Vogels zomer 03/2016 by Vogelbescherming Nederland

Voor pr oef j e

Uzi eteensel ect i eui tons l edenmagazi neVogel s. Wor dl i denont vangdi tpr acht i ge magazi ne5xperj aart hui s.

Terug in beeld: gierzwaluwen! TEKST KIRSTEN DORRESTIJN

foto: Jaques van der Neut/Agami

We leken ze te verliezen: de fascinerend schichtende en schreeuwende gierzwaluwen, de ultieme binnenstadvogels. Ze verdwenen ‘zomaar’ uit de oude wijken en in Afrika waren ze spoorloos. Maar ze bleken ‘slechts’ onzichtbaar. De geolocator brengt ze nu in beeld.

VOGE LS 03/16â&#x20AC;¢23

‘Vroeger zaten ze dicht op elkaar in een kolonie, nu nestelen ze verspreider’

foto: Ran Schols/Agami

Jip Louwe Kooijmans

ijna geen vogel is zo gebonden aan de Vogelbescherming werkt ook nauw samen met stad als de gierzwaluw. Deze stadsvogel lokale gierzwaluwwerkgroepen: vrijwilligers nestelt graag onder de dakpannen van oude hui- die lokaal de nestkasten onder de aandacht zen in de historische kern of in de 19e-eeuwse brengen bij bouwprojecten. Ze slagen er steeds ring van een stad. Maar juist in die delen vinvaker in de stenen geplaatst te krijgen. den veel renovatieprojecten plaats. En met de isolatietechnieken van tegenwoordig blijven er De achteruitgang lijkt mee te vallen geen kiertjes of gaatjes over waarin de gierzwaOver de leefwijze van de gierzwaluw is nog veel luwen nog kunnen nestelen. Nestgelegenheid onbekend. Onderzoek geeft voorzichtig meer verdwijnt langzaam maar zeker uit de stad: een inzicht in de Nederlandse populaties. “Van de drukfactor voor de gierzwaluw. “Gelukkig zijn gierzwaluw werd altijd gezegd dat hij heel erg er goede oplossingen voorhanden”, zegt stadshard achteruit gaat,” zegt Louwe Kooijmans, vogelkenner Jip Louwe Kooijmans van Vogel“maar daar was geen onderbouwing voor. Door bescherming Nederland. “Er zijn tegenwoordig lokale inventarisaties zien we nu dat gierzwaluspeciale gierzwaluwstenen op de markt die wen verspreider over het stedelijk gebied zijn makkelijk ingemetseld kunnen worden, zonder gaan nestelen. Dat is een verandering. Vroeger concessies te hoeven doen aan het comfort of zaten ze in een grote kolonie bij elkaar, in een het ontwerp van het gebouw.” kerk bijvoorbeeld, nu is de verspreiding veel diffuser.” Standaard nestkast inbouwen Daarnaast werd duidelijk dat de achteruitgang Vogelbescherming Nederland probeert de landehet grootst is waar de gierzwaluwen het meest lijke beleidsmakers te overtuigen van de noodzitten: in de centra en in de 19e-eeuwse ring zaak om bij renovatieprojecten en nieuwbouw rondom de stad. “Maar tegelijkertijd zien we standaard rekening te houden met nestruimte dat gierzwaluwen nieuw gebied weten te kovoor mussen en gierzwaluwen. Louwe Kooijmans loniseren”, benadrukt Louwe Kooijmans. “De is positief gestemd: “Door altijd nestkasten in vogels duiken de laatste jaren op in steden als te metselen, kun je op een andere manier met Almere en Zoetermeer. Nieuwbouw brengt geldende wetgeving omgaan. Voorheen moest nieuw leefgebied met zich mee. Niet alleen je vóór de start van werkzaamheden kijken of door de speciale nestkasten, maar de vogels er vogels in een gebouw broedden en als dat zo weten ook op creatieve wijze nestelplekjes te was, moest je voor vervangende nestgelegenheid vinden. Laatst wees een gierzwaluwbescherzorgen. Door nestkasten standaard in te bouwen mer in Noordwijk me op een huizenblok met voldoe je altijd aan de wet. Bovendien zit zo’n een constructiefout in de dakkapel: daar was ingemetselde nestkast er generaties lang.” onbedoeld nestruimte ontstaan.”

Rugzakje met dataloggers ze na hun Congolese stop verder zuidoostelijk Om de gierzwaluw goed te kunnen bescherdoorgevlogen naar Malawi en Mozambique. men, moet ook gekeken worden naar het over- “Het is een raadsel waarom de populaties hierin winteringsgebied. Het grootste gedeelte van het verschillen”, zegt Klaassen, “maar het zal onjaar verblijven de vogels immers buiten Negetwijfeld te maken hebben met het verschil derland. Tot voor kort was onbekend in welke in jaarcyclus. De Nederlandse gierzwaluwen Afrikaanse landen de vogels zich ’s winters lopen in alles twee weken voor; ze vertrekken ophouden. Ringacties brachten weinig opheleerder uit Nederland en arriveren eerder in dering. Van de 23.000 in Nederland geringde Congo. Dat zou het verschil kunnen betekenen exemplaren tussen 1911 en 2011, kwamen of een winters uitstapje naar Mozambique erin slechts vier terugmeldingen uit Afrika. zit of niet.” Vrijwel alle West-Europese gierzwaBaanbrekend echter was het onderzoek met de luwen bleken in het voorjaar langs Liberia te geolocators van Raymond Klaassen van Rijkstrekken. Dit land is een belangrijk ‘tankstation’ universiteit Groningen. In 2009 monteerde hij voor de vogels. “Wat in Liberia gebeurt kan dataloggers – sensoren die licht over tijd meten cruciaal zijn.” en die de vogels als een rugzakje met zich Nu duidelijk is waar gierzwaluwen buiten het meedragen – op acht Zweedse gierzwaluwen. broedseizoen verblijven, kunnen betere beZes ervan keerden het jaar erop terug en bij schermingsmaatregelen worden getroffen. het uitlezen van de data bleken ze allemaal in Grootschalig gebruik van landbouwgif in Afrika Congo te hebben overwinterd. of veranderingen in landgebruik zouden dramatische effecten op ‘onze’ gierzwaluwen kunnen Raadsels rond Afrikaanse routes hebben, alle beschermingsmaatregelen in NeIn de periode 2010 - 2012 herhaalde Klaassen derland ten spijt. zijn onderzoek in Nederland. Gierzwaluwen Klaassen richt zich in zijn vervolgonderzoek op uit Groesbeek, Noordhorn en Noordwijk kregen voedsel en habitatgebruik van gierzwaluwen in dataloggers mee. Ook deze vogels bleken alNederland. Wat voor insecten eten de vogels lemaal Congo te hebben bezocht, maar in precies en waar halen ze die dan vandaan? Ook tegenstelling tot hun Zweedse neefjes waren dat zijn nog raadsels •

Dankzij financiële hulp van onze leden konden we in Nijmegen, Haarlem, Zwolle en Leiden speciale beschermingsprojecten voor de gierzwaluw uitvoeren.

Gierzwaluwen houden van oude daken met dakpannen die scheef liggen of waar een stuk uit is. Het biedt ze toegang tot nestruimte. Zulke daken zijn echter zeldzaam geworden in Nederland.

foto: Marc Guyt/Agami

VOG E LS 03/16•25

Groot vertoon op het Quackjeswater

foto: Rob Kempers

Het zit vogelaars niet altijd mee in de zomer. De vogels verborgen en stil; het broedkleed ‘verbruind’ en overal blad dat het zicht belemmert. Maar het kan ook anders: rep u naar het Quackjeswater op Voorne! Daar zijn ook in juli nog volop lepelaars, aalscholvers, zilverreigers en bosvogels te zien.

AALSCHOLVER Rob Kempers

e rondgang begint door het weelderige, vochtige bos dat het natuurlijke duinmeer omgeeft. Vocht betekent zwartkoppen en gelukkig laten die nog steeds van zich horen. Net als kekkerende haviken, tjiftjaffen en natuurlijk tal van jonge vogels. De staartmezen hebben het broedseizoen al achter zich en trekken in familiegroepjes rond. Het zijn kwebbelaars: srieh srieh srieh. Ook de holenduif – de roerdomp onder de duiven – is akoestisch nog aanwezig.

Een wereld aan grote jongens en meisjes Leuke vogels, mooi bos, maar het echte grote genieten geldt natuurlijk het Quackjesmeer met zijn grote watervogels. De rust hier en de nabijheid van goede voedselgronden maken het Quackjeswater sinds jaar en dag een ideaal broedgebied voor lepelaars (215 broedpaar), aalscholvers (250), kleine zilverreigers (10) en blauwe reigers (25). Inmiddels is natuurlijk een deel naar elders vertrokken, maar tientallen lepelaars en aalscholvers kun je er nog makkelijk zien, net als de nodige zilverreigers. Zeker als ze balanceren op de kaalgescheten bomen en struiken vallen ze heerlijk goed op. Lepelaars maaien door het water, aalscholver en zilverreiger oefenen voor standbeeld. De een om te drogen,

TEKST MONICA WESSELING

KIJKTIP1

LEPELAAR Jeroen Stel/Kina

numenten Duindijk 7 (Duinweg), 3235 KA Rockanje. Meer duin zien: volg halverwege ‘Uitgang houten paardjes’ (heen en weer lopen). Met openbaar vervoer; vanaf Spijkenisse metro centrum en afhankelijk van het tijdstip naar

de ander om prooien niet te alarmeren. Op het water geoorde futen, dodaarzen en eenden in alle soorten en maten. En ganzen natuurlijk – doodgewoon, maar ach, ze voegen nog wat toe aan het toch al plezante stekje.

om die vervolgens met een snelle uitval te verschalken. Vlinders fladderen, duinviooltjes, reigersbek en zandblauwtje bloeien en het leven is goed.

HOE ER TE KOMEN

halte Rondeweibos of halte dorp

De Quackroute (3 km) van

Rockanje. Vandaar kwartiertje

Natuurmonumenten – beheerder

lopen. Natuurmonumenten doet

van dit moois – voert langs alle

hier excursies. www.natuur-

hoogtepunten. Bewegwijzerd met

monumenten.nl/natuurgebied/

rode palen, start P-Natuurmo-

voornes-duin/activiteiten

kaartje: Anyway Productions

Weer het bos in waar goudvinken fluiten (33 broedpaar), fitissen wegschieten en tuinfluiters hun riedeltje afwerken. Al snel voert de route door het duin. Heel even, maar niet minder leuk. Let vooral op de roodborsttapuiten met hun kenmerkende ‘uitvalsjacht’. Vanaf een heuveltje of paaltje speuren ze naar insecten

Wandelroute Wandelroute naar Voornes Duin Wandelroute heen en weer - duinen Bushalte Parkeerplaats Natuurmonumenten Uitkijkpunt Uitkijkplatform 0

200

400 m.

1:20.000

VOGE LS 03/16•27

TEKST NICO DE HAAN

NICOSCOOP

…dan zoeken wij de wielewaal!

r zijn verschillende soorten vogels en dan bedoel ik niet verschillende vogelsoorten. Zo zijn er vogels die je bijna dagelijks ziet. Ze zijn niet schuw, ze zijn algemeen en goed waar te nemen. Ook al heb ik de koolmees duizenden keren gezien, ik blijf genieten van zijn schoonheid. Daarnaast heb je de magie-vogels; je wéét dat ze er zijn, je hoort ze soms ook, maar je zult ze nooit of hoogst zelden zien. De roerdomp, de waterral, de kwartelkoning, de snor, de nachtzwaluw, maar bovenal de wielewaal.

Van de wielewaal krijg ik het op mijn heupen. Dat begon al toen ik, een jaar of veertien oud, door het lage raam de klas uitstapte tijdens het wisselen van de lesuren om enkele uren later weer op te duiken. Ik had een glimp gezien van de wielewaal en mijn dag kon niet meer stuk! Een paar jaar geleden waren we een tv-programma aan het opnemen in de Flevopolder en we hoorden dichtbij de uitbundige dudeljo-roep van de wielewaalman. We slopen naar het meidoornbosje en toen het lukte om de wegglippende wielewaal een fractie van een seconde te filmen, ging ik helemaal uit mijn dak, tot grote verwondering van de cameraman. ”Dat iemand van een paar gele pixels zo blij kan worden heb ik nooit geweten”, stelde hij verbaasd vast. Het liedje over de wielewaal klopt ook helemaal. Je gaat naar buiten om de wielewaal te zoeken, want vinden lukt maar hoogst zelden! Ondersteboven bij een regenbui Elke keer als ik die dudeljo-muziek hoor begin ik een zoektocht en meestal lukt het dus niet de kleurrijke wielewaal in de kijker te krijgen. Ik blijf me verbazen over het feit dat zo’n kleurrijke, opvallende vogel bijna geheel door het bladerdak wordt opgeslokt en dat al dat schitterende geel en zwart, hoog tussen de bladeren zulke goede schutkleuren blijken te zijn. Wielewalen zijn bo-

WIELE

L WAA

cG Mar

g t/A uy

Ik hoor dat dudeljo , begin een zoektocht, maar krijg hem niet in de kijker vendien echte boomvogels die sterke poten hebben, heel handig van tak naar tak hippen en zo min mogelijk vliegen. Het vrouwtje ontdekken is een nog grotere sport en bijna onmogelijk. De olijfgroene kleur maakt haar net zo onzichtbaar als een wandelend blad. Wielewalen vertonen soms heel bijzonder gedrag. Bij een regenbui gaan ze af en toe net als paradijsvogels met gespreide vleugels en staart ondersteboven hangen om zo een douche te nemen. Dat alléén al is een reden om te blijven zoeken en luisteren naar de wielewaal: vinden hoeft niet!

Nico de Haan vertelt over zijn persoonlijke vogelbelevenissen.

VO G E LS 03/16•41

Aanbieding

Maak uw (klein)kind Juniorlid…

foto: Luc Hoogenstein/Buiten-Beeld

Actie! Tijdelijk voor maar 8 euro!

…en help mee een nieuwe generatie te enthousiasmeren voor vogels en natuur

tijdschrift over beesten, buiten en beschermen

Alles is liefde!

Herken de stern

Herken de uilen

Lammergier op avontuur

1 2015

3 2015 Doe iets!

Kampeer-safari

Beestennieuws

Speuren naar sporen

5 2015

Doe iets!

in eigen land

Dodo in 3D

1 2016

Zoek de verschillen

Het is feloranje…

check het heelal

Oer-Hollands

Zoek de verschillen

Heel Holland Gakt

En het vliegt

Zeven mezen

Op safari

Uitje! Uitje! Uitje!

Hoe overleef ik...

Ditte Merle

Meesterfotograaf

Brrrrr!

Even op bezoek..

in de grote stad

Lammetjesdans

de zomer?!

kwakende spreeuwen

Deelt zijn tips

Winterse namen

Buitengewoon Beroemd

Goudhaantjes!

Milouska Meulens

JUNIOR_16_1_DEF.indd 1

IJskoude ijstijddieren

03-02-16 18:48

Juniorleden krijgen 5x per jaar een spannend natuurmagazine Vogelbescherming betrekt kinderen bij vogels en natuur. Scholen kunnen gratis lesmateriaal downloaden via Beleef de Lente Junior. Kinderen kunnen Juniorlid worden van Vogelbescherming. Zo helpen ze mee vogels beschermen en ontvangen ze 5x per jaar het leukste natuurtijdschrift van Nederland over beesten, buiten en beschermen. Eenvoudig opgeven via: www.vogelbescherming.nl/juniorlid of bel Vogelbescherming 030-693 77 00 VOG E LS 03/16•49

Fotowedstrijd voor geïnspireerde vogelfotografen naar een idee van Erik van Ommen

Het bevlogen oog

Prijzen CATEGORIE JEUGD: 1. Dagfotoworkshop door Lars Soerink 2. Waardebon beschikbaar gesteld door CameraNu t.w.v. € 250,00 3. Fotoworkshop (dagdeel) door Servan Ott Aanmoedigingsprijs: boek

Witte Veluwe van Jan Vermeer CATEGORIE VOLWASSEN: 1. Ledenreis met Vogelbescherming en Inezia Tours naar NoordoostDuitsland voor 2 personen t.w.v. € 1090,00 2. Waardebon beschikbaar gesteld door CameraNU t.w.v. € 250,00 3. Waardebon beschikbaar gesteld door CameraTools t.w.v. € 150,00 Aanmoedigingsprijs: boek

Arctic van Jan Vermeer De drie beste inzendingen per categorie krijgen een eervolle plek in het magazine vogels van december 2016. De beste foto’s worden geëxposeerd op de website

ogelbescherming organiseert de vogelfotowedstrijd Het bevlogen oog – 2016. Wij nodigen alle amateur-, semi-amateur- en professionele fotografen uit om hun mooiste vogelfoto in te zenden. De foto’s moeten van in het wild levende vogels zijn: geen vogels in gevangenschap of van roofvogelshows bijvoorbeeld. De jury let vooral op ‘vogels en hun gedrag’ en ‘vogels in hun leefgebied’. De wedstrijd kent een categorie voor jongeren tot 16 jaar en een categorie voor volwassenen. Iedere deelnemer mag slechts 1 foto inzenden. Het insturen gebeurt digitaal in lage resolutie (2000 pixels langs de lange zijde). Op verzoek van de jury dient de fotograaf het RAW-beeld of de grootst mogelijke resolutie te overleggen.

Inzendtermijn tot 1 september 2016. De voorwaarden en het inschrijfformulier zijn te vinden op www.vogelbescherming.nl/bevlogenoog. De jury bestaat uit: Jan Vermeer (topnatuurfotograaf), Loes van Harrevelt (conservator Nederlands Fotomuseum), Janneke Smale (art-director), Lars Soerink (natuurfotograaf en redactielid vogels ) en Hans Peeters (hoofdredacteur vogels ).

VO G E LS 03/16•17