Blij van jubelende boomklever Schatjes om te tellen Stikstofdepositie: probleem en kans
Birds, Bees & Business: natuurherstel én een beter
RESULTATENBIRDS, BEES & BUSINESS 2018 - 2022
Aantal beschermde bomen: 800.000
Aantal geplante bomen: 440.000
Aantal energiezuinige kooktoestellen: 25.000
Trainingen in natuurherstel, natuurvriendelijke landbouw en efficiëntere productiemethoden: meer dan 75.000 mensen
Vogelbescherming ging een gelukkige verbintenis aan met Cordaid en FairClimateFund om de levens van vogels én van mensen te verbeteren in Burkina Faso. Na vier jaar kan het project Birds, Bees & Business inspirerende resultaten laten zien.
De gekraagde roodstaart, bonte vliegenvanger of fitis die in Nederland hun nest maken – misschien vlak bij uw huis – bevinden zich nu veelal in West-Afrika om te overwinteren. Tegen de tijd dat hier het voorjaar losbarst met lekkere rupsen en mugjes voor hun jongen, zijn ze weer bij ons terug. Vogelbescherming maakt zich druk over de bescherming van deze trekvogels langs hun gehele trekroute. Vogels beschermen op één plek heeft weinig zin, als ze gedurende het jaar op een andere plek in de problemen zitten. In internationaal verband trekken we daarvoor altijd samen op met BirdLife Partners. Dat zijn andere vogelbeschermingsorganisaties die ook onderdeel zijn van BirdLife International.
In West-Afrika heeft Vogelbescherming sinds jaar en dag goede contacten met de BirdLife Partners aldaar, zoals NATURAMA in Burkina Faso; juist ook
omdat veel van de vogels die bij ons broeden daarheen trekken. Voortbouwend op de kennis en werkwijzen uit een eerder project Living on the Edge, startten we vier jaar geleden het project Birds, Bees & Business. Dankzij de Nationale Postcode Loterij én gulle bijdragen van onze leden konden we in Burkina Faso mooie resultaten boeken voor natuur, vogels én de bewoners (zie de sprekende getallen hiernaast op deze pagina).
Belangrijke kennis uit het eerdere project waar we op hebben kunnen voortborduren, is de wetenschap dat niet elke boom een ‘vogelboom’ is.
Onderzoekers hebben geconstateerd dat slechts een beperkt aantal soorten interessant is voor vogels. Namelijk de soorten die insecten aantrekken en waar ze in kunnen schuilen.
Bijkomend en belangrijk voordeel: door die soorten te beschermen en ze weer aan te planten, krijgen bewoners –vooral vrouwencoöperaties – een ho-
TEKST ARJAN BERBENgere opbrengst van de sheabomen (al gauw 2,5 keer meer). Reden daarvoor: in een biodiverser landschap verloopt ook de bestuiving stukken beter. Van de sheaboomnoten wordt sheaboter gemaakt, een waardevolle grondstof voor een reeks aan voedingsmiddelen en cosmeticaproducten.
Natuurherstel is hard nodig in de Sahel-zone, want de problemen zijn er groot. De vogels treffen er in plaats van een groen, nu een woestijnachtig landschap aan, met een sterk verarmde bodem. Oorzaak: het oude kleinschalige mozaïeklandschap is ingeruild voor intensievere landbouwvormen met erosie tot gevolg. Vaak staan er alleen nog sheabomen.
Het succes van Birds, Bees & Business laat zich het best verklaren uit de samenwerking tussen Vogelbescherming en een reeks andere partijen, zowel
in Nederland als in Burkina Faso. Alle partijen brachten daarbij hun aanvullende expertise mee. In Nederland sloeg Vogelbescherming de handen al vroeg ineen met Cordaid en FairClimateFund. Cordaid en hun partners brachten kennis mee over hoe de vrouwencoöperaties te versterken en hoe de sheaboter beter kan worden geproduceerd en zakelijk vermarkt. FairClimateFund weet veel over energiezuinige kooktoestellen (die vrouwen zelf kunnen maken en onderhouden) – een belangrijke bouwsteen van Birds, Bees & Business.
Met dergelijke kooktoestellen zijn vrouwen minder uren van de dag kwijt aan hout sprokkelen, want er is maar twee in plaats van vijf kilo brandhout nodig voor het maken van de sheaboter. Bovendien vindt er minder CO2-uitstoot plaats – wat CO2-credits oplevert, die bedrijven in het Westen kunnen kopen (zie fairclimatefund.nl) en waarvan de opbrengsten weer lo-
NIET
Een tastbaar product van de samenwerking binnen Birds, Bees & Business is de lancering van Savanne-zeep door Werfzeep, dat biologische en handgemaakte zeep op de markt brengt. In de zeep is sheaboter uit ons projectgebied verwerkt. Intussen is deze heerlijk geurende zeep bijna niet aan te slepen. Kortom, een ideaal cadeau. Ga naar vogelbeschermingshop.nl, of kijk op werfzeep.nl voor een verkooppunt bij u in de buurt.
kaal kunnen worden geïnvesteerd. Daarnaast komt er minder ongezonde rook vrij én laten dorpsbewoners meer bomen ongemoeid. De nood in het gebied is soms zo hoog dat zelfs sheabomen als brandhout worden gebruikt. Levens en landschap gaan er dus aanzienlijk op vooruit met deze kooktoestellen.
Bijzonder is dat de resultaten in Burkina Faso zijn geboekt, terwijl de wereld zuchtte onder een pandemie en het er soms ook gevaarlijk was. Maar doordat de medewerkers van alle betrokken partnerorganisaties in Burkina zelf, net als de Nederlandse organisaties, de handen al heel snel ineensloegen, konden ze samen steeds oplossingen verzinnen, gebruik makend van hun lokale contacten en ontstond ook daar een vruchtbaar huwelijk tussen natuurherstel en het verbeteren van levensomstandigheden. Het werk is gewoon doorgegaan.
foto: Amadou KeitaOnbesproken is nog de derde ‘B’ uit Birds, Bees & Business: de bijen.
Behalve dat bijen net als vogels profiteren van een natuurrijk landschap en dat ze meehelpen met bestuiven, vormt het produceren van honing ook een onderdeel van het project. Hoe beter de bewoners van het gebied dat onder de knie hebben, hoe meer opbrengsten ze hebben en hoe minder
het nodig is landbouw te bedrijven die ten koste gaat van bomen en natuur. En net als de hogere shea-opbrengst is het een extra reden om goed te zorgen voor een biodivers landschap.
Hoe verder?
Nu de aanpak zo’n succes blijkt, willen Vogelbescherming, Cordaid en FairClimateFund de samenwerking voortzetten en het projectgebied uitbreiden.
Een biodiverser landschap met 'vogelbomen' leidt tot meer sheanoten, die zorgen voor inkomsten. Help ook mee het projectgebied uit te breiden. Ga naar vogelbescherming.nl/ geefvoorBBB
Daarvoor zoeken we uw hulp. Dit komt de lokale gemeenschappen en de biodiversiteit die trekvogels zo hard nodig hebben zeer ten goede. Help ook mee! Ga daarvoor naar vogelbescherming.nl/ geefvoorBBB of scan de QR-code.
Met dank aan Luitzen Santman, projectleider bij Vogelbescherming, en Neera van der Geest, directeur FairClimateFund.
Wintertijd! De drukte in de tuin is er niet minder om. Zeker niet rond voedertafel en bes-dragende struiken. Daar wil dan nog wel eens bonje uitbreken. Want niet alle buurvogels zijn hier welkom. Of ligt het soms anders?
De Nationale Tuinvogeltelling is op 27, 28 en 29 januari. Leuk om met de (klein)kinderen een half uur de vogels in uw tuin te tellen. Iedereen kan het! De regels zijn simpel. Kijk op tuinvogeltelling.nl. Meld u nu alvast aan voor de voorpretmails en ontvang de gratis special Vogels voeren. Dat kan door de QR-code te scannen.
MERELS (omslagfoto) Kijk ze eens knokken om… ja wat?, deze heetgebakerde merelmannen. In honderd jaar tijd heeft de schuwe bosvogel zichzelf omgetoverd tot heerser over tuin en park. Zijn territorium verdedigt hij met vleugel en snavel. In de winter vooral tegen hongerige vluchtelingen uit het oosten. De bittere kou daar jaagt honderdduizenden vogels tijdelijk naar de tuinen en parken van ónze merels. Koninkrijkjes die verdedigd moeten worden door onze mannen. Maar waar maken deze mannen zich nou druk om? Zo te zien geen enkele reden voor voedselnijd. Daar gaat het niet om, mensen. Die onderligger is een indringer. In míjn achtertuin. Basta!
< ROODBORST Een beetje tuin en je hebt er een; ‘n roodborstje dat nieuwsgierig en brutaal alles inspecteert op eetbaarheid. Dat onverschrokken klaar staat om zich op de omgewoelde aarde van je net geplante violen te storten. En dat – helemaal trouw aan de traditie – in de sneeuw poseert om zijn verbluffend roest-oranje borst te showen. Al even trouw is hij er elke herfst en winter weer, misschien wel om aan je raam te tikken. Nou uh… nee dus! Een roodborstleven duurt gemiddeld maar één jaar. Dus we worden elk jaar door een nieuwe gast verblijd. En grote kans dat het een Noorderling is; ook roodborsten ontvluchten de ruige winter daar.
APPELVINKEN Wat nu? Twee bloedmooie appelvinken bekvechten om een zaadje uit de zonnebloem? Er is toch genoeg? Of beschouwt de een de ander als indringer? Misschien wel niks van dat al. Appelvinken zijn schuwe, rustige vogels. Met zo’n vervaarlijke bek – scherp en krachtig genoeg om kersenpitten te kraken – ga je geen soortgenoot te lijf; een kleine verwonding kan al dodelijk zijn. Doorgaans zijn appelvinken onzichtbaar. Ze leven in bosrijke gebieden en bewegen zich hoog in de bomen. Maar 's winters foerageren ze vaak op de grond en kunt u ze ook op uw voedertafel treffen.
SPECHT Waar staat mevrouw merel zich nou zo boos over te maken en is mevrouw specht angstig stil gevallen van de vertoning? Of zit ze juist in de startblokken om dat drukke mens eens even goed van katoen te geven? Een spechtensnavel is een vervaarlijk wapen.
Van deze foto is de ware toedracht bekend. De tak is een veel bezochte voederplek. Kijk maar naar de vogelpoep. Deze dames hadden beide het plan hun eeuwige honger te stillen. Ze arriveerden uit tegengestelde richting op precies hetzelfde moment.
En schrokken zich de takke van elkaar. Waarschijnlijk scenario: mevrouw merel landt een fractie later dan mevrouw specht. Landingsgestel uit, de vleugels als remkleppen vol gespreid. Verschillende soorten betwisten elkaar wel vaker voedsel, maar gaan hoogst zelden het gevecht met elkaar aan. Let maar op bij de voedertafel. Merel en specht zijn er beide veel geziene gasten.
> SPREEUW Een kunstwerk, deze eenling spreeuw! Fameus vanwege zijn vermogen om, samen met duizenden soortgenoten, tijdens het najaar
Druk zijn ze met elkaar, maar het is lang niet altijd echt ruzieAPPELVINK Daniele Occhiato/Agami
in uitdijende en inkrimpende wolken boven hun slaapplaats te dansen. Heel poëtisch wordt dat ballet wel De adem van God genoemd. In de baltstijd zijn spreeuwen op hun mooist met hun kleed van iriserend paars, groen en inktzwart. ’s Winters kennen we ze gestippeld door de sleetse witte veerpunten over het hele lijf. Deze spreeuw ziet er boos en agressief uit met die woeste blik. Toch staat hij niet op punt van aanvallen. Hij is zojuist op een dunne, doorbuigende twijg geland en doet zijn best om z’n evenwicht te bewaren. Waarschijnlijk met twee handenvol soortgenoten om zich heen. Meestal vallen ze in zulke groepjes je tuin binnen. Druk, luidruchtig en
amusant. Je zou er uren naar kunnen kijken. Maar zo plots als ze opdoken zijn ze ook weer verdwenen.
>> GROENLING/VINK Zo! Deze dame groenling weet niet wat haar overkomt met die brute mannelijke soortgenoot
boven zich. Wat zou hem zo storen aan haar aanwezigheid? Maar wacht even; is ze wel een soortgenoot? Die net iets te mooi gekleurde buik en flanken. Dit is een vink. Zien we dus toch nog gebakkelei tussen verschillende soorten! Beide zijn frequente bezoekers van
onze tuinen en parken. Vooral in de winter, met grote aantallen Noorderlingen. Stad en dorp zijn dan relatief warm. Aangenaam!
Met dank aan Timo Roeke, stadsvogelspecialist bij Vogelbescherming.
SPREEUW Daniele Occhiato/Agami
MEREL EN GROTE BONTE SPECHT Wim Weenink/Nature in Stock
Een Nederlandse huiskamerdeur meet gemiddeld 2.10 x 0.90 meter. De zeearend haalt 2.40 x 0.92. Onze grootste broedvogel wordt – heel onelegant – daarom wel met een deur vergeleken. Het is, dat moet gezegd, ook wel de schuld van zijn rechthoekige vluchtprofiel.
Op Rode Lijsten kwam hij nooit voor. Lang voordat de eerste werd samengesteld was de machtige zeearend al ongezien geraakt in Nederland. Uitgeroeid; geschoten, vergiftigd, in vallen gelokt en van zijn habitat beroofd. Tót er een soort wonder gebeurde. Decennia na zijn ‘uitsterven’ verschenen er jonge zeearenden in de nog redelijk verse Oostvaardersplassen. Uitgeweken uit woest Polen en een ‘overvol’ Duitsland, waar elk nest beschermd werd. Jongvolk moest voor een eigen leefplek op de wieken; over de landsgrenzen. Westwaarts troffen ze een heel ander Nederland dan de generaties vóór hen. Grote watergebieden, nieuwe moerassen, duizenden aantrekkelijke nestbomen en vooral ook: een overvloed aan eten in de vorm van watervogels, vis en kadavers. Een luilekkerland waar de mens begonnen was goed voor de natuur te zorgen.
De uitgeweken vogels bleken blijvers. In 2006 werd een eerste jong geboren, sindsdien elk jaar meer. Inmiddels zijn het er meer dan honderd. En tóch kwam de zeearend tien jaar later op de nieuwste Rode Lijst. Maar om dezelfde gelukkige reden waarom ook andere grote roofvogel-repatrianten er een
plaatsje kregen: het gaat weliswaar opzienbarend goed met ze, alleen is de populatie nog klein, dus relatief kwetsbaar. Nienke Beintema, schrijver en bioloog, zag haar eerste Nederlandse zeearend bij die Oostvaardersplassen. Het had een moment van euforie en extase moeten zijn, maar ze voelde slechts teleurstelling. Ze liep op een ‘betonpad in een landschap van treurige kaalheid’. Ze miste het wildernisgevoel dat haar zo vertrouwd was van Noorwegen en Canada waar de Amerikaanse zeearend en de verwante steenarend naadloos pasten in de woeste, imposante natuur. ‘Ach, jongen toch, vlieg toch lekker terug naar de moerassen van Duitsland of Polen’, had ze gedacht.
Het dreef haar, gelukkig voor ons, tot het schrijven van De Zeearend. Want ze was gefascineerd geraakt door die paradox van een spectaculair broedsucces en een ogenschijnlijk reddeloos verloren natuur. En ze ontdekte het ‘geheim’; ook in een overvol land kun je fascinerende vogels een mooi, duurzaam onderdak bieden. Als ze maar niet al te veel ruimte verlangen of andere soorten te veel in de weg zitten. Lees Beintema maar, en raak óók verslingerd aan die machtige vogel met zijn plompe koosnaam vliegende deur.
Kijk zeearenden bij grote, waterrijke gebieden met veel watervogels: Biesbosch, Randmeren, Oostvaardersplassen, Noordwest-Overijssel, de Friese Meren, het rivierengebied. Jonge vogels zwerven uit en duiken werkelijk overal op.