Haaien in Nederland

Haaien van bijna 2 meter in Nederlandse wateren... het lijkt een fabeltje, maar ze komen hier toch echt voor! Redacteur Harriët Plantinga bezocht haaienresearcher Erwin Winter in IJmuiden om meer te weten te komen.

Om de haaien te volgen, krijgen ze een zender mee. Er zijn speciale regels opgesteld hoe de haaien gevangen mogen worden. Hier toont Erwin een gevlekte gladde haai.

deel uitmaakt. En welke bedreigingen ze ondervinden, zoals bijvangst in visserijen. De sportvisserij in de delta zet de haaien na vangst weer terug. Het gaat wereldwijd slecht met de ruwe haai en om deze soort in stand te houden, hebben we meer informatie en dus onderzoek nodig.

Afgelopen zomer vonden onderzoekers jonge ruwe haaien (Galeorhinus galeus) in de buurt van Terschelling en Ameland in de Waddenzee. Deze haaien waren tussen de 28 en 37 centimeter lang. Als ze volwassen zijn, kunnen ze bijna 2 meter worden! De haaitjes bleken gezond, springlevend en onbeschadigd. Ze konden na onderzoek zo weer de zee in. Erwin Winter is één van de onderzoekers die de haaien analyseerden. Hij werkt voor Wageningen Marine Research en Wageningen Universiteit. Tijd voor enkele vragen!

Waar moet je heen in Nederland om een haai te zien? De Oosterschelde is de meest kansrijke plek, zeker om als duiker een haai te kunnen zien. Het zicht is relatief goed. Ook in de voordelta voor de kust van Neeltje Jans (een werkeiland bij de Oosterscheldekering) maak je een goede kans en in de zeegaten bij de Waddeneilanden. Hier is het water veel troebeler, dus moeilijker voor duikers om haaien te zien, maar de omstandigheden zijn wel goed voor haaien.

Blijkbaar zijn er altijd haaien geweest in de kustgebieden van Nederland. Zijn er weleens incidenten met haaien geweest in ons land? Er is nog nooit een gedocumenteerde aanval geweest in Nederland en niemand hoeft bang te zijn voor de soorten haaien die langs de Nederlandse kusten worden gezien. Er is nog weinig bekend over de biologie van de haaien die bij Nederland voorkomen. Dat is ook de reden dat Wageningen Marine Research in nauwe samenwerking met Sportvisserij Nederland sinds 2011 onderzoek doet naar de rol van de Nederlandse delta in de levenscyclus van haaien. De Oosterschelde en monding van de Westerschelde blijken erg geschikt te zijn als geboortegrond, ook wel ‘pupping area’ genoemd, voor de gevlekte gladde haai en de ruwe haai. Dit weten we omdat we alleen maar volwassen vrouwtjes en pups in die omgeving vonden. Buitengaats van Neeltje Jans vonden we haaien van alle leeftijden, zowel mannetjes als vrouwtjes. Dit lijkt vooral een foerageergebied voor haaien.

Welke antwoorden zoeken jullie nog? Wat we bijvoorbeeld nog niet weten is hoelang de jongen in deze zogenaamde kraamkamer blijven. Misschien één zomer en gaan ze dan het huis uit? Onderzoek is nodig om te kijken welke rol het Nederlandse kustwater speelt en van welke haaienpopulaties deze kraamkamer

Hoe komen jullie aan deze informatie? We volgen de haaien op verschillende manieren. Zo hebben we ruim 4.000 gevlekte gladde haaien voorzien van een uniek merkje op de rugvin, en kregen we meldingen van gemerkte haaien uit de noordelijke Noordzee, het Kanaal en zelfs uit Golf van Biskaje. Om haaien te kunnen volgen, gebruiken we zenders met een batterij die continu een unieke code uitzenden, dus met akoestische telemetrie. Voor deze laatste methode hebben we een netwerk nodig van ontvangststations. Deze kleine zendertjes inplanteren we in de buik van de haai; een kleine incisie in de buik, zendertje erin en het sneetje weer hechten. Verder gebruiken we ook pop-up satellietzenders. Deze registreren continu de diepte, watertemperatuur en lichtsterkte van de plek waar de haai zich bevindt. Na verloop van tijd laat de zender los en drijft hij naar de oppervlakte. Daar zendt hij de verzamelde gegevens via satelliet naar de onderzoekers.

Hulp Gezocht

Erwin Winter nodigt Nederlandse en Belgische duikers uit om op zoek te gaan naar haaien. “Met snorkelen kun je misschien nog wel beter haaien spotten. Als je er een ziet, kijk dan naar de kenmerken zoals de rugvinnen en of er vlekjes op de huid zichtbaar zijn.” De info kun je doorgeven op waarnemingen.nl of aan het ANEMOON-portaal.

Hiervoor moet je wel eerst een haai vangen. Hoe doe je dat? We vangen haaien met een hengel. Sportvissers of beroepsvissers helpen ons hierbij. Voor andere vissoorten gebruiken we een verdovingsbad om ze onder narcose te brengen. Voor haaien geeft dit veel stress, hebben we grote tanks nodig en ze kunnen zichzelf beschadigen. Daarom gebruiken we voor haaien een andere methodes, namelijk tonic immobility. Onderzoekers hebben ontdekt dat als je een haai op de kop draait, dat ze in een soort trancetoestand raken. Ze reageren dan niet op pijnprikkels en

Het lichaam van de hondshaai is glad, langgerekt en slank. Deze haai wordt tussen de 50 en 80 centimeter lang. Deze soort legt eieren, in tegenstelling tot de meeste grotere haaiensoorten. De eieren worden, zoals bij alle haaien, inwendig bevrucht. Voedsel zoekt de hondshaai op de bodemvoornamelijk schaal- en schelpdieren, wormen en kleine visjes.

3.

In de Waddenzee zijn wat meer ruwe haaien en minder gevlekte gladde haaien. Erwin is een week mee geweest met een garnalenvisser en heeft toen in een paar dagen vier pasgeboren pups gevangen van de ruwe haai.

Bij de ruwe haai is de eerste rugvin veel groter dan de tweede. En jawel; deze haai voelt ruw aan, vandaar zijn naam. Lengte bij de geboorte is 30-35 centimeter en uiteindelijk wordt hij net iets minder dan 2 meter lang. Ruwe haaien kunnen grote afstanden afleggen; een in Zeeland gemerkte ruwe haai is van Nederland naar Portugal gezwommen, meer dan 2.000 kilometer!

Het klinkt best ingrijpend om een snee in een haai te maken om vervolgens een zendertje in de buik te kunnen plaatsen. Is er geen andere manier? Het gaat om een kleine incisie van 2 centimeter die we direct weer hechten. Maar we gebruiken ook andere bevestigingsmethoden. Zo plaatsen we een satellietzender aan de rugvin. Als de haai dan even boven water komt, wordt er een signaal afgegeven. Gevlekte haaien en ruwe haaien leven echter nabij de bodem en komen nooit boven water. Voor deze soorten gebruiken we pop-up satellietzenders. Er zwemmen nu vier ruwe haaien met deze zenders rond en enkele tientallen gevlekte gladde haaien. In de Waddenzee zwemmen twee gevlekte gladde haaien met akoestische zenders. Onder water is een netwerk met ontvangers opgebouwd tot aan de Belgische en Engelse kust. Het mooie hieraan is dat er één technologie is voor alle landen met één centrale database - het European Tracking Network. Eens in de zoveel tijd wordt er langs alle ontvangers gegaan om de gegevens via bluetooth te downloaden en om de batterij te vervangen. Duikers kunnen deze ontvangers o.a. bij een boei zien. Door deze informatie weten we waar de haaien in de winter heen gaan. Voor de gevlekte gladde haai bijvoorbeeld blijken het Engelse Kanaal en de Golf van Biskaje belangrijke overwinteringsgebieden.

Je had het net over de sportvisserij. Hoe verloopt de samenwerking? Ik werk nauw samen met Niels Brevé, projectleider en onderzoeker bij Sportvisserij Nederland. SN geeft veel voorlichting, vangt haaien en zet ze terug. Ze geven ook instructies over hoe je een haai het beste kan hanteren, met zo weinig mogelijk nadelige gevolgen: Nooit aan de staart optillen, dan kan de volledig uit kraakbeen bestaande wervelkolom worden beschadigd met fatale gevolgen. Ondersteun een haai altijd ook onder de buik. Omdat haaien geen ribben hebben, kunnen ze ook sneller schade aan hun organen oplopen. Verder zijn hun kieuwen kwetsbaar, pak deze niet vast.

Je hebt een mooie baan. Heb je ook nog tijd om te duiken? Jawel. Ik werk fulltime, doe veldwerk binnen de projecten in Nederland en ik begeleid daarnaast PHD-studenten in Wageningen. Als ik in Nederland duik is dat meestal in het Grevelingenmeer of in de Oosterschelde. Daarnaast duik ik ook in de Cariben (Saba, St. Eustatius en St. Maarten) omdat we daar onderzoek doen naar rifhaaien zoals verpleegsterhaai, zijdehaai en de Caribische rifhaai. Het doel van het onderzoek is om in kaart te brengen hoe groot het gebied moet zijn dat de individuele haai nodig heeft om te leven. En hoe groot de gebieden moeten zijn om hele populaties haaien te kunnen beschermen. Ook in de Cariben geven we de haaien een zendertje.