Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
De roerdomp snakt naar waterriet Rietvogels lijken in waterrijk Nederland het paradijs op aarde te hebben. Maar schijn bedriegt. Soor ten als roerdomp, porseleinhoen en grote karekiet hebben het angstig moeilijk. Vogelbescherming heeft daarom concrete beschermingsplannen klaar. De hoemp van de roerdomp mag niet verloren gaan!
H
Wilt u meer weten over ons werk voor moerasvogels of meehelpen met een donatie? Graag! Ga naar www. vogelbescherming.nl/ helpmoerasvogels.
et is een heel knap kunstje. Van de tientallen rietpollen langs de waterkant is er één niet wat hij lijkt. Deze rietpol is een vogel. Een reiger. Met de kleur van riet, gestreept alsof er een bundel staat. De vogel heeft zich uitgestrekt, de lange snavel recht ten hemel geheven. En hij staat doodstil, te midden van al die andere doodstille rietbundels. Op de kleine woudaap na, waar ons land maar twintig broedparen van telt, is de roerdomp de geheimzinnigste van de zes reigersoorten die we bij ons als broedvogel kennen. Niet alleen omdat ook hij zeldzaam is – waarschijnlijk niet meer dan driehonderd broedparen – maar juist ook omdat hij zich zo onzichtbaar kan maken. Kenners wéten dat hij er is als ze in het rietmoeras die bassende hoemp horen. Maar weten is nog geen zien…
Riet mag geen bos worden De roerdomp is een bedreigde soort: zonder bescherming redt hij het niet. Maar het dankbare aan deze soort is dat hij heel goed reageert op de juiste maatregelen. Die zijn niet eens moeilijk: de praktijk heeft uitgewezen wat
TEKST RENÉ DE VOS
werkt. Gerichte acties hadden direct succes. En dan hebben we het over oppeppers voor oude, vermoeide rietvelden. Of het scheppen van nieuw, vitaal rietmoeras. Een roerdomp leeft bij de gratie van riet. Nát riet dat in en langs poelen, sloten en plassen staat, met liefst wat grasland in de buurt. Want daar vindt hij zijn kost: vis, kikkers en muizen. Maar echt waterriet is zeldzaam geworden; door intensief maaien, een te lage waterstand en een slechte waterkwaliteit is veel rietmoeras verland. Het wordt bos. De blauwe reiger ging al voor Vogelbescherming heeft nu met onder meer Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten vier heel concrete herstelprojecten ontworpen om bedreigde rietvogels te hulp te schieten. Twee ervan, in Nationaal Park WeerribbenWieden, zijn volledig op herstel van de roerdomp gericht, al zullen ook andere vogelsoorten – met name het porseleinhoen en de grote karekiet – en dieren als otter en grote vuurvlinder meeprofiteren. Het derde project is gericht op habitatherstel, samen met It Fryske Gea, voor met name het porseleinhoen in de Groote Wielen. Ten slotte de Loosdrechtse Plassen en naaste watergebieden; hier staat de grote karekiet centraal. Goede bescherming kan het verschil betekenen tussen succes en ondergang. De bekendste reiger van Nederland, de blauwe, bewijst het: begin vorige eeuw broedde hij maar op een paar plaatsen, de laatste jaren worden meer dan 8.000 broedparen geteld! •
VOG E LS 03/15•9
ROERDOMP Yves Adams/Vilda
Aan het begin van de zomer lijkt voor de vogelliefhebbers de lol er af. Het is stil geworden, weinig vogels laten zich zien en wat zich wél vertoont ziet er nogal sleets uit. Dat is het moment om af te reizen naar een gebied dat én mooi is én nog een rijke, drukke vogelbevolking kent: het Rozendaalse Veld en Zand in de Veluwezoom.
E
igenlijk verwacht je elk moment een olifant: zozeer lijkt dit natuurgebied nabij Velp op een savanne. De goudgele grassen met solitaire of groepjes bomen en de onbedorven, open einder doen allesbehalve Hollands aan. Door de jaren heen zijn op dit Rozendaalse Veld en Zand zo’n 120 vogelsoorten gezien: van kneu tot ruigpootuil en van fitis tot draaihals. Een gemiddeld jaar levert bijna 80 soorten op waarvan de helft er ook broedt. Meest kenmerkend zijn de graspiepers en veldleeuweriken die hier, dwars tegen de landelijke verdrukking in, nog in aantal toenemen. Met
tientallen broedparen zijn er altijd nog wel enkele die het na het eerste legsel nogmaals proberen en daartoe opnieuw akoestisch aandacht trekken: de veldleeuwerik hoog in de lucht, de graspieper lager en dwarrelend. Voor beginners en gevorderden Ook de boompieper valt op, net als de geelgors met zijn imitatie van Beethoven – of is het andersom? Jaarrond kleurrijk en onrustig als ze zijn, kun je de mannelijke roodborsttapuiten evenmin missen, net als de fitissen en vijf soorten mezen – kool, pimpel, zwart, kuif en staart –
foto: Wouter Pattyn/Buiten-Beeld
GEELGORS Marcel van Kammen/NatureInStock
Zomeren op het Rozendaalse Veld en Zand
die in de struiken en bomen scharrelen. Volop makkelijk te herkennen vogels, maar ook de gevorderde vogelaar komt in dit natuurgebied aan zijn trekken. Voor hem of haar zijn er de nachtzwaluw en draaihals. Rondom Zand en Veld liggen grotere bossen en dat werpt zo zijn vruchten af. De spechten – zwarte, groene, grote en kleine – hakken nog
steeds hoorbaar en zwerven boven het veld terwijl gekraagde roodstaarten, altijd zenuwachtig wippend met de staart, op insecten jagen. Absoluut amusant zijn de jonge raven die, vaak in een klein groepje bij elkaar, met hun grote lijven en sonore, lage geluid zangvogels de stuipen op het lijf jagen. Vogels genoeg op het Rozendaalse, maar ook ongewervelden en zoogdieren zijn niet over de kop te zien.
TEKST MONICA WESSELING
KIJKTIP1
Kaart: Anyway Productions
HOE ER TE KOMEN Het Rozendaalse Veld en Zand
linkerhand (met fietspaden en
Een prettige, goed begaanbare
infopaneel rechts) parkeren.
wandeling is een blokje (4 km)
Openbaar vervoer: Station uit,
over fietspaden. Start parkeer-
rechtsaf en linksaf (Willem
terrein. Bij paddenstoel 62764/001 fietspad op (richting kpt 58). Zie kaart. Naar het parkeerterrein.
Zeker bij zonnig weer zijn graafwespen en dito bijen op zandigere plekken bezig met het graven van nestholten en foerageren bijen en vlinders op bloemen. De vroege ochtenduren brengen ons edelhert, wild zwijn, ree en damhert. Zomeren op de Veluwezoom; zomeren op zijn best.
Bij groter parkeerterrein
kennen een dicht padenstelsel.
Per auto: vanuit Velp noordelijk, N785
Honigweg). Voorrangsweg over en schuin rechts Heemskerklaan. Steeds rechtdoor. Bij Esso N785 oversteken. Schuin rechts Dennenweg. Zie verder hierboven (*).
oversteken. (*) Dennenweg op, later Kluizenaarsweg. Almaar RD, langs twee kleine parkeerterreinen
De Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken inventariseert en geeft soms (ook op aanvraag) excursies. www.vogelwerkgroeparnhem.nl.
rechterhand.
DRAAIHALS Jan Uilhoorn/Buiten-Beeld
VOGE LS 03/15•29
Wedstrijd voor getalenteerde jonge vogelkunstenaars
REIGEROOG Erik van Ommen
Het bevlogen oog V
ogelkunstprijs Het bevlogen oog - 2015 biedt een podium aan talentvolle jonge kunstenaars. Uitgenodigd zijn kunstenaars, niet ouder dan 25 jaar, die zich op een verfrissende en originele wijze met het thema vogels bezighouden. Eigenheid en het van de gebaande paden af durven gaan, staan bij de beoordeling voorop. Het insturen van werk gebeurt digitaal; de termijn sluit op 1 oktober 2015. De voorwaarden en het inschrijfformulier zijn te vinden op www.erikvanommen.nl. De jury bestaat uit Paul Knolle (conservator Rijkmuseum Twenthe), Juan Varela (oud-directeur SEO – Vogelbescherming Spanje – en Spaans wildlife artist), Kees de Pater (Vogelbescher-
PRIJZEN • De hoofdprijs is een vogelkunstreis naar het Spaanse Extremadura. • De drie beste inzendingen krijgen een eervolle plek in vogels van december 2015. • De zes beste inzendingen worden gehonoreerd met een eendaagse masterclass vogels schilderen o.l.v. Erik van Ommen. • De beste werken worden in december 2015 geëxposeerd bij Vogelbescherming Nederland in Zeist.
ming Nederland), Ruud van Beusekom (magazine vogels), Anneke Naafs (Vara’s Vroege Vogels) en Erik van Ommen (beeldend kunstenaar). De vogelkunstprijs is een initiatief van Erik van Ommen in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en Vara’s Vroege Vogels.
VO G E LS 03/15•31
Foto’s: Martijn Lammers
SPOTVOGELS
Vakantie Jean-Pierre Geelen (de Volkskrant) en Saskia van Loenen (NRC Handelsblad) vermaken zich met vogels en vogelaars.
Beste Saskia,
Jazeker Jean-Pierre!
Ik heb een zonnige natuur, maar geen bewolkter gemoed dan tijdens mijn zomervakantie. Dat komt allemaal door een jeugdtraumaatje. Twee gebruinde spreeuwen die ik als kleine jongen zag op vakantie in de Provence. Ze lagen te rusten op een bedje van veldsla, de pootjes omhoog. Opgediend één tafeltje verderop. De vakantie moest nog beginnen; ik had al gegeten en gedronken. Toen wist ik het al: barbaren omringen ons. En die moet ik voor mijn lol bezoeken? Bedankt. Reizen is een aanslag op het weke vogelhart.
Ik kan niet wáchten. Eerst Cyprus, Italië en Spanje. Ik wil ze zó graag ontmoeten, die aantrekkelijke lokalo’s met hun catchy lijmstokjes; dat wordt een intens treffen – als ik niet uitkijk blijf ik nog aan eentje plakken ook. Ook denk ik dat ik helemaal wild word van een partijtje ingesnoerde Maltamannen op de motorkap. Dat worden waanzinnige vakantiekiekjes! En natuurlijk wil ik een selfie met zo’n knappe Libanees die, nadat ik zijn stoere geweerkunstjes óók eens mocht proberen, sprakeloos aan mijn voeten zal liggen.
Waar kan ik heen? Ik heb getwijfeld over België. Maar al bezuiden Roosendaal is het vergeven van de sijsjeslijmers en andere vogellokkers waar ik ver vandaan wil blijven. Zuid- en Oost-Europa is de hel voor de vogelaar. Die Fransozen maken het toch al bont met hun ganzenlever, maar ze knallen ook al onze trekvogels uit de lucht. Ik was in Toscane: behalve de gierzwaluwen rond de torentjes van San Gimignano geen vogel te bekennen. Uit de lucht geschoten, beschreef zelfs de reisgids de lokale gewoonten. Hoed u voor de polenta e osei – polenta met gegrilde zangvogel. Internet staat vol walgelijke beelden van vogeljagers uit de rest van Europa. Lijmstokken in Valencia. Malta is allang verboden gebied, sinds lokalo’s daar alles wat vliegt uit de hemel schieten. Roemenië: het enige land waar de veldleeuwerik vogelvrij is verklaard. Egypte, Cyprus, Libanon: het wemelt er van de lepelaars, ooievaars en trossen bijeneters – uitgestald op de motorkap van een jeep. Om te janken.
Dan naar Frankrijk, want stond daar sinds kort de ortolaan niet weer op het menu? Zo mooi dat een oude waardevolle traditie weer in ere wordt hersteld. En dan vraag ik meteen aan de trotse sterrenkok terwijl ik hem ondeugend kietel met zijn vleespen of ik straks eerst zijn linker of zijn rechter beenmerg moet uitzuigen. Een delicatesse meneer, wat u zegt.
Waar moet ik heen? Kan niet naar China: vogelnestjessoep – die trek ik niet. Vakantie maakt meer kapot dan je lief is. Ik blijf thuis, balkonmerels kijken. Jij nog vakantievogelplannen?
Tot slot nog even lekker weg in eigen land. In Friesland wil ik graag kennismaken met die zo lekker eigengereide meneer die bomen omzaagt met roofvogelnesten. Heel goed dat je je ergernissen over die vervelende beesten niet opkropt maar gewoon wat dóét. Ik ga hem helemaal doorzagen over zijn diepere beweegredenen. Vakantie is ook culinair genieten. Het schijnt dat topkok Robert Kranenborg, die in DWDD eens smakkend van genot een houtsnip bereidde, geweldige adviezen heeft voor het optimaal opdienen van beschermde diersoorten. Wat zou ik hem met die vers opgedane kennis graag aan Matthijs presenteren: polenta e Roberto, om en om krokant gebraden, het vet van zijn buik druipend over de schaal. Mjammie! Vakantie: hoe vaker hoe beter. Ga je mee naar China, met Kerst?
VOG E LS 03/15•55
foto: Arjan van Duijvenboden/Agami
Samen voor de patrijs TEKST NADJA JANSMA
De stroken met knalblauwe korenbloemen tussen wuivende graanhalmen en de veldjes met paars-geel-witte bloemenpracht zijn niet alleen een genot voor het oog. Ze vormen in de eerste plaats een lusthof voor de patrijs, aangelegd door vrijwilligers en boeren.
VOG E LS 03/15•47
‘Het publiek vindt al die kleurrijke stukjes land natuurlijk prachtig!’ Martin Vink, Ons landschap
2
013 was het Jaar van de Patrijs en daar was alle reden toe, vonden Vogelbescherming en Sovon. De patrijs, icoon van het boerenland, is sinds de jaren zeventig met 95% in aantal afgenomen. Er werden niet alleen tellingen georganiseerd om een beter beeld te krijgen van de verspreiding van de patrijs, ook een aantal projecten zag het levenslicht. Zo ging men in Zeeland, de Achterhoek en Groningen aan de slag. In Noord-Brabant zijn naast de tellingen zelfs op acht plaatsen initiatieven genomen om het leefgebied van de patrijs te verbeteren. In Gemert bijvoorbeeld, waar Stichting Ons Landschap, Stichting De Groene Heerlijckheid en de Vogelwerkgroep Gemert de handen ineen hebben geslagen. Het Brabants Landschap coördineert.
Kleurrijke cultuurnatuur De clubs hebben voor elkaar gekregen dat er rondom Gemert maar liefst 35 hectare is ingezaaid als bloemrijke akkerranden en graanakkers. “Samen met eindeloos gemotiveerde vrijwilligers en enthousiaste boeren”, aldus Martin Vink van Ons Landschap. “We gaan letterlijk de boer op en dan aan de slag. Het groeit nog steeds; er zijn zelfs boeren die naar óns toekomen omdat ze mee willen doen. Met weinig geld veel doen, dat is wat we willen. De deelnemende boeren krijgen geen vergoeding, behalve voor zaaigoed en onderhoud, maar er is ook geen verplichting. Dat werkt goed; de meeste boeren doen jaar op jaar mee. En het publiek vindt al die kleurrijke stukjes natuurlijk prachtig!’ Vogelbescherming beloonde het vernieuwende initiatief in 2014 met de Bronzen Grutto, een prijs voor goed agrarisch natuurbeheer. Postzegel-paradijsjes De bloemenranden en graanakkers liggen versnipperd, maar over al die postzegeltjes aan land kan de patrijs zich juist prima verplaatsen. Tussen de percelen zijn van nature veel bosjes
Kleurrijke akkerranden voorzien de patrijzen tot ver in de
PATRIJS Dick Pasman/Buiten-Beeld
winter van zaden.
De gezonde populatie PATRIJS Michel Geven/Buiten-Beeld
bij Gemert telt nog 300 vogels; landelijk gezien is dat ongekend veel.
en ruigtestroken aanwezig, dus steeds vindt hij weer een goed stukje leefgebied. De akkers en randen werken als een magneet op allerlei diersoorten. Vlinders, bijen en andere insecten komen op de bloemen af, zangvogels en muizen pikken van de graankorrels en onkruidzaden. En zoals dat werkt in de natuur: die muizen vormen weer voedsel voor roofvogels en uilen. De patrijs profiteert vrijwel het hele jaar. In de zomer lokt hij zijn kroost naar de bloemrijke randen, waar de kuikens insecten vinden om te eten. En in de winter, wanneer het voor een patrijs niet makkelijk is om een kostje bij elkaar te scharrelen, vormen de niet geoogste graankorrels een belangrijk deel van het schaarse voedsel. Kraaiende patrijzen in het schemer Ook de mens pikt een graantje mee, zelfs letterlijk! Eén van de ingezaaide granen is spelt. Een plaatselijke molen maalt het tot meel, waarna een lokale bakker er het helemaal hippe speltbrood van bakt. De opbrengst wordt in het project gestoken. “Dat gaat niet om enorme bedragen”, vertelt Martin Manders van de Vogelwerkgroep Gemert. “Belangrijker is dat de inwoners van Gemert betrokken worden en dat het project bekendheid krijgt. Om die reden hebben we ook fiets- en wandelroutes uitgezet en bankjes neergezet. In juli is het hier op zijn mooist, met de bloemen in paars en geel in volle bloei. Onze boodschap is dat het niet alleen mooi is om te zien, al die bloemen en akkerranden, knotwilgen en houtwallen, maar vooral heel belangrijk voor de patrijs! Vroeger wemelde het hier van de patrijzen, hoorde je ze op een zwoele zomeravond ‘kraaien’ in de schemer. Nu zijn we al heel blij dat we een
stabiele populatie hebben van zo’n driehonderd exemplaren, waar elders in het land de aantallen nog steeds afnemen.” Boerenland, daar hoort de patrijs bij Jan Melis is boer en bevlogen deelnemer aan het project. Zijn zoon Johan en hij waren er vanaf het begin bij en zaaiden om te beginnen een rand met bloemen in langs de weg. “Vonden sommige fietsers die langskwamen ook mooi, haha! Stapten ze een beetje besmuikt van hun fiets af om even later met een ruikertje verder te fietsen. Dat is natuurlijk niet de bedoeling, maar ja.” Aan de keukentafel van zijn prachtige boerderij vertelt hij aan Jochem Sloothaak en Cyrille Larosch van het Brabants Landschap en de beide Martins dat het volgens hem loont om overhoekjes in te zaaien. “Dat is veel effectiever dan een groot perceel. De grond tussen twee varkensstallen bijvoorbeeld, daar kan ik toch niet zoveel mee, die heeft Johan ingezaaid met tarwe, speciaal voor de patrijs. Achter op een perceel hebben we een elzenbosje aangelegd; we hebben een houtwal geplaatst en wat zandbulten laten liggen. Misschien komen daar wel oeverzwaluwen in! Ge zit hier in een vogelrijk gebied hoor. Als er wat staat, zonnebloemen bijvoorbeeld, dan zwermt er van alles; we hebben zelfs een ijsvogel in de buurt. En de patrijs hoort gewoon bij het boerenland! Zeg Martin, dat stuk grond daar, van dertig bij veertig meter, zal ik dat ook inzaaien? Kan ik de bloemen ook mooi zien vanuit huis.”• www.brabantslandschap.nl/actueel/nieuws/ maatregelen-voor-de-patrijs www.vwggemert.nl
VOG E LS 03/15•49
De jeugd heeft de toekomst – toch? Dit zeearendjong heeft nog een heel leven voor zich. Op voorwaarde dat zijn soort goed beschermd blijft. ‘Europa’ dreigt daaraan te tornen. Verzet u en stem vóór natuur!
E
ZEEAREND Ronald Messemaker/Buiten-Beeld
en van de mooiste successen van natuurbescherming in heel Europa: zeearenden. Deze verenbundel op de foto - een vliegvlug jong is zo groot als een flinke kip, tot het moment dat hij zijn vleugels spreidt en zich door de lucht laat grijpen. Dan verandert de wat slordig ogende puber in een majesteitelijke verschijning: een vliegende deur. Straks heerser over dood en leven in de wijde omgeving, voorlopig echter nog bijzonder afhankelijk van andermans dood. Deze jonge zeearend eet de komende jaren vooral aas. Maar hij zal moeten oppassen dat
TEKST LARS SOERINK
raven hem zijn prooi niet afhandig maken. Tegelijkertijd is hij afhankelijk van ze: raven verklikken de aanwezigheid van een dood dier: voedsel! HELP ZE: STEM VOOR NATUUR! De terugkeer van zeearenden in Nederland is te danken aan Europees geregelde bescherming: ze mogen niet meer geschoten worden en ze kregen de beschikking over grote, veilige Natura 2000gebieden. Daar kunnen ook de onontbeerlijke raven leven. De succesvolle Europese natuurbeschermingsregels dreigen echter op de schop te gaan. Dat moeten we voorkomen. Maak de Europese Commissie duidelijk dat de huidige natuurregelgeving moet blijven bestaan. Ga naar www.stemvoornatuur.nl en stem!
VO G E LS 03/15•51