrijfsleven samenwerken aan het ontwikkelen, verspreiden en
Dick van Gameren Architecten
beheren van praktisch toepasbare kennis voor beleids-
Dick van Gameren architecten in Amsterdam heeft
voorbereiding, planning, ontwerp, aanleg, beheer en
15 medewerkers en werkt aan opdrachten op alle
onderhoud. De missie van CROW verbreedt zich inmid-
schaalniveaus, van interieuropdrachten tot grootscha-
dels naar het kennisplatform van de bouw. Op basis van
lig utilitair en stedenbouwkundig werk, in
de behoeften van de klanten
Nederland en daarbuiten. In september 2007
ontwikkelt, implementeert en
ontvingen ze de Aga Khan Award voor de Nederlandse
beheert CROW nieuwe ken-
ambassade in Addis Abeba. Dick van Gameren heeft
nisproducten en diensten.
een indrukwekkende staat van dienst. Hij richtte zijn
CURNET
architectenbureau in de
CURNET is een herkenbaar en uniek netwerk van pro-
huidige vorm op in 2005.
jecten, programma’s en andere kennisallianties dat zich richt op kennis- en competentieontwikkeling rond ruimte, bouw, bodem, land en water. De samenwerking binnen CURNET leidt tot synergie en dus tot meerwaarde voor klanten, betrokkenen en belanghebbenden, waarbij elk van de deelnemende projecten, programma’s en kennisallianties hun eigen sterkte hebben. Deze meerwaarde wordt bereikt door kennisvragers en -aanbieders samen te brengen in inspirerende en aantrekkelijke werkverbanden.
40
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Dura Vermeer Groep
Gemeente Amersfoort
Dura Vermeer richt zich specifiek op klanten met vraag-
Amersfoort ligt in het hart van Nederland op een
stukken op het gebied van wonen, werken, mobiliteit
knooppunt van snelwegen en spoorwegen. De Onze
en vrije tijd, die zij vertaald willen zien in bouw of infra-
Lieve Vrouwetoren in de binnenstad vormt het kadas-
structurele oplossingen. Van eenvoudig tot complex. Van
traal middelpunt van Nederland. Amersfoort heeft bijna
kleinschalig tot groot.
144.000 inwoners en ligt aan de oever van de Eem,
De producten van Dura Vermeer lopen uiteen van de
omringd door natuurgebieden.
ontwikkeling en bouw van woningen, kantoren en mul-
De gemeente werkt aan een duurzaam Amersfoort.
tifunctionele centra tot het bouw- en woonrijpmaken
Een stad waar voldoende groen te vinden is. Waar
van terreinen en gronden, het ontwerpen, aanleggen en
water, lucht en bodem schoon zijn. Een plek waar
onderhouden van wegen, het ontwerpen en bouwen van
mensen zich veilig voelen. Een klimaatneutrale stad.
kunstwerken (bruggen, viaducten, tunnels), het aanleg-
Kortom een stad waar het prettig wonen, werken en
gen van ondergrondse kabels en leidingen, het bouwen
recreëren is. Dit is niet alleen de verantwoordelijk-
en onderhouden van spoorwegen en het saneren van
heid van de gemeente maar van alle inwoners en
vervuilde gronden. Via advies- en ingenieursbureau Advin
gebruikers van de stad. Daarom zoekt de gemeente
kan Dura Vermeer haar klanten
hierbij samenwerking met bedrijven, organisaties en
een dienstverlening aanbieden
inwoners van de stad onder
op het gebied van engineering
de noemer “Samen duur-
van bouw- en infraprojecten.
zaam”: Samen werken aan een duurzame stad.
Gemeente Alphen aan den Rijn De Zuid-Hollandse gemeente Alphen aan den Rijn heeft
Gemeente Hoorn
circa 72.000 inwoners. Een stad waar kwaliteit van
Hoorn heeft 70.000 inwoners. Het is een stad waar
wonen, een goed ondernemersklimaat, een hoog voorzie-
mensen wonen, werken en recreëren en waarbij duur-
ningenniveau, zorg om het groen en voldoende recreatie-
zaamheid en leefbaarheid kernbegrippen zijn. Een stad
mogelijkheden hoog in het vaandel staan. Duurzaamheid
met een voorzieningenniveau, dat past bij de centrum-
is een van de onderwerpen die uitdrukkelijk de aandacht
functie (voor 200.000 inwoners). Hoorn als economi-
heeft bij de ontwikkelingen in de stad. De gemeente wil
sche motor in West-Friesland bevordert de regionale
binnen haar eigen invloedssfeer de gevolgen van de kli-
economie door een goed ondernemersklimaat. Hoorn
maatverandering tegengaan en opvangen. Via het klimaat-
en West-Friesland behoren tot de grootste autonome
programma heeft ze - samen met partners - een aantal
groeiers qua werkgelegenheid in de afgelopen decen-
doelen gesteld die een bijdrage leveren aan duurzame
nia. Innovatief zijn behoort tot de kernwaarden. Het
ontwikkeling. Alphen aan den
toerisme geeft een belang-
Rijn bestaat uit Alphen aan den
rijke impuls aan de economi-
Rijn, Aarlanderveen en Zwam-
sche bedrijvigheid in de stad
merdam.
en in de regio.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
41
Gemeente Utrecht: IBU Stadsingenieurs
InTouch
IBU Stadsingenieurs is het ontwerp- en adviesbureau
De Europese InTouch groep is een wereldwijd werkende
van de gemeente Utrecht. De afdeling verzorgt voor
organisatie. InTouch ontwerpt, sluit aan en exploiteert
een belangrijk deel de (her)inrichting van de openbare
betekenisvolle samenwerkingsomgevingen en gebruikt
ruimte in Utrecht. Van parken en wegen tot de aanleg
hiervoor innovatieve ICT-oplossingen. Het Nieuwe Wer-
van bruggen. Ook zijn de ingenieurs nauw betrokken
ken kan die ideale werkomgeving bieden, waarin soepel
bij prestigieuze projecten, zoals de inrichting van de
samengewerkt wordt met alle stakeholders. InTouch be-
openbare ruimte van de grootste nieuwbouwlocatie in
schikt over de middelen en de expertise om samen met
Nederland, Leidsche Rijn, en het nieuwe stationsge-
de klant deze werkomgeving,
bied. IBU Stadsingenieurs is specialist in het uitvoeren
stapsgewijs op te bouwen of
van projecten in een stedelijke omgeving: van ontwerp
kant en klaar aan te bieden.
en advies tot projectmanagement en directievoering.
Stadsingenieurs
Daarnaast levert het bureau
Kenniscentrum CPI / TU Delft
gespecialiseerde technische
Het Centre for Process Innovation in Building and Con-
kennis aan derden.
struction (CPI) is het kenniscentrum van TU Delft dat zich toelegt op kennisontwikkeling en kennistoepassing
Grontmij
op gebied van procesinnovatie in de bouw. Daarvoor
Grontmij is een toonaangevend internationaal ontwerp-,
werkt het samen met koplopers vanuit de hele bouw-
advies- en managementbureau. Zij levert adviezen en
keten. Het CPI wil samen met de markt bouwen aan
ingenieursdiensten met betrekking tot de stedelijke
een beter presterende bouwsector. Ze gaat hierbij uit
en natuurlijke leefomgeving, multi-modale mobiliteit,
van een intensieve interactie tussen wetenschap en
schoon water en energie. Samen met haar klanten en
praktijk onder het motto:
erkende kennisinstituten plant en realiseert zij duur-
kennisontwikkeling door
zame, haalbare oplossingen.
kennisdeling van hoogwaar-
Grontmij; planning, con-
dige, adequate en multi-
necting, respecting the future.
disciplinaire expertise.
HÈT Facilitair Bureau Hèt Facilitair Bureau is een onderdeel van Kokon Groep en zusterbedrijf van Kokon Architectuur & Stedenbouw. Hun Bouwwerk Informatie Model (BIM) staat voor 3D-visualisatie, ketenintegratie en transparantie. Architectuur, bouwkunde, constructie en installatie worden in één model ontwikkeld en beheerd. Voor zowel nieuwbouw als renovatie. Het model levert uittrekstaten, inzicht in milieuprestaties, data ten behoeve van het Meerjaren Onderhouds Plan, regelgeving en kosten.
42
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Mecanoo architecten
Procap adviseurs en projectmanagers
Mecanoo architecten in Delft is opgericht in 1984 en
Procap helpt opdrachtgevers met advies en manage-
wordt geleid door architect/creatief directeur Fran-
ment van processen rondom het bedenken, bouwen
cine Houben. Het bureau heeft een multidisciplinaire,
en benutten van gebouwen, gebieden en verbindingen.
professionele staf van ongeveer negentig mensen uit
Procap helpt opdrachtgevers die de regie in handen wil-
vijftien verschillende landen, met onder meer archi-
len houden: door namens (of samen met) hen het pro-
tecten, interieurontwerpers, stedenbouwkundigen en
jectmanagement in te vullen of door te adviseren over
landschapsontwerpers. Het oeuvre van Mecanoo is
strategie, aanpak en beheersing van opgaven. Maar ook
ongekend breed: huizen, kantoren, scholen en com-
met coaching en opleidingen.
plete woonwijken, theaters, bibliotheken en wolken-
Procap staat voor een heldere en energieke aanpak
krabbers, parken, pleinen en
van projecten die de inrichting van Nederland bepalen.
snelwegen, steden, polders
Door opdrachtgever en gebruikers centraal te stellen.
en Randstad, hotels, musea
En vooral door mensen en
en zelfs een kapel.
organisaties beter te laten samenwerken.
Portaal Woningcorporatie Portaal werkt aan goed en betaal-
ProRail
baar wonen. Samen met huurders, maatschappelijke
ProRail is verantwoordelijk voor het spoorwegnet van
organisaties en overheden bouwt Portaal aan een kans-
Nederland: aanleg, onderhoud, beheer en veiligheid.
rijke toekomst van mensen en buurten. Portaal biedt
Ruim 4000 medewerkers zorgen ervoor dat elke dag,
onderdak aan ruim 57.000 huishoudens in de regioâ&#x20AC;&#x2122;s
24/7, 1.200.000 reizigers en 100.000 ton goederen
Amersfoort, Arnhem, Leiden, Nijmegen en Utrecht.
op hun plaats van bestemming komen, met ruim 6.000
Portaal vervult een belangrijke rol als opdrachtgever in
treinen over 6.830 kilometer spoor. Het spoorwegnet is
de bouw. Zowel bij nieuwbouw als bij (grootschalige)
met recht het kloppend hart van mobiel Nederland.
renovaties en herstructureringsopgaven nemen de
ProRail werkt aan de bereikbaarheid van Nederland
complexiteit en de gestelde eisen alleen maar toe. Dat
door te zorgen voor een optimaal spoornetwerk. Ze
geldt ook voor de bouwkosten. Portaal wil een bijdrage
verdeelt de ruimte op het spoor, regelt alle treinverkeer,
leveren om deze vraagstukken slimmer aan te pakken.
informeert vervoerders en reizigers, bouwt en beheert
En om vernieuwing en innovatie te stimuleren. Daar-
stations en legt nieuw spoor
mee krijgen het elan en het
aan. Ze onderhoudt bestaand
imago van de bouwsector
materieel zoals spoor, wis-
een flinke impuls.
sels, seinen en overwegen.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
43
SBR: Kennisplatform voor de bouw
- Verdiepen en verbreden van kennis zodat
SBR zorgt voor informatie waar de mensen in de bouw
professionals hun prestaties kunnen verbeteren
direct mee vooruit kunnen, zodat zij hun doelen beter
- Bijhouden van ontwikkelingen in het veld van
kunnen bereiken. Het motto luidt: SBR, Prettig kennis
de deelnemers.
te maken. SBR biedt met haar ketenbrede netwerk een platform, waar hoogwaardige bouwkennis zich optimaal kan ontwikkelen en verspreiden. Een platform waar specialisten uit de bouw kennis uitwisselen, relevante
TSM Business School
nieuwe kennis maken en die vertalen in toegankelijke
TSM Business School ontwerpt leerprogramma’s.
informatie. SBR zorgt voor een effectief bereik van
Daarmee ondersteunt TSM mensen en organisaties
kennis, zodat daadwerkelijke toepassing vanzelfspre-
bij hun ontwikkeling op het gebied van leiderschap en
kend wordt. Het doel is de bouw- en vastgoedwereld
ondernemerschap ten behoeve van innovatie en een
met toonaangevende vakkennis te ondersteunen en
duurzame ontwikkeling van onze maatschappij.
te prikkelen, zodat ondernemingen op een duurzame,
TSM Business School, ontstaan vanuit de samenwer-
vooruitstrevende manier kun-
king van de Universiteit Twente en het bedrijfsleven,
nen ontwikkelen, bouwen en
verzorgt sinds 1967 managementprogramma’s. Nu is
beheren. Zo werkt SBR uit-
TSM dé business school voor een nieuwe generatie
eindelijk mee aan een betere
leiders die bijdragen aan een duurzame ontwikkeling
leefomgeving in Nederland.
van onze maatschappij. De business school is een netwerkorganisatie binnen universiteiten, met een academische verankering bij
Stichting Post Academisch Onderwijs (PAO)
de Universiteit Twente. TSM
De organisatie heet voluit Stichting PostAcademisch
heeft hechte verbindingen
Onderwijs Bouwkunde, Civiele techniek, Gezondheids-
met hogescholen, bedrijven
techniek en Milieutechnologie, Vervoerswetenschap-
en instellingen.
pen en Verkeerskunde. PAO biedt afgestudeerden de kans om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen in wetenschap en technologie, zodat ze optimale professionele prestaties kunnen leveren. Om hun internationale positie te behouden moeten bedrijven en organisaties wetenschappelijk en technisch blijven innoveren. Dat vraagt om in-service opleidingen voor medewerkers en management. De doelen van PAO zijn: - De acquisitie van specialistische kennis en bekwaamheid
44
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vaessen Algemeen Bouwbedrijf
Van den Heuvel Werkendam
Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV ontwerpt, ontwik-
Van den Heuvel Werkendam is een professioneel fami-
kelt en realiseert maatschappelijk vastgoed. De middel-
liebedrijf, actief in het bouw- en woonrijp maken van
grote omvang en platte organisatie staan garant voor
terreinen, dijkenbouw, bodemsanering en landmeten.
flexibiliteit en daadkracht. Projecten worden in heel
Ze is vooral werkzaam in het midden en zuiden van het
Nederland op basis van uiteenlopende contractvor-
land.
men gerealiseerd. Van “design and build” tot “Publiek
Als familie- en MKB-bedrijf in de infrasector investeert
Private Samenwerking”.
Van den Heuvel Werkendam in duurzame relaties met
De toegevoegde waarde van Vaessen ligt in onder
zowel personeel als klanten. Ze onderscheidt zich
andere:
daarbij in betrokkenheid,
- specialistische kennis en ervaring
betrouwbaarheid en vakman-
- bouwbedrijf en architectenbureau onder één dak
schap.
- een ervaren en stabiel personeelsbestand - een topnetwerk van leveranciers en partners
VolkerWessels
- uitdagend ondernemerschap.
VolkerWessels is een hecht samenwerkende groep van bedrijven in binnen- en buitenland. Partner bij de inrichting van de samenleving op het gebied van bouw, mobiliteit, energie- en communicatievoorzieningen; partner bij ontwikkelen, ontwerpen, realiseren, beheren
Van Dijk Maasland
en exploiteren.
Van Dijk Maasland bestaat nu een halve eeuw. Het be-
VolkerWessels is een Nederlands concern, met 16.600
drijf heeft zijn wortels in de grond-, weg- en waterbouw.
medewerkers in 125 werkmaatschappijen. Behalve in
Maar inmiddels kan het ook een groot aantal aanver-
Nederland zijn er vestigingen in België, Duitsland, het
wante werkzaamheden tot de kernactiviteiten rekenen,
Verenigd Koninkrijk, Canada en de Verenigde Sta-
zoals lichtfunderingstechnieken, funderingsherstel,
ten. Het zwaartepunt van VolkerWessels’ werk ligt in
productie en verwerking van schuimbeton, milieutech-
Nederland. De projecten van de werkmaatschappijen
niek, groenvoorziening, buitenruimte management en
vinden op wereldwijde schaal
civiele en utiliteitsbouw.
plaats. Het thema is ‘Samen
Van Dijk is in meerdere opzichten een bedrijf van Hol-
bouwen aan wonen, werken
landse bodem. Dat gaat namelijk niet alleen op voor
en mobiliteit.’
hun markt, maar ook voor de manier waarop ze zaken doen: recht door zee, betrouwbaar en flexibel. Van Dijk kan putten uit een brede ervaring en biedt complete dienstverlening.
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
45
BESTUUR Martin van Pernis voorzitter
Peter Jägers DG Rijksgebouwendienst
Voormalig Voorzitter Raad van Bestuur Siemens Nederland N.V.
Jan Hendrik Dronkers
Onno van Veldhuizen
DG Rijkswaterstaat
Burgemeester Hoorn
Margriet Drijver
Rob van Wingerden
Bestuurder Comâ&#x20AC;˘Wonen
Lid Raad van Bestuur Koninklijke BAM Groep N.V.
Scarlett Kwekkeboom
Gert Dral
Directeur Janse & Janse
Group Director; member executive committee Grontmij N.V.
Dick van den Heuvel
Hans de Jonge
Directeur Van den Heuvel
Hoogleraar Vastgoedbeheer
Werkendam B.V.
en Ontwikkeling TU Delft en Directievoorzitter Brink Groep
46
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
TEAM Het team van Vernieuwing Bouw bestond in 2010 uit de volgende mensen:
Jacqueline Schlangen directeur
Ilja Werkhoven procesmanager
Karin Bolhuis-Lemmens control & bedrijfsvoering
Ton Lohman procesmanager
Sinds 1 januari 2010
Sinds 1 januari 2010
Sinds 1 januari 2010
Van 1 januari tot 31 december 2010
Menno Lammers procesmanager
Ilse van den Berg communicatieadviseur
Jeannette Kras communicatiemedewerker
Basten Kolthof procesmanager
Sinds 1 april 2010
Sinds 1 mei 2010
Sinds 15 oktober 2010
Sinds 1 november 2010
Anita Holst-Schillemans procesmanager
Kathy Westendorp secretaresse
Chantal Shaways secretaresse
Patricia Pons secretaresse
Sinds 1 december 2010
Sinds 1 januari 2010
Sinds 1 januari 2010
Sinds 1 januari 2010
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
47
COLOFON Uitgave Dit is een uitgave van Vernieuwing Bouw Vormgeving Studio Steenbergen, BNO Tekst Vernieuwing Bouw Fotografie Henk Snaterse Hans Kuiper Shutterstock Drukwerk Twigt Grafisch Facilitair Oplage 3500 stuks Vernieuwing Bouw Zilverstraat 69 2718 RP Zoetermeer Postbus 662 2700 AR Zoetermeer www.vernieuwingbouw.nl info@vernieuwingbouw.nl April 2011 Disclaimer Copyright van deze publicatie berust bij Vernieuwing Bouw. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van Vernieuwing Bouw.
48
Jaarverslag 2010 > Vernieuwing Bouw
Vernieuwing Bouw < Jaarverslag 2010
001
Zilverstraat 69 Postbus 662 2700 AR Zoetermeer T 079 - 3 25 24 23 E info@vernieuwingbouw.nl I www.vernieuwingbouw.nl Twitter www.twitter.com/vernieuwingbouw
Wij bouwen aan vernieuwing