Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
ROSSE GRUTTO Inge van der Wulp/Buiten-Beeld
Werken aan
de trekweg
TEKST RUUD VAN BEUSEKOM
VOG E LS 04/15•15
TEKST EN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
BELEEFDE WADDENNATUUR .NL uit
ELWIN
Goudplevier en zilverplevier
WWW.
De goudplevier kun je ook op het wad tegenkomen, maar het is meer een vogel van het binnenland. In herfst en winter zijn grote groepen te zien op weilanden. Vaak in gezelschap van kieviten.
Spat n e d d a W e d op
Winter
Altijd witte oksels
Winter
Zomer
De zilverplevier is een uitgesproken wadvogel, vaak alleen of in kleine groepjes te zien. In het binnenland komt hij eigenlijk niet voor.
Zomer Zwarte oksels, ook in de winter
Het project ‘Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen’ is mede mogelijk gemaakt door het Waddenfonds. Vogelbescherming Nederland realiseert dit project in nauwe samenwerking met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, It Fryske Gea, Landschap Noord-Holland en Het Groninger Landschap.
Foto bergeend: Yves Adams
Beide soorten broeden op de noordelijke toendra. Als ze bij ons aankomen, in juliaugustus, hebben ze nog hun prachtige zwarte buiken. In de nazomer verdwijnen deze veren en vanaf oktober zijn alle vogels in winterkleed
VO G E L S 04/15•27
SCHOLEKSTER Gert Buter/NatureInStock
Bijna twaalf miljoen trekvogels maken gebruik van de Waddenzee! Om die te beschermen moet je grenzeloos werken. Daarom is er het Wadden Sea Flyway Initiative. Als enige natuurgebied in Nederland staat de Waddenzee op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het belang van de Waddenzee voor vogels is ontzettend groot. Het voortbestaan van minstens 52 populaties van 41 soorten trekvogels is van de Waddenzee afhankelijk. Dat zijn maximaal 12 miljoen vogels. Op de Waddenzee kunnen wel 6 miljoen vogels tegelijkertijd zijn.
Grote getallen, die je doen duizelen. Net als de aanblik van de enorme zwermen wadvogels zelf. Of het nu gaat om rosse grutto’s, scholeksters, kanoeten, bonte strandlopers, kluten, noem ze maar op. NON-STOP VLUCHT VAN WEST-AFRIKA NAAR DE WADDENZEE De Waddenzee is voor trekvogels een cruciale
Op de Waddenzee kunnen wel zes miljoen vogels tegelijkertijd zijn schakel in een keten van belangrijke gebieden. Ze zijn zó sterk aangewezen op de royale voedselsituatie in de Waddenzee dat ze soms in één keer
een enorme afstand afleggen om er te komen. Neem de rosse grutto. Uiteraard: een echte wadvogel, met lange poten en een lange snavel. Om prooien te vinden die diep in de wadbodem verstopt zitten. Maar ook een vliegmachine bij uitstek. Met lange vleugels, aangedreven door een partij vliegspieren van jewelste. Eind april vliegt hij van West-Afrika naar de Waddenzee. Non-stop. >>
KLUUT Gert Buter/Buiten-Beeld
VOG E LS 04/15•17
KANOET, SCHOLEKSTER, ROSSE GRUTTO Wouter Pattyn/Buiten-Beeld
Het beschermen van zo’n toplocatie moet keer op keer bevochten worden
BESCHERMING LANGS DE HELE FLYWAY Een trekvogel trekt, wat betekent dat hij komt en gaat. Bescherming houdt dus niet op in de Waddenzee, en daar is het al moeilijk genoeg. Zelfs het
beschermen van zo’n toplocatie moet keer op keer bevochten worden. Want er is altijd wel een partij die er geld wil verdienen. Dat gaat meestal ten koste van de natuur. Met het Wadden Sea
Flyway Initiative werken de Nederlandse, Duitse en Deense overheden samen met anderen partijen, zoals Vogelbescherming en BirdLife-International, aan de bescherming van wadvogels. Vaak op een
heel basale manier: door bijvoorbeeld tellingen uit te voeren in al die gebieden. En door ervoor te zorgen dat er overal beschermingsgroepen worden opgericht en getraind. Langs de hele flyway •
VOG E LS 04/15•19
Kunstmatig aangelegde waterbekkens, haast onnatuurlijk blauw en roze glinsterend in de felle zon; zoutpannen rond de Middellandse Zee. Je zou niet verwachten dat deze intens zoute plassen van levensbelang zijn voor veel van ‘onze’ watervogels zoals de kluut. Die zoutpannen dreigen te verdwijnen; dat zou rampzalig zijn.
foto: Monika Wolters/Buiten-Beeld
Zout is goud voor watervogels TEKST NADJA JANSMA
VOG E LS 04/15•21
D
e sierlijke zwart-witte kluut met zijn sterk omhoog gebogen lange, dunne snavel vindt in ondiep zout of brak water zijn voedsel: kreeftachtigen, wormen en insecten. Een kwart van de Europese populatie broedt in Nederland, vooral in het Waddengebied. Bijvoorbeeld in de Klutenplas bij Westernieland, een door het Groninger Landschap beheerd prachtig brakwatergebied. Maar op zijn trek naar het zuiden is onze Nederlandse kluut afhankelijk van zoutpannen in Spanje, Portugal en Marokko. In die zoute plassen vindt hij voedsel en kan hij uitrusten.
De kluut wil het zout Zoutpannen zijn grote, door mensen aangelegde bekkens waar zeewater in wordt geleid. De warmte van de zon verdampt het water; het zout blijft achter en wordt gewonnen. Dijkjes scheiden de zoutpannen van elkaar en vormen een uitstekende plek voor watervogels om uit te rusten en waterdiertjes zoals garnalen te eten. Verschillende soorten zoals steltkluut, strandplevier en dwergstern broeden er. Door de groei van verschillende concentraties algen op het wateroppervlak krijgen sommige zoutpannen prachtige kleuren, variërend van lichtgroen tot paars, rood en oranje. Het zout heeft aanvankelijk ook zo’n kleur, maar die
De opgewipte snavel van de kluut is een ideaal instrument om al maaiend kreeftjes, wormen en insecten te vangen.
verdwijnt nadat het zout in de zon is gedroogd. Flamingo’s, die ook in zoutpannen leven, krijgen hun roze kleur doordat ze de garnalen eten. Red de zoutpannen! Op veel plaatsen wordt het voortbestaan van zoutpannen bedreigd doordat de productie van zout er niet meer winstgevend is. Zoutpannen die niet meer in gebruik zijn groeien dicht met planten en struiken en worden waardeloos voor watervogels. Vogelbescherming onderkent
Een kwart van alle Europese kluten broedt in Nederland, vooral in het
foto: Menno van Duijn/Agami
Waddengebied.
foto: Menno van Duijn/Agami
het belang van de zoutpannen als onmisbaar leefgebied voor trekkende watervogels en is een project gestart om met een aantal BirdLife Partners de zoutpannen en hun ecologische waarden te behouden.
De kluten uit ons Waddengebied zijn tijdens hun trek afhankelijk van mediterrane zoutpannen
“In vier landen gaan we aan de slag: Spanje, Portugal, Marokko en Tunesië. BirdLife Partners uit deze landen werken intensief samen”, vertelt Barend van Gemerden van Vogelbescherming Nederland. “We koppelen het herstel van leefgebied aan duurzaam economisch gebruik van de zoutpannen. Door de zoutproductie weer op te pakken en ecotoerisme mogelijk te maken, zullen de gebieden weer aantrekkelijk worden voor natuur én mens. Belangrijk is van elkaar te leren door samen te werken. Hoe pak je zoiets aan, hoe betrek je de bevolking en instanties erbij?”
zinken, en dat gebeurt met de hand. BirdLife Partner SEO gaat met de eigenaar van de zoutpannen en andere belanghebbenden op zoek naar nieuwe vormen van beheer die de natuurwaarden van de zoutpannen in stand houden.
Spanje: Salinas de Cabo de Gata (1) De kanalen en lagunes in de Salinas de Cabo de Gata in Spanje, bij Almería, vormen een van de belangrijkste moerasgebieden van Spanje voor broedende en overwinterende watervogels. Al eeuwen wordt in Cabo de Gata zout gewonnen, waarschijnlijk zelfs al in de Romeinse tijd. De zoutproducent overweegt te stoppen met de winning. Het is een nogal arbeidsintensief proces dat alleen in de zomer kan plaatsvinden, als hoge temperatuurschommelingen het ontstaan van zoutkristallen mogelijk maken. Het ‘oogsten’ van het zout kan alleen tijdens windstille dagen, zodat de kristallen niet naar de bodem
Portugal: Salinas de Alverca e do Forte da Casa (2) Aan de noordelijke oever van de Taag, boven Lissabon, liggen de Salinas de Alverca e do Forte da Casa. Het zijn in feite twee zoutpannen, van elkaar gescheiden door een extensief beheerd landbouwgebied. De zoutpannen in dit belangrijke vogelgebied zijn niet meer in gebruik en inmiddels verlaten; het waterpeil varieert er met de regenval en in de omgeving wordt zwaar geïndustrialiseerd. SPEA, de BirdLife Partner in Portugal, wil vogelleefgebied herstellen, het waterpeil op orde brengen en de zoutpannen weer productief maken. >>
VOG E LS 04/15•23
1
2 3
4
Tunesië: Salines de Thyna (3) De Salines de Thyna in het oosten van Tunesië is de grootste van de twee overgebleven commercieel geëxploiteerde zoutpannen in het land. Duizend paar kluten broeden er; nog eens zo’n tweeduizend kluten komen overwinteren bij de ondiepe poelen, die variëren in diepte en zoutheid. Voor het gebied dreigt verdroging, terwijl de vogels geconfronteerd worden met jacht, stroperij en het rapen van eieren. BirdLife Partner in Tunesië, Les Amis des Oiseaux (AAO) gaat participeren in de exploitatie van de zoutpannen en wil mensen bewust maken van het belang van het gebied zodat ze het – opnieuw – gaan waarderen.
VAN DE WADDEN TOT DE MIDDELLANDSE ZEE: dat is een beschermingsaanpak die past in de filosofie van Vogelbescherming. Vogels beschermen in eigen land werkt pas echt als diezelfde vogels ook langs de trekroute op bescherming kunnen rekenen. De meeste kans op succes ligt in de krachtenbundeling van de BirdLife Partners. Meer weten over het werk in de zoutpannen of meehelpen – ja, graag – met een donatie? Ga naar www.vogelbescherming.nl/zoutpan.
VOG E LS 04/15•25
foto: Menno van Duijn/Agami
Marokko: Larache (4) Ook de zoutpannen bij Larache, in het noordwesten van Marokko, zijn niet meer in bedrijf en daardoor lopen de aantallen vogels er terug. De monding van de rivier Oued Loukkos is één van de belangrijkste gebieden voor watervogels in het land: er komen meer dan 10.000 watervogels voor, waaronder bedreigde soorten als de marmereend, witoogeend en de grutto. Zo’n duizend kluten overwinteren er jaarlijks. Dankzij donaties van leden kan GREPOM zeventien hectare zoutpannen vrijmaken van begroeiing en dijkjes herstellen. Er komen pompen om het zoute zeewater weer in de bekkens te krijgen. De volgende stap is het oprichten van een coöperatie voor kleinschalige zoutwinning •
KIJKTIP2
TEKST MONICA WESSELING
Zes vogeltoplocaties op Texel De fiets! Desgewenst een elektrische. Dat is hét vehikel om vogels te kijken op vogeleiland Texel. Een van de mooiste routes loopt langs zes toplocaties voor vogels.
L
angs de waddenkant van Texel loopt een denkbeeldige Vogelboulevard: een ketting van waterrijke binnendijkse natuurgebieden die bij hoogwater in trek zijn bij de vogels. Het voedsel op het wad is dan onbereikbaar waarmee het tijd is te rusten. ‘Waddenvogels’ eten bij eb en slapen bij vloed. Het eiland verwelkomt je met vogels. In de bermen ruziën scholeksters en trappelen meeuwen wormen uit de grond. Ottersaat – een brakke kwelplas waarin een aantal eilandjes ligt – is de
eerste parel. Honderden wulpen en goudplevieren scharrelen op een tapijt van rode zeekraal met toefjes bloeiende zeeaster. Alle eendjes slapen op het water… Bij Dijksmanshuizen wordt gedut. Door eenden; tientallen bergeenden, wintertalingen, krakeenden en smienten dobberen op de plas. Boven het rietveld jaagt een bruine kiekendief. Binnenkort vertrekt hij naar het zuiden. Ook wij trekken door: noordelijk en steeds begeleid door die typisch Texelse vogelkakofonie.
De Zandkes, een waterrijk natuurgebied tussen twee dijken, is een regelrechte verrassing. Niet eens zozeer vanwege een fikse groep wulpen, tureluurs en kieviten, maar vooral ook landschappelijk. Zeeasters bloeien, het water glinstert, de oevers brokkelen kunstzinnig. Ook Wagejot is oogstrelend én vogelrijk: talloze wulpen, rosse grutto’s, zilverplevieren, goudplevieren, bonte strandlopers en andere hoge-poten-vogels. Hier worden enorme aantallen wormen, garnalen, slakken, insecten en kreeftjes in hoog tempo weggewerkt. Schorren op afstand en Utopia En dan is daar dat buitendijkse gebied; die onvolprezen Schorren. Afgesloten uit respect voor vogelrust.
Maar ook van wat afstand geniet je mateloos van de in de lucht kantelende vluchten kanoeten, strandlopers, grutto’s en groenpootruiters. Als een caleidoscoop van wit, zwart en bruin trekken ze over. Rotganzen knorren op het wad. We eindigen bij Utopia, dat befaamde, heerlijke binnendijkse natuurgebied, aangelegd om de waddenvogels te compenseren voor de teloorgegane rust op wad en strand. Een dankbaar project; ook hier honderden en honderden groenpootruiters, tureluurs, plevieren, strandlopers, wulpen, scholeksters, kokmeeuwen, zilvermeeuwen en rosse grutto’s. De fiets gaat voor de zoveelste keer op de standaard.
HOE ER TE KOMEN Beheerder Natuurmonumenten heeft een fietsroute (35 km) ontworpen die de zes gebieden verbindt. Te downloaden (ook smartphone): www.natuurmonumenten.nl/natuurgebied/texel/ ROSSE GRUTTO Menno van Duijn/Agami
route/fietsroute-texel. Start bij VVV Den Burg. Fietsverhuur o.a. www.zegelfietsen.nl en www.kooimantweewielers.nl. Naar Texel met OV: Vanaf NS Den Helder Texelhopper 28. De bus gaat de boot op en rijdt door tot Den Burg. Excursie: zie www.natuurmonumenten.nl/activiteiten/agenda www.beleefdewaddennatuur.nl