Jaargang 12 nr4

Jaargang 12 Driemaandelijks tijdschrift Oktober, November en December 2013 Nr. 4

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud herfstnummer 2013 Woord vooraf De vogels de winter door helpen

1

Natuurbeleving Leesbaar landschap

2

Film ‘De nieuwe wildernis’ Eetdag voor meer natuur in Blauberg Dag van de Natuur in onze Netevallei Kerstwandeling langs onze reservaten

3 4 5 5

Verkiezingen 2014 (2): ons verlanglijstje

6

Bruggeneindse Goren: terug in de geschiedenis Vaste voet op knuppelpaden in de Laakvalleien

7 8

Activiteiten

Beleid Reservaten

Natuurstudie Roodborst, slim vogeltje Bijzondere waarnemingen Kerkuilen en bosuilen: zeer zwak broedseizoen Wespendieven: aangename verrassing Ringkamp in Zammelsbroek Opvangcentrum zoekt steun Bomen, groene fabriekjes

9 10 13 13 14 16 18

Beleven, ervaren, doen Zegswijzen over plant en dier Haiku’s Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

20 21 21 22 23 24

Varia

Omslagfoto: Trekvogels spotten aan de Nete (foto Carine Thijs)

Help ze de winter door!

Gedeeltelijke tekst van website Natuurpunt, door de redactie In de voorbije lange, strenge winter en het kille, natte voorjaar hebben vele vogels zwaar geleden.

Bij sommige groepen vogels waren er weinig broedsels en zo is het bestand van vele vogels dit jaar fel gekrompen. Daarom onze oproep: help onze vogels alvast de komende winter door te komen door extra bij te voederen.

In de winter geraken vogels moeilijk aan voedsel.

Terwijl ze dan juist extra veel energie nodig hebben om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. Insecten zijn verdwenen en bessen vaak al op. Regen en sneeuw maken het de zaadeters moeilijk om bij hun voedsel te komen. Het bijvoederen van vogels in de winter is bij veel mensen dan ook een populaire bezigheid.

Niet alleen help je de vogels om barre tijden door te komen, je krijgt er een schitterend schouwspel voor terug! Vogels die vaak verscholen blijven of in een flits voorbij vliegen, laten zich nu gemakkelijk bekijken.

Zo jagen sommige merels de andere vogels weg omdat de voederplaats in hun territorium ligt. Je kan merels ontmoedigen door op verschillende manieren voer aan te bieden en eventueel op verschillende plekjes. De merel kan niet op alle plaatsen tegelijkertijd zijn en moet wel andere vogels toelaten en misschien is dat geen deel van zijn territorium. Voor de roodborst is een voedertafeltje aangewezen; niet alle merels durven daar op te landen, zeker niet als het een met een dakje is (wat aan te raden is).

Voedertips • •

• • •

Voederen mag op bescheiden schaal het hele jaar door (bijvoorbeeld met zaden), maar het is pas echt nodig als het vriest of sneeuwt.

Voeder niet te veel tegelijk en liefst 's ochtends (na een lange, koude nacht hebben vogels behoefte aan een stevig ontbijt) en tegen het einde van de middag (zo kunnen ze de nacht doorkomen). Overdadig voederen kan muizen en ratten aantrekken.

Geef geen voedsel waarin zout is verwerkt. In de kaas en het brood dat je voedert, zit al meer dan genoeg zout.

Voeder zeker geen margarine of boter, die werken als laxeermiddel.

Voedsel dat makkelijk bevriest, zoals appels, voeder je best als geheel en niet in kleine stukjes.

Water is broodnodig In de winter is water even belangrijk als voldoende voedsel. Wanneer het gesneeuwd heeft, is het niet nodig voor water te zorgen. De vogels komen dan aan vocht door van de sneeuw te pikken. Bij vorst zet je best een bakje met water buiten. Voeg nooit zout aan het water toe.

Help, grote vogels in de tuin De grotere vogels zoals de kauw en de Turkse tortel hebben zeker recht op hun deeltje van het vogelvoer, maar nogal wat vogelkijkers willen de grotere vogels liever ontmoedigen.

Bijvoederen is altijd welkom, maar broodnodig als het vriest of sneeuwt

Waarom moet je eigenlijk vogels voederen?

De beste voedertafel is een tuin die op een natuurlijke wijze is aangelegd en onderhouden. In een natuurlijke tuin staan besdragende struiken, blijven uitgebloeide bloemen staan en ligt er blad op de grond tot in het voorjaar. Daar valt voor de merel en de roodborst altijd wat te vinden!

Zuiver biologisch gezien hoef je vogels niet bij te voederen. Toch zijn er een aantal redenen waarom Natuurpunt adviseert om tuinvogels in barre tijden te voeren. Allereerst verteren vogels bij strenge vorst snel hun vetreserves om hun hoge lichaamstemperatuur van zo'n 40° te behouden. Een winterkoning kan in een koude winternacht wel 10% van zijn lichaamsgewicht verliezen! De dagen zijn ook kort, waardoor er weinig tijd is om voedsel te zoeken.

Bovendien is het natuurlijke voedselaanbod van vogels de voorbije decennia sterk afgenomen door verstedelijking, industrialisering en intensivering van de landbouw. Allemaal redenen om het de vogels wat makkelijker te maken. Daar komt bij dat het een bijzonder leuke manier is om uw tuinvogels beter te bekijken.

Voederplank of voederhuisjes? Wie eet wat? Hoe maak je een vetbol? Daarover vind je meer op: http://www.natuurpunt.be/nl/biodiversiteit/vogels/hoe-en-wanneer-voeder-je-vogels_640.aspx

- grote nete -

1

Leesbaar landschap door Eddy Vets Lezen is verzamelen. Wandelen is verzamelen.

Wie leest brengt letters samen tot woorden en woorden tot zinnen die ‘zin-vol’ zijn. De wandelaar neemt indrukken in zich op van zijn omgeving. De zintuigen reiken impulsen aan, de geest slaat ze op of verwerkt ze. Zo leest de wandelaar het landschap. Lezer en wandelaar zijn eenzaten.

Ieder landschap vertelt een verhaal. Vraag is: wat heeft de Nete ons te vertellen? Misschien vertelt zij wel over haar oeroude ontstaan, hoe zij als een traagstromende gletsjer tijdens de laatste ijstijd haar dal uitschuurde tot wat wij nu vallei noemen. Of van de eerste vegetatie, die uit toendra en mossen ontsproot in de vorm van berk en hazelaar, waar vogels en zoogdieren een paradijselijk leven vonden tot … de mens kwam.

Zijn ingrepen en verminkingen vormen de littekens in het huidige landschap, doch ooit zal door de spontane levenskracht dit land weerkeren naar zijn oervorm. Alle cultuur zal weerkeren tot natuur. Soms staat deze evolutie even stil. Door het woord gevangen vertelt het landschap een verhaal: schrijvers en dichters verwoorden deze natuurlijke intuïtie, maar niemand kan de natuur volledig vatten noch vertolken, alleen fragmenten. Dit maakt de rijkdom uit van het landschap: ieder ondergaat en beleeft het landschap op zijn strikt persoonlijke manier, volgens zijn gevoeligheden.

De Nete kan ons slechts een weg wijzen door haar constante veranderingen: niets is en blijft hetzelfde.

Dit alles heeft geen doel noch betekenis, het gebeurt vanzelf zo. Alles wat wij ermee verbinden is verbeelding. Ons beeld is slechts één beeld, maar is niet de Nete. Kortom ieder leest er zijn eigen verhaal.

Wat is dan de zin van dit verhaal? Het Netelandschap kan ons terugvoeren naar het verleden. Wij lopen vaak over oude voorgelopen wegen en weten net daardoor naar waar ze leiden. Zonder deze liepen we verloren. De band met het land schenkt vertrouwen voor de toekomst, hoewel we niet weten wat achter de horizon ligt. Ieder perspectief vlucht weg uit ons kleine ik. De horizontale einder opent een blik op wat komen gaat. Turen in de verte is de toekomst in de ogen kijken. Het aardse leven bepaalt waar je staat, wat achter en wat voor je ligt. Het verticale perspectief reikt eerder naar het onbekende, met zijn lege luchten of hoog opgestapelde wolken. Dit vertelt ons geen aards verhaal, maar verbeeldt een transcendente wereld, weg van het hier en het nu.

Gelukkig kunnen we weerkeren naar de Nete .In haar wateroppervlak weerspiegelt zij hier voor onze voeten dit verre onbereikbare wolkenbeeld.

Zo lezen wij telkens een nieuw Neteverhaal. Ons of haar verhaal?

Welk verhaal heeft de Nete ons te vertellen? (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

- grote nete -

3

Eten voor meer natuur

Zondag 24 november 2013 in de parochiezaal van Blauberg We dienen op van 12 uur tot 15 uur MENU Aperitief Broccolisoep met ham Pastaschotel met kip en groentjes, afgewerkt met een kruidenkaas Een ijsje van de ploeg Voor de vegetari毛rs is er een vegetarische versie van het menu.

Prijzen: 13 euro voor volwassenen en 6 euro voor kinderen tot 12 jaar.

Betalen doe je bij de inkom.

Inschrijven v贸贸r 18 november is noodzakelijk per e-mail of telefonisch.

Dat kan bij een van de bestuursleden en bij Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt, tel. 013 77 45 58 e-mail Staf.Aerts@telenet.be

4

- grote nete -

Dag van de Natuur: zaterdag 16 november Bij de vorige editie van de Dag van de Natuur waren meer dan veertig vrijwilligers de hele dag in de weer met het knotten van wilgen in de Laarbeemden.

Beheerswerken

Ook dit jaar, op zaterdag 16 november, rekent Natuurpunt Heist-op-den-Berg op talrijke vrijwilligers om opnieuw wilgen te knotten in de Laarbeemden, maar nu een nieuwe strook. Dus de taak voor de deelnemers zal zijn: de dikke takken uit de beemden wegdragen en het sprokkelhout bijeenbrengen.

Zaterdag 16 november

* Netevallei Heist-op-den-Berg 9.00 u: Natuurpuntlokaal of 13.00 u start voor de namiddag Om 12.00 u: warme maaltijd voor deelnemers Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23

Alle stoere enthousiastelingen (m/v) verzamelen op zaterdag 16 november a.s. aan het Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 in Hallaar. Van daaruit vertrekken we naar Loodijk. Om 12 uur pauzeren we en krijgen de deelnemers een gratis middagmaal aangeboden.

Deelnemers zijn verzekerd voor ongevallen. Bij nat weer zijn laarzen aangeraden. Voor werkhandschoenen en ander materiaal zorgt Natuurpunt zelf.

Kerstwandeling in Hallaar: donderdag 26 december

Donderdag 26 december 13.30 u: Vertrek Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Paul Anthonis, 015 24 89 88 Leden Natuurpunt gratis, alle anderen 1 euro.

Naar jaarlijkse traditie trekken Natuurpunt Heist-opden-Berg en Grote Nete op tweede kerstdag voor de laatste maal van het jaar de wandelschoenen aan voor de traditionele Kerstwandeling.

Om 13.30 uur verzamelen we aan het lokaal van Natuurpunt, Leopoldlei 81 in Hallaar voor een wandeling van ongeveer 6 kilometer door de Netevallei.

Tijdens de wandeling is er aan de boerderij van De Averegten een sfeervol rustmoment met een jeneverbar en voor de anderen een warme kop chocomelk.

Aansluitend is er nog meer gelegenheid om te ontspannen na de wandelinspanning. U bent welkom in ons versierd lokaal voor een glas heerlijke gl端hwein en een portie kerstcake. U kunt er gezellig babbelen samen met de vrijwilligers die verantwoordelijk zijn voor onze reservaten.

Afspraak dus op donderdag 26 december 2013.

U komt toch ook?

- grote nete -

5

Verkiezingen 2014 (2) door Staf Aerts Wat moet de Vlaamse regering in de regeerperiode 2014-2019 realiseren om de uitdagingen rond wonen, werken en leven aan te gaan?

De Vlaamse regering neemt nieuwe acties in de stroomgebiedplannen 2015-2021 om de overstromingsgebieden in de valleien te versterken.

Volgend jaar op 25 mei kiezen we een nieuw Europees, federaal en Vlaams parlement. Natuurpunt focust op de Vlaamse verkiezingen en op vier thema’s: ‘natuur als buffer’, ‘natuurgebieden en soorten’, ‘natuur en landschap’ en ‘natuur voor iedereen’. In ons vorige nummer schetsten we het kader, in dit nummer gaan we in op de eerste twee thema’s. Ons verlanglijstje in telegramstijl.

Natuurgebieden en soorten

Natuur als buffer

De Vlaamse regering realiseert het afgesproken uitvoeringstraject om aan de Europese verplichtingen van de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn te voldoen.

De Vlaamse regering realiseert tegen 2019 het blauw-groene netwerk. Voor de Zuiderkempen is de realisatie van het Sigmaplan Grote Nete met een grotere waterberging voor veiligheid en natuurherstel van uitzonderlijk groot belang.

De Vlaamse regering voert de acties van de huidige bekkenbeheerplannen uit, zoals het ontwikkelen en herstellen van oeverzones en natuurlijke overstromingsgebieden.

De Vlaamse regering trekt het budget voor aankoop van natuurgebieden voor terreinbeherende verenigingen op tot het niveau onder Peeters I. De Vlaamse regering maakt werk van een ambitieus biodiversiteitsbeleid dat erop gericht is het biodiversiteitsverlies te stoppen.

Om de ambities voor natuurgebieden en soorten waar te maken optimaliseert de Vlaamse regering de instrumenten van het natuur- en bosbeleid.

De Vlaamse regering optimaliseert de noodzakelijke verbetering van de milieukwaliteit, in het bijzonder de doelen uit de kaderrichtlijn Water.

Natuurlijk overstromingsgebied aan de Nete (foto Paul Anthonis)

6

- grote nete -

Bruggeneindse Goren door Jo Van Dessel Schone liedjes duren niet lang … of toch wel?

En de natuurbeschermer … hij werkte voort.

Tot dusver was ons eerste reservaatje duidelijk een succesverhaal. Maar in 1990 verschenen donkere wolken over ‘De Goren’. Na negen jaren noeste arbeid door onze vereniging wenste de eigenaar de huurovereenkomst niet langer te verlengen. Er brak alom paniek uit in de rangen van actieve natuurbeschermers. Het werk van tientallen vrijwilligers dreigde immers voor het nageslacht verloren te gaan.

Om de algemene doelstelling, het behoud en herstel van de schrale heidevegetatie met behoud van aanwezige houtwallen, te kunnen realiseren zijn twee beheersvormen vereist.

Het intensieve beheer is noodzakelijk om de heide- en pijpenstrootjesvegetatie in stand te houden. Deze stroken worden jaarlijks gemaaid tijdens de grote beheersdag in september-oktober. Hiervoor wordt de maaibalk ingezet. Vervolgens wordt het maaisel afgevoerd. Er wordt getracht om jaarlijks een stukje te plaggen om pioniersoorten zoals zonnedauw, blijvend een kans te geven in het gebied.

De koppen werden bij elkaar gestoken en talrijke crisisvergaderingen werden belegd. De conservator en onze voorzitter trokken hun stoute schoenen aan en legden ons probleem voor aan het gemeentebestuur.

Op 26 juni 1990 besliste het gemeentebestuur om het reservaat met een oppervlakte van 2 ha 19 are en 70 ca aan te kopen. Op 1 maart 1991 werd het gebied voor dertig jaar in beheer gegeven aan De Wielewaal afdeling Netevallei.

Op 25 mei 1991, bijna 10 jaar na de eerste officiële opening, werd het reservaat voor een tweede maal ingehuldigd door burgemeester mevr. Verbist en conservator Frans Valvekens. Uiteraard met betere toekomstperspectieven voor het behoud van dit unieke stukje cultuurpatrimonium in onze gemeente.

De houtwallen worden periodiek gekapt in een cyclus van zes jaar. Hierbij komt jaarlijks slechts één rij aan de beurt, zodat een rijke variatie in lage en hoge houtwallen ontstaat. Hierin vinden massa’s ongewervelden en meerdere zangvogels een geschikt leef- en broedgebied.

Ten slotte wordt ongeveer één hectare ingenomen door streekeigen kreupelhout. Hier vormt ‘niets doen’ de beheersvorm. We laten dit bos immers spontaan evolueren tot een streekeigen eiken-berkenbos.

Vervolg op artikel: Van aalscholver tot zeis uit Wielewaal juli 1994 jaargang 60

Heide in de Bruggeneindse Goren (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

7

Vaste voet op knuppelpaden door Vic Van Dyck

Onderhoud van wandelpaden door moerasgebied vraagt een aparte aanpak; deze paden zijn echte ‘zorgenkindjes’. Zeker nu, met de herfst en de winter voor de deur, hebben ze extra aandacht nodig.

In de Laakvalleien – het Trichelbroek en de Roost – pakken we dat aan door knuppelpaden aan te leggen, paden versterkt met elzenknuppels.

Dankzij deze duurzame methode wordt de natuurlijkheid en het authentieke landschap zo goed als niet verstoord.

Dat gebeurt helaas op verschillende plaatsen in de Laakvalleien, onder andere in de Roost, naast de weekendzone.

Spijtig, want deze kwetsbare gebieden moeten we juist koesteren en beschermen. Het ziet er zelfs naar uit dat we ons stilaan zorgen moeten maken over onze elzenbroekbossen, zowel over de kwaliteit als over de kwantiteit.

Met deze gedachte in het achterhoofd is het zoeken naar de gepaste manier om de bestaande paden te onderhouden. Soms is het voldoende om het pad wat op te hogen met grond van de omgeving. Op andere plaatsen waar de paden erg kapot gelopen zijn, leggen we een stevige basis van houtstammetjes.

In het Trichelbroek hebben we deze werkwijze plaatselijk al eens uitgeprobeerd. We plaveiden er het pad met ‘knuppels’ die we dan bedekten met grond van ter plaatse.

We gebruikten wat de natuur ons aanbood. De wilgen die we toch moesten kortwieken, leverden ons de stammetjes.

Aan een poeltje in de omgeving maakten we zachthellende oevers. De vrijgekomen grond gebruikten we om de stammetjes af te dekken.

Het resultaat is een stevige basis om over te wandelen. En het dunne laagje grond op de knuppels droogt na een regenbui relatief goed op.

De werkzaamheden aan het knuppelpad (foto Vic Van Dyck) Moerassige gebieden zijn per definitie onbegaanbaar. De drassigheid van de bodem en de dichte hoge vegetatie maken dat deze gebieden bijna niet te betreden zijn. Het organisch materiaal zakt zo weg onder onze voeten.

De natuur geeft eigenlijk zelf aan dat we hier best zoveel mogelijk wegblijven. Toch heeft de mens zich altijd een weg door het moeras weten te banen. Zij het niet steeds op een fraaie manier. Hoeveel moeraspaden zijn er in het verleden niet opgebouwd met huisvuil en allerhande steenpuin? En nog altijd zien sommige mensen er geen graten in om een nat broekbos stelselmatig vol te storten.

8

We hebben dus een vrij degelijk pad, terwijl door deze methode de natuurlijkheid en het authentieke landschap weinig wordt verstoord.

Ook in de Roost hebben we gekozen om op de plaatsen waar er bij regenweer vaak aan moddertrappelen wordt gedaan, de paden met stammetjes te verstevigen. Hier gebruiken we vooral zwarte els, een houtsoort die blijkbaar in natte omstandigheden zeer lang geconserveerd blijft. Daarom durven we hopen dat het wandelpad er weer een tijdje tegen kan, dankzij de elzenknuppels.

- grote nete -

Roodborst, slim vogeltje door Titte, den Grunen Hesteneir Met zijn parelende melancholieke zang is de roodborst een graag geziene (winter)gast in onze tuinen. Maar wat weinigen weten, is dat hij een felle natuur bezit en zijn eigen stukje grond heftig verdedigt, soms zelfs met de dood tot gevolg.

Mensen die geregeld in de (moes)tuin werken, kennen dit tafereel waarschijnlijk wel: zodra je een schop in de aarde zet, heb je in een mum van tijd gezelschap van een roodborstje. Hij wacht dan vlak voor je voeten geduldig af en houdt scherp in de gaten wat er allemaal met de schep mee omhoog komt. Zo pikt hij menig regenwormpje of insect mee. Om dezelfde reden volgen roodborsten in het bos ook graag de verrichtingen van wilde zwijnen.

Als een roodborstkoppel de winter overleeft, blijven ze daarna samen. Het gebeurt vaak dat een mannetje en een vrouwtje elkaar voor het leven kiezen. Maar helemaal monogaam is het mannetje niet. Uit DNAonderzoek blijkt namelijk dat één op de vijf mannetjes naast de pot piest en dat er vaak jonge vogels in zijn nest zitten waarvan hijzelf niet de vader is. Bovendien voedt hij ook jonge vogels uit naburige nesten. Soms voeden roodborstmannetjes zelfs jonge vogels die veel groter zijn dan hun eigen jongen, zoals jonge merels, mussen of zanglijsters.

De roodborst heeft een felle natuur; hij bevecht iedere indringer. Soms gaat het er zelfs zo heftig aan toe dat de veren in het rond vliegen. Een enkele keer zelfs met de dood tot gevolg.

Romantiek Op een gegeven moment, meestal rond eind januari, verandert plotsklaps het gedrag van het vrouwtje. Dan stopt ze met haar territoriale gezang. Ze verandert van tactiek en gaat het gebied van een zingend mannetje binnen met haar kopje gebogen, in plaats van te pronken met haar rode borst. Soms zingt ze zelfs zachtjes.

Het mannetje herkent haar in eerste instantie niet als vrouwtje (mannen en vrouwen hebben hetzelfde verenkleed) en probeert haar weg te jagen. Zij blijft echter gewoon zitten en wacht tot hij is gekalmeerd. Ondertussen doet ze of haar neus bloedt en gaat ze in een hoekje van het terrein gewoon op zoek naar voedsel. Pas dan valt de eurocent bij het mannetje en realiseert hij zich dat er romantiek in het spel is. Op dat moment gaat hij op haar avances in. Het duurt echter nog tot april voor er gebroed wordt.

Probeer maar eens het nest van een roodborst te vinden, Dat is dus schier onmogelijk. Je zult moeten wachten tot de jongen op uitvliegen staan, waarbij ze veel lawaai maken. Voor die tijd weten ze de plek wonderwel goed verborgen te houden door op een

bijzonder slinkse manier alle benodigde strootjes, haren en plukken mos binnen enkele uren tijd aan te slepen (een roodborstnest behoort niet bepaald tot de mooiste nestbouwsels in de vogelwereld). De mannetjes weten de vrouwtjes tijdens het broeden onzichtbaar te voeden. Het nest wordt verstopt in een of andere holte, niet zelden in een oude ketel of pot, klomp, autowrak of de jaszak van een verweerde stofjas.

Gravenschijtertje Onze roodborst wordt ook weleens roodbaard genoemd, omdat bij het zingen de keelveertjes opbollen en zich als een rode baard aftekenen. Een wel heel aparte streeknaam is gravenschijtertje, mogelijk ontstaan omdat roodborsten vaak op begraafplaatsen voorkomen.

De roodborsten die in ons land de winter doorbrengen, komen voornamelijk uit Scandinavië en de landen ten oosten van ons. Zij zijn niet zo heftig territoriaal als onze eigen roodborsten, die deels in de winter hier blijven en soms zelfs gezamenlijk slapen. Het grootste deel van onze broedvogels trekt in het najaar weg en overwintert in Zuid-Europa (voornamelijk Spanje en Portugal). Van onze broedvogels trekken vooral de vrouwtjes weg. Er verblijven ’s winters bij ons dan ook meer mannetjes dan vrouwtjes.

Bij de roodborst draait alles om het bezit van een lapje grond. Dat territorium hoeft helemaal niet groot te zijn.

Soms bestaat het uit een paar kleine achtertuintjes, dan weer uit een flink stuk bos of heide. Drieduizend vierkante meter is vaak al genoeg. Als er maar voldoende voedsel te vinden is. Roodborsten houden vooral van rommelhoekjes. Onder struiken, stapels hakhout of stenen vinden ze namelijk hun favoriete voedsel: spinnen en insecten zoals langpootmuggen, oorwormen, vliegen, rupsen en andere geleedpotigen.

Ook lusten ze graag bessen en zaden. Roodborsten bezoeken in de wintermaanden regelmatig voedertafels. Zet hier dagelijks een schaaltje met meelwormen neer en ze komen iedere dag terug. Meelwormen zijn te koop in iedere dierenspeciaalzaak. Ook eten ze ’s winters brood, kaas en aardappel.

Anders dan de meeste van onze vogels zingen roodborsten het jaar rond. Alleen als ze in de nazomer in de rui zijn, worden ze iets stiller. Maar in de herfst zingen zowel de jonge als volwassen vogels van beide geslachten hun herfstzang, die zachter en melancholischer klinkt en bedoeld is om het winterterritorium aan te geven. De mannetjes beginnen al in februari met hun voorjaarslied, dat duidelijker, melodieuzer en feestelijker van klank is. Soms zingen roodborsten in deze periode ook ’s nachts.

- grote nete -

9

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans

BIJZONDERE WAARNEMINGEN IN ONZE REGIO: juni - augustus 2013

kende wespendieven alhier (PLD, VWW, SCD, LEK). Om het hoofdstuk roofvogels af te sluiten: hier tevens ook 1 slechtvalk op 8 en 10-8 (LEK, VDHG).

VOGELS

Op 7-6 hoorde VEL vanuit zijn bed in Tongerlo ’s nachts een overvliegende en luid roepende kwartel.

Een waterral liet zich horen in de Langdonken in Herselt op 3-7 (VDB) en opmerken in AB&H op 30-8 (VDHD). In de Langdonken werden op 13-6 3 steltkluten genoteerd (VSE). Kleine plevieren werden haast continu opgemerkt in AB&H met een maximum van 18 op 7-7 (BEH, VDV). Nieuw voor de trektelpost was hier een passerende morinelplevier op 27-8 (VKJ, PLD, VWW). Witgatjes lieten zich bekijken in AB&H (VWW, VMF, HOA, VDHD, VDHG, PLD, VLA, LEK), in het Trichelbroek (BEH, VEL) en er waren tevens 3 ringvangsten van deze soort in het Zammelsbroek (VKJ, BEH). Één op 24-7 en 2 bosruiters op 24-8 deden AB&H aan (VDHG, PLD). Hier pleisterden eveneens 1 à 3 oeverlopers tussen 16-7 en 15-8 (DAR, PLD, VDHD, VDHG, DWJ, BEH). Deze laatste soort verscheen ook in het Trichelbroek op 167 (PLD). Een tureluur rustte uit in AB&H op 18-8 (HOA) en een groenpootruiter aldaar op 11-6, 7-7, 10, 15, 17, 21, 23 en 25-8 (2) (VWW, BEH, DWJ, GOJ, LEK). Wulpen lieten zich hier dan weer bekijken op 16-6 (HEM), 25-6 (2) (VMF) en 21-7 (JAG).

Doortrekkende regenwulpen werden opgemerkt over Blauberg op 6-7 (HOA), over het Trichelbroek op 6-8 (BEH) en over AB&H op 19-8 (LEK). Maximaal 121 kleine mantelmeeuwen pleisterden in de vennen van AB&H op 17-7 (VWW).

Futen kwamen zowel in het Trichelbroek in Eindhout (BEH, PLD, VEL) als in de Roost in Veerle (VDV, BEH, MEE) tot broeden, maar er werden geen jongen opgemerkt. Twee geoorde futen in prachtkleed vereerden Averbode Bos & Heide (AB&H) met een bezoek op 29-6 (SEM) terwijl de dodaars hier voor minimaal 2 broedgevallen zorgde.(LEK, JAG, VWW, DAR, VKJ, HOA, PLD, SCD, TUP, GOJ). Tijdens de ringweek in het Zammelsbroek vlogen in de schemering ’s avonds geregeld kwakken over met maximaal 7 op 18-8 (VKJ, BEH).

Grote zilverreigers trokken over AB&H op 24-8 (PLD) en 7 op 26-8 (LEK, VWW) en verbleven met 2 in de Kwarekken in Westerlo op 4-8 (HES) en 1 in het Trichelbroek op 31-8 (PLD). Ooievaars werden alleen overvliegend opgemerkt boven AB&H met 1 op 19-6 (VSE), 3 op 25-8 (LEK, FOJ) en in totaal niet minder dan 119 op 26-8 (PLD, LEK, VDHD). Een zwarte ooievaar trok hier over op 12-8 (SAF), terwijl een heilige ibis er pleisterde op 22-6 (DAW).

Een groep van waarschijnlijk dezelfde 12 grauwe ganzen werd op 22-8 opgemerkt in het Zammelsbroek (BEH, VKJ) en op 27-8 in AB&H (VKJ, JAG, VWW). Opmerkelijk vroeg waren 25 naar het noorden overtrekkende kolganzen op de trektelpost te AB&H op 22-8 (PLD). Het Munninckxgoor alhier was eind augustus een overnachtingsplaats voor maximum 227 Canadese ganzen op 26-8 en 226 brandganzen op 28-8 (VWW). Hiertussen verscheen ook een Indische gans op 27 en 30-8 (VWW, DAR). Op 23-6 verbleven hier dan weer 22 nijlganzen als hoogste aantal (GOJ). Één mandarijneend werd gespot op het Trichelbroek op 13 en 21-7 (PLD). Krakeenden waren broedverdacht met juniwaarnemingen in AB&H (LEK, TUP, VKJ) en in de Roost (BEH). Ook een koppel wintertaling verbleef de hele periode in AB&H en kan hier wellicht tot de broedvogels worden gerekend (VLA, JAG, HOA, LEK, VWW). Ook werden hier bergeenden gemeld met 8 op 1-7 (HEP), 2 op 14-8 (DAR) en 3 op 21-8 (PLD).

De eerste visarend passeerde in AB&H op 21-8 (PLD, VWW, VDHG), gevolgd door 3 op 25-8 (PLD, VDHG, DAG), 4 op 26-8 (PLD, VDHG, LEK, PIR) en 1 op 27-8 (VKJ). Op deze laatste dag trok er ook 1 over Blauberg (HOA). Een zwarte wouw liet zich opmerken in Tongerlo op 3-6 (NUJ) en een mannetje grauwe kiekendief over AB&H op 25-8 (LEK, PLD, FOJ). Maximaal 11 bruine kiekendieven vlogen hier over op 26-8 (PLD, VWW, VDHD, LEK) met op dat zelfde moment niet minder dan in totaal 361 overtrek-

10

- grote nete -

Visarend (foto Dieder Plu)

Twee ronkende zomertortels lieten zich horen of bekijken in de Netevallei in Itegem op 25-6 (BAS, DRW), 3 in de Oosterbossen in Eindhout op 5-7 (VDV) en 4 en 2 in de Trichelhoek in Eindhout op 24 en 27-7 (PLD, PIR). In het Trichelbroek was er nog een zangpost van 23-7 tot 4-8 (BEH). Waarschijnlijk al 7 zangposten nachtzwaluw hadden zich deze zomer in AB&H gevestigd (BEH, LEK, GOJ, DAR, VKJ, HOA, e.a.). IJsvogels schijnen zich hersteld te hebben met waarnemingen in de Roost (VDV, BEH, PLD) in het Trichelbroek (BEH, PLD, HEP, JAJ, VEL), in de Kwarekken (VKJ), in de Langdonken (WIT), in Varendonk (VDV), langs de Wimp in Tongerlo (MOP) en in Hertberg in Herselt (DAR). Telkens 1 middelste bonte specht werd ontdekt op 14-6 in AB&H (DAR), op 26-6 in de Langdonken (VER), op 11-8 in het Trichelbroek en op 31-8 in Varendonk (BEH). Draaihalzen werden geringd in het Zammelsbroek op 19 en 22-8 (VKJ, BEH, PIR) en 1 liet zich bewonderen in Truchelven in Oosterwijk op 16-8 (VKJ).

AB&H is traditioneel goed voor duinpieper in deze periode met telkens 1 op 19, 25 en 29-8 (LEK, PLD, VDHG). Tapuiten huppelden hier rond met 1 à 3 stuks van 27 tot en met 31-8 en evenveel paapjes van 13 tot en met 30-8 (VWW, VKJ, JAG, PLD, VEB, LEK, SCD, DAR, VDHD, VLA, MOR). 3 en 2 snorren werden geringd in het Zammelsbroek op 19 en 23-8 (BEH, VKJ, TUP, CRA). De laatste wielewaal van de zomer liet zich horen in het Trichelbroek op 22-7 (VDV, PIR) terwijl de eerste sijs van het najaar verscheen in de Kwarekken op 2-8 (VKJ). Één putter vloog over Houtvenne op 3-8 (DAG) en 1 over Blauberg op 27-8 (HOA). Appelvinken werden opgemerkt in de Kwarekken op 3-6 (VKJ), over Vorst op 21-6, 2 in Hallaar op 24-6 (JAS), 2 in de Roost op 3-7 (VKJ) en 5, waarschijnlijk een familie met jongen, in het Trichelbroek op 20-7 (BEH). Kruisbekken ten slotte waren ook deze zomer opnieuw vrij dun gezaaid met 14 over Blauberg op 17-6 (HOA), 6 over Tongerlo op 18-6 (VKJ), 1 over AB&H op 23-6 en 9-7 (BEH, VWW), 8 over het Wijngaardbos in Veerle op 11-7 (BEH), telkens 1 over Vorst op 15-7 (LEK), 1 over Westerlo op 17-7 en over het Trichelbroek op 20-7 (BEH) en ten slotte nog 14 over AB&H op 31-8 (VEB). We eindigen met een ortolaan over AB&H op 28-8 (LEK, VWW, SCD).

Oranje luzernevlinder (foto Vic Van Dyck) http://waarnemingen.be-waarneming-view-78617391)

ZOOGDIEREN Bunzings lieten zich verrassen in de Roost in Veerle op 2-6 en 28-7 (VDV, COK) en in het Trichelbroek op 2-7 (HEP). Wezels werden dan weer opgemerkt in Heultje op 4-8 (FOR&B), in AB&H op 6-8 (DAR) en in Veerle-Heide op 15-8 (VDV). In de Beeltjens in Westerlo verscheen telkens een steenmarter op de fotoval van BJP op 2, 3, 17 en 26-6, en verder werd de soort opgemerkt in Truchelven (VKJ) en langs de Oude Geelsebaan in Veerle op 5-8 (GOJ). Opmerkelijk is dat van hogervermelde soorten in de voorbije periode geen enkel verkeersslachtoffer werd gemeld.

Leren ze bij?

DAGVLINDERS De voorbije warme zomer lokte verschillende niet alledaagse vlinders naar onze regio. Sinds 18-6 werden dagelijks vele oranje luzernevlinders geteld. In AB&H werden tussen 6 en 12-6 4 meldingen genoteerd van bont dikkopje (DAR, BEK, PIR). Op niet nader genoemde plaatsen in Heist-op-den-Berg werden weer heel wat bruine vuurvlinders opgemerkt (VKJ, e.a.). De kleine ijsvogelvlinder lijkt ook steeds meer op dreef te komen met een tiental waarnemingen. Zo werd de soort genoteerd in de Kwarekken op 7 en 21-7 (VWJ), in AB&H op 8-7 (BOT), in het Varenbroek te Herselt op 9, 24 en 25-7 (VBB, VVJ), in Hertberg op 19-7 het Elschot te Herselt op 22-7 (VBB), in het Goor-Asbroek te Westmeerbeek op 197 (DRK) en in Varendonk ten slotte op 26-7 (VVJ).

Kleine parelmoervlinders zochten dan weer bloemrijke tuinen op in Blauberg op 29-6, 5, 17 en 29-8 (DAR) te Veerle op 31-7 en 16-8 (VDV) en in Vorst 2 op 4 en 5-8 en 1 tussen 6 en 16-8 (LEK). Deze soort werd ook opgemerkt te AB&H op 22, 23, 26 en 27-8 (VDHD, VDJ, VWW, VKJ). Hun groter familielid ten slotte, de keizersmantel, werd gefotografeerd in de tuin van VDV in Veerle op 1-8 en eveneens in de Averegten in Hallaar op 5-8 (VWG).

Keizersmantel (foto Vic Van Dyck) http://waarnemingen.be-waarneming-view-78031310)

- grote nete -

11

SPRINKHANEN Deze zomer werd menig natuurliefhebber in Averbode Bos & Heide verrast door blauwachtig beest dat plots van op de grond opvliegt om dan even later dankzij zijn camouflagekleur opnieuw te verdwijnen. Een vlinder?

Een libel? Neen, een blauwvleugelsprinkhaan!

Het zijn vrij grote veldsprinkhanen: de vrouwtjes kunnen tot 3 cm lang worden. In zit zijn het weinig opvallende beesten. Door hun bruine gevlekte kleur zijn ze enorm gecamoufleerd tegen de zanderige heidebodem. De in zit zichtbare voorvleugels zijn eveneens bruin en donker gebandeerd. Zij danken hun naam aan hun helderblauwe achtervleugels die in rust echter niet zien te zijn. Alleen na een sprong worden de felgekleurde vleugels uitgeslagen. De sprinkhaan kan er niet echt mee vliegen, maar wel tientallen meters mee zweven.

Door de grote vleugels lijkt het dier tijdens de vlucht meer op een vlinder dan op een sprinkhaan. De felle kleur dient om vijanden als vogels op afstand te houden. Als een vogel plots de felle kleur ziet, wil hij een aanval nog weleens staken.

De blauwvleugelsprinkhaan is in België vooral gebonden terreinen met een schrale begroeiing waartussen vele open plekken. Duinen, heidevelden, mijnterrils en kalkgronden zijn daarom het meest geschikt. Na de inrichtingswerken in Averbode Bos & Heide ontstond voor deze soort hier dan ook een geschikt leefgebied.

Vooral de zanderige hellingen van de landduinen aldaar genieten hun voorkeur.

Er was al een eerste waarneming van deze soort in dit gebied op 19 augustus 2009. Daarna duurde het tot de zomer van 2012 voor de blauwvleugelsprinkhaan opnieuw werd waargenomen. Tussen 21 juli en 30 september van dat jaar werden in totaal 9 x 1 exemplaar op waarnemingen.be gemeld. Deze zomer werd de soort opvallend meer genoteerd, met de eerste melding op 9 augustus. Vooral in de buurt van de trektelpost liet de soort zich geregeld opmerken en ook tijdens de heidewandeling van 8 september lieten ze zich aan alle deelnemers meermaals prachtig bekijken.

Wij wensen deze beestjes in Averbode Bos & Heide een behouden toekomst.

Foto: Vic Van Dyck http://waarnemingen.be-waarneming-view-78853374

12

- grote nete -

Met dank aan volgende waarnemers: BAS-Baeten Stijn, BEH-Berghmans Herman, BJPBuys Jan-Paul, COK-Coeckelbergs Karen, CRACristael André, DAG-Daems Geert, DAR-Daems Ronny, DAW-Daems Willy, DEB-Derden Bart, DRW-De Rouck Wout, DWJ-Dewyspelaere Joost, FOJFourneau Joep, FOR&B-FoquetR&B, GOJ-Goris Joris, HEM-Herremans Marc, HEP-Helsen Paul, HESHermans Sofie, HOA-Hollebeke Anthony, JAG- Janssens Guy, JAJ-Jansen Jos, JAS-Janssens Stefan, LEK-Leysen Koen, MEE-Meyen Eddie, MOP-Moysons Pieter, MOR-Mols Raf, NUJ-Nuyts Julien, PIR-Pieters Robert, PLD-Plu Dieder, SCD-Schoofs Danielle, SELSegers Maurice, TUP-Tuerlinckx Paul, VBBVanberghen Bart, VDB-Van Dyck Benny, VDHD-Van den Heuvel Dieter, VDHG-Van den Heuvel Geert, VDJ-Van Duffel Jos, VDLH-Van de Laer Harry, VDVVan Dyck Vic, VEB-Verstraete Bart, VEL-Vanermen Lucas, VER-Vermylen Robin, VKJ-Van Kerckhoven Jos, VLA-Van De Laer André, VMF-Van de Meutter Frank, VPJ-Vervecken Pierjan, VSE-Van de Schoot Evert, VVJ-Van de Ven Jos, VWG-Van den Wyngaert Guido, VWJ-Verwimp Jef, VWL-Verwimp Ludo, VWWVanwesemael Willy, WIT-Willems Tomas.

Bijzondere waarnemingen in onze regio tijdens de periode september-november 2013 worden liefst voor 10 december 2013 doorgegeven aan Herman Berghmans via h.berghmans@skynet.be of ingevuld op waarnemingen.be. Dank bij voorbaat.

ENORME WESPENDIEVENTREKDAG over Averbode Bos en Heide op 26 augustus http://www.trektellen.nl/fotos.asp?datum=20130826 &telpost=772 Foto: Dieder Plu

In de late namiddag van 25 augustus werden vanuit verschillende trektelposten in Nederland vele honderden doortrekkende Wespendieven gemeld. Koen Leysen, Dieder Plu en Willy Van Wesemael trokken dan ook de volgende morgen al vroeg vol verwachting de wacht op op hun vertrouwde duin in Averbode Bos en Heide te Tessenderlo.En of hun hoop bewaarheid werd. Al vrij snel werden heel wat doorflappende “wespen” ontdekt, dikwijls vrij laag over de boomtoppen, wat zeker heel wat vogels liet missen. In de loop van de voormiddag gingen heel wat grotere groepen al schroevend op thermiek de hoogte in met o.a. bellen van 89, 41 en 36 exemplaren. Op die 26° augustus werden door de trektellers in totaal niet minder dan 363 Wespendieven geteld, een ongelooflijk aantal.

Verder werden nog o.a.119 ooievaars, 12 bruine kiekendieven en 4 visarenden opgemerkt. Van een fantastische trekdag gesproken.

Uilen een flop, wespendieven top door Herman Berghmans

Kerkuilen en bosuilen: zeer zwak broedseizoen

Wespendieven: aangename verrassing

In 2012 werden door de ringgroep Demervallei, actief in onze regio, respectievelijk 489 kerkuilen en 118 bosuilen als nestjong geringd. Het was voor hen het meest succesvolle broedseizoen sinds 1965. Maar 2013 was een rampjaar.

Hoe zwak de broedresultaten in 2013 zijn voor de kerkuil, de bosuil, de torenvalk en de buizerd, zo goed is dit jaar het broedsucces voor de wespendief.

Van de kerkuil werden vorig jaar 128 nesten gecontroleerd, met een nestgemiddelde van 3,8 jongen per nest. Er werden zelfs nesten met 7 en 6 jongen geringd. Bij een goed broedseizoen beginnen de kerkuilen ook vroeger met hun eileg, wat met een gemiddelde op 19 maart ook het vroegste ooit was. En zeer vroeg koppel begon er reeds aan 29 februari.

De bosuilen deden het vorig jaar ook bijzonder goed met o.a. vier nesten met vijf jongen en een nestgemiddelde van 3,2 jongen per nest. Hun gemiddeld legbegin lag op 28 februari. De voornaamste reden van dit schitterende broedseizoen in 2012 was waarschijnlijk te zoeken in een overvloed aan muizen die vorig jaar de natuur bevolkten.

De euforie van vorig jaar sloeg dit jaar om in pure miserie. Doordat op het einde van vorig jaar er zeer weinig vruchten (bessen, eikels, denappels, e.a.) waren, konden de muizen slechts een geringe wintervoorraad aanleggen. Door de zeer lange en strenge winter hebben dan ook zo goed als geen muizen 2013 overleefd. Mogelijk heeft de explosie van uilen vorig jaar ook nog goed haar best gedaan om de overgebleven muizen zo goed als allemaal op te souperen.

Bij de controles van de bosuilen- en kerkuilennestkasten kwamen de ringers dit jaar dan ook van een hele kale reis terug. Zo werden er minder dan tien bosuilkuikens geringd en van de kerkuil een kleine twintigtal (de juiste aantallen zijn nog niet volledig binnen).

Haast alle kasten bleven leeg, ook al waren beide oudervogels aanwezig. De vogels hebben hun broedsucces bijzonder juist ingeschat: bij gebrek aan voedsel zijn ze niet met voortplanting begonnen. Ze hebben gewoon een jaar overgeslagen. Ook zijn de weinige broedende vogels heel veel later met broeden begonnen. De enkele bosuilen werden laat in mei geringd, terwijl de weinige kerkuilen pas in de grote vakantie met jongen lagen.

2013 is voor de ringgroep dan ook het zwakste uilenjaar sinds hun ontstaan. Hopelijk kunnen we nog wat teren op de overschot van vorig jaar. Onze vaststellingen werden bevestigd door ringers elders in België en ook voor de rest van West-Europa. Van een daljaar gesproken. Wat brengt 2014?

De ringgroep Demervallei van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) onderzoekt al meer dan een kwarteeuw de broedbiologie van dagroofvogels en uilen in de Zuiderkempen en het Hageland. De wespendief zorgde dit jaar voor verrassingen: Wespendieven overwinteren in Centraal-Afrika en komen pas in mei aan in de broedgebieden. Alle bomen staan op dat moment al in blad, wat het – samen met hun weinig opvallend broedgedrag – moeilijker maakt om de nesten te vinden. In sommige jaren slagen we er dan ook niet in om broedsels te lokaliseren.

De wespendief is zeker geen algemene broedvogel in Vlaanderen, maar door hun stiekeme gedrag worden hun aantallen hoogst waarschijnlijk onderschat.

Anderzijds gaan niet alle koppels jaarlijks tot broeden over. Het vlinderen (fladderende vlucht met de vleugels hoog boven het lichaam) is ook niet noodzakelijk een aanwijzing voor een territorium en wordt dus ten onrechte ‘baltsvlucht’ genoemd. Een bijzonder geheimzinnige roofvogel dus, maar daardoor ook zo’n intrigerende soort.

Twee jonge wespendieven op hun nest in een Corsicaanse den (foto: Herman Berghmans) Door hun late aankomst beginnen de vogels pas eind mei tot begin juni met broeden. Wespendieven leggen maximaal twee eieren. Tijdens de onderzoeksperiode werd het vroegste ei gelegd op 22 mei, het laatste vrouwtje startte de eileg pas op 9 juni. Uit ons onderzoek blijkt dat per nest ook gemiddeld twee jongen worden geboren en geringd. Of ze beide ook daadwerkelijk uitvliegen is minder duidelijk.

- grote nete -

13

Jonge wespendieven verlaten het nest pas laat in de zomer, ergens in de loop van augustus. Ongeveer twee derde van de wespendieven bouwt het nest in loofbomen, met in de onderzochte regio een overduidelijke voorkeur voor zwarte els.

Noord- en West-Europa, die al decennia aan de gang blijkt te zijn.

(2013: topjaar voor de Wespendief’, bericht van Ringgroep Demervallei, 20 augustus 2013, gepubliceerd op natuurbericht.be)

Terwijl de ringgroep jaarlijks tussen nul en zes nesten van wespendieven controleerde, werden in 2013 niet minder dan acht nesten met in totaal 14 jongen gevonden die voorzien werden van een wetenschappelijke ring. We stelden zes keer twee jongen vast, twee keer zat er maar één jong op het nest.

Ringkamp in Zammelsbroek

Vanwaar dit succesvolle resultaat? De zoekinspanning was niet intensiever dan in de vorige jaren. Mogelijk hebben de hoge temperaturen in juli het broedsucces positief beïnvloed. Dat zomerweer had immers een positieve invloed op het aantal wespen, waarvan wespendieven de nesten roven. De vogels zijn dit jaar gemiddeld wel iets later beginnen broeden, maar dat bleek een goede inschatting. De gevonden nesten werden aangetroffen in zwarte els (3), Canadapopulier (2), zomereik, beuk en Corsicaanse den. De oudervogels blijken overigens erg trouw aan hun broedgebied, zo keerden beide in 2011 geringde oudervogels terug naar hun zelfde territorium, op een andere plaats bleef een in 2010 geringd vrouwtje, haar plaats trouw.

Heel wat kleinere zangvogels zijn wat we ‘nachttrekkers’ noemen. Overdag tanken zij bij door voedsel te zoeken. Zodra het echter donker wordt, slaan zij hun vleugels uit om verder zuidwaarts te trekken.

Mogelijk is het broedsucces van deze wespendief toe te schrijven aan het weer (foto: Saxifraga-Martin Mollet) De enorme verschillen in broedsucces tussen verschillende soorten tonen hoe het weerbeeld voor de ene de dood, en voor de andere het brood kan betekenen. Mogelijk is de toename en het goede broedsucces van deze prachtige roofvogel in 2013 echter ‘slechts’ een fluctuatie; een daadwerkelijke toename moet zich immers manifesteren op langere termijn.

Maar in de onderzochte regio zijn er al enkele jaren meer broedparen, wat wel een echte trend laat vermoeden. Een recente langetermijnstudie over het voortplantingssucces van de wespendief tussen 1974 en 2005 in Nederland (Bijlsma et al. 2012), toonde onomstotelijk aan dat er gemiddeld slechts één jong per nest uitvliegt, wat te weinig is om de populatie op peil te houden of te laten groeien. En die bevinding spoort samen met de afname van de wespendief in

14

- grote nete -

Enkele leden behoren tot de ringgroep Demervallei van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN). Naar jaarlijkse traditie slaan zij rond half augustus hun tenten en hun netten op in het Zammelsbroek om het wonder van de vogeltrek te onderzoeken. Dit jaar vond het ringkamp plaats van 16 tot 24 augustus.

Het is niet te schatten welke aantallen van deze trekvogels elke nacht over ons land passeren.

Aangelokt door kunstmatig geluid (cd’s bijv.) worden deze nachtelijke trekkers bewogen om in het gebied neer te dalen. Bij het ochtendgloren gaan zij op zoek naar voedsel en komen dan in de netten van de ringers terecht. Hieruit worden ze deskundig verwijderd, even van hun vrijheid beroofd om geringd te worden en daarna zo vlug mogelijk opnieuw in vrijheid gesteld. Van elke vogel wordt het ringnummer, de soort, de leeftijd, het geslacht en eventueel vleugellengte en gewicht genoteerd. Alle gegevens worden opgeslagen en overgemaakt aan het KBIN, dat alles centraliseert en de gegevens uitwisselt met andere ringstations in de wereld.

Tijdens de ringweek werden in totaal 1014 vogels van een ring voorzien. Vooral de kleine karekiet was veruit de hoofdvogel met in totaal 456 geringde exemplaren. Mooie aantallen waren ook 58 tuinfluiters, 35 bosrietzangers, 110 zwartkoppen, 42 sprinkhaanzangers en 45 rietzangers. Ook kwamen een aantal zeldzaamheden in de netten terecht zoals 6 ijsvogels, 2 draaihalzen, 15 blauwborsten, 5 snorren en 2 sperwers. Allemaal soorten die de lange dagen en korte nachten voor de ringers telkens opnieuw de moeite waard maken. Een volledig overzicht van de dagelijks geringde aantallen vogelsoorten vind je in de tabel hiernaast.

Al deze gegevens worden via onze ringcentrale overgemaakt en dragen zo een steentje bij aan het verder ontrafelen van de mysteries van de vogeltrek.

Wij hebben er weeral van genoten en samen met ons talrijke toeschouwers die dagelijks het ringkamp een bezoekje brachten. Tot volgend jaar!

Zie ook het prachtige filmpje ‘De vogelaar’ op YouTube: met Herman Berghmans op vogelringtocht: http://youtu.be/HkNse9bZNl8

Vogels geringd te ZAMMEL van 16-08-2013 tot 24-08-2013 door werkgroep 8 Demervallei

Soortnaam

16/08

17/08

18/08

19/08

20/08

21/08

WILDE EEND

23/08

24/08

1

WITGAT

1 1

DRAAIHALS

1 1

2

1

3

2

IJSVOGEL

2

3

1

2

2

6

1

2

1

7

BOOMPIEPER

1

1

WINTERKONING

4

HEGGENMUS

1

1

ROODBORST

4

1

BLAUWBORST

1

2

2 1

1

1 2

1

WITGESTERDE BLAUWBORST

1

1

9

2

1

1

3

5

4

3

24

3

3

2

1

12 3

1 1

2

ZANGLIJSTER

1

SPRINKHAANZANGER

4

4 1

4

3

SNOR

13

8

GEKRAAGDE ROODSTAART MEREL

4

Totaal 1

1

SPERWER

BOERENZWALUW

22/08

2

1

13

1

1

2

4

6

6

1 6

3

2

4

11

42 5

2

RIETZANGER

5

6

8

10

6

2

6

2

45

BOSRIETZANGER

7

7

9

4

3

3

1

1

35

59

28

56

89

68

52

55

45

456

KLEINE KAREKIET

4

SPOTVOGEL

3

3 1

1

1

1

30

BRAAMSLUIPER GRASMUS

3

TUINFLUITER

5

4

4

6

6

9

6

5

13

9

7

5

4

58

15

22

19

14

110

8

6

42

6

7

22

ZWARTKOP

6

11

6

8

9

TJIFTJAF

4

6

8

7

3

3

3

1

1

FITIS

1

GRAUWE VLIEGENVANGER

1

1

STAARTMEES

1

MATKOP

2

PIMPELMEES

1

KOOLMEES

1

5 2

7

3

1

5

3

1

7

1

2

BOOMKRUIPER

4

11

1

11 1

2 2

2

15

3

17 3

GAAI

1

1

RIETGORS

2

2

Totalen

30

129

82

143

- grote nete -

159

129

136

122

84

1014

15

Opvangcentrum zoekt steun door Stefan Janssens Stel, je vindt in je tuin een eekhoorntje, gevallen uit het nest ergens hoog in de bomen. Of je ziet op de weg een egeltje dat hulpeloos ronddoolt. Of er is een groene specht tegen je keukenraam gevlogen en die ligt te schuddebollen op je terras ...

Verschillende voorvallen van in het wild levende dieren in nood die je pardoes kan tegenkomen.

En dan sta je daar met de vraag: wat nu? Je kan deze gewonde dieren de rug toekeren (en dat doe je natuurlijk niet als natuur- en dierenliefhebber), maar je kan hen ook helpen. En dan is een vogelen dierenopvangcentrum in de buurt veelal letterlijk de reddende engel.

De pioniersjaren In 2001 werd in Herenthout door een handvol enthousiastelingen een vogelopvangcentrum opgericht: VOC-Herenthout. Dat gebeurde in de garage en privétuin van Mieke De Wit. In die pioniersjaren kwam er jaarlijks een honderdtal vogels en zoogdieren binnen.

Gewond, verzwakt, uitgehongerd, moederloos ... Redenen te over voor opname in het opvangcentrum, waar ze in goede handen waren bij de schare vrijwilligers die hun vrije tijd opofferden voor deze dieren.

Het opvangcentrum was van in de beginperiode een succes. Er werd stapsgewijs begonnen aan de bouw van accommodatie met een bescheiden opvangruimte en enkele buitenkooien. In 2004 werd het opvangcentrum een erkende vzw en eveneens dat jaar werd een vliegkooi gebouwd van 20 m² voor de revalidatie van roofvogels. In deze kooi konden gewonde en verzwakte roofvogels letterlijk weer leren vliegen.

Omdat het aantal opgevangen slachtoffers bleef toenemen, zorgde dit voor toenemende problemen bij de opvang en verzorging van de dieren. Dit was de aanleiding om in 2006 de bestaande garage om te bouwen tot een ontvangstruimte en bureau. Dit zou ten

16

goede komen van de slachtoffers, die niet meer gestoord werden telkens een nieuwe patiënt werd binnengebracht.

Omdat er nog steeds gebrek was aan buitenkooien werd in 2007 een grote vliegkooi bijgebouwd.

Een kantine als opvangcentrum?

Maar hoe meer bekendheid het VOC-Herenthout verwierf, hoe meer mensen de weg vonden naar Herenthout met kartonnen dozen vol gewonde vogels en wilde dieren. Zo groeide het jaarlijks aantal binnen gebrachte dieren tot boven de 2000, wat een onhoudbare situatie werd voor de kleine locatie in de garage en tuin van Mieke. Het opvangcentrum was na tien jaar letterlijk uit zijn voegen gebarsten. Er werd dan ook volop uitgekeken naar een andere locatie om een nieuw opvangcentrum te bouwen of in te richten. Dat ging niet zonder slag of stoot, en naarmate de tijd verstreek, werd de zoektocht meer een lijdensweg.

Tot er dan toch via een gunstige wind een doorbraak kwam onder de vorm van een voetbalveld met kantine. Een voetbalveld met kantine? Na intens overleg met de bevoegde besturen bleek dat de bouw van een opvangcentrum voor gewonde of verzwakte in het wild levende vogels en dieren op deze locatie mogelijk was.

En dan begon de zoektocht naar centjes. Op 101 manieren werd gezocht naar voldoende middelen om het voetbalveld met kantine aan te kopen.

Vrijlating van steenuiltjes die in het VOC-Herenthout terug op krachten gekomen zijn

- grote nete -

Dankzij de financiële steun van honderden mensen kon deze aankoop geschieden en op 31 januari van dit jaar werd VOC-Herenthout vzw eigenaar.

Unieke locatie Op 1 juli verliep de huurpacht en vanaf dan kon worden begonnen met de eerste werken, die voornamelijk bestonden uit het ontmantelen van de kantine. Het voetbalveld en de kantine beslaan een oppervlakte van 10.152 m² en zijn gelegen op een unieke en rustige locatie tegen het reservaatproject in de Maasloopvallei van Natuurpunt Nete en Aa. In afwachting van de bouwvergunning wordt nu naarstig gezocht naar de nodige financiën voor de verbouwing van de kantine. Daarvoor doen we via dit artikel een oproep voor giften voor de bouw van een moderne onthaalinfrastructuur, opvangruimte, intensive care, verzorgingsruimte, keuken en het nodige sanitair. Dit is de eerste fase. In een volgende fase worden de kleedkamers omgebouwd tot opvanghokken en zal het terrein ingericht worden met volières en vliegkooien. Zowel in de binnen- als de buitenruimte zal aandacht worden besteed aan de educatieve inrichting voor de opvang van groepen en scholen.

Het voordeel van steun aan dit goed doel in de buurt is dat je zelf kan zien wat er met het geld gebeurt.

Daarom ben je ook steeds welkom om te komen kijken hoe de werken vorderen. Meestal wordt er ’s zaterdags gewerkt. Het voetbalveld (oude voetbalveld van FC Diamantschijf) is gelegen op 300 meter in een zandstraatje gelegen in de Langstraat te Herenthout.

Meer info op www.vocherenthout.be

Natuurpunt bouwt mee Natuurpunt Heist-op-den-Berg en Natuurpunt Nete en Aa zetten alvast letterlijk mee hun schouders onder dit project. De bouw van dit nieuwe opvangcentrum is een ambitieus project en de mensen van Natuurpunt hebben bij de eerste werken al een stevig handje toegestoken. Bovendien zijn ze van plan om in de toekomst zelfs mee de dragende kracht te worden bij deze bouwwerken.

Pas vrijgelaten egeltjes

Duwtje in de rug Natuurpunt wil dit bouwproject nog een extra duw in de rug geven met een oproep voor financiële steun.

Wat geeft een beter gevoel dan dat jouw gift kan bijdragen aan het succes van een opvangcentrum waar iedereen terecht kan met gewonde vogels en wilde dieren. De opbrengst gaat integraal naar de bouw van het nieuwe vogelopvangcentrum.

De huidige kantine die gaat omgebouwd worden tot een modern vogel- en dieren opvangcentrum

Wil je ook je eigen steentje bijdragen aan dit bouwproject, dan kan dit door een gift te doen op de VOC rekening. De ingezamelde gelden worden uitsluitend gebruikt voor de bouw van het nieuwe vogelopvangcentrum.

Giften bestemd voor het bouwproject kunnen gestort worden op het rekeningnummer IBAN: BE66 9794 3630 0143 van: VOC Herenthout met de mededeling: ***gift bouw + je adres*** Giften zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 40 € (art. 104 WIB).

Alvast van harte bedankt !

- grote nete -

17

Bomen, groene fabriekjes door Titte, den Grunen Hesteneir Achter de schoonheid van bomen gaat een hele wereld schuil. Wie goed naar een boom kijkt, ziet eigenlijk een fabriek die zuurstof, vruchten en hout produceert.

Jaarlijks plant onze vereniging haagkanten, bomen en struiken aan. Wilgen worden geknot, houtkanten gekapt en verjongd. Bomen verdienen al onze aandacht en zorg.

Maar hoe werkt, hoe groeit, hoe functioneert een boom eigenlijk? Bomen zijn in onze omgeving net zo vanzelfsprekend als mensen. Waar je ook bent, je komt ze overal tegen. Ze staan diep geworteld in de grond en wachten rustig in weer en wind totdat iemand ze ziet. Omdat bomen zo vanzelfsprekend zijn, ben je geneigd ze als behang te beschouwen, of als monument. Je mist ze pas als ze er niet meer zijn.

Bomen leveren zuurstof, vruchten en hout en bieden talloze dieren en planten onderdak. Het is opvallend hoe weinig de meeste mensen over bomen weten.

Voor een wandelaar die in de schaduw van een boom uitrust, lijkt het bomenleven simpel. Maar in de bodem, onder de schors en in de takken bruist het van de activiteiten.

Bomen loeren niet op jacht naar vetten en eiwitten en andere zaken. Hun bouwstoffen maken ze gewoon zelf, door wat chemische stoffen te mixen. De energie die ze daarvoor nodig hebben, krijgen ze van de zon.

Bomen zijn autotroof; ze kunnen zichzelf voeden.

Fotosynthese De sleutel tot autotrofie is fotosynthese. Fotosynthese betekent letterlijk ‘samenstellen met behulp van licht’.

En dat is wat bomen doen: ze maken suiker uit zonlicht. In het blad van bomen zit een wonderlijke, groene kleurstof die chlorofyl wordt genoemd (bladgroen – van het Griekse chloros = groen). Chlorofyl is in feite niets meer een dan eiwit met magnesium, dat in staat is energie op te vangen uit zonlicht. Onder invloed van chlorofyl wordt die energie vervolgens gebruikt in de bladeren om watermoleculen op te splitsen. Van water en kooldioxide maakt een boom met behulp van de zon suikers en zuurstof. De boom heeft louter interesse in de suikers want die gebruikt hij om te groeien en om vruchten aan te maken.

Een grote plant …

Wat is een boom en hoe krijgt hij het water vanuit zijn wortels tientallen meters hoger in de bladeren? Hoog tijd om het bomenleven eens tot op de wortel uit te zoeken!

Je kunt een boom taalkundig, biologisch of juridisch benaderen, maar voor de meeste mensen is een boom ‘een groen ding op een bruine steel’. Een boom is een grote plant met een houten paal in het midden, of om het wetenschappelijker te zeggen: ‘een grote plant waarvan de stengel verhout is tot een stam’.

Filosofen zullen niet helemaal tevreden zijn met dit antwoord. Wat betreft die ‘houten paal’ in het midden: mag dat er maar één zijn? Bosbouwers en hoveniers vinden dat planten met meerdere ondersteunende stammen struiken zijn. En wat is groot? Eiken kunnen uitgroeien tot imposante bomen, maar onder barre omstandigheden in het hoge noorden blijven het minuscule boompjes! Kortom: het is niet gemakkelijk om een sluitende definitie te vinden voor het begrip ‘boom’. De verschillende soorten vertonen veel overeenkomsten, maar ook veel verschillen.

Lucht met daarin kooldioxide komt de bladeren binnen via openingen aan de onderkant van het blad, de huidmondjes. Zuurstof is voor mensen weliswaar onmisbaar, maar voor een boom eigenlijk een soort afvalproduct. Voor zijn eigen groei heeft hij wel zuurstof nodig, maar hij houdt bij voldoende zonlicht zuurstof over. Bomen zijn overigens niet helemaal zelfvoorzienend. Ze hebben ook meststoffen nodig en die halen ze uit de bodem. Zonder deze voedingsstoffen kan een boom niet groeien.

Mensen en dieren halen hun voedingsstoffen en energie uit eten. Ze krijgen een groot deel van de benodigde energie binnen door voedsel af te breken dat ze verkrijgen als ze andere dieren of planten eten.

Organismen die van zulk kant-en-klaar voedsel afhankelijk zijn, worden heterotroof genoemd.

Bomen zijn de grootste fotosynthetiserende machines uit de natuur. De noodzaak tot fotosynthese verklaart hun ingewikkelde architectuur. Bladeren zijn namelijk de plek waar kooldioxide (uit de lucht), water (uit de bodem) en zonlicht bij elkaar komen. En het chlorofyl in het blad is de grote bemiddelaar.

18

Zomereik (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

Boombladeren zijn vrijwel altijd plat en dun, zodat zo veel mogelijk zonlicht kan worden opgevangen. Wetenschappers hebben eens geteld hoeveel bladeren er aan bepaalde bomen zitten. Een flinke appelboom telt vijftig tot honderdduizend bladeren, een beuk kan tweehonderdduizend bladeren bevatten en aan een volwassen eik hangen soms wel zevenhonderdduizend bladeren.

Hoge bomen …

Fotosynthese vindt in alle groene planten plaats, maar bij bomen voltrekt het proces zich hoog boven de grond, om de bladeren optimaal aan zon en lucht bloot te stellen. En daar kleeft een nadeel aan. Omdat bomen zo groot zijn en de bladeren hoog zitten, moeten het water en de opgeloste mineralen uit de bodem van ver komen. De stammen van sequoia’s en douglassparren kunnen wel honderd meter hoog worden, en dan zijn de wortels nog niet meegeteld. Hoe krijgt een boom het voor elkaar om water vanuit de diepte van de bodem naar zulke hoogtes te transporteren?

houtsoort. Het transport vindt plaats in het nog levende deel van de stam, het spinthout. Het zogenaamde kernhout in het midden doet niet meer mee. In de bast vindt juist transport van boven naar beneden plaats, daarlangs worden de fotosyntheseproducten, voornamelijk suikers, richting wortels gevoerd.

Zoals gezegd wordt het watertransport gestuurd door het verdampen van water in de bladeren. Door de zuigkracht van de atmosfeer ontstaat een onderdruk en wordt water omhoog gezogen. En doordat de buisjes een heel kleine diameter hebben – het zijn ‘capillaire’ buisjes – wordt het water in de buisjes als het ware omhooggetrokken.

Deze zogeheten ‘capillaire’ werking verklaart waarom het water hoger kan worden gestuwd dan wanneer er alleen sprake zou zijn van een onderdruk. In de wortels is juist sprake van overdruk, doordat water onder invloed van osmotische druk in de houtvaten wordt ingeperst. De bijdrage van de worteldruk is qua hoeveelheid water die omhoog wordt gestuwd, verwaarloosbaar wanneer een boom flink aan het verdampen is. De worteldruk is wel van belang wanneer de bomen nog geen bladeren hebben.

Hoger dan 120 meter wordt een boom niet, want boven deze hoogte neemt een boom geen kooldioxide meer op. De zuigspanning die nodig is om het water tot die hoogte te brengen zou zo hoog moeten zijn dat er een te sterke verdamping zou plaatsvinden, waardoor de boom zou uitdrogen. Als beschermingsmechanisme sluiten de huidmondjes. De boom kan vervolgens geen kooldioxide opnemen en daardoor stopt de opbouw van biomassa.

Toch niet zo’n eenvoudig verhaal, bomen, en dan hebben we het nog niet gehad over de cambiumlaag, een dunne maar zeer actieve groeilaag, noch over de schors, die samen met de bast de boom beschermt tegen uitdroging, insecten, schimmels, vorstschade, beschadigingen enz.

Het mechanisme om water vanuit de bodem omhoog te krijgen, is elegant in zijn eenvoud. Door omgevingsfactoren – bv. een lage luchtvochtigheid – verliezen boombladeren vocht. Dit wordt ook wel transpireren genoemd. Als er via de huidmondjes water naar buiten verdwijnt, worden de cellen in het blad droger. Die droge cellen zuigen water op uit de iets nattere cellen die ernaast liggen. Zo treedt een soort kettingreactie op tot aan de houtvaatjes in de nerven. Dit aanzuigen van water gebeurt door een combinatie van osmose en verdamping. Osmotische druk is het verschijnsel waarbij water in de richting van de laagste concentratie opgeloste stoffen stroomt. Via de huidmondjes verdampt water uit de binnenste bladcellen, waardoor het sap sterker geconcentreerd raakt en nog meer water vanuit de nerven aantrekt. Overigens kan een boom zijn eigen verdamping regelen door het sluiten en openen van de huidmondjes.

Het hout van een boom bestaat voornamelijk uit vezels met daarin vele ‘buisjes’ die water naar de bladeren transporteren. Bij een flinke volwassen boom zijn het soms wel miljoenen buisjes, afhankelijk van de

Complexer dan je denkt Kijk naar een boom en je denkt: wat heeft die een verrassend eenvoudig leven. Hij staat de hele dag in de zon, met de wortels in de aarde. Toch is het leven achter de schermen complexer dan je denkt. Ook bomen moeten reageren op de dingen die om ons heen gebeuren. Ontstaat er te veel schaduw om de boom, dan moet hij naar het licht groeien. Bovendien moeten bomen zich voorbereiden op de winter, ze moeten voor hun voortplanting ‘vriendschappen’ sluiten met vogels en insecten die hun stuifmeel kunnen verspreiden. Ook moeten ze zich verdedigen tegen aanvallen. Dat doen ze allemaal zonder hersenen of zenuwen.

Ze mogen dan geen brein hebben, bomen zijn prachtige, wonderbaarlijke systemen. Ze reageren op temperatuur, vocht en licht. Eigenlijk is een boom een chemische fabriek, maar wel een mooie en schone chemische fabriek.

Maar dat is te weinig eer voor een boom. Bomen zijn cultuur, emotie en beleving.

- grote nete -

19

Beleven, ervaren, doen… door Benny Van Dyck Wat herinner je je nog uit je lagere schooltijd ?

Maak eens een top drie van de activiteiten die je het beste meegedragen hebt. Ongetwijfeld kom je steeds tot gebeurtenissen die je om een of andere reden relatief intens ‘beleefd’ hebt.

Wie met kinderen (onderwijs, jeugdbeweging, …) werkt, kan ze er zo uithalen, de ‘mannen’ die al in een boom klommen, de vluggerd die een kikker met een kattensprong weet te vangen, de amfibieënkenner die zonder veel moeite salamanders uit de beek weet te scheppen, de knappe waarnemer die een torenvalk uit een buizerd weet te onderscheiden…

Is het een aangeboren gave om veel over de natuur te weten? Misschien is er een piepklein beetje genetisch bepaald, maar het is van cruciaal belang op jonge leeftijd in de natuur te spelen, te ravotten, te ervaren, te beleven. Onder meer daardoor worden de peilers van respect voor natuur van kleins af opgebouwd. Met de beleving groeit immers vanzelf waardering én kennis. Kennis van droge feiten (‘een kievit legt zijn eitjes in een kuiltje in een vochtig grasland dat laat gemaaid wordt’) maar ook van relaties in de natuur (‘als er geen vochtige graslanden, die laat gemaaid worden meer zijn, kan de kievit zijn jongen niet meer groot brengen’).

In de eindtermen van het onderwijs komen woorden als natuurbeleving, -kennis, -ervaring, -bescherming voortdurend aan bod. Het is een opdracht van scholen om dit aspect van de opvoeding mee te stimuleren, mee vorm te geven. Natuurpunt Grote Nete vindt het zeer belangrijk dat scholen de waardevolle en vaak bedreigde natuur uit onze regio mee ‘gebruiken’ om kinderen in contact te brengen met natuur die ze in hun dagelijkse woonomgeving niet meer ervaren.

Uiteraard dient deze beleving met de nodige zorg voor diezelfde natuur mogelijk gemaakt te worden.

We geven twee mooie voorbeelden vanuit het reservaat de Langdonken.

De Bolster uit Ramsel.

Op 30 mei 2013 kwam vrije basisschool De Bolster uit Ramsel op bezoek. Een 30-tal kinderen van het vierde leerjaar onder begeleiding van meester François en een collega haalden hun natuurhartje op.

Good old Frans Cams, medewerker van het eerste Langdonkenuur, kon nog eens zijn ervaring als (ondertussen gepensioneerde) onderwijzer bovenhalen.

En wie al eens met Frans meeging, weet dat het een boeiende dag geworden is. Tussen haakjes, de jonge François heeft 30 jaar geleden nog stage gelopen bij Frans (o.a. op bosklassen !).

Het bezoek met de klas werd grondig voorbereid (gebruik van de Langdonkenschuur, waar wat scheppen ? wateronderzoek ? wie doet wat ? )

20

Het bezoek moest twee weken uitgesteld worden vanwege de regen, dus water was er genoeg. En dat er wat gebeurde! Waterproefjes binnen, wateronderzoek buiten; waterdieren scheppen en determineren,…Er werd gewerkt in doorschuifsysteem. Er werd veel materiaal voorzien en gebruikt: zoekkaarten, loupepotjes,….

We lezen in het dagboek van Frans op 30 mei : "...Met drie emmers trokken we naar een plas in de buurt van de vijver. En dan maar scheppen : larven van libellen, waterjuffers, geelrandlarven, waterkevers, waterpissebedden. Zet al die beestjes samen in een emmer...daar komt ambras van. We maakten de wreedste scènes mee, er vielen zelfs doden. We zonderden de larven van de geelrand af en zetten de onschuldige kikkervisjes (reeds met achterpootjes) in een aparte emmer. Ze zouden het studieobject worden voor de kinderen van het eerste leerjaar die over kikkers gingen leren. De leerlingen waren superenthousiast en dat resulteerde in natte voeten. De oude Belgen leefden van de jacht en de visvangst en dat zit nog diep verscholen in de genen van kinderen.."

Van natuureducatie gesproken !

Freinetschool Triangel uit Booischot.

De derde graad van Freinetschool Triangel in Booischot was ook weer van de partij. Elk jaar, begin september komen ze ‘spelen, werken en leren’ in de Langdonken. Op 6 september streken 31 kinderen, hun 2 leerkrachten en enkele ouders neer . Ze kwamen met de fiets, ook op dit vlak werden weer eindtermen behaald (verkeersveiligheid, behendigheid met de fiets, fietsen in groep, gezonde mobiliteit…).

Hoe groot zijn de Langdonken ? Een hectare werd met touw uitgezet. Meteen kunnen de kinderen zich een beeld vormen van lengte- en oppervlaktematen, maar ook van de grootte van het natuurreservaat.

Welke planten groeien er ? Hoe komt het dat ze juist hier groeien ? Struikheide, dopheide, tormentil, moeraswolfsklauw, kleine zonnedauw,… ze werden allemaal gespot. Kikkers, padden, spinnen, salamanders en sprinkhanen werden gevangen, bekeken en weer vrij gelaten.

Jade ging proefondervindelijk te werk. Een boze wesp stak haar angel vakkundig in haar vinger. Au !

Als bijdrage aan het herstel van het heidelandschap werden boompjes gekapt. Boompjes kappen om de waardevolle natuur te helpen ? Aan dat idee moest er even gewend worden, maar het werk werd met veel inzet en enthousiasme uitgevoerd. Een echte avonturentocht met kruip- en klimwerk maakte de dag helemaal tot een superdag.

Als klap op de vuurpijl werd er midden in het bos nog delen van een oude motor gevonden. Deze motoronderdelen werden uitgegraven, mee naar school genomen en dat gaf aanleiding tot heel wat onderzoek. De motor bleek van een oude Simca te zijn.

- grote nete -

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker Dat was zijn zwanenzang …

Dus hield hij er mee op! Met dichten of met schrijven, met componeren of met redevoeringen houden. Bij de oude Grieken was de zwaan gewijd aan Apollo, de god van de muziek en de dichtkunst en ook de leider van de negen muzen. Van deze god zou de zwaan de gave van de voorspelling hebben gekregen. Aan de oevers van de Eridanus (de huidige rivier de Po in Italië), een rivier die tussen lauriergeboomte doorstroomt, zouden zwanen hun naderende dood aankondigen met een welluidende klaagzang.

Het betreft hier de wilde zwaan (Cygnus cygnus), die ook huil- en zangzwaan en gewestelijk ‘hoelzwaan’ wordt genoemd. In de dertiende eeuw spreekt Jacob van Maerlant van de ‘hoelzwaan’, die voor zijn dood ‘een soeten sanghe’ liet horen.

G.A. Bredero (1585-1618) herinnert daaraan in zijn tragikomedie Den Stommen Ridder:

De etymologische herkomst van het woord ‘zwaan’ leidt ons naar het Oudnoorse woord ‘svanr’, dat ‘zingende vogel’ betekent. De overlevering gaat dus heel ver terug in de tijd.

Een heel oude Griekse mythe verhaalt, dat Orpheus, de zanger en dichter die mens en dier, ja zelfs de onbezielde natuur in beweging bracht door de klanken aan zijn lier ontlokt, na zijn dood in een zwaan veranderde.

Ghelijck de wilde witte Zwaan Doet verstaan Hare doot met droevich zinghen, Zoo queel ick nu oock uyt noot Van mijn doot, Door zijn dreutsche (narrige) weygheringhen.

Figuurlijk heeft het woord ‘zwaan’ ook de betekenis: ‘dichter’. Zo kennen we de Thebaanse Zwaan (de dichter Pindatus), de Mantuaanse Zwaan (de dichter Vergilius), en de Agrippijnse Zwaan (de dichter Vondel). Vondels bijnaam komt van zijn geboorteplaats Colonia Agrippina (het tegenwoordige Keulen).

Ook Joan de Grieck (circa 1675) verwijst in zijn klucht Den wysen Gheck naar dit aloude volksgeloof:

In onze streken komen drie soorten zwanen voor. De meest algemene is de verwilderde knobbelzwaan, die in onze parken regelmatig wordt aangetroffen.

Men segt als dat de Swane singht, Wanneer dat haer de doodt bespringht.

Haiku’s

Prachtige waarneming in Booischot

Snaterende V met langgerekte nekken toont ons richting zuid

Mil De Roover uit Booischot deed een mooie waarneming. Hij kon zelfs het tijgerblauwtje vastleggen op de gevoelige plaat en hier zien jullie het resultaat.

Vorst kleurt groen tot bruin westenwinden aaien land bladeren vallen

Schrikdraad op je huid zondagmiddag wandeltocht lachen doet soms pijn

De eenzaamheid wenkt en lokt ons in haar armen vals het neonlicht J’O

- grote nete -

21

Activiteiten oktober 2013 - januari 2014 AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG OKTOBER

DECEMBER

Vr 25 Film: De nieuwe wildernis Cultureel Centrum Heist-op-den-Berg Om 15u00 en 20u00 Inkom 5 euro Zie informatie op blz 3.

Za 7 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info : Jo Van Dessel 0495-53 13 23

Zo 27 Wandeling in Averbode Bos en Hei 13u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Paul Anthonis 015-24 89 88

Do 26 Kerstwandeling in de Netevallei met glühwein en kerstcake 13u30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Paul Anthonis 015-24 89 88

NOVEMBER Zo 10 Wandeling Sint Janspad 13u30 Kerk van Schriek Info: Chris Segaert 015-22 01 06

JANUARI - FEBRUARI 2014

Za 16 Dag van de natuur Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info : Jo Van Dessel 0495-53 13 23

•

Daguitstap op zoek naar wintervogels.

•

Landschapswandeling Kruiskensberg

•

Algemene vergadering in ons lokaal

Dag van de natuur 2012, knotten en opruimen aan de Nete.

22

- grote nete -

Activiteiten oktober 2013 – januari 2014 AFDELING GROTE NETE OKTOBER

DECEMBER

Zaterdag 19 oktober 2013 Werkdag in Varendonk: exotenbeheer, Am. Vogelkers 9u00 vooraan in de Dennenstraat te Veerle-Laakdal Informatie: Vic Van Dyck 014-84 02 10 of Herman Berghmans 014-84 16 04

Zondag 1 december 2013 Werkdag in de Langdonken van 9u tot 12u.

9u00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 01378 36 09

Zondag 20 oktober 2013 Wandeling Eindhoutberg, paddenstoelen onder de loep 14u00 parking zaal Dennenoord Smallestraat 4, 2430 Eindhout-Laakdal Informatie: Louis Verellen 014 54 54 43 en Vic Van Dyck 014-84 02 10

NOVEMBER

Zondag 8 december 2013 Winterwandeling in de Netebeemden 13u30 Kerk Westmeerbeek Informatie: Guido Ceulemans 0477 59 05 62

JANUARI 2014

Zondag 3 november 2013 Werkdag in de Langdonken van 9u tot 12u.

9u00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013.783609

Zondag 5 januari 2014 Werkdag in de Langdonken van 9u tot 12u.

9u00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 01378 36 09

Zondag 10 november 2013 Herfstwandeling ’t Hoeves - Ossenbroeken 14u00 Hoek Oude Vorstseweg en Paviljoenstraat te Eindhout Informatie: Vic Van Dyck 014-84 02 10 of Herman Berghmans 014-84 16 04 Zondag 24 november 2013 Eten voor meer Natuur in Parochiezaal Blauberg

Zaterdag 7 december 2013 Werkdag in Goor-Asbroek 9u00 Informatie: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29

Zondag 2 februari 2014 Werkdag in de Langdonken van 9u tot 12u.

9u00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 01378 36 09

FEBRUARI Zaterdag 15 februari 2014 Werkdag in de Roost, Roostvijvers, oeverbeheer 9u00 Parking Rooststraat, Veerle-Laakdal Informatie: Vic Van Dyck 014-84 02 10 of Herman Berghmans 014-84 16 04Za 15 Zondag 2 maart 2014 Werkdag in de Langdonken van 9u tot 12u.

9u00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 01378 36 09

Schoolkinderen beheren mee de Langdonken.

- grote nete -

23

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden en een cd met vogelgeluiden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt tevens viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86 e-mail: wouters.wilfried@skynet.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78 e-mail: staf.aerts@pandora.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

24

- grote nete -

AMBACHTELIJKE HOEVEZUIVEL MET AANDACHT VOOR HET AGRO-ECOLOGISCH EVENWICHT - wij streven naar een duurzame landbouw en een gezond milieu daartoe nemen wij afstand van kunstmest en sproeistoffen zo ontstaat een gezonde bodem - wij willen geen genetisch gemanipuleerd voeder voor onze koeien ook geen soja, dus geen overbodige overzeese nutriënten geen monocultuur maïs - wel mooi bloemende witte en rode klaverweiden afgewisseld met granen ook beheersgras uit natuurgebied samen levert dit een rijk gevarieerd landschap op - maar ook de melk wordt rijker aan omega 3- en omega 6-vetzuren dit is heel goed merkbaar aan de zachtheid van onze hoeveboter en de verfijnde smaak in heel het assortiment van onze producten - wij werken tevens met probiotische culturen zoals Bifidobacteriën deze brengen de darmflora buitengewoon snel in orde ideaal na een antibioticakuur ze werken weerstandsopbouwend Heb je vragen over ons duurzaam systeem of voorstellen, wij willen u heel graag aanhoren.

Op deze manier is hier een melkautomaat aangekocht om verloren verpakkingen te reduceren.

Samen kunnen wij er het beste van maken.

Tel:014 54 10 97 Mail: de.ploeg1@pandora.be