Zomernummer 2013

Jaargang 12 Driemaandelijks tijdschrift Juli, Augustus, September 2013 Nr. 3

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud zomernummer 2013 Woord vooraf De natuur compleet van slag?

1

Natuurbeleving Achter de dijken

2

Bio-barbecue in Hallaar Cursus sterrenkunde

3 3

Verkiezingen 2014

4

Bruggeneindse Goren Insectenwandeling in de Laakvalleien

5 6

Activiteiten

Beleid Reservaten

Natuurstudie Insecten, irritant of gevaarlijk Bijzondere waarnemingen Dodelijke spreidstand Honingbij aan ‘t uitsterven?

Zeisen met liefde voor natuur Met de schapen naar Averbode

8 10 13 14 16 17

Wandelweekend in de Argonne Bergfolk 4 een succes, Bergfolk 5 ‌ Pinzieleke 2013, even terug in de tijd Zegswijzen over plant en dier Gedicht Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

18 20 20 21 21 22 23 24

Varia

Omslagfoto: Netelandschap (foto Frans Valvekens)

De natuur compleet van slag? door de redactie Het jaar 2013 begon met een heel lange, koude winter gevolgd door een koude, natte lente die de natuur in ons land overhoop hebben gezet. Onze waarnemers kwamen steeds met negatieve berichten, ontmoedigende informatie over het reilen en zeilen in de natuur, over de fauna en flora, die ons zo na aan het hart ligt. Is de natuur compleet van slag of valt het al bij al nog mee?

Paddentrek Na drie vrij strenge winters op rij, leek de lente plots van de partij te zijn, maar na enkele dagen sloeg het weer danig om, wat een nefaste invloed had op de paddentrek over heel Vlaanderen. Door het goede weer waren veel padden na hun winterslaap vertrokken om hun eieren te gaan bevruchten, maar de plotse ommekeer deed de trek stoppen, en daarna was er nog weinig trek. Wat gebeurt er? Komen de andere padden niet meer, hoeft het niet meer, of zegt hun lichaam om een jaartje over te slaan? Later bleek de trek echt niet door te gaan. De pieken die we de laatste jaren hadden waargenomen, bleven achterwege.

Hopelijk een eenmalig fenomeen.

Men meldt zelfs dat veel trekvogels eerder waren begonnen aan hun nest dan de blijvers. Heeft dit gevolgen voor het broedsucces in onze regio? Dat is nog af te wachten.

Het is inderdaad nog te vroeg om definitieve conclusies te trekken over de impact van het koude en natte voorjaar. Vast staat wel dat die voor de ene soort zwaarder zal zijn dan voor de andere. En dan hebben we het hier gemakshalve nog niet over vlinders, vleermuizen en de andere zoogdieren.

In afwachting van preciezere cijfers van inventarisaties en tellingen allerhande, neigen we naar voorzichtig optimisme. Als je verder in dit nummer de ‘Bijzondere waarnemingen’ doorneemt (blz. 10 - 12), dan ben je in elk geval aangenaam verrast over hoeveel vogelsoorten en hoeveel exemplaren er genoteerd konden worden. We houden de moed erin!

De koude maart had ook gevolgen voor de kikkers.

De lage temperaturen zorgden voor minder kikkerdril, dus ook minder legsels hier. Dit geeft minder kikkers, maar ook minder voedsel voor andere dieren.

Roofvogels De gevolgen van het verlate en magere broedseizoen bij de roofvogels is ook de deelnemers aan onze cursus Uilen niet ontgaan. Na de theorielessen keken ze uit naar de praktijklessen. Het waarnemen van bosuilen, kerkuilen en steenuilen tijdens een nachtelijke wandeling in de Averegten viel best mee. Maar het plan om eens mee te gaan met onze uilenringers, kon maar met grote moeite gerealiseerd worden.

Eerst kregen we berichten dat de bosuil in heel Vlaanderen bijna geen eieren had gelegd. De ringers vonden in de meeste hokken een verlaten nest. We hielden ons hart al vast voor de resultaten van de kerkuil, die het tot nu toe zo goed deed in onze regio.

Hier was de ravage ook aanzienlijk, maar toch konden we meerdere jonge kerkuilen ringen.

Bij de steenuilen en torenvalken viel het op dat er minder jongen waren dan vorige jaren; waarschijnlijk heeft dat te maken met het ontoereikende voedselaanbod. Opmerkelijk was ook dat de jongen later uitkwamen dan de vorige jaren.

Standvogels De standvogels in onze regio deelden mee in de klappen. Door het koude weer zijn zij ook veel later begonnen te broeden en waarschijnlijk zijn ook minder vogels groot kunnen worden bij gebrek aan voedsel, zoals insecten en larven.

- grote nete -

Grasmus langs de Nete (foto Paul Anthonis)

Oproep Wat vogels nodig hebben, is voedsel en nestplaatsen.

En hier kunnen we de natuur een handje helpen in onze eigen tuin. Vandaar deze oproep om nestkastjes op te hangen en de vogels bij te voederen in de winter opdat ze sterk genoeg zouden zijn om – weer of geen weer – voor zichzelf en hun nageslacht te zorgen. Zo kunnen wij en ons eigen nageslacht nog lang genieten van hun gekwetter, gefluit en sierlijke vluchten.

Met uw hulp steken wij van Natuurpunt alvast een spreekwoordelijk tandje bij.

1

Achter de dijken door Eddy Vets Wat zoekt de wandelaar anders dan zijn eigen horizon? Soms ver weg, soms vlakbij ervaart hij die mysterieuze confrontatie. Hierbij duiken onverwachte vergezichten op voorbij een grillige meander, of onvermoede bloemen bloeien voor zijn voeten aan de oever.

Tijdens een wandeling wijzigt het vaste punt constant samen met het perspectief. Het vraagt om een voortdurend aanpassingsvermogen van ver naar dichtbij, van weidse einders naar gesloten landschappen.

Daarom is iedere wandeling een zoeken naar wat onvindbaar is. Dit mondt vaak uit in een doelloos dolen in de leegte van het volle land.

Inderdaad, de ervaring van de eigen leegte staat in schrille tegenstelling tot de veelheid van de natuur die je omringt. Je proeft de rijkdom van de nutteloosheid.

De laaghellende beemden voorbij de winterbedding, de opbollende bosschages, de spelende luchten: ze zijn er zomaar vanzelf. En jij, wandelaar?

Een haast ongestoorde rust overvalt hem langs onbetreden wegen kronkelend langs wildkanten en vergeten akkerranden, wegduikend in waaiend struweel.

Wat zo verbazend is: het lijkt dat iedere wandeling weer nieuwe horizonten tovert en maagdelijke paden naar onbekende vergezichten leiden.

De tijd versmoort er iedere menselijke bedrijvigheid.

Nadat het hooi uit de beemden is opgehaald en de toemaat in augustus is gemaaid, keren deze lage valleigronden opnieuw naar de oorden van vergetelheid.

Dit lage Neteland zal zich omtoveren tot een oerlandschap. Haast nutteloos en tot weinig van nut vindt het zijn gelijke in de wandelaar; ook symbool van nutteloosheid en ledigheid. Doch ligt hierin niet de grootste zin van het bestaan: er gewoon mogen zijn: zomaar zoals de natuur er vanzelf zo is?

Zo kan ieder wandelende mens door louter zintuiglijk aanvoelen opnieuw nieuw worden. De natuur vernieuwt in een constante cirkelgang. Door even mee te gaan in dat perpetuum mobile beseft de wandelaar dat hij niet meer is dan een minuscuul schakeltje in dat enorme geheel: ĂŠĂŠn spriet in de Netebeemden, tot de maaier komt.

Dit alles maakt het achterdijkse land zo waardevol.

Het aanvoelen van een steeds hernieuwde en onbekende horizon, de rijkdom van het nutteloze, de aanwezigheid van zoveel omringend leven en vooral de onvoleinde tocht naar je eigen zelf.

Mocht je in dit land achter de dijken ergens toch dreigen te verdwalen, weet dan :ginds wacht de Nete!

Haast ongestoorde rust (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

Bio-barbecue in Hallaar Zaterdag 7 september 2013

KOUDE BIO-SCHOTEL

vanaf 17.00 uur:

met BROOD of PATATJES U HEBT KEUZE UIT: SATÉ, WORST, KIPPENFILET, VEGETARISCHE BURGER of HARING

Traditionele BIO-BARBECUE van Natuurpunt Heist

Info en reservaties:

Locatie: Parochiezaal,

Joris Bosmans, 015 24 90 26 of Paul Anthonis, 015 24 89 88 (paul.anthonis@scarlet.be)

Broekstraat in Hallaar

Kaarten te verkrijgen bij de bestuursleden.

Voorverkoop: 9 euro Ter plaatse: 11 euro Kinderen: 5 euro

Cursus Sterrenkunde Als natuurliefhebber kijken we graag naar de planten en dieren rondom ons. We observeren soorten, de levenscyclus van dieren en planten, kortom: we zijn geboeid door al wat de natuur ons te bieden heeft op onze aarde.

Wat we soms vergeten is dat het grootste deel van ‘de natuur’ zich buiten onze planeet bevindt. Daarom organiseren we deze herfst de basiscursus praktische sterrenkunde, gegeven door sterrenkundigen van de vereniging ASH Polaris, de Herentalse afdeling van de Vereniging voor Sterrenkunde.

In deze cursus ligt de nadruk op het praktische aspect: het observeren van objecten aan de nachtelijke hemel. Geen ingewikkelde wiskundige vergelijkingen of hogere fysica dus. Er is geen enkele voorkennis vereist. Onderwerpen zijn o.a.: Hoe vind ik mijn weg terug aan de nachtelijke hemel? Hoe werkt een telescoop en wat kan ik ermee doen? Waar moet ik op letten als ik er een wil kopen? Ons zonnestelsel. De levenscyclus van sterren.

Vrijdag 27 september 2013 Cursus Sterrenkunde - Deel 1 Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijving: Paul Anthonis, 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be

Zaterdag 28 september Cursus Sterrenkunde - Deel 2 Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Hallaar Zaterdag 12 oktober Cursus Sterrenkunde - Deel 3 Nacht van duisternis Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Hallaar - grote nete -

3

Verkiezingen 2014 door Staf Aerts Nog minder dan een jaar en dan mogen we kiezen voor nieuwe Europese, Belgische en Vlaamse parlementen.

Niet enkel de politieke partijen, maar ook Natuurpunt werkt aan een programma voor deze belangrijke verkiezingen van 25 mei 2014.

In dit eerste artikel schetsen we het kader, in de volgende nummers van dit blad gaan we verder in op de vier werkthema’s die Natuurpunt gekozen heeft: natuur als buffer, natuurgebieden en soorten, natuur en landschap, natuur voor iedereen.

Natuur als hefboom voor een veerkrachtig Vlaanderen Vlaanderen staat voor grote uitdagingen. Het klimaat verandert, en de gevolgen laten zich voelen in onze steden en langs de kust en de rivieren.

De bevolking groeit nog steeds, met grote ruimtelijke uitdagingen tot gevolg. Mensen moeten niet alleen kwalitatief goed kunnen wonen en werken, ze zoeken ook plaats om tot rust te komen, om te ontspannen, om te spelen.

Diezelfde bevolking vergrijst tegelijkertijd – de belangrijkste uitdaging voor onze gezondheidszorg.

Ondertussen blijven we met zijn allen op te grote voet leven en putten we de planeet uit. De kwaliteit van onze leefomgeving geraakt dan ook maar niet in orde en ook de biodiversiteitscrisis zet zich verder door.

Zowel de lucht- als waterkwaliteit zijn ver van de doelstellingen verwijderd. In ons landschap verdwijnt de leeuwerik en sterven de bijen en vlinders uit.

Veerkracht Om die uitdagingen rond wonen, werken en leven aan te gaan, moet Vlaanderen zijn veerkracht verhogen en investeren in groene infrastructuur. Groene aantrekkelijke steden die hitte en regenstormen kunnen doorstaan. Een robuust groen netwerk vol kansen voor natuur en ontspanning. Blauw-groene oplossingen als klimaatbuffers. Gezonde landschappen vol leven. Stuk voor stuk zijn het belangrijke bouwstenen voor een regio die wil doorgroeien tot een groen stedengewest.

Planmatig werken is daarbij noodzakelijk, maar met plannen alleen zullen we de biodiversiteitscrisis niet oplossen. Het Pact 2020 – de doelstellingen voor het actieplan Vlaanderen in Actie – geeft een eerste aanzet, maar blijft op het vlak van natuur grotendeels onuitgevoerd. Daarom focust Natuurpunt op meetbare, concrete doelstellingen die werkelijk een impact hebben. Er moet immers gewerkt worden; de spade moet in de grond. Natuurpunt heeft bewezen dat het daarin een krachtige partner kan zijn: dankzij onze vrijwilligers, sociale werkplaatsen en professionelen, en we willen dat ook in de toekomst blijven doen.

Vier werkthema’s Natuurpunt zal een voorstel doen met concrete en positieve beleidsprioriteiten voor de bestuursperiode 2014-2019 rond de vier werkthema’s: • • • •

Natuur als buffer Natuurgebieden en soorten Natuur en landschap.

Natuur voor iedereen Deze prioriteiten overschrijden de traditionele beleidsdomeinen: natuurbeleid is niet enkel de zaak van de minister voor leefmilieu, maar moet geïntegreerd worden in andere beleidsdomeinen zoals water, erfgoed, ruimtelijke ordening, landbouw en platteland, visserij, economie en gezondheid.

In de volgende nummers gaan we verder in op de vier beleidsprioriteiten.

4

- grote nete -

Bruggeneindse Goren door Jo Van Dessel Meer dan dertig jaar geleden was het eerste natuurreservaat van onze afdeling was een feit. Op 29 augustus 1981 werd het reservaatje officieel ingewandeld door burgemeester mevr. VerbistVandewijngaerden en conservator Marc Geens.

Negen jaar lang werd het 2,5 hectare grote restant van de Goorheyde, die eertijds duizend hectare omvatte, gekoesterd als een relikwie.

Als in de zomermaanden struik- en dopheide bloeit, gonst het binnen de reservaatgrenzen van het uitbundige insectenleven. Talrijke vlinders (citroentje, koevinkje en vuurvlindertje), kevers en andere insecten die zich tegoed doen aan de onuitputtelijke nectarbron.

Inventarisatie

Er werden jaarlijks talrijke beheersdagen georganiseerd. Er werd gekapt, gemaaid en geplagd om het heidelandschap te herstellen. Immers, heide is een halfnatuurlijke vegetatie die slechts door menselijke ingrepen in stand gehouden kan worden. Heidebeheer vormt dan ook een voortdurende strijd tegen het natuurlijke bebossingproces (toegroeien door bomen en struiken).

Aangezien heideperceeltjes en hun typische bewoners bijzonder schaars zijn geworden, is natuurbeheer zeker verantwoord. Het zware labeur geleverd door tientallen vrijwilligers, werd beloond met goede resultaten. Verdwenen plantensoorten doken weer op: moeraswolfsklauw, veenpluis, liggende vleugeltjesbloem, ronde zonnedauw, klokjesgentiaan, koningsvaren, stekelbrem, dubbelloof en trekrus.

Ransuil, kleine en grote bonte specht, nachtegaal, fitis, spotvogel en talrijke andere zangvogels kwamen er tot broeden. Tijdens de trekperiode werden boomvalk, visarend, geelgors, witgatje, oeverloper en watersnip waargenomen.

In de vermolmde houtwallen, die ontstonden na de ontbossing van het gebied, huizen talrijke kleine zoogdieren: gewone pad, rode bosmier en een aanzienlijke populatie levendbarende hagedis.

Op 2 juli 1989 werd het kwartierhok (D5 16 12) met de Goren grondig geïnventariseerd onder leiding van AndrÊ de Jonghe. Op 1 km² werden niet minder dan 217 verschillende plantensoorten aangetroffen.

Vervolg op artikel: Van aalscholver tot zeis uit Wielewaal juli 1994 jaargang 60

Zondag 18 augustus 2013

Wandeling in de Bruggeneindse Goren Afspraak om 14.00 uur aan de Kaasstrooimolen, Bruggeneinde Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23

Vijver in de Bruggeneindse Goren (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

5

Insectenwandeling Laakvalleien door Vic Van Dyck Op zondag 28 juli 2013 gaan we in de omgeving van de Roost samen op zoek naar vlinders en libellen.

Rond die periode zouden het topdagen moeten zijn voor de meeste vlinders. Bij mooi weer fladderen de schoenlappers, zandoogjes, witjes en pages rond onze oren.

Het midden van de zomer is ook voor libellen een goede tijd, waarschijnlijk krijgen we verschillende soorten glazenmakers, pantserjuffers en heidelibellen te zien.

Met hun indringend kijkende pauwenogen op de bovenkant van elke vleugel kunnen ze eventuele belagers zelfs afschrikken.

Trekvlinders Dagpauwogen zou je standvlinders kunnen noemen, omdat ze hier overwinteren. Zo zijn er echter ook trekvlinders. Die komen tegen de zomer net als de trekvogels vanuit Afrika of Zuid-Europa naar onze streken gevlogen.

De atalanta is een prachtige trekvlinder die we kunnen zien op grote brandnetel, waarop ze hun eitjes leggen, en we vinden ze ook op nectarplanten zoals akkerdistel. Op deze stekelige planten kunnen we nog een mooie trekvlinder zien, namelijk de distelvlinder. Ook deze soort komt van het verre zuiden naar ons gevlogen, niet voor onze mooie ogen maar voor onze distels en brandnetels. Het is dus maar goed dat deze vegetatie, die we zo graag als onkruid bestempelen, niet overal bestreden wordt. Want de trekvlinders zijn maar al te gelukkig als ze na hun lange reis hier de plekjes met hun favoriete planten terugvinden.

Zondag 28 juli: jaarlijkse insectenwandeling in Laakdal Dagpauwoog - Inachis io (foto Vic Van Dyck)

Een verschil van dag en nacht

Schoenlappers Schoenlappers zijn gelukkig met distels en brandnetels. De dagpauwoog is zo een typische schoenlapper. De onderkant van de vleugels van deze vlindersoort lijkt wel een lapwerk van donkere aan elkaar geplakte stukjes leder, zoals bij een gelapte schoen.

Hierdoor zijn deze vlinders alleszins in rusthouding of tijdens hun winterslaap goed gecamoufleerd. Maar als ze actief zijn, vallen ze des te meer op.

6

Nee, het verschil tussen dag- en nachtvlinders is niet zo duidelijk afgelijnd. Het is wel zo dat dagvlinders vooral overdag vliegen en dat veel nachtvlinders enkel ’s nachts rondfladderen, maar er zijn ook dagactieve nachtvlinders. Zoals de bruine daguil, dat is een soort die we regelmatig bij zonnig, warm weer voor onze voeten zien wegvliegen. En onlangs zagen we in de Roost een vals witje. Een zeldzame soort die bij de nachtvlinders wordt ingedeeld, maar het vrouwtje was overdag rustig haar eitjes aan ’t leggen op de grassprieten.

Een andere witte nachtvlinder die we overdag regelmatig zien opvliegen is de witte grijsbandspanner.

Zoals de naam zegt, heeft deze witte vlinder grijze

- grote nete -

lijnen over de vleugels. Motten zijn dus ook vlinders, die in veel gevallen qua uiterlijk niet moeten onderdoen voor de dagvlinders, daarom zullen we de nachtvlinders die we op onze wandeling tegenkomen evengoed onder de loep nemen.

Vals witje – Siona lineata – een dagactieve nachtvlinder (foto Vic Van Dyck)

Sommige zweefvliegen zien er gevaarlijk uit

Waar zuiver water is, kunnen libellen voorkomen Libellen zijn inderdaad voor hun voortplanting gebonden aan waterpartijen zoals vijvers, vennen, beken en moerassen. De omgeving van de Roostvijvers is dus een goede plaats om glazenmakers en waterjuffers te zoeken. Voorzichtig langs de oevers lopen en goed uitkijken is de boodschap. Sommige soorten zie je vooral boven het water vliegen en andere vind je tussen of op de oevervegetatie.

Met een verrekijker kun je verschillende juffers en libellen herkennen, vooral de soorten die regelmatig gaan zitten, kun je zo bestuderen. Of als je van het dier een detailfoto maakt, kun je op het uitvergrote beeld de meeste kenmerken zien en zo het insect op naam brengen. In sommige gevallen zullen we een beestje moeten vangen om het beter te bestuderen.

Dan gaan natuurlijk omzichtig te werk, want het is niet de bedoeling dat we het dier doden of kwetsen.

Tijdens het vangen van vlinders of libellen zien we als ‘bijvangst’ in ons netje, soms insecten die erg lijken op bijen, wespen, of hommels. Dat zouden zweefvliegen kunnen zijn! En meteen hebben we weer een andere insectengroep die we willen bestuderen.

Syrphidae, want zo heet deze familie, zijn vliegen waarvan de meeste soorten tijdens de evolutie sterk op gevaarlijke, stekende insecten zijn gaan lijken. Ze hebben dezelfde kleuren als wespen of bijen en soms de dichte beharing als hommels. Deze ontwikkeling noemt men mimicry. De nabootsing kan zo treffend zijn dat vogels en andere insecteneters zich eerst bezinnen eer ze eraan beginnen. En ook wij als ‘beginnende’ zweefvliegenonderzoekers kunnen beter twee keer nadenken en goed kijken voor we fopwespen of wespvliegen met blote vingers vastpakken.

Toch zullen we sommige beestjes moeten vangen en onder de loep bekijken om er een naam op te plakken.

Onder een vergrootglas moeten we de zweefvlieg van de voelsprieten tot de achterpoten bekijken, want om de soorten uit elkaar te houden komt het vaak op details aan, zoals de haartjes op de voelsprietborstels of de kleurschakering op de pootjes.

Een verrekijker of een fototoestel kan ook hier een goede hulp bieden. De foto’s en de informatie kunnen we op het Internet zetten, op waarnemingen.be. Zo zijn we allemaal een beetje wetenschapper, want we helpen mee aan het bestuderen en in kaart brengen van onze biodiversiteit.

- grote nete -

7

Snorzweefvlieg - Episyrphus balteatus (foto Vic Van Dyck)

Vlinders, libellen en zweefvliegen zijn vrij gemakkelijk te benaderen. Soms zitten ze rustig op een blad of bloem om zich te poetsen of om te eten. Nu en dan gaan ze even een stukje zweven en dan is het weer

tijd voor een zonnebadje. Wat een leven!

En wij kunnen daar volop van meegenieten … Wij zien ze vliegen.

Insecten, irritant of gevaarlijk door Titte, den Grunen Hesteneir Wie is er ‘s zomers nog nooit gebeten, gestoken of werd geplaagd door ontzettende jeuk? Laatst heb ik bij mezelf op een ietwat vervelende plaats nog een dikke volgevreten teek verwijderd.

Moest ik afwachten en me behelpen met grootmoeders wondermiddeltjes, of toch mijn huisarts consulteren? Een zomer zonder muggen en bijen, het zal altijd wel een wensdroom blijven. Jaar na jaar zadelen die vervelende insecten ons op met jeuk, zwellingen en soms veel erger. Hoe moeten we ons beschermen tegen deze lastposten?

Wespen en bijen ‘s Nachts worden we geplaagd door muggen, overdag moeten we uitkijken voor wespen, bijen en hommels. Vervelend zijn ze allemaal, maar verder zijn er toch ook grote verschillen tussen beten van muggen, wespen en aanverwante insecten.

Wespen en bijen steken om zich te verdedigen tegen dreigende elementen. Daarbij priemen ze hun angel in onze huid en spuiten er een druppeltje gif in. Dit gif

8

zorgt voor een pijnlijke, jeukende zwelling. Wespen en hommels kunnen verschillende keren na elkaar steken, bijen niet. De angel van een bij is bezet met weerhaakjes, wat maakt dat die afbreekt als het insect na een steek zich probeert terug te trekken. Die scheiding betekent meteen het einde voor de bij.

Voor de meeste slachtoffers is een wespen- of bijensteek vervelend, maar niet erg. De zwelling en de jeuk verdwijnen na enkele uren of dagen. Zowat vijf procent van de gebeten pechvogels reageert echter allergisch op het gif.

Mensen met een milde overgevoeligheid lopen enkele dagen rond met grote zwellingen, die zelfs het hele been of de arm kunnen bedekken. Een zwaardere allergische reactie kan zich uiten in galbulten over het hele lichaam, buikkrampen, zwellingen rond oogleden en lippen, een opgezwollen strottenhoofd of luchtpijp die ademnood veroorzaakt, duizeligheid als gevolg van een plotse bloeddrukdaling. Deze zogeheten veralgemeende systeemreactie treedt meestal op binnen de vijftien tot dertig minuten na de steek. In extreme gevallen kan er zelfs een levensbedreigende

- grote nete -

anafylactische shock optreden, waarbij de bloedvaten in het lichaam als reactie op het gif plots wijd opengaan en de bloeddruk tot een alarmerend peil zakt.

Als het slachtoffer dan niet snel een adrenalineinjectie krijgt, kan hij het bewustzijn verliezen en zelfs sterven.

Wat moet er gedaan worden om erger te voorkomen?

Een milde allergische reactie kan meestal geneutraliseerd worden door simpelweg een koude vochtige doek op de plaats van de steek aan te brengen. De giftige angel verwijder je best door hem met een zuivere vingernagel tegen de steekrichting in uit de huid te lichten. Als je de angel tussen twee vingernagels probeert vast te nemen, bestaat het risico dat je de gifblaas van het insect helemaal leegknijpt. Wat natuurlijk de bedoeling niet kan zijn.

Als je op korte tijd tientallen keren wordt gestoken, loop je een ernstig risico op een veralgemeende reactie en moet je meteen een dokter raadplegen. Ook na een steek in de mond of op het hoofd of de keel – altijd gevaarlijk – stap je best onmiddellijk naar een arts. Mensen die in het verleden al eens een veralgemeende reactie hebben gehad op een insectenbeet, doen er in de zomer goed aan om altijd een noodpakket met adrenaline bij zich te hebben, kwestie van meteen te kunnen ingrijpen.

Enkele simpele tips om wespen en bijen op afstand te houden.

Drink geen frisdrank en eet geen snoep als je buiten bent, want die zoetigheid heeft een onweerstaanbare aantrekkingskracht op wespen. Verricht geen zware fysieke arbeid in de buitenlucht, want ook zweet vinden wespen en bijen een ware lekkernij. Gebruik ook geen deodorant of parfum om het zweet te verdoezelen, zelfs deze geur wordt door de eeuwige lastposten bijzonder aangenaam gevonden. Loop niet blootvoets over een grasveld, want wespen bouwen daar hun nestjes, en bijen smullen er van de madeliefjes en klaverbloemen.

gesproken kleuren. Blijf rustig als er een bij of wesp rond je hoofd zoemt, want het dier valt normaal gezien enkel aan als het zich bedreigd voelt.

Muggen Muggen hebben andere bedoelingen. De vrouwtjes – en enkel de vrouwtjes – prikken in onze huid om ons bloed te zuigen. Ze hebben dat bloed namelijk nodig om hun eitjes te voeden. Terwijl ze steken, laten ze chemische stoffen achter. Ons lichaam beschouwt die stoffen als vijandelijk en reageert. Het resultaat is een rode ontsteking met bijhorende zwelling. In tegenstelling tot bijen- en wespensteken zijn muggenbeten niet giftig. Dat maakt ze ook een stuk minder gevaarlijk. Je loopt pas gevaar in de nabijheid van muggen die drager zijn van malaria of andere ziektes.

De beste manier om muggen op afstand te houden is een insectenwerend middel aanbrengen. Sprays met DEET blokkeren het reukvermogen van muggen, waardoor we niet meer aantrekkelijk zijn voor de bloedzuigers. De middelen zijn zowat acht uur werkzaam, genoeg om de nacht veilig door te komen. Een nadeel is wel dat ze de slijmvliezen irriteren, wat zeker voor mensen met ademhalingsproblemen last kan opleveren.

Een alternatief is citronella, een etherische olie die wordt getrokken uit een Aziatische grassoort. De olie verspreidt een frisse en citroenachtige geur die muggen als onaangenaam ervaren. Citronella wordt o.a. in elektrische verdampers verpakt die de kamer muggenvrij houden. Ook met een anti-muggenspiraal heb je succes. Op het terras kan je een citronellakaars branden. Een antimuggenspiraal is daar minder aangewezen, omdat ze niet krachtig genoeg is voor in de buitenlucht. Citronella wordt best in lage concentraties gebruikt, omdat ze irritaties kan veroorzaken en de hartslag kan verhogen.

Aziatisch lievenheersbeestje (Foto Paul Anthonis)

Draag bij voorkeur witte, groene en licht bruine kleren en zeker geen felle kleuren of zwart, want bijen en wespen hebben een duidelijke voorkeur voor sterk uit-

Tot slot: wees op je hoede voor teken, een verraderlijke klant tijdens de zomermaanden. De spinachtige parasieten houden zich voornamelijk op in weiden met hoog gras, struikgewas en kreupelhout. Hun beten zijn op zich redelijk onschadelijk, ware het niet dat de kleine beestjes drager kunnen zijn van de ziekte van Lyme, die kan leiden tot ontstekingen van de gewrichten, aandoeningen van het zenuwstelsel, hartklachten en hersenstoornissen.

De beste bescherming tegen tekenbeten is het dragen van gesloten schoenen, een lange broek en lange mouwen. Ik hou steeds mijn hart vast als ik tijdens de zomermaanden wandelaars langs de Nete zie slenteren in korte broek, hun voeten onbeschermd in sandalen, alsof ze zich aan de Belgische kust wanen.

Na een wandeling door hoog gras controleer je best zorgvuldig of je gestoken bent.

- grote nete -

9

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans

BIJZONDERE VOGELWAARNEMINGEN IN ONZE REGIO: maart-mei 2013 De hele periode verbleven telkens een broedpaar futen op het Trichelbroek te Eindhout en in de Roost te Veerle (MEE, BEH, VDV, VEL, COP, PLD, PIR, VKJ). Hun kleiner neefje, de dodaars, verscheen in Averbode Bos & Heide (AB&H) vanaf 8-3 om te resulteren in 2 geslaagde broedgevallen (DAR, LEK, JAG, VWW, VLA, VDHD, VDHG, VLH, VEB, VPJ). De kolonie blauwe reiger in het Trichelbroek zakte na vier opeenvolgende strenge winters weg naar slechts 9 bezette nesten (BEH). Grote zilverreigers werden opgemerkt in de Roost (HEP, VDV, BEH), in AB&H (VWW, VLA, VVJ, LEK, VDHG, BEK, JAG, VDHD), over Blauberg (HOA), in de Langdonken in Herselt (VDB, VPF), in Booischot (HES) en in het Trichelbroek (BEH, VDV, PIR, HEP). Hier vertoefden zelfs 2 pleisterende vogels in het reigerbos op 21-4. Spijtig genoeg waren dit nog geen broedrijpe jonge exemplaren die mogelijk op verkenning kwamen voor volgend broedseizoen. We kijken uit. (HEP). De laatste waarneming van deze soort was in AB&H op 9-5 (VDHD). Knap waren ook de waarnemingen van een invallende roerdomp in het Trichelbroek op 7-3 (BEH, VRJ) en een passerende purperreiger over AB&H op 14-4 (PLD, VDHD, VDHG).

Ooievaars laten zich steeds meer opmerken. Meest opmerkelijk was de nestbouw van een eenzame vogel in het Zammelsbroek, die spijtig genoeg zonder partner bleef. Hij bouwde zijn takkenhoop boven op een afgeknakte canadapopulier (PLD). Op 4-3 trokken (dezelfde?) 4 vogels over Houtvenne (DAG) en Itegem (JAS). De dag erop zag MIW een reusachtige groep van niet minder dan 90 ooievaars over Tonger-

lo verschijnen. Op 6 en 10-3 en 6-5 werd hier ook telkens 1 opgemerkt (NUJ, ALG). Over AB&H werd er dan weer telkens 1 gemeld op 8-3 (VDHG), 16-4 (VEB) en 17-4 (PAJ). In de Langdonken werden er op 25-3 9 gespot (VDB) en over de Hertberg in Herselt 3 op 30-3 (COJ). Boven Heultje vlogen er 2 op 1-04 en 25-5 en 1 op 19-5 (VDHD). Op 6-4 passeerden er dan weer 13 over Eindhout (VRJ) en in het Trichelbroek aldaar waren er waarnemingen op 7-4 (BEH), 12 en 21-4 (VEL), In het Huisbroek in Eindhout observeerde VDV er ten slotte 3 op 7-4. Twee adulte zwarte ooievaars deden op 9-5 AB&H aan (VDHD).

Een koppel knobbelzwaan verbleef in de Langdonken op 18-3 (VKJ) en 1 vloog over AB&H op 2-3 (VDHG).

Grauwe ganzen worden steeds meer opgemerkt in het voorjaar, o.a. maximaal 4 in het Trichelbroek (PLD, VEL, BEH, VDV, HEP), in de Roost (MEE, NDN) maximaal 9 in AB&H (HOA, LEK, TUP, VPJ, DAR, VWW, VDHD, JAG). Het is waarschijnlijk een kwestie van tijd om ze ook als zekere broedvogels in onze regio te mogen verwelkomen. Maximaal 40 Canadese ganzen zwommen rond in de Roost op 15-4 (VDV), terwijl maximale aantallen van 22 brandganzen op de Paardsbossen in Veerle op 14-4 (BEH), 38 in AB&H op 2-4 (VLA) en 32 in Varendonk op 23-3 (VEL) werden genoteerd. Grootste aantallen nijlganzen werden dan weer waargenomen met 15 in AB&H op 19-4 (VDHD), 16 in de Busschotten te Veerle op dezelfde dag (BEH), evenveel in de Roost aldaar op 13-5 (VDV) en 13 ten slotte in Varendonk op 9-5 (BEH). Een Indische gans verbleef in de Roost op 4 en 12-4 (MEE, BEH, VEL), in Varendonk op 21-4 (BEH), terwijl er 5 overvlogen in AB&H op 2-3 (VDHG). Mandarijneenden verbleven in de broedtijd in AB&H (VDHG, LEK, PIR, DAR, HOA), de Beeltjes in Westerlo (HES), de Roost (MEE, HEP, VDV), Varendonk (BEH, HEP, VDV), in 't Eindhoutbroek in Eindhout en op de Paardsbossen (BEH). Bergeenden werden waargenomen in AB&H op 6 en 13-4, 3, 5 en 9-5 (2) (VDHG, VDHD, JAG, PLD, VWW, TUP, VLH, BEH). Op 16-4 trokken er hier 7 noordwaarts (VDHG), die even later invielen op het Trichelbroek (VEL). Op 26-4 ten slotte verbleven er ook nog 2 in Zonderschot (VWG).

Roerdomp (foto Dieder Plu)

10

- grote nete -

Maximaal 21 krakeenden vertoefden in de Roost te Veerle op 16-3 (BEH) en 13 in Hallaar op 14-3 (VWG). Tussen 18-3 en 12-4 verbleven tot 6 pijstaarten in AB&H (VPJ, VDHD, VDHG, GOJ, VWW, VLA, PIR, JAG, LEK, VMF). In het Trichelbroek werden maximaal 26 slobeenden geteld op 4-4 (VDV), 1 smient op 23-3, 23 kuifeenden op 8-3 (PLD), 11 tafeleenden en 32 wintertalingen op 5-3 (BEH). Van deze laatste soort verbleven er ook 11 in de Roost op 16 en 31-3 (BEH) en 21 in AB&H op 23-3 (VDHG).

EĂŠn mannteje zomertaling zwom rond in AB&H op 11-4 (DAR) en 1 koppeltje in de Roost op 14-4 (HEP).

Op 4-3 werden 3 grote zaagbekken op de Nete in Hallaar geobserveerd (VRL), een koppel in het Trichelbroek op 10-3 (PLD) en op 12-5 ten slotte nog 2 late mannetjes op de Nete in Itegem (KEJ).

Over naar de krombekken. Een eerste visarend verbleef in de Langdonken op 1-4 en werd hier ook nog gemeld op 13 en 15-4 (VDB). Over de trektelpost in AB&H passeerde deze soort op 6,7, 14 (2), 16 en 194 (DAW, VDHG, VDHD, LEK, PLD, VER) en over Blauberg op 8-4 (HOA). Diezelfde dag pleisterde er eveneens 1 in 't Trichelbroek (VDV). Knaller van het voorjaar was de schreeuwarend die AB&H aandeed op 28-4 (VMF, LEK, VDHG, JAM). Rode wouwen trokken over AB&H op 5 en 18-3, 7 en 14-4 en 19-5 (VKJ, SCD, VPJ, VDHD, VDHG, PLD), over Schriek op 12-3 (NAE), over Veerle op 12-3 (HOA) en 1-4 (GOJ), over Eindhout op 18-3 (VRJ), over Blauberg op 6-4 (HOA), over Hallaar op 22-4 en ten slotte over Itegem op 29-4 (JAS). Zwarte wouwen vlogen over AB&H op 16 en 28-4, 5 en 9-5 (3) (VDHG, VDHD) en over het Trichelbroek op 25-4 (BEH). Bruine kiekendieven passeerden meermaals over AB&H tussen 74 en 29-5 met maximum 5 op 7-4 (VDHD). Een vrouwtje liet zich eveneens opmerken in Booischot op 5-5 (JAS). Blauwe kiekendieven werden genoteerd in Veerle op 5-3 (VMF), in de Langdonken op 13-4 (VDB) en in AB&H op 4-5 (TUP). Een ruigpootbuizerd passeerde hier op 11-4 (VWW) en een eerste wespendief op 6-5 (VDHD). De eerste boomvalk zoefde over Houtvenne op 7-4 (DAG ). Slechtvalken werden gemeld van AB&H op 5 (2) en 8-3 en 8-5 (VWW, VDHG, LEK, VPJ, VWW, uit Vorst op 6-5 (LEK) en uit Itegem op 22-3 (JAS). Smellekens passeerden over AB&H op 14 (2) en 28-4 (PLD, VDHG, LEK).

Patrijzen werden weer iets meer gemeld met waarnemingen in Itegem (WOL), Wiekevorst (VKJ), Blauberg (HOA), Veerle (VDV) en Heultje (KEJ). Waterrallen lieten zich horen in het Trichelbroek op 6-3 (BEH) en in AB&H op 6, 7 en 9-5 (VDHG, VDHD, VPJ, VWW).

Kraanvogels trokken dit voorjaar in ongekende aantallen door. Vooral 4 en 5 maart waren topdagen. Op 4-3 passeerden in AB&H groepen van 40 en 7 (GOJ, LEK), in Itegem 27 (JAS), in Hallaar 50 (VWG) en over het Truchelven in Oosterwijk 48 (VKJ). Een zelfde groep van 430 werd 's avonds achtereenvolgens opgemerkt in Blauberg (DAR), over het Trichelbroek (BEH) en over Eindhout-dorp (PLD). 5-3 was nog spectaculairder met over AB&H in totaal niet minder dan 2508 exemplaren (VDG, VPJ, LEK, VKJ, SCD, VWW). Die dag trokken er voorts 59 kraanvogels over het Trichelbroek (VEL), 44 + 30 over Itegem (JAS), 100 over Veerle (VDV), 27 + 110 + 11 + 10 over Vorst (LEK), 25 + 50 over Westerlo (VDL), 80 over Tongerlo (VEL) en 21 over Wiekevorst (VES).

Op 9 en 11-3 werden er 20 en 28 opgemerkt in Blauberg (CRA). Op 13-3 stegen er 's morgens 35 op vanuit het Munninckgoor te AB&H (PLD). Vijf exemplaren pleisterden op 15-5 in de Peirenstraat te Veerle (HEW) en waarschijnlijk dezelfde op 16-3 in de Rundershoek te Eindhout (PLD) en op 17-3 overvliegend te Blauberg (HOA). Ten slotte werden nog kleine aantallen genoteerd over AB&H op 18-3 (2), 21-3 (6), 7-4 (3) en 14-4 (6). Vooral het nieuw aangelegde Munninckxgoor in AB&H was voor steltlopers een ware aantrekkingspo(o)(e)l.

De eerste kleine plevieren verschenen er op 4-3 ((LEK, GOJ) met een maximum van 8 op 23-3 (VDHG). Hun neefje de bontbekplevier werd 11 x gemeld tussen 5 en 30-5 met zelfs 6 samen op 17-5 (VDHG, VDHD, VWW, VLA, HOA, VMF). Een zilverplevier in zomerkleed liet er zich fotograferen op 9-5 (TUP, VDHD, VDHG, JAG). Op 9-5 liepen er 1 en op 17-5 zelfs 5 bonte strandlopers rond (TUP, VDHD, VDHG). De zeldzame Temmincks strandlopers

Tafeleend (foto Dieder Plu)

- grote nete -

11

werden dan weer genoteerd op 3-5 en 14 en 15-5 (VDHD, VDHG, VWW). Bosruiters lieten zich opmerken tussen 25-4 en 19-5 met een maximum van 8 op 7-5 (VDHG, VDHD, LEK, VPJ, VMF). Ook tureluurs lieten zich tot een oponthoud verleiden met maximaal 13 op 13-4 en voorts geregeld 1 tot enkele exemplaren tot 31-5 (PLD, VDHG; VDHD, VWW e.a.).

Eén zwarte ruiter verbleef er op 8-4 en van 23 tot en met 25-4 (VWW, VDHD, VDHG, VLA, POR) en groenpootruiters lieten zich geregeld opmerken tussen 13-4 en 19-5 met maximaal 7 op 5-5 (PLD, VLA, VDHG, VDHD, VWW, LEK, BEH e.a.). Eén grutto pleisterde er op 7-4 (VDHD) en 1 trok over op 28-4 (LEK, VDHG). Telkens 1 overvliegende regenwulp liet zich bekijken op 28-4 en 4-5 (LEK). Tot zover het steltloperfestival in Averbode Bos & Heide.

Watersnippen lieten zich dit voorjaar opmerken in de Paardsbossen in Veerle, in het Trichelbroek (BEH, VEL) en in AB&H (LEK, VPJ, VDHD, JAS, HOA, PIR), in Blauberg (HOA) en in de Roost (VEL). Baltsende houtsnippen trokken de aandacht in AB&H (DAR, HOA, VDHG), in Varendonk (VEL), in het Trichelbroek (BEH, HEP), in de Ossebroeken te Vorst (BEH, VDV), in het Wijngaardbos te Veerle (BEH), in de Kwarekken (VKJ, HOA) en de Beeltjes in Westerlo (BJP). Telkens 1 bokje werd opgestoten in het Trichelbroek op 16-4 en in de Langdonken op 27-4 (VEL). Twee en 1 zwartkopmeeuwen werden opgemerkt in AB&H op 24-4 en 1-5 (VDHG, VDHD) en 1 geelpootmeeuw op 6-5 (VDHD). Mooi waren 1 en 3 zwarte sternen aldaar op 13 en 29-5 (VDHD, VWW).

Zomertortels ronkten nog in de Netevallei in Itegem (VWG), in Booischot (JAS) en in de Oosterbossen in Eindhout (VDV). Over AB&H vloog er 1 over op 6-5 (VDHD). De eerste nachtzwaluw werd hier gehoord op 15-5. Hun aantal zou aangroeien tot minimaal 6 zangposten (GOJ, DAR, BEH, LEK, VKJ, VDV e.a.)

Op 31-5 was er ook een zangpost in de Netevallei in Hallaar (BAW, BAS). IJsvogels hadden nogmaals te lijden van een strenge winterperiode. Ze werden ondertussen alleen nog maar gezien in het Trichelbroek, 't Hoeves in Vorst en de Roost (BEH). Middelste bonte spechten houden ook goed stand met observaties in het Varenbroek, Goorbeek en het kasteelpark in Herselt (VKJ, HES), in het Makelsbroek te Veerle, in Varendonk (BEH), in Schaapwees te Westerlo (DAG) en in AB&H (VDHG, TUP, VDHD, DAR, LEK). Over AB&H trok op 24-4 een duinpieper (VDHD) en op 8-5 een roodkeelpieper (VDHG).

Noordse gele kwikstaarten werden hier ontdekt op 28-4, 3, 6 (11), 9, 10 (5) en 13-5 (LEK, VDHG, VDHD, VPJ). Een mannetje beflijster liet zich observeren in Heultje op 11-4 (LAW). Tussen 11 en 25-4 werden van deze soort een 20-tal waarnemingen genoteerd in AB&H met een maximum van 8 ter plaatse op 14-4 (PLD, LEK, VDHG, VDHD, VMF, VLA, VEB). Fluiters lieten zich dit voorjaar veelvuldig en langdurig horen op heel wat plaatsen, wat meerdere broedgevallen doet veronderstellen o.a. in het kasteelpark te Tongerlo (VEW), in Varendonk, Varenbroek en Trichelbroek (BEH, VDV), in de Kwarekken (PEG), in het Elschot te Blauberg (VKJ, VER, BEH), in AB&H (VLA, LEK, VDHG, VDHD, VWW) en in de Langdonken (LAK). Appelvinken werden dit voorjaar opvallend gemeld met vooral grote aantallen doortrekkende vogels in april met als maximum 63 op 14-4 in AB&H (VDHD). Dit leidde ook tot heel wat blijvers met waarschijnlijk broedgevallen tot gevolg in o.a. AB&H (LEK, VDHG, VDHD), de Ossenbroeken (BEH, VDV) en de Kwarekken.(VKJ). Kruisbekken werden in kleine aantallen alleen in AB&H opgemerkt met ook hier enkele broedgevallen (VDHG, VDHD, LEK).

Met dank aan volgende waarnemers: ALG-Alaerts Gery, BAS-Baeten Stijn, BEHBerghmans Herman, BEK-Berwaerts Koen, BJP-JanPaul Buys, COJ-Cortens Jan, COP-Coolkens Peter, CRA-Cristael André, DAG-Daems Geert, DARDaems Ronny, DAW-Daems Willy, DEB-Derden Bart, DRK-Dries Kris, DRW-De Rouck Wout, GOJ-Goris Joris, HEM-Herremans Marc, HEP-Helsen Paul, HES-Hermans Sofie, HEW-Heylen Wim, HOA, Hollebeke Anthony, JAG-Janssens Guy, JAM-Jacobs Maarten, JAS-Janssens Stefan, KEJ-Kerismaekers Jurgen, LAK-Lambeets Kevin, LAW-Langhmans Werner, LEK-Leysen Koen, MEE-Meynen Eddie, MIW-Michiels Walter, NAE-Nagels Eddy, NUJ-Nuyts Julien, PAJ-Packet Jo, PEG-Peeters Geert, PIRPieters Robert, PLD-Plu Dieder, POR-Polfliet Renaat, SCD-Schoofs Danielle, TUP-Tuerlinckx Paul, VAPVantieghem Pieter, VDB-Vandyck Benny, VDHD-Van Den Heuvel Dieter, VDHG-Van Den Heuvel Geert, VDM-Van de Meutter Frank, VDL-Vandecruys Luc, VDV-Van Dyck Vic, VEB-Verstraete Bart, VELVanermen Lucas, VER-Verboven Rigo, VES-Van der Veken Stijn, VEW-Vermetten Wim, VKJ-Van Kerckhoven Jos, VLA-Van de Laer André, VLH-Van De Laer Harry, VMF-Van de Meutter Frank, VPF-Van Passel Firmin, VPJ-Vervecken Pieterjan, VRJ-Van Reusel Jan, VRL-Verstrepen Louis, VSP-Van Sanden Paul, VVJ-Van de Ven Jos, VWW-Vanwesemael Willy, WOL-Wouters Luc, WOW-Wouters Wilfried.

Bijzondere waarnemingen in onze regio tijdens de periode juni-augustus 2013 worden liefst vóór 10 september 2013 doorgegeven aan Herman Berghmans via h.berghmans@skynet.be of ingevuld op waarnemingen.be.

12

- grote nete -

Dodelijke spreidstand door Herman Berghmans Vlaanderen noteert zowat de grootste dichtheden voor steenuilen in Europa. Maar het aanhoudende koude en natte weer deze winter en lente heeft deze soort geen deugd gedaan. (En niet alleen voor deze soort!) Daarom is onderstaand verhaal des te pijnlijker.

Op 20 juni jl. controleerden we een steenuilenkast in Veerle-Heide. Net als bij een vorige controle waren er drie kleine jongen aanwezig. Maar slechts één van de jongen liep gezond in de nestkast rond en kon worden geringd. De beide andere vogels lagen plat op de grond met hun poten links en rechts uitgestrekt langs hun lichaam. Paul Helsen maakte onderstaande foto.

Doordat zij hierdoor niet rechtop konden staan, lagen zij ook voorovergebogen met hun snavel op de bodem. Eten was dus onmogelijk en beide vogels waren dan ook zieltogend.

Spreidpoten Via de nieuwe steenuilenwerkgroep van Natuurpunt hebben we contact opgenomen met Nederlandse onderzoekers. Pascal Stroeken meldde dat zij dit verschijnsel ook sporadisch bij hun steenuilenjongen

tegenkomen, en dat het ‘spreidpoten’ genoemd wordt.

Het zou ook voorkomen bij allerlei volièrevogels, vooral parkietachtigen.

Als het op heel jonge leeftijd wordt vastgesteld, zou het aan elkaar binden van de poten de vogels nog kunnen redden, maar bij grotere jongen is geen herstel meer mogelijk.

Wat de precieze oorzaak is, is momenteel nog niet helemaal duidelijk. In kringen van vogelkwekers wordt een groeistoornis door een vitaminegebrek genoemd, of zelfs het feit dat de ‘pop’ te zwaar op de jongen heeft gezeten.

Voor onze twee uiltjes liep het in ieder geval slecht af.

Doordat dit jaar, waarschijnlijk als gevolg van een zeer lage muizenstand, het aantal broedsels van al onze muizeneters tot een historisch dieptepunt is gedaald, komt dit des te zwaarder aan.

Volgend jaar hopelijk beter.

Voor meer info op internet: google ‘spreidpoten’.

Dode jonge steenuiltjes in een broedkast (foto Paul Helsen)

- grote nete -

13

Honingbij aan ‘t uitsterven? bundeling door Tuur Vleugels uit maandblad Vlaamse Imkerbond Niemand zal nog ontkennen dat het slecht gaat met onze honingbij. In de VS, Canada en Mexico noteert men verliezen tot 50%. Ook China en Europa worden niet gespaard. In 2007 verloor Italië gemiddeld 30% van zijn bijen of 200.000 volken.

Elk bijenvolk heeft voor de bestuiving een waarde van 1240 euro. Italië verloor op die manier 250 miljoen euro.

Dat bestuiving ‘big business’ is, werd ooit aangetoond in een documentaire over de amandelteelt op 250.000 ha in Californië. Jaarlijks worden hier 1,3 miljoen bijenvolken aangevoerd uit andere staten.

Elke kast brengt 160 euro verhuurprijs op. Een productieverlies van 25% door slechte bestuiving is niet uitzonderlijk. Imkerbedrijven hebben hier duizenden volken die met opleggers op reis gaan, soms 3000 km ver.

Verdwijnziekte Vlaanderen krijgt zijn deel en ziet zijn bestand krimpen met 20% en meer. In eigen kennissenkring waren sommige imkers na verleden winter ‘bijenloos’!

Wereldwijd maakt men zich zorgen en overal maakt men geld vrij om het onderzoek naar de ‘verdwijnziekte’, in de VS de CCD genoemd, de Colony Collapse Disorder, te activeren.

Schijnbaar gezonde bijenvolken overleven de winter niet of zijn reeds verdwenen vóór de winter invalt. Er blijft een lege kast over met nog een handvol levende of reeds dode bijen, ondanks de aanwezigheid van voldoende voorraden honing en stuifmeel.

Een bevriend imker met 15 kasten had na de winter 14 sterke volken en één lege kast met voldoende voedsel voor verschillende weken. Voor de kast geen abnormale aanwezigheid van dode bijen: alsof ze uitgezwermd waren. Nochtans hadden alle kasten zeer secuur dezelfde behandeling gehad.

Sinds 1984 kregen onze bijen er een geduchte vijand bij: de Varroa destructor, de varroamijt. Breder dan lang meet zo’n vrouwelijke mijt 1,6 bij 1,2 mm. Net op het moment dat de bijenlarve zich inspint om een pop te worden om dagen later als volwassen insect de cel te verlaten, glipt de bevruchte mijt mee binnen en legt er haar eitjes. Ongestoord komen de eitjes uit en de nakomelingen prikken door de weke chitinehuid en slurpen hemolymfe. Deze vloeistof is te vergelijken met ons bloed, maar is kleurloos en stroomt vrij rond de organen bij gebrek aan haarvaten.

Als de volwassen bij uit haar cel kruipt, doen meerdere jonge mijten dat met haar. Ze gaan op zoek naar mannelijke mijten, paren en doen hetzelfde als hun moeder. Op die manier vermenigvuldigen deze mijten zich razendsnel in de hoogdagen van de kolonie, totdat hun aantal dat van de gastheer overschrijdt.

14

- grote nete -

In de darrencel kan de mijt zich nog sneller vermenigvuldigen omdat een dar een langer popstadium heeft dan een werkster. De volgroeide mijt prikt de volwassen bijen aan tussen de ringen van het chitinepantser en laat zich zelfs meevoeren met de gastvrouw of gastheer. Op die manier kan ze naburige kolonies besmetten.

De wondjes die de varroamijt veroorzaakt, zijn meestal niet van die aard dat de jonge bijen sterven, maar dikwijls is de mijt drager van virusziekten.

Sommige bijen worden geboren met misvormde vleugels, andere zijn verzwakt en sterven voortijdig.

Hoe sneller ze sterven, hoe moeilijker een kolonie het heeft om uit te breiden, of bij zware besmetting om overeind te blijven.

Als elke bij die het loodje legt voor de kast zou liggen, zou dat uitgroeien tot een flinke hoop. In de meeste gevallen gaat een haalbij op stap en keert niet terug van haar laatste reis. Tamelijk onopvallend verzwakt het volk op die manier en stort uiteindelijk in, ondanks de aanwezigheid van voldoende voorraad.

Bestrijdingsmiddelen De chemie bracht soelaas. Verschillende middelen zoals fluvalinaat en coumaphos werden verspreid en met succes toegepast, tot enkele nadelen de kop opstaken. In honing en was werden de giftige producten teruggevonden en stilaan geraakte men gevangen in een vicieuze cirkel. De honing werd onbewust geconsumeerd maar van oude was maakte men nieuwe waswafels en die belandden terug in de bijenwoning … Sommige landen verboden deze producten, maar via internet kon je ze in een ander Europees land bestellen.

Dan maar op zoek naar andere middelen. Honing bevat heel kleine hoeveelheden mierenzuur, melkzuur en oxaalzuur; natuurlijke middelen, zeg maar.

De geconcentreerde vorm van deze stoffen blijkt effectief tegen de varroamijt. Naargelang van het product wordt er verdampt of gedruppeld. Sommige zijn schadelijk voor het bijenbroed, andere voor de vruchtbaarheid van de koningin en de darren. Het blijft rijden en tijdig omzien.

Andere imkers zoeken hun heil in technische ingrepen gecombineerd met bovenstaande middelen.

Vermits het darrenbroed de meeste mijten aantrekt, gaan sommige imkers het darrenbroed vernietigen telkens het verzegeld is.

sterkere producten behandeld worden tegen de varroa: de bij als wegwerpproduct?

Het aantal imkers neemt af, maar de bijenstand neemt toe, zodat er meer volken dicht bij elkaar staan en de besmettingsdruk vergroot.

•

Groene woestijnen Een bij vliegt waar ze wil, in tegenstelling tot andere huisdieren. Ze kan het natuurgebied bevliegen op zoek naar wilgenstuifmeel, maar ze kan evengoed – bij gebrek aan beter – op maïs vliegen. Maïs geeft ook stuifmeel maar dit is minderwaardig omdat er twee essentiële aminozuren ontbreken om volwaardig bijenvoedsel te zijn.

Op de koop toe wordt zaaigraan van maïs bewerkt om schimmels en vraat te voorkomen. Dit gebeurt met de zogenaamde neonicotinoïden (fipronil, imidacloprid, thiamethoxam,chlothianidine …). Helaas worden deze stoffen in de plant getransporteerd en zijn ze terug te vinden in het stuifmeel. Sommige haalbijen worden hierdoor gedesoriënteerd en vinden de weg naar de kolonie niet terug. Andere bereiken de kast wel met een vergiftigd geschenk, dat zich bij de residuen van de varroabestrijding voegt …

Sommige auteurs hebben het tegenwoordig over de ‘groene woestijnen’ als ze over het landbouwgebied spreken. Maïs, aardappelen, bieten, witloof, raaigras, tarwe … hebben de bijen niets te bieden. Momenteel gedijen de bijen beter in de stad dan op de boerenbuiten. De stad Lille stimuleert mensen om bijen in de stad te houden.

(foto Natuurpunt) •

•

Ondertussen raakt iedereen het erover eens dat de verzwakking van onze bijen een mix is van vele factoren. Een deel van de problemen ligt bij de imker zelf, maar op vele andere terreinen heeft hij geen vat.

•

•

•

•

Inteelt bij onze bijen verzwakken de volken. In 1923 zette Rudolf Steiner zich af tegen kunstmatige kweek van koninginnen. Dat zou de eerste decennia niet te zien zijn, voorspelde hij, maar honderd jaar later wel.

Op het bescheiden terrein van de imkerij speelt de winsthonger zijn spel. Er wordt gretig honing, stuifmeel, koninginnenbrij en propolis geoogst …

De afgenomen honing met een waarde van 10 euro/kg wordt vervangen door witte industriesuiker van minder dan één euro/kg. Enerzijds de loftrompet over de ongelooflijke kwaliteiten van honing, een bioproduct uit de natuur met zelfs medicinale eigenschappen, maar de bijen moeten op minderwaardige gebleekte suiker de winter door.

Koninginnen kweken op smalle genetische basis, volken door elkaar husselen, met allerlei maatregelen aan zwermverhindering doen, de koningin een vleugeltip afknippen … zijn maar een kleine greep uit de trukendoos.

Volken worden verhuurd aan fruitkwekers, koolzaadboeren, aardbeikwekers … Soms moeten volken na drie weken bestuivingswerk op courgette, meloen, augurk … ergens drie weken op adem komen omdat ze verzwakken i.p.v. aan te groeien. Ze worden aangeduid met de term technical bees en misschien mogen ze dan wel met

•

• • • •

Door wereldwijde handel komen er steeds nieuwe bedreigingen. De varroamijt is het beste voorbeeld. Nosema ceranae is een besmettelijke ziekte uit Azië die in Europa vaste voet aan wal heeft gezet. De kleine kastkever is in opmars. De Aziatische hoornaar is reeds rond Parijs gesignaleerd.

Zij zou veel driester tekeergaan dan onze eigen hoornaar.

De opwarming van het klimaat verplicht de bijen om zich aan te passen. Bijen die te lang broed hebben in het warme najaar schijnen meer kortlevende dan langlevende bijen te produceren. De varroamijt kan zich langer voortplanten. Zwakkere bijen met een kortere levensduur slagen er moeizamer in om de kolonie in het voorjaar op gang te trekken.

Verlies aan biodiversiteit laat zich voelen. Houtkanten verdwijnen als sneeuw voor de zon. Geen weiden met bloemen. Onkruiden in teelten zijn taboe. Wegbermen vergrassen en kruiden kwijnen weg. In privétuinen worden wel allerhande exotische planten aangeplant, die soms goed bevlogen worden, maar de gazons zijn eveneens groene woestijnen. Om nog te zwijgen over de nieuwe trend van grote terrassen, grindbakken en keien.

Elk van de bestrijdingsmiddelen in de handel is degelijk getest, maar niemand weet nog wat de mix van alle middelen kan teweegbrengen.

Bijen hebben bij warm weer ook veel water nodig, maar niemand kan de goede kwaliteit van het water garanderen.

Elektromagnetische straling van gsm-masten e.d. zou het oriëntatievermogen van de bijen negatief beïnvloeden.

Er wordt niet stilgestaan bij het effect van genetisch gemodificeerde gewassen op de bijen: Meer of minder nectar? Stuifmeelkwaliteit?

Besluit: als bijen een goede indicator zijn voor het milieu, dan is het milieu er erg aan toe!

- grote nete -

15

Zeisen met liefde voor natuur door Titte, den Grunen Hesteneir Nu hooilanden en bloemenweiden weer helemaal in zijn, begint ook de zeis aan haar comeback. Je maait er minstens zo efficiënt mee als een bosmaaier, maar wel zonder geluid of vervuilende motor. Wie de techniek onder knie heeft, laat de bosmaaier definitief aan de kant.

De zeis kan worden beschouwd als een verdere ontwikkeling van de sikkel. Een tussenvorm is de ‘zicht’.

Een zeis bestaat uit een lang gebogen mes, aan de binnenbocht scherp, met een scherpe punt bevestigd aan een steel met soms één maar meestal twee handvaten. De zeis was al bij de Romeinen bekend en heeft mogelijk al eerder bestaan, maar daar zijn momenteel geen bewijzen van gevonden.

Beter dan de bosmaaier Het is de ecologische kijk op tuinieren die de zeis weer onder de aandacht heeft gebracht: met een zeis kun je maaien zonder de decibels, op het ritme van de natuur en met het plezier van een oud ambacht.

Een bosmaaier daarentegen is lawaaierig, produceert uitlaatgassen, blijft een zwaar toestel om te dragen en maait bovendien genadeloos. Zeker op moeilijk bereikbare plekken schiet zo’n toestel weleens tekort.

Een zeis is ook een pak goedkoper – een handgemaakt model van uitstekende kwaliteit heb je al vanaf honderd euro. Je hoeft geen brandstof te kopen en qua onderhoud heb je alleen een wetsteen nodig.

Een goed onderhouden zeis gaat tientallen jaren mee. Ook is de inspanning kleiner dan bij een bosmaaier eens je de techniek onder de knie hebt. Met een zeis maai je op jouw ritme: je kan gemakkelijk een stukje maaien en tussendoor even rusten. Je raakt tot in lastige hoekjes en onder afsluitingen of weidedraden. Ook op een natte plek maai je vlotter.

Liefde voor de natuur Vooral in kwetsbare gebieden en natuurrijke plekken bewijst de zeis haar nut. Je kan rustig maaien en ondertussen de flora observeren; een zeldzame of delicate plant is gemakkelijker te omzeilen. Wie de techniek perfect beheerst, zal met een zeis zelfs korter kunnen maaien dan met een grasmaaier.

Een zeis is ook een pak veiliger. Terwijl je met de bosmaaier voorzichtig moet zijn met dat haarscherpe, sneldraaiende mes of die nylondraad, zal een zeis zelden verwonden. Ook heb je geen last van wegslingerende steentjes en aardkluiten. Een veiligheidsbril is dus niet nodig.

Maar het grootste voordeel is natuurlijk de stilte tijdens het werken. Een bosmaaier is nog altijd een van de meest luidruchtige land- en tuinbouwmachines.

Vroeger werd de techniek van het zeismaaien van (groot)vader op zoon overgedragen, vandaag is die traditie bijna helemaal verdwenen. Wie kent er de

16

- grote nete -

uitdrukking: ‘een zwat leggen’ nog? Een ‘zwat’ is een rij of root afgemaaid gras of hooi. Zoals ik vroeger als klein manneke met mijn grootvader in de vogelhut ging zitten om allerlei vinkensoorten, die er toen nog in overvloed waren, met het (trek)slagnet te vangen, zo leerde hij me ook met de zeis te werken. Wanneer grootvader me bij zich riep om mee te gaan zeisen in de beemden: “Kom ventje, we gaan nog eens een ‘zwat’ leggen”, wist ik dat het zeisgetuig uit de schuur gehaald moest worden.

Scherpen (wetten) – haren van de zeis De zeis werkt het beste als ze vlijmscherp is. Onder het maaien moet je af en toe het mes van de zeis aanscherpen met een ‘schrepel’ of een wetsteen.

Hoewel de in de meeste winkels verkrijgbare zeis met zware metalen steel, vaak alleen met een ‘strekel’ (een met grofkorrelig slijpmateriaal beplakte lat) scherp wordt gehouden, worden de beste resultaten bereikt door de zeis te ‘haren’ en te ‘zetten’. Vroeger werd in plaats van de strekel of ‘schrepel’ een wetsteen gebruikt.

De zeis moet je ook af en toe haren of witsmeden.

Het haren van de zeis kan plaatsvinden bij ongeharde maaibladen van hoge kwaliteit ijzer, die in OostEuropa en Oostenrijk nog wel verkrijgbaar zijn. Het snijvlak van zo’n blad wordt langs de rand naar buitengedreven met een haarhamer op een ‘haarspit’ (aambeeld), zodat een dunne rand ontstaat die vlijmscherp is. Hoewel dit erg eenvoudig lijkt, is er voor deze bewerking een behoorlijke vakkennis nodig.

Vroeger, toen er grote velden gemaaid werden, was er dikwijls één persoon aanwezig wiens taak het was constant te haren; die zorgde dat de zeisen scherp bleven tijdens het maaien. Gedurende het werk werd het blad door de maaier zelf regelmatig nagescherpt door de strekel met lange zwaaiende bewegingen vanaf de breedste kant naar de punt te bewegen.

In de symboliek heeft de figuur van de dood (Magere Hein) altijd een zeis bij zich. Wie ‘de man met de zeis ontmoet’ kan dat niet meer navertellen. Ook Chronos en Vadertje Tijd dragen een zeis (en zandloper).

‘Niks aan de zeis’ betekent: ‘niks aan de hand’.

Het is een misverstand dat de zeis als wapen gebruikt kan worden. Hoewel er een scherp mes is, kan het mes de vijand alleen van achteren bereiken door het mes naar zich toe te trekken, terwijl de bediener van de zeis totaal onbeschermd is (hij heeft zijn twee handen nodig). Bovendien is de zeis met de hand gemakkelijk tegen te houden.

Nu zijn er zelfs cursussen zeismaaien, zoals er lessen zijn voor wilgen knotten – waar je leert met de zeis om te gaan – welke zeis bij jou past en welke houding je moet aannemen. Daarna is het enkel nog een kwestie van oefenen. Veel plezier.

Met de schapen naar Averbode door Eddy Dehond Met een 75-tal geĂŻnteresseerden werd op zondag 28 april het nieuwe begrazingsseizoen in Averbode Bos & Heide ingewandeld. Vertrekpunt was de ‘weide’ achter de parochiezaal van Blauberg. De hoofdrol in dit hele gebeuren werd gespeeld door een (voorlopig) kleine kudde van 50 schapen, een herder en zijn hond.

Op de eindbestemming werden we opgewacht door mensen van Natuurpunt. Aangezien het ondertussen al middag was, werden spijs en drank (tegen zeer democratische prijzen) erg op prijs gesteld. Ter plaatse was er ook nog een korte demonstratie schapen scheren: op enkele minuten tijd werd een schaap vakkundig van zijn pels ontdaan.

Na een korte uitleg vertrokken we. Via de Wezelseheide, de Vossenhoeve en de Testeltsebaan sloegen we de dreef in richting Averbode. Vooral op dit eerste stukje moest de hond heel alert zijn: de kudde durfde weleens een verkeerde kant op te gaan. De bordercollie kweet zich echter uitstekend van zijn taak en zorgde ervoor dat de juiste weg gevolgd werd. Liepen de schapen te ver vooruit, dan ging hij ze terughalen.

Achterblijvers werden tot spoed aangemaand. Eens we in de dreef waren, ging het er een beetje rustiger aan toe.

Tweehonderd schapen

Bordercollies De herder wist ons te vertellen dat er bij ons bijna uitsluitend met bordercollies gewerkt wordt. Elders worden ook andere hondenrassen gebruikt, maar daar kunnen de omstandigheden dan ook heel anders zijn, met bijv. kuddes van 10.000 of meer schapen! Soms worden opgeleide honden aangekocht, vaak in Engeland, Schotland of Wales, soms worden de honden door de herders zelf opgeleid. Ook in dat geval wordt bij ons meestal het Engels gebruikt, in Nederland daarentegen gebruikt men vaak het Nederlands.

Ondertussen is de kudde al aangegroeid tot ongeveer 200 dieren en trekt men dagelijks rond om bepaalde percelen te begrazen. Om heide te behouden, moet je immers aan actief beheer doen, anders gaat die heide al snel weer verdwijnen en plaatsmaken voor o.a. pijpenstro, varens, opschietende berken en dennen, allemaal planten die op het menu van de schapen staan.

Voor de herders betekenen zulke projecten een welgekomen bron van inkomsten, anders is de schapenhouderij niet leefbaar. Omdat we in het gebied permanent een kudde schapen willen hebben, is er een aanvraag ingediend voor een schapenstal om onderdak te bieden aan enkele honderden schapen.

Ik denk dat alle aanwezigen de tocht en de demonstraties erg geapprecieerd hebben. Ook al heb je dergelijke zaken al wel eens op tv gezien, het life meemaken is toch nog iets anders.

Heb je dit gemist, ga dan ook eens wandelen in het gebied, je maakt dan immers kans de herder en zijn kudde tegen te komen!

Meer informatie: www.landschapszorg.be.

- grote nete -

17

Wandelweekend Argonne door Stefan Janssens Het hemelvaart-wandelweekend van Natuurpunt ging dit jaar door in de Argonne (9 tot 12 mei).

Onze uitvalsbasis was een hotel in Bar-le-Duc. Een klein stadje met een mooie oude stadskern op een heuvel. In het wandelweekend staan wandelen en natuurbeleving steeds centraal. Dat is al jaren het cement van deze weekends. Dit jaar kregen we er een extra dimensie bij onder de vorm van enkele culinaire extra’s.

Rijk landschap De Argonne is minder bekend dan de Champagnestreek, maar is toch stilaan bekender aan het worden.

Zeker onder natuurliefhebbers en wandelaars neemt de belangstelling toe. Het is een van oudsher gefragmenteerd landschap, dat helaas stilaan wordt opgepeuzeld door de grootschalige agro-industrie. De koolzaad-, graan-, en maïsakkers rukken steeds verder op. Er zijn gelukkig toch nog genoeg plaatsen waar de kleinschalige landbouw een pact heeft gesloten met de natuur. En dat merk je, want de natuur maakt nog gretig gebruik van de kansen die ze hier krijgt.

Culinaire extra’s Tijdens onze wandelweekends wordt er door de organisatoren voor gezorgd dat er ’s middags een picknick is, verzorgd door het hotel. Vermits het hotel in Bar-leDuc waar we verbleven, dit niet wou doen, moest er een andere piste worden bewandeld. Er werd geopteerd voor een restaurantbezoek ’s middags op donderdag, vrijdag en zaterdag. Dit bleek niet zomaar een snel restaurantbezoekje te zijn, maar telkens werd een viergangenmenu geserveerd. ’s Avonds in het hotel kregen we ook nog eens een viergangenmenu, wat maakte dat het na drie dagen tafelen voor sommigen een beetje van het goede te veel was.

Van alles te zien De vogelspotters in de groep hebben weer erg hun best gedaan om alle vogels te noteren. Het werd een lijstje met 92 soorten, wat toch de grote vogelrijkdom van de Argonne weergeeft. Ongekend zijn de grote aantallen grauwe klauwier. Zo konden we zaterdag tijdens de twee wandelingen niet minder dan 18 exemplaren waarnemen. Ook de grauwe gors en de geelgors vinden het hier nog steeds naar hun zin.

Uitzonderlijk kregen enkele gelukkigen nog een familie overvliegende kraanvogels te zien. Het hele lijstje aflopen kan niet in het bestek van dit artikel, maar een uitgebreider verslag met de complete waarnemingenlijst komt binnenkort op de websites van Natuurpunt Grote Nete en Natuurpunt Heist-op-den-Berg.

Toch nog even stilstaan bij de roofvogels, want die zijn met heel wat soorten vertegenwoordigd. Torenvalk, boomvalk, slechtvalk, buizerd, wespendief, rode wouw, zwarte wouw, bruine kiekendief, grauwe kiekendief, blauwe kiekendief.

Bij deze waarnemingen speelde een mannetje grauwe kiekendief de hoofdrol door op enkele tientallen meters te komen pronken met zijn sierlijke jachtvlucht.

Vlinders en amfibieën werden slechts mondjesmaat opgemerkt. Een klein geaderd witje en een hoop jonge vuurbuikpadjes in enkele plassen uitgezonderd.

Gelukkig werd er ook nog gewandeld En wandelen, dat hebben we zeker gedaan. Al was het maar om de extra calorieen van onze restaurantbezoeken terug te verbranden.

Donderdag was een rustige start met een korte wandeling door het vestingstadje Rocroi. Zondag was er ook een korte wandeling langs het grote meer van Belval. Vrijdag kregen we twee lange wandelingen van samen 22 km onder de voeten. Zaterdag ging het om twee wandelingen van samen 15 km. En dit in een lichtheuvelend landschap met hier en daar van die lekkere slijkwegen. De weinigen onder ons met laarzen prezen zich gelukkig op die momenten.

18

Tegenspartelend vuurbuikpadje (foto Stefan)

Lac de Belval Een bezoek aan het meer van Belval is altijd een speciale gebeurtenis. Dat was in het verleden al zo, want menig vogelspotter op weg naar de Lac du Der, maakte bijna zonder uitzondering hier een tussenstop om met verrekijker en telescoop de rietkragen af te speuren. En steeds was er wel wat te bewonderen.

- grote nete -

liet zich regelmatig zien, en in de bossen rond het meer konden we wielewaal en zomertortel horen roepen.

De kids in ons gezelschap hadden echter meer aandacht voor een waterschorpioen, die het niet echt leuk vond om van hand naar hand te moeten kruipen. Na over vele handjes gekropen te hebben mocht hij uiteindelijk toch terug het water in.

Het hele verhaal van de meren van Belval kun je terug vinden op het internet. => http://www.etangs-belval-argonne.be

Het deed dan ook deugd dat dit grote meer (want de andere meren kun je niet zien vanaf de weg) op korte tijd zijn oude glorie als natuurparel weer heeft opgenomen. En dit na enkele jaren van verwaarlozing en pogingen van een loonwerker om het om te vormen tot een maĂŻsakker. Gelukkig is dit verhaal verleden tijd en is door toedoen van Natuurpunt, samen met lokale partners, dit natuurgebied gered voor de toekomst.

Bij aankomst werden we verwelkomd door conservator Rik Desmet in het bijzijn van enkele lokale schoonheden. In het grasland aan de oever van het meer had zich immers een hele groep purperorchissen gevestigd. Nadien, tijdens de wandeling langs het meer, zouden we nog twee familieleden van de purperorchis ontmoeten, de gevlekte orchis en de keverorchis. Wat blijven deze orchissen toch een uitzonderlijke aantrekkingskracht uitoefenen. En Rik Desmet was zeer verheugd met het bezoek van zo’n grote groep Belgen aan de meren van Belval-en-Argonne.

Opmerkelijke vogelrijkdom De meren van Belval zijn in de eerste plaats bekend voor hun vogelrijkdom. Tijdens een korte wandeling langs het voorste en grootste meer konden we een heel lijstje water- en rietvogels optekenen. Kleine karekiet, bosrietzanger, rietgors, grote karekiet en rietzanger lieten zich regelmatig horen vanuit het riet. Boven de waterplas waren huis-, boeren- en gierzwaluwen op jacht naar insecten. Al werden ze wel opgeschrikt door een jagend boomvalkje.

Op het water observeerden we meerkoet, grote zilverreiger, knobbelzwaan, fuut, dodaars, tafeleend, slobeend, dwergmeeuw, visdief en zwarte stern. De dwergmeeuw was wel de waarneming van de dag, die krijgen we in Vlaanderen niet vaak te zien. Een zwarte wouw

Keverorchis (foto Stefan)

- grote nete -

19

Bergfolk 4 een succes, Bergfolk 5 …

Bergfolk 4, een impressie; Bergfolk 5, een vooruitblik.

Routinematig werden de voorbereidingen tot het jaarlijkse folkfeestje in de parochiezaal van Booischot afgewerkt. Na de wijze lessen getrokken uit vorige edities, opteerden we deze keer voor een avondvullend programma met slechts één groep.

Maar wat voor één … Snakes in Exile, een naam als een klok en al bijna 20 jaar aan de top van de Vlaamse folkscene.

Ruim 17 jaar na hun laatste doortocht in de Netevallei zorgden zij alweer voor een meer dan gezonde ambiance. Er werd zelfs gedanst in de parochiezaal en dat was geleden van de laatste keer.

Zo werd editie 4 van Bergfolk de beste tot op heden.

Niets dan tevreden gezichten bij zowel de muzikanten, van wie het speelplezier af spatte, bij het publiek, dat tot de laatste noot meeleefde, bij de vrijwilligers, die ik hierbij dank, bij de jongens van de whiskytent, die ik hierbij drank, als bij organisator en kassier.

Ondertussen hebben we niet stilgezeten, het dak ligt weer op de zaal, en staat editie 5 (is dat geen lustrum waard?) al meer dan behoorlijk in de spreekwoordelijke steigers. Er is al een voorprogramma (ze moeten alleen nog een naam zoeken) en wat meer is … er is al een hoofdact. Hou u vast aan uw bretellen of andere broekophouders: Volgend jaar op zaterdag 26 april maken niemand minder, maar ook niemand meer dan: THE TANNAHILL WEAVERS rechtstreeks uit Schotland, hun opwachting achter de kerk in Booischot.

Gelieve niet te dringen, er is voorlopig nog plaats genoeg! Je kunt nu al een voorproefje ruiken op: www.tannahillweavers.com Sta mij toe even op enkele lauweren te gaan rusten.

J’O

Pinzieleke 2013, even terug in de tijd Men had regen voorspeld, veel windvlagen, maar toch scheen ’s middags de zon voor onze grootste activiteit van het feestjaar. 25 jaar natuurreservaten en 35 jaren natuurbestaan in Heist-op-denBerg zijn niet zo maar aan ons voorbij gegaan.

Ook de ruim 300 wandelaars die naar onze veer kwamen kijken, hebben ervan genoten. Bij de inschrijving was het druk om een ticket te bemachtigen voor de overzet. Met het ticket in de hand volgden de wandelaars de pijltjes naar de beemden, naar het natuurreservaat dat op dat moment er mooi groen gekleurd te zien was.

Bij de dreef werden de bezoekers verrast door onze Mobiele Poëet, die na het vragen van een verzoeknummer, een gedicht voorlas uit zijn bundel. Daarna wees hij de mensen verder richting Nete.

Na een kleine wandeling bereikten de wandelaars onze volgende landschapspost: planten en bloemen uit onze groene Netevallei. Verrassend veel interesse voor de veelzijdigheid van flora die wij hier in de kijker plaatsten. Dan bereikten ze de open vlakte in de Moerbeemden en was de oude weg naar Pinzieleke goed zichtbaar. Halverwege deze weg gaf iemand van het Regionaal Landschap een mooie uitleg over het ontstaan van de vele turfputten en poelen hier zichtbaar.

Daarna naderen we de Grote Nete, de dijk verscheen achter de meidoornbomen en plots werden we weer tegengehouden. De champetter, anno 1900, was een strenge, want hij vroeg reeds de tickets voor de over-

20

zet. Daarna speelde hij de gentleman en hielp menig in de veerboot. De vier stoere binken trokken een volle schuit naar de overkant en zo bereikten alle wandelaars droog het legendarische Pinzieleke.

Ondertussen galmden de jachthoorns van Waldo over de weiden. Het was indrukwekkend, want velen hielden even halt om deze toch wel speciale muziek te beluisteren. In de tijdelijke herberg Den engel op het eiland kon je een frisse pint krijgen en zag je onze infoborden over de geschiedenis van Pinzieleke. Beter nog, je kon er ook bij gaan liggen. Het Regionaal Landschap maakte veel indruk met hun retroligweide.

Na een tweede droge overzet, begon in feite de terugweg naar de startplaats. Toch werden de wandelaars nog verrast met informatie over de aanwezige vogels in onze vallei. Een mooi slot van de wandeling.

Pinzieleke anno 2013 (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker

Wat een jansalie is dat!

Een jansalie is een saaie, slappe vent, vervelend en futloos! Hij drinkt beslist geen biertje of een borreltje, dat verdraagt hij niet; hij verdraagt alleen warme saliemelk, een flauwe zoete drank.

Voor vele mensen komt de jansaliefiguur uit Jan, Jannetje en hun jongste kind, een prozawerkje van E.J. Potgieter (1808-1875). Dat jongste kind was Jan Salie, de personificatie van de geest van de tijd waarin Potgieter leefde: slap, lamlendig, ongeïnteresseerd, schuw en zonder enig initiatief.

Hij wordt ten slotte door de gezamenlijke familie uitbesteed op een hofje.

Toch was Jan Salie (Jan Saly) al een begrip lang vóór Potgieter dit werkje schreef, want de toneel- en kluchtschrijver W.D. Hooft (1594-1658) schreef al in 1622 De klucht van Jan Saly, die in die dagen algemene bekendheid genoot.

We treffen de uitdrukking ook aan bij Jonathan (pseudoniem van J.P. Hasebroek, 1812-1892) in Waarheid en Droomen: ‘De tijden, waarin de Jansalies het roer in handen hebben …’

Echte salie (Salvia officinalis) is een lage heester die afkomstig is uit het Middellandse Zeegebied. Zowel de Grieken als de Romeinen kenden de plant en waardeerden hem zeer: het verhaal ging dat mensen die salie in hun tuin kweekten, niet zouden sterven.

Vandaar misschien ook de naam Salvia, afgeleid van salvare, dat ‘verlossen, redden, genezen’ betekent.

Ook in een oudchristelijke legende komen juist deze veronderstelde eigenschappen van de salieplant ter sprake. Het verhaal gaat als volgt: Maria, met haar kind Jezus op de vlucht voor koning Herodes, smeekte de planten haar te verbergen met hun bladeren.

Maar geen enkele plant willigde haar verzoek in.

Vertwijfeld riep zij de hulp in van de salie. Deze verborg haar met haar kind onder zijn balderen. Zonder haar te ontdekken, trokken de soldaten van Herodes voorbij.

Toen alle gevaar was geweken, kwam Maria tevoorschijn. Voor zij verder vluchtte, zegende zij de salie: ‘U geef ik de kracht de ziekten van mensen te genezen, ze te redden van de dood, zoals ge mijn kind en mij hebt gered. Van nu af aan tot in alle eeuwigheid zullen de mensen u waarderen en liefhebben.’

Duizend regenbogen Nooit meer op maandag door regen en wind nooit meer op dinsdag goed of slecht gezind nooit meer op woensdag de week is pas half nooit meer op donderdag de chef is een kalf nooit meer op vrijdag mis ik nog een feest nog minder in ’t weekend ’t is genoeg geweest niet meer met de vroege de wekker gezet niet meer met de late mis ik nog de pret alleen nog opstaan de zon in de ogen met mijn liefste genieten van duizend regenbogen J’O

- grote nete -

21

Activiteiten augustus - oktober 2013 AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG AUGUSTUS Zo 4 Vlinderwandeling in Netevallei 14:00 Natuurpuntlokaal, Hallaar Info: Wilfried Wouters, 015 23 38 86 Zo 18 Wandeling door Bruggeneindse Goren 14:00 Kaasstrooimolen, Bruggeneinde Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23 Cursus sterrenkunde (Foto Stefan)

Za 24 Beheerswerken in Netevallei Heist 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23

OKTOBER Za 5 Beheerswerken in Netevallei Heist 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23

SEPTEMBER Za 7 BIO-BARBECUE 17:00 parochiezaal, Hallaar Info: Joris Bosmans 015 24 90 26 of Paul Anthonis, 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be

Zo 6 Wandeling in Plantentuin in Averegten Herdenking RenĂŠ Vertommen 13:30: taverne Boshuis Info: Chris Segaert, 015 22 01 06

Za 21 Beheerswerken in Netevallei Heist 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23

Za 12 Cursus Sterrenkunde - Deel 3 Nacht van duisternis Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Zo 22 Wandeling Beerzelberg 14:00 Taverne Beerzelberg, Hallaardreef te Beerzel Info: Francois Van den Bosch, 015 24 03 18 Vr 27 Cursus Sterrenkunde - Deel 1 Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijving: Paul Anthonis, 015 24 89 88 Za 28 Cursus Sterrenkunde - Deel 2 Lesgever: sterrenkundigen van ASH Polaris 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

22

Zo 27 Wandeling in Averbode Bos & Heide 13:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Paul Anthonis, 015 24 89 88

NOVEMBER Zo 10 Wandeling Sint-Janspad 13:30 Kerk van Schriek Info: Chris Segaert, 015 22 01 06 Za 16 Dag van de natuur Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel, 0495 53 13 23

- grote nete -

Activiteiten augustus - oktober 2013 AFDELING GROTE NETE AUGUSTUS

OKTOBER

Zaterdag 3 augustus 2013 Werkdag in Goor-Asbroek van 9:00 tot 12:00 Informatie: Guido Ceulemans, 0477 59 05 62 of Kris Dries, 0495 47 64 29

Zaterdag 5 oktober 2013 Werkdag in Goor-Asbroek van 9:00 tot 12:00 Informatie: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries, 0495 47 64 29

Zondag 4 augustus 2013 Werkdag in de Langdonken van 9:00 tot 12:00 9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck, 013 78 36 09

Zondag 6 oktober 2013 Werkdag in de Langdonken van 9:00 tot 12:00 9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck, 013 78 36 09

Zondag 4 augustus 2013 Dagtocht in de omgeving van Malmédy Vertrek: 08:30 op de parking van Per Total (voormalige Vinea), Veerledorp 16, Veerle De uitstap gebeurt kostendelend met eigen wagens.

Picknick en stevig schoeisel meebrengen.

Informatie: Jan van Walsum, 0494 82 64 14

Zondag 6 oktober 2013 Dagtocht naar de Wijngaardberg in Wezemaal.

Vertrek: 09:00 op de parking van Per Total (voormalige Vinea), Veerledorp 16, Veerle De uitstap gebeurt kostendelend met eigen wagens.

Picknick en stevig schoeisel meebrengen.

Informatie: Jan van Walsum, 0494 82 64 14

Zondag 25 augustus 2013 Wandeling: ‘Het zomert in de Langdonken’ 14:00 aan de schuur, Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck, 013 78 36 09

Zaterdag 19 oktober 2013 Werkdag in Varendonk: exotenbeheer Amerikaanse vogelkers 9:00 vooraan in de Dennenstraat te Veerle-Laakdal, tot 12:00 Informatie: Vic Van Dyck, 014 84 02 10 of Herman Berghmans, 014 84 16 04

SEPTEMBER Zondag 1 september 2013 Werkdag in de Langdonken van 9:00 tot 12:00 9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck, 013 78 36 09 Zondag 8 september 2013 Heidewandeling in Averbode Bos & Heide 14:00 Parking kerk St.-Jozef-Werkman, Zandstraat, Veerle-Heide.

Informatie: Herman Berghmans 014 84 15 04 / Vic Van Dyck, 014 84 02 10

Zondag 20 oktober 2013 Wandeling Eindhoutberg: ‘Paddenstoelen onder de loep’ 14:00 parking zaal Dennenoord, Smallestraat 4, 2430 Eindhout-Laakdal Informatie: Louis Verellen, 014 54 54 43 en Vic Van Dyck, 014 84 02 10

Zondag 29 september Herfstwandeling in het Schaapwees 14:00 Netebrug weg Herselt naar Zoerle-Parwijs Informatie: Walter Michiels, 014 26 43 37 en Tuur Vleugels, 0472 44 37 30 Paddestoel op stronk (Foto Paul Anthonis) - grote nete -

23

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden en een cd met vogelgeluiden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt tevens viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86 e-mail: wouters.wilfried@skynet.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78 e-mail: staf.aerts@pandora.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

24

- grote nete -

AMBACHTELIJKE HOEVEZUIVEL MET AANDACHT VOOR HET AGRO-ECOLOGISCH EVENWICHT - wij streven naar een duurzame landbouw en een gezond milieu daartoe nemen wij afstand van kunstmest en sproeistoffen zo ontstaat een gezonde bodem - wij willen geen genetisch gemanipuleerd voeder voor onze koeien ook geen soja, dus geen overbodige overzeese nutriënten geen monocultuur maïs - wel mooi bloemende witte en rode klaverweiden afgewisseld met granen ook beheersgras uit natuurgebied samen levert dit een rijk gevarieerd landschap op - maar ook de melk wordt rijker aan omega 3- en omega 6-vetzuren dit is heel goed merkbaar aan de zachtheid van onze hoeveboter en de verfijnde smaak in heel het assortiment van onze producten - wij werken tevens met probiotische culturen zoals Bifidobacteriën deze brengen de darmflora buitengewoon snel in orde ideaal na een antibioticakuur ze werken weerstandsopbouwend Heb je vragen over ons duurzaam systeem of voorstellen, wij willen u heel graag aanhoren.

Op deze manier is hier een melkautomaat aangekocht om verloren verpakkingen te reduceren.

Samen kunnen wij er het beste van maken.

Tel:014 54 10 97 Mail: de.ploeg1@pandora.be