Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
Eindelijk: Onze Nationale Vogel De
Kampioen! De grutto, ‘Koning van de Nederlandse weiden’, is over tuigend verkozen tot ‘nationale vogel’. Het lot lijkt deze doorbijter eindelijk gunstig gezind. TEKST RENÉ DE VOS
GRUTTO Edward van Altena/Buiten-Beeld
H
eel even spande het er om, maar al snel liet de grutto in de race om de titel ‘nationale vogel’ de naaste concurrenten ver achter zich. De merel eindigde ten slotte als tweede, de huismus als derde. Hoe kon een weidevogel twee van de populairste tuinvogels verslaan? Top-ambassadeur van de grutto, hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma: “De grutto is puur Nederlands; 85% van de wereldpopulatie broedt in onze weilanden. In Amsterdam zitten er al meer dan in Frankrijk en Engeland samen.” Wanneer gaan de boeren overstag? Maar de grutto is ook een probleemvogel. Door de moderne veeteelttechniek gaan veel eieren en jongen van de grutto verloren. Het aantal grutto’s keldert
angstaanjagend snel. Gelukkig zijn er boeren die het tij willen keren. Zij werken weidevogel-vriendelijk. Zoals Murk Nijdam uit Friesland, beroemd omdat hij op zijn land de grootste gruttodichtheid heeft van heel Nederland. Murk: “We hebben nog een lange weg te gaan voordat mijn collega’s ontdekken dat je ook als weidevogelboer een goed rendement kunt halen. En er is niks mooiers dan een moedergrutto met haar kuikens!” Gruttooo-gruttooo! Wie ooit zijn luide, aanhoudende, smachtende roep heeft gehoord, is voorgoed verslingerd aan deze gracieuze trekvogel. Ondanks alle tegenslag keert hij steeds weer uit zijn Afrikaanse winterverblijf naar ons land terug •
WELKOM GRUTTO-WEEKEND In het weekend van 19 en 20 maart vieren we het ‘Welkom Grutto-weekend’. Op tal van plaatsen worden activiteiten georganiseerd. Een van de hoogtepunten is de uitzending van VARA’s Vroege Vogels op zondag. Actuele informatie op www.welkomgrutto.nl
VOG E LS 01/16•9
foto: Martin Hierck/Kina
De bosuil, een populaire BN’er TEKST IDDE LAMMERS
Beleef de Lente bestaat tien jaar. In die periode is het live volgen van broedvogels uitgegroeid tot een campagne waar jaarlijks meer dan een miljoen mensen van genieten. Vorig jaar was de bosuil heel populair. Dit jaar gaat de soor t op herhaling. Nestkastbeheerder Jan Konings uit Vlodrop kan niet wachten tot het eerste uilenei gelegd is. “Beleef de Lente is één groot avontuur! Ik sta ermee op en ga ermee naar bed.”
VOG E LS 01/16•11
‘Half november hoorde ik ze al ‘liefdesgeluidjes’ maken. Ik denk dat ze dit jaar vroeg gaan broeden’ Jan Konings
A
ls je vaak in beeld bent en vele duizenden mensen je dagelijks zien, dan word je vanzelf een BN’er. Zelf was ik vorig jaar ook fan. En dan is het best even vreemd om er ineens oog in oog mee te staan. Vijf meter hoog, hangend aan een fijnspar. In een bos bij het Midden-Limburgse Vlodrop: de Bekende Nestkast van een bosuilenpaar dat vorig jaar een hoofdrol vervulde in Beleef de Lente. Van alle broedvogels die vorig jaar via internet gevolgd werden, behoorde de bosuil duidelijk tot de favorieten. Logisch dus, dat het bosuilenpaartje dit jaar op herhaling gaat. Succes verzekerd, kun je bijna zeggen. De nestkast van beheerder Jan Konings is de afgelopen dertien jaar twaalf keer bezet geweest. Dat geeft vertrouwen. “En eind oktober heb ik het mannetje vroeg in de
ochtend al weer voor het eerst horen roepen”, vertelt Jan. “Mijn vrouw Thea en ik schoten recht overeind in bed. Wat een mooi moment was dat. Half november hoorde ik ze al ‘liefdesgeluidjes’ maken. Ik denk dat ze dit jaar vroeg gaan broeden.” Ze vertellen ‘een verhaal’ Over mooie momenten gesproken. Dankzij de camera’s van Beleef de Lente heeft Jan er tientallen. “Als ik in de broedtijd wakker werd, ging ik altijd éérst naar mijn computer. Even kijken of het goed ging met de uilen. In het begin natuurlijk vanwege het broedende wijfje, na het uitkomen van de eieren ook om de twee jongen. Ik kan de nestkast vanuit mijn huiskamerraam zien hangen. Honderd meter zal het zijn. Maar in de hele broedtijd ben ik er niet één keer geweest. Ik heb de vogels alleen via de computer gevolgd.” Volgens Jan waren de bosuilen vorig jaar zo populair omdat ze ‘een verhaal vertellen’. “Als je vaak kijkt, ga je patronen herkennen”, legt Jan uit. “Eerst hoor je de roep van het mannetje dat zichzelf vanuit de verte aankondigt. Vervolgens hoor je de vogel landen op de camera die voor de ingang van de nestkast hangt. In de kast zie je de jongen dan al onrustig worden.
VOLG BELEEF DE LENTE LIVE Dit jaar start Beleef de Lente op 14 februari. Er zijn weer camera’s geïnstalleerd op flink wat locaties in Nederland. Zouden ijsvogel, bosuil, kievit, grauwe kiekendief en steenuil voor de camera’s tot broeden komen? Ga het bekijken! Volg de belevenissen live of in samenvatting en chat mee foto: Han Bouwmeester/Agami
met kenners en andere kijkers op: www.beleefdelente.nl. Beleef alle hoogtepunten mee op het weblog van Marieke Dijksman van Vogelbescherming en op de filmclip van de dag. Volg Beleef de Lente ook op twitter: @beleefdelente.
foto: Jeroen Stel/Kina
Ze voelen als het ware dat er voedsel in aangericht op de vliegopening. Die registreert het tocht is. Daarna brengt de uil zijn prooi bij de in- en uitvliegen van de oudervogels. En als het kuikens en zie je de strijd tussen de jongen om goed is, ook het uitvliegen van de jongen. Dat de grootste stukken. Dankzij de webcam die in laatste was voor Jan één van de hoogtepunten de kast hangt, kun je goed zien welk voedsel van afgelopen jaar. de uilen bij hun jongen brengen. Het heeft me “Het tweede kuiken dat voor het eerst naar verrast hoe veelzijdig hun menu is. Hazelworbuiten wilde, had zijn poten al door het gat men, watersalamanders, vleermuizen, mollen, gestoken, maar bleef met zijn fladderende koolmezen, winterkoningen. Eigenlijk alles wat vleugels steken. Het was bijzonder geestig beweegt is een prooi voor de bosuil. Ik vraag om te zien, hoe de vogel zich uit zijn benarde me dan wel eens af, wat doet een hazelworm positie wist te redden.” Nu Jan bij de camera ’s nachts buiten...?” staat, herinnert hij zich een storend puntje Het stapelvoedsel van de bosuil is natuurlijk de van het afgelopen seizoen. “De oudervogels bosmuis. Jan presenteert ze als het ware op een gebruikten de camera voor het nestkastgat als gedekte tafel. “In mijn bos heb ik een stevige laatste uitkijkpunt. Het geluid van de klauwen houtwal gemaakt. Daar strooi ik altijd zaad op. die houvast zochten op de gladde camera, was De muizen klimmen naar boven en peuzelen het dan goed te horen. Deze week ga ik een lange voedsel op. Totdat de bosuil geruisloos nadert...” stok onder de camera bevestigen; die kan dan als landingsplaats fungeren. Scheelt een hoop Er wachten weer talloze hoogtepunten herrie en je kunt de bosuilen erop zien zitten Bosuilen zijn er in het voorjaar vroeg bij. Vaak vóórdat ze naar hun nestkast vliegen.” worden de eieren al in februari gelegd. De hele Daarna laat Jan de broedplaats met rust. De techniek achter Beleef de Lente is dan inmidbosuilen kunnen zich dan ongestoord voorbedels ook operationeel. We lopen er even naar reiden op de gezinsuitbreiding. En wij kunnen toe. Eén camera hangt naast de kast en gunt dan weer vanuit onze luie stoel genieten van ons straks een blik naar binnen. De andere is talloze spannende en ontroerende momenten •
Jan Konings verleent met zijn BN (Bekende Nestkast) gastvrijheid aan bosuilen op zijn erf.
Foto: Idde Lammers
VO G E LS 01/16•13
Afrika zet zich in
GEKRAAGDE ROODSTAART Markus Varesvuo/Agami
Het gemeenschappelijk belang van vogels en mensen in Afrika; dat was het centrale thema van het project Living on the Edge, mogelijk gemaakt door de Postcode Loterij. Eind 2 015 werd het afgesloten. Met mooie resultaten in Senegal, Burkina Faso, Nigeria en Mauretanië. Lees hoe mensen in de Sahel fantastisch werk doen voor ‘onze’ trekvogels, zoals gekraagde roodstaar t en zomer tor tel. Win-win-ondernemingen Zo’n twee miljard vogels ondernemen elk jaar de ongelooflijke reis van Europa naar Afrika. Een groot deel overwintert in de Sahel, waar ze moeten vechten om te overleven; houtkap, overbevissing, overbegrazing en klimaatverandering tasten hun leefgebied en voedselvoorraad aan. Vogelbescherming ging met veertien projecten in vier West-Afrikaanse landen aan de slag, samen met (BirdLife) partners en lokale vrijwilligersgroepen. De inspanningen waren gericht op natuurbescherming én op de verbetering van de leefomstandigheden van mensen en vogels. Win-win dus. De projecten waren mogelijk dankzij ruimhartige financiële steun van de Nationale Postcode Loterij en onze leden. Een fornuis dat vogels redt De groepen vrijwilligers, Local Conservation Groups, maakten met de bevolking afspraken over het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en alternatieve bronnen van inkomsten. Met ecologisch en sociologisch onderzoek werd ge-
TEKST NADJA JANSMA
volgd welke maatregelen goed werkten en deze kennis werd gedeeld met partners in alle projectlanden. Houtkap bijvoorbeeld werd ingedamd door vrouwen te leren energiezuinige fornuizen te maken. Belangrijk, want bomen zijn van levensbelang voor veel vogels; ze trekken insecten en produceren vruchten of noten. Met vijfduizend fornuizen wordt jaarlijks vijfhonderd ton brandhout bespaard. Het scheelt de vrouwen en kinderen de tijdrovende bezigheid van hout verzamelen, én de nieuwe fornuizen veroorzaken minder schadelijke rookontwikkeling. Mauretanië: gouden kip en ei In Mauretanië ging de jonge natuurbeschermingsorganisatie Nature Mauritanie in gesprek met de bevolking uit drie projectgebieden: Lac de Windim, Lac de Mâl en Keur Maçène. Het leidde tot training in het verduurzamen van vismethodes en toepassen van de juiste materialen. Verschillende vissersgemeenschappen gebruiken sindsdien droogrekken; de vis hoeft niet meer gerookt te worden en dat betekent een sterk verminderd gebruik van brandhout. Ook zijn er kleinschalige kippenhouderijen opgericht waarover vrouwen de scepter zwaaien. Kippen en eieren zijn gedeeltelijk voor eigen consumptie; de rest wordt verkocht. Dat levert maandelijks ruim € 150 op. De mannen uit het dorp jagen nu niet meer op trekvogels als zomertaling en pijlstaart. Djibril Diallo van Nature Mauritanie: “Mensen zien vaak wel in dat het anders moet, maar hebben niet de benodigde kennis of middelen. Wij helpen ze om hun wijze
Vier jaar Living on the Edge
voor ‘onze’ trekvogels
foto: Michiel van den Bergh
VOG E LS 01/16•15
Om vis te drogen worden tegenwoordig rekken gebruikt, in plaats van de vis te roken, wat hout kost.
Bijen werken voor vogels Een groep jongeren houdt bij Lac de Windim een bijenhouderij draaiend. Hierdoor worden bloeiende bomen die van groot belang zijn voor trekvogels – met name acacia’s – beschermd. En de verkoop van honing levert de gemeenschap geld op. Op verschillende plekken zijn jonge bomen aangeplant; voor het vee zijn speciale doorgangsroutes gemaakt zodat zij drinkwater kunnen bereiken zonder de bomen te beschadigen. Ook aan bewustwording is gedacht. Nature Mauritanie werkt samen met scholen om natuur en milieu in het onderwijsprogramma op te nemen; er worden jaarlijkse vogeltellingen georganiseerd en excursies gehouden. Als kroon op het werk wordt Lac de Mâl
foto: Nature Mauritanie
van levensonderhoud én het leefgebied voor vogels blijvend te verbeteren.” Nu al hebben achtduizend mensen geprofiteerd van de inspanningen van Nature Mauritanie.
binnenkort uitgeroepen tot Nationaal Park, waarmee het gebied een officiële beschermde status krijgt. Een tweede hoogtepunt is dat Nature Mauritanie dit jaar officieel is toegetreden tot BirdLife International. Project gesloten, de trein rijdt door Samen met de BirdLife Partners breidt Vogelbescherming de verzamelde kennis en ‘best practices’ van Living on the Edge uit tot ver buiten de veertien projectgebieden. Het samen met BirdLife ontwikkelde African-Eurasian Migratory Landbirds Action Plan, een internationaal beleidsinstrument van de Convention
on the Conservation of Migratory species of Wild Animals (CMS), vormt daarbij een handig beleidskader. Living on the Edge heeft binnen BirdLife enorm bijgedragen aan een toename en een betere coördinatie van beschermingsprojecten langs de hele trekroute. Dat werk blijft zich richten op een duurzamer landgebruik voor vogels en mensen. Het vierjarige project is afgerond, maar de resultaten zullen in de toekomst hun vruchten blijven afwerpen • Bekijk het volledige eindrapport van Living on the Edge en de behaalde resultaten op www.vogelbescherming.nl/resultaten
Er wordt nu niet meer op trekvogels als
ZOMERTALING Yves Adams/Vilda
zomertaling gejaagd.
VOG E LS 01/16•17
Foto’s: Martijn Lammers
SPOTVOGELS
Gekken Jean-Pierre Geelen (de Volkskrant) en Saskia van Loenen (NRC Handelsblad) vermaken zich met vogels en vogelaars.
Jean-Pierre!
Saskiaatje!
Afgelopen zomer ontdekte ik stomtoevallig in een sparrentak een nestje met goudhaantjes. De tak hing pal naast een speeltuin. Als door een godswonder was een getrapte bal of zwiepende arm deze piepkleine familie al die tijd bespaard gebleven. Een dag later ging ik terug, en het geluk was met mij: exact op dat moment vlogen de kleintjes uit – eentje zelfs tegen mijn hoofd. Nadat alles veilig hoog in de boom zat kon ik het nestje eens goed bekijken. Een prachtig omgekeerd kaboutermutsje, hangend aan een paar takjes. Wonderen bestaan.
Ik heb het ze nooit gevraagd, maar vermoedelijk laat het de gemiddelde vogel koud hoe wij mensen hem noemen. Zelf heb ik me wel altijd verbaasd over de namedropping in het veld. Nooit maak ik bij vogelaars indruk met de mededeling dat ik een vogel heb gezien met het mooiste geel, olijfgroen en blauwgrijs op zijn lijf. Zodra ik gele kwikstaart zeg (pardon: gele kwik), gaan hun veren overeind staan.
Onlangs vertelde ik dit aan een vogelaar – zo’n echte. Hij onderbrak me al in de tweede zin. “Goudhaan”, zei hij. Ja, precies, goudhaantjes, zei ik, en vervolgde mijn zin. “Goudhaan”, zei hij weer, nu iets strenger. Toen viel het kwartje. Goudhaantje was fout; goudHAAN de officiële naam voor dit lieflijke, kleine dotje. Ik liet die rare snoeshaan meteen in zijn zure sop gaarkoken. Thuis ging ik het eens nazoeken. Het is dus echt zo. Een aantal vogels is nog niet zo lang geleden door een paar hele enge mensen van een nieuwe naam voorzien. Roodborstje is namelijk ook hartstikke fout. Het is roodborst. Vlaamse gaai? Dom, dom: we spreken voortaan van gaai, mevrouw. Kanoetstrandloper? Kort en krachtig graag: kanoet. Eidereend? Van ‘eider’ werden sommige mensen veel gelukkiger. Woudaapje? Woudaap. Witgatje? WitGAT. Paapje? PAAP. Sijsje? SIJS. Nonnetje, bokje? Jaja, zeg maar niks. Oh, die dan weer niet – die mochten blijkbaar nog steeds vogel zijn. Baardmannetje? Nu niet meteen overvragen, brutaal nest: baardMAN. Je ziet ze voor je, de boos kijkende baardmannen die deze idiotie bedachten. Iemand die een goudhaantje een goudhaan wil noemen kan onmogelijk van zo’n vogeltje – pardon, vogel – houden. Welke gekken hebben deze gekken de macht gegeven onze eigen lieve vogeltjes zo te kortwieken?
Ik weet het: (be)noemen is het vieren van de diversiteit. ‘Noem mij, bevestig mijn bestaan, / laat mijn naam zijn als een keten’. De vogelwereld is één grote multiculturele samenleving. Maar er zijn – ook daar – grenzen. Het winterkoninkje ontleent zijn grootsheid aan de kleinheid in zijn naam. Gevederde vertedering. In de vergrotende trap krijgt hij iets obsceens. Zelf heb ik altijd een beetje te doen met de kneu. Nog even los van het ongelukkige anagram: het klinkt zo zielig. Een onderschat beestje, maar telkens als ik hem zie zitten tussen klaverblaadjes, denk ik toch: ‘Ach, wat kneu’. Toch komen wij vogelaars er nog genadig vanaf: hoe trots kun je als vlinderaar zijn op een gehakkelde aurelia? (Alles goed? Je ziet er zo gehakkeld uit vandaag.) Hoe kun je als bloemelaar thuiskomen met een verbaal bosje hartgespan of bloedooievaarsbek? Ik ben hem nog nooit tegengekomen, maar in mijn ANWB Vogelgids van Europa staat het Sint-Helenafazantje. Geen idee of het tegenwoordig ‘fazant’ moet zijn, maar nog verwarrender is dat het beestje in de verste verte niet lijkt op een fazant. Eerder op een zebravinkje (sorry: -vink). Maar ja, het diertje staat, te midden van de napoleonwever en de treurmaina, dan ook in het slothoofdstuk ‘Ingevoerd en ontsnapt’. Uit de gesloten inrichting van de naamgevers waarschijnlijk. Inderdaad: gekkenhuis. Laten we ontsnappen.
VOG E LS 01/16•53
TEKST EN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
ELWIN
Lijsters De kramsvogels en koperwieken zijn weer op weg naar hun noordelijke broedgebieden. De bessen zijn op, dus nu zie je ze vooral in onze weilanden, meestal in groepen. Op zoek naar wormen en insecten. Overvliegend laten koperwieken een zacht zjieh horen. De kramsvogels zijn luidruchtiger en roepen tjak-tjak!
Zanglijster
Kramsvogel
Beflijster
Grote lijster
Merel Koperwiek
VOG E LS 01/16•55