DUIKEN Malta special

DUIKEN MALTA SPECIAL OVER DE BIJZONDERE NATUUR OP MALTA, GOZO EN COMINO

5

TOPSPOTS

GOZO

Lekker dichtbij HMS STUBBORN | P29 | ROZI | UM EL FAROUD | BLUE HOLE | INLAND SEA | IMPERIAL EAGLE | BRISTOL BEAUFIGHTER

COMINO CAVE

VOOR BEGINNENDE EN ERVAREN DUIKERS

HMS MAORI

TORPEDOBOOTJAGER UIT WOII

SHARKLAB

HAAITJES GERED

BLENHEIM BOMBER

TECHWRAKKEN MALTA

NU 50% KORTING OP UW DUIKUITRUSTING! KIJK OP WWW.AIRMALTA.COM/SPORTSOFFER.

DE BESTE DUIKREIZEN NAAR MALTA BOEKT U BIJ: Dive & Travel - www.diveandtravel.nl

Thomas Cook sports - www.thomascooksport.be

Diving Holidays - www.divingholidays.nl

Touria - www.touria.nl

Diving World - www.divingworld.nl

Neckermann BelgiĂŤ - www.neckermann.be

Gailicia - www.galicia.be

Neckermann Nederland - www.neckermann.nl

In Malta - www.inmalta.be

Wild Water - www.wildwater.be

Nexxion - www.nexxxion.nl

INHOUD

DUIKEN MALTA

12

machtige Maori

6 betoverend Gozo

22

must see Gozo

een tweede kans

18

28

Comino Cave Um el Faroud

34

DUIKEN MALTA DUIKEN Malta is een uitgave van VIPMEDIA PUBLISHING EN SERVICES Postbus 7272, 4800 GG Breda t. 076-5301721, f. 076-5144531 Takkebijsters 57a, 4817 BL Breda Handelsregister Breda: 39.731 In samenwerking met MTA - Malta Tourism Authority Vanuit Nederland: info@malta.nl Vanuit België: info@malta.be www.malta.nl HOOFDREDACTEUR: René Lipmann EINDREDACTEUR: Judith Rietveld REDACTIE: Peter van Rodijnen (film) Carlo Vreugde Marjolijn Olivier MEDEWERKER DUIKEN MALTA: Sander Evering REDACTIEADRES Postbus 7272, 4800 GG Breda t. 076-8507018 e-mail: redactie@duiken.nl BLADMANAGER: Rob Keersmaekers MARKETING: Ruerd Nauta DIRECTIE: Jan Diepenbroek (verantwoordelijke uitgever) Ed Bruijns (adj. uitgever) Niets van deze uitgave mag overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de u ­ ­itgever.

Opname van deze special in een lees­ portefeuille is niet toegestaan. De redactie werkt onafhankelijk van welke organisatie dan ook. De redactie en de u ­ itgever zijn tevens niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties.

VOORWOORD

RENÉ LIPMANN HOOFDREDACTEUR

tech

38

topwrakken

44

Het (duik)leven is goed

Mijn duikuitrusting is nog nat als we de ferry oplopen voor de overtocht naar Gozo.

Vanochtend hebben we eerst een kantduik gemaakt bij de patrouilleboot P29, dicht bij de ferry terminal op Malta. Nu zijn we onderweg naar de beroemde Blue Hole.

De duiksite Ċirkewwa, waar de P29 is afgezonken, is een ware hotspot voor duikers.

Niet in de laatste plaats door de twee gave wrakken. Er zijn hier ook grotten en tunnels waar je doorheen kunt zwemmen en het barst er van kleurrijk onderwaterleven.

Het zicht onder water is geweldig en de watertemperatuur aangenaam. Door de compactheid van de drie eilanden is het mogelijk om op een dag een bootduik bij Comino te maken en ’s middags een kantduik aan de andere kant van Gozo. Naast speciaal voor duikers afgezonken wrakken liggen op de zeebodem vliegtuigen, schepen en een onderzeeër die allemaal een eigen historisch verhaal herbergen. In deze Malta Special heeft het Duiken Team een aantal bijzondere verhalen boven water gehaald. Als ik naar de beelden en verhalen kijk, word ik helemaal blij van de enorme diversiteit. ’s Avonds genieten we op de boulevard, bij een van de vele restaurants met uitzicht op de Middellandse Zee van de warme zomeravond. Het (duik)leven is goed, en dat op slechts drie uur vliegen vanaf Nederland!

INHOUD DUIKEN MALTA TOP-SHOT 4 Kristu l-Bahhar BETOVEREND GOZO 6 Blue Hole & Inland Sea TORPEDOBOOTJAGER 12 Machtige Maori GOZO TOPSITES 18 5x must see Gozo SHARKLAB 22 Een tweede kans DUIKKAART 26 Alle duiklocaties van Malta, Gozo en Comino COMINO CAVE 28 Wonderlijk Comino UM EL FAROUD 34 Gigantische olietanker TECHDUIKEN 38 Bommenwerpers en onderzeeërs TOPWRAKKEN MALTA 44 Van patrouilleboot P29 tot de Bristol Beaufighter MALTA PRAKTISCH 48 Praktisch, Highlights en Duik ABC Duiken Malta 3

TOPSHOT

4 Duiken Malta

Tekst en foto: René Lipmann

TOP-SHOT

KRISTU L-BAHHAR

Toen Paus Johannes Paulus II zijn bezoek aan Malta aankondigde kreeg de Maltezer beeldhouwer Alfred Camilleri Cauchi opdracht om een passend aandenken te maken. Het werd een 13 ton wegend en 3 meter hoog standbeeld van Jezus Christus (Kristu l-Bahhar). De paus heeft het beeld gezegend en in 1990 werd het bij St. Pauls Island onder water geplaatst.

Helaas laat het zicht bij de twee onbewoonde rotsklippen te wensen over en bezochten duikers het nauwelijks. In mei 2000 werd het verplaatst naar een betere locatie. Vandaag de dag staat het op de zandbodem enige honderden meters van Qawra Point, een duikspot welke voor de toekomst is aangewezen als mogelijk Marine Protected Area. Een duik bij het beeld is prima te combineren met een bezoek aan het wrak van de MV Imperial Eagle, een zusterschip van Jacques Cousteau’s Calypso.

CAMERA: Nikon D300 LENS: Tokina AF 10-17mm f/3.5-4.5 Fisheye FLITSER: 2x Sea & Sea YS-D1 SLUITERTIJD: 1/100 sec DIAFRAGMA: 9 ISO: 500 Duiken Malta 5

B BLUE HOLE & INLAND SEA

betoverend Gozo

De nimf Calypso hield de Griekse held Odysseus zeven jaar gevangen op het eiland Gozo. Met haar bovennatuurlijke krachten betoverde ze dit belangrijke personage uit de Ilias van Homerus, die lange tijd verliefd op haar was. Wij hebben geen Calypso nodig om op het eiland te blijven: wanneer je eenmaal gevallen bent voor de charmes van Gozo, ben je voor altijd betoverd en wil je eigenlijk niet meer weg...

6  Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

’The Blue Hole‘. Dit blauwe gat ontstond door regenwater dat door de eeuwen heen het kalk oploste. Een diepe kuil was het gevolg.

Als zo’n kuil groot genoeg was, stortte het ‘plafond’ in en ontstond er een diep gat.

Duiken Malta 7

BLUE HOLE & INLAND SEA

B

elize heeft er eentje en Egypte ook.

Gozo blijft niet achter want ook zij heeft een Blue Hole. Weliswaar niet zo groot als hiervoor genoemde landen, maar zeker een die meer dan de moeite waard is. Tenminste, dat denk ik, want het is bij Dwerja Point afgeladen met duikers wanneer we ons klaarmaken voor de duik. De zon staat loodrecht boven ons en ik kijk zorgelijk naar het stenen pad dat we zo af moeten lopen.

Geheel gehuld in neopreen met duikset aan lijkt me dat geen pretje. Gelukkig heb ik rockboots aan en valt de tocht naar beneden mee. De Azure Window prijkt aan onze rechterkant en is een grote bezienswaardigheid in dit gebied. Deze natuurlijk gevormde poort steekt 20 meter boven water uit en vele mensen negeren de borden die waarschuwen dat het verboden is om erover te lopen. Er zijn al stukken afgebroken en dat wil men graag voorkomen. Ondanks dat het druk is met toeristen die ook een kijkje van bovenaf willen nemen op de Blue Hole laten velen ons gelukkig passeren op het eenrichtingspaadje– of we eisen gewoon zelf de weg maar op. Ferm stappen we over de puntige rotsen terwijl enkele meisjes op slippers hun schoeisel vervloeken.

Een grote groep duikers voor ons heeft er ook zin in, ik hoop dat er onder water genoeg plek is voor ons. Eenmaal bij de instap weet ik niet hoe snel ik het water in moet komen want het zweet staat tot in mijn schoenen. Wanneer we eenmaal kopje onder zijn en ik het vertrouwde geluid van mijn ademhaling door mijn automaat hoor, kom ik tot rust. Het zicht is overweldigend en de stilte en kalmte die je hier onder water ervaart staat in schril contrast met boven water. Onze duikgids leidt ons eerst naar de Coral Cave, een grote grot die we bereiken door over de prachtige Coral Gardens te zwemmen en een gave ‘swim through’ te passeren. Met mijn lamp beschijn ik de wanden die van pikzwart in fel rood, oranje en paars veranderen. Heel de wand is bedekt met kleurrijk koraal. Een gigantische school zwaluwstaartsvisjes (Chromis chromis) ‘bewaakt’ de grot en tot mijn verbazing zie ik er een paar ondersteboven zwemmen. Het is de enige soort van juffertjesvissen in Europese wateren en ze kunnen blijkbaar ook nog leuke kunstjes!

SCHOORSTEEN Het is mij een raadsel waar alle duikers gebleven zijn, want wanneer we verder zwemmen naar de ‘schoorsteen’ komen we maar een enkel buddypaar tegen. Ik geniet volop van de rust en het prachtige uitzicht. Onze duikgids vertelde dat de meeste duikers door de schoorsteen omhoog zwemmen, maar wij doen juist het tegenovergestelde. De opening van de schoorsteen is niet groot, toch pas ik er prima doorheen. Voorzichtig zwem ik achter René aan, 8 Duiken Malta

zonder ook maar tegen de rotsen te stoten. In de schoorsteen heeft koraal ook haar plekje veroverd en enkele kardinaalvisjes (Apogon imberbis) die de begroeide wanden afstruinen, schieten opzij om plaats te maken voor ons. Het einde nadert al en ik vind het eigenlijk jammer dat we erdoorheen zijn. Hoewel ik niet van krappe ruimtes houd, zeker niet onder water, kun je als recreatief duiker prima door deze gang heen waar het overal licht is en je het einde ook steeds ziet. We zitten op 25 meter diepte en zetten koers richting de Blue Hole. We zwemmen langs een kleine boog die vraagt om meer, maar we moeten echt verder.

Wat een prachtige formaties hier onder water!

Wanneer we Azure Window naderen, wordt het water steeds blauwer en blauwer. Zo blauw heb ik het nog nooit gezien. Het is schitterend.

De mensen die boven ons hoofd over de karakteristieke poort lopen weten niet wat ze missen. Dit is 100x mooier. Dat deze wonderen

Azure Window steekt 20 meter boven water uit, wakend over de Blue Hole.

Ik hou niet van nauwe ruimtes maar de afdaling in deze schoorsteen is geweldig!

het resultaat zijn van duizenden jaren golven en een ruige zee, is gewoonweg ontzagwekkend.

Tijd en water hebben deze massieve structuren kunnen veranderen tot deze meesterwerken die het nu zijn. In dit onderwaterparadijs tuimel je van de ene verbazing in de andere want ik weet nu niet meer wat ik het mooiste vind van deze duik. De Blue Hole kan er namelijk ook wat van: lange, felle zonnestralen spelen met het water in de grote ondergrondse tunnel. Ooit was dit een ondergrondse kalksteengrot waarvan het dak later instortte. Continu lijkt de Blue Hole te veranderen en er anders uit te zien. Dan verschijnt een school zeebrasems die het geheel een mystieke uitstraling geven. Rustig vervolgen ze hun weg richting het blauwe. We zwemmen onder de boog door op 12 meter diepte en genieten nog even van het lichtspel. Het is nu tijd om op te stijgen in het

Eén van de poortwachters voor de ingang van de grot: een zwaluwstaartvisje.

De donkere zwarte wand verandert in een kleurenspel van paars, geel en oranje wanneer ik mijn lamp erop schijn.

‘oog’ en we laten de sprookjesachtige wereld achter ons. Eenmaal boven water zie ik weer nieuwe mensen ploeterend op hun slippertjes, hun masker en snorkel dicht tegen zich aangedrukt. De Blue Hole is ook zeker de moeite waard voor snorkelaars, maar ik blijf erbij dat het op diepte vele malen mooier is.

INLAND SEA Na onze klim terug en we al onze duikspullen even laten voor wat het is, genieten we van een welverdiende kop cappuccino met een verse Maltese notenkoek op een van de twee terrasjes die Dwerja Point rijk is. De bussen blijven af en aan komen en we zien vrouwen zich haasten naar het enige wc-gebouwtje dat dit afgelegen gebied tot haar beschikking heeft. De rest van de meute waaiert zich uit richting de Blue Hole of naar de Duiken Malta 9

BLUE HOLE & INLAND SEA

«Wanneer we Azure Window naderen, wordt het water steeds blauwer en blauwer.

Zo blauw heb ik het nog nooit gezien.»

10 Duiken Malta

kraampjes met snuisterijen. Een oude Maltees speelt vol overtuiging iedere keer hetzelfde deuntje dat je niet meer uit je hoofd kunt krijgen. Maar ondanks dat het zo druk is, hangt er een gezellige sfeer. Onze interval-oppervlakte zit er bijna op en we rijden met de auto richting Inland Sea. Dit is een erg korte autorit aangezien het slechts de heuvel af is en parkeren. Dat hadden we dus ook wel te voet kunnen doen… Ik snap direct waarom ze dit Inland Sea noemen: het is ook een ‘binnenlandse zee’. De lange diepe tunnel was oorspronkelijk een zeegrot waarvan het dak instortte door hoogstwaarschijnlijk een geologische ‘storing’ in het kalksteen. Nu verbindt deze doorgang het zoutwatermeer met open zee. Het ondiepe gedeelte is 2 meter diep. Bij de ingang van de 80 meter lange tunnel loopt dit af tot 26 meter bij de uitgang. Een klein plezierbootje vol met toeristen zet juist koers naar de tunnel. Dat moet ook wel een leuke beleving zijn, maar wij gaan het weer van onder de waterspiegel bekijken.

Boven water is het druk, onder water is het een en al rust en genieten van de bijzondere formaties.

ONWERKELIJK Ons plan is om de tunnel volledig door te zwemmen en weer terug. Veel duikers combineren het met een duik naar de Blue Hole, maar wij willen alle tijd nemen voor dit geologische ‘foutje’. Bij de instap is het water milky maar eenmaal bij de ingang van Inland Sea trekt het snel open. We hebben nog wat natuurlijk licht dat de tunnel verlicht maar we doen direct onze lampen aan. Er valt zoveel meer te ontdekken met licht! Het water wordt steeds helderder en het voelt bijna onwerkelijk, zo zwevend in deze mysterieuze tunnel die vele geheimen lijkt te bewaren. Wie hebben hier vroeger doorheen gevaren? Avonturiers?

Smokkelaars? Was het zoutwatermeer een geheime ontmoetingsplaats voor piraten? Al mijmerend nader ik het einde van de tunnel. Veel leven ben ik nog niet tegengekomen totdat mijn oog valt op een dikke luipaardslak (Peltodoris atromaculata). Maar slak kun je het eigenlijk niet meer noemen, hij is bijna zo groot als een gebalde vuist! Enkele tientallen centimeters verderop zit nog zo’n knoeperd. Dit is voor het eerst dat ik ook een zeenaaktslak zelf vind, maar of ik hier nu zo trots op moet zijn… We draaien weer om en zien een koppeltje duikers naderen. Het ziet er spannend uit, een donkere tunnel en twee lichtstralen die de wanden aftasten. We zwemmen weer rustig terug en houden onze veiligheidsstop bij een rots waar een kleine octopus zich tussen de spleten heeft verstopt. Helaas blijft hij doodstil zitten en we laten ons dan maar vermaken door een paartje kleurrijke pauwlipvissen die tussen de spleten zoeken naar voedsel. Onze duikdag zit erop en we laden de spullen in de auto. De drukte is flink afgenomen en enkele kraampjes zijn al opgeruimd.

Wanneer we wegrijden met de auto kijk ik nog een keer om naar de prachtige poort van Azure Window, met aan haar voet de Blue Hole. Wat een bijzonder stuk natuur is dit, hier kom ik zeker terug. Ik vraag me stiekem af of Odysseus ook niet gedoken heeft en daarom misschien wel zolang is gebleven…

Niet te missen: een luipaardslak formaatje vuist.

Inland Sea is een zoutwatermeer verbonden met de zee door een 80 meter lange tunnel.

Een spiraalkokerworm toont zijn sierlijke spiraalvormige tentakelkrans. De lange buigzame koker zit niet ingegraven maar is op een harde ondergrond vastgehecht.

Duiken november Duiken 2014 Malta 11 11

HMS MAORI

M

machtige Maori

Verscholen onder het wateroppervlak in de Grand Harbour van Malta, liggen de restanten van torpedobootjager HMS Maori.

Zij droeg bij aan de ondergang van het geduchte Duitse slagschip Bismarck in de Tweede Wereldoorlog en zorgde voor flinke treffers bij andere belangrijke zeeslagen. Er is niet heel veel meer over van dit prestigieuze schip, maar onder water ademt ze nog steeds onoverwinnelijkheid uit.

12  Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

Het wrak ligt al meer dan 50 jaar op de zeebodem.

Voorzichtigheid is geboden!

Duiken Malta 13

Binnenin het wrak is het zicht wonderbaarlijk goed Onverwachte bewoner: blijf in alle hoeken en gaten kijken, je weet nooit wie je tegenkomt.

14  Duiken Malta

Munitie steekt uit de zeebodem. Aan de achterzijde is het jaartal 1941 leesbaar.

HMS MAORI op het licht golvende water en de zon in combinatie met de felblauwe lucht maken het geheel ansichtkaartwaardig. De reden dat we hier zijn ligt echter ónder het wateroppervlak.

Daar ligt de HMS Maori verborgen, een torpedobootjager vernoemd naar de inheemse bevolking van Nieuw-Zeeland.

SINK THE BISMARCK De HMS Maori werd in 1937 in de vaart genomen en in dienst aangesteld in 1939.

Vanaf dat moment maakte ze deel uit van de HMS Cossack’s division. Samen met andere torpedobootjagers escorteerde ze konvooien en patrouilleerde in 1940 in de Noordzee. In mei 1941 droeg ze bij aan de vernietiging van een van de twee grootste Duitse slagschepen: de Bismarck. Dit 242-meter lange oorlogsschip was op weg om de geallieerde konvooien in de Noord-Atlantische Oceaan zware schade toe te brengen. Het Duitse slagschip had haar

H

et is lastig voor te stellen dat dit vroeger het zenuwcentrum van de geallieerde vloot in de Middellandse Zee was. Duitse en Italiaanse bommenwerpers verpulverden de Grand Harbour en de stad Valletta waardoor er metershoog puin in de straten lag. Maar nu zie je daar nauwelijks wat van terug. Veel gebouwen zijn na de Tweede Wereldoorlog hersteld of herbouwd en zowel de stad als haven stralen nu een en al rust en historie uit. Bastion St. Elmo kijkt wakend uit over de haven, een formidabele vesting die bekend staat om zijn belangrijke rol tijdens de Turkse belegering in 1565. Een klein plezierbootje vaart voorbij

vernietigende kracht al meer dan eens bewezen, zeker toen ze de Britse trots, slagkruiser Hood, uitschakelde. Met daar bovenop het gevaar dat de gevreesde Bismarck de aanvoer van oorlogsmiddelen zou afsnijden, gaf Churchill het beroemde bevel: «Sink the Bismarck».

Omdat de Bismarck op dat moment zelf geraakt was en koers zette richting Frankrijk voor reparaties, kwamen de Britten in actie.

Samen met vier andere destroyers voer de HMS Maori direct richting het schip. Tijdens een luchtaanval raakte een geallieerd vliegtuig het roer van de Bismarck waardoor het cirkels bleef varen en niet meer kon manoeuvreren. De vijf torpedobootjagers trokken samen rondom

INFO HMS MAORI Bouw: Fairfield Shipbuilding and Engineering Company In de vaart: 2 januari 1936 Gewicht: 1959 ton Lengte: 115 m Breedte: 11 m Snelheid: 36 knopen Bewapening: 8x4.7 geweren, 4x2 antiluchtkanon, 8x0,5 inch machinegeweren, Mk IX torpedo’s en 30 dieptebommen Bemanning: maximaal 219 Gezonken: 1942

INFO OVER DE DUIK Afstand: 5 minuten zwemmen vanuit de kust Doelgroep: alle duikers Stroming: geen Diepte: maximaal 18 meter Zicht: tot 20 meter op de beste dagen Faciliteiten: klein cafeetje met wc vlakbij

het Duitse slagschip en voerden verschillende torpedoaanvallen uit. Geen van beide partijen leed schade, maar wel zorgden ze ervoor dat de schutters van de Bismarck geen oog dicht konden doen. Hierdoor kregen de volgende dag twee geallieerde slagschepen en twee kruisers de kans om alle zware geschutstorens buiten gevecht te stellen. De hoogst overgebleven officier van de Bismarck gaf toen opdracht om het zwaar getroffen schip tot zinken te brengen.

Van de 2000 opvarenden overleefden niet meer dan 114 de slag. De HMS Maori redde enkele van deze overlevenden. De Duitse dreiging met zware oppervlakteschepen behoorde vanaf dat moment tot het verleden.

Duiken Malta 15

HMS MAORI De HMS Maori streed hierna mee bij de slag van Kaap Bon in december 1941, waarbij ze met drie andere torpedojagers vocht tegen twee Italiaanse lichte kruisers. De twee kruisers delfden het onderspit. Op 12 februari 1942 lag de HMS Maori aangemeerd in de Dockyard Creek van de Grand Harbour, waar ze geraakt werd door een Duits vliegtuig. De machinekamer stroomde vol en dat was het einde van deze machtige torpedobootjager.

Drie jaar later werd ze verplaatst en aan de voet van Bastion St. Elmo heeft ze nu haar laatste rustplaats gevonden.

NOG STEEDS MACHTIG Het is eind september maar de zon schijnt daar lak aan te hebben. Met een dikke 35 graden kleden we ons om op de parkeerplaats voor de duik. Gelukkig toverde onze duikgids Willem van Maltaqua een gigantische parasol tevoorschijn zodat we toch nog wat schaduw hebben. Ik kan niet wachten om het water in te gaan, maar voorzichtigheid is geboden

leven op te vinden is. Een dikke mul spit woest met zijn baarddraden de bodem om.

Stukjes zand vliegen in het rond waarbij een alle-kleuren-van-de-regenboog pauwlipvis het geheel gadeslaat. En dan zien we haar.

De HMS Maori! Er is niet heel veel meer van de torpedobootjager over. De achtersteven is helaas verloren gegaan toen het schip naar deze plek werd gesleept en het geschut werd eraf gehaald om weer te gebruiken tijdens de oorlog.

Alleen een gedeelte van de boeg met brug is nog over. De restanten zijn overwoekerd met Neptunusgras en pauwwier. Nieuwsgierig kijk ik tussen twee brokstukken die naar mijn idee wel een goed thuis aan iemand zouden kunnen bieden. Daar dacht een grote schorpioenvis hetzelfde over, hij ligt heerlijk te slapen op dit beschutte plekje. René zwemt het wrak in, ik blijf aan de buitenkant en spiek door de gaten naar binnen. Het wrak ligt hier al meer dan 50 jaar en voorzichtigheid is daarom geboden wanneer je erin gaat. Onervaren duikers moeten zeker buiten blijven en een wrak vanbinnen bekijken is Een dikke mul spit woest met zijn baarddraden de bodem om.

op de glibberige trap die de zee in loopt. We zijn de enige duikers tot nu toe en dat vind ik helemaal niet erg. Des te meer kans op mooie foto’s! Eindelijk gaan we kopje onder.

Willem waarschuwde ons al dat het zicht hier minder zou zijn dan elders, en dat klopt. De vergezichten die je normaliter in de Maltese wateren hebt, blijven hier uit. We zullen het moeten doen met een kleine 7 meter. We hebben nog geen 10 meter gezwommen of ik zie Willem al seinen. Het is niet waar…

Een zeepaardje! Mijn buddy kijkt beteuterd naar zijn camera, met een groothoek komt hij nu niet ver. We zetten koers richting het wrak over de zanderige bodem, waar genoeg 16 Duiken Malta

altijd op eigen risico. Zo door de patrijspoorten ziet het er ook heel erg mooi uit. Zonnestralen proberen door de vele gaten binnen te dringen en schieten alle kanten op. Het melkachtige water geven het geheel een zachte uitstraling, zeg maar een ‘instant vintage look’.

HULZEN Ik besluit zelf ook een kijkje binnenin te nemen en het zicht is er wonderbaarlijk goed, veel beter dan buiten het wrak. We zitten op 14 meter dus we hebben alle tijd om rustig rond te kijken. We zijn uiterst voorzichtig, we willen niets stukmaken. Op de bodem liggen allemaal hulzen en resten munitie. Stukken van

katrollen liggen her en der verspreid. Op het achterste gedeelte ontdekken we een grote school zwartkopzeebrasems die niet van plan zijn hun stek te verlaten. Verderop liggen nog wat losse restanten van de boeg, waar ik de tel kwijtraak bij het aantal grondels en slijmvissen. We moeten helaas weer terug. Wat een duik! Ondanks dat er niet veel meer van de HMS Maori over is, imponeert ze nog steeds. Het is lastig te beschrijven waarom, maar je voelt het gewoon hier, onder water. Dat dit schip tegen de geduchte Bismarck heeft gevochten is en blijft bewonderenswaardig. Ik herken de plek waar we het zeepaardje zagen en zie René naar me kijken.

Zijn ogen zeggen meer dan genoeg. We gaan straks nog een keertje terug, maar nu met macrolens…

En nu mag jij! Bij een tweede duik toch even de macrolens erbij gehaald.

Je hoeft het wrak niet in, naar binnen spieken is ook leuk!

Het melkachtige water en de zonnestralen zorgen voor een ‘instant vintage look‘.

Duiken Malta 17

GOZO TOPSITES

5

MV KARWELA DE MOOISTE VAN DE DRIE

Diffuus licht dringt door de patrijspoorten en verspreidt zich in het schemerige binnenste van de MV Karwela. Een fotogeniek punt is de trap in het hart van de ferry.

Het Duitse passagiersschip uit 1957 werd samen met de MV Cominoland in augustus 2006 afgezonken om een kunstmatig rif te creëren aan de zuidoostkust van Gozo. Er ligt hier nog een wrak; de ferry MV Xlendi, die in 1999 al werd afgezonken.

Helaas ligt dit schip ondersteboven op de bodem en is niet zo heel interessant. Vanaf de kant is het 5

minuten uitzwemmen naar de MV Karwela. Voor dit wrak is enige diepduikervaring een pre. De boeg rust op 39 meter en het dek begint op 33 meter. Op foto’s van een paar jaar terug is nog een vrolijk versierde VW Beetle te zien, maar van de auto is inmiddels weinig meer over. Behalve de mooie doorzwem binnenin is ook de buitenkant de moeite waard. Een donslaagje begroeiing heeft het wrak veroverd. Je scoort er vast en zeker enkele fraaie zeenaaktslakken.

LOCATIE: Ix-Xatt l-Ahmar INSTAP: trap, eenvoudig DIEPTE: 33-42 meter

5

must see Gozo

Spannende duiklocaties die flink van elkaar variëren, vind je op Gozo. Voor ieder niveau is er een betoverende hotspot. Natuurlijk ga je naar de Blue Hole en Inland Sea, maar sla tijdens je duikvakantie op dit zonnige eiland vooral deze 5 topsites niet over.

18 Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

In het schemerige binnenste van de ferry MV Karwela.

Duiken Malta 19

GOZO TOPSITES

4

CATHEDRAL CAVE ADEMBENEMENDE GROT

Het uitzicht is overweldigend wanneer je parkeert bij de duikstek Cathedral Cave, ook bekend als de Blue Dome.

Witte, schuimende golven beuken tegen de hoge kliffen. De brede kloof Wied il-Ghasri ligt wat meer beschut en is echt een plaatje. Dit is ook de instap voor de duiksite. Het is een klein stukje zwemmen langs de wand wanneer je de ingang van de Cathedral Cave bereikt. Op 6 meter diepte zwem je naar binnen en wanneer je opstijgt, snap je waarom het de kathedraal heet. Eenmaal met je hoofd boven water kun je vrij ademen en bevind je je midden in een grot waarvan de muren volledig bedekt zijn met kleurrijke zachte koralen, sponzen en gouden korstanemonen. Vergeet dus vooral niet om je lamp mee te nemen! Een mooie plek om foto’s te maken is onder de boog van de ingang: het zonlicht dat binnendringt door de vele gaten en spleten in het plafond zorgen voor mystiek blauw water. Ervaring is bij deze duik een vereiste want de uitstap is niet eenvoudig wanneer er stroming staat. Je dient namelijk eerst je vinnen uit te trekken en dan naar de trap te zwemmen. Het is aan te raden dit samen, tegelijkertijd met je buddy, te doen.

LOCATIE: Wied il-Ghasri INSTAP: natuurlijk uitgehouwen trap met aan het eind een verticale ladder DIEPTE: 15-40 meter NIVEAU: ervaren

3

DOUBLE ARCH REEF NATUURLIJKE BOGEN

Tijdens het droge seizoen, van mei tot september, wordt op veel plaatsen langs de kust van Gozo zout gewonnen.

Het is een eeuwenoude ambacht die overgaat van vader op zoon en is nog steeds lucratief. Langs de kant van de weg bij onze duikstek Double Arch is een klein stalletje waar we als souvenir zakjes zout kopen. Om bij het water te komen lopen we voorzichtig over de richels van de zoutpannen naar de instap Washing Machine. Met stevige wind kan het hier flink spoken. Het kost je 12 tot 18 minuten uitzwemmen, maar twee natuurlijke bogen boven elkaar... het is een spectaculair gezicht.

Deze rotsformatie en drop-off behoren tot de mooiste duiklocatie van Gozo!

Als toetje zie je hier vrijwel zeker barracuda’s in het blauw.

LOCATIE: Xwejni Bay INSTAP: over zoutpannen DIEPTE: 30-45 meter NIVEAU: ervaren 20 Duiken Malta

2

FESSEJ ROCK CIRKELEND AFDALEN

Fessej Rock kun je vanaf de kant bereiken, maar ook wordt deze duikstek aangeboden per originele Luzzu, een typische Maltese vissersboot. De ronde, verticale rots steekt 15 meter boven water uit en loopt tot 50 meter door tot aan de zeebodem. In het blauw rondom Fessej Rock kom je jagende barracuda’s tegen, maar ook tonijnen laten zich hier zien. Naarmate je dieper gaat lijkt het zicht zelfs nog beter te worden, hoewel dit eigenlijk onmogelijk lijkt, je kunt al zo’n 30 meter ver kijken! Wanneer je niets wilt missen kun je het beste al cirkelend afdalen langs deze rots, waar in elk hoekje of gaatje wel iets bijzonders leeft.

LOCATIE: Mgarr Harbour INSTAP: per boot DIEPTE: 25-50 meter NIVEAU: ervaren

1

MIDDLE FINGER OOG VOOR DETAIL

Het is een en al rust op het afgelegen, platte rotsplateau dat toegang biedt tot deze duikstek.

Je hoeft maar een klein stukje uit te zwemmen en je wordt meteen omringd door het rijke onderwaterleven. Een grote school Jacks patrouilleert in het ondiepere gedeelte van de duiksite en dankzij het heldere water kun je de pinnacle niet missen. De top van Middle Finger ligt op 12 meter en neemt in breedte toe naarmate je dieper gaat. Het diepste punt ligt op 40 meter. Macrofotografen kunnen zich hier helemaal uitleven want er valt van alles te ontdekken op de rotsen die begroeid zijn met felrood en geel zacht koraal waartussen tientallen kokerwormen oppoppen. Let goed op: schorpioenvissen zijn hier in bosjes tegelijk te ontdekken. Zie je er eentje, dan zit er een paar centimeter verderop waarschijnlijk nog een, en nog een… Wat dieper vind je murenen die je met hun boze blik verwelkomen, maar daarnaast heb je kans om kreeften of octopussen te zien. Duikers met scherpe ogen vinden waarschijnlijk ook het zeepaardje dat deze duiksite als thuis ziet.

LOCATIE: Ghajnsielem INSTAP: eenvoudig, twee lage trappen DIEPTE: 12-40 meter NIVEAU: eenvoudig Duiken Malta 21

SHARKLAB

De embryo’s zijn duidelijk zichtbaar.

E De temperatuur mag maximaal 22 graden zijn.

een tweede kans

Veel duikers dragen Sharklab een warm hart toe.

Op het zand bekijkt de kathaai zijn nieuwe leefomgeving.

Vanaf 1969 zijn de broedgebieden van de Caribische flamingo beschermd.

Op de vismarkt in Malta is het helaas niet heel ongewoon een dode haai tussen de gevangen vissen aan te treffen. En dan te bedenken dat er misschien nog ongeboren babyhaaitjes in de buik zitten… SharklabMalta ontfermt zich over deze ongeboren baby’s die zo een tweede kans krijgen.

Duikschool Maltaqua ondersteunt de uitzettingen.

Een trotse ‘papa’ Greg Nowell (links).

22 Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld

De kleintjes zijn gereed voor hun reis naar zee.

De laatste momenten van de vrijwilligers met hun ‘baby’s’.

En daar ga je…

Succes, kleintje.

Het grote moment is eindelijk daar.

H

et is 03:00 uur ’s ochtends, het duurt nog wel even voordat de zon opkomt. Toch is het al een drukte van jewelste op de vismarkt in Masaxlokk. Alle gevangen vissen uit de Maltese wateren liggen hier. Grote bakken worden naar de kramen gebracht en de vangst wordt netjes uitgestald.

Ronde ijsklonten vallen op de grond wanneer een Maltese visvrouw een ijzeren bak bijvult.

Tussen al deze drukte loopt Greg Nowell van Sharklab-Malta. De vissers groeten hem beleefd wanneer hij langs hun kramen loopt en vraagt naar hun vangst. Ze kennen Greg inmiddels wel, hij bezoekt de vismarkt al 6 jaar lang, 4 dagen in de week. En dat doet hij niet om aan het beste stukje vis te komen, maar om te zien hoeveel haaien er gevangen zijn.

Sharklab-Malta is een non-profit vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor de bescherming van haaien, roggen en elasmobranch. Zij houden zich bezig met het identificeren en in kaart brengen van deze zeedieren die leven of reizen door de lokale Maltese wateren. Aan de hand daarvan willen ze bepalen welke soort er bescherming

nodig heeft zodat ze ook op de lange termijn zullen overleven. Oprichter Greg Nowell van Sharklab: «Ons grootste doel is om haaien en hun verwanten te beschermen rondom Malta.

Deze dieren vormen een belangrijke schakel in het ecosysteem maar door de wereldwijde dreiging van onder andere overbevissing en finning worden de soorten steeds zeldzamer en in sommige gevallen zelfs bedreigd met uitsterven. Wij willen met Sharklab een verschil maken.» Daarom loopt Greg hier nu samen met een andere vrijwilliger rond over de markt. Door vast te stellen welke soorten gevangen worden kan hij bepalen hoe het met de populaties gesteld is. Zo ziet hij de langsnuitrog (Rhaja rina) regelmatig tussen de vangst liggen. Aangezien het aantal gelijk blijft, concludeert hij dat de populatie niet slinkt. «In het begin waren de vissers nogal argwanend. Gelukkig realiseren ze zich nu dat we dit werk geheel vrijwillig doen en geen controleurs zijn. We zijn ook niet tegen de haaienvangst. Alle haaien beschermen is niet nodig. Wel belangrijk is dat we de haaienpopulaties monitoren en indien nodig, voor bescherming zorgen», legt Greg uit.

EIEREN ZOEKEN Rondom Malta komen 35 haaiensoorten voor. De kans om er eentje tijdens je duik tegen te komen is helaas erg klein, want er zwemmen niet zoveel haaien meer rond en bovendien leven ze op diepte. De doornhaai is de meest voorkomende soort en wordt het meest gegeten. Ook zwemt de blauwe haai, stompsnuitzeskieuwhaai, toonhaai, hondshaai en de kathaai rond. Van alle soorten zijn er 13 beschermd door de Maltese wet. Bij een uiterst netjes ogende viskraam houdt Greg halt. Er ligt een dode hondshaai, keurig gepresenteerd op een aluminium plaat. De visser is trots en grijnst. Haaien brengen namelijk redelijk wat geld op dus hij is erg blij met dit exemplaar. In het Maltees overlegt Greg met de man, die vervolgens knikt.

Voorzichtig begint Greg aan de buik van het haaitje te voelen. Hij legt uit wat hij aan het doen is: «In 2011 zag ik een hondshaai tussen de vangst. Ik ontdekte dat ze nog een eitje in haar buik had. Omdat de vangst altijd vers is, was de kans op overleving van het embryo aanwezig. Ik heb het eitje in een jampot meegenomen om te kijken Duiken Malta 23

SHARKLAB

INFO

Wie is wie?

De kathaai (Scyliorhinus stellaris) en hondshaai (Scyliorhinus canicula) lijken sterk op elkaar. De kathaai is wat groter, en ook zijn de vlekker groter. De kathaai heeft kortere neusvleugels die niet tot de bek doorlopen. Bij de hondshaai is dit wel het geval.

De voortplanting De vrouwtjeshondshaai legt na de bevruchting maximaal 20 eieren van ongeveer 6 cm groot. De embryo’s

wat er zou gebeuren. Na twee weken zag ik dat de vorm van het omhulsel veranderde.

Na drie maanden overleed het embryo helaas. Na dit eerste eitje controleerden we ook bij onze volgende bezoeken de haaien of ze nog embryo’s in hun buik hadden.

Indien we ze voelen, mogen we altijd de haai openen en de eitjes meenemen. Van november tot april verzamelen we de meeste eitjes omdat de vissers in die maanden focussen op diepzeevissen met lange lijnen en sleepnetten.» In het begin verloren ze best wat eieren voordat ze eindelijk de perfecte omstandigheden wisten te creëren.

De kans op overleving is nu 80%. Met een haast chirurgische precisie begint Greg de hondshaai open te snijden bij haar buik.

«Van de 35 haaiensoorten die er voorkomen rondom Malta zijn er slechts drie eierleggend: de kathaai (Scyliorhinus stellaris), hondshaai (Scyliorhinus canicula) en de Spaanse hondshaai (Galeus melastomus). Alleen de eerste twee worden gevangen omdat de Spaanse hondshaai niet lekker is en daarom weer teruggegooid wordt in zee», vertelt Greg, terwijl hij een prachtig eierzakje uit de 24 Duiken Malta

worden beschermd door een hard, hoornachtig omhulsel dat is opgebouwd uit keratine, een vezeleiwit die bij mensen voorkomt in de nagels. Het vrouwtje bindt het eierzakje vast met de vier lange, spiraalvormige draden aan het uiteinde. Na negen maanden wurmen de piepkleine haaitjes zich uit het ei, vaak duurt dit drie tot vier dagen. Dan gaan ze direct op zoek naar voedsel zoals garnaaltjes. Na tien jaar zijn hondshaaien volgroeid en kunnen ze zelf paren.

moederhaai haalt en snel in een jampotje met water stopt. Hij kijkt blij, waarschijnlijk heeft hij net weer een leven gered.

BABYKAMER Na de ronde op de markt rijdt Greg naar het Malta National Aquarium. Sharklab werkt sinds 2014 samen met dit gloednieuwe aquarium, omdat de vrijwilligers van Sharklab de haaitjes thuis niet meer kwijt konden. Piepkleine jonge honds- en kathaaitjes zwemmen in een ruim aquarium dat ook door bezoekers te bezichtigen is.

Achter dit aquarium is de ‘babykamer’ met eitjes en nog meer haaitjes die uit het ei zij gekomen. «We perfectioneerden ons ‘broedsysteem’ en nu zijn we zover dat we volwaardige haaitjes op de wereld zetten. De watertemperatuur mag maximaal 22 graden zijn anders gaan ze dood. Na 6 maanden komen ze uit, dat is veel sneller dan in de natuur. De baby’s krijgen octopus en stukjes witvis. Ze vinden dit heerlijk!» Greg opent het jampotje en hangt het eitje aan een waslijn vol met andere eitjes in een bak met water. «Voordat we samenwerkten met het

In het National Aquarium kun je zelf de embryo‘s bekijken.

National Aquarium had ik de eitjes gewoon thuis in een aquarium in de woonkamer.

Ik keek niet meer naar de tv, ik keek alleen maar naar de eitjes. Een bewegend embryo is zo bijzonder om te zien. Aankomende week hebben we heel veel eieren die gaan uitkomen. Waarschijnlijk wel 40 op hetzelfde moment!»

VRIJLATING Inmiddels zijn er 11 kathaaien vrijgelaten.

«We laten ze gaan wanneer ze een goede maat bereikt hebben zodat ze niet snel worden opgegeten en ze een goede overlevingskans hebben. Dit is meestal na zes maanden.

De allereerste haai die we vrijlieten was 10 centimeter. We deden dit in een baai waar we naar 15 meter diepte gingen. We kozen die plek omdat er veel eten was, veel begroeiing

en makkelijk toegang tot dieper gelegen water. Ik opende de box en het kathaaitje zwom rustig weg richting het zeegras. Iets verderop vond hij een plekje en zat rustig om zich heen te kijken op de zandbodem. Ik was erg emotioneel, want ik had hem toch helemaal zelf opgevoed. Om dit kleine beestje zo los te laten in de grote, en ook wrede oceaan, was moeilijk.» Het kleine haaitje zal uiteindelijk het dieper gelegen water opzoeken, ver uit de kust van Malta. Net zoals zijn neven en nichten die Sharklab heeft vrijgelaten. In januari werden er nog eens 45 hondshaaien uitgezet, een geweldig aantal.

«Bij alle vrijlatingen heb ik precies hetzelfde emotionele gevoel en ik denk dat dit altijd wel zal blijven. Het zijn toch een beetje je kinderen. Ik hoop echt dat ze een fijne, en vooral lange toekomst tegemoet gaan.»

SHARKLAB-MALTA Sharklab-Malta werkt samen met de Gaia Foundation waar ze onderzoek doen naar haaien, roggen en elasmobranch in Ghajn Tuffieha Bay, Ras Ir-Raheb en Rdum Majiesa. Ze willen in kaart brengen hoe de verschillende soorten zich voortplanten, voeden, leven en wat de migratieroutes zijn. Hun database bevat meer dan 30.000 waarnemingen, inclusief de aangetroffen dieren op de vismarkt. Sharklab roept duikers op te melden wanneer ze

een haai of rog gezien hebben rondom Malta.

Kijk voor meer info op www.sharklab-malta.org

Adopteer een haai!

Sharklab-Malta bestaat uit vrijwilligers en door een haaitje te adopteren steun je dit bijzondere onderzoek.

Dit kost slechts € 25. Je krijgt het adoptiepakket thuisgestuurd en je wordt uitgenodigd om bij de vrijlating van jouw ‘kindje’ aanwezig te zijn. Meer info vind je op de site van Sharklab-Malta.

Duiken Malta 25

45 Double Arch

DUIKLOCATIES

0m

Kantduiken

meter MALTA 26 27 25 5 - 10 Slugs Bay 23 5 - 12 Mercanti Reef 25 41 5 - 15 Coral Gardens - Sliema 28 40 39 5 - 15 Fortizza - Sliema 27 38 5 - 20 Qawra Point North 24 37 Dwejra 5 - 25 Tunnel & Reef - L‘Ahrax 22 24 36 7 Mini Blue Hole - Marsascala 4 14 HMS Maori - St. Elmo Bay, Valletta 1 23 10 - 16 Middle Reef - Ghar Lapsi 12 22 21 35 10 - 20 Anchor Bay 16 10 - 20 Exiles - Sliema 26 10 - 20 Cirkewwa Arch 21 10 - 25 Zongor Point North - Marsascala 5 10 - 27 Paradise Bay - Cirkewwa 17

GOZO 1 - 15 Mgarr Ix-Xini 33 5 - 35 Xatt L‘Ahmar (Red Bay) 30 10 - 20 Tunnel & Reef - Xlendi 35

meter MALTA 8 - 22 Lighter X127 - Manoel Island 29 12 - 26 South Reef - Delimara Point 8 16 - 30 East Reef - Delimara Point 7 16 - 36 Migra Ferha 15 20 Fort St. Elmo - Valletta 2 20 - 22 Finger Reef & Crib - Ghar Lapsi 13 20 - 25 Sugar Loaf & Madonna - Cirkewwa 19 20 - 25 West Reef & Caves - Wied iz-Zurrieq 10 22 Tug Boats - Zonqor Point 6 25 Black John - Ghar Lapsi 14 25 SS Margit - Kalkara Creek 3

GOZO 10 - 35 Anchor Reef - Marsalforn 44 15 - 35 Reef and Cave - Ta‘Cenc 34 15 - 40 Cathedral Cave - Ghasri Valley 42 15 - 45 Blue Hole & Azure Window - Dwerja 39 14 - 45 Blue Hole & Coral Gardens - Dwerja 38

43 45 44

31

Marsalforn

32

33

Gozo

34

35

VICTORIA Mgarr

20

19 18

33 32 31 34 17 16

30

36 45

37

38

Comino 44 46 42 39 43 41 40

22

19 20 21 18 17 Cirkewwa 23

13 12

11 16

20 Rozi en P29

M

meter MALTA 20 - 38 P29 Patrol Boat - Cirkewwa 18 25 - 36 East Reef - Wied iz-Zurrieq 9 25 - 36 Migra Ferha 15 32 Tug Boat Rozi - Cirkewwa 20 35 Um el Faroud - Wied iz-Zurrieq 11

GOZO 20 - 35 Big Bear & Coral Gardens 37 20 - 45 Little Bear to Crocodile Rock 36 20 - 45 Reqqa Point - Marsalforn 43 25 - 45 Inland Sea & Tunnel 41 25 - 60 Inland Sea to Blue Hole 40 30 - 42 Karwela & MV Cominoland 31 30 - 42 MX Xlendi 32 30 - 45 Double Arch 45

26 Duiken Malta

30

39 Blue Hole

15m

30m

42 29

28

Malta... eilandenrijk

In het hart van de Middellandse Zee ligt het eilandenrijk Malta, Gozo en Comino.

Met nadruk op ‘rijk’, want de eilanden zijn gezegend met kristalheldere kustwateren die ons duikershart sneller laat slaan.

Van eenvoudige kantduiken tot diepe techduiken, je vindt hier alles wat een duiker zich kan wensen.

Migra Ferha 15 10

Bootduiken

0m

GOZO meter 28 Halq Hamiem 6 - 20 29 Reqqa Point 15 35 Qala Quarry 15 - 30 25 San Dimitri Point 15 - 30 21 Ulysses Cave 15 - 40 22 Zurziep Reef 15 - 40 COMINO 42 Crystal Lagoon 5 - 10 38 Elephant Rock 10 - 15 37 Santa Maria Caves 10 - 15 39 Sultan Rock 10 - 18 43 Alex‘s Cave 10 - 20 45 The Canyon 10 - 20 40 Latern Point 10 - 50 36 Santa Maria Reef 15 - 25 41 Latern Point West 15 - 30 46 Patrol Boat P31 18

36 Comino

Middellandse Zee 15 Imperial Eagle 14

1 HMS Maori

15 24

St Paul’s Bay St Julians

25

1 26 27

Sliema

29

Malta

VALLETTA

28 1 2 3

2

3 4 5

20m

MALTA meter 11 Scot Craig 20 GOZO 34 Calypso Tunnel/Cave 20 - 35 18 Ta‘Cenc Reef 20 - 35 20 Dawra Tas-Sanap 20 - 45 24 Fungus Rock 20 - 45 17 Newwiela Point 20 - 45 32 Fomha Cave 25 - 35 19 Sanap Cliffs 25 - 35 27 Ta‘Camma 25 - 35 26 Wied ir Raheb 25 - 35 33 Billinghurst Cave 25 - 40 31 Il-Margun 25 - 40 30 Tac-Cawla (Gudja Cave) 25 - 40 COMINO 44 Cominotto Reef (Anchor Reef) 25 - 45

40m+

7

6 4

5

Marsascala

Mdina

6

8

Marsaxlokk 14 Ghar Lapsi 13 12

11 Um el Faroud

Wied iz-Zurrieq 11 10 9

9 Bristol Blenheim

9 8

7

MALTA meter 1 Beaufighter 38 15 Imperial Eagle 38 9 Bristol Blenheim 42 2 HMS Hellespont 45 6 Italian E-Boat 45 12 Devil‘s Reef 50 10 Migra Ferha 50 8 Le Polynesien 53 - 70 4 St. Angelo 55 3 HMS Eddy 56 14 HMS Stubborn 57 13 Qammieh Point 60 7 Southwold 70 5 Schnellboot 73 GOZO 23 Wardija Point 25 - 45 16 Fessej Rock 25 - 50

Duiken Malta 27

C

COMINO

Comino Blauwer dan blauw

28  Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

Tussen Malta en Gozo ligt het paradijselijke eilandje Comino. In de bekende baai Blue Lagoon is het water azuurblauw en direct voel je de aandrang om je handdoek uit te rollen en in het water te plonzen. Laat het vakantiegevoel maar bezit van je nemen. Of zullen we toch eerst maar een duik maken bij Comino Cave?

Blue Lagoon: de bekendste baai van Comino.

Duiken Malta 29

HONGER. Dat is wat deze bende brasems ons wil vertellen. Een lekker hapje hebben we echter niet meegenomen.

T

ientallen ogen staren me aan. «Komt er nog wat van?» lijken ze te zeggen.

Onderzoekend wordt mijn duikpak uitgecheckt. Tja, de zadelzeebrasems zijn nogal verwend. Normaliter krijgen ze op deze plek eten van duikers.

Nu zien ze mij dus ook aan als serveerster.

Helaas moet ik ze teleurstellen, ik heb niets meegenomen. Toch blijven ze om me heen cirkelen en ik sta letterlijk in het middelpunt van de belangstelling. Overal zijn brasems.

Zwermen van vis. Om hun standpunt duidelijk te maken komen de stoerste twee van de bende pal voor mijn masker hangen.

«Voedsel» zie ik ze denken. Als ze konden praten, hadden ze dit waarschijnlijk luid articulerend tegen me gezegd. Wanneer 30 Duiken Malta

het duidelijk wordt dat ik echt niets heb, zwemmen ze maar naar mijn buddy. Wie weet heeft hij wel een lekker hapje. Comino Cave, ook bekend als Santa Marija Caves, staat garant voor een heerlijke ontspannen duik.

Je kunt lekker dwalen door de fantastische swim-throughs zonder te verdwalen, waarbij je van grot naar grot zwemt. De spleten en openingen naar de zee vormen artistieke, blauwe vormen. Er zijn grotten die half boven, half onder water liggen die ook leuk zijn voor snorkelaars. Overal valt er wel wat te ontdekken. Daarbij zijn de grotten erg ondiep, waarbij je maximaal de 18 meter kunt aantikken. Kortom, volop ruimte om dit ondiepe grottensysteem eens rustig te verkennen.

AQUA LUNG CAVE Na onze ontmoeting met de zadelzeebrasems zwemmen we een klein stukje verder over het witte zand en grote brokken stenen, waarbij we al snel uitkomen bij een grot. Ik klik mijn lamp aan en ik verbaas me direct weer over de kleurenpracht die de duisternis stilletjes weet te verbergen. Wanneer ik me even omdraai, zie ik de heldere blauwe kleur van het water. Ongelofelijk. Onze duikgids Willem wijst omhoog en ik zie een kleine opening waar we doorheen kunnen zwemmen. We belanden in een nieuwe grot waar een grote blauwe Z op de muur lijkt te staan. Maar het is een opening, natuurlijk gevormd door de stromingen van het water. Willem wijst naar mijn ademautomaat en eerst snap ik

COMINO

Op de wanden van de grotopening spotten we een zwervende draadslak (Cratena peregrina).

De donkere zwarte wand verandert in een kleurenspel van paars, geel en oranje wanneer ik mijn lamp erop schijn.

Onze trouwe luzzu, een zeer handige duikboot voor groepjes duikers.

niet wat hij bedoelt. Dan tikt hij op het logo van mijn Aqua Lung manometer. Aha! De Z lijkt precies op het logo, de Aqua Lung grot! Vanuit hier kun je drie kanten op, het is echt een klein kruip-door-sluip-door speelparadijs. Ik kies voor opening 2 en zwem aan de buitenkant naar de Z vorm. Zo van buitenaf ziet het er veel minder spectaculair uit. Rustig zwem ik door de Z naar binnen en we gaan weer terug door de grot, ditmaal via een nauwere doorgang. Het zonlicht dat door een gat valt, speelt met de rotswanden en de vissen. Iedere seconde schijnt ze wel op een andere plek. Ik zwem verder en het wordt steeds donkerder. Kunnen we hier wel door?

Ik begin nu toch een klein beetje zenuwachtig te worden, een grotduiker ben ik niet. Maar

Geen twijfel mogelijk: dit is de Aqua Lung grot.

Duiken Malta  31

dan schijnt mijn lamp op een kleine ronde doorgang. Hier moeten we zijn! Toch..? Zo dapper als ik ben, besluit ik dat René eerst mag. Hij draait hier uiteraard zijn hand niet voor om en zwemt keurig door het gat heen.

Voorzichtig volg ik hem door het - naar mijn idee - krappe gat, maar er is nog zat ruimte boven en onder me. Moeiteloos zwem ik erdoorheen. Gaaf! Ik herken de eerste grot waar we onze duik zijn gestart. Eenmaal buiten spoeden de hongerige zeebrasems, en nu inmiddels ook zwaluwstaartvisjes, zich naar ons toe. We kunnen het niet laten om nog even van alle aandacht te genieten alvorens we verder opstijgen. Wanneer ik naar beneden kijk, ontdek ik een dikke brandworm van 30 centimeter die over de grond kruipt. Zo’n knoeperd had ik nog niet gezien hier. We laten onze vriendjes teleurgesteld achter en boven water begroet een heerlijk warm zonnetje ons. Of we nog even naar de Blue Lagoon willen? Voor het ultieme vakantiegevoel hoeft dat echt niet want dat krijg je al onder water. Maar toch wil ik wel graag even mijn handdoek uitrollen en een plons maken in het o zo blauwe water...

We zagen hem bijna over het hoofd, maar zijn oog verraadde hem.

Boven water is Comino Cave al indrukwekkend, laat staan onder water.

KOMIJN Comino is slechts 3,5 km2, het is nauwelijks bebouwd en auto’s zijn verboden. Het eiland dankt haar naam aan komijn, een kruid dat op het eiland groeit en in de lente voor een specifieke geur zorgt. De bekendste baai van Comino is de Blue Lagoon en is een zeer populaire plek voor zonaanbidders en snorkelaars. Elk stukje strand is benut met een parasol of zonnebed, zelfs langs het wandelpad omhoog staan allemaal ligbedden. Er zijn enkele snacktentjes aanwezig waar je hamburgers en koel drinken kunt kopen.

In het hoogseizoen is het hier erg druk, want je kunt er over de hoofden lopen.

Een beter alternatief is dan de Santa Maria Baai, op 20 minuten loopafstand van de Blue Lagoon. Hier is het heerlijk rustig, het strand is schoon, het water helder en er zijn strandwachten aanwezig. Neem wel zelf eten en drinken mee, want dat is in deze baai niet verkrijgbaar. Wandelen op Comino is ook een aanrader, het is niet voor niets een vogel- en natuurreservaat. Doordat er nauwelijks vervuiling is kun je alle bloemen en kruiden sterk ruiken.

BEREIKBAARHEID: vanuit Mgarr op Gozo en Cirkewwa op Malta vertrekken regelmatig bootjes. PRIJS VOLWASSENEN: € 10 p.p., kinderen: € 5.

Wat een end!

De brandworm is maar liefst 30 cm lang.

Hoezo, grotten donker?

Deze mooie jongen brengt kleur in het geheel.

32 Duiken Malta

Duiken november 2014 32

COMINO

IN DETAIL

Grotbewoners

Welke zeedieren kun je tegenkomen in en rond de grotten van Comino?

Wij zetten ze voor je op een rijtje.

GEZAAGDE STEURGARNAAL

KLEINE BEERKREEFT

GELE KORSTANEMOON

De kleur is variabel en lijkt veel op die van de gewone steurgarnaal. Overdag in holen, hoofdzakelijk ‘s nachts actief. Opvallend kenmerk: het rostrum is duidelijk omhoog gebogen. Latijnse naam: Palaemon Serratus.

Dit klein gedrongen kreeftje heeft geen scharen, alleen het vrouwtje heeft bij het vijfde potenpaar een onvolgroeide schaar. Hij is makkelijk te herkennen aan de kop met twee afgeplatte ‘antennes‘.

De gele korstanemoon (Parazoanthus axinellae) komt voor op harde substraten zoals rotswanden. Ze hebben twee kransen met tentakels om hun mond en worden 4 cm lang.

GEHOORNDE SLIJMVIS

KOKERWORM

GAFFELKABELJAUW

Een bodemvis met een gladde, slijmerige huid die tussen rotsen leeft. Boven zijn ogen heeft hij twee opvallende vertakte tentakels.

De kokers die kokerwormen bouwen bestaan uit zand, kalk of slijm. Deze beschermen de kwetsbare worm tegen het schurende zand en vijanden.

Deze vis met zijn opvallende baarddraad schuilt overdag in spleten en grotten.

Wordt door duikers daardoor vaak over het hoofd gezien. Lengte tot 65 cm.

GESTREEPTE BLADWORM

TRALIEBAARS

RIMPELIGE SPINKRAB

Zijn Latijnse naam is Prostheceraeus giesbrechtii en hij is tweeslachtig. Net als alle platwormen eet hij ongewervelden. Glijdt verrassend snel en elegant over de bodem.

Deze zaagbaars (Serranus cabrilla) verdedigt zijn territorium fanatiek. Dieren die in de schaduw van grotten leven zijn diep roodbruin. Leeft binnen en buiten holen.

Het rugpantser van de Herbstia condyliata is bezet met kleine stekeltjes. Een krab die je tot ver in de grot en holen kunt aantreffen. Lichaam tot 4,5 cm lang.

Duiken Malta 33

UM EL FAROUD

Bij de schoorsteen belanden we in een drukke menigte van zwaluwstaartvisjes, zwartkopzeebrasems en kleurrijke lipvissen.

34  Duiken Malta

Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

U

Um el Faroud

«We hadden gister maar 25 meter zicht, ik hoop dat het vandaag beter is!» Met grote ogen kijk ik naar onze duikinstructeur Willem, die al jarenlang bij Malta duikt. Hij ziet blijkbaar mijn verbazing en grijnst breed: «Het zicht kan hier oplopen tot 30+!»

Dat klinkt wel heel erg goed. Nou, laat het wrak van die 110 meter lange olietanker maar komen!

De instap is beschut gelegen. De ankerlier is enorm en overal tref je machines aan waar je alleen kunt raden waarvoor ze gediend hebben.

Duiken Malta 35

UM EL FAROUD

Het lijkt wel alsof het wrak door een mes in tweeën is gesneden

Door een zware winterstorm brak de Um el Faroud in twee delen.

H

et is al behoorlijk afgeladen met busjes van duikscholen wanneer ook wij inparkeren in de smalle straat. Wetsuits en droogpakken worden aangetrokken, sissende duikflessen duiden op duikers die hun materiaal checken. Ik ben best een beetje zenuwachtig, want het is een van de grootste wrakken waar ik ooit op heb gedoken. Bij de briefing zag ik al zoveel gave dingen wat we onmogelijk in een enkele duik kunnen bekijken… En aangezien ik graag altijd alles wil zien, zal ik me in moeten houden. De Um el Faroud was een gigantische olietanker van 10.000 ton die explodeerde tijdens onderhoudswerkzaamheden bij de Malta Dockyards in 1995. Helaas kwamen hierbij negen dokwerkers om en haalden ze haar uit de vaart. Drie jaar later werd ze afgezonken om als kunstmatig rif te dienen voor de kust

36 Duiken Malta

Binnen 6 minuten bereiken we de enorme achtersteven van het wrak.

van Malta, 150 meter uit de kust van Wied iz-Zurrieq. Na een zware winterstorm in 2005 brak het wrak in tweeën. Op foto’s ziet de Um el Faroud er daardoor niet minder uit, ze ligt nog altijd fier rechtop op de zeebodem. Wat overigens wel handig is om te weten: wanneer de noordwesterwind over de Maltese eilanden raast, is de Um el Faroud vaak nog wel te bereiken. Daarom houden duikcentra dit enorme wrak meestal achter de hand wanneer duikers meerdere duikdagen plannen. De instap is gelukkig een trap af naar beneden wat dus wel inhoudt dat ik straks weer naar boven moet. Maar dat is voor later een zorg!

Met een grote commandosprong springen we in de inham die toegang geeft tot de open zee.

Eenmaal kopje onder is het zicht werkelijk fantastisch. Over wiegende zeewiervelden navigerend bereiken we binnen 6 minuten de achtersteven van het immens grote wrak.

René neemt een kijkje bij de schroef die wat dieper ligt, en ik blijf wat ondieper boven hem zweven om zo in alle rust het schip te bekijken. Het is er hartstikke druk op het achterdek - met vissen wel te verstaan. Overal zweven wolken zwaluwstaartvissen (Chromis chromis) maar ook grote zadelzeebrasems (Oblada melanura) zwemmen her en der rond. Nieuwsgierig ga ik naar de trap toe waar een deuropening onder zit. Ik kijk even naar binnen en voel de neiging om te ontdekken wat voor geheimen dit schip herbergt. Helaas was dat ons plan niet en bovendien moet je een ervaren wrakduiker zijn om hier naar binnen te gaan. Overal steken buizen en stangen uit die gevaarlijke situaties op kunnen leveren. Gewillig zwem ik richting stuurboord, waar we door de gangboord koers zetten naar het midden van het schip. Naar mijn idee zwem ik nu ook een beetje ‘in’ het

De schroef zit nog op zijn plek, een foto die uiteraard niet mag ontbreken.

INFO

wrak, aangezien de gang smal is en ik af en toe naar binnen kan gluren door de oude patrijspoorten. Rechts heb ik alle mogelijkheid om zo het open water in te zwemmen, maar dat even terzijde…

NATUURGEWELD Al van verre zie ik de breuk. Het lijkt wel alsof het wrak door een mes in tweeën is gesneden.

Wat een natuurgeweld moet hier hebben plaatsgevonden. Het is erg lastig voor te stellen dat het hier onder water zo woest eraan toe is gegaan aangezien ik nu doodstil boven de scheur kan blijven hangen. Een groot gapend zwart gat is zichtbaar onder het achterdek.

Hieronder werd de olie opgeslagen in het scheepsruim. Ik kijk onderzoekend om me heen of ik nog iets bijzonders kan ontdekken en realiseer me ineens dat ik iets mis. Andere duikers. Waar zijn ze toch allemaal heen? Het

is me opgevallen dat bij veel duikplekken het boven water altijd afgeladen is met duikers, en dat je onder water haast niemand tegenkomt.

Heel bijzonder. De weg naar de boeg is redelijk saai want het dek is erg lang. Maar eenmaal aan het eind van het schip stuiten we op gave machines en de ankerlier. Ronde buizen steken uit het dek en ik vraag me af hoe alles gewerkt moet hebben. Ik zie mijn buddy gebaren dat we weer teruggaan want we zijn al redelijk wat tijd onder water. De terugweg lijkt langer dan de heenweg en we stijgen langzaam iets op. Bij de schoorsteen belanden we in een drukke menigte van zwaluwstaartvisjes, zwartkopzeebrasems en kleurrijke lipvissen.

Ze cirkelen in bosjes rond de pijpen en ik weet even niet meer waar ik moet kijken.

Uit het niets verschijnt ineens een glanzende barracuda die op zoek is naar iets lekkers.

Keus genoeg hier! Hij ziet er vlijmscherp uit

UM EL FAROUD Bouwwerf: Smith Dock Co. Ltd In de vaart: 1969 Lengte: 109 m Breedte: 15,5 m Vracht: brandstof Gewicht: 10.000 ton

DUIKSITE UM EL FAROUD Faciliteiten: toiletgebouw (betaald), cafeetjes aanwezig Instap: kleine trap Diepte: tot 36 meter Niveau: ervaren

in zijn zilveren maatpak. Wanneer ik op mijn duikcomputer kijk zie ik tot mijn verbazing dat we de 100 bar al bereikt hebben. Tijd om de Um el Faroud gedag te zeggen. Op de terugweg kan er een sterke stroming staan en we willen uiteraard wel veilig boven komen.

Ik zie nog een luik dat lonkt maar ik moet me bedwingen. Ik heb de helft nog niet eens gezien van dit immense schip. Hier komen we zeker een keer terug!

Duiken Malta 37

TECHDUIKEN

&

BOMMENWERPERS ONDERZEEĂ‹RS In de Tweede Wereldoorlog streden de Bristol Blenheim en de HMS Stubborn mee in de strijd tegen de Asmogendheden.

Beide kregen te maken met vijandelijk vuur, waarbij de een direct zonk en de ander zichzelf in veiligheid wist te brengen. Ze rusten nu op de zeebodem van Malta waar het geliefde, maar ook een beetje koppige duikobjecten zijn geworden voor techduikers.

38  Duiken Malta

Tekst: Sander Evering Foto’s: René Lipmann

Zelfs de propeller, hoewel licht verbogen, zit nog op zijn plek.

Duiken Malta 39

TECHDUIKEN

H

et is 13 december 1941.

Vanaf vliegveld Luqa in Malta vertrekken vijf Bristol Blenheim bommenwerpers richting de haven van Argostoli om een vijandelijk schip aan te vallen. Boven de Middellandse Zee wordt er eentje onder vuur genomen door een Italiaanse Macchi C200s. Dit jachtvliegtuig schiet de linkermotor van de Blenheim kapot en de propeller vliegt met een duizelingwekkende snelheid in stukken. Piloot Frank Jury houdt de lichte bommenwerper in de lucht en draait om richting vliegveld.

Boordschutter Dennis Mortimer gaat in de tegenaanval, maar hij is kansloos. Zijn kanon is vastgelopen en kan niet meer draaien. De Macchi C200s achtervolgt de bommenwerper nog vele kilometers, maar plotseling geeft hij op. De Bristol Blenheim weet op 30 meter hoogte met een rokende motor de kust te

uurtje varen. Aan boord is er veel ruimte en door de simpele opbouw trekken we eenvoudig onze dubbelset aan, zelfs de stage kun je hier alvast bevestigen. Vanuit het kleine poortje spring ik in het water, er is amper deining, geen stroming en ik voel een lichte spanning door mijn nieuwsgierigheid naar het wrak van de bommenwerper. Terwijl ik afdaal zie ik al snel de onmiskenbare contouren van een vliegtuig. Het zicht is ontzettend goed en laat op het eerste gezicht niets aan de verbeelding over. Omdat het niet stroomt zwem ik rustig van de shotlijn weg, richting de rechtervleugel. Voorzichtig kom ik boven het wrak tot stilstand. Ondanks de goede omstandigheden kun je hier makkelijk stof maken, dat wil ik niet! De piloot heeft het kwetsbare vliegtuig netjes op het water geland en daarmee het leven van drie mensen gered. Met respect zwem ik extra voorzichtig

De bommenwerper is nog duidelijk te herkennen.

bereiken. De bommen worden gedumpt en daarna maakt de piloot een noodlanding op het water, vlak bij een vissersboot. Piloot Frank is door de klap buiten westen maar de overige twee bemanningsleden weten hem te redden uit het drijvende vliegtuig.

De Blenheim is wonderwel redelijk intact gebleven maar zinkt alsnog naar de bodem.

VERLOREN IN DE STRIJD Het typische Maltese vissersbootje, een luzzu, ligt al in de haven van St. Paul’s Bay op ons te wachten. We sjouwen onze uitrusting aan boord en naast onze technische gids zijn wij de enige duikers. De diesel pruttelt rustig en brengt ons zoals elke keer verrassend efficiënt naar ons doel, de gezonken Bristol Blenheim, in dit geval ongeveer een half 40 40 Duiken DuikenMalta Malta

een rondje om het wrak. Met zijn 17 meter spanwijdte is het niet groot en we duiken ruim 40 meter diep. Met onze dubbelset hebben we ongeveer 40 minuten bodemtijd, daarom neem ik alle tijd om de details rustig in me op te nemen. Stukken van de vleugels zijn door de tand des tijd verdwenen en leggen het geraamte eronder bloot. De ketting zit nog gespannen om de tandwielen waarmee de flappen van de vleugels werden bediend. Ik volg het mechanisme en probeer te begrijpen hoe het werkt. Zo vaak krijg je niet de kans om een wrak uit de Tweede Wereldoorlog vanbinnen te bekijken! Verder langs de staart is niet veel meer te zien, grote stukken en de geschutskoepel zijn verdwenen en het lijkt alsof er een deel onder het zand ligt. Via de linkervleugel zwem ik naar de

bakboordmotor. Deze is kapotgeschoten en flink beschadigd, maar de meeste onderdelen zitten nog op hun plek, behalve de propeller.

Toch is het niet erg als je weet dat deze in de strijd verloren is gegaan, in plaats van dat ie geborgen zou zijn door duikers… Een paar meter verderop ligt nog een volledig intacte stuurboordmotor. Wauw! Zelfs de propeller, hoewel wat verbogen, zit er nog aan!

Ik hang ernaast en kijk door alle gaatjes naar binnen. Een brutale murene probeert me af te leiden, maar mislukt in zijn poging.

Deze massieve 920 pk sterke motor heeft in zijn eentje de klus moeten klaren. Helaas wat minder indrukwekkend is de cockpit, daar is niet zoveel van overgebleven. Toch is er, naast de stoel van de piloot, nog van alles te ontdekken. Dromen kost blijkbaar tijd,

Zo vaak krijg je niet de kans om een wrak uit de Tweede Wereldoorlog vanbinnen te bekijken!

De Bristol Blenheim wordt gereed gemaakt voor het volgende gevecht.

Nieuwe bemanning: visjes zoeken beschutting achter de commandotoren.

Duiken Malta  41

De HMS Stubborn is met haar 66 meter lengte niet bepaald klein plotseling gebaart mijn maatje dat zijn gasvoorraad aan de reserve begint.

En dat maakt een einde aan deze bijzonder leuke duik, hoewel, tijdens de opstijging is het wrak nog erg lang te zien. Pas na de 12 meter stop verdwijnt de Bristol Bleinheim volledig uit zicht.

KOPPIGE EZEL De omstandigheden op Malta zijn niet altijd zo perfect als tijdens onze duik op de Bristol Blenheim. Sowieso moet je eerst boven het wrak zien te komen en daarbij blijf je, hoe je het ook went of keert, afhankelijk van de omstandigheden boven water. Nu is er op Malta altijd de mogelijkheid om ergens te duiken, maar niet als je een specifiek wrak in gedachten hebt. Zo is dit de derde keer in Malta dat we een poging wagen om op de 42 42 Duiken DuikenMalta Malta

onderzeeër HMS Stubborn te duiken. Helaas begint de tijd te dringen en de wind aan te trekken. Toch denkt het duikcentrum met ons mee, regelt een boot en brengt ons direct naar de plek waar het moet gebeuren. Omdat de wind sterker is geworden en het wrak verder uit de kust ligt, zijn de omstandigheden hier niet vergelijkbaar met andere wrakken. Het past wel goed bij de sfeer, wanneer je het verhaal van deze ‘taaie’ 66-meter lange onderzeeër kent.

Nadat ze in 1942 gebouwd werd heeft de HMS Stubborn lange tijd doorgebracht in de Noorse wateren. Tijdens een konvooi in februari 1944 viel ze in twee dagen tijd Duitse konvooien aan waarbij de bemanning meerdere torpedo’s afvuurde. Maar ook was de onderzeeër zelf een doelwit voor dieptebommen. Maar liefst 36 ladingen belandden in het water en ze kwam er niet zonder kleerscheuren vanaf. De Stubborn

deed meerdere pogingen om maar boven water te kunnen blijven en niet voorgoed in de diepte te verdwijnen. Bij een derde poging zonk ze voorbij de 150 meter diepte, veel dieper dan de maximale 90 meter waarvoor ze gebouwd was. Ondertussen vielen er nog eens 16 bommen en brak door de harde klap op de bodem de complete staartvin af. Op 160 meter was de Stubborn buiten bereik van de vijand en het duurde bijna 2 angstaanjagende uren voordat de bemanning er eindelijk in slaagde om haar alsnog naar de oppervlakte te sturen.

De vijand was inmiddels weer verdwenen, ervan uitgaande dat de onderzeeër nooit meer het daglicht zou zien. Na een lange sleeptocht werd de Stubborn uiteindelijk opgelapt zodat ze weer op patrouille kon. Later bleek de onderzeeër toch meer schade te hebben opgelopen dan aanvankelijk werd gedacht.

TECHDUIKEN

Aan beide kanten zie je drie grote torpedoluiken.

De onderzeeër bracht lange tijd door in Noorse wateren.

Daarom werd ze in april 1946 afgezonken om als een ASDIC (sonar) doel te dienen om op te oefenen. Daarbij vond deze ‘koppige ezel’ dan eindelijk haar laatste rustplaats. Helaas is de unieke afbeelding van de kop van een ezel op de grote commandotoren niet meer te zien, maar het stond haar vast goed.

DRIEMAAL IS SCHEEPSRECHT! Eindelijk gaan we dan op de HMS Stubborn duiken. De stroming is sterker en het zicht is minder. Tijdens de afdaling voel ik de stroming toenemen en merk dat ik moeite heb om de shotlijn te volgen. Deze gaat via een schuine hoek naar beneden, richting de lange onderzeeër. Ik daal maar snel af tot ik de HMS Stubborn als een dikke, lange sigaar op de zeebodem zie liggen. Ik zoek even beschutting aan stuurboordzijde en ontdek direct dat we

hier bijna in het donker zitten. We moeten dus naar de andere kant voor het beetje zonlicht dat op deze diepte nog doordringt.

De Stubborn ligt netjes en rustig rechtop op de zeebodem, een beetje hellend naar stuurboord, alsof ze zich berust in haar lot. De scherpe boeg laat goed zien waar de torpedo’s uitkwamen om vele slachtoffers te maken.

Aan beide zijden zie je drie grote gaten en ik kan wel raden waardoor die ontstaan zijn.

We zwemmen terug langs een hoogteroer richting de opbouw. Het valt me op dat er ook op deze diepte nog behoorlijk veel kleine visjes zwemmen. Ze zoeken beschutting, maar deinzen massaal op en neer in het schijnsel van mijn lamp. De commandotoren staat nog fier overeind, statig en trots. Ik vraag me af wat de bemanning dacht toen ze na de bijna fatale duik uiteindelijk toch

de Stubborn levend en wel konden verlaten.

Vast niet dat ze na een grote oplapbeurt weer samen met hen op missie zou gaan! Net zoals op een bommenwerper navigeer je op een onderzeeër eenvoudig en zijn ze vaak in een duik helemaal te bekijken. Maar op een diepte van maximaal 57 meter begint de tijd toch akelig snel te dringen, of eigenlijk de gasvoorraad. De combinatie van stroming en foto’s maken helpen natuurlijk ook niet. We zwemmen nog eens om de commandotoren heen en besluiten dat het dan alweer tijd is om aan de opstijging te beginnen. De stroming valt tijdens de opstijging mee en zwakt naarmate we ondieper komen af. Na nog een kleine 40 minuten decompressie komen we stilletjes boven. Sommige wrakken zijn nu eenmaal indrukwekkend, de Stubborn is er daar zeker een van.

Duiken Duiken Malta Malta 43 43

TOPWRAKKEN MALTA

T

topwrakken Malta

Of je nu een rustig recreatief duikje wilt maken op een wrak of liever een techduik op een raderstoomboot: het kan allemaal op Malta. Wij tonen je de 5 bekendste, maar ook minder bekende topwrakken.

44  Duiken Malta

Tekst: Sander Evering en Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann

Duiken Malta 45

TOPWRAKKEN MALTA

5

HISTORIE Boltenhagen (GS 09) was een Kondor Klasse-I mijnenveger gebouwd in OostDuitsland. Na de ontbinding van de Volksmarine werd ze verkocht aan Malta in 1997.

Ze kreeg een nieuwe naam: P29 en diende jarenlang als patrouilleboot. Eenmaal uit dienst genomen lieten ze haar in 2007 afzinken bij Cirkewwa om als kunstmatig rif te dienen.

DE DUIK De patrouilleboot is 51 meter lang en het zicht is hier iets minder dan bij de Rozi. Ook hier heeft veel leven haar weg gevonden: honderden zwaluwstaartvisjes hebben de patrouilleboot gekoloniseerd, en zeebrasems komen nieuwsgierig - soms tegen het irritante af voor onderwaterfotografen - voor je masker hangen. De Duitse handtekening is nog steeds zichtbaar op de boot door de Duitse naamplaatjes bij de machines en elektra. Voor het afzinken is het schip geheel gestript, dus je kunt er eenvoudig en veilig naar binnen. Er zijn leuke swim-throughs en bekijk ook zeker even de machinekamer en de brug waar je op elk moment zo weer naar buiten kunt. Cirkel langzaam rond de mast omhoog tijdens je opstijging, elk moment zie je wel iets anders.

DIEPTE: 30-38 m NIVEAU: ervaren BEREIKBAARHEID: kantduik, gemarkeerd met een boei

PATROUILLEBOOT P29

4

SLEEPBOOT MV ROZI

3

HISTORIE De 30 meter lange MV Rossmore werd in 1958 gebouwd in Bristol waar ze sleepwerkzaamheden uitvoerde. In 1972 begon ze haar carrière in Malta. In 1981 kreeg ze nieuwe eigenaren die haar omdoopten tot de Rozi. Ze werkte vele jaren in de Grand Harbour en werd uiteindelijk gekocht door Captain Morgan Cruises. Zij lieten haar afzinken voor de kust van Cirkewwa waar ze diende als onderwaterattractie voor de Underwater Safari Tours van het bedrijf. De safari’s behoren inmiddels tot het verleden en nu is ze een mooie bezienswaardigheid voor duikers.

DE DUIK Dit is een van de beste plekken rondom Malta met het meeste zicht.

Je kunt naar de boei zwemmen en dan afdalen, maar je kunt ook direct kopje onder bij de instap en langzaam dalen. In het laatste geval heb je als extraatje een groot anker dat op 31 meter diepte ligt. Wanneer je opkijkt, zie je de Rozi al. De brug begint op 30 meter en direct zwemmen grote, nieuwsgierige zeebrasems op je af, als vliegen op stroop. Deze vergezellen je de hele duik. De sleepboot is geheel intact (met uitzondering van de motor en schroef) en staat kaarsrecht op de bodem. Door het ontbreken van de motor kun je de sleepboot eenvoudig binnenin verkennen, net zoals de achterliggende vertrekken.

DIEPTE: 30-35 m NIVEAU: ervaren BEREIKBAARHEID: kantduik, gemarkeerd met een boei 46 Duiken Malta

HMS HELLESPONT

HISTORIE Dichtbij de kust, vlak naast de Bristol Beaufighter, ligt de HMS Hellespont. Gebouwd in 1910 in Engeland, deed deze 46 meter lange raderstoomboot dienst als reddings- en sleepboot.

In 1922 kwam ze naar Malta om daar 20 jaar te werken tot ze in de WOII aangevallen werd door Duitse en Italiaanse vliegtuigen. Ze zonk in de Grand Harbour, maar werd geborgen en een paar kilometer uit de kust weer afgezonken.

DE DUIK Een klein cadeautje. Het wrak ligt rechtop en het zicht is goed. Vele prachtige details, de grote stoommotor met enorme aandrijfassen ligt open en bloot en je kunt er uren naar kijken. Alleen de houten schoepen zijn verdwenen. Het vooronder is open en leuk om door te zwemmen, er is nog genoeg zonlicht hier. Het wrak ligt op een maximale diepte van 45 meter maar de gemiddelde diepte is veel ondieper zodat er een lange bodemtijd overblijft.

DIEPTE: tot 45 meter. NIVEAU: licht technisch duik BEREIKBAARHEID: per boot

2

MV IMPERIAL EAGLE

HISTORIE: De New Royal Lady is gebouwd in 1938 en werd gebruikt voor transport door de marine. Later werd ze verkocht en omgedoopt tot Royal Lady voor gebruik in de Firth of Forth (UK). Vervolgens is ze opnieuw verkocht en kreeg ze de naam Crested Eagle om cruises op de Thames te verzorgen. Pas in 1957 ging ze naar Malta om gebruikt te worden als ferry tussen Gozo en Malta. Daarbij kreeg ze haar laatste en definitieve naam Imperial Eagle en deed ze dienst tot midden jaren 70. Daarna is ze ruim 20 jaar gebruikt als opslag en pas in 1999 is ze klaargemaakt en afgezonken als duikobject in het eerste marine park van Malta.

DE DUIK: Vlak voor het wrak ligt het bekende ‘Statue of Christ’, als je op de Imperial Eagle duikt mag en kun je deze niet missen. Het beeld ligt ondieper dus bezoek deze na het wrak. De Imperial Eagle staat zoals de meeste wrakken in Malta rechtop op de bodem en maakt het navigeren daardoor makkelijk. De opbouw is redelijk intact, maar vertoont al wel grote gaten in het houten dek. De ankers hangen op hun plek.

DIEPTE: tot 42 meter NIVEAU: Ervaren en licht technisch BEREIKBAARHEID: per boot

1

BRISTOL BEAUFIGHTER

HISTORIE De Bristol Beaufighter was een bommenwerper en aanvalsvliegtuig. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij in gebruik bij de RAF en de Australische luchtmacht. Op 17 mei 1943 ging deze Bristol Beaufighter vanuit Malta op missie, maar direct na de start begon hij heftig te trillen.

De bemanning had geen keus en maakte een noodlanding op het water.

DE DUIK De Bristol Beaufighter ligt ondersteboven, 900 meter uit de kust bij de punt van St. Julians. Het zicht is waanzinnig en op 38 meter is het ontzettend licht door het witte zand. Het landingsgestel steekt recht omhoog, stukken van de band zitten er nog aan. Ondanks dat meer dan de helft van het wrak onzichtbaar in het zand is begraven, is het een fantastische ervaring.

Verrassend veel leven vind hier onderdak zoals murenen, die je verbaasd aankijken wanneer je ze een bezoekje brengt. Bij de opstijging kun je het wrak nog erg lang zien, soms tot wel 6 meter diepte.

DIEPTE: 38 meter NIVEAU: licht technisch BEREIKBAARHEID: per boot Duiken Malta 47

PRAKTISH 8 september: Our Lady of Victories Day. Deze dag memoreert aan de beĂŤindiging van de Eerste Grote Belegering in 1565, de capitulatie van de Franse troepen in 1800 en het einde van de Tweede Wereldoorlog voor Malta. Processies , uitbundige versieringen en feesten vind je in de grotere steden.

48  Duiken Malta

Tekst: Carlo Vreugde en Marjolijn Olivier Foto’s: René Lipmann

GEOGRAFISCH Malta is een ZuidEuropese dwergstaat in de Middellandse Zee die bestaat uit Malta (246 km2), Gozo (67 km2) en Comino (3,5 km2). De eilanden liggen 93 km ten zuiden van Sicilië en 288 km noordoosten van Tunesië. Het inwoneraantal staat op 400.000 mensen.

missen. Bijna elke stad en elk dorp heeft zijn eigen versie.

Voor de lokale bevolking dienen ze als een plek van gezelligheid, praten met buren, verkrijgen van lokaal KERKEN nieuws en natuurlijk voor Malta is religieus en voor 98% rooms-katholiek. Op het de aankoop van dagelijkse benodigdheden. eiland vind je meer dan 360 kerken. Er is een gezegde op Malta dat je elke dag van TIJDSVERSCHIL Er is geen tijdsverschil. het jaar een andere kerk kunt bezoeken. Wil je de kerk Op Malta is ook de zomertijd BESTE REISPERIODE van kracht. in, dan moeten schouders Malta heeft een ‘nat/koud‘ seizoen (december tot en met bedekt worden en korte ELEKTRICITEIT februari) en een ‘droog/heet‘ broeken zijn verboden. seizoen (maart tot en met De netspanning bedraagt 220november). Juli en augustus MALTESE KEUKEN 240 volt. Type stopcontact: Vooral vis, vlees, kaas, zijn de warmste maanden drie rechthoekige pinnen groenten, rijst en pasta staan waarbij de aardingspin iets met een gemiddelde op het menu in de Maltese temperatuur van boven de langer is. Het makkelijkste is keuken. De gerechten lijken om een verloopstekker mee 30 graden met incidentele veel op die uit de Siciliaanse te nemen. pieken tot 40 graden. In keuken. Maltezers eten de zomer schijnt de zon GELD gemiddeld 12 uur per dag, in graag konijn en die vind je daarom terug in alle Sinds januari 2008 betaal de winter 6 uur. De koudste authentieke restaurants. je op Malta ook met de periode is in januari, waar Ook kent Malta kwalitatief Euro. Over het gehele overdag de temperaturen goede wijnen en beschikt eiland zijn pinautomaten kunnen dalen tot 10 graden. zelfs over haar eigen bier en wisselgeldkantoren De jaarlijkse gemiddelde Cisk en frisdrank Kinnie. aanwezig. regenval is 578 mm.

Daarnaast produceert het eiland haar zelfgemaakte WINKELS VERVOER vijgcactuslikeur Bajtra.

Winkels en winkelcentra Vanuit Amsterdam vlieg zijn te vinden in alle grote je binnen 3 uur naar Malta steden. Openingstijden: International Airport met Air MARKTEN De openluchtmarkten in 09:00 - 13:00 uur en 16:00 Malta of Transavia. Ryanair het hart van de Maltese - 19:00 uur van maandag vliegt vanuit Eindhoven tot en met zaterdag. In de direct naar Malta. Ook vanuit dorpen mag je zeker niet Brussel zijn er rechtstreekse vluchten naar het eiland met Air Malta en Brussels Airlines. www.airmalta.com

toeristische gebieden zijn de winkels de hele dag van maandag tot en met zaterdag geopend van 09:00 - 19:00 uur en zelfs later.

TAAL Maltees/Engels. Ook wordt er Italiaans gesproken.

AUTOVERHUUR Het eiland is klein en de meeste plaatsen zijn goed met de auto te bereiken.

Meestal kun je bij het boeken via het reisbureau of via internet een auto huren. Deze kun je op elke gewenste plaats op het eiland laten afleveren. Om ongelukken te voorkomen: op Malta wordt aan de linkerkant gereden.

OPENBAAR VERVOER Regelmatige diensten die niet al te duur zijn.

GEZONDHEID Er zijn moderne ziekenhuizen die ondersteund worden door een netwerk van regionale gezondheidscentra.

Reizigers hoeven geen vaccinatieboekje te tonen om op het eiland te komen.

Wel wordt geadviseerd om in het bezit te zijn van een gezondheidsverzekering.

Duiken Malta 49

HIGHLIGHTS

TEMPELS VAN ĠGANTIJA Hoogstwaarschijnlijk zijn dit de oudste vrijstaande gebouwen ter wereld, geschat wordt dat ze 5800 jaar oud zijn. De tempels behoren vandaag de dag tot het UNESCO Werelderfgoed.

De naam komt van het Maltese woord ‘ġgant’ wat ‘reus’ betekent. Een naam die getuigt hoe groot de megalieten zijn waaruit de tempels bestaan.

RAMLA BAY Onthaasten doe je op dit prachtige goudgele strand.

Hier zijn geen hotels, huizen of drukke barretjes. Er is slechts één restaurant en voor de rest alleen zee, strand en ruige natuur.

CITADEL VAN RABAT (VICTORIA) De Citadel is vrijwel vanaf het gehele eiland zichtbaar.

Hij stamt uit de late middeleeuwen en heeft eeuwenlang dienst gedaan als schuilplaats tegen de aanvallen 50 Duiken Malta

van Barbarijse zeerovers en Saracenen. Ondanks dat er flink wat herstelwerkzaamheden werden verricht tijdens ons bezoek, is dit prestigieuze gebouw zeker een bezoek waard. Dwaal door de lange gangen, bekijk de oude kanonnen en ontdek de gigantische graansilo’s onder de grond.

ZOUTPANNEN VAN QBAJJAR Aan de kust bij dit plaatsje ligt een uitgestrekt landschap van zoutpannen.

Deze Romeinse zoutpannen zijn al 2000 jaar in gebruik en vandaag de dag worden er nog steeds tonnen zout van uitstekende kwaliteit gewonnen. Bij het kraampje langs de weg mag je het zout zelf proeven en in het zoutwinkeltje kun je leuke souvenirs kopen.

BLUE GROTTO De Grotto is een natuurlijke rotsformatie ontstaan door de natuurelementen. Met

een vissersbootje (luzzu) kun je de grot bezoeken waar het water heel helder en betoverend blauw is. Deze grot ligt onder de zuidkust bij Wied iz-Zurrieq, tevens de opstapplaats voor de boottocht. Prijs volwassenen: € 8. Kinderen: € 4. De luzzu’s varen de gehele dag door.

gekozen tot Culturele Hoofdstad van het Jaar 2018.

Er zullen dan het gehele jaar bijzondere culturele evenementen plaatsvinden.

HISTORISCHE STAD MDINA Deze historische stad was vroeger de hoofdstad van Malta, ook wel de Stille Stad genoemd, omdat er geen VALLETTA auto’s mogen rijden. Vanaf De hoofdstad van Malta is Mdina heb je een prachtig Valletta en staat sinds 1980 uitzicht over het eiland. Mdina op de Werelderfgoedlijst van is een van Europa’s mooiste UNESCO. In Valletta komt de middeleeuwse ommuurde regering en het parlement steden. In 1963 legde een grote aardbeving de stad samen. De stad kun je grotendeels in puin, ook uitstekend te voet doen de oude kathedraal. Maar maar her en der loopt het minder dan 10 jaar na deze wel wat omhoog. Houd hier dus rekening mee. Bewonder verwoesting is er een nieuwe barokke kerk herrezen, de de bijzondere architectuur, grote trots van de stad. bezoek een van de vele kerken of leef je uit in de leuke winkeltjes.

HISTORISCHE FEESTEN Leuk weetje: door middel van Door haar rijke geschiedenis Experience Shows (dia- en kent Malta veel historische poppenshows) kun je kennis feesten. Houd dus de maken met een stukje historie festiviteitenkalender in de van Valletta. In 2018 is Valletta gaten om niets van deze spektakels te missen! samen met Leeuwarden

DUIK ABC De prachtige oude hoofdstad Mdina werd gebruikt als decor voor films als Troy en The Count of Monte Christo.

DUIKFILMS Kijk op www.duiken.nl voor de exclusieve duikvideo‘s!

DUIKPAKDIKTE Uiteraard is het kiezen van een wetsuit een persoonlijke keuze. De een heeft het kouder dan de ander.

In de zomerperiode kun je prima uit de voeten met een 7 mm zonder cap, maar ook dit is weer per persoon afhankelijk. Bepaal daarom op basis van je eigen ervaringen voor welke dikte - of droogpak - je kiest.

vlag te voeren of gebruik te maken van een Surface Marker Buoy (oppervlakteboeitje).

DECOTANK In het Mater Dei ziekenhuis, Msida in Malta is een decompressietank aanwezig. Telefoonnummer: +35625455269 of 112.

VERBODEN TE DUIKEN Duiken is op enkele plekken ten strengste verboden om het archeologische onderwatererfgoed te beschermen. Deze gebieden zijn gemarkeerd. Mocht je archeologische of culturele vondsten ontdekken tijdens het duiken dan moeten deze gemeld worden bij de autoriteiten. Verwijdering van vondsten of het niet melden ervan wordt beschouwd als onwettig.

SURFACE MARKER BUOY In het hoogseizoen zijn er veel speedboten en veerdiensten in het kanaal tussen Malta en Gozo.

Duikers zijn verplicht om de code-A

WATERTEMPERATUUR In de zomer ligt de gemiddelde watertemperatuur rond de 27 graden en de warmste periode is augustus. Dieper dan 20 meter

moet je rekening houden met 22 graden. Daarbij kan de temperatuur variëren door de aanwezige thermocline. In de winter ligt de watertemperatuur rond de 15 graden, wanneer je dieper dan 20 meter gaat wordt het flink wat kouder. Ook waait het in deze maanden meer, neem dus voor na de duik een winddicht jack mee en een lekkere warme trui.

ZICHT Het zicht onder water is erg goed.

Zelfs op een diepte van 30 meter kan het zicht maximaal 50 meter bedragen.

WEBSITES www.malta.nl www.visitmalta.com info@malta.nl Duiken Malta 51

MEER ZIEN

MEER DOEN

MEER GENIETEN

ONTDEK DUIKEN OP MALTA: • 300 dagen zon per jaar • Aangename water temperatuur met goede zichtbaarheid • Grote variatie duik sites (riffen, grotten & wrakken) Vlieg vanaf deze zomer dagelijks vanaf Schiphol en 9 keer per week vanaf Brussel rechtstreeks naar Malta

MALTA IS MEER

WWW.MALTA.NL / WWW.MALTA.BE